stories and customs of our land

«Ας γίνουμε λαογράφοι» Τα Λαογραφικά Β1 3ου Δημοτικού Σχολείου Ζωγράφου

Στα πλαίσια του

Πολιτιστικού Προγράμματος

«Ας γίνουμε λαογράφοι»

Β1

3ο Δημοτικό Σχολείο Ζωγράφου

2011-2012

Τα Λαογραφικά

2


Περιεχόμενα

Παραμύθια

«Ο κοκκινολαίμης και ο αετός» ……………………… σελ 6

«Ο τεμπέλης βασιλιάς»……………………………………… σελ 8

«Ο κακός φτωχός και ο καλός πλούσιος» ……… σελ 10

Θρύλοι και Παραδόσεις

Οι Δροσουλήτες ………………………………………………… σελ 14

«Σπούρνει, σπούρνει γάλα, αλεύρι...» …………… σελ 16

«Οι κοπελούλες» ……………………………………………… σελ 18

Οι εφτά παρθένες ………………………………………………σελ 20

Η νεραϊδοσπηλιά ……………………………………………… σελ 22

Ο Θεός και η μοιρασιά της γης ……………………… σελ 24

Το Τάμα στην Παναγία της Έλωνας …………… σελ 26

Το χρώμα της παπαρούνας και ……………………… σελ 28

Οι ιππικοί αγώνες του Αγίου Γεωργίου………… σελ 30

Πασχαλινά Έθιμα ………………………………… σελ 31

3


Παιχνίδια

Τα δεντράκια …………………………………………………… σελ 54

Μπερλίνα ………………………………………………………… σελ 55

«Πετάει πετάει…» ………………………………………… σελ 56

Ξυλίκι ……………………………………………………………… σελ 57

Τσιλίκι …………………………………………………………… σελ 58

«Τόπι μάνα» …………………………………………………… σελ 59

Αμάδες ……………………………………………………………… σελ 60

Ο βασιλιάς ………………………………………………………… σελ 61

Η σβούρα …………………………………………………………… σελ 62

Γλωσσοδέτες …………………………………………… σελ 63

Παροιμίες ………………………………………………… σελ 68

Αινίγματα ……………………………………………………σελ 78

4


«Αν ήταν ο ουρανός χαρτί

κι η θάλασσα μελάνι,

όλα θε να τα γράφαμε

και πάλι να μη φτάνει!»

5


Παραμύθια

“Κόκκινη κλωστή δεμένη

στην ανέμη τυλιγμένη

δως της κλώτσο να γυρίσει

παραμύθι ν’ αρχινήσει.”

6


Ο κοκκινολαίμης στην πλάτη του αετού.

«Ο κοκκινολαίμης και ο αετός»

(Αγρίνιο)

Μια φορά κι έναν καιρό, τα πουλιά ζη-

τούσαν βασιλιά και ο Θεός είπε να γίνει

βασιλιάς τους το πουλί που θα πετάξει πιο

ψηλά.

7


Τα πουλιά όμως δεν ήθελαν να γίνει αυ-

τή η αναμέτρηση γιατί ήξεραν πως ο αετός

θα γίνει βασιλιάς τους γιατί ήταν ο πιο

δυνατός.

Μόνο ο κοκκινολαίμης είπε να γίνει ο α-

γώνας. Έτσι ξεκίνησε ο διαγωνισμός.

Ο αετός έφτασε ως εκεί που δεν μπορο-

ύσε να πετάξει πιο ψηλά και σίγουρος για

τον εαυτό του φώναξε: «Ποιος μπορεί να

πετάξει πιο ψηλά από μένα;» Τότε ο κοκ-

κινολαίμης, που είχε κρυφτεί στη ράχη του

αετού, πρόβαλε λίγο πιο ψηλά και φώναξε:

«Εγώ!»

Έτσι ο κοκκινολαίμης έγινε ο βασιλιάς

των πουλιών.

Χρυσούλα Λιαντζίρη

8


Ο βασιλιάς κόβει τα ξύλα.

«Ο τεμπέλης βασιλιάς»

Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας βασι-

λιάς που δεν έκανε τίποτα. Ήταν όλη μέρα

καθισμένος στο θρόνο του και διάταζε.

Ένα μεσημέρι του έφεραν φαγητό για να

φάει αλλά δεν του άρεσε τίποτα.

9


Αυτό συνεχίστηκε για πολλές και ο βασιλιάς

έμενε νηστικός.

Μια μέρα ήρθε ένας γέρος και του είπε:

«Θα σου φτιάξω το πιο νόστιμο φαγητό του

κόσμου, αν περάσεις μια μέρα μαζί μου.»

Ο βασιλιάς συμφώνησε και ακολούθησε το

γέρο.

Μόλις έφτασαν στο σπίτι του γέρου, εκε-

ίνος του είπε: «Πρέπει τώρα να με βοηθή-

σεις σε κάποιες δουλειές.»

Έπρεπε λοιπόν να οργώσουν το χωράφι,

να κόψουν ξύλα για το τζάκι και να πάνε

στο μύλο να αλέσουν.

Στο τέλος ο αγρότης έκανε ψωμί και

έδωσε στο βασιλιά να φάει. Αυτός μόλις το

δοκίμασε ρώτησε: «Τι του έβαλες μέσα και

είναι τόσο νόστιμο;» «Τίποτα, βασιλιά μου.

Σου φαίνεται τόσο ωραίο επειδή δούλεψες.»

του απάντησε ο γέρος.

Ελένη Πολίτη

10


Η φουρτούνα σπάει τη βάρκα.

«Ο κακός φτωχός

και ο καλός πλούσιος»

(Κάσος)

Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας γέρος

ψαράς και είχε μια βαρκούλα που ψάρευε

και ζούσε.

11


Κάποτε ήρθε ένας πλούσιος από την Α-

μερική με πολλά δολάρια και πήρε ένα κα-

ΐκι όμορφο, με μηχανή και πλήρωμα.

Ο γέρος ζήλεψε και κάθε μέρα προσευ-

χόταν στο Χριστό να κάνει φουρτούνα, να

σπάσει το καΐκι και να πνιγεί ο πλούσιος.

Μια μέρα έπιασε μια μεγάλη φουρτούνα

που όμοια της δεν είχε ξαναδεί η Κάσος. Το

καΐκι του πλούσιου, μεγάλο και γερό όπως

ήταν τι να πάθει;

Γύρισε ο πλούσιος στην ακρογιαλιά και

βλέπει πολύ κόσμο μαζεμένο. Ρωτάει τι

συμβαίνει και του λένε: «Δε θωρείς; Ο

φτωχός τσι η μοίρα του. Ήσπασε του γέρου

η βάρκα. Επήρα τη τα τσίματα, εκάμα τη

χίλια κομμάτια.»

Ο γέρος πήγαινε να σκάσει από τη στε-

νοχώρια του.

Πάει τότε κοντά του ο πλούσιος και του

λέει: «Γιατί στενοχωριέσαι, γέρο; Θα σου

δώκω εγώ παράδες, να πάρεις ότι θέλεις.

12


Γιατί μας τους δίνει τους παράδες ο Θεός;

Για να βοηθούμε ο ένας τον άλλον.»

Ο γέρος τότε κατάλαβε πόσο άδικος ήταν

που παρακάλαγε το Θεό να σπάσει το καΐκι

του πλούσιου ευεργέτη του.

Μετάνιωσε κι επήγε κι εξομολογήθηκε.

Ορφέας Αναστασιάδης

Θρύλοι

και

Παραδόσεις

14


Βοσκός και σκιές.

Οι Δροσουλήτες

(Κρήτη)

Στη νότια Κρήτη στην περιοχή των

Σφακίων σε μια παραλία, υπάρχει ένα κάσ-

τρο που το λένε Φραγκοκάστελο. Πήρε το

όνομά του από τους Φράγκους που το

έκτισαν.

15


Εκεί κάποτε, έγινε μια μεγάλη μάχη α-

νάμεσα στους υπερασπιστές του κάστρου

και τους εχθρούς τους.

Το κάστρο έπεσε στα χέρια των εχθρών

και οι υπερασπιστές του σκοτώθηκαν πολε-

μώντας.

Από τότε κατά το μήνα Μάιο, νωρίς το

πρωί, οι γεωργοί και οι βοσκοί που

έβγαζαν τα πρόβατά τους να βοσκήσουν,

έβλεπαν ένα παράξενο θέαμα.

Η παραλία γέμιζε από σκιές στρατιωτών

πάνω σε άλογα που έκαναν γυμνάσια κι ε-

τοιμάζονταν για τη μάχη.

Επειδή αυτό συνέβαινε μόνο πολύ νωρίς

το πρωί με τη δροσούλα, τους ονόμασαν

Δροσουλήτες.

Αικατερίνη Γκόλεμη

16


Παιδιά ξύνουν τα ξύλα της φωτιάς.

«Σπούρνει, σπούρνει γάλα, αλεύρι,

λάδι και κρασί.»

(Μακρακόμη Φθιώτιδας)

Στη Μακρακόμη Φθιώτιδας λένε πως μια

παραμονή Φώτων, αργά το βράδυ, πέρασαν

καλικάντζαροι και είδαν όλα τα σπίτια

17


σκοτεινά και τις πόρτες κλειστές . Θύμω-

σαν κι από τότε τα σπίτια άρχισαν να φτω-

χαίνουν.

Ώσπου μια μέρα ο παπάς του χωριού εί-

δε στον ύπνο του ένα παιδί που του έλεγε:

«Για να έχετε στα Φώτα, στη φωτιά θα

σπείρω πρώτα.»

Από τότε κάθε παραμονή των Φώτων

τα σπίτια μένουν ανοιχτά και η φωτιά α-

ναμμένη.

Τα παιδιά μπαίνουν στα σπίτια, ξύνουν

τα ξύλα και λένε: «Σπούρνει, σπούρνει γά-

λα, αλέυρι, λάδι και κρασί και άλλα.»

Σπέρνουν δηλαδή ευχές για όλο το χρόνο.

Σοφία Ζαχαρίου

18


Το κάστρο και οι «κοπελούλες».

«Οι κοπελούλες»

(Κέρκυρα)

Κάποτε στην Κέρκυρα ένας παπάς είχε

μια κόρη όμορφη και ντροπαλή.

Σ’ έναν περίπατό τους, την είδε ο Βε-

νετσιάνος διοικητής του νησιού και τους

κάλεσε στο κάστρο που έμενε για φαγητό.

19


Στο τραπέζι ο διοικητής είπε στην όμορφη

κοπελούλα πόσο την αγαπούσε. Εκείνη

καθώς ήταν φοβισμένη και ντροπαλή, τρό-

μαξε ακόμα περισσότερο και έτρεξε να φύ-

γει από το κάστρο. Δεν ήξερε όμως τους

δρόμους του κάστρου, γλίστρησε και έπεσε

σε μια κατηφόρα. Ένας από τους στρατιώ-

τες τη βοήθησε να σηκωθεί και να φύγει.

Είδε όμως πως εκεί που είχε πέσει η κο-

πέλα, αίμα είχε ποτίσει το χώμα. Έβαλε

τότε μια πέτρα από πάνω κι έφυγε.

Πέρασε καιρός και μια μέρα ο ίδιος στρατι-

ώτης πέρασε από το ίδιο μέρος και θυμή-

θηκε την κοπελούλα. Τότε με έκπληξη εί-

δε ένα άγνωστο λουλούδι που είχε ξεφυτ-

ρώσει κάτω από την πέτρα που είχε βάλει.

Ένα λουλούδι με λεπτό μίσχο και διακριτι-

κό άρωμα. Τότε είπε: «Να το λουλούδι της

κοπελούλας.» Από τότε έμεινε το όνομα

«κοπελούλες» για τα κυκλάμινα.

Μαρία-Γεωργία Χριστοδούλου

20


Τα κορίτσια βλέπουν τους πειρατές.

Οι εφτά παρθένες

(Κάλυμνος)

Στην εποχή των πειρατών, εφτά κορίτσια

από τη Χώρα, ένα πρωί πήραν τις κουβέρ-

τες τους και ξεκίνησαν να πάνε στη θάλασ-

σα, να τις πλύνουν.

21


Πριν ακόμα πλησιάσουν στην παραλία,

είδαν να μπαίνουν στο λιμάνι πειρατικά

πλοία για να ληστέψουν.

Τα κορίτσια κατατρομαγμένα γύρισαν α-

μέσως πίσω και έψαχναν μέρος για να

κρυφτούν. Βρήκαν μια σπηλιά πολύ σκοτει-

νή και βαθιά και μπήκαν μέσα.

Σκυφτά και συρτά έφτασαν ως το τέρμα

κι έμειναν εκεί ώσπου βράδιασε.

Αργά τη νύχτα προσπάθησαν να προχω-

ρήσουν προς την έξοδο, αλλά η σπηλιά ήταν

πολύ σκοτεινή και με πολλές στροφές κι

έτσι δεν τα κατάφεραν κι έμειναν μέσα

κλεισμένες για πάντα.

Από τότε η σπηλιά ονομάστηκε «Οι εφ-

τά παρθένες».

Χριστίνα Μελά

22


Οι νεράιδες και ο χωρικός.

Η νεραϊδοσπηλιά

(Σητεία Κρήτης)

Κάτω στου Παπαγιάννη, είναι μια σπη-

λιά που τη λένε νεραϊδοσπηλιά.

Εκεί κατοικούσαν νεράιδες. Πολλές φορές

πήγαιναν χωριανοί και έκλειναν την είσοδο

της σπηλιάς με τεράστιες πέτρες, μα το

23


πρωί την έβρισκαν πάλι ανοιχτή.

Παραφύλαξαν και είδαν με τα μάτια το-

υς την αυγή, τις νεράιδες που έσπρωχναν

τις πέτρες κι έβγαιναν έξω.

Μια μέρα ένας χωρικός πέρασε από εκεί

αργά. Τότε μαζεύτηκαν πολλές νεράιδες και

τον περικύκλωσαν. Αυτός πρόλαβε και

άρπαξε μία. Οι άλλες σκόρπισαν γύρω .

Αυτή που έπιασε ο χωρικός του λέει:

«Άσε με να φύγω και θα σου πω τι άλλο

φτιάχνουν από γάλα.»

Ο χωρικός την άφησε και αυτή κράτησε

το λόγο της και του είπε πώς φτιάχνουν τη

μυτζήθρα.

Όταν απομακρύνθηκε η νεράιδα του

φώναξε: «Αν με κρατούσες άλλο λίγο, θα

σου έλεγα και άλλα που κάνουν από το γά-

λα.»

Από τότε έμαθαν στη Σητεία πώς να κάνο-

υν μυτζήθρα.

Ευαγγελία-Μαρίνα Τακάκη

24


Ο Θεός μοιράζει τις χώρες.

Ο Θεός και η μοιρασιά της γης

(Κέρκυρα)

Κάποτε ο Θεός αποφάσισε να βοηθήσει

τους ανθρώπους να βρουν τόπο να μείνουν

στη γη. Τους φώναξε λοιπόν όλους και

άρχισε να μοιράζει στους ανθρώπους τις

χώρες και τις πόλεις.

25


Κάποια στιγμή άκουσε μουσικές και

τραγούδια και αναρωτήθηκε: «Ποιοι είναι

αυτοί που τραγουδούν και χορεύουν;»

Πάει κοντά τους και τους ρωτάει ποιοι

είναι. «Είμαστε οι Φαίακες. Θέλουμε κι ε-

μείς έναν τόπο να μείνουμε.» «Μα ήρθατε

πολύ αργά. Έχω μοιράσει τις χώρες και τις

πόλεις.» λέει ο Θεός. «Καλά, δεν πειράζει.

Κάπου θα βρούμε να μείνουμε κι εμείς.»

απάντησαν εκείνοι.

Τότε ο Θεός τους λέει: «Περιμένετε. Θα

σας δώσω να κατοικήσετε ένα μέρος που το

είχα κρατήσει για τον εαυτό μου.»

Έτσι τους έδωσε την Κέρκυρα.

Λήδα Χριστοδούλου

26


Το άλογο σπάει τα πόδια του.

Το Τάμα στην Παναγία της

Έλωνας

(Άστρος Κυνουρίας)

Πριν από πολλά χρόνια ένας άνθρωπος

είχε σπάσει το πόδι του και είχε κάνει τά-

μα στην Παναγιά στην Έλωνα, ένα μονασ-

τήρι κοντά στο Άστρος Κυνουρίας.

27


Είπε λοιπόν ότι αν γίνει καλά το πόδι

του, θα πάει ως δώρο στη γιορτή της ένα

άλογο.

Όταν έγινε καλά κι έφτασε η γιορτή της

Παναγίας στις 15 Αυγούστου, κράτησε το

λόγο του και πήγε το άλογο στο μοναστήρι.

Οι καλόγριες επειδή δεν είχαν πού να

βάλουν το άλογο, το έβγαλαν σε κλήρο.

Ο άνθρωπος που είχε πάει το άλογο πή-

ρε έναν κλήρο και κέρδισε. Πήρε λοιπόν το

άλογο να φύγει.

Μόλις έφτασε στην πόρτα του μοναστη-

ριού, έσπασαν τα πόδια του αλόγου γιατί

όποιος δωρίζει κάτι δεν μπορεί να το πάρει

πίσω.

Ραφαέλα-Παναγιώτα Σταυροπούλου

28


Ο κοκκινολαίμης τραβάει το αγκάθι.

Το χρώμα της παπαρούνας και του

κοκκινολαίμη

Όταν σταυρώθηκε ο Χριστός, ένα καφετί

πουλάκι μ’ άσπρο λαιμό πέταξε πάνω από

το άγιο κεφάλι του, που το έσφιγγε ένα αγ-

κάθινο στεφάνι, ενώ ένα μικρό άσπρο λου-

λούδι είχε ανθίσει στη βάση του σταυρού.

29


Το μαρτύριο του Ιησού έθλιβε το πουλάκι

και το λουλούδι.

Το πουλάκι θέλοντας ν’ απαλύνει τον

πόνο του Χριστού, τράβηξε το ένα αγκάθι.

Τότε σταλαγματιές από το αίμα του Κυρίου

έπεσαν στο λαιμό του πουλιού, ενώ άλλες

κύλησαν πάνω στο λουλούδι, που άνοιξε τα

πέταλά του όσο πιο πολύ γινόταν για να τις

δεχτεί.

Μονομιάς ο λαιμός του πουλιού και τα

πέταλα του λουλουδιού βάφτηκαν κόκκινα.

Έτσι το αίμα του Χριστού χάρισε στον

κοκκινολαίμη και στην παπαρούνα το κόκ-

κινο χρώμα.


30


Οι ιππικοί αγώνες ανήμερα του

Αγίου Γεωργίου.

Στο Πλατύ Καλαμάτας κάθε χρόνο την

ημέρα του Αγίου Γεωργίου γίνονται ιπποδ-

ρομίες.

Το έθιμο ξεκίνησε από τους οπλαρχηγούς

του Εικοσιένα οι οποίοι ανήμερα της γιορ-

τής του Αγίου, έκαναν αγώνες για να αν-

ταλλάζουν σχέδια και απόψεις για τον κα-

λύτερο συντονισμό του Αγώνα.

Ο θρύλος λέει πως τη μοναδική χρονιά

που δεν έγιναν οι αγώνες, οι κάτοικοι του

χωριού όλη νύχτα άκουγαν χλιμιντρίσματα

και οπλές αλόγων.

Φανή Γαβριήλ

31


Πασχαλινά

έθιμα “Μια Πασχαλιά και μια Λαμπρή

μια επίσημην ημέρα…”

32


Ο παπάς πετάει λουλούδια.

Στο Άστρος Κυνουρίας, τα αυγά που γεννο-

ύν οι κότες τη Μεγάλη Πέμπτη λένε ότι ε-

ίναι τα πιο τυχερά.

Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου όταν

γίνεται η «Μικρή Ανάσταση», στην εκκλη-

σία πετάνε λουλούδια και ο κόσμος χτυπάει

τα στασίδια.

Ραφαέλα-Παναγιώτα Σταυροπούλου

33


Η περιφορά του Επιταφίου στο νεκροταφείο.

Στο Καρακοβούνι Κυνουρίας τη Μεγάλη

Παρασκευή πηγαίνουν τον Επιτάφιο και

στο νεκροταφείο.


34


Ο φούρνος της γειτονιάς στολισμένος.

Στο Άστρος Κυνουρίας ανήμερα το Πάσ-

χα, οι νοικοκυρές ετοιμάζουν το κρέας (αρνί

ή κατσίκι) με πατάτες σε ένα ταψί για το

φούρνο.

Ο φούρνος όμως είναι ο χτιστός φούρνος

της γειτονιάς.

Εκεί μαζεύεται ο κόσμος που είναι συγ-

γενείς και γείτονες.

35


Ο καθένας βάζει το ταψί του και συχνά

αναποδογυρίζουν το φαΐ για να ψηθεί απ’

όλες τις πλευρές.

Αφού το γυρίσουν τουλάχιστον δυο φορές,

ο μεγαλύτερος σε ηλικία βάζει γύρω γύρω

στο στεφάνι του φούρνου λάσπη που την

έχουν ζυμώσει με χώμα, στάχτη και άχυρα.

Στο τέλος στολίζουν το φούρνο με λουλο-

ύδια (κυρίως άνθη πορτοκαλιάς) που τα

καρφώνουν στη λάσπη.

Την ίδια στιγμή ανάβει το γλέντι που

διαρκεί όσο και το ψήσιμο του φαγητού.

Μαρία-Ουρανία Σκαρπέλου

36


Τα παιδιά με τις λαμπάδες και τις λαμπροκουλούρες.

Στην περιοχή των Δελφών τη Μεγάλη

Πέμπτη εκτός από τα κόκκινα αυγά που

βάφουν, οι νοικοκυρές ζυμώνουν και τις

λαμπροκουλούρες.

Οι λαμπροκουλούρες ζυμώνονται με εφ-

τάζυμο προζύμι.

Τους δίνουν διάφορα σχήματα και τις

στολίζουν με ένα κόκκινο αυγό.

37


Το Μεγάλο Σάββατο τις μοιράζουν στα

παιδιά και στα βαφτιστήρια τους μαζί με

τις λαμπάδες.

Εάν η λαμπροκουλούρα είναι για αγόρι

της δίνουν σχήμα ψαριού.

Εάν είναι για κορίτσι της δίνουν το σχή-

μα μαργαρίτας, τσάντας, κ.α.

Ιωάννης Αναγνωστόπουλος

38


Οι άνθρωποι ραίνουν τον Επιτάφιο.

Στην Ακράτα την περιφορά του Επιτα-

φίου συνοδεύει η μπάντα της Φιλαρμονικής

με λυπητερές μελωδίες ενώ άνθρωποι από

τα μπαλκόνια τους τον ραίνουν με άνθη.

Χρυσούλα Λιαντζίρη

39


Ο Ιούδας πάνω στα ξύλα.

Στην Κρήτη έχουν το συνήθειο να καίνε

τον Ιούδα. Οι άντρες φτιάχνουν ένα σκιάχτρο

και την ημέρα της Ανάστασης του ανάβουν

φωτιά. Μυριάδες πυροτεχνήματα σκάνε

στον ουρανό.

Αικατερίνη Γκολέμη

40


Μπότηδες και ναταμάσκο στην Πρώτη Ανάσταση.

Στην Κέρκυρα το Μεγάλο Σάββατο το

πρωί, στις 11:00΄ ακριβώς, οι καμπάνες

χτυπούν και αναγγέλλουν την Πρώτη Α-

νάσταση.

Σε όλα τα παράθυρα κρέμονται κόκκινα

πανιά που τα λένε «νταμάσκο».

Τότε οι κάτοικοι από τα παράθυρα και

41


τα μπαλκόνια πετούν τους «μπότηδες»,

δηλαδή πήλινα σταμνιά γεμάτα με νερό.

Οι «μπότηδες» πέφτουν στη γη και σπάνε

κάνοντας μεγάλο θόρυβο.

Μετά βγαίνουν οι φιλαρμονικές και οι

χορωδίες και τραγουδούν χαρούμενα.


42


Η κουταλιά το ξύδι.

Στην Κάλυμνο τη Μεγάλη Παρασκευή,

το πρωί μετά την εκκλησία, όλοι πίνουν

μια κουταλιά ξύδι για να θυμηθούν το ξύδι

που έδωσαν στο Χριστό όταν ήταν στο στα-

υρό.

Όλη την υπόλοιπη ημέρα δεν τρώνε τί-

ποτα.

43


Το Μεγάλο Σάββατο ετοιμάζουν το

«μουούρι», δηλαδή το αρνί που θα φάνε

την Κυριακή. Γεμίζουν το αρνί με ρύζι και

κουκουνάρι, το τοποθετούν σε ένα πήλινο

σκεύος και το βάζουν στο φούρνο. Εκεί ψή-

νεται αργά όλη τη νύχτα.

Το βράδυ της Ανάστασης όλοι πετάνε δυ-

ναμίτες σε σημείο που νομίζεις ότι θα

γκρεμιστούν τα βουνά.


44


Η λιτανεία στη φύση.

Στους Κυνοπιάστες της Κέρκυρας, τη

Δευτέρα του Πάσχα γίνεται η λιτανεία της

Ανάστασης.

Ο παπάς μπροστά με την εικόνα της Α-

νάστασης και πίσω του οι πιστοί, ξεκινούν

από την εκκλησία και πηγαίνουν σε μια

τοποθεσία μακριά από το χωριό.

Εκεί υπάρχει ένα ποτάμι και γύρω τα

45


χωράφια.

Ο παπάς ευλογεί με την εικόνα της Α-

νάστασης τα χωράφια και το ποτάμι. Ευλο-

γώντας το χώμα και το νερό, δηλαδή τη

φύση ολόκληρη, η γη παίρνει ξανά ζωή.

Μαρία-Γεωργία Χριστοδούλου

46


Παπαρούνες στην εκκλησιά.

Στη Μακρακόμη Φθιώτιδας, την Ανάσ-

ταση την κάνουν το μεσημέρι του Μεγάλου

Σάββατου, στις 12:00΄.

Οι άνθρωποι παίρνουν μαζί τους κόκκι-

νες παπαρούνες. Στην εκκλησία ο παπάς

αντί για αντίδωρο τους δίνει κόκκινα αυγά.

Όταν γυρνάνε στα σπίτια τους, τσουγ-

κρίζουν τα αυγά και τρώνε μαγειρίτσα.

Σοφία Ζαχαρίου

47


Στο Κομπότι της Άρτας κατά τη Μεγάλη

Εβδομάδα λένε το ακόλουθο λαϊκό ποίημα:

«Μεγάλη Δευτέρα, ο Χριστός στη μαχαίρα.

Μεγάλη Τρίτη, ο Χριστός εκρίθη.

Μεγάλη Τετάρτη, ο Χριστός επροδόθη.

Μεγάλη Πέμπτη, ο Χριστός εσταυρώθη.

Μεγάλη Παρασκευή, ο Χριστός στην ταφή.

Μέγα Σάββα, μέγα θαύμα.

Μεγάλη Κυριακή, ο Χριστός ανεστήθη.»


48


Οι φωτιές για τον Επιτάφιο.

Στο Πλατύ Μεσσηνίας, το πρωί της Μεγά-

λης Παρασκευής, τα κορίτσια του χωριού

μαζεύουν λουλούδια για να στολίσουν τον

Επιτάφιο.

Τα μικρά κορίτσια γίνονται μυροφόρες

ντυμένες στα λευκά και στέκονται δίπλα

στον Επιτάφιο.

49


Το βράδυ λίγο πριν την περιφορά, κάθε

σπίτι ανάβει φωτιά έξω από την πόρτα του

για να περάσει ο Επιτάφιος.

Τις φωτιές τις ανάβουν για να διώξουν

το κακό.

Φανή Γαβριήλ

50


Τα παιδιά ρίχνουν «μπόμπες» στο κάψιμο του Ιούδα.

Στις Θαλάμες της Μάνης υπάρχουν δύο

μεγάλες εκκλησίες. Ο Άγιος Γεώργιος στη

μία άκρη και η Αγία Αναστασία στην άλλη

άκρη του χωριού.

Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα,

πομπή με τον παπά, τους ψάλτες κι όλους

τους χωριανούς, ξεκινάει από τον Άγιο Γε-

ώργιο να κάνει το γύρο του χωριού.

51


Τα παιδιά κρατούν τα εξαπτέρυγα και

τη μεγάλη εικόνα της Ανάστασης. Όλοι μαζί

ψέλνουν το «Χριστός Ανέστη».

Όταν φτάσουν στην Αγία Αναστασία, ο

παπάς διαβάζει το ευαγγέλιο. Τα παιδιά

ρίχνουν «μπόμπες» και συνεχίζουν το γύρο

ώσπου να φτάσουν και πάλι στον Άγιο Γε-

ώργιο όπου γίνεται η απόλυση.

Μετά όλοι μαζί στην πλατεία του χωριού

καίνε τον Ιούδα, ρίχνουν «μπόμπες» και

διασκεδάζουν.

Ελένη Πολίτη

52


Το σήκωμα των Επιταφίων.

Στην Αμαλιάδα κάθε Μεγάλη Παρασκε-

υή συναντιούνται όλοι οι Επιτάφιοι στην

πλατεία Ελευθερίας.

Εκεί τους σηκώνουν όσο πιο ψηλά μπο-

ρούν για να φανεί ο πιο όμορφος και λαμ-

περός.

Δημήτριος-Παναγιώτης Αντωνακόπουλος

53


Παιχνίδια

«Τα παιχνίδια

του παππού και της γιαγιάς.»

54


Τα δεντράκια

Κέρκυρα

Τα παιδιά διαλέγουν από ένα δέντρο που

είναι και η θέση τους. Ένα άλλο παιδί τα

κυνηγά.

Όσο ακουμπούν στα δέντρα, το παιδί που

τα κυνηγά δεν μπορεί να τα πιάσει.

Στόχος του παιχνιδιού είναι να αλλάζουν

τα παιδιά θέση μεταξύ τους και να πηγαί-

νουν από το ένα δέντρο στο άλλο χωρίς να

τα πιάσει το παιδί που τα κυνηγά.


55


Μπερλίνα

Αλεξάνδρεια Αιγύπτου

Ένα παιδί κάνει την Μπερλίνα και ένα

άλλο τον ταχυδρόμο.

Τα υπόλοιπα παιδιά λένε σιγά πράγματα

για την Μπερλίνα στον ταχυδρόμο.

Μετά ο ταχυδρόμος λέει στην Μπερλίνα:

«Καλημέρα σας. Πέρασα από το παζάρι κι

άκουσα διάφορα πράγματα για σας.

Η Μπερλίνα τότε ρωτάει: «Τι άκουσες;

Πες μου!»

Ο ταχυδρόμος τότε λέει ένα από αυτά

που του είπαν τα παιδιά και η Μπερλίνα

προσπαθεί να μαντέψει ποιος το είπε.

Αν το πετύχει τότε εκείνο το παιδί γί-

νεται Μπερλίνα.


56


«Πετάει πετάει…»

Αθήνα

Τα παιδιά κάνουν έναν κύκλο με το χέρι

τους μπροστά και σηκωμένο το δάχτυλο.

Η «μάνα» φωνάζει στα άλλα παιδιά:

«Πετάει, πετάει… το πουλί.» και σηκώνει

το δάχτυλο ψηλά.

Τα παιδιά μόλις ακούσουν τη λέξη

«πουλί» πρέπει να σηκώσουν το δάχτυλό

τους. Όποιος δεν το σηκώσει χάνει.

Η «μάνα» συνεχίζει να λέει διάφορα

πράγματα ή ζώα που πετούν ή δεν πετούν.

Η «μάνα» σηκώνει πάντα το δάχτυλο

ψηλά για να παρασύρει τα παιδιά και να

κάνουν λάθος.

Όποιος χάνει βγαίνει από το παιχνίδι

και τα παιδιά τον βάζουν να κάνει διάφορες

μιμήσεις όπως την κότα, το λύκο, το

άγαλμα κι άλλα πολλά.


57


Ξυλίκι

Τα παιδιά κρατούν στο χέρι τους ένα ξύ-

λο και τοποθετούν ένα άλλο ξυλαράκι πάνω

σε μια πέτρα.

Ο κάθε παίχτης με τη σειρά χτυπά το

ξυλαράκι στην άκρη με το ξύλο που έχει

στο χέρι του.

Το ξυλαράκι σηκώνεται στον αέρα.

Ο παίχτης τότε προσπαθεί να το κρατή-

σει στον αέρα χτυπώντας το πριν αυτό να

πέσει κάτω.

Κερδίζει αυτός που θα χτυπήσει το ξυ-

λαράκι τις περισσότερες φορές.


58


Τσιλίκι

Στένωμα Ευρυτανίας

Στο τσιλίκι παίρνουμε ένα ξύλο περίπου

50 πόντους μακρύ και ένα μικρότερο γύρω

στους 20.

Με το μεγάλο ξύλο το «τσιλίκι» χτυπά-

με το μικρό για να πάει μακριά.

Όποιο παιδί πετάξει πιο μακριά το μικ-

ρό ξύλο είναι νικητής.

Χρήστος Γεωργάκης

59


«Τόπι μάνα»

Παναρίτι Αργολίδας

Τα παιδιά χωρίζονται σε δυο ομάδες και

χαράζουν ένα μεγάλο κύκλο στο έδαφος.

Η μια ομάδα κινείται μέσα στον κύκλο

και η άλλη έξω από αυτόν.

Η ομάδα που βρίσκεται έξω έχει ένα

τόπι.

Ένας από τους παίχτες της έξω ομάδας

κρύβει το τόπι κάτω από τα ρούχα του ενώ

οι υπόλοιποι προσποιούνται ότι το έχουν α-

υτοί.

Σκοπός της ομάδας είναι να χτυπήσει α-

ιφνιδιαστικά με το τόπι έναν έναν όλους

τους παίχτες της μέσα ομάδας και να τους

«κάψει».

Αν αστοχήσουν έστω και μια φορά τότε

κερδίζει η μέσα ομάδα και αλλάζουν ρόλους.

Αικατερίνη Γκολέμη

60


Αμάδες

Κάλυμνος

Τα παιδιά μοιράζουν κέρματα μεταξύ

τους και μετά βάζουν στο πάτωμα άλλα

κέρματα μέσα σε έναν κύκλο.

Το κάθε παιδί προσπαθεί να πετύχει τα

χρήματα μέσα στον κύκλο και να τα σύρει

έξω από αυτόν πετώντας ένα κέρμα από α-

υτά που έχει.

Όποιος το πετύχει παίρνει τα χρήματα

που βρίσκονται έξω από τον κύκλο.

Κερδίζει αυτός που θα μαζέψει τα πε-

ρισσότερα.


61


Ο βασιλιάς

Κέρκυρα

Αυτό το παιχνίδι παίζεται από 3-4 παι-

διά. Τα παιδιά τα βγάζουν για να γίνει ένα

από αυτά «Βασιλιάς». Τα υπόλοιπα στέκον-

ται σε απόσταση απέναντί του σε μια ορι-

ζόντια σειρά.

Στόχος του παιχνιδιού είναι να φτάσει

στο θρόνο του βασιλιά κάποιο άλλο παιδί

και να πάρει τη θέση του.

Το πρώτο παιδί ρωτά το βασιλιά:

«Βασιλιά, βασιλιά τι ώρα είναι;» Ο βασιλιάς

αποφασίζει αν το παιδί θα έρθει προς το

μέρος του ή θα κάνει βήματα πίσω και α-

παντά ανάλογα: «Δυο βήματα πίσω» ή

«Ένα βήμα μπροστά» …

Το κάθε παιδί ρωτά με τη σειρά του

κάνοντάς κομπλιμέντα στο βασιλιά για να

το διαλέξει και να πάρει τη θέση του.


62


Η σβούρα

Μάλγαρα

Ένα αγαπημένο παιχνίδι των παιδιών

ήταν η σβούρα. Ήταν ξύλινη γιατί τα παλιά

χρόνια τα παιχνίδια ήταν από ξύλο.

Οι σβούρες αποτελούνταν από δυο κομ-

μάτια που ενώνονταν μεταξύ ους με ένα

μικρό σκοινί. Το ένα κομμάτι ήταν στρογ-

γυλό και είχε μυτερή μύτη για να στέκεται

και να γυρνάει στο έδαφος. Το άλλο ήταν

μακρόστενο και λεπτό. Είχε στην άκρη μια

τρυπίτσα για να περνάει από εκεί το σκοινί

και να ενώνεται με το στρογγυλό κομμάτι.

Τα παιδιά ένωναν τα δυο κομμάτια και

τύλιγαν το σκοινί. Μετά κρατώντας με το

ένα χέρι το μακρόστενο τμήμα της σβούρας,

τραβούσαν απότομα το σκοινάκι, έβγαζαν το

μακρόστενο και έμενε στο έδαφος το στρογ-

γυλό να στριφογυρίζει γρήγορα.

Άννα Μούμου

63


Γλωσσοδέτες

64


Άσπρη πέτρα ξέξασπρη κι απ’ τον ήλιο

ξεξασπρότερη, κάνει παιδάκια ξέξασπρα

κι απ’ τον ήλιο ξεξασπρότερα.

Έφαγα στάκα, πιτατόστακα με την

πιτατοστακοκουτάλα.

Ο παπάς ο παχύς έφαγε παχιά φακή.

Γιατί παπά παχύ έφαγες παχιά φακή;

Ελαφίνα, δικουμπίνα, τρικουμπίνα,

τετρακουμποκερατίνα, πού κάνεις τα

λαφόπουλα, τα δίκουμπα, τα τρίκουμπα

τα τετρακουμποκέρατα.

65


Από πίσω από τη σφάκα έκρυψε ο πα-

πάς τη φλάσκα. Σφάκα φύλαγε τη φλάσ-

κα, φλάσκα φύλαγε τη σφάκα.

Φλασκί πιπιλοφίφλασκο και πιπιλοφλασ-

κάκι μου.

Ποντικός τρυπά κουρούπι, ποντικοτρυ-

ποκουρούπι.

Φίλος έδωσε σε φίλο τριαντάφυλλο με

φύλλο. Φίλε φύλαγε το φύλλο μη το δώ-

σεις σ’ άλλο φίλο.

66


Μια πάπια μα ποιο πάπια; Μια πάπια

με παπιά.

Της καρέκλας το ποδάρι, ξεκαρεκλοποδα-

ρώθηκε.

Της ζακέτας το κουμπί ξεθηκαροκομπο-

θηλυκώθηκε.

Η βάρκα η παλιόβαρκα , μικρή παλιο-

βαρκίτσα.

Μια τίγρη με τρία τιγράκια.

67


Κοράλλι ψιλοκόραλλο και ψιλοκοραλλάκι

μου.

Τρεις έντεκα, τρεις δώδεκα, τρεις δεκα-

πέντε κι έντεκα κι εφτά κι οχτώ και

δεκοχτώ και πέντε κι έξι και μισό κι

ένα και δυο κι ενάμισι και πες μου πόσα

κάνουσι.

Ο τζίτζιρας, ο μίτζιρας, ο τζίτζιμιτζικότ-

ζιρας ανέβηκε στη τζιτζιριά, τη μιτζιριά,

τη τζιτζιμίτζικοτζιριά, να κόψει τα τζίτ-

ζιρα, τα μίτζιρα, τα τζίτζιμιτζικότζιρα.

68


Παροιμίες και

Παροιμιώδεις Φράσεις

69


Απού ’μαθε ξυπόλυτος, εργά καλυκωμέ-

νος. Όποιος έμαθε ξυπόλυτος, κρυώνει παπουτσωμένος.

(Σητεία)

Όταν θωρείς καιρό, καιρό μην ανημένεις.

(Σητεία)

Όταν περνά ο λαγός του πέζουνε. (Σητεία)

Το χαμηλό το άλογο, όλοι το καβαλικεύ-

ουν. (Μεσσολόγγι)

Ξένος πόνος, ξέγδαρμα. (Ζάκυνθος)

Αλίμονό του όποιος πεινά κι ελπίζει από

τη γειτονιά. (Κέρκυρα)

Απού κοπελομαθαίνει δεν γεροντοξεχνα.

(Κρήτη)

70


Ότι του κάνει του ανθρώπου η κεφαλή

του, δεν του το κάνει ο χειρότερος εχθρός

του. (Κρήτη)

Οκτώβρης και δεν έσπειρες, σιτάρι λίγο

θα ‘χεις.

Το Μάρτη χιόνι βούτυρο, μα σαν παγώ-

σει μάρμαρο.

Του Μαρτιού το χιόνι σαν τα’ άχυρο στ’

αλώνι.

Μάρτης, γδάρτης και κακός παλουκο-

κάφτης.

Ζήσε Μαύρε μου, το Μάη να φας τρι-

φύλλι και τον Αύγουστο σταφύλι.

71


Μάρτης, Μάρτης και χαρά και καλή νοι-

κοκυρά.

Θέρος, τρύγος, πόλεμος.

Μ’ όποιον δάσκαλο καθίσεις τέτοια γράμ-

ματα θα μάθεις.

Δείξε μου το φίλο σου να σου πω ποιος

είσαι.

Άλλαξε ο Μανωλιός κι έβαλε τα ρούχα

του αλλιώς.

Δεν είναι Γιάννης, είναι Γιαννάκης.

Το βαθύ ποτάμι, κρότο δεν κάνει.

72


Στου κουφού την πόρτα όσο θέλεις βρόν-

τα.

Κύλησε ο τέντζερης και βρήκε το καπά-

κι.

Δυο γάιδαροι μαλώνανε σε ξένο αχυρώ-

να.

Κάλλιο πέντε και στο χέρι παρά δέκα

και καρτέρι.

Κάλλιο αργά παρά ποτέ.

Όποιος βιάζεται σκοντάφτει.

Φασούλι το φασούλι γεμίζει το σακούλι.

73


Αυτός που θέλει το καλό σου σε κάνει να

κλαις.

Η γλώσσα κόκαλα δεν έχει και κόκαλα

τσακίζει.

Η καμήλα δεν κοιτάει την καμπούρα

της, κοιτάει της διπλανής της.

Το ψέμα έχει κοντά ποδάρια.

Το ψέμα δεν έχει πόδια να σταθεί.

Κράτα με να σε κρατώ ν’ ανεβούμε το

βουνό.

Των φρονίμων τα παιδιά, πριν πεινάσο-

υν μαγειρεύουν.

74


Μια στο καρφί και μια στο πέταλο.

Τον έκανε βούκινο.

Πού πας ξυπόλυτος στ’ αγκάθια;

Θα γίνω χαλί να με πατήσεις.

Ότι λάμπει δεν είναι χρυσός.

Πράματα και θάματα.

Τα ‘πε χαρτί και καλαμάρι.

Καλομελέτα κι έρχεται.

Αγάλι αγάλι γίνεται η αγουρίδα μέλι.

75


Δυο καρπούζια σε μια μασχάλη δε χωρά-

νε.

Είπε ο γάιδαρος τον πετεινό κεφάλα.

Το καλό το παλικάρι ξέρει κι άλλο μονο-

πάτι.

Της νύχτας τα καμώματα τα βλέπει η

μέρα και γελά.

Της τεμπέλας η κλωστή, δυο οργιές εί-

ναι μεγάλη.

Το ‘να χέρι νίβει τα’ άλλο και τα δυο το

πρόσωπο.

76


Όποιος δε θέλει να ζυμώσει, δέκα μέρες

κοσκινίζει.

Όπου ακούς πολλά κεράσια βάστα και

μικρό καλάθι.

Μια του κλέφτη, δυο του κλέφτη, τρεις

και η κακή του μοίρα.

Ο κλέφτης και ο ψεύτης τον πρώτο χρό-

νο χαίρονται.

Όποιος λέει ψέματα πέφτει μες στα αί-

ματα. Όποιος λέει την αλήθεια, έχει το

Θεό βοήθεια.

Μη στάξει και μη βρέξει.

77


Όσα δε φτάνει η αλεπού τα κάνει κρε-

μαστάρια.

Το καλό το παλικάρι ξέρει κι άλλο μονο-

πάτι.

Εκατό χρονών η αλεπού, εκατόν δέκα τα

αλεπουδάκια.

Ανεμομαζώματα, διαολοσκορπίσματα.

Πίσω έχει η αχλάδα την ουρά.

78


Αινίγματα

79


1. Φεύγω εγώ και φεύγει εκείνος,. Μένω

εγώ και μένει εκείνος. Τί είναι;

2. Ένα πουλί χωρίς φτερά, ψυχή δεν έχει

και πετά. Τι είναι;

3. Χτυπώ, χτυπώ δίχως να σε πονώ. Μα αν

πάψω να χτυπώ, θα χαθείς στο λεπτό. Τι

είναι;

4. Ανεβαίνει, κατεβαίνει κι ο γιατρός μας

μπαίνει, βγαίνει. Τι είναι;

5. Ζει με τα κοχύλια κι έχει βελόνια χίλια.

Τι είναι;

80


6. Όταν του γελάς σου γελάει κι όταν του

μιλάς δε σου μιλάει. Τι είναι;

7. Ποιο φρούτο παραπονιέται για το λάδι;

8. Τι είναι αυτό που έχει πλάτη και πόδια

και δεν έχει κεφάλι;

9. Μια κοντούλα παχουλή, πάντα κόκκινα

φορεί, έχει πράσινα μαλλιά και σποράκια

στην κοιλιά.

10. Ανοιγοκλείνουν κάμαρες και κρότος δεν

ακούγεται. Τι είναι;

11. Μια βαρκούλα φορτωμένη σε σπηλίτσα

πάει και μπαίνει. Τι είναι;

81


12. Κλειδώνω , μανταλώνω κι ο κλέφτης

είναι μέσα. Τι είναι;

13. Σ’ όλο τον κόσμο τρέχουν αλλά ποδάρια

δεν έχουν. Τι είναι;

14. Το πουπουλένιο πάπλωμα μια φαμελιά

σκεπάζει. Τι είναι;

15. Τριγυρίζει, τριγυρίζει, πάει στην άκρη

και καθίζει. Τι είναι;

16. Η αρχή μου στο βουνό και το τέλος στο

γιαλό. Τι είναι;

17. Σε τρύπα μέσα μπαίνω μα πάλι έξω

μένω. Τι είναι;

82


18. Λιγνός, λιγνός καλόγερος και κόκαλα

δεν έχει. Τι είναι;

19. Φτερά δεν έχω μα πετώ, στα σύννεφα

για να βρεθώ. Τι είναι;

20. Πόδια έχω, μα δεν περπατώ κι είμαι

πάντα απλωτό. Τι είναι;

21. Μολύβι δεν είναι. Περπατάει και γρά-

φει. Τι είναι;

22. Όλο τρέχει κι όλο πάει, ποτέ πίσω δε

γυρνάει. Τι είναι;

23. Χίλιοι, μύριοι καλογέροι σ’ ένα ράσο τυ-

λιγμένοι. Τι είναι;

83


Λύσεις Αινιγμάτων

1. Ο ίσκιος

2. Ο χαρταετός

3. Η καρδιά

4. Το θερμόμετρο

5. Ο αχινός

6. Ο καθρέπτης

7. Το αχλάδι

8. Η καρέκλα

9. Η ντομάτα

10. Τα μάτια

11. Το γεμάτο κουτάλι

12. Ο ήλιος

13. Τα σύννεφα

14. Οι φτερούγες της κλώσας

15. Η σκούπα

16. Το ποτάμι

17. Το κουμπί

18. Ο καπνός

19. Ο καπνός

20. Το κρεβάτι

21.Το σαλιγκάρι

22. Το ποτάμι

23. Το ρόδι

stories and customs of our land

Documents