sivas il merkezindeki osmanli camileri the ottoman mosques in the city centre of sivas

8/7/2019 Sivas Il Merkezindeki Osmanli Camileri the Ottoman Mosques in the City Centre of Sivas

1/619

T.C.ERC YES NVERS TES

SOSYAL B L MLER ENST TS

S VAS L MERKEZ NDEK OSMANLI CAMLER

Tezi HazrlayanMustafa NSAL

Tezi YnetenDo.Dr. Yldray ZBEK

Sanat Tarihi Anabilim DalYksek Lisans Tezi

Temmuz-2006Kayseri


2/619

T.C.ERC YES NVERS TES

SOSYAL B L MLER ENST TS


Tezi HazrlayanMustafa NSAL

Tezi YnetenDo.Dr. Yldray ZBEK

Sanat Tarihi Anabilim DalYksek Lisans Tezi

Temmuz-2006Kayseri


3/619

II


4/619

I


5/619

II

NSZ

Anadolu Trk mimarisi ile ilgili almalarda her geen gn nitelik ve nicelik asndan bir

artn olduu sevinle karlanmasna karn, bu tr almalarn monografi veya belli bir yaptrnden ziyade, genel konular kapsad grlmektedir. Kukusuz, bu almalardan dahasalkl deerlendirme ve sonulara ulaabilmek, Anadolu Trk mimarisi rneklerinin eksiksiztespit edilip, tek tek ele alnmasyla mmkn olacaktr.

Sivas il merkezindeki Osmanl camilerinin, gerek mimari gerekse de ssleme zelliklerine

deinen birka genel bilimsel yaynn dnda ayrntl olarak ele alnd hibir yaynbulunmamaktadr. Sivas il merkezi snrlar ierisinde bulunan ve Osmanl dneminde inaedilmi camilerin tespitinin yaplmas, her birinin ayrntl olarak ele alnmas bu konudakieksikliin tamamlanmasna az da olsa katk salayacaktr.

Her zaman olduu gibi bu tez almam esnasnda da engin bilgi ve tecrbelerini paylaarak,tezin olgunlamasna katkda bulunan ve bana zaman ayrarak byk bir sabr ve titizlikleyazdklarm okuyan danman hocam Do.Dr. Yldray ZBEKe ve Prof.Dr. MustafaDENKTAa; eserler zerindeki kitabeleri okuyan ve her zaman bana destek olan hocamProf.Dr. Kerim TRKMENe teekkr ederim. almamz srasnda kullandmz arivbelgelerini okuyan Yrd.Do.Dr. Havva SELUKa; deerli bilgilerini samimiyetle paylaan

hocalarm Yrd.Do.Dr. Celil ARSLANa, Yrd.Do.Dr. Nilay KARAKAYAya, Ar.Gr. BaakBurcu TEKNe, Ar.Gr. Asl SAIROLU ARSLANa; gstermi olduklar yakn ilgiden vezel arivlerindeki belge ve almalarn bir ksmnn birer nshasn verme incelii gsterenProf.Dr. Saim SAVAa, Do.Dr. mer DEMRELe ve Sivasehir Tarihisi Kadir REDyeminnettarm. Arazi almalarna katlan meslektalarm Sultan TOPUya, SmeyyeSARITEPEye ve Aye BUDAKa; izimlerin bir blmn yapan Mimar Aye ZCANateekkr boluyum. Ayrca Sivas Mzesinde rahat bir alma ortam salayan MusaTRNKe ve Mehmet ALKANa; her zaman olduu gibi bu almam esnasnda da maddi vemanevi desteklerini esirgemeyerek beni motive eden aabeylerim Dr. Uur NSALa, MehmetNSAL ve ailesine; anneme ve babama teekkr ederim.

Mustafa NSAL


6/619

III


Mustafa NSAL

ZETSivas hakknda bugne kadar yaplan almalar daha ok Seluklu ve Beyliklerdneminde ina edilmi nemli mimari antlar zerine younlanm; il merkezindekiOsmanl camileri grmezden gelinmitir.Sivas l Merkezindeki Osmanl Camileri adl alma, drt ana blmdenolumaktadr:I. Blmde, Giri bal altnda; konunun tanm ve snrlar, konunun nemi,aratrma yntemi, konuyla ilgili kaynaklar, Sivasn tarihi ve corafyas, Sivas ilmerkezinde gnmze ulaamayan cami ve mescitler zerinde durulmutur.II. Blmde, Katalog bal altnda; Sivas il merkezi snrlar ierisinde bulunan veOsmanl dneminde ina edilmi gnmze ulaabilen 21 adet cami ile gnmzeorijinal haliyle ulam alt adet minare kronolojiye gre tantlmtr. Katalogblmnde 12 adet yapnn rlve plan eelli olarak izilerek; mimarisi, malzeme,teknik zellikleri, sslemesi ve yaplan onarmlardan bahsedilmitir. Ayrca kitabesizeserler, ariv belgeleri, mimari ve ssleme zellikleri dikkate alnarak tarihlendirilmeyeallmtr.III. Blmde, Deerlendirme bal altnda camiler; tipoloji, malzeme, ssleme, yapelemenlar ve kitabeler olmak zere be blmde incelenmitir. Sivas ehrindekiOsmanl camilerinin genel zellikleri belirlenerek, Anadolu leindeki benzerleriylekarlatrlmas yaplmtr.IV. Blm olan Sonu ksmnda, Sivas il merkezi snrlar ierisindeki Osmanl

camilerinin, Trk sanat ve mimarlk tarihi asndan sahip olduklar nem

vurgulanarak, senteze ulalmtr.

Bu almada, Sivas ehrindeki ustalarn kendi yetenekleri ile blgesel sluplarnyaratt bu camilerin, yapld dnem ve bulunduu corafya ierisinde artczelliklere sahip olduu ve gnmze ulaamayan 96 adet cami ve mescit ile birlikte dieryklan antlar da dikkate alndnda, Sivas il merkezinin sanlann aksine Osmanl

dneminde olduka nemli bir kltr ve medeniyetehri olduu daha da iyi anlalmaktadr.

Anahtar Kelimeler: Sivas, Osmanl, Cami


7/619

IV

THE OTTOMAN MOSQUES N THE C TY CENTRE OF SVAS

Mustafa NSALABSTRACT

The hitherto studies made about Sivas have mostly concentrated on the major

architectural monuments built at the time of Seljuks and Beyliks. Accordingly, the

Ottoman mosques in the centre of Sivas have either been ignored or been assumed as

non-existing monuments.

This thesis consists of four chapters;

In the first chapter, which is an introductory one, the topic is clearly defined and its

limits are explained. As the chapter gives information about the topic and the research

method, it is also mentioned about the historical and geographical background of Sivas,

and the mosques, which cannot survive till the present, in the city centre of Sivas.

In the second chapter named catalogue, 21 surviving mosques in the city-centre of Sivas

and six minarets in the same originality as they were first built are introduced by being

faithful to the chronology.

In the following chapter, under the heading of evaluation, the mosques are examined by

being divided into five sections; typology, equipments, ornamenting, building elements

and inscriptions. The general characteristics of the mosques in Sivas have been

determined and they have all been compared with the similar samples in the Anatolia.

In the last chapter, which is a conclusion, the importance of the mosques in the city

centre of Sivas is emphasized in terms of Turkish Art and architectural history.

Finally, the mosques which was built by the masters in Sivas with their special

capabilities, have some remarkable characteristics within the place and the time of

building. Unlike what it was supposed, when the non-surviving 96 mosques andmasjids are taken into consideration with the ones that were collapsed, it will be realized

that Sivas was actually an important culture and civilization city in the age of Ottoman.

Key Words: Sivas, Ottoman, Mosque


8/619

V

NDEK LERKABUL ONAY......................................................................................................... I

NSZ .................................................................................................................... II

ZET .......................................................................................................................IIIABSTRACT.............................................................................................................IV

KISALTMALAR......................................................................................................XI

1. G R .............................................................................................................11.1. Konunun Tanm ve Snrlar....................................................................1

1.2. Konunun nemi .....................................................................................1

1.3. Aratrma Yntemi ..................................................................................21.4. Konuyla lgili Kaynaklar .........................................................................2

1.5. Sivasin Tarihi ve Corafyas..................................................................101.5.1. Tarihe .........................................................................................10

1.5.2. Corafya ......................................................................................151.6. Sivas l Merkezinde Gnmze Ulaamayan Cami ve Mescitler.............17

1.6.1. Hac Emir Mahmut Mahallesi Mesciti ..........................................18

1.6.2. Ahi Emir Ahmet Mesciti ..............................................................18

1.6.3. eyh Hseyin Rai (eyh oban) Mesciti ......................................191.6.4. Sofu Yusuf Camisi .......................................................................21

1.6.5. Hoca Sareyh (Hoca Areste) Mesciti..........................................211.6.6. Selman Bey (Paa) Camisi............................................................231.6.7. Ece Mahallesi Camisi...................................................................25

1.6.8. Kabal Mahallesi Mesciti..............................................................25

1.6.9. Tokmak Mahallesi Mesciti ...........................................................25

1.6.10. Hoca Hseyin Mesciti (Hac Zlfikar Camisi) .............................26

1.6.11. Kerimolu (Hoca Ali avu) Mesciti...........................................27

1.6.12. Abdulvahab Gazi Mesciti ............................................................27

1.6.13. ems Ferra Mesciti ....................................................................291.6.14. Palaslu Mesciti ............................................................................29

1.6.15. Himmet Sofu Mesciti ..................................................................30

1.6.16. Yenice Mesciti ............................................................................31

1.6.17. Bazar Mesciti ..............................................................................31

1.6.18. Klavuz Camisi............................................................................31


9/619

VI

1.6.19. ahkulu (elebi) Mesciti ..............................................................32

1.6.20. Hoca Kara Mesciti........................................................................32

1.6.21. Karagedk Mahallesi Mesciti .......................................................32

1.6.22. Veled Bey Mesciti........................................................................321.6.23. Ahmet Suba Mesciti...................................................................331.6.24. Hamurkesen (Yeil) Camisi..........................................................331.6.25. iekli Mahallesi Mesciti .............................................................34

1.6.26. Hamid (Tacir Hamid) Mesciti.......................................................34

1.6.27. Deirmenciolu Mesciti ...............................................................351.6.28. Firdevs Bey Mesciti......................................................................36

1.6.29. Sirkeli Mesciti..............................................................................36

1.6.30. Musa Efendi Camisi .....................................................................36

1.6.31. Mehar Mesciti ..............................................................................37

1.6.32. Haci smail (Krkler) Camisi ....................................................37

1.6.33. Ali avu Camisi .........................................................................371.6.34. Kzl Cami....................................................................................38

1.6.35. Mevlana Mehmet Mesciti .............................................................38

1.6.36. Musa Mesciti................................................................................38

1.6.37. Kurt Mesciti .................................................................................39

1.6.38. Kk Bengiler Mahallesi Mesciti (Hac Hseyin Camisi) ...........39

1.6.39. Hac Veli Mesciti .........................................................................39

1.6.40. Sipahizade (Kk Sipahiolu) Mesciti........................................401.6.41. Hac Bekir Aa Mesciti (ehitler Camisi).....................................401.6.42. Hamidiye Mahallesi Mesciti.........................................................41

1.6.43. Hac brahim Aa Mesciti ............................................................411.6.44. Yakup Efendi Mesciti...................................................................41

1.6.45. Hac Sleyman Aa Camisi ..........................................................42

1.6.46. Hac Veli Mesciti .........................................................................42

1.6.47. Baczde mer Aa Mesciti .......................................................421.6.48. Yahya Bey (El-Hac Osman) Mesciti.............................................43

1.6.49. Yakup Beezde El-Hac Mahmud Aa Mesciti ............................431.6.50. Hac Veli Mesciti .........................................................................44

1.6.51. Germinolu Mesciti......................................................................44


10/619

VII

1.6.52. Hoca Ali avu Mesciti................................................................44

1.6.53. Ksedere-i Zimmi Mahallesi Mesciti............................................45

1.6.54. Kaklar Camisi .........................................................................45

1.6.55. Sereli (ler Bey) Camisi ...........................................................451.6.56. Kadzde Mesciti..........................................................................46

1.6.57. Abdlbaki Mesciti ........................................................................46

1.6.58. Mtevellizde Mesciti ..................................................................46

1.6.59. Abdlkadir Bin Mustafa Camisi ...................................................47

1.6.60. Tuzcuolu Mesciti........................................................................471.6.61. Hac Mahmut Mesciti...................................................................47

1.6.62. shak Sofu Mesciti........................................................................48

1.6.63. Hac Ali Mesciti...........................................................................48

1.6.64. Zarelizde (Zaralzde) Recep Paa (Handanzde Mehmet AaMesciti- Hanm) Camisi ...............................................................48

1.6.65. Sleyman Mesciti.........................................................................49

1.6.66. btidaiye Camisi ...........................................................................49

1.6.67. Akdeirmen Camisi......................................................................501.6.68. zzet Paa (Saray) Camisi .............................................................511.6.69. Keibula Camisi ...........................................................................54

1.6.70. Dikilita Camisi............................................................................541.6.71. Seyyid mer Camisi ....................................................................55

1.6.72. Mescitli Mahallesi Mesciti ...........................................................55

1.6.73. Gkhsam Mahallesi Mesciti .......................................................55

1.6.74. Selimolu Mesciti ........................................................................561.6.75. Paa Bey Mesciti..........................................................................561.6.76. Mor Ali Baba Camisi ...................................................................56

1.6.77. Selim Aa Mesciti........................................................................57

1.6.78. akir Bey Camisi..........................................................................571.6.79. Vineli Camisi..............................................................................581.6.80. Krcuk Mahallesi Mesciti .............................................................59

1.6.81. Mahkeme (mmi Paa) Mesciti ...................................................601.6.82. Hac Abdrrahman (Karaba) Camisi ...........................................601.6.83. Emir Arif Zaviyesi Mesciti ...........................................................61


11/619

VIII

1.6.84. Hac Abdrrahman Zaviyesi Camisi.............................................61

1.6.85. Mustafa Bey Camisi .....................................................................62

1.6.86. Ksder-i Zmmi Mahallesi Mesciti ...............................................62

1.6.87. Selimiye Mahallesi Mesciti ..........................................................631.6.88. Kale-i Cedit Mesciti .....................................................................63

1.6.89. Abdlkerim Mesciti......................................................................64

1.6.90. Karaba (Abdlkerim) Mesciti......................................................641.6.91. Yacolu Mesciti ........................................................................641.6.92. Alaca Mescit ................................................................................65

1.6.93. Haydar Soka Mesciti .................................................................651.6.94. Baltac Mehmet Paa Mesciti........................................................661.6.95. Ferhat Bostan Mesciti..................................................................66

1.6.96. Yacolu Mesciti ........................................................................662. KATALOG ...................................................................................................68

2.1. Yeni (Selim Aa-Mahkeme) Camisi .......................................................682.2. Meydan Camisi.......................................................................................71

2.3. Kale Camisi............................................................................................79

2.4. Ali (Efendi) Aa Camisi .........................................................................852.5. Osman Paa Camisi ................................................................................902.6. Ganem (Tarhana) Camisi ........................................................................92

2.7. Kazanclar Camisi...................................................................................94

2.8. Sarzde (Zaralzde) Mehmet Paa Camisi ............................................962.9. Zincirli Minare Camisi...........................................................................100

2.10. Yiitler Camisi ...................................................................................1042.11. Uzunhacolu Camisi...........................................................................1112.12. Kabal (Krtl) Camisi ..........................................................................115

2.13. Hac Zahit Camisi................................................................................120

2.14. Hoca mam Camisi..............................................................................125

2.15. Said (Seyyid Said Aa) Paa Camisi....................................................1332.16. rtmeli Camisi ....................................................................................136

2.17. Pulur (Billur) Camisi ...........................................................................144

2.18. Yeil Cami...........................................................................................1492.19. Abadan Camisi ....................................................................................155


12/619

IX

2.20. atalpnar (Kormazolu) Camisi .........................................................160

2.21. Hac Mehmet Aa Camisi....................................................................1652.22. ems (Sivasi) Camisi...........................................................................171

2.23. eki (Gk Hssam Mahallesi Mesciti) Camisi...................................1742.24. Atlye Camisi......................................................................................177

2.25. Ali Baba Camisi ..................................................................................179

2.26. maret Camisi ......................................................................................189

2.27. Kaleard (Kerim avu) Camisi...........................................................1983. DEERLENDRME....................................................................................203

3.1. Tipoloji..................................................................................................203

3.1.1. Kare Meknl Tek Kubbeli Camiler.............................................203

3.1.2. Ahap Direkli Camiler.................................................................2043.1.2.1. Mihraba Dik Sahnl Camiler..........................................205

3.1.2.1.1.Mihraba Dik Sahnl Camiler....................205

3.1.2.1.2.Mihraba Dik Drt Sahnl Camiler .................206

3.1.2.1.3.Mihraba Dik Be Sahnl Camiler...................2063.1.2.2. Mihraba Paralel Sahnl Camiler.....................................206

3.1.2.2.1.Mihraba Paralelki Sahnl Camiler ...............206

3.1.2.2.2.Mihraba Paralel Sahnl Camiler ...............207

3.1.3. Tek Meknl Dz Tavanl Camiler...............................................207

3.1.4. Mnferit Tip Camiler ..................................................................207

3.2. Malzeme................................................................................................208

3.3. Ssleme .................................................................................................209

3.3.1. Ta ..............................................................................................2093.3.2. Mermer .......................................................................................210

3.3.3. Al .............................................................................................210

3.3.4.

Ahap..........................................................................................2113.3.5. Kalem ii .....................................................................................211

3.4. Yap Elemanlar.....................................................................................213

3.4.1. Duvarlar ......................................................................................213

3.4.2. st rt Elemanlar ve Tayc Direkler.....................................2133.4.2.1. Gei geleri..................................................................215

3.4.3. Tavanlar ......................................................................................215


13/619

X

3.4.4. Kaplar ........................................................................................216

3.4.5. Pencereler ...................................................................................217

3.4.6. Son Cemaat Mahalleri .................................................................217

3.4.7. Minareler.....................................................................................2183.4.8. Mihraplar ....................................................................................221

3.4.9. Minberler ....................................................................................222

3.4.10. Vaaz Krsleri ............................................................................225

3.4.11. Mahfiller .....................................................................................226

3.5. Kitabeler................................................................................................227

3.5.1. Baniler ........................................................................................228

4. SONU........................................................................................................230

KAYNAKA...............................................................................................235

HAR TALAR...............................................................................................248

PLAN LSTES VE PLANLAR ...................................................................249

FOTORAF L STES VE FOTORAFLAR...............................................275EK-1 ............................................................................................................604

ZGEM ................................................................................................606


14/619

XI

KISALTMALAR

a.g.e.: Ad geen esera.g.m. : Ad geen makalea.g.t. : Ad geen tez s. : Sayfa

m. : Metre


15/619

1. G R 1.1. Konunun Tanm ve Snrlar

Sivas l Merkezindeki Osmanl Camileri adl bu almada, Sivas il merkezi snrlarierisinde bulunan ve Osmanl dneminde ina edilmi camiler ele alnmtr. Sivas

hakknda yaplan almalar daha ok Seluklu ve Beylikler dneminde ina edilmi mimari antlar zerine younlanm; il merkezindeki Osmanl camileri grmezdengelinmitir. Son zamanlarda Trk Sanat ile ilgili aratrmalarda bir art gzlenmesinekarn, bu aratrmalarda daha ziyade yukarda da belirtildii gibi nemli mimari antlarzerinde durulmutur. Bu sebeble, Sivastaki Seluklu ve Beylikler dneminde inaedilmi mimari antlar bu almann dnda tutulmutur.

1.2. Konunun nemi

Bu tez almasnda, Sivas il merkezi dahilindeki Osmanl camileri incelenerek,gnmze kadar bilinmeyen pek ok eserin mimari zellikleri tespit edilerek

deerlendirmesi yaplmtr.

Aratrma, Sivas il merkezindeki Osmanl dnemine ait camileri kapsamaktadr. Bueserlerin belirli bir dnemin ve mahalli slubun kendi iindeki geliimini ve deiiminiortaya koymas asndan nem tamaktadr. Belirli bir yap tipinin belli bir dnemini

inceleyebilmek, bu yap trnn kendi dnemi ierisinde geirdii deiimi belirli bir illeinde gzlemleme imkn salamaktadr. Dier yandan bu eserler, farkl blgelerdeyer alan ve yaynlanarak tantm yaplan ayn dnem ve slup zellii gsterenyaplarla da karlatrlmtr. Bu suretle Sivas il merkezindeki Osmanl camilerininhem blgesel hem de Anadolu leinde bir deerlendirmesinin yaplmasnaallmtr. Bu almaya balanlan 2004 Temmuz ayndan bu gne kadar bir cami


16/619

2

tamamen yklarak, yerine orijinal zellii bulunmayan yeni bir cami ina edilmeyebalanmtr. Bilhassa doann ve insan elinin tahribatna ak olan eserler, szdecaminin geniletilmesi veya daha byk bir cami yapma dncesi uruna, ilk inaedildikleri dnemin mimari ve ssleme zelliklerini kaybederek yeniden inaedilmilerdir. Bu sebeple bu tr kltr miras eserlerin Sivas il merkezi erevesindebelgelenmi olmas da almann nemi arasndadr.

1.3. Aratrma Yntemi

Bu almada, Sivas il merkezinde yer alan tarihi ve mimari zellie sahip Osmanlcamileri incelenmitir. Tezin oluumunda ilk aama olan kaynak taramasnda konumuza

ynelik dorudan ya da dolayl btn yaynlar toplanmtr. Ayrca, Vakflar GenelMdrl Arivi, Sivas Vakflar Blge Mdrl Arivi, Kltr Bakanl SivasMzesi Arivi ile Kltr Bakanl Kayseri Kltr ve Tabiat Varlklarn KorumaKurulu Blge Mdrl Arivindeki belgelere ulalmtr. Bunlara ek olarak Erciyesniversitesi Sosyal Bilimler Enstits Tarih Anabilim Dalnda Sivaseriyye Sicillerive Salname Defterleri zerine hazrlanm yksek lisans tezleri de incelenmitir. Buaratrmann ikinci aamasn meydana getiren arazi almasnda belirlenen btncamilerin detayl lleri alnp, planlar izilmitir. Ayrca daha nce konu ile ilgili

yaplarn izimlerini yapan kiiler ve kurumlar ise zellikle belirtilmitir. Ele alnanbtn yaplarn tanmlanmasnda belirli bir dzen takip edilerek; bu tanmlamalar pek

ok fotorafla desteklenmitir. Eserlerin zerlerinde bulunan 20 adet, konumuzla ilgiliSivas Mzesinde tespit edilen drt ve Sivas Vakflar Blge Mdrl deposundakoruma altna alnan iki adet kitabenin estampajlar alnarak bu estampajlar ve

fotoraflar nda kitabeler okunarak deerlendirilmitir. Fakat kitabesi bulunmayancamilerin tarihlendirmesinde bir takm sorunlarla karlalmtr. Bu sebeple kitabesizolan yaplarn tarihlendirilmesinde, dnemin ariv belgelerinden ve eserlerin sahip

olduu mimari ve bezeme zellikleri gz nnde bulundurarak tarihlendirilmeyeallmtr. Camilerin katalog iinde anlatlmasnda kronoloji dikkate alnmtr.

1.4. Konuyla lgili Kaynaklar


17/619

3

Genel olarak Sivas il merkezindeki Osmanl camileri ile ilgili gnmze kadar ok fazla

bilimsel bir alma yaplmamtr. Sivas hakknda yaplan almalar daha ok Selukludneminde ina edilmi Ulu Cami, ifahiye, Gk, ifte ve Buruciye Medreselerizerine younlanmtr.

Konumuzla ilgili en erken tarihli bilgiye Evliya elebinin seyahatnamesinde

ulalmtr. Evliya, Sivastan geni bir ekilde bahsetmekteyse de Ulu Cami dndakidier cami ve mescitler zerinde durmamtr. Kzl, Sivas Efendi, Musa Efendi, Kilise,Koca Hasan Paa, Yukar Kale ve Aa Kale Camilerinin sadece isimlerini verenEvliya, bu camilerin banisi, ina tarihi, plan, mimari ve ssleme zelliklerinibelirtmemitir1.

1890 ylnda Sivasa gelen Fransz seyyah Vital Cuinnetin hazrlad La TurquiedAsie adl seyahatnamesinin I. cildinde, Sivas hakknda olduka ayrntl bilgiler

verilmesine karn il merkezinde bulunan cami ve mescitler zerinde fazladurulmamtr. Sayyah, ehirde en kayda deer eser olarak Ulu Camiden bahsetmitir.Ulu Cami ile birlikte il merkezinde 30 cami bulunduunu ve ehrin gneyinde dahance kilise olan kk bir cami grdn ve bu caminin sval duvarlarnn altnda haiaretleri ile Bizans yazlarnn fark edildiini belirtmektedir2.

Ali Cevadn H.1314/M.1897 ylnda yaynlan drt ciltlik Memlik-i Osmniyyenin

Trih ve Corafya Lgat adl almasnn ikinci cildindeki Sivas vilayeti ile ilgiliblm, 2002 ylnda Kemaleddin Kuzucu tarafndan Trkeye evirilerek bir makale

olarak yaynlanmtr. Bu almada, Sivasta 30 caminin bulunduu ve bu camilerin enmehurunun Ulu Cami olduundan bahsedilerek sadece yaplarn toplam saysverilmitir3.

Sivasta bulunan Osmanl camileri hakknda tarihi Yksel Erol Arivinde, teksayfadan oluan tarihsiz bir belge tespit edilmitir (Ek.1). Sivas Vilayetinde (?) MevcutBil-umum Cevami ve Mesacid Cedd-ierifenin Yekdierine Olan MesafesiyleMalumat ve Mtemmemayi Muhtevi Cetveller adl belgede, 79 adet cami ve mescit

1 Evliya elebi,Seyahatname, Cilt:V, stanbul, 1970, s.90-91.2 Adnan Mahiroullar,Seyyahlarn Gzyle Sivas, stanbul, 2001, s.133.3 Kemaleddin Kuzucu, 1897 Ylnda Sivas,Revak-2002, Sivas, 2002, s.159.


18/619

4

hakknda bilgiler tablo halinde belirtilmitir4. Her bir tabloda sras ile cami vemescitlerin numaras, cami ve mescitlerin ad, ak ve kapal olup olmadklar,

ahap-kargir olduu, boyu)-eni, ak olduu vakitler, civarnda bulunan cami vemescitlere mesafesi, 500 metre dhindeki cami ve mescitler, caminin mevki,

minarenin adeti, erefenin adeti, ina tarihi, cuma-bayram namazlarnn klnpklnmad, ka hademe ile idare olunduuna dair bilgilere yer verilmitir.Belgedeki cami ve mescitlerin ina tarihi blmndeki tarihlerin bazlar 117, 121, 216,260 gibi yazlmtr. Ancak, Hicri olarak belirtilen bu tarihlerin Miladi takvimeevrildiinde, o cami ya da mescitin belirtilen ina tarihi olmas mmkn deildir. Busebeple, bu tarihlerin bana 1 rakamnn eklenmemi olduu dnlmektedir. Tezde,bu belgedeki 37 adet cami ve mescitin ina tarihlerinin ba tarafna 1 rakam eklenerek

kullanlmtr. Belgedeki dier 42 adet cami ve mescitin ina tarihleri de belgedebilirtildii ekilde ele alnmtr. Ad geen belgede, baz cami ve mescitlere ait inaveye onarm tarihleri ile bu yaplarn kitabeleri arasnda tam bir tutarlln olduunusylemek pek mmkn grnmemektedir. rnein belgede beinci srada yer alanAbadan Camisinin onarm tarihi olarak H.(1)322/M.1904 tarihi verilmi olmasnakarn, camideki onarm kitabesi, H.1323/M.1905 tarihlidir. Yine belgede, gnmzeulaamayan Ahi Ahmed, Selman Bey, Himmet Sofu, Zaralzade Recep Paa, VineliCamileri ile bugn mevcut olanems ve Abadan Camilerine ait belirtilen ina veya

onarm tarihleri ile tespit edilen kitabe, vakfiye ve ariv belgelerinde yer alan tarihlerarasnda tutarszlk grlmektedir. Dier taraftan Hasan Paa Camisinin belgedeyazlan ina tarihi ile ina kitabesi uyumaktadr. Fakat belgede, Kale Camisi gibikitabesi olan baz camilerin ina tarihi ksmlarnn bo braklm olmas da dikkatekicidir. Ayrca bugn mevcut olan rtmeli ve Ali Baba Camileri hakknda sz konusu

belgede bilgi verilmemi olmas da ilgintir. Bu nedenlerle belgede belirtilen bilgilerepheyle yaklalmas gerektii dnlmektedir. Bahsedilen belgede, camilere aitverilen boy ve genilik lleri ile gnmze ulam camilerin lleri arasnda ok

fazla bir farkn bulunmad gzlenmitir. ncelenen cami ve mescitlerin, belgeninhazrland dnemden gnmze kadar onarm almalar geirmi olabilecei,zellikle de son cemaat mahallerinin sk sk deitii dikkate alndnda, bu farknortaya kt kabul edilebilir. Dolaysyla, boy ve genilik lleri verilen cami vemescitlerin bizzat lleri alnarak sz konusu belgeye yazlm olabilecei

4 Yksel Erol Ariviinde bulunan belge.


19/619

5

sylenebilir. Bahsi geen belgenin ne amala ve kimler iin hazrlandna dair bilgiyoktur. Bunlarn dnda belgedeki dier sorun, belgenin hazrland tarihinbelirtilmemi olmasdr. Bu belgenin dnda, Osmanl dneminde bir vilayet snrlarierisinde mevcut olan cami ve mescitlerin bir tabloeklinde ayrntl dkmnnyaplmas ileminin dier ehirlerde de yapldna dair herhangi bir belgeye ya dayayna ulalamam olmas da sz konusu belgeyi tarihlendirmede sknt yaratmtr.Yukarda bahsedilen belgenin tarihlendirilmesi, belgede ad geen cami ve mescitlerin

ina ya da onarm tarihleri gz nnde bulundurularak yaplmaya allmtr. Belgede65. srada kaydedilen ve Kei Bula mevkiinde bulunan Hac Bekir Aa nam- dierehidler Camisinin ina tarihi blmnde, tecdiden (onarm) tarihi olarak H.(1)330(M.1912) yazlmtr. Dolaysyla sz konusu belge, bu camiden nce hazrlanm

olamaz. Yine belgede drdnc srada kaydedilen Haczzet Paa Camisinin akolduu belirtilmitir. Hac zzet Paa Camisinin, 1927 ylndaehir Meydanngeniletme almalar srasnda tamamen ykld bilinmektedir. Bu sebeple bubelgenin, 1927 ylndan sonra da hazrlanm olmas mmkn deildir. Bu bilgilernda belgenin, 1912-1927 yllar arasnda hazrlanm olabilecei sylenilebilir.

Sivasta yer alan Osmanl camileri hakknda bilgi bulabildiimiz en erken tarihliyaynlardan birisi de, 1928 ylndasmail Hakk Uzunarl ve Rdvan Nafiz Edgerin

birlikte hazrladklar Sivasehri adl eserdir. Bu eser, 1997 ylnda Recep Toparlaktarafndan sadeletirilerek yaynlamtr5. Bu almann nemi, kaleme alnd 1928ylndan gnmze kadar eserde deinilen camilerden birisinin tamamen ortadankalkm olmas dnldnde daha da iyi anlalabilir.

Sivasta bulunan tarihi kimlie sahip yaplar ierisinde deerlendirilen Osmanl camilerizerine hazrlanm en erken tarihli aratrmalardan bir dierini de Yusuf Akyurtgerekletirmitir6. Aratrmac ncesu, Kayseri, Divrii ve Sivastaki Osmanl mimari

eserleriyle birlikte Sivas il merkezindeki Osmanl dnemine ait camilerin kitabeleri,

5 smail Hakk Uzunarl ve Rdvan Nafiz Edgerin birlikte hazrladklar Sivasehri adl eserin ilkdokuz blmnde Sivasn siyasi tarihi hakknda bilgiler verilmektedir. Eserin son blmde ise SivasKitabeleri bal altnda kitabesiz adet eserle birlikte toplam 36 adet yapnn banisi, ina tarihi veonarmlar belirtilmitir. Bu eserlerden sekiz deti Osmanl dnemi camileri ierisinde yer almaktadr.Konu hakknda daha geni bilgi iin baknz, smail Hakk Uzunarl-Rdvan Nafiz Edger,Sivasehri(Sadeletiren:Recep Toparl), Sivas, 1997.6 Yusuf Akyurt, Trk Asar- Atikasi Binalerine Aid Tarihi Mecmua Yalnz Osmanllar Devrincesu, Kayseri, Divrii, Sivasehirleri (Baslmam), Ksm:III, Cilt:VI, Ankara, 1946-1947.


20/619

6

vakfiyeleri ve baz yaplarn planlar ile fotoraflarna yer vermitir. Mimari tanmlarnbulunmad bu eserin nemi, yazld 1946-47 ylndan bu yana ortadan kalkan birokeserin isminden, kitabesinden ve vakfiyesinden bu alma sayesinde haberdarolunmasdr.

Kadri Erdilin 1953 ylnda yaynlanan Sivas Rehberi isimli almasnn drdncblmnde Sivas abideleri adl bal altnda, Sivasehir merkezinde bulunan Osmanldnemine ait camilerden yedi detinin ismi, banisi ve ina tarihi verilmesine karn,eserlerin mimari tanmlar, rleve planlarna ve ayrntl fotoraflarna yerverilmemitir7.

ller Bankas tarafndan 1967 ylnda yaynlanan Sivas Analitik Etdleri adlaratrmann Sivasta Bulunan Tarihi Eserler Hakknda Ksa Bilgiler bal altndaSivastaki tarihi kimlie sahip mimari eserler ana blme ayrlarak incelenmitir. Buana blmlerden Osmanl Dneminde Yaplanlar ad altndaki blmde konu ile ilgili

yedi adet caminin bulunduu mahalle, bani ve ina tarihleri hakknda ksaca bilgilerverilmitir. Ancak verilen bu bilgilerin herhangi bir yazt ya da belge gsterilmeden,plan ve fotoraflar ile desteklenmemi olmasna ramen hazrlanm olduu dnemdikkate alndnda kayda deer bir aratrmadr8.

Sivastaki mimari eserler konusunda hazrlanm en kapsaml alma Hikmet Denizlitarafndan yaplmtr9. Bu alma, Sivas il merkezinde ve ilelerinde yer alan tarihikimlie sahip ilk alardan XX. yzyln ortalarna kadar ina edilmi btn yaptrlerini iermektedir. Bu aratrma daha ok katalog niteliinde olup, dier yaptrlerinde olduu gibi 23 adet Osmanl camisinin de ayrntl tanmlar ve tipolojikdeerlendirmeleri yaplmamtr. Ele alnan ve Osmanl dneminde ina edilencamilerden 14 adetinin plan izilmi ancak izimlerden yalnzca yedi adetinde eele yer

verilmitir. Bu yzden dier planlarn kltlmesinde veya bytlmesinde, planlarnboyutlarnn deimesine bal olarak camiler gerek llerini yanstamamaktadr.Eser, az sayda fotorafla desteklenmi olunmasna ramen belgeleme asndankymetli bir eserdir.

7 Kadri Erdil,Sivas Rehberi, Sivas, 1953, s.32-34.8 Anonim,Sivas Analitik Etdleri, Ankara, 1967.9 Hikmet Denizli,Sivas Tarihi ve Antlar, Sivas, Tarih Yok.


21/619

7

Hakk Acunun Sivas ve evresi Tarihi Eserlerin Listesi ve Turistik Deerleri adlmakalesinde, il merkezi snrlar ierisinde Osmanl dnemine ait 13 adet camininmimari zelliklerine ksaca deinilerek bani ve ina tarihlerlerinden bahsedilmitir10.

mer Demirel tarafndan 1991 ylnda hazrlanan Sivasehir Hayatnda VakflarnRol (1700-1850) adl doktora tezinde, Sivasehir merkezindeki baz cami vemescitlerin isimlerine, bulunduklar yerlere, banilerine ve ina tarihlerinedeinilmitir11. Bu tez, 2000 ylnda ismi deitirilerek TTK tarafndan yaynlanmtr12.Ayn aratrmacnn, II. Mahmud Dneminde Sivasta Esnaf Tekilat ve retim-Tketim likileri13 ve Osmanl Dnemi Sivasehri ve Esnaf Tekilt14 adl

almalarndan da yararlanlmtr.

Saim Savan ele ald Bir Tekkenin Dini ve Sosyal Tarihi Sivas Ali Baba Zaviyesiadl aratrmada, Osmanl dneminde ina edilen zaviyenin fiziki yaps erevesinde,zaviyeyi oluturan mtemilat kapsamnda caminin mimari tanm ve zelliklerindenziyade Ali Babann kimlii, zaviyenin ileyii, kurulduu blgenin isknndaki rol vevakflar zerinde durulmutur15.

Nazif ztrkn hazrlad Trk Yenileme Tarihi erevesinde Vakf Messesi adlalmada, 1940 ylnda Sivas il merkezinde birinci derecede onarlmas gereken 19 adetcami iin 24.140.00 TL. keif bedeli belirlendii tespit edilmitir16. Fakat bu camilerinhem isimleri hem de onarmlarna ilikin bilgiler belirtilmemitir. Ayn almadan,31.12.1990 tarihinde Sivasta bulunan 162 tescilli eserden 107 adetinin cami olduunadair bilgilere ulalmtr17.

10 Hakk Acun, Sivas ve evresi Tarihi Eserlerin Listesi ve Turistik Deerleri, Vakflar Dergisi,Say:20, Ankara, 1988, s.183-220.11 mer Demirel,Sivas ehir Hayatnda Vakflarn Rol (1700-1850), (Ankara niversitesi SosyalBilimler Enstits Tarih Anabilim Dal Yaynlanmam Doktora Tezi), Ankara, 1991.12 mer Demirel,Osmanl Vakf ehir likisine Bir rnek:Sivasehir Hayatnda Vakflarn Rol,Ankara, 2000.13 mer Demirel,II. Mahmud Dneminde Sivasta Esnaf Tekilat ve retim-Tketim likileri,Ankara, 1989, s.178-179.14 mer Demirel,Osmanl Dnemi Sivasehri ve Esnaf Tekilt, Sivas, 1998.15 Saim Sava, Bir Tekkenin Dini ve Sosyal Tarihi Sivas Ali Baba Zaviyesi, Sivas, 1991.16 Nazif ztrk,Trk Yenileme Tarihi erevesinde Vakf Messesi, Ankara, 1995, s.242.17 N. ztrk,a.g.e., s.449.


22/619

8

Selahaddin Yasakn bir tebli olarak sunduu Tarihi, Kltrel ve Doa GzellikleriAsndan Sivas isimli bildirisinde Sivas il merkezi ierisinde yer alan tarihi kimliesahip eserler dhilinde bulunan camiler bal altnda be adet Osmanl Dnemicamisine deinilmitir. Bu tebliide, camilerin yalnzca isimleri, kim tarafndan ve nezaman ina ettirildii hakknda ksaca bilgi verilmi olup mimari ve sslemezelliklerine, dnemi ierisindeki nemlerine deinilmedii gibi eserlerin planlarna dayer verilmemitir18.

Memduh Ahmet Mahiroullarnn lk alardan Gnmze Sivas li adlalmasnda tarihi eserler bal altndaki camiler blmnde konu ile ilgili be adetcaminin bulunduu mahalle, bani ve ina tarihleri hakknda ksaca bilgiler verilerek,

caminin de sadece isimlerine deinilmitir. Ancak verilen bu bilgiler plan, fotoraf veariv belgeleri ile desteklenmemitir19.

Sivasehrine aiteriyye sicillerinden sadece H.1312-1314/M.1895-1897 tarihli olan 60numaraleriyye sicili Erciyes niversitesinde yksek lisans tezi olarak allmtr.Bu eriyye sicilinde, mahkemenin vermi olduu dier hkmler ile birlikte tezkonumuzu oluturan Sivastaki sekiz adet Osmanl camisinin grevlileri ile ilgili bilgilerde tespit edilmitir20.

Aratrmamz sresince bavurduumuz temel kaynaklardan bir dieri de Sivasa aitsalnamelerdir. Sivas salnamelerinden yalnzca birisi ele alnarak kitap olarak baslmtr.H.1308/M.1890 yln kapsayan bu salnamede, Sivasehrinde 44 adet cami-ierif ve 42adet mescitin bulunduu belirtilmitir21. Sivas salnamelerinden drd Erciyesniversitesinde yksek lisans tezi olarak allmtr. Bu Sivas salnamelerindenH.1288/M.1871 tarihli olannda Sivasehrinde 33 mescitin bulunduu22,

18 Selahaddin Yasak, Tarihi, Kltrel ve Doa Gzellikleri Asndan Sivas,Cumhuriyetin 80.Ylnda Sivas Sempozyumu 15-17 Mays 2003-Sivas Bildirileri, Sivas, 2003, s. 727-731.19 Memduh Ahmet Mahiroullar, lk alardan Gnmze Sivas li, Sivas, 2003, s.80-81.20 lk Kaya,60 Numaral Sivas eriye Sicili (H.1312-1314/M.1895-1897) Transkripsiyonu veDeerlendirmesi, (Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi),Kayseri, 2004.21 Fikri Karaman,Slnme-i Vilyet-i Sivas (Sivas, Amasya, Tokat ve Karahisar-ark)(1308/1890), stanbul, 2001, s.101.22 Ayten Selvitop,Hicri 1288 (1871) ve Hicri 1306 (M.1888) Tarihli Sivas Vilayet SalnamelerininGnmz Harflerine evrilmesi ve Mukayeseli Deerlendirilmesi, (Erciyes niversitesi SosyalBilimler Enstits Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi), Kayseri, 2004.


23/619

9

H.1300/M.188423, H.1302/M.188624 ve H.1306/M.1888 tarihli Sivas Salnamelerinde dePaa, Tacir Hamid, Keibula, Sereli, Abdulvahhab Gazi ve Meydan Camilerininonarldna dair bilgiler verilmitir25.

Yaynlanmam olan Sivas Salnamelerinden H.1289/1872 tarihli Sivas Salnamesinde32 adet mescitin26; H.1301/M.188427, H.1306/M.188928 ve H.1308/M.189029 tarihliSivas Salnamelerinde 44 adet cami-ierifin ve 42 adet mescitin; H.1321/1905 tarihliSivas Salnamesinde 178 camiierif ve mescitinehir merkezinde bulunduuna dairbilgiler tespit edilmitir30. H.1287/187031, H.1288/187132, H.1298/188133,H.1300/188334 ve H.1303/188635 tarihli Sivas Salnamelerinde deehirdeki cami vemescitler hakknda hibir bilgiye yer verilmemitir.

Yukarda incelenen salnamelerde, Meydan Camisi dndaki hi bir cami ve mescitinad, banisi ve ina tarihi zerinde durulmam, yalnzca bu cami ve mescitlerin toplamsays verilmitir.

23 Sibel Akta, Hicri 1300 (1884) ve Hicri 1302 (M.1886) Tarihli Sivas Vilayet SalnamelerininGnmz Harflerine evrilmesi ve Deerlendirilmesi, (Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler EnstitsYaynlanmam Yksek Lisans Tezi), Kayseri, 2005.24 Sibel Akta, a.g.t.,Hicri 1300 (1884) ve Hicri 1302 (M.1886) Tarihli Sivas Vilayet SalnamelerininGnmz Harflerine evrilmesi ve Deerlendirilmesi, (Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler EnstitsYaynlanmam Yksek Lisans Tezi), Kayseri, 2005.25 Ayten Selvitop,Hicri 1288 (1871) ve Hicri 1306 (M.1888) Tarihli Sivas Vilayet SalnamelerininGnmz Harflerine evrilmesi ve Mukayeseli Deerlendirilmesi, (Erciyes niversitesi SosyalBilimler Enstits Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi), Kayseri, 2004.26 Salname-i Vilayet-i Sivas-1289, s.98.27 Salname-i Vilayet-i Sivas-1301, s.173.28 Salname-i Vilayet-i Sivas-1306,s.204.29 Salname-i Vilayet-i Sivas-1308,s.242; Fikri Karaman,Slnme-i Vilyet-i Sivas (Sivas, Amasya,Tokat ve Karahisar- ark) (1308/1890), stanbul, 2001, s.101.30 Salname-i Vilayet-i Sivas-1325, s.258.31 Salname-i Vilayet-i Sivas- 1287.32 Salname-i Vilayet-i Sivas-1288.33 Salname-i Vilayet-i Sivas-1298.34 Salname-i Vilayet-i Sivas-1300.35 Salname-i Vilayet-i Sivas-1303.


24/619

10

1.5. Sivasn Tarihi ve Corafyas

1.5.1. Tarihe

Sivas ve evresi Anadolu Blgesinin en eski yerleim merkezlerinden birisi olup,ehir ilk alardan itibaren kkl ve dikkat ekici bir tarihi olan nemli bir corafikonuma sahiptir36. Tarihi, Neolitik dneme kadar uzananehre srasyla Hitit, Roma,Bizans, Seluklu ve Osmanl Devleti egemen olmutur. ehir, Romallar devrindeSebasteia, Trkler devrinde ise Sivas olarak adlandrlmtr37.

Sivasta yaplan arkeolojik aratrmalar ehrin tarih ncesi dnemlerini

aydnlatmaktadr. Bu aratrmalarn ilki 1927-1931 yllarnda Anadolunun tarihiyerlerini saptamak dncesiyle Amerikal Arkeolog Hans Henning Von Der Ostentarafndan gerekleen aratrma gezileri ile balar. Bu almada, Sivas ili snrlarierisinde 36 adet eski yerleim yeri tespit edilmitir38. Osteni 1943 ile 1952 yllararasnda .Kl Kktenin Orta ve Dou Anadoluda gerekletirdii ve Sivasevresinde 25 adet merkezin incelendii yzey aratrmalar izlemitir39. 1946-1947yllarnda Tahsin zgn Sivas Kalesi, Topraktepe ve Maltepe kazlar ksa sreliolmutur. Ayn ekilde .Kl Kkten, Hafik Gl Adasnda yer alan Plr

Hyndeki aratrmalarn da sondaj almalaryla snrlandrmtr. CharlesBurney, 1955 ylnda Dou Anadolu yzey aratrmalar erevesinde Sivasta 30 adeteski yerleim birimini belirlemitir. Pierro Merigginin 1963teki Drdnc AnadoluGezisi" kapsamnda 35 adet eski yerleim yerini gezmitir40. Jak Yakarn 1975tegerekletirdii yzey aratrmasnda Sivas snrlar ierisinde 32 adet eski yerleim yeritespit edilmitir. 1992-1993 yllar arasnda ise Tuba kse ve Sivas Mzesiarkeologlarnn birlikte uygulad yzey aratrmasnda da 72 adet eski yerleim yeribelirlenmitir41.

36 Hakk Acun, Yollarn Kesitii ehir Sivas,Cumhuriyetin 80. Ylnda Sivas Sempozyumu 15-17Mays 2003-Sivas, Bildirileri, Sivas, 2003, s. 23.37 H. Denizli,a.g.e.,s.14.38 A. Tuba kse, Sivasta Arkeolojik Aratrmalarn Tarihesi,Revak-93, Sivas, 1993, s. 21.39 H.Denizli,a.g.e., s.240 A.T. kse,a.g.m., s.23.41 A. T. kse,a.g.m., s 23.


25/619

11

Aratrmalar sonunda elde edilen bulgu ve buluntulardan, yrede ilk yerleimin Neolitikdneme kadar uzand anlalmaktadr. Bu dnceyi bilhassa Hafik/Plr Hyktekarlan buluntular dorulamaktadr42. Yine, Sivas ve evresinde gerekleen yzeyaratrmalar ve kazlar sonucunda elde edilen kalntlar Sivas ili tarihinin Neolotikdnemden sonra da M.. 5. ve 4. binli yllarda yani Kalkolitik dneminde srdneiaret etmektedir. Sivasta Kalkolitik dnemi takiben Eski Tun ana ait yerlemeninolduunu M.. 3. bin ylna ait anak mlek kalntlar kantlamaktadr43.

Sivasn yazl tarih dnemi M.. 2600 yllarnda Hititlerle balamaktadr. HititlereM.. 1200 yllarnda Frigyallarn son vermesiyle Sivas, M.. VII.yzyldaAnadoluya gelen Kimmer veskit kavimlerinin gelmesiyle yerleim alan olmutur.

M.. 590larda Med Kral Keyaksarn sayesinde il, Medlerin topraklarna katlmtr.Ancak ksa sren Medlerin Anadolu hkimiyeti sonrasnda Sivas M.. 550lerdePerslerin egemenliine girmektedir. Makedonya Kral Bykskenderin M.. 334teAnadoluya gelerekehirdeki Pers hkimiyetine son vermesine karn, M.. 332dePers yneticisi I.Ariaratesin Kapodakya Kralln yeniden kurmasyla birlikte Sivasuzun bir sre Kapodakya Krall egemenlii altnda kalmtr. Sivas, M.. 66da siyasihkimiyeti altna girdii Roma mparatorluunun ikiye ayrld 395 ylna kadar busiyasi gn snrlar ierisinde kalmtr44. Sivas, Roma mparatorluu dneminde

olduu gibi Bizans mparatorluu dneminde de snr blgesi niteliini korumutur.ehir, VII. yzyln ilk yarsnda Sasaniler tarafndan ele geirilse de bu pek uzu sreliolamam, 656/657 yllarnda Malatyay alanslam ordularna boyun emitir45.

Sivasa ilk Trk aknlarnn 1059 ylna doru gerekletiini, surlar bulunmayanehregiren aknclarn Sivas yamaladndan ve halk kltan geirildiinden UrfalMateos bahsetmektedir46. Anadolunun byk ksm gibi Sivasn da Trk hkimiyetinekesin olarak girmesi 1071 Malazgirt Sava sonrasnda gerekleir47. Danimendliler

idaresindeki Trkler bata Sivas ve Kayseri olmak zere Orta Anadolu Blgesinde

42 M. A. Mahiroullar, lk alardan, s.14.43 H. Denizli,a.g.e., s.3.44 M. A. Mahiroullar, lk alardan, s.15-16.45 Besim Darkot, Sivas,Milli Eitim Bakanl slam Ansiklopedisi, Cilt:X, stanbul, 1980, s.570.46 Urfal Mateos Vekayi-namesi (952-1136) ve Papaz Grigorun Zeyli (1136-1162), (Trkeyeeviren:Hrant D.Andreasyan), Ankara, 1987, s.110-111.47 Mustafa Demir,Trkiye Seluklular ve Beylikler Devrinde Sivasehri, Sakarya, 2005, s. 19.


26/619

12

hakimiyet kurmulardr48. Trkler tarafndan ele geirilen Sivasn Bizans dnemindeSebaste olarak bilinen alanda m veya baka bir yerde mi kurulduu kesin olarakbilinmemekle birlikte, buehrin de dier Anadoluehirlerinden bazlar gibi tamamiyleyeniden ina edildii dnlmektedir49.

Sivas, Danimendli hkimiyetinin ardndan 1175te II. Klarslan zamannda Anadolutopraklarna dhil edilmitir50. II. Klarslann saltanatnn son yllarnda 1188teyann ilerlemi olmasndan ve sefere kamaz olduundan lkeyi 11 olu arasndapaylatrd feodal taksim sonrasnda Sivas ili Aksarayla birlikte KutbeddinMelikahn hissesine dmtr51.

Sivas, 1243 Kseda Savana kadar Seluklu Devletinin bana geen I.GyaseddinKeyhsrev (1205-1211); I.zzeddin Keykavus (1211-1220); I.Alaeddin Keykubat(1220-1237); II. Gyaseddin Keyhsrev (1237-1246) dnemlerinde ve zellikleI.Alaeddin Keykubat zamannda altn an yaamtr52. 1243 Kseda Savagalibiyeti sonrasnda Baycu Noyan komutasndaki Mool ordusu takibe koyularakSivasa doru ilerledi53. Sivasn o zamanki kads olan Krehirli Necmeddin daha nceHarizmde Mool istilasnaahit olmasndan dolay Moollarla anlaarak ehir halknbyk bir katliamdan kurtarmtr. Yaplan anlama uyarnca Sivas Moollar gn

sreyle yamalamlardr54

.

Anadoluda, milletleraras ticari faaliyetlerin artt XIII. yzylda Sivasta,Cenevizlilere ait bir konsolosluun bulunmas55 ehrin 1308 ylna kadar siyasi,ekonomik ve kltrel neminin artmasnda daha da etkili olmutur. Ancak, AnadoluSeluklu Devletinin 1308te sona ermesinden sonra Sivas, Anadoluda tahakkmlerini

48 Ali Sevim-Erdoan Meril,Seluklu Devletleri Tarihi Siyaset, Tekilat ve Kltr, Ankara, 1995,s.72.49 Osman Turan,Seluklular ve slamiyet, stabul, 1998, s.118.50 Mkrin H. Ynan, Danimendliler,Milli Eitim Bakanl slam Ansiklopedisi, Cilt:III, stanbul,1988, s.474; Sefer Solmaz, Danimedliler,Trkler , Cilt:VI, Ankara, 2002, s.436.51 Osman Turan,Seluklular Zamannda Trkiye-Siyasi Tarih Alp Arslandan Osman Gaziye(1071-1328), stanbul, 1999, s.217; Claude Cahen,Osmanllardan nce Anadolu, (eviren:Erolyepazarc),stanbul, 2000, s.53.52 M. A. Mahiroullar, lk alardan, s.18-19.53 M. Demir,a.g.e., s.46.54 O. Turan,Seluklular Zamannda, s.440-441.55 Osman Turan,Trkiye Seluklular Hakknda Resmi Vesikalar Metin, Tercme ve Aratrmalar ,Ankara, 1988, s.116.


27/619


28/619

14

1402deki Timur felaketinden sonra Sivasn ynetimi, 1408 ylna kadar KadBurhaneddinin damad Mezid Beyin idaresinde kalmtr66. ehrin Osmanltopraklarna tekrar katlmas Sultan Bayezidin olu ehzade elebi Mehmet, MezidBeyin saltanatna son vermesiyle gereklemitir. Ancak 1472de Yusuf Mirzakomutasndaki Akkoyunlu ordusu Sivasa saldrsna ramen Fatih Sultan Mehmetinbir yl sonra Akkoyunlulara kar elde ettii Otlukbeli zaferiehirde uzun sreli huzurortamn salamtr67.

XVI. yzylda Anadoluda ve zellikle Sivasta younlaan Safevi propagandalarOsmanl ynetimini askeri, ekonomik ve kltrel tedbirler almaya yneltmitir. Osmanlynetimi askeri tedbirler erevesinde, 1518te Eyalet-i Rum merkezini Amasyadan

Sivasa tamtr. Ekonomik nlemler olarak da,rana ekonomik ambargouygulanmtr68. Kltrel nlemler olarak ise vakflara atanacak vakf grevlilerininsnni olmaartn ne srmtr69.

XVII. yzyl adeta bir gei dnemi olarak yaayan Sivasta, XVIII. yzylda gasb,yama ve talan etme eylemleri artm ve buna bal olarak daehirde asayi bozularakzulm, hakszlk ve ahlakszlk younlamt. Sicillere geen deyimi ile bu dnemdeSivas, ekiya yata haline dnmt70. Bu yzylda Sivasn idaresi, sicil

kaytlarndan elde edilen bilgilere gre, mtesellimlerin eline gemiti. yleki, SivasKadlar bile bu mtesellimlerin isteklerinin dna kamyordu. Bu mtesellimler dedaha ok Zaralzade, Sarzade ve Kenanzade gibi ailelerine mensup kiilerdi71.

1831 Osmanl nfus saymnda Sivas, Eyalet-i Sivas olarak gemektedir72. Buna greSivas; Amasya, Bozok, orum, Canik, Divrii ve Arapkirden oluan yedi sancaktan

66 . H. Uzunarl-R. N. Edger,a.g.e., s.122.67 B. Darkot,a.g.m., s. 573.68 Hasan Yksel, Osmanl-Safevi Mcadelesinde Sivas,Cumhuriyetin 80. Ylnda SivasSempozyumu 15-17 Mays 2003-Sivas, Bildirileri, Sivas, 2003, s.153.69 H. Yksel,a.g.m., s.153-154; S. Sava, Bir Tekkenin, s.78; Saim Sava, XVI. Asrda AnadoludaAlevilik, Ankara, 2002, s.142-143; Saim Sava, Susamlar Kona, Revak-2003, Sivas, 2003, s.116;70 Saim Sava, 18. Asrn Sonlarnda Sivastadari Durum Aayi ve Ahlak,Revak-91, Sivas, 1991,s.45.71 S. Sava, 18. Asrn Sonlarnda, s.42,51, dipnot:26.72 Fazla Akbal, 1831 Tarihinde Osmanlmparatorluunda dar Taksimat ve Nfus,Belleten,Cilt:XV, Say:60, s.622.


29/619

15

meydana gelmekteydi73. Sivas merkez sanca ise Liva-i Sivas (Paa Sanca) eklindeanlmaktadr. 1847 ynetim dzenlemesinde Sivas eyaleti; Merkez sancak, Amasya veDivriiden, 1854 dzenlemelerinde de Sivas Merkez, Amasya, Karahisar-arki(ebinkarahisar) sancaklarndan meydana gelmekteydi. 1900de Sivas SancanaBnyan- Hamid ve Kangal kazalar balanmtr. Fakat 1911de Bnyan- HamidKayseriye, Darende de Malatyaya balanmtr74.

I.Dnya sava sonrasnda Osmanl devleti malup olunca Mondros Atekes Antlamasyaplmasna mteakip yabanc gler Anadoluyu igal etmeye balamlard. Sivasvilayeti de Ermenilerin bamsz devlet kurmaya altklar Vilayeti Sitte olarakadlandrlan Van, Erzurum, Mamuratl Aziz, Bitlis ve Diyarbekr ile birlikte bu vilayet

snrlar arasnda yer almaktayd75

.

lk alardan itibaren nemli bir merkez olan Sivas, bu zelliini Kurtulu Savasrasnda da devam ettirmitir. Erzurum Kongresi kararlarnn yeniden teyit edildii,toprak btnln ve ulusal bamszln korunmasn isteyen milli bir kongreye 4-11Eyll 1919da ev sahiplii yaparak Cumhuriyetin temellerinin atlmasna tanklketmitir76.

Cumhuriyetin ilanndan sonra illerin yeniden dzenlenmesi kapsamnda Sivas; ilmerkezi olmu ve Divrii, Grn, Hafik, Yldzeli, Zara ileleri Sivas ilinebalanmtr77.

1.5.2. Corafya

Sivas ili Anadolu Blgesinin dousunda yer almaktadr.l topraklarnn byk birksm Kzlrmak, bir ksm da Yeilrmak ve Frat havzalarndadr. 28488 km2

73 F. Akbal,a.g.m., s.622-623.74 Ramazan zey, 20. Yzyln Balarnda Sivasn Tarihi Corafyas (Historical Geography Of In The20 th Century),Cumhuriyetin 80. Ylnda Sivas Sempozyumu 15-17 Mays 2003-Sivas, Bildirileri,Sivas, 2003, s.135.75 R. zey,a.g.m., s.133.76 Anonim,Sivas l Yll, Sivas, 1967, s.68; Laszlo Rasony,Tarihte Trklk , Ankara, 1993, s.262;Bernard Lews,Modern Trkiyenin Douu, Ankara, 2000, s.249; Birsen Ersel, Sivasn TrkTarihindeki Yeri ve Sivas KongresiCumhuriyetin 80. Ylnda Sivas Sempozyumu 15-17 Mays 2003-Sivas, Bildirileri, Sivas, 2003, s. 47.77 R. zey,a.g.m., s.134.


30/619

16

yzlm ile Konyadan sonra Trkiyenin ikinci en byk ilidir78. Sivas, doudaErzincan; kuzeyde Giresun, Ordu, Tokat; batda Yozgat; gneyde Kayseri,Kahramanmara ve Malatya illeriyle evrilidir (Harita.1-2-3).

Sivas ehri, yaklak 1275 m. yksekliindeki Merakm Yaylas etekleri zerinekurulmutur. Nehre uzakl 3 km. olanehrin asl kurulu alann Merakm Yaylas veDandan gelen iki akarsu, batda Tavra Deresi ve douda Msml Irmak arasnda kalanblge oluturur79. ehrin kuzeyindeki Tavra boazndan Murdar Irmak ve Kale Irmakulamaktadr. Murdar Irmak ili, kuzey-gney ynnde ikiye blerek Msml Irmak ilebirleir. Kale Irmak iseehri batdan ve kuzeyden gneye istikametinde ikiye blerekKzlrmaka balanmaktadr.

l yeryz ekilleri asndan olduka engebeli bir yapya sahiptir. Arazi yapsnplatolar, dalar ve derin vadiler oluturur. Anadolu Blgesinin yksek platolarzerinde balayan ve douya doru ykselen il, dou ve gneydouda dalk ve sarp birkesimle sonulanmaktadr.ehir, genel olarak dalk ve yksek plato yeryzekillerine sahiptir. Deniz seviyesinden ykseklii ortalama 1000 metrenin zerindekiSivasn %47.6s platolarla, % 46.2.si dalarla ve % 6.2si ise ovalarla kapldr80.

1151 km. uzunluu ile lkemizin en uzun akarsuyu olan Kzlrmak, Sivasn en nemliakarsuyudur. Kzlrmak, Hafikte Koru ayn ve Acsuyu da alarak Sivas merkezile topraklarna girerek burada Tecer, Fadlum, Bedirli aylarn, Msml ve MurdarIrmaklarna katlr. Kzlrmaka Kaln Ky yaknlarnda Yldz Irma ve Kaln ay;arklada Kaldrak ay ve Acsu; Gemerekte Kasmbeyli ve Gksu Deresininbirlemesiyle Deveboynu Yresinden Sivas il snrlarn terk eder.l snrlarnda tabiigl olarak Tdrge, Hafik, Lota ve Grn Gkpnar glleri, baraj olarak da Klkaya,amlgze, Glova, Yapaltn, Mursal, Maksutlu ve Gazibey barajlar bulunmaktadr81.

l topraklarnda genel olarak yazlar scak ve kurak, klar souk ve kar yal olankarasal iklim grlr. Yeilrmak Havzasnda ise tipik kara ikliminden ziyade

78 M. A. Mahiroullar, lk alardan, s. 6.79 . Demirel,Osmanl Vakf , s. 9.80 Adem Esen, Sivas Hakknda Genel Ekonomik Bilgiler (General Economiknformations AboutSivas),Sivas Ekonomisi, Sivas, 1999, s.6.81 M. A. Mahiroullar, lk alardan, s. 9-10-11.


31/619

17

Karadeniz iklimine benzer daha yal ve klarn daha lk getii bir tr gei iklimihkimdir. Sivasn merkez ilesinde yllk ya ortalamas 430 mm3dr. Sivasta enok ya Nisan ve Mays aylarnda, en az ya ise Temmuz ve Austos aylarndagereklemektedir.

1.6. Sivas l Merkezinde Gnmze Ulaamayan Cami ve Mescitler

Sivas il merkezinde, eitli nedenlerle yklarak gnmze ulaamayan cami vemescitlerin tespit edilmesi esnasnda baz sorunlarla karlalmtr. ehir merkezindebulunan ve yeni kurulan mahallelerin ana ekirdeini cami ve mescitler tekiletmektedir. yleki 1400-1700 yllar arasndaehirde toplam 66 cami tespit edilmi

olup; bunlarn 30u bulunduklar mahallenin ismi ile anlmaktadr82

. Zamanlamahallelerin baka bir mahalle ile birleerek mahalle isimlerinin deitii degrlmektedir83. Bu nedenle ariv belgelerinde farkl mahallelerde bulunduu anlalanve mahallenin ad ile anlan cami ve mescitlerin mahallelerin birlemesiyle mevcut olancami ve mescitlerin de, nceki isimleriyle mi yoksa farkl bir isimle mi bahsedildii tamolarak tespit edilememektedir. Fakat, 1574 tarihli Defter-i Efkf- Rum ve Tapu TahrirDefterlerinde isimlerine ulalan Sirkeli ve Firevs Bey Mesciti Mahalleleri gibirneklerde karlald zere iki yl sonra yaplan Defter-i Evkf- Rum kaydnda bu

mahalle isimlerinin bulunmuyor olmas, byk bir ihtimalle mahallelerin baka birmahalle ile birleerek mescitlerin isimlerinin de deimi olabileceidir. Ayrca mahallemescitleri geirdikleri onarmlar sonrasnda, onarm yaptran kiinin ad ile de anlmayabalanmtr. rnein, XVIII. yzyln balarna kadar Kk Bengiler MahallesiMesciti olarak bilinen yap, bu tarihten itibaren Hac Hseyin Camisieklindeanlmtr. Dier taraftan gnmzde Yeni Cami olarak bilinen yap, ariv belgelerindenanlaldna gre Sar Hamza Mesciti, Selimaa ve Mahkeme Camisi gibi drt farklisim ile gnmze kadar ulaabilmitir. Yukardaki iki rnekte grld iki yapnn

toplam alt farkl isminin bulunduu ariv belgeleri ile tespit edilmitir. Bu sebebleaada hakknda ksaca bilgi vereceimiz cami ve mescitler zerine, ileride yaplacakariv almalar ile hem nitelik hem de nicelik asndan bir deimenin

82 . Demirel,Osmanl Vakf, s.19;83 Baldrbazar, ryan- Mslm ve ryan- Zimmi Mahalleleri II. Mahmud dneminde birletirilerekSularba Mahallesi olarak adlandrlmtr. Geni bilgi iin baknz, . Demirel,II. Mahmud, s. 144-145deki tablo 1-B.


32/619

18

gerekleebilecei ve daha salkl grler ileri srebilmenin mmkn olabileceidnlmektedir. Ayrca Osmanl dnemine ait ariv belgelerinde ismi tespit edilencami ve mescitlerin ilk inalarnn Seluklu veya Beylikler dneminde gereklemi olabilecei de gz ard edilmemelidir. Bu sebeple aada hakknda ksaca bilgivereceimiz yaplarn kesin olarak Osmanl dneminde ina edilmi olduunu sylemekancak ileriki yllarda yaplacak olan ariv almalaryla mmkn olacaktr.

1.6.1. Hac Emir Mahmud Mahallesi Mesciti

Gnmze ulaamayan bu mescitin banisi ve ne zaman ykld bilinmemektedir. Y.Erol Arivinde bulunan tek sayfadan oluan tabloeklinde hazrlanm ve 1912-1927

arasna tarihlendirdiimiz bir belgenin 72. srasnda bu mescitten bahsedilmitir84

. Bubelgede, mescitin ayn adl mahallede bulunduu ve H.720/M.1320 tarihinde inaettirildiine dair bilgilere yer verilmitir. Ayn belgede, ahap malzeme kullanlarak inaedilen cami boyunun 19, eninin de 11 (metre) olduu ve tekerefeli bir minaresininbulunduu kaydedilmitir. Sz konusu belgeden, caminin be vakit ibadete ak olduuve camide cuma ile bayram namazlarnn klnd tespit edilmitir. Yine bu belgede,caminin grevlileri arasnda bir imamn ve bir mezzinin bulunduu belirtilmitir.Ayrca yukarda bahsedilen belgeden, caminin 500 metre yaknlarnda Sofu Himmet

Camisinin bulunduu anlalmaktadr85

. Babakanlk Osmanl Arivindeki 1454-55tarihli Tapu Tahrir Defterlerinde de, Mescit-i Hac Emir Mahmud Mahallesieklindebir kayt tespit edilmitir86. Muhtemelen bu mescit, isminden dolay Hac Emir Mahmudadnda bir kii tarafndan ina ettirilmi ya da onartlm olmaldr.

1.6.2. Ahi Emir Ahmed Mesciti

Tokmak Kap Mahallesinde bulunan bu mescitin banisi, ina tarihi ve ne zaman

ykld hakknda bilgi yoktur. Vakflar Genel Mdrl Arivinde, H.733/M.1332tarihli Ahi Emir Ahmed Zaviyesine ait vakfiye tespit edilmitir87. Bu vakfiyeden vakfngelirleri arasnda,ehirde Tokmak Bazarnda satlan srlerden, sr bana iki koyun

84 Y. Erol Arivinde bulunan belge.85 Y. Erol Arivinde bulunan belge.86 . Demirel,Osmanl Vakf, s.25.87 S. Sava, Bir Tekkenin, s.28-29; . Demirel,Osmanl Vakf, s.59.


33/619

19

alnaca anlalmaktadr88. Sivas Mzesi Arivinde bulunan numarasz H.1251-1252/M.1835-1836 tarihli Muhasebe Defterinde, Ahi Emir Ahmed ZaviyesininH.1251/M.1835 tarihinde 13165, H.1252/M.1836 tarihinde de 17040 olmak zeretoplam 30205 kuru gelire sahip olduu anlalmaktadr89. Ayrca, Y. Erol Arivindekibelgenin 39. srasnda bu mescitten bahsedilmitir90. Bu belgede, mescitin Tokmak KapMahallesinde bulunduu ve H.(1)297/M.1880 tarihinde ina ettirildiine dair bilgilereyer verilmitir. Ayrca belgede, ahaptan yaplan caminin boyunun dokuz, eninin alt(metre) olduu ve minaresinin bulunmad belirtilmitir. Ayn belgeden, camininakam ve yats vakitlerinde ibadete ak olduu ve camide cuma ile bayramnamazlarnn klnd tespit edilmitir. Ayrca belgeden, mescitin 200 metreyaknlarnda Yahya Bey Mescitinin, 500 metre yaknlarnda da Gk Medresenin yer

ald anlalmaktadr.

1.6.3.eyh Hseyin Rai (eyh oban) Mesciti

eyh oban Mahallesinde bulunan mescit,eyh Hseyin Rai (eyh oban Veli)91 tarafndan ina ettirilmitir. Mescitin kesin olarak ne zaman ykld hakknda bilgiyoktur. Ancak mescitin, XX. yzyln ilk eyreinde mevcut olduunu . H.Uzunarl-R. N. Edgerin almalarndan renmekteyiz. Ayn almada, mescitin

yanndaki trbeye bitiik vaziyette ina edildii ve iki basamak ile mescit ve trbeninbirbirlerinden ayrldklarna dair bilgiler verilmitir. Bu eserde ayrca, mescitin mihrabyanndaki duvara konmu Arap harfleri ile yazlm iki kitabeye de yer verilmitir92. Y.Akyurt 1946-47 yllarndaki aratrmasnda, mescitin ykldn ve sadece trbeninmevcut olduunu belirtmitir. Y. Akyurt, . H. Uzunarl-R. N. Edgerin mescitierisinde bulunduundan bahsettikleri kitabelerin trbe ierisinde bulunduuna iaretederek kitabelerin Arapa yazllarn ve anlamlarn almasnda yer vermitir. Aada vereceimiz kitabeler Y. Akyurttan alnmtr93.

88 . Demirel,Osmanl Vakf, s.96.89 S. Sava, Bir Tekkenin, s.122.90 Y. Erol Arivinde bulunan belge.91 . H. Uzunarl-R. N. Edger, trbede gml olan kiinin halk arasndaeyh Hseyin Rai veeyhoban Veli ismiyle anldn veeyh Necmeddin Kbrann haleflerinden olduunu belirtmekle birlikteehy obann kim olduu konusunda kesin hkm vermekten ekinmilerdir. Konu hakknda daha geni bilgi iin baknz,. H. Uzunarl-R. N. Edger,a.g.e., s.162-163.92 . H. Uzunarl-R. N. Edger,a.g.e., s.162.93 Y. Akyurt,a.g.e., s.72-73.


34/619

20

I. Kitabe, 0.57 x 0.35 m. llerindedir.

Ceddede imaret hazihi(haza) el-mescid l-munderiseEl-muhta ile rahmetallah teala eref vahi bin anserahu fi senet isna seba (sebin) sebimiya (H.772/M1370)

Kitabenin Anlam:

Tanrnn rahmetine muhta Erefbin Ansare bu mnderis mescidi yediyzyetmi iki senesinde yeniledi.

II. Kitabe, 0.70 x 0.53 m. llerindedir.

Ceddede hazihil el buka eerife el merhum el mahfur el muhta ileRahmetallah teala havaca (hoca)eyh oban nur Allah kabrehu fi-eyyam devlet

sultanEl azam sultan Muhammed hallede memleketehu Yusuf bin Abdullah atik emirimkrem pir Ahmed BegFi sene-i isne ve sitten ve semaniye (H.862/M1458)

Kitabenin Anlam:

Merhum ve mafur tanrnn rahmetine muhtaeyh oban (Tanrkabrininrlandrsn) bu yeri sultan- muazzam Sultan Mehmed (mlki paydarolsun) gnlerinde emir-i mkerrem Pir Ahmed Bey azadllarndan Yusuf binAbdlllah sekizyz altm iki senesinde onartt.

Ayrca Y. Akyurt, . H. Uzunarl-R. N. Edgerden farkl olarak trbeye aitH.1318/M.1900 tarihli bir onarm kitabesinden de bahsetmektedir94. Mescit hakkndadier bilgi, Y. Erol Arivinde bulunan, belgenin 22. srasnda tespit edilmitir95.Belgeden, mescitineyh oban Mahallesinde bulunduuna dair bilgi verilmesine

94 Y. Akyurt,a.g.e., s.73.95 Y. Erol Arivinde bulunan belge.


35/619

21

karn ina tarihi ksm bo braklm olup, ahap olan caminin boyunun sekiz ve enininde dokuz (metre) olduu ve minaresinin bulunmad anlalmaktadr. Ayn belgeden,mescitin harap bir vaziyette bulunduuna, 140 metre yaknlarnda Kale-i Cedit CamisiMescitinin yer ald belirtilmitir.

Yukarda bahsedilen almalarn hazrland tarihler dikkate alndnda, bu mescitin1928-1946/47 yllar arasnda yklm olabileceini sylemek mmkndr.

1.6.4. Sofu Yusuf Camisi

rtlpnar Mahallesinde bulunan mescitin banisi ve ne zaman ykld hakknda bilgi

yoktur. Y. Erol Arivinde yer alan, tek sayfadan oluan, tabloeklinde hazrlanm ve1912-1927 arasna tarihlenebilen bir belgenin sekizinci srasnda bu camiye yerverilmesi sayesinde caminin varlndan haberdar olunmaktadr96. Bu belgeden, camininrtlpnar Mahallesinde bulunduu ve H.816/M.1414 tarihinde ina edildiine dairbilgilere ulalmtr. Sz konusu belgeden, ahap olan caminin boyunun 13, eninin 10(metre) olduu, tekerefeli bir minaresinin bulunduu ve caminin sabah, akam ve yatsvakitlerinde ak olduu anlalmaktadr. Ayn belgede, bu camide cuma ve bayramnamazlarnn klndna dair bilgiye yer verilerek; caminin grevlileri arasnda bir

imam, bir mezzin ve bir kayyumun bulunduu ve caminin 250 metre yaknlarndaHamidiye Mescitinin yer ald belirtilmitir.

1.6.5. Hoca Sareyh (Hoca Areste) Mesciti

Ziya Bey Ktphanesinin gneydousunda bulunan ve adn banisinden alan mescitmaalesef gnmze ulaamamtr. Hoca Sareyh Es-Seyyid Pr Ahmed tarafndan inaettirilen mescitin mimar bilinmemektedir. Babakanlk Osmanl Arivindeki 16606

numaral Cevdet Evkafdan, Hoca Sareyh Es-Seyyid Pr Ahmedin adnadzenlenmi H.823/M.1420 tarihli vakfiye bulunduu tespit edilmitir97. Bu vakfiyeden,mescit ile birlikte bir de zaviyenin yer ald ve grevlileri arasnda bir imam (aynzamanda nazr), iki mezzin, bir hatip, drt hafz, iki kayyum, bir muarrif ve iki

96 Y. Erol Arivinde bulunan belge.97 . Demirel, Kadiriye Tarikatnn..., s.364; . Demirel,Osmanl Vakf, s.48,61.


36/619

22

czhann bulunduu anlalmaktadr98. Ayrca vakfiyede, cami iin gnlk be akekarlnda bayram ve cuma gnlerinde hutbe okuyacak bir hatip, gnlk alt akeylealan bir imamn tayin edildii, gnlk iki ake karlnda bir hohn, yine birinegnlk iki, dierine de ake karlnda almak zere iki mezzininartkoulduuna dair bilgilere yer verilmitir99. Vakflar Genel Mdrl Arivindeki birbelgeden, 1572 tarihli Mahmud Kethda Vakf gelirinden Sareyh Camisinde Kuranokunmas iin czhanlara cret verildii tespit edilmitir100. Tapu Kadastro GenelMdrl Arivindeki, 1576 tarihli Defter-i Evkf- Rmdaki kayttan ayn vakf ierisinde olmalarna karn zaviye iin 1380 ake, cami iin ise 5400 ake olmak zeretoplam 6780 ake geliri olduu belirlenmitir101. Babakanlk Osmanl Arivindeki1730-1821 yllar arasndaki Hurufat Defterlerinde, Ahmed avu evkaf gelirlerinden

de cami mezzini ve czhanlarna gelir ayrldna dair bilgilere ulalmtr102

. Arivbelgelerinden, cami hakkndaki bilgilerin 1835 ylna kadar devam ettii tespitedilmitir103. Gnmze gerek camiye gerekse de zaviyeye ait herhangi bir temelbakiyesi ulaamamtr. Ancak hem vakfn gelir kaynaklar belirtilirken yaplan ayrntltanmlamalardan hem de Sivasehir tarihisi Kadir rediden alnan bilgiler ndacami ve zaviyenin yeri kesin olarak belirlenebilmektedir. Ayrca, Kadir redininfotoraf arivinde bulunan eski bir fotoraftan Ziya Bey Ktphanesiningneydousunda bulunan tekerefeli cami, ak birekilde fark edilebilmektedir

(Fot.1). Kadir redi, 1945li yllara kadar mevcut olan caminin beden duvarlarndakerpi, st rt ve tayc sistemde ahap malzemenin kullanldn ifadeetmektedir104.

98 . Demirel, Kadiriye Tarikatnn..., s.369.99 . Demirel, Kadiriye Tarikatnn..., s.370.100 . Demirel, Kadiriye Tarikatnn..., s.368.101 . Demirel, Kadiriye Tarikatnn..., s.368.102 . Demirel, Kadiriye Tarikatnn..., s.368.103 . Demirel, Kadiriye Tarikatnn..., s.369.104 Bu bilgi, Sivasehir Tarihisi Kadir redi ile 18.03. 2006 tarihinde gerekleen grmedebelirtilmitir.


37/619

23

1.6.6. Selman Bey (Paa) Camisi

arba Mahallesi, Paa Cami Sokak zerinde bulunan yap gnmze ulaamamtr.Vakfiyesine gre, Selman Bey105 tarafndan XV. yzyln ilk eyreinde ina ettirilencami, 1973 ylnda kan yangnda tamamen yanarak ortadan kalkmtr. 1974-1980yllar arasnda, yanan caminin yerine, ayn isim ile daha byk betonarmeden kubbeliyeni bir cami ina edilmitir (Fot.2-3).

Dikdrtgen planl olan eski caminin temel seviyelerinde moloz ta, beden duvarlarndakerpi, st rt ve tayc sistemde ahap malzeme kullanlmtr. Tek erefeliminarenin kaidesinde dzgn kesme ta, gvde ve erefesinde tula malzeme

kullanlmtr. Camiye giri dou duvarna alan kapdan salanmtr. Harimin zeridrt ahap direin tad ahap dz tavanla rtlmtr. Ahap mahfil, harimin kuzeyve bat duvarlarn dolanan ahap direkler zerine yerletirilmitir106.

. H. Uzunarl-R. N. Edger, bu mescitin Selman Bey tarafndan yaptrlarak,H.824/M.1421 tarihli bir vakfiye dzenlettiini ve Selman Beyin torunu olan II.Selman Beyin ise H.853/M.1449 ylnda vakfiyeye eklemeler yaparak, mescitionarttn ifade etmektedir107. Ayn aratrmaclar Selman Beyin torunlarndan Seyyid

Muhammed Paa ve kardelerinin mesciti genileterek, camiye evirdiklerini ve sugetirerek yanna bir de eme yaptrdklarn belirtmelerine ramen bu bilgiyi neredenaldklarna dair kaynak gstermemilerdir108. Sivas Vakflar Genel MdrlArivindeki H.1131/M.1719 tarihli Bostancba Mehmed Aann olu Es-SeyyidAhmed Paa adna dzenlenmi vakfiyeden, Selman Bey Vakfna ilave vakf tanzimedilerek camiye dntrld tespit edilmitir109. H.1300/M.1884110 veH.1306/M.1888111 tarihli Sivas salnamelerinden, Paa Cami-ierifinin H.1215/M.1800ylnda Vezir Alaeddin Paa tarafndan tamir ettirildii anlalmaktadr. . H.

105 Selman Beyin Timur olayndan sonra Sivasa yerletii ve Selman Bey ailesinin Sivasn nde gelenailerinden birisi olduu belirtilmektedir. Geni bilgi iin baknz,. H. Uzunarl-R. N. Edger,a.g.e., s.176.106 Anonim,Sivas Analitik, s.36. Ayrca bu bilgi, mahalle sakinlerinden Sabri Alp (1932) ile Sivasehir Tarihisi Kadir redi ile 26.06.2005 tarihinde gerekleen grmelerde belirtilmitir.107 . H. Uzunarl-R. N. Edger,a.g.e., s. 176.108 . H. Uzunarl-R. N. Edger,a.g.e., s. 175-176.109 . Demirel,a.g.e., s.53, dipnot 249.110 S. Akta, a.g.t.,161.111 A. Selvitop,a.g.t., s.190.


38/619

24

Uzunarl-R. N. Edger, Selman Beyin torunlarndan Damad Sleyman PaazadeSeyyid Ahmet Paann olu Alaeddinnin H.1220/M.1805 ylnda camiyi onarttn veonarmla ilgili sls hatla yazlm iki satrlk kitabeyi de i kapsnn zerinekoydurttuunu belirtmilerdir112. . H. Uzunarl ve R. N. Edgerin cami hakkndavermi olduklar bilgiler Y. Akyurtun almasnda da tekralanmtr113. Gerek yeniyaplan camide gerekse de Sivas Mzesinde yaplan aratrmalar esnasnda yukardabahsedilen onarm kitabesine ulalamamtr. Aada verilecek kitabenin okunuu veanlam . H. Uzunarl-R. N. Edgerin almasndan alnmtr114.

Kitabe:

Neseben evlad-i Selmandan vezir olu vezir Seyyid Alaeddin Paa bin SeyyidAhmet Paa (Tanr hasanatn kabul ve ecrini tarif ve ruhlarn tervih etsin)Bu erif ve ali camii bin iki yz yirmi senesiaban aynda binas tamam oldu.

Kitabenin Anlam:

Bu erefli cami Mir Salman ocuklarndan Seyyid Ahmed Paa olu vezirSeyyid Alaeddin Paa olu yce vezir tarafndan yapld. Allah hayrlarn kabul

etsin, sevabn kat kat versin ve ruhlarn rahatlatsn H.1220/M.1805ubat ay.

Paa Camisi hakknda, Y. Erol Arivindeki 1912-1927 arasna tarihlendirdiimiz teksayfadan oluan ve tablo eklinde hazrlanm belgenin 43. srasnda bilgilereulalmtr115. Bu belgede, caminin ar ierisinde bulunduu ve H.(1)222/M.1844tarihinde ina ettirildii anlalmaktadr. Ayn belgede, ahaptan yaplan camininboyunun ve eninin 25 (metre) olduu ve tek erefeli bir minaresinin bulunduubelirtilirken, caminin be vakit ibadete ak olduu ve camide cuma ile bayram

namazlarnn klndna dair bilgilere yer verilmitir. anlalmaktadr. Yukardabahsedilen belgede, caminin grevlileri arasnda ikier imam ve mezzin ile birerkayyum ve ferran bulunduu tespit edilmitir.

112 . H. Uzunarl-R. N. Edger,a.g.e., s. 176.113 Y. Akyurt,a.g.e., s.117-120.114 . H. Uzunarl-R. N. Edger,a.g.e., s. 176.115 Y. Erol Arivinde bulunan belge.


39/619

25

1.6.7. Ece Mahallesi Camisi

Ayn adla anlan mahallede bulunan caminin banisi ve ne zaman ykld hakkndabilgi yoktur. Y. Erol Arivinde tespit edilen, tek sayfadan oluan, tablo eklindehazrlanm ve 1912-1927 arasna tarihlendirdiimiz belgenin dokuzuncu srasnda,caminin Ece Mahallesinde bulunduuna ve H.826/M.1423 tarihinde ina edildiinedair bilgilere yer verilmitir. Ayn belgede, ahap olan caminin boyunun 16, eninin 14(metre) olduu ve tekerefeli bir minaresinin bulunduundan bahsedilerek caminin be vakit ibadete ak olduu ve camide cuma ve bayram namazlarnn klndna dairbilgilere yer verilerek; cami grevlilerinin yazld ksm bo braklmtr. Yukardabahsedilen belgenin ayn satrnda bu caminin 210 metre yaknlarnda iekli

Mescitinin, 500 metre yaknlarnda da Hac Sleyman Aa Mescitinin bulunduubelirtilmitir.

1.6.8. Kabal Mahallesi Mesciti

Ayn adla anlan mahallede bulunan, caminin banisi ve ne zaman ykld hakkndabilgi yoktur. Cami hakknda tek belge, Y. Erol Arivinde tespit edilmitir116. Belgede,caminin Kabal Mahallesinde bulunduuna ve H.854/M.1450 tarihinde ina

ettirildiine dair bilgilere yer verilerek; ahap olan caminin boyunun 12, eninin de 10(metre) olduu ve minaresinin bulunmad belirtilmitir. Ayrca belgeden camininsabah, akam ve yats vakitlerinde ibadete ak olduu ve camide cuma ve bayramnamazlarnn klnmad anlalmaktadr. Yukarda bahsedilen belgeden, bu caminin150 metre yaknlarnda Kabal Mescitinin yer aldna dair bilgilere ulalmtr.

1.6.9. Tokmak Mahallesi Mesciti

Ayn adla anlan mahallede bulunan mescitin banisi, ina tarihi ve ne zaman ykldhakknda bilgilere ulalamamtr. Babakanlk Osmanl Arivindeki 1454-55 tarihliTapu Tahrir Defterlerinde, Mahalle-i Mescit-i Tokmak Mahallesieklinde kaytn

116 Y. Erol Arivinde bulunan belge.


40/619

26

bunuyor olmas sebebiyle mahalleye ismini veren bir mescitin mevcut olduuanlalmaktadr117.

1.6.10. Hoca Hseyin Mesciti (Hac Zlfikar Camisi)

ah Hseyin Mahallesinde bulunan mescitin banisi, ina tarihi ve ne zaman ykldhakknda bilgi yoktur. H.859/M.1454-55 tarihli Fatih dnemine ait Tapu TahrirDefterinden, Mescit-i Hoca Hseyin adl bir mahalle tespit edilmitir. Bu mahalle dahasonra Mescit-i Hacah Hseyin Mahallesi ad ile anlmtr118. Babakanlk OsmanlArivindeki H.1105/M.1693 tarihli Maliyeden Mdevverde bu mescit hakkndabilgilere yer verilmitir119. Vakflar Genel Mdrl Arivindeki H.1115/M.1704120

tarihli Hurufat Defterlerinden, bu mescitin Hac Zlfikar Mesciti ismini aldna dairbilgilere ulalmtr121. Vakflar Genel Mdrl Arivindeki 1779 tarihli HurufatDefterinde de bu mescit haknda bilgilere yer verilmitir. Bu belgede,ah HseyinMahallesinde bulunan Zlfikraolu Mesciti imamnn vefat zerine, oullarnnmescitte namaz klmamalarna ramen mescitin gelirlerine el koyduklar belirtilmitir.Ayrca mescitin bakmszlktan harap bir durumda olduu ve hatta bu kiilerin camininmefruatn dahi sattklar ve bunun zerine de mahalle sakinlerinin ihbar ile kadtarafndan mescite baka birinin imam olarak atand tespit edilmitir122. Ayn

arivdeki Hurufat Defterlerinden bu mescitin 1783 ylnda minber eklenerek camiyedntrldne dair bilgilere yer verilmitir123. Ayrca, H.1312-14/M.1895-97 tarihli60 numaral Sivaseriyye Sicil Defterindeki 228-56 nolu belgede,ah HseyinMahallesinde bulunan Zlfikr Camisinin mutasarrf iken vefat eden AbdlkadirEfendinin yerine Abdlkerim Mahallesinde ikamet eden Tefekiolu Mehmed EminEfendinin atanmasna dair bilgilere yer verilmitir124. . Demirel, mescitin corafiolarak ehrin dousunda Said brahim Paa Camisi civarnda bulunduunu ve 1823ylndan itibaren szkonusu mescitin ismine ariv belgelerinde karlalmadn ve bu

117 . Demirel,Osmanl Vakf, s.48.118 . Demirel,Osmanl Vakf, s.24.119 . Demirel,Osmanl Vakf, s.25.120 . Demirel, H.1115 tarihini M.1713 olarak belirtmitir. Geni bilgi iin baknz, . Demirel,OsmanlVakf, s.25deki dipnot:100.121 . Demirel,Osmanl Vakf, s.25.122 . Demirel,Osmanl Vakf, s.130.123 . Demirel,Osmanl Vakf, s.52deki 245 nolu dipnot.124 . Kaya,a.g.t., s.141-142.


41/619

27

tarihlerde mescitin Saidbrahim Paa tarafndan yeniden ina ettirilerek isminin de Saidbrahim Paa Camisi olarak deitiini belirtmektedir125. Fakat yukarda da grld

zere Zlfikrolu Camisi ile Saidbrahim Paa Camisi farkl yaplardr. SaidbrahimPaa Camisinin 1819-20 tarihli onarm kitabesinden sonra, H.1312-14/M.1895-97tarihli 60 numaral Sivaseriyye Sicil Defterinde yukarda bahsedilen mahalledeZlfikr Camisi ad ile bilinen bir caminin mevcut olduu tespit edilmitir.

1.6.11. Kerimolu (Hoca Ali avu) Mesciti

Hoca Ali avu Mahallesinde bulunan bu mescitin banisi ve ne zaman ykldna dairbilgilere ulalamamtr. Y. Erol Arivinde bulunan, tek sayfadan oluani tablo

eklinde hazrlanm ve 1912-1927 arasna tarihlendirdiimiz bir belgenin 23. srasndabu mescitin Hoca Ali avu Mahallesinde bulunduuna ve H.880/M.1475 tarihindeina ettirildiine dair bilgilere yer verilmitir. Belgede, ahap olan caminin boyunun veeninin dokuz (metre) olduu ve minaresinin bulunmad, mescitin sabah, akam veyats vakitlerinde ak olduu ve mescitte cuma ve bayram namazlarnn klnmad,130 metre yaknlarndaeyh oban Mescitinin yer aldna dair bilgilereulalmtr126.

1.6.12. Abdulvahab Gazi Mesciti

Klavuz Mahallesinde bulunan ve gnmze ulaamayan bu mescit ina kitabesinegre, H.901/M.1495 tarihinde Ahmed Paa tarafndan ina ettirilmitir. Mescit, VakflarBlge Mdrl tarafndan 1972 ylnda tamamen yklarak yerine ayn adl yeni bircami ina edilmitir (Fot.4-6). Mescite ait ina kitabesinin yeni yaplan caminin kapszerinde yer ald belirtilmitir127. Fakat, 2005 Haziran aynda yerinde yapm olduumuz aratrmalar esnasnda bu kitabe tespit edilememitir. Aada okunuunu ve

anlamn vereceimiz kitabe . H. Uzunarl-R. N. Edgerden alnmtr128.

Kitabe:

125 . Demirel,Osmanl Vakf, s.25.126 Y. Erol Arivinde bulunan belge.127 H. Denizli,a.g.e., s.52; N. Burhan Bilget,Sivas Ant Mezarlar, Ankara, 1993, s.16-17.128 . H. Uzunarl-R. N. Edger,a.g.e., s. 182.


42/619

28

Kadena hazal mescidi Es-seyyidFi eyyem devle Es-sultan Beyazd

Bi emir Ahmed Paa El Melikallah el mecidFiyz huve tarihi bebun elvahid

Kitabenin Anlam:

Bu mbarek mescit, Sultan Bayeztn saltanat zamannda Ahmed Paann emriile yapld. Mlk yce Allaha mahsustur. (Feyz-i h) tarih olarak drld.(H.901/M.1495)

Y. Erol Arivinde bulunan 1912-1927 arasna tarihlendirdiimiz tek sayfadan oluantablo eklinde hazrlanm bu belgenin 70. srasnda caminin, ayn adl mahalledebulunduu ve H.876/M.1471 tarihinde ina ettirildiine dair bilgilere yer verilmitir129.Bu belgede, ahaptan yaplan caminin boyunun 15, eninin de sekiz (metre) olduu vetek erefeli bir minaresinin bulunduu yazlmtr. Ayn belgeden, caminin be vakitibadete ak olduu ve camide cuma ile bayram namazlarnn klnd tespit edilmitir.Sz konusu bu belgede, caminin grevlileri arasnda bir imam ve bir mezzinin

bulunduu belirtilmitir. Ayrca yukarda bahsedilen belgede, caminin 500 metreyaknlarnda da Klavuz ve Hac Mahmud Camilerinin yer ald belirtilmitir130. Mescithakkndaki dier belge, H.973/M.1565-66 tarihli 5 numaral Mhimme Defterindetespit edilmitir. Defterdeki 638 nolu belgeden, Abdlvahhb- Gazi Zaviyesimtevellisi, sipahi ve emlak sahibi olan baz kimselerin vakf hududuna tecavz ettikleriyolunda ikayette bulunduundan, konunun aratrlarak vakf arazisine kimsenintecavzne izin verilmemesine dair bilgilere ulalmtr131. Vakflar Genel MdrlArivindeki H.1162/M.1749 tarihli Zaralzde Mehmed Paa Vakfiyesinde132,

H.1301/M.1884133 ve H.1302/M.1885 tarihli Sivas salnamelerinde, Zaralzde MehmedPaann Abdulvahab Gazi mescitini genileterek bir minare ekledii ve zaviye ile

129 Y. Erol Arivinde bulunan belge.130 Y. Erol Arivinde bulunan belge.131 Anonim,5 Numaral Mhimme Defteri (973/1565-1566), Ankara, 1994, s.114.132 . H. Uzunarl-R. N. Edger,a.g.e., s. 185; H. Denizli,a.g.e., s.53; . Demirel,Osmanl Vakf,s.55.133 Salname-i Vilayet-i Sivas 1301, s.171.


43/619

29

birlikte bir de eme ina ettirerek bunlara kendi vakfndan geni bir vakf ayrldnadair bilgilere ulalmtr134. Y. Erol Arivindeki belgede camiye ait olarak belirtilenH.876/M.1471 tarihi caminin ina tarihi olamaz. nk caminin H.901/M.1495tarihinde ina ettirildii kitabesi ile sabittir. Muhtemelen beldege geen tarih, camide 14yl sonra gerekleen byk apl bir onarma ilikin olmaldr.

1.6.13.ems Ferra Mesciti

Kendi ismi ile anlan mahallede bulunan ve gnmze ulaamayan bu mescitin banisive ne zaman ykld hakknda bilgi yoktur. Y. Erol Arivinde bulunan, tek sayfadanoluan, tabloeklinde hazrlanm ve 1912-1927 arasna tarihlendirdiimiz bir belgenin

27. srasnda bu mescitten bahsedilmitir135

. Bu belgeden, mescitin ems Ferra Mahallesinde136 bulunduu ve H.920/M.1514 tarihinde ina edildiine dair bilgilereulalmtr. Belgede, ahap olan caminin boyunun 10, eninin de alt (metre) olduu veminaresinin bulunmad kaydedilmitir. Ayn belgeden, caminin sabah, akam ve yatsvakitlerinde ibadete ak olduu anlalmaktadr. Ayrca belgede ad geen mescitte,cuma ve bayram namazlarnn klndna dair bilgilere yer verilerek caminin grevlileriarasnda bir imamn bulunduuna deinilmitir. Yukarda bahsedilen belgenin aynsatrnda bu mescitin 150 metre yaknlarnda Kabal Mescitinin yer ald belirtilmitir.

1.6.14. Palaslu Mesciti

ehrin gneydousunda Mescit-i Palaslu ad ile anlan bir mahallenin bunuyor olmassebebiyle ayn isimle bilinen ve mahalleye ismini veren bir mescitin mevcut olduunusylemek mmkndr. Babakanlk Osmanl Arivindeki H.926/M.1519-1520,H.935/M.1528, H.961/M.1553-1554 tarihli Tapu Tahrir Defterleri ile Tapu KadastroGenel Mdrl Arivindeki H.982/M.1574 tarihli Tapu Tahrir Defterinde bu isim

ile bir mahallenin bulunduuna dair bilgilere ulalmtr137. Bu mahalle adnn

134 Salname-i Vilayet-i Sivas 1302, s.443.135 Y. Erol Arivinde bulunan belge. 136 ems Ferra Mahallesi, lerbey ve Hoca avu Mahalleleri ile birleerek lerbey Mahallesi adnalmtr. Geni bilgi iin baknz, . Demirel,II. Mahmud, s.145.137 . Demirel,Osmanl Vakf, s.24, dipnot:95.


44/619

30

1637lerden itibaren Demrciler (Demirciler) ve Krcuk Mahallesi adyla anld tespitedilmitir138.

1.6.15. Himmet Sofu Mesciti

Gnmze ulaamayan ve Msmlrmak Mahallesinde bulunan bu mescitin banisi, inatarihi ve ne zaman ykld hakknda bilgilere ulalamamtr. Babakanlk OsmanlArivindeki 1519-20 tarihli Tapu Tahrir Defterlerinde, Himmet Sofu139 MescitiMahallesi eklinde kaytn bunuyor olmasndan ayn isimle anlan mahallede birmescitin mevcut olduu anlalmaktadr140. Y. Erol Arivinde bulunan tek sayfadanoluan, tabloeklinde hazrlanm ve 1912-1927 arasna tarihlendirdiimiz bir belgenin

73. srasnda bu mescitten bahsedilmitir141

. Bu belgede, mescitin ayn ismi tayanmahallede bulunduu ve H.(1)150/M.1738 tarihinde ina ettirildiine dair bilgilere yerverilmitir142. Ayn belgede, ahaptan yaplan caminin boyunun 11, eninin de 10 (metre)olduu ve tek erefeli bir minaresinin bulunduu kaydedilmitir. Sz konusu bube

sivas il merkezindeki osmanli camileri the ottoman mosques in the city centre of sivas

Documents