std-9 हन्दी व्ाकण (pt-1)

19
Std-9 हदी याकरण (pt-1) अन वार अन नाससक उपसग यय पयागयवाची वऱोम

Upload: others

Post on 17-Jan-2022

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Std-9 हहन्दी –व्याकरण (pt-1) अनुस्वार अनुनाससक उपसर्ग प्रत्यय पयागयवाची ववऱोम

अनुस्वार और अनुनाससक 1अनुस्वार की पररभाषा अनुस्वाय का शाब्ददक अथथ है - अनु + स्वय अथाथत स्वय के फाद आने वारा। दसूये शददों भें - अनुस्वाय स्वय के फाद आने वारा व्मञ्जन है। इसकी ध्वनन नाक से ननकरती है। हहॊदी बाषा की लरपऩ

भें अनुस्वाय का चिह्न बफॊद ु(.) के रूऩ भें पवलबन्न जगहों ऩय प्रमोग ककमा जाता है। अनुस्वार का प्रयोर् अनुस्वाय ( ॊं) का प्रमोग ऩॊिभ वणों (ङ, ञ, ण, न, म मे पॊचाऺर कहराए जाते हैं) के स्थान ऩय ककमा जाता है। जैसे -

गङ्गा = गॊगािञ्िर = िॊिरडण्डा = डॊडागन्दा = गॊदाकम्ऩन = कॊ ऩन अनुनाससक की पररभाषा

ब्जन स्वयों के उच्िायण भें भुख के साथ-साथ नालसका की बी सहामता रेनी ऩड़ती है। अथाथत ्ब्जन स्वयों का उच्िायण भुख औय नालसका दोनों से ककमा जाता है वे अनुनालसक कहराते हैं।

इनका चिह्न िन्रबफन्द ु( ॉं) है।

2अननुाससक | अनुनाससक का प्रयोर्

ब्जस प्रकाय अनुनालसक की ऩरयबाषा भें फतामा गमा है कक ब्जन स्वयों का उच्िायण भुख औय नालसका दोनों से ककमा जाता है, वे अनुनालसक कहराते हैं औय इन्हीॊ स्वयों को लरखते सभम इनके ऊऩय अनुनालसक के चिह्न िन्रबफन्द ु( ॉं) का प्रमोग ककमा जाता है।मह ध्वनन (अनुनालसक) वास्तव भें स्वयों का गुण होती है। अ, आ, उ, ऊ, तथा ऋ स्वय वारे शददों भें अनुनालसक रगता है।

जैसे -कुआॉ, िाॉद, अॉधेया ,आॉख ,गाॉव,भाॉ, अॉगना, ऊॉ िी; उछरूॉ, ऩाॉि, काॉटा, िाॉदनी, उॉगलरमाॉ, फूॉद, आॉधी, साॉझी,आहद

उपसर्ग और प्रत्यय

उपसर्ग की ऩरयबाषा, उऩसगथ के बेद औय उदाहयण

Prefixes in Hindi - Upsarg (उपसर्ग): इस रेख भें हभ कुछ उऩसगों के फाये भें जानेंगे। उऩसगथ क्मा होते हैं? उऩसगों की क्मा पवशेषताएॉ हैं? सॊस्कृत, हहॊदी, अॊगे्रजी औय उदूथ बाषाओॊ के भुख्म उऩसगथ कौन-कौन से हैं? उऩसगथ क्मों आवश्मक हैं? इन सबी प्रश्नों के फाये भें इस रेख भें वणथन ककमा गमा है। सफसे ऩहरे उऩसगथ क्मा होते हैं इस प्रश्न

उपसर्ों की क्या ववशेषताएॉ हैं इसके बारे में जानेंरे् -उपसर्ग की तीन ववशेषताएॉ कही जाती हैं -(1) शदद के अथथ भें नई पवशेषता राना।जसेै- प्र + फर= प्रफरअन ु+ शासन= अनशुासन

(2) शदद के अथथ को उरट देना।जसेै- अ + सत्म= असत्मअऩ + मश= अऩमश

(3) शदद के अथथ भें, कोई खास ऩरयवतथन न कयके भूराथथ के इदथ-चगदथ अथथ प्रदान कयना।जसेै- पव + शुद्ध= पवशुद्धऩरय + भ्रभण= ऩरयभ्रभणउऩसगथ हभेशा भूर शदद के आगे रगते हैं औय एक से दो अऺय के होते हैं। उऩसगथ औय भूर शदद की सॊचध के फाद जो नमा शदद फनता है, वह भूर शदद के अथथ भें मा तो कुछ-न-कुछ पवलशष्ट जोड़ देता है मा अथथ को ही फदर देता है।

सॊस्कृत के उपसर्ग- 1अनत -अचधक, ऊऩय, उस ऩाय अनतकार, अत्मािाय, अनतकभथण, अनतरयक्त, अनतशम, अत्मन्त, अत्मबु्क्त, अनतक्रभण, इत्माहद । 2अचध -ऊऩय, शे्रष्ठ अचधकयण, अचधकाय, अचधयाज, अध्मात्भ, अध्मऺ, अचधऩनत इत्माहद। 3अऩ -फयुा, अबाव, हीनता, पवरुद्ध अऩकाय, अऩभान, अऩशदद, अऩयाध, अऩहयण, अऩकीनत थ, अऩप्रमोग, अऩव्मम, अऩवाद इत्माहद। 4अ -अबाव अऻान, अधभथ, अस्वीकाय इत्माहद। 5अनु -ऩीछे, सभानता, क्रभ, ऩश्र्िात अनशुासन, अनजु, अनऩुात, अनवुाद, अनिुय, अनकुयण, अनरुूऩ, अनसु्वाय, अनशुीरन इत्माहद। 6आ -ओय, सीभा, सभेत, कभी, पवऩयीत आकाश, आदान, आजीवन, आगभन, आयम्ब, आियण, आभुख, आकषथण, आयोहण इत्माहद। 7अव -हीनता, अनादय, ऩतनअवगत, अवरोकन, अवनत, अवस्था, अवसान, अवऻा, अवयोहण, अवताय,

अवननत, अवशेष, इत्माहद। 8उऩ -ननकटता, सदृश, गौण, सहामक, हीनता उऩकाय, उऩकूर, उऩननवेश, उऩदेश, उऩब्स्थनत, उऩवन, उऩनाभ, उऩासना, उऩबेद इत्माहद।

हहॊदी के उपसर्ग- 1-अन -ननषेध अथथ भें अनभोर, अरग, अनजान, अनकहा, अनदेखा इत्माहद।

2-अध ् -आधे अथथ भें अधजरा, अधखखरा, अधऩका, अधकिया, अधकच्िा, अधभया इत्माहद। 3 उन -एक कभ उनतीस, उनिास, उनसठ, इत्माहद। 4 बय -ऩूया ,ठीक बयऩेट, बयऩूय, बयहदन इत्माहद। 5-दु -फुया, हीन, पवशषे दफुरा, दजुथन, दफुथर, दकुार इत्माहद। 6-नन -आबाव, पवशषे ननगोड़ा, ननडय, ननकम्भा इत्माहद। 7-अ -अबाव, ननषेध अछूता, अथाह, अटर 8-क -फुया, हीन कऩूत, किोट 9-कु -फुया कुिार, कुिैरा, कुिक्र 10 बय -ऩूया बयऩेट, बयऩूय, बयसक, बयभाय 11 सु -अच्छा सुडौर, सुजान, सुघड़, सुपर 12 ऩय दसूया, फाद का ऩयरोक, ऩयोऩकाय, ऩयसगथ, ऩयहहत 13बफन बफना, ननषेध बफनदमाहा, बफनफादर, बफनऩाए, बफनजाने

उददग के उपसर्ग- 1 रा -बफना रािाय, राजवाफ, राऩयवाह, राऩता इत्माहद। 2 फे -बफना फेकाभ, फेअसय, फेयहभ, फेईभान, फेयहभ इत्माहद। 3 कभ -थोड़ा, हीन कभलसन, काभखमार, कभजोय, कभहदभाग, कभजात, इत्माहद। 4 गैय -के बफना, ननषेध गैयकानूनी, गैयजरूयी, गैय हाब्जय, गैय सयकायी, इत्माहद। 5 खुश -शे्रष्ठता के अथथ भें खुशनुभा, खुशगवाय, खुशलभजाज, खुशफू, खुशहदर, खुशहार इत्माहद। 6 ना -अबाव नायाज, नारामक, नादनाभभुककन, नादान, नाऩसन्द, नादान इत्माहद। 7 अर -ननब्श्र्ित अरफत्ता, अरगयज आहद। 8 फय -ऊऩय, ऩय, फाहय फयखास्त, फयदाश्त, फयवक्त इत्माहद। 9 बफर के साथ बफरआखखय, बफरकुर, बफरवजह

10-हभ -फयाफय, सभान हभउम्र, हभददी, हभऩेशा इत्माहद। 11 दय भें-दयअसर, दयह़ी़त 12 कपर/पी -भें प्रनत कपरहार, पीआदभी 13 फ -औय, अनुसाय फनाभ, फदौरत, फदस्तूय, फगैय 14 फा -सहहत फाकाम दा, फाइज्जत, फाअदफ, फाभौ़ा 15 सय -भुख्म सयताज, सयदाय, सयऩॊि, सयकाय 16 बफरा -बफना बफरावजह, बफराशक 17 हय -प्रत्मेक हयहदन हयसार हयएक हयफाय

अॊगे्रजी भाषा में भी कुछ उपसर्ग होते हैं जो इस प्रकार हैं 1

सफ अधीन, नीिे सफ-जज, सफ-कभेटी, सफ-इॊस्ऩेक्टय 2 डडप्टी सहामक डडप्टी-करेक्टय, डडप्टी-यब्जस्राय, डडप्टी-लभननस्टय 3 वाइस सहामक वाइसयाम, वाइस-िाॊसरय, वाइस-ऩपे्रसीडेंट 4 जनयर प्रधान जनयर भैनेजय, जनयर सेके्रटयी 5 िीप प्रभुख िीप-लभननस्टय, िीप-इॊजीननमय, िीप-सेके्रटयी 6 हेड भुख्म हेडभास्टय, हेड क्रकथ

प्रत्यय प्रत्यय की पररभाषा - Definition जो शददाॊश, शददों के अॊत भें जुड़कय अथथ भें ऩरयवतथन रामे, प्रत्मम कहराते है।

दसूये अथथ भें - शदद ननभाथण के लरए शददों के अॊत भें जो शददाॊश जोड़ ेजाते हैं, वे प्रत्मम कहरात ेहैं।

प्रत्मम दो शददों से लभरकय फना होता है – प्रनत + अम। प्रनत का अथथ होता है ‘साथ भें, ऩय फाद भें' औय अम का अथथ होता है ‘िरने वारा'। अत: प्रत्मम का अथथ होता है, साथ भें ऩय फाद भें िरने वारा। प्रत्मम उऩसगों की तयह अपवकायी शददाॊश है, जो शददों के फाद जोड़ ेजाते है।

प्रत्मम का अऩना अथथ नहीॊ होता औय न ही इनका कोई स्वतॊत्र अब्स्तत्व होता है। प्रत्मम अपवकायी शददाॊश होते हैं जो शददों के फाद भें जोड़ ेजाते है।

जैसे -सभाज + इक = साभाब्जकसुगन्ध + इत = सुगब्न्धतबूरना + अक्कड़ = बुरक्कड़भीठा + आस = लभठासबरा + आई = बराई

सॊस्कृत प्रत्यय ‘इक’प्रत्यय ‘इक’प्रत्मम रगने ऩय शदद के प्रायॊलबक स्वय भें इस प्रकाय ऩरयवतथन होत ेहै -

अ = आइ, ई, ए = ऐउ, ऊ, ओ = औऋ = आय्

भनस ्+ इक = भानलसकव्मवहाय + इक = व्मावहारयकसभूह + इक = साभूहहकनीनत + इक = नैनतक

बूगोर + इक = बौगोलरक ‘एय’ प्रत्यय शदद के अब्न्तभ वणथ के स्वय को हटाकय उसभें ‘एम’प्रत्मम जोड़ हदमा जाता है |

तथा ‘इक’प्रत्मम की तयह शदद के प्रथभ स्वय भें ऩरयवतथन कय देता है | जैसे - अब्नन + एम = आननेम

गॊगा + एम = गाॊगेम (बीष्भ)याधा + एम = याधेम (कणथ)‘ईय’ प्रत्यय

बायत + ईम = बायतीमभानव + ईम = भानवीम

ववदेशी प्रत्यय ‘गय’ प्रत्मम जाद ू+ गय = जादगूयफाजी + गय = फाजीगय‘इश’ प्रत्मम

फ़यभा + इश = फ़यभाइशऩदैा + इश = ऩदैाइश

‘दान’ प्रत्मम योशन + दान = योशनदानइत्र + दान = इत्रदान(स्थान) ‘गाह’ प्रत्मम

फॊदय + गाह = फॊदयगाहदय + गाह = दयगाह‘गीय’ प्रत्मम

याह + गीय = याहगीयउठाई + गीय = उठाईगीय

हहॊदी प्रत्यय सॊऻा की यिना कयने वारे कृत प्रत्मम - ‘न’ प्रत्मम फेर + न = फेरन

िॊद + न = िॊदन‘आ’ प्रत्मम

भेर + आ = भेराझूर + आ = झूरा

पवशषेण की यिना कयने वारे कृत प्रत्मम

‘आरु’ प्रत्मम दमा + आरु = दमारु

श्रद्धा + आरु = श्रद्धारु‘ऊ’ प्रत्मम

िार + ऊ = िारूडाहहॊदी प्रत्मम

क + ऊ = डाकू अफ हभ हहॊदी के प्रत्मम बेदों को पवस्तायऩूवथक जानेगें-

भानव + ता = भानवता

अच्छा + आई = अच्छाईअऩना + ऩन = अऩनाऩनएक + ता = एकताड़का + ऩन = रडकऩनभभ + ता = भभताअऩना + ऩन = अऩनत्व

जैसे -अक = रेखक, नामक, गामक, ऩाठकअक्कड = बुरक्कड, घुभक्कड़, पऩमक्कड़आक = तैयाक, रडाकआरू = झगड़ारूआकू = रड़ाकू, कृऩारु, दमारु

औना = बफछौना, खखरौनाना = सूॉघना, ऩढना, खानानी = सुॉघनी, छरनीगा = गाना।

आ = बटका, बूरा, झूराऊ = झाडू़ई = येती, पाॊसी, बायी, धुराईन = फेरन, झाडन, फॊधन

अन = रेखन, ऩठन, गभन, भनन, लभरननत = गनत, यनत, भनतअ = जम, रेख, पविाय, भाय, रूट, तोरआवा = बुरावा, छरावा, हदखावा, फुरावा, िढाता = डूफता, फहता, िरतामा = खोमा, फोमाआ = सुखा, बूरा, फैठावाता = डूफता, फहता, िरतामा = खोमा, फोमाआ = सुखा, बूरा, फैठा

ना = दौड़ना, सोनाकय = जाकय, देखकयजुआ + आयी = जुआयीऩान + वारा = ऩानवाराऩारन + हाय = ऩारनहायचित्र + काय = चित्रकाय

हहन्दी के प्रत्यय फुराव + आ = फुरावा

ऊॉ िा + आई = ऊॉ िाईिौड़ा + आन = िौडानअऩना + आमत = अऩनामतछूट + आया = छुटकाया

नाना + हार = नननहारससुय + आर = ससुयारिािा + ऐया = िियेाफहन + जा = बानजा

ऩह + रा = ऩहरादसु + या = दसूयासात + वाॉ = सातवाॉिौ + था = िौथा

भीठ + आ = भीठा

इनतहास + इक = ऐनतहालसकगुण + वान = गुणवानसज + ईरा = सजीरा

जभथन + ई = जभथनीिाम + वारा = िामवाराजमऩुय + इमा = जमऩुरयमाकरक + नतमा = करकनतमा

ढोर + क = ढोरकखाट + इमा = खहटमाफच्िा + वा = फिवाठाकुय + आ = ठकुया

सुन + हया = सुनहयाऩीरा + सा = ऩीरा सा

पयागयवाची शब्द 1-अब्नन=आग, ज्वारा, दहन, वशै्वानय, वामसुखा, अनर, ऩावक, वहनन

2-असुय-ननलशिय, यजनीिय, दैत्म, तभिय, याऺस, ननशािय, दानव, याबत्रिय।

3अरॊकाय-आबूषण, बूषण, पवबूषण, गहना, जेवय। 4अहॊका=-गवथ, अलबभान, घभॊड, भान। 5-अॊधकाय=तभ, नतलभय, तलभस्र, अॉधेया, तभस,

अॊचधमाया। 6- अॊग=अॊश, अवमव, हहस्सा, बाग। 7-अनादय=अऩभान, अवऻा, अवहेरना, नतयस्काय। 8-अॊकुश=ननमॊत्रण, ऩाफॊदी, योक, दफाव। 9-अॊतय=लबन्नता, असभानता, बेद, पकथ । 10-अॊतरयऺ=खगोर, नबभॊडर, गगनभॊडर,

आकाशभॊडर। 11-बाई-=तात, अनजु, अग्रज, भ्राता, भ्रात।ृ 12-अॊफय=आकाश, आसभान, गगन, परक, नब 13-अटर=अपविर, अडडग, ब्स्थय, अिर। 14-अनभोर=अभूल्म, फहुभूल्म, फेशकीभती। 15-अनाथ=तीभ, रावारयस, फेसहाया, अनाचश्रत। 16-अनजु=छोटा बाई, अनभु्राता, कननष्ठ।

17-अबर=असभ्म, अपवनीत, अकुरीन, अलशष्ट। 18-आॉख=रोिन, अक्षऺ, नैन, नमन, नेत्र, िऺु,

दृब्ष्ट 19-आईना=दऩथण, आयसी, शीशा। 20-आक्रोश=क्रोध, योष, कोऩ, खीझ। 21-आिामथ=लशऺक, अध्माऩक, प्राध्माऩक, गुरु। 22-आयॊब=श्रीगणेश, शुबायॊब, प्रायॊब, शुरुआत23 23-इॊद=ुिाॉद, िॊरभा, िॊदा, शलश, भमॊक, भहताफ। 24-ईष्माथ=पवद्वेष, जरन, कुढ़न, ढाह। 25-उऩवन=फाग, फगीिा, उद्मान, वाहटका,

गुरशन। 26-उषा=सुफह, बोय, ब्रह्भभुहूतथ। 27-ऋपष=साध,ु भहात्भा, भुनन, मोगी, तऩस्वी। 28-एहसान=कृऩा, अनुग्रह, उऩकाय। 29-ओॊठ=ओष्ठ, अधय, रफ, होठ। 30-ऐश्वमथ=सभपृद्ध, पवबूनत। 31-औयत=स्त्री, जोरू, भहहरा, नायी, वननता,

घयवारी। 32-औषधारम=चिककत्सारम, दवाखाना,

अस्ऩतार।

पयागयवाची शब्द 33-कभर अयपवन्द, ऩषु्कय, ऩॊकज, नीयज, सयोज, जरज,

जरजात, ऩणु्डयीक। 34-कऩड़ा वस्त्र, िीय, वसन, ऩट, अम्फय, ऩरयधान। 35-ककसान कृषक, बूलभऩतु्र, हरधय, खेनतहय, अन्नदाता। 36-कान कणथ, श्रनुत, श्रनुतऩटर, श्रवण। 37

कभजोय ननफथर, फरहीन, दफुथर, भरयमर, शब्क्तहीन। 38-कुसुभ ऩषु्ऩ, पूर, प्रसून, ऩहुुऩ।39

खग ऩऺी, द्पवज, पवहग, नबिय, अण्डज, ऩखेरू। 40-गहृ घय, सदन, बवन, धाभ, ननकेतन, ननवास, आवास, भॊ

41-चगरय ऩहाड़, भेरु, शैर, भहीधय, धयाधय, बूधय। 42-गोद अॊक, क्रोड़, गोदी। 43-िावर तॊदरु, धान, बात। 44-िहूा भूसा, भूषक, भुसटा, उॊदयु। 45-जर भेघऩषु्ऩ, अभतृ, वारय, नीय, ऩानी, जीवन, ऩेम 46-जगत -सॊसाय, पवश्व, जग, बव, दनुनमा, रोक, बुवन। 47-जभीन धयती, बू, बूलभ, ऩथृ्वी, धया, वसुॊधया। 48-जराशम ताराफ, तार, ऩोखय, सयोवय। 49-तरुवय वृऺ , ऩेड़, रभु, तरु, ऩादऩ। 50-भछरी भीन, भत्स्म, झख, जरजीवन, शपयी

ववऱोम शब्द 1अच्छा=फुया 2-अॊकुश=ननयॊकुश 3-अकु्रय=कु्रय 4-अनुज=अग्रज 5-अचग्रभ=अब्न्तभ 6-अॊत=अनॊत 7-अनत=अल्ऩ 8-अनतवबृ्ष्ट=अनावबृ्ष्ट 9-अनुकूर=प्रनतकूर 10-अनुयब्क्त=पवयब्क्त 11-अननत्म=ननत्म 12-अनुरोभ=पवरोभ 13-अभतृ, अलभ, (अलभम)=पवष, जहय 14-अऩथण=ग्रहण 15-अऩेऺा=उऩेऺा 16-अवाथिीन=प्रािीन 17-अऩकाय=उऩकाय 18-अल्ऩ=अचधक

19-अधभ=उत्तभ 20-अनाथ=सनाथ 21-आदय=अनादय 22-अॊतय=फाह्म 23-अल्ऩकारीन=दीघथकारीन 24-अऩेक्षऺत=अनऩेक्षऺत 25-अॊगीकाय, स्वीकाय=अस्वीकाय 26-अवनन, ऩथृ्वी, ब,ू=अम्फय, आकाश,

नब 27-अल्ऩामु=दीघाथमु 28-अभय=भत्मथ 29-अतर=पवतर 30-अभावस्मा=ऩूखणथभा 31-असरी=नकरी 32-अनुऩब्स्थनत=उऩब्स्थनत 33-अस्त=उदम 34-अनैनतहालसक=ऐनतहालसक 35-आयोह=अवयोह

इच्छा=अननच्छा इहरोक=ऩयरोक ईश्वय=अनीश्वय ईष्माथ=प्रेभ इष्ट=अननष्ट इधय=उधय इकट्ठा=अरग इनत=अथ इॊसाप=गैय इॊसाप इकहया=दहुया ईद=भुहयथभ ईभानदाय=फेईभान इसका=उसका ईषत=अरभ इब्च्छत=अननब्च्छत ईश्वयवाद=अनीश्वयवाद उत्कषथ=अऩकषथ

उत्थान=ऩतन उत्तीणथ=अनुत्तीणथ उऩकायक=अऩकायक उताय=िढ़ाव उदीिी=प्रतीिीउऩजाऊ फॊजय=उऩाब्जथत स्वॊमप्राप्त=उत्ऩतन ननऩतन, अवतयण उदात्त=अनुदात्त उद्मभी=आरसी उवथय=ऊसय उधाय=नगद उत्कृष्ट=ननकृष्ट उचित=अनुचित उषा=सॊध्मा उग्र=सौम्म उदाय=अनुदाय उन्ननत=अवननत उऩमुक्त=अनुऩमुक्त उऩाम=ननरुऩाम उत्तयामण=दक्षऺणामन उऩिाय=अऩिाय

कृतऻ=कृतघ्न खेद=प्रसन्नता क्रम=पवक्रम कननष्ठ=ज्मेष्ठ, वरयष्ठ कृष्ण=शुक्र कॊ जूस=दानी कॊ टक=ऩुष्ऩ कॊ ठस्थ=पवस्भयण कॊ ऩन=ब्स्थय कटुता=भधुयता खयीद=बफक्री खखरना=भुयझाना खॊडन=भॊडन खया=खोटा खुशी=गभ खुरा=फॊद खुशफू=फदफू खुशककस्भत=फदककस्भत कन्मा=वय घाटी=ऩवथत घामर=दरुुस्त घभॊड=पवनम घोपषत=अघोपष छूत=अछूत

गभन=आगभन गॊबीय=वािार गीरा=सुखा गहया=नछछरा गणतॊत्र=याजतॊत्र गुण=दोष गद्म=ऩद्म गभी=सदी घात=प्रनतघात घन=तयर गाॉव=शहय गुण=अवगुण गॊदा=साप गरत=सही गुप्त=प्रकट गुरु=रघु गहया=उथर गयीफ=अभीय घाटा=पामदा गहृस्थ=सन्मासी गाढ़ा=ऩतरा, तनु गौण=प्रभुख, प्रधान घटाव=जोड़ घहटमा=फहढ़मा

िाराक=फेवकूप= िसु्त=ढीरा िाॉदनी=अॉधेया िभकदाय=िभकहीन चि ॊनतत=ननब्श्िॊत िऩर=गॊबीय छामा=प्रकाश, योशनी छेद्म=अछेद्म िौड़ी=सॊकयी, तॊग छोटा=फड़ा जागरूक=उदासीन जन्भ=भतृ्मु जहटर=सयर जर=स्थर जातीम=पवजातीम ज्वाय=बाटा जाग्रत=सुषपु्त जीत=हाय जानत=कुजानत झूठ=सि झोंऩड़ी=भहर जॊगरी=ऩारतू जम=ऩयाजम ऩषु्ट=अऩषु्ट ननडय=डयऩोकसहमोग

असहमोग सजीव ननसहमोग असहमोग सजीव ननजीव सुगॊध दगुंध

जीव सुगॊध दुगंध

ठॊडा=गभथ ठोस=तयर डयऩोक=ननडय, साहसी ढ़रना=िढ़ना ताभलसक=साब्त्वक तरुण=वदृ्ध तायीप=लशकामत तीक्ष्ण=कुॊ हठत तटस्थ=ऩऺऩाती हदन=यात दाता=मािक दरुथब=सुरब दतु्काय=स्वागत दमारु=ननदथमी धीय=अधीय देव=दानव दीघथकाम रघकुाम देय=सवेय, जल्दी दयुािायी=सदािायी दॊड=ऩयुस्काय प्रत्मऺ=ऩयोऺ ऩवूथवती=ऩयवती प्रवनृत=ननवनृत ऩहठत=अऩहठत प्रश्न=उत्तय ऩऺ=पवऩऺ

धन्मवाद