t. c. Çukurova Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ enstİtÜsÜ … · 2019-05-10 · t.c. Çukurova...

T. C.

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Gökhan FİLİK

RASYONA İLAVE EDİLEN ÇAKŞIR (FERULA ELEAOCHYTRIS) KÖKÜ

TOZUNUN YUMURTACI TAVUKLARDA YUMURTA VERİMİ VE

KALİTE ÖZELLİKLERİNE ETKİLERİ

ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI

ADANA, 2009

T.C.



RASYONA İLAVE EDİLEN ÇAKŞIR (FERULA ELEAOCHYTRIS) KÖKÜ

TOZUNUN YUMURTACI TAVUKLARDA YUMURTA VERİMİ VE

KALİTE ÖZELLİKLERİNE ETKİLERİ

Gökhan FİLİK



Bu Tez …../……/2009 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği İle

Kabul Edilmiştir.

İmza…………………. İmza…………………… İmza…………………… Prof.Dr.H.Rüştü KUTLU Prof.Dr.Murat GÖRGÜLÜ Doç.Dr. Ahmet ŞAHİN Danışman Üye Üye

Bu Tez Enstitümüz Zootekni Anabilim Dalında Hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü İmza Mühür Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Kanunundaki hükümlere tabidir.

I

ÖZ


Gökhan FİLİK




Danışman :Prof. Dr. Hasan Rüştü KUTLU

Yıl : 2009, Sayfa 52

Jüri : Prof. Dr. Hasan Rüştü KUTLU

Prof. Dr. Murat GÖRGÜLÜ

Doç. Dr. Ahmet ŞAHİN Mevcut çalışma çakşır (Ferula eleaochytris) kökü tozunun Nick Brown

yumurtacılarda yumurtlama performansı, yumurta kalitesi, yumurta kolesterolü ve bazı kan parametreleri üzerine etkilerini belirlemek amacıyla yürütülmüştür. Denemedeki otuz dört haftalık yaştaki yumurtacı tavuklarda, benzer canlı ağırlığa göre her birinde 18 hayvan bulunan 4 gruba ayrılmış ve 8 hafta boyunca bireysel kafeslerde yetiştirilmişlerdir. Muamele 4 gruptan oluşup, bunlar standart yumurtacı tavuk yemlerine ilaveten 0, 2, 4 ve 8 g/kg çakşır (Ferula eleaochytris) kökü tozu katkısı ile beslenmişlerdir. Deneme boyunca 16: 8 saatlik aydınlık: karanlık ışıklandırma programı kullanılmış ve yem ve su serbest olarak verilmiştir. Performans verimleri ise, günlük olarak yem tüketimi, yumurta ağırlığı, yumurta verimi belirlenip, yumurta kalitesi ve yumurta kolesterol içeriği haftalık olarak belirlenmiştir. Deneme başı, ortası ve sonunda hayvanlardan alınan kan örneklerinden glukoz, kolesterol, trigliserid ve kalsiyum düzeyleri belirlenmiştir.

Elde edilen bulgular çakşır (Ferula eleaochytris) kökü tozunun canlı ağırlık, yem tüketimi, yemden yararlanma oranı, yumurta verimi ve yumurta ağırlığını önemli düzeyde etkilemediğini (P>0.05) göstermiştir. Denemede kullanılan çakşır kökü tozunun, plazma glukoz konsantrasyonunu arttırdığı (P<0.01) görülmüştür. Kontrol gubunda 237.8 mg/dl iken 8 g/kg çakşır kökü tozu alan grupta ise 251.1 mg/dl dir. Yumurta sarısı kolesterol düzeyi 4 g/kg çakşır katkısı ile özellikle 3., 4. ve 5. haftalarda (mg/g yumurta) azalmıştır (P<0.05). Çakşır kökü tozu kan plazma kalsiyum seviyesi üzerine etkili olmamıştır (P>0.05). Anahtar Kelimeler: Çakşır (Ferula eleaochytris) kökü tozu, Yumurta Verimi ve Kalitesi, Kan parametreleri, Yumurta Kolesterol, Kalsiyum

RASYONA İLAVE EDİLEN ÇAKŞIR (FERULA ELEAOCHYTRIS) KÖKÜ TOZUNUN YUMURTACI TAVUKLARDA YUMURTA

VERİMİ VE KALİTE ÖZELLİKLERİNE ETKİLERİ

II

ABSTRACT

MSc THESIS

FERULA ELEAOCHYTRIS POWDER EFFECT IN LAYER DIET ON LAYING

PERFORMANCE AND EGG QUALITIES

Gökhan FİLİK

DEPARTMENT OF ANIMAL SCIENCE

INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES

UNIVERSITY OF CUKUROVA

Supervisor : Prof. Dr. Hasan Rüştü KUTLU

Year : 2009, Page: 52

Jury : Prof. Dr. Hasan Rüştü KUTLU

Prof. Dr. Murat GÖRGÜLÜ

Assoc. Prof. Dr. Ahmet ŞAHİN The present study was conducted to evaluate whether dietary Ferula eleaochytris powder

would affect laying performance, egg quality and egg cholesterol level of Nick Brown layers. Thirty four weeks old layers were divided into 4 groups of similar mean weight, comprising

18 birds each. The birds were fed standard layer diets containing 0, 2, 4 or 8 g Ferula eleaochytris powder for 8 weeks period. The birds were housed in individual cages in a complete randomized design. A 16:8 hours light:dark photoperiod was employed. Feed and water were given ad libitum. Laying performance was assessed by recording feed intake, egg weight, egg production daily; egg quality, egg cholesterol weekly and blood parameters (glucose, cholesterol, triglyceride and calcium level) biweekly.

The results showed that Ferula eleaochytris powder inclusion did not have significant

(P>0.05) effects on body weight, feed intake, feed conversion efficiency, egg yield (production), egg mass and egg weight. However, Ferula eleaochytris powder inclusion affected size index (P<0.05), increased plasma glucose concentration (P<0.05), decreased egg yolk cholesterol level (mg/g) (P<0.01). The results obtained in the experiment suggest that providing dietary Ferula eleaochytris powder, especially 3. , 4. and 5. weeks have decreased egg yolk cholesterol level to produce functional egg production (P<0.01), on the other hand Ferula eleaochytris powder, inclusion 4 g/kg have decreased egg yolk cholesterol level (P<0.01). During the experiment, Ferula eleaochytris powder decreased egg yolk cholesterol level each week. However, Ferula eleaochytris powder inclusion did not have any significant effects on calcium level (P>0.05).

Keywords: Ferula eleaochytris powder, Egg Production and Quality, Blood Parameters, Egg

Cholesterol, Calcium

III

TEŞEKKÜR

Bu çalışmanın oluşumunda bana yol gösteren, yüksek lisans öğrenimim

süresince desteğini ve yardımlarını esirgemeyen, tez danışmanım ve kıymetli hocam

Sayın Prof.Dr. Hasan Rüştü KUTLU’ya, araştırmanın yapılması sırasında Zootekni

Anabilim Dalı olanaklarını sunan Bölüm Başkanı Sayın Prof. Dr. Murat

GÖRGÜLÜ’ye, yüksek lisans öğrenimim süresince ve tezimin yürütülmesi

aşamasında her türlü bilimsel katkı ve yardımlarını esirgemeyen kıymetli

hocamlarım Sayın Doç. Dr. Ahmet ŞAHİN ve Doç. Dr. Ladine BAYKAL ÇELİK’e

en içten teşekkür ve saygılarımı sunarım. Ayrıca, yüksek lisans eğitimine başlamam

hususunda başlangıçta bana destek olan Sayın Prof. Dr. Sermet ÖNDER ve eşi

Yrd.Doç.Dr. Derya ÖNDER’e teşekkürü bir borç biliyorum. Araştırma süresince

doğrudan veya dolaylı yardımlarını gördüğüm başta Dr. Mustafa BOĞA olmak

üzere, Arş. Gör. Ayfer BOZKURT KİRAZ’a, Dr. Ahmet Tekeli’ye, Dr. Uğur

Serbester’e, Arş. Gör. Zeynep BOZKURT ŞAHAN’a, Makina Müh. Engin

PINAR’a, Zir. Müh. Şerife BEYAZITOĞLU’na, Zir. Yük. Müh. Ahmet OLĞUN’a,

Zir. Yük. Müh. Mesut BABAOĞLAN’a, Zir. Yük. Müh Neslihan DOĞAN’a, Zir.

Yük. Müh. Murat AKILLI’ya, Biyolog Volkan Vural TAŞ’a, özellikle üniversite

hayatım boyunca yanımda olan arkadaşım İngilizce Öğretmeni Özlem GÜRGÖN’e

ve diğer bütün arkadaşlarıma, eğitimim ve tez aşaması boyunca verdikleri her türlü

destek ve özverilerinden dolayı değerli aileme sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

IV

İÇİNDEKİLER SAYFA

ÖZ ............................................................................................................................ I

ABSTRACT ............................................................................................................ II

TEŞEKKÜR ........................................................................................................... III

İÇİNDEKİLER ....................................................................................................... IV

ÇİZELGELER DİZİNİ……...…………………………………………………..…..VI

RESİMLER DİZİNİ…...…………………………………………………...............VII

ŞEKİLLER DİZİNİ…………...………..………………………………….............VIII

1. GİRİŞ……………………………………………………………………………....1

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR………………………………………………………....6

3. MATERYAL VE METOD……………………………………………………….12

3.1. Materyal………………………………………………………………..........12

3.1.1. Hayvan Materyali…………………….……………………………….....12

3.1.2. Yem Materyali…………………………………………………………..12

3.1.3. Deneme Odası…………………………….……………………………..14

3.1.4. Kafes, Yemlik ve Suluklar………………………….…………………...15

3.2. Metod………………………………………...…………………….………..15

3.2.1. Deneme Planı…………………………………………………….……...15

3.2.2. Yemlerin Besin Madde Analizleri…………………….…………...........16

3.2.3. Canlı Ağırlık Değişiminin Belirlenmesi...................................................17

3.2.4. Yem Tüketiminin Belirlenmesi………………………………………….17

3.2.5. Yemden Yararlanma Oranının Belirlenmesi………………......…….….17

3.2.6. Yumurta Verim ve Kalitesinin Belirlenmesi……….…………………...17

3.2.7. Yumurta Sarısı Kolesterol İçeriğinin Belirlenmesi………….…………..19

3.2.8. Plazma Glukoz, Kolesterol ve Trigliserit Konsantrasyonunun

Belirlenmesi………………………………………………..…………....20

3.2.9. Serumda Kalsiyum Düzeyinin Belirlenmesi…………………….............21

3.2.10. İstatistikî İşlemler………………………………………….……….......21

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA……………………..……….......23

4.1. Yem Tüketimi ve Yemden Yaralanma Oranı……………………….......…...23

V

4.2. Yumurta Verimi………………………………………………...………....25

4.3. Sekiz Hafta Süresince Elde Edilen Yumurtaların Ortalama Yumurta

Kalite Kriterlerine İlişkin Bulgular………….…….......................................27

4.4. Yumurta Sarısında Kolesterol Konsantrasyonları (mg/g yumurta)…...…….31

4.5. Plazma Ortalama Glukoz, Kolesterol ve Trigliserid Konsantrasyonu

(mg/dl)……… …………………………………………………………...…32

4.6. Ortalama Plazma Kalsiyum Konsantrasyonu……………………………..35

5.SONUÇ VE ÖNERİLER………………………………………………………….37

KAYNAKLAR……………………………………………………………………...40

ÖZGEÇMİŞ………………………………………………………………………....44

VI

ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA

Çizelge 3.1. Deneme Materyali Olarak Kullanılan Çakşır Kökü Tozu

Bileşenleri…………………………………………………………......13

Çizelge 3.2. Deneme Grupları ve Uygulanan Muameleler………………………....15

Çizelge 3.3. Kafes Tavuğu Birinci Dönem Yumurta Yemine ait

Hammadde Bileşimi ve Hesaplanmış Besin Madde İçeriği…...……...16

Çizelge 4.1. Rasyonlarda Farklı Düzeylerdeki Çakşır (Ferula eleaochytris)

Kökü Tozunun Yumurta Tavuklarının Yem Tüketimi ve

Yemden Yararlanma Oranı Üzerine Etkileri………………………….24


Kökü Tozunun Yumurta Tavuklarının Yumurta Verimi

Üzerine Etkileri………….…………………………………………….26


Kökü Tozunun Yumurta Tavuklarının Sekiz Hafta Ortalama

Yumurta Kalitesi Üzerine Etkileri………………………………........28

Çizelge 4.4 Türk Standartları Enstitüsü Naturel Yumurta Sınıfları………………..29


Kökü Tozunun Yumurta Tavuklarının Yumurta Sarısının

Kolesterol Düzeyi Üzerine Etkileri (mg/g yumurta)…………………31


Kökü Tozunun Plazma Ortalama Glukoz, Kolesterol ve

Trigliserid Konsantrasyonu Üzerine Etkileri (mg/dl)…………............33


Kökü Tozunun Yumurta Tavuklarının Ortalama Plazma

Kalsiyum Düzeyi Üzerine Etkileri (mg/dl)…………………………...35

VII

RESİMLER DİZİNİ SAYFA

Resim3.1. Kel Dağ…………………………………………………………………12

Resim 3.2. Deneme Ünitesinin Genel Görünümü………………………….……….14

Resim 3.3. Yumurta Boyutunun Ölçümü………………………………......….…....18

Resim 3.4. Sarı Ağırlığının Tartımı............................................................................18

Resim 3.5. Ak Yüksekliğinin Ölçümü…....................................................................18

Resim 3.6. Kabuk Kalınlığının Ölçümü.....................................................................18

Resim 3.7. Tavuklardan Kan Alımının Görünümü…................................................20

Resim 3.8. Serum Glukoz, Kolesterol ve Trigliserit Analizlerinde Kullanılan

Otoanalizör Cihazı……………………………………………………...20

Resim 3.9. Yumurtacı Tavuklarda Çakşır Kökü Tozu İlavesinin Kalsiyuma

Etkisi........................................................................................................21

VIII

ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA

Şekil 4.1. Rasyonlarda Farklı Düzeylerdeki Çakşır (Ferula eleaochytris) Kökü

Tozunun Yumurta Tavuklarının Yemden Yararlanma Oranı Üzerine

Etkileri......................................................................................................25


Tozunun Yumurta Tavuklarının Yem Tüketimi Üzerine Etkileri...........25


Tozunun Yumurta Tavuklarının Ortalama Yumurta Ağırlığı Üzerine

Etkileri......................................................................................................27


Tozunun Yumurta Tavuklarının Toplam Yumurta Ağırlığı Üzerine

Etkileri......................................................................................................29


Tozunun Yumurta Şekil İndeksi Üzerine Etkisi......................................30


Tozunun Yumurta Boyu Üzerine Etkisi…………………………...........30


Tozunun Yumurta Sarı Genişliği Üzerine Etkisi……………….............32


Tozunun Yumurta Sarısı Kolesterol Düzeyi (mg/g yumurta) Üzerine

Etkisi…………………………………………………………................32


Tozunun Yumurta Tavuklarının Plazma Glukoz, Kolesterol ve

Trigliserid Düzeyi Üzerine Etkisi………………………………………34


Tozunun Yumurta Tavuklarının Ortalama Plazma Kalsiyum Düzeyi

Üzerine Etkisi…………………………………………………...............36

1.GİRİŞ Gökhan FİLİK

2

1. GİRİŞ

İlk çağlardan bu yana insanların çok yoğun bir şekilde tükettiği ve

günümüzde de sağlıklı bir hayvansal gıda olarak tüketmeye devam ettiği protein

kaynağı olan yumurtanın üretimi ve kalitesinin arttırılabilmesi için birçok çalışma

yapılmıştır. Organik hayvansal üretimin giderek daha büyük önem kazandığı

günümüzde diğer hayvancılık dallarında olduğu gibi yumurta sektöründe de verim

artırıcı olarak kullanılan doğal bitkisel ekstraktların kullanımı giderek

yaygınlaşmaktadır.

İnsanların besin maddelerindeki kimyasal kalıntılardan kaynaklanan

hastalıkları ve diğer oluşturabileceği etkileri azaltmak için organik tarım önem

kazanmış ve Avrupa Topluluğu hayvan yemlerinde büyüme uyarıcı olarak

antibiyotik kullanılmasını (70/524/EEC Direktif ve 1831/2003/EC sayılı

yönetmelikle) 1 Ocak 2006 tarihinden itibaren tamamen yasaklamıştır (Kutlu, 2008).

Bu yasa ile birlikte hayvancılık sektöründe kimyasal içeriği antibiyotiğe alternatif

olabilecek doğal yem katkı maddelerine olan yönelim büyük önem kazanmıştır.

İnsanların tercihlerindeki organik tarıma yönelik artış bitkisel ve hayvansal orijinli

maddelerin yem sektöründe de kullanımına yönelik çalışmaları artırmıştır. Ayrıca bu

yönelim diğer sorunların çözümünü ve verimi artırmaya yönelik çalışmaların

hızlanmasına da ortam sağlamıştır. Bu katkılarının bitki orijinli olanlarına

Fitokimyasallar (Ör. Kekik’teki Thymol), hayvansal orijinli olanlara ise

Zookimyasallar (Ör. Somon ve Ton balığındaki Omega-3 yağ asitleri, Propolis vb.)

denilmektedir (Coşkun, 2005; Yeşilbağ, 2007).

Fitokimyasalların kendilerine özgü bilinen esas etkilerinden birisi bunların

antimikrobiyal aktiviteleridir (Kutlu, 2008). Antimikrobiyaller; birçok aromatik

bitkide antimikrobiyel etki gösteren çeşitli bileşikler bulundurmaktadır. Aromatik

bitkilerin çoğunda (özellikle biberiye, kekik, hardal, karanfil ve tarçın) bulunan

uçucu yağlar antimikrobiyel etkiye sahiptir.


3

Antimikrobiyal aktiviteleri yanında fitokimyasallar, endokrinolojik etkilere

de sahip olabilirler. Östrojenik etkiye sahip bitkiler de yaygın olarak bulunmakta ve

bu tip bitki östrojenlerine fitoöstrojen adı verilmektedir.

Fitoöstrojenler, insan ve hayvan vücudunda östrojene benzer biyoaktif etki

gösteren, doğal olarak oluşan steroidal olmayan bitkisel kökenli maddelerdir.

Östrojenik özelliklerinden başka, fitoöstrojenlerin özellikle izoflavonların polifenolik

yapılarına bağlı olarak antioksidan etkileri vardır. İzoflavonlar serbest radikal

süpürücü aktiviteleri ile oksidatif DNA hasarını önleyebilirler. Antioksidanların

yaşlanmaya, kanser ve kardiovasküler hastalıklar gibi yaşlanmanın dejeneratif

hastalıklarına karşı savunucu olduğu bilinmektedir.

Fitoöstrojenler ayrıca insan derisinde karsinogenezini ve cilt yaşlanmasını

önlemede etkilidirler. Hayvan beslemede kullanılan birçok yem hammaddesi ve kaba

yem çeşitleri fitoöstrojen içermektedir. Yaygın olarak bilinen fitoöstrojen içeren

bitkiler soya fasulyesi (Glycine max), kızılyonca (Trifolium pratense), karayılan kökü

(Cimicifuga racemosa), bazı üçgül çeşitleri, bezelye, patates ve pancardır (Ünsal ve

Sarıyar, 2008).

Akdeniz Bölgesi’nin doğusundan başlayarak Asya’nın merkezine kadar

uzanan bölgede; kurak iklimlerde yetişen, tarihte baharat ve östrojenik etkisi

nedeniyle tedavi amacıyla kullanılmış bir diğer bitki de çakşırdır (Önal ve ark., 2004;

Maggi ve ark., 2008). Bilinen yöresel ismi ile çakşır (Ferula), pek çok bitki

varyetesinin gen kaynağı olup, Akdeniz’e kıyısı olan ülkelerde bu bitkinin 130 farklı

varyetesine rastlanmaktadır (Appendino, 1997).

Ayrıca, her varyetenin biyokimyasal yapısı gerek miktar ve gerekse bileşim

bakımından farklılık göstermektedir. Hatay da yöresel olarak bilinen çakşır (Ferula

eleaochytris) Umbelliferae familyasına ait olup yöresel olarak “şeytanotu” ya da

“hiltik” olarak da isimlendirilmekte ve tüm Akdeniz sahilinde tıbbi ve aromatik bitki

olarak bilinir. Bunun yanında kemik erimesi, kemik ağrıları, kısırlık tedavisi ve

afrodizyak etkisi için kuru kökü öğütülüp balla karıştırılarak yenmesi tavsiye

edilmektedir. Ancak, bu bitki türünün bazı çeşitleri (Ferula hormonis) içerdikleri

ferulenol, ferprenin, prenylated coumarin bileşikleri nedeniyle zararlı etkiye de sahip

olabilmektedirler (Homady ve ark., 2002). Bazı sığır yetiştiricileri, dişi sığırlarına


4

kızgınlığın görülmediği durumlarda az miktarda bu bitkinin kökünden yedirdikleri

bilinmektedir (Ayanoğlu, 1999).

Kızgınlık üzerine çakşırın etkisi içermiş olduğu ferutunin denilen bir

fitoestrojenik maddeden kaynaklandığı bildirilmektedir (Appendino ve ark., 2001).

Önal ve ark (2004) ve Keskin ve ark (2004) koyun ve keçilerde yaptıkları

çalışmalarda çakşır kökü tozunun küçükbaş hayvanlarda kızgınlık oranını arttırdığını

tespit etmişlerdir. Şimdiye kadar yapılan çalışmalar diğer Ferula varyetelerinin

genelde biyokimyasal içeriği (Appendino ve ark., 2001) ile ilgili olup, fizyolojik

etkilerine dair çalışma sayısı oldukça sınırlıdır. Kanatlılar üzerinde de yapılan

çalışmalar oldukça sınırlıdır.

Östrojenik etkisi yanında çakşır kökü tozunun olası anabolik etkisini

araştırmak için Şahin ve ark (2004) yaptıkları çalışmada, 5 g kg-1 çakşır kökünün

etlik civciv yemlerine 14 günlük yaştan itibaren 27 gün boyunca verilmesinin etlik

piliçlerin göğüs eti, karaciğer ve kalp ağırlığını arttırdığını tespit etmişler ve

çalışmanın ticari şartlarda denenmesi gerektiği sonucuna varmışlardır.

Şahin ve ark., (2007) yaptıkları ticari şartlardaki çalışmada ise çakşır kökünün

(5 g kg-1) broyler civcivlerin pazarlanabilir canlı ağırlıklarını yaklaşık 100 g

(P<0.01), kanat ağırlığını 6 g arttırmış (P<0.05) ve yem dönüşüm oranını %8

oranında (P<0.05) iyileştirdiğini fakat daha fazla hayvana aynı dozdaki çakşır kökü

uygulaması etlik civcivlerin performansını etkilemediğini tespit etmişlerdir. Bu

çalışmalar sonunda, çakşır kökünün veya ekstraktının broyler beslemede yaygın

olarak kullanmadan önce daha fazla sayıda biyokimyasal ve fizyolojik çalışmaların

yapılması gerektiği vurgulanmıştır.

Şahinler ve ark. (2005) çakşır kökünün (10, 20 ve 40 g kg-1) yumurta

tavuklarında (muamele başına 6 tavukta) verime etkisini belirlemek için

kullanmışlar ve çakşırın yumurta verimini kısa süre için arttırdığı; ancak toplam

yumurta verimini ve kabuk kalitesini olumsuz yönde etkilediğini tespit etmişlerdir.

Bu olumsuz etkinin muhtemelen yüksek dozda kullanımından kaynaklandığı

düşünülmüştür. Zira Şahin ve ark (2004, 2007) etlik piliçlerde, 5 g/kg dozunda çakşır

kökünün fizyolojik etkiye sahip olduğu bulunmuştur. Bu durum çakşır kökünün


5

kanatlı hayvanlarda etkilerinin daha fazla sayıda hayvanla ve daha dar doz aralığı ile

detaylı incelenmesi gerektiğini göstermiştir.

Ayrıca, Hatay ekolojisinden toplanan çakşırın (Ferula eleaochytris) yaprak,

gövde ve köklerindeki olası flavonoidler, terpenler, saponinler, fitostreroidler, esans

yağlar vs. gibi etkicil madde düzeylerinin farklı olabileceği, çakşır kökünde

yapılacak analizlerle etken madde miktarının da göz önüne alınması gerektiği

düşünülmektedir. Zira, söz konusu etkicil maddeler, çakşır bitkisinin Dünyanın farklı

coğrafyasındaki varyetelerinde farklı çalışmalarla tespit edilmiştir (Appendino ve

ark., 1997; Eigner ve Scholz, 1999; Chen ve ark., 2000; Ramezani ve ark., 2001;

Abramov ve ark., 2001; Ahmed ve ark., 2001: Abd El-Razek ve ark., 2001; Khajeh

ve ark., 2005)...………………………………………………………………………..

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Gökhan FİLİK

6

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR

El-Taher ve ark. (2001) Ferula hermonis Boiss’in tohumlarından elde edilen

yağ üzerine yürüttükleri araştırmalarında erkek farelerde ereksiyon fonksiyonunu ve

zehirlilik oranını arttırdığını test etmiştirler; doza bağlı olarak ereksiyonun cinsel

aktiviteyi arttırdığı kanıtlamışlardır; LD50 (12mg/kg) 880 kez şiddetli ve yarı şiddetli

zehirlilik gözlenmişlerdir. Erkeğin cinsel aktivitesini arttırdığı kabul edilmekle

birlikte bilimsel olarak doğrulanamamıştır. Vücut ağırlığında ve buna ilaveten

kolesterol seviyesinde de önemli bir azalma olduğu saptamıştır.

Lee ve ark. (2003), Boronia megastigma isimli bitkinin uçucu yağlarından

elde edilen 4-(2,6,6-trimethyl-1-cyclohexen-1-yl)-3-buten-2-one (B-ionone)

mikrobiyal gelişimin artması için önemli bir potansiyele sahip olduğunu

bildirmişlerdir. Bileşenleri hipokolesterolamik aktiviteye de sahip olduğunu ve

broilerlerde B-ionone’nin büyüme performansı ve kolesterol metabolizması üzerine

etkisini araştırmak için 2x2 faktöriyel deneme dizaynında yeme 0 ya 10 g/kg

kolesterol ve 0 ya da 200 ppm B-ionone ilave etmişlerdir. Bu yemlere 1 günlük

yaştaki dişi broilerler 26 gün boyunca beslemişler, canlı ağırlık kazancı, yem

tüketimi ve yemden yararlanma oranının deneme muamelelerinden etkilenmediğini

saptamışlardır. Ancak, B-ionone’nin büyüme performansı üzerine etkisinin azaldığını

tespit etmişlerdir. Günlük kolesterol önemli bir şekilde plazma, karaciğer kolesterolü,

plazma trigliserid konsantrasyonu ise yükselmiştir. Günlük yemin kolesterol

bakımından zengin ya da fakir olmasına bakmaksızın B- ionone azalması plazma yağ

profilini azaltmıştır.

Kaya ve ark. (2003), 9 haftalık 135 yumurtacı Japon bıldırcını 3 ayrı gruba

ayrılmıştır. Her grup kendi içerisinde 3 ayrı alt grupta 15 bıldırcın olacak şekilde

ayrılmıştır. 14 hafta boyunca bıldırcınlara 0, 100 ve 200ppm Yucca schidigera tozu

ilaveli yemler serbest olarak verilmiştir. Canlı ağırlık, yumurta üretimi, yem tüketimi

ve yemden yararlanma oranı gruplardaki uygulanan muameleden etkilenmemiştir.

Yumurta ağırlığının kontrol grubunda yükseldiği bulunmuştur. Yucca schidigera

uygulaması serum glukoz, kolesterol ve trigliserid seviyelerini düşürmüştür.

Serumda total protein konsantrasyonu uygulamalarla değişmemiş fakat albumin


7

seviyesi 100 ppm yucca ilaveli grupta azalmıştır. Yumurta sarı kolesterol

konsantrasyonu önemli olmamıştır fakat yucca uygulamasına bağlı olarak %11,5 bir

azalmaya neden olmuştur. Kırmızı Kan Hücreleri (KKH) ve Beyaz Kan Hücreleri

(BKH) sayısı, Packed Cell Volume (PCV), Ortalama Eritrosit Hacmi (OEH) ve

Ortalama Eritrosit Hemoglobin (OEH) yucca tozu muamelesinden etkilenmemiştir.

Fakat Hemoglobin Konsantrasyonunda (HB) keskin bir artış olmuş ve Ortalama

Eritrosit Hemoglobin Konsantrasyonunda (OEHK) 200 ppm ilavesi ile önemli bir

artış olmuştur.

Çopur ve ark. (2004)’nin deneme materyalini 43 haftalık yaştaki Amerikan

Bronz Hindiler oluşturmuştur. Denemeye konu hindiler 34 haftalık yaşta ilk olarak

yumurta verimine başlamıştır. 6 hafta boyunca devam eden çalışmada, her bir grupta

(çakşır ve kontrol) 46 dişi ve 7 erkek bronz hindi olmak üzere deneme süresince

toplam 92 dişi ve 14 erkek hayvan kullanılmıştır. Deneme ve kontrol grupları 10

günlük süreyle yumurta verimi kontrolüne tabi tutulduktan sonra çakşır uygulaması

başlatılmıştır. Araştırmada her iki gruba yapısında % 14 HP ve 2900 kcal ME/kg

enerji içeren hindi damızlık yemi verilmiş (NRC 1994), çakşır grubuna (deneme)

aynı yeme % 5 düzeyinde öğütülmüş çakşır kökü tozu karıştırılmıştır. Hindilere

deneme boyunca istedikleri kadar (ad libitum) yem ve su içmelerine imkan

tanınmıştır. Denemede çakşırın yumurta verimi ve bazı özellikler yanında kuluçka

sonucu üzerindeki etkisinin belirlenmesi söz konusu olduğundan, yem tüketimi

sadece dişi hayvanlarda değil erkek hayvanların da yer aldığı grup bazında haftalık

olarak belirlenmiştir. Günlük yem tüketimi deneme ve kontrol gruplarında sırayla

278.97 ve 285.71 g/hayvan/gün olarak tespit edilmiştir. Deneme ve kontrol grupları

içerisinde erkek ve dişiler için aynı yemleme ve yemlik sistemi kullanılmış olması

nedeniyle gerek erkek gerekse dişi hayvanların yem tüketimleri cinsiyet bazında

tespit edilemediğinden, dişilere ait yemden yararlanma oranları belirlenememiştir.

Önal ve ark. (2004), bitkisel östrojen içeren çakşır kökü tozunun (Ferula

communis) koyunların bazı üreme parametreleri üzerine etkilerini araştırmışlardır.

Denemede aşım mevsiminde İvesi ırkı 15-18 aylık yaştaki toklular kullanmışlardır.

Kontrol grubundaki toklular (K; n=9) %18 HP ve 13,5 MJ ME/kg içeren ticari karma

yemle yemlenirken, diğer gruplardaki toklulara kontrol grubu rasyonuna ilave olarak


8

günlük yem tüketiminin %5 (5Ç; 75 gr; n=10) veya %10’u (10Ç; 150 gr; n=10)

düzeyinde öğütülmüş ve 0,5 litre suda çözülmüş çakşır kökü 21 gün süreyle

içirmişlerdir. Denemenin 1. gününde toklulara vagina içi sünger (Cronogest)

takılarak kızgınlıkların senkronizasyonu sağlanmış, 15. gününde süngerler

çekildikten sonra 24., 36. ve 48. saatlerde kızgınlıklar tespit edilmiş ve kızgınlık

gösteren toklular elde aşılmışlardır. Süngerlerin çekilmesinden sonraki 24. saatte 5Ç

grubundaki hayvanların %80’i, 10Ç grubunda %60’ı ve K grubunda %10’u kızgınlık

göstermiştir (P<0.05). Denemenin 21. gününde kesilen toklulardan embriyolar

toplanmış ve ovaryumdaki folliküller ve corpus luteum sayılmıştır.1-3 mm çapındaki

follikül sayısı 5Ç grubundaki toklularda (6,7±0,5) kontrol grubundakilerden

(4,5±0,5) daha yüksek bulmuşlardır (P<0.05). 4 mm’den daha büyük çaptaki folikül

sayısı ise çakşır gruplarında kontrol grubuna göre daha düşük bulmuşlar (P<0.05).

Corpus luteum sayısı 5Ç grubunda (0,7±0,3) K (0,2±0,1) ve 10Ç (0,1±0,1) gruplarına

göre daha yüksek bulmuşlar (P<0.05). 10Ç grubunda embriyo elde edilemezken, 5Ç

grubunda 4 ve K grubunda 1 embriyo elde etmişlerdir. Çakşır otunun toklu

rasyonuna %5 oranında ilavesi yumurtalıklar üzerinde bulunan küçük (1-3 mm)

foliküllerin sayısını ve ovulasyon oranını arttırdığını bulmuşlar. Sonuç olarak aşım

döneminde döl veriminin artırılması amacıyla koyunlara öğütülmüş ve suda

çözülmüş çakşır otu kökünün günlük yem tüketiminin %5’i oranında verilebileceğini

önermişler.

Keskin ve ark. (2004) 20 baş Şami keçisinde çakşır kökü tozunun üreme

üzerine etkisini araştırmışlardır. 2 grup olarak kontrol ve uygulama olarak

hazırlanmışlardır. Progesteronlu süngerler (Chronogest metodu) her iki gruba 17 gün

boyunca uygulamışlar. Kontrol grubundaki hayvanlar %16 HP ve 2500kcal/ME’li

yem vermişler. Muamele grubuna ise östrojenik etkisi için aynı rasyona %10 çakşır

kökü tozu (Ferula communis) ilave etmişler. Denemenin 10. Gününde sünger

uygulamasına son vermişlerdir. Östrusun belirlenmesi arama koçu vasıtasıyla

yapmışlar. Sünger uygulamasından sonra arama koçu muamele grubuna günde 3 defa

dâhil etmişlerdir. Arama koçunun bulunduğu esnada Ferula Communis muamele

grubunda kontrol grubundan daha erken östrus artmasına neden olduğu

belirlemişlerdir. Muamele grubunda hayvanların ilk ve son kızgınlık aralığı daha


9

geniş olduğunu bulmuşlar. Bu süreç muamele ve kontrol grubu için ayrı ayrı 21 ve

25 saat olarak gözlemlemişler. Öte yandan ikizlik oluşum oranı aynı grup içinde

sırayla %60 ve %30 olarak hesaplamışlar. Sonuç olarak Ferula communis’in östrus

senkronizasyonunda önemli bir etkisi olduğu ancak yavru sayısı üzerine bir etkiye

sahip olmadığı görmüşlerdir.

Şahin ve ark, (2004) yemlerine çakşır kökü ilave edilen broilerlerin östrojenik

etkisi yanında çakşır kökü tozunun herhangi bir anabolik etkisinin olup olmadığını da

araştırmışlardır. Bu amaçla 60 adet, 4 günlük erkek broiler civcivler 4 muamele

grubuna dağıtılmışlardır, bu gruplarda ticari broiler yemine çakşır kökü tozu her

kg’na 0, 2.5, 5, 10 g olacak şekilde (190 g HP ve 3200 Kcal ME kg-1) 7 gün boyunca

ilave edilmiştir. 2.5 ve 5 g/kg çakşır kökü tozu ilave edilen gruplarda diğer

performans özelliklerini etkilemediği (P>0.05) halde karkas ve göğüs ağırlığı

artmıştır. Yem tüketimi 5 g/kg çakşır kökü tozu ilave edilen grupta etkili olmadığı

halde karaciğer ağırlığı, kalp ve duadenum ağırlığı artmıştır (P<0.05). 5 g kg-1 çakşır

kökü tozunun etlik civciv yemlerine 14 gün yaştan itibaren 27 gün boyunca

eklenmesinin etlik piliçlerin göğüs eti, karaciğer ve yürek ağırlığını arttırdığını tespit

etmişler; ancak çalışmanın ticari şartlarda denenmesi gerektiği sonucuna

varmışlardır.

Özbek ve ark. (2005), otlu peynir yapımında kullanılan Allium sp. (sirmo),

Anthriscus nemorosa (mendi, mendo), Ferula sp. (heliz) bitkilerinin ve bu bitkilerle

yapılan peynirlerin sıçanların bazı kan parametreleri ile mide ve duodenum

histolojisi üzerine etkilerini araştırmışlardır. Her birinde beş erkek ve beş dişi sıçan

bulunan sekiz çalışma grubu oluşturulmuş ve kontrol grubuna (grup I) yalnızca

standart pelet sıçan yemi vermişlerdir. Allium sp., Anthriscus nemorosa ve Ferula sp.

bitkileri sırayla grup II, III ve IV’ ün yemlerine katılmıştır. Grup V, VI ve VII’ye

içerisine sırayla Allium sp., Anthriscus nemorosa ve Ferula sp. katılmış otlu peynir,

VIII. gruba ise ot katılmamış sade peynir üç ay süreyle verilmiştir. Çalışma sonunda

ratlardan anestezi altında kan ve doku örnekleri alınarak histopatolojik yönden

herhangi bir olumsuz bulguya rastlanmamıştır. V, VI ve VII. çalışma gruplarının

serum trigliserid düzeylerinin yüksek olduğu saptanmıştır. Alyuvar değeri yönünden

V. ve VIII. grupların, hemoglobin ve hematokrit değerleri yönünden V. gruba ait


10

değerlerin kontrol grubuna göre yüksek olduğu, ortalama eritrosit hacmi değeri

yönünden ise V. ve VIII. gruplara ait değerlerin kontrol grubundan düşük olduğu

saptanmıştır. Sonuç olarak, tek başına ya da bitkilerle birlikte peynir alımının sıçan

mide ve duodenumuna bir etkisinin olmadığı, otlu peynirlerin sıçan serum trigliserid

düzeyini artırdığı sonucuna varılmıştır.

Şahinler ve ark. (2005) yumurta tavuğunda çakşır kökü tozunu 10, 20 ve 40 g

kg-1 (muamele başına 6 tavukta) yumurta performansı üzerinde etkisini

incelemişlerdir. Çakşır kökü tozunun yumurta verimini kısa süre için arttırdığı; ancak

toplam yumurta verimini ve kabuk kalitesini olumsuz yönde etkilediğini tespit

etmişlerdir. Bu olumsuz etki kullanılan dozların yüksek oluşundan kaynaklanmış

olabileceği kanaatine varmışlardır. Bu durum çakşır tozunun etkilerinin daha fazla

sayıda hayvanla ve daha dar doz aralığı ile çalışılmasına gerektiğini göstermiştir.

Şahin ve ark. (2007) yaptıkları ticari şartlardaki çalışmada ise çakşır kökü

katkısının broylerde performans etkisini araştırmışlardır. Çakşır kökü tozunun (5 g

kg-1), broyler civcivlerin pazarlanabilir canlı ağırlıklarını yaklaşık 100 g (P<0.01),

kanat ağırlığını 6 g arttırmış (P<0.05) ve yemden yararlanma oranını % 8 oranında

(P<0.05) iyileştirdiğini fakat daha fazla hayvana aynı dozdaki çakşır kökü tozu

uygulaması etlik civcivlerin performanslarının iyi ve kötü yönde etkilemediklerini

tespit etmişlerdir. Bu çalışmalar sonunda, çakşır kökü tozunun veya ekstraktlarının

broyler beslemede yaygın olarak kullanmadan önce daha fazla sayıda biyokimyasal

ve fizyolojik çalışmaların yapılması gerektiği vurgulanmıştır.

Canoğulları ve ark. (2007) çakşır kökü tozunun (FE) japon bıldırcınlarında

gelişim ve üreme performansına etkisini araştırmışlardır. Denemenin ilk aşamasında

(2-5 haftalık) 2 haftalık yaştaki 135 bıldırcın civcivini 3 deneme grubuna

ayrılmışlardır, her grupta 45 civciv olacak şekilde 2 muamele ve kontrol grubu

vardır; FE5 (kg yemde 5 g çakşır kökü tozu) ve FE10 (kg yemde 10 g çakşır kökü

tozu) ayrıca her grup kendi içerisinde 3 farklı alt gruba ayrılmıştır. Her kilogram

bıldırcın yemi 220g HP ve 12.97 MJ ME içermiştir. Denemenin 2.aşamasında (5-12

haftalar arası) bu civcivlere 160 g HP ve 10.88 MJ kg-1 içeren bıldırcın yemi

verilmiştir. Çakşır kökü tozu dozları içeren rasyonlar hazırlanmıştır. Denemenin ilk

aşamasında (büyüme aşaması) çakşır kökü tozu CAK, YT ve YYO üzerine etkili


11

olmamıştır (P>0.05). Denemenin ikinci aşamasında (yumurta üretim periyodu); Cinsi

olgunluk yaşı, yumurta verimi %50’sine ulaştığındaki CA, ilk 10 yumurta ağırlığı,

yumurta ağırlığı, yumurta üretimi ve yumurta kalite kriterleri çakşır kökü

muamelelerinden etkilenmemiştir (P>0.05). Erkek civcivlerin çakşır kökü tozu

ilaveli muameleleriyle testis ağırlığı artmasına rağmen (7.02 g, 9.72 g and 9.57 g

bireysel gruplarda), kuluçkalık yumurtalarda döllülük ve çıkış gücü çakşır kökü tozu

ilavesi tarafından tamamıyla baskılanmıştır. Sonuç olarak, çakşır kökü tozu

yumurtlayan (dişi) bıldırcında östrojenik etkiye sahip olmadığı, ayrıca erkeklerde

üreme sorununa neden olduğundan çakşır kökü tozunun damızlık bıldırcınlarda

kullanılmaması gerektiği kanaatine varmışlardır.

3. MATERYAL VE METOD Gökhan FİLİK

12

3. MATERYAL VE METOD

3.1. Materyal

3.1.1. Hayvan Materyali

Araştırmada hayvan materyali olarak Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi

Araştırma ve Uygulama Çiftliği Hayvancılık Şubesi’nden temin edilen 34 haftalık

Brown Nick Kahverengi Yumurtacı tavuklar kullanılmıştır. Araştırmada kullanılan

tavuklar Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü’ndeki tam

kontrollü Yumurtacı Tavuk Deneme Ünitesi’nde 8 haftalık denemeye alınmışlardır.

3.1.2. Yem Materyali

Denemede yem materyali olarak Tavaş Yem Sanayi ve Ticaret A.Ş.’den

sağlanan standart (prebiotik, probiotik, enzim vb. özel katkı maddesi içermeyen,

Mısır-Soyaya dayalı) 1. dönem yumurtacı kafes tavuk yemi kullanılmıştır. Deneme

süresince hayvanlara yem ve su serbest olarak verilmiştir.

Deneme kullanılan çakşır kökü Hatay İlinin Yayladağı İlçesinin batısında

bulunan Kel Dağı (Rakım: 1739) eteklerinden ve yakın civarından (1000-1500 metre

rakımdan, Resim 3.1) 2007 yılı Eylül ayının ilk haftasında toplattırılmıştır. Dış

yüzeyindeki toprak ve yabancı maddelerden arındırılıp, genel temizliği yapılan

materyal güneşte kökler çürütülmeden temiz ve kuru bir zeminde kurutulduktan

sonra 1 mm elekten geçecek şekilde yem değirmeninde öğütülerek yem katkısı

olacak şekilde toz haline getirilmiş ve içeriğindeki aktif maddeler için analiz

edilmiştir (Çizelge3.1.).

Resim3.1.Kel Dağı http://static.panoramio.com/photos/original/1380777.jpg

http://static.panoramio.com/photos/original/1380777.jpg


13

Çizelge 3.1. Deneme Materyali olarak kullanılan Çakşır Kökü Tozu Bileşenleri

Deneme materyali olarak kullanılan çakşır kökü tozu bileşenlerinin analizini

yapmak için 5 g çakşır kökü tozunun soksalet cihazı yardımıyla yağı elde edildi. Yağ

numunesinden 50 µl alarak üzerine 1 ml hekzanla seyrelterek elde edilen bu

numuneden de 1 ml alınarak GC-MS (Gas Chromatography-Mass Spectrometry-

Perkin Elmer Clarus 500) cihazına enjekte edilir. GC-MS cihazı koşulları; ilk faz

RT AREA % AREA BİLEŞEN CAS

NUMBER 29.79 153126 0.23 GAMMA CADINENE 39029-41-9 31.24 186865 0.28 ARISTOLEN 27862-07-3 31.49 131119 0.19 ALLOAROMADENDRENE 25246-27-9 31.56 124651 0.18 ALPHA-GURJUNENE 489-40-7 31.64 338881 0.50 ISOLEDENE 31.95 114000 0.17 ALPHA-AMORPHONE 483-75-0 32.04 39286 0.06 SEYCHELLENE 20085-93-2 32.26 918263 1.36 BETA-FARNESE 1879-84-8 33.17 59636 0.09 SORELLIN 73004-62-3 33.37 209484 0.31 ALPHA-CURCUMENE 644-30-4 33.71 161299 0.24 NOPOL 12850-7 33.9 67325 0.10 ALPHA-SELINENE 473-13-2 34.1 703491 1.04 ALPHA-CENDRENE 469-61-4

34.32 73728 0.11 CYCLOPROPANE, TRIMETHYL(2-METHYL-1-PROPENYLIDENE)

34.44 90587 0.13 CUPARENE 644-30-4 34.5 52447 0.08 BETA-CADINENE 523-47-7 34.7 94413 0.14 TRANS-CARYOPHYLLENE 87-44-5 36.2 213875 0.32 CARYOPHYLLENE OXİDE 1139-30-6 36.76 129465 0.19 SPATHULENOL 6750-60-3 36.87 132875 0.20 BETA-COSTAL 3650-40-6 37.01 1142319 1.69 GLOBULOL 489-41-8 37.41 310184 0.46 VERIDIFLOROL 552-02-3 37.69 45363 0.07 T-CADINOL 5937 11 1 37.8 652521 0.96 DRIMENOL 584-79-2 38.07 54133 0.08 GAMMA-EUDESMOL 1209-71-8 42.29 252633 0.37 4-HYDROXY-BETA-IONONE 15401-34-0 42.67 944873 1.39 NEOCLOVENE OXIDE 48.95 9207277 13.59 TRANS-EDULAN 41678-29-9 50.97 83429 0.12 ALPHA-HEXYL-CINNAMALDEHYDE 101-86-0 53.27 449792 0.66 PHENYL ETHYL TIGLATE 5719-85-2

53.91 152546 0.23 3-METHYL-2-BUTENOIC ACID,2,6-DIMETHYLNON-1-EN-3-YN-5-YL ESTER

60.26 15512848 22.89 BETA-IONONE 79-77-6 69.73 9450094 13.95 BENZOIC ACID,2-AMINO-,2-PHENYLETHYL ESTER 133-18-6 70.73 124470 0.18 PIRERONYL ISOBUTYRATE 5461 08 5 76.1 17570580 25.93 KHUSINOL 24268-34-6 77.02 7809292 11.53 2.4-DIMETHOX BENZYL ALCOHOL 7314-44-5 TOPLAM 67757170


14

olarak cihaz 60oC’de 10 dakika tutularak 4oC’lik artışlarla 220oC’ye gelindi. 2.faz

olarak 220oC’de 10 dakika beklendikten sonra 4oC’lik artışlarla 3.faza 250oC’ye

gelindi. 3.fazda 20 dakika bekletilerek okumalar yapıldı (GC-MS Cihaz ayarları;

Enjeksiyon port sıcaklığı=220oC, Taşıyıcı gaz= Helyum, MS=NIST, WILEY, NBS

kütüphaneleri, Source Sıcaklığı= 200oC, Scan= 35 ile 425 Dalton,

Column=60mX250nm).

3.1.3. Deneme Odası

Deneme odası, 7.00x5.20x2.32 m boyutlarında, duvarları ısı alışverişini

önleyecek şekilde izole edilmiş ve yapay aydınlatma sistemine sahip özel kafes

tertibatlı bir odadır. Deneme odasında iki blok kafes sistemi olup her blokta karşılıklı

3 kat ve her katta 6 bireysel kafes gözü bulunmak üzere toplam 72 bireysel kafes

gözü bulunmaktadır. Kafes blokları yan duvarlardan 107 cm uzaklıkta ve iki blok

arasında 154 cm boşluk olacak şekilde yerleştirilmiştir (Resim 3.2).

Deneme odasının sıcaklığı tam kontrollü klima ile sağlanmıştır. Ayrıca

deneme süresince deneme odası sıcaklığı termometre ile sürekli kontrol edilmiştir. 24

saat süre ile oda sıcaklığı 23-25 ºC arasında tutulmuştur.

Deneme odasının aydınlatılması flüoresan lambalar ile sağlanmış ve deneme

süresince 16:8 saat aydınlık (22:00-06:00) karanlık (06:00-22:00) ışıklandırma

programı uygulanmıştır. Havalandırma ise sürekli olarak duvara yerleştirilmiş 15

Kw/h kapasiteli aspiratörle sağlanmıştır.

Resim 3.2. Deneme Ünitesinin Genel Görünümü


15

3.1.4. Kafes, Yemlik ve Suluklar

Deneme odasında 72 bireysel kafes gözü olup bu kafeslerin her biri 35x45x40

cm boyutlarındadır. Yemlikler kafeslerin önüne monte edilmiş sabit saç olukların

içine yerleştirilmiştir. Bu sabit saç olukların altına ise tel ızgara şeklindeki yumurta

yolu bulunmaktadır.

Yemlikler saçtan yapılmış olup 9x20x13 cm boyutlarındadır. Her bir kafeste

otomatik nipel suluk sistemi bulunmaktadır. Gübreler, helezonik götürücülü manuel

bant sistemdeki gübreliğe dökülmekte ve sıyırıcılar vasıtasıyla banttan

uzaklaştırılmaktadır.

3.2. Metod

3.2.1. Deneme Planı

Denemenin başlangıcından önce 2 hafta süreyle tavukların günlük yumurta

verimleri kaydedilmiş ve 2. haftanın sonunda canlı ağırlıkları belirlenerek ve buna

göre deneme desenine uygun olarak hayvanlar benzer canlı ağırlıkta ve benzer

yumurta veriminde olacak şekilde her birinde 18 yumurtacı tavuğun bulunduğu 4

muamele grubuna ayrılarak, tamamen tesadüfî olarak bireysel kafeslere

yerleştirilmişlerdir.

Araştırmada kullanılan tavuklar 2 haftalık geçiş süresi boyunca 1. dönem

standart yumurtacı kafes yemi ile beslenirken, 8 haftalık deneme süresince her grup

kendine ait deneme yemi ile beslenmiştir.

Çizelge 3.2. Deneme Grupları ve Uygulanan Muameleler

Denemede, Ç0. grup (kontrol) standart 1. Dönem Yumurtacı Kafes Tavuk

Yemi (Mısır-Soya’ya dayalı) kontrol, Ç2. grup bazal rasyona 2g/kg çakşır (Ferula

Deneme Grupları

Hayvan Sayısı Yem Çakşır kökü Katkısı (g/kg yem)

Ç0 (kontrol) 18 Standart yumurtacı tavuk yemi 0

Ç2 18 Standart yumurtacı tavuk yemi 2




16

eleaochytris) kökü; Ç4. grup bazal rasyona 4 g/kg çakşır kökü ve Ç8. grup bazal

rasyona 8 g/kg çakşır kökü ilaveli rasyonlarla beslenmiştir.

3.2.2. Yemlerin Besin Madde Analizleri

Denemede kullanılan rasyonların kuru madde, ham kül, ham yağ, ham protein

ve ham selüloz analizleri Weende analiz sistemine göre Çukurova Üniversitesi Ziraat

Fakültesi Zootekni Bölümü Yemler ve Hayvan Besleme Anabilim Dalı

Laboratuarı’nda yapılmıştır.

Çizelge 3.3. Kafes Tavuğu Birinci Dönem Yumurta Yemine ait Hammadde Bileşimi ve Hesaplanmış Besin Madde İçeriği

Hammadde g/kg

Mısır 518.02 Soya Fasulyesi Küspesi (%44) 212.60 Ayçiçeği Tohumu Küspesi (%27) 93.55 Et-Kemik Unu (33/32) 60.00 Mermer Tozu 70.15 Bitkisel Yağ (Soya Yağı) 35.87 D.C.P-18 2.46 Vitamin Karışımı-1 (10/25 2 kg) 2.00 Mineral Karışımı-2 1.50 Tuz 2.72 Metiyonin 0.36 Alimet 0.77 Toplam 1000

Analizle Bulunan Besin Madde İçeriği %

Kuru Madde 91.66 Ham Kül 12.50 Ham Yağ 3.59 Ham Protein 17.76 Ham Selüloz 6.31

Hesaplanan Besin Madde İçeriği %

Metiyonin 0.36 Lizin 0.88 Metiyonin+Sisin 0.66 Arjinin 1.25 Triptofan 0.19 Kalsiyum 3.60 Yararlanılabilir Fosfor 0.49 Sodyum 0.16 ME (Kcal/Kg) 2800 1: Her 2 kg’lık vitamin karışımı: 12 000 000 IU Vitamin A, 3 500 000 IU Vitamin D3, 100 g Vitamin E, 3 g Vitamin K3, 2.5 g Vitamin B1, 6 g Vitamin B2, 25 g Niasin, 12 g Ca-D-Pantotenat, 15 mg Vitamin B12, 1.5 g Folik Asid, 150 mg D-Biotin, 100 g Vitamin C, 450 g Kolin Klorid, 2: Her 1 kg’lık mineral karışımı:100 mg Manganez, 25 g mg Demir, 65 g Çinko, 15 g Bakır, 0.25 g, Kobalt, 1 g İyot, 0.2 g Selenyum.


17

3.2.3. Canlı Ağırlık Değişiminin Belirlenmesi

Yumurtacı tavukların denemenin başında ve sonunda canlı ağırlıkları

belirlenmiş ve fark canlı ağırlık değişimi olarak alınmıştır.

3.2.4. Yem Tüketiminin Belirlenmesi

Bireysel yem tüketimi günlük olarak belirlenmiş ve haftalık olarak

değerlendirmeye alınmıştır. Denemedeki tüm hayvanlara yemlikler aynı ağırlıkta

olacak şekilde (dara+yem) verilmiştir. Deneme süresince yem tüketiminin

belirlenmesi amacıyla tartımlar günde bir kez olmak üzere sabah saat 9.00’da

yapılmıştır. Tartım işlemine başlanmadan önce, yemlik oluklarına dökülen yemler ait

oldukları yemliğe geri doldurulmuş ve bu şekilde tartıma hazır hale getirilmiştir.

Yemlikler her gün aynı gruptan başlamak üzere 0,1 g hassasiyetli terazide

tartılmıştır. Tartım sonucu bulunan değerler, dara+yem ağırlığından çıkarılarak her

bir hayvanın günlük yem tüketimleri bulunmuştur. Günlük belirlenen değerler

toplanarak haftalık yem tüketimi belirlenmiştir. Yemlikler tartımdan sonra, deneme

planında ön görülen şekilde karma yemle belirlenen ağırlıklara kadar doldurulmuş ve

kafes önlerine tekrar yerleştirilmiştir.

3.2.5. Yemden Yararlanma Oranının Belirlenmesi

Haftalık olarak tüketilen yem miktarının, o haftaya ait toplam yumurta

verimine bölünerek, yemden yararlanma düzeyleri belirlenmiştir.

Yem Tüketimi (g)

Yemden Yararlanma Oranı = -------------------------

Yumurta Verimi (g)

3.2.6. Yumurta Verim ve Kalitesinin Belirlenmesi

Denemeye alıştırma döneminin başından denemenin son gününe kadar

yumurtalar günde bir kez saat 15.00’da toplanmıştır. Yumurta verimi barındırılan

tavuk başına günlük yumurta verimi var-yok olarak saptanmıştır. Yumurtalar


18

toplanmadan önce her yumurtanın üzerine ait olduğu grup / hayvan numarası

yazılmıştır. Toplanan yumurtalar bekletilmeden 0,1 g hassasiyetli terazide tartılarak,

her tavuğa ait olan yumurta verim cetveline ağırlıklarıyla birlikte, kırık, çatlak ve

kabuksuz olan yumurtalar belirtilerek kaydedilmiştir.

Yumurta kalitesi, haftada bir kez olmak üzere bir gün bekletilen yumurtalar

üzerinde yapılarak, elde edilen değerler her gruba ait yumurta kalitesi ile ilgili

cetvele kaydedilmiştir. Üzerinde ait olduğu grup ve hayvan numaraları yazılan

yumurtalar ilk önce 0,1 g hassasiyetli terazide ağırlıkları tartıldıktan sonra, kumpas

ile yumurtaların eni ve boyu ölçülerek (Resim 3.3) yumurta kalite cetveline

kaydedilmiştir. Daha sonra yumurtalar kırılarak yumurta akından ayrılan yumurta

sarısının ağırlığı 0,1 g hassasiyetteki terazide tartılmış (Resim 3.4), sarı yüksekliği,

sarı genişliği, ak yüksekliği, ak genişliği mikrometre ile ölçülmüş (Resim 3.5) ve

kalite cetveline kaydedilmiştir. Kabuk içinde ak kalmayacak şekilde temizlenerek

kabuk ağırlığı da ilgili cetvele kaydedilmiştir. Yumurta kabuğunun sivri, orta ve küt

kısımlarından alınan kabuk örnekleri mikrometre yardımıyla kalınlıkları ölçülerek

yumurta kalite cetveline kaydedilmiştir (Resim 3.6). Yumurta kalite analizleri,

alıştırma sürecinde yapılmamıştır fakat çakşır (Ferula eleaochytris) kökü katkılı

yemler verilmeye başlandığı haftadan itibaren deneme sonuna kadar haftada bir kez

olmak üzere 8 defa yapılmıştır.

Resim 3.3. Yumurta boyutunun ölçümü

Resim 3.4. Sarı ağırlığının tartımı

Resim 3.5. Ak yüksekliğinin ölçümü

Resim 3.6. Kabuk kalınlığının ölçümü


19

Yumurta iç ve dış kalite ölçütleri olarak; en-boy, kabuk ağırlığı, kabuk

kalınlığı (sivri-orta-küt), ak ve sarı ağırlığı, sarı renk skalası (Roche Sarı Renk

Yelpazesi,1-15), ak ve sarı yüksekliği, ak ve sarı çapı ölçümlenmiş, şekil indeksi (1),

sarı indeksi (2) ve ak indeksi (3) haugh birimi (4) aşağıdaki şekilde hesaplanmıştır

(Şenköylü, 2001).

Hesaplamalar;

(1) şekil indeksi = (yumurtanın eni/yumurtanın boyu) x 100

(2) sarı indeksi = (sarı yüksekliği / sarı genişliği) x100

(3) ak indeksi = (katı albumin yüksekliği / (uzunluk + genişlik / 2)) x 100

(4) haugh birimi = 100 log (katı ak yüksekliği + 7.57 – 1,7 yumurta

ağırlığı 0.37

3.2.7. Yumurta Sarısı Kolesterol İçeriğinin Belirlenmesi

Yumurta sarılarında kolesterol analizi için denemenin her haftasından

örnekler alınmıştır. Buna göre her haftaya ait her alt gruptan 8’er adet olmak üzere

her bir grup için toplam 32 adet yumurta analiz için ayrılmıştır. Bu yumurtalar 10 dk

süreyle haşlandıktan sonra sarıları alınmış, ezilerek karıştırılmış ve homojenize

edilmiştir. Bu örneklerden 0,1 g hassas terazide tartıldıktan sonra cam tüpe konulan

yumurta sarısı üzerine %99,5 saflıkta 4 ml izopropil alkol ilave edilmiştir.

Vortekste (3000 devir/dk) 10 dk kadar karıştırılan örnekler daha sonra

37°C’de su banyosunda 10 dk bekletildikten sonra 5 dk süre ile 25°C’ de 3000 rpm

devirde santrifüj edilmiştir. Elde edilen süpernatanttan eppendorf tüplerine 0.02 ml

konulmuş, üzerine 0.98 ml kolesterol kiti ilave edilerek 1 ml ye tamamlanmıştır.

Hazırlanan bu eppendorf tüpleri tekrar 37°C‘de sıcak su banyosunda 10 dk

bekletilmiştir. Buradan alınan örnekler kristal küvezlere konularak 520 nm dalga

boyuna ayarlanan spektrofotometrede okutulmuştur. Okunan optik dansite değerleri

(OD) belirtilen formülde yerine konularak yumurta sarısı örneklerinin kolesterol

içerikleri belirlenmiştir.


20

Numune O.D.

Ekstraktaki Kolesterol Miktarı (mg/g) =----------------- X Standardın Konsantrasyonu

Standart O.D.

(Ekstrakt Kolesterol Miktarı/100) X 4

Yumurta Sarısı Kolesterolü (mg/g) = ----------------------------------------------

Numune Miktarı(g)

3.2.8. Plazma Glukoz, Kolesterol ve Trigliserit Konsantrasyonunun Belirlenmesi

8 hafta süren denemede deneme başında, ortasında ve sonunda her gruptan

deneme başında tesadüfen belirlenmiş 8 hayvanın kanatlarından kanları heparinli

tüplere alınmış (Resim 3.7), santrifüj edildikten sonra Hayvan Besleme

Laboratuarı’nda otoanalizör cihazında (Resim 3.8) plazmalarda glukoz, kolesterol ve

trigliserid analizleri; ticari kitler (glucose GOD-PAP; cholesterol CHOD-PAD;

triglycerides GPO-PAP; Roche Diagnostics, GmbH, Germany) kullanılarak analizleri

yapılıncaya kadar –25°C’de saklanmıştır.

Resim 3.7. Tavuklardan kan alımının Görünümü

Resim 3.8. Serum Glukoz, Kolesterol ve Trigliserit Analizlerinde Kullanılan Otoanalizör Cihazı


21

3.2.9. Plazma Kalsiyum Düzeyinin Belirlenmesi

8 hafta süren denemede, her gruptan deneme başında tesadüfen belirlenmiş 8

hayvandan deneme başında, ortasında ve sonunda kanat altı venlerden heparinli

tüplere kan alınmış, santrifüj edildikten sonra Hayvan Besleme Laboratuarı’nda

mevcut olan Varyan AA240FS Fast Sequential Atomik Absorbsiyon Spektrometre

cihazında üretici firmanın önerdiği AA93 nolu metoda uygun olarak kalsiyum analiz

yapılmıştır.

Resim 3.9. Yumurtacı Tavuklarda Çakşır Kökü Tozu İlavesinin Kalsiyuma Etkisi

3.2.10. İstatistikî İşlemler

Denemede elde edilen veriler SAS (2002) paket programı kullanılarak

deneme modeline (Tesadüf Parselleri Deneme Planı) uygun olarak General Linear

Model (PROC GLM) prosedürü ile varyans analizine tabi tutulmuş, ölçümlenen tüm

parametreler üzerine (muamele) çakşır (Ferula eleaochytris) kökü düzeylerinin etkisi

linear, kuadratik ve kübik olarak aynı paket programda ortogonal polinom kontrast

tanımlanarak regresyon analizi ile belirlenmiştir (Düzgüneş ve ark 1987).


22

Deneme planına ait matematik model aşağıda verilmiştir;

yij= µ + αi + eij

μ= populasyonun ortalaması

αi(L+Q+C+Geri Kalan)= çakşır (Ferula eleaochytris) kökü muameleler arası etki

L (Linear Regrasyon Payı)

Q (Kuadratik Regresyon Payı)

C (Kübik Regresyon Payı)

Geri Kalan (Regresyonla İzah Edilemeyen)

eij= Muameleler içi (Hata)

Araştırma sonunda elde edilen bulgular grup ortalamaları, gruplar arası

farklılığın standart hatası (SED) ve regresyon (Linear, Kuadratik, Kübik etki) analiz

sonuçları etkileri ile birlikte çizelgeler halinde sunulmuştur. Deneme verilerinden

elde edilen kan plazma glukoz, kolesterol ve trigliserid deneme başı değerleri

birbirinden çok farklı olduğu için kovaryans analizine tabi tutulmuştur.

4.ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Gökhan FİLİK

23

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA

Mevcut çalışma çakşır (Ferula eleaochytris) kökü tozunun Nick Brown

yumurtacılarda yumurtlama performansı, yumurta kalitesi, yumurta kolesterolü ve

bazı kan parametreleri üzerine etkilerini belirlemek amacıyla yürütülmüştür.

4.1. Yem Tüketimi, Yumurta Verimi ve Yemden Yararlanma Oranı

Kilogram yeme 0, 2, 4 ve 8 g düzeylerinde çakşır (Ferula eleaochytris) kökü

tozu ilaveli rasyonla beslenen grupların haftalık yem tüketimi ve yemden yararlanma

oranına ilişkin sonuçlar Çizelge 4.1'de verilmiştir.

Yem tüketiminde muamele grupları arasında önemli farklılıklar olmamakla

birlikte, 4. Haftalarda; 2 ve 8 g/kg çakşır verilen gruplarda kontrol grubuna göre

sayısal olarak artış görülürken 4 g/kg çakşır kökü tozu ilave edilen gruptaki azalış

(kübik etki; P<0.05) belirlenmiştir. Fakat 4.hafta yemden yararlanma oranında ise

kontrol grubuna göre daha iyi değer gösteren 4 g/kg çakşır kökü tozu ilave edilen

grupta en yüksek yemden yararlanma oranı tespit edilmiştir. Bu bilgiler

doğrultusunda ve hayvanların 38 haftalık yaşta olduklarını düşünürsek; 4 g/kg çakşır

kökü tozu ilavesinin hayvanın pik seviyelerindeyken verimi artırabileceğini

söyleyebiliriz.

Canoğulları ve ark. (2007) yaptıkları çalışmanın ilk aşaması olan büyüme

döneminde rasyona 5 ve 10 g/kg çakşır kökü tozu ilave ederek Japon bıldırcınlarının

(2-5.haftalar) yem tüketimi, yemden yararlanma oranı ve canlı ağırlık artışına

etkisinin olmadığı görülmüştür (P<0.05). Aksine Şahin ve ark. (2007) broilerlerde

yapmış oldukları çalışmada rasyona 5g/kg ilave edilen çakşır kökü tozunun %8

oranında yemden yararlanma oranını iyileştirdiğini tespit etmişlerdir. Sonuç olarak

rasyona ilave edilen çakşır kökü tozunun hayvanlarda iştah acıcı bir etkisi

olabileceğini vurgulamışlardır.


24

Çizelge 4.1. Rasyonlarda Farklı Düzeylerdeki Çakşır (Ferula eleaochytris) Kökü Tozunun Yumurta Tavuklarının Yem Tüketimi ve Yemden Yararlanma Oranı Üzerine Etkileri

Parametre Rasyon Çakşır (Ferula eleaochytris) Kökü

Tozu Düzeyleri (g) SED Önem Düzeyi

Etkiler ¥

0 2 4 8 L Q C Deneme Başı Canlı Ağırlık (g) 1892 1881 1861 1891 20.19 0.947 0.901 0.618 0.751

Deneme Sonu Canlı Ağırlık (g) 1968 1959 1902 1927 23.65 0.753 0.398 0.729 0.543

Deneme Süresi CAA (g) 75.83 78.53 41.18 36.39 9.27 0.237 0.062 0.841 0.390

YT (g /7 Gün) 1. Hafta 961.7 978.8 956.9 972.5 6.12 0.585 0.848 0.954 0.172 2. Hafta 955.2b 994.3a 960.8ab 983.7ab 5.99 0.077 0.330 0.501 0.020 3. Hafta 980.9 999.8 999.8 988.8 6.05 0.628 0.657 0.221 0.885 4. Hafta 960.6ab 981.5a 942.0b 985.8a 6.34 0.066 0.523 0.371 0.015 5. Hafta 970.8 973.4 944.7 972.6 6.61 0.368 0.691 0.342 0.147 6. Hafta 996.7 997.2 986.0 1006 6.22 0.734 0.768 0.438 0.451 7. Hafta 1006 1006 976.9 990.4 7.99 0.519 0.281 0.657 0.335 8. Hafta 973.7 985.8 953.4 966.4 9.07 0.654 0.501 0.980 0.277 TYT (g /56 Gün) 7806 7917 7721 7866 41.85 0.403 0.966 0.834 0.092 OYT (g / Tavuk / 7 Gün) 975.8 989.6 965.1 983.3 5.23 0.403 0.966 0.834 0.092

YYO (Yumurta Verimi/Yem Tüketimi, 7 gün)

1. Hafta 2.13 2.22 2.15 2.18 0.02 0.225 0.565 0.368 0.075 2. Hafta 2.11 2.23 2.20 2.19 0.02 0.265 0.278 0.145 0.420 3. Hafta 2.13 2.24 2.22 2.15 0.02 0.176 0.879 0.032 0.601 4. Hafta 2.09 2.15 2.08 2.12 0.01 0.188 0.898 0.671 0.034 5. Hafta 2.13ab 2.16a 2.07b 2.10ab 0.02 0.180 0.200 0.982 0.068 6. Hafta 2.18 2.21 2.34 2.25 0.03 0.227 0.162 0.314 0.227 7. Hafta 2.23 2.22 2.31 2.68 0.13 0.559 0.218 0.475 0.894 8. Hafta 2.12 2.28 2.29 2.59 0.13 0.641 0.230 0.803 0.718 TYYO 2.14 2.21 2.19 2.18 0.01 0.312 0.359 0.135 0.514

YYO: Yemden Yararlanma Oranı (Yumurta Verimi/Yem Tüketimi, 7 gün), YT: Yem Tüketimi, TYT: Toplam Yem Tüketimi (g/56 gün), OYT: Ortalama Yem Tüketimi (g/tavuk/7gün), TYYO: Toplam Yemden Yararlanma Oranı (56 gün), CAA: Canlı Ağırlık Artışı


25

Şekil 4.1. Rasyonlarda Farklı Düzeylerdeki Çakşır (Ferula eleaochytris) Kökü Tozunun Yumurta Tavuklarının Yemden Yararlanma Oranı Üzerine Etkileri

Şekil 4.2. Rasyonlarda Farklı Düzeylerdeki Çakşır (Ferula eleaochytris) Kökü Tozunun Yumurta Tavuklarının Yem Tüketimi Üzerine Etkileri

Konuyla ilgili mevcut literatürde rasyona ilave edilen çakşır (Ferula

eleaochytris) kökü tozunun kanatlı türleri, özellikle de yumurtacı tavuklar üzerindeki

etkilerine ilişkin bilgiler son derece azdır. Bu nedenle mevcut çalışmada elde edilen

bulguların başka araştırmalarla karşılaştırılma olanağı kısıtlı olmuştur.

4.2. Yumurta Verimi

Sekiz haftalık araştırma sonunda elde edilen ortalama yumurta ağırlığı ve

toplam yumurta ağırlığı bakımından çakşır kökü tozu ilavesinin etkisi olmadığı

görülmüştür (Çizelge 4.2). 4. haftada yem tüketimindeki artış ve yemden yararlanma


26

oranı bakımından iyileşme, yumurta verimi ve toplam yumurta ağırlığı bakımından

da sayısal olarak aynı etkiyi göstermiştir.

Canoğulları ve ark. (2007) rasyona 5 ve 10g/kg çakşır kökü tozu ilave ederek

Japon bıldırcınlarında yaptıkları çalışmanın (5-12. Haftalar arasında) yumurta üretim

periyodu; cinsi olgunluk yaşını, yumurta verimi %50’sine ulaştığındaki canlı ağırlığı,

ilk 10 yumurta ağırlığını, yumurta ağırlığını, yumurta üretimini ve yumurta kalite

kriterlerinin çakşır kökü muamelelerinden etkilenmediğini bulmuşlardır (P>0.05).

Çizelge 4.2. Rasyonlarda Farklı Düzeylerdeki Çakşır (Ferula eleaochytris) Kökü Tozunun Yumurta Tavuklarının Yumurta Verimi Üzerine Etkileri

Parametre

Rasyon Çakşır (Ferula eleaochytris) Kökü Tozu Düzeyleri

(g)

SED

Önem Düzeyi

Etkiler ¥

0 2 4 8 L Q C

Orta

lama Y

umur

ta

Ağırl

ığı (

g)

1. Hafta 64.46 63.29 63.57 63.72 0.45 0.820 0.629 0.468 0.696 2. Hafta 64.72 64.04 64.43 64.89 0.48 0.928 0.835 0.550 0.818 3. Hafta 65.71 65.29 64.69 65.68 0.45 0.844 0.868 0.438 0.667 4. Hafta 65.80 65.36 64.90 66.61 0.47 0.607 0.633 0.253 0.601 5. Hafta 65.25 64.61 65.31 66.16 0.49 0.734 0.431 0.445 0.791 6. Hafta 65.45 64.78 65.40 66.41 0.50 0.711 0.428 0.402 0.842 7. Hafta 66.10 65.07 65.85 67.28 0.57 0.582 0.391 0.283 0.819 8. Hafta 66.32 64.84 66.02 67.11 0.54 0.619 0.422 0.288 0.928

Topl

am Y

umur

ta

Ağırl

ığı (

g)

1. Hafta 451.2 443.0 445.0 446.0 3.16 0.817 0.626 0.468 0.696 2. Hafta 453.1 448.3 440.3 450.8 4.01 0.699 0.674 0.344 0.553 3. Hafta 459.9 449.5 452.9 459.7 3.68 0.690 0.933 0.247 0.754 4. Hafta 460.5 457.5 454.3 466.2 3.26 0.617 0.635 0.259 0.604 5. Hafta 456.9 452.4 457.2 463.0 3.41 0.746 0.446 0.451 0.787 6. Hafta 458.1 453.4 429.4 449.2 4.84 0.180 0.240 0.211 0.153 7. Hafta 455.3 455.5 435.8 437.5 7.93 0.707 0.301 0.961 0.569 8. Hafta 460.7 439.5 432.0 444.6 7.85 0.522 0.459 0.243 0.580

TYA (56 gün/tavuk) 3656 3599 3537 3617 27.80 0.514 0.468 0.224 0.562

OYA (56 gün/tavuk) 65.28 64.27 63.16 64.59 0.49 0.514 0.468 0.224 0.562

TYA: Toplam Yumurta Ağırlığı (56 gün/tavuk), OYA: Ortalama Yumurta Ağırlığı (56 gün/tavuk)


27


Tozunun Yumurta Tavuklarının Ortalama Yumurta Ağırlığı Üzerine Etkileri


Tozunun Yumurta Tavuklarının Toplam Yumurta Ağırlığı Üzerine Etkileri

4.3. Sekiz Hafta Süresince Elde Edilen Yumurtaların Ortalama Yumurta

Kalite Kriterlerine İlişkin Bulgular

Kilogram yeme 0, 2, 4 ve 8 g/kg düzeylerinde çakşır (Ferula eleaochytris)

kökü tozu ilaveli rasyonla beslenen grupların sekiz hafta süresince elde edilen

yumurtaların ortalama yumurta kalitesi üzerine etkisiyle ilgili sonuçlar Çizelge 4.3'de

verilmiştir.


28

Çizelge 4.3. Rasyonlarda Farklı Düzeylerdeki Çakşır (Ferula eleaochytris) Kökü Tozunun Yumurta Tavuklarının Sekiz Hafta Ortalama Yumurta Kalitesi Üzerine Etkileri

Parametre

Rasyon Çakşır (Ferula eleaochytris) Kökü Tozu Düzeyleri (g) SED Önem

Düzeyi Etkiler ¥

0 2 4 8 L Q C Yumurta Ağırlığı (g/adet) 65.51 64.80 65.18 66.04 0.48 0.822 0.644 0.413 0.887 Sarı Skoru 10.50 10.52 10.51 10.68 0.04 0.325 0.130 0.376 0.557 En (mm) 44.83 44.55 44.43 44.82 0.13 0.634 0.890 0.207 0.773 Boy (mm) 57.36b 57.67ab 58.87a 58.35ab 0.21 0.054 0.026 0.319 0.169 Şekil İndeksi (En/Boy) 78.19a 77.27ab 75.58b 76.86ab 0.29 0.022 0.031 0.065 0.163 Kabuk Ağırlığı (g) 6.97 6.94 6.96 6.98 0.05 0.995 0.964 0.797 0.951 Ak Ağırlığı (g) 42.54 41.84 42.25 42.50 0.40 0.903 0.932 0.519 0.706 Sarı Ağırlığı (g) 16.00 16.02 15.98 16.56 0.14 0.382 0.185 0.320 0.593 Kabuk Ağırlığı (%) 10.66 10.73 10.69 10.58 0.07 0.859 0.616 0.481 0.951 Ak Ağırlığı (%) 64.90 64.51 64.80 64.34 0.19 0.687 0.392 0.931 0.402 Sarı Ağırlığı (%) 24.44 24.76 24.51 25.09 0.16 0.482 0.238 0.701 0.350 Ak Yüksekliği (mm) 7.42 6.82 6.96 6.92 0.11 0.175 0.140 0.178 0.327 Ak Genişliği (mm) 75.14 78.03 75.36 76.59 0.56 0.250 0.733 0.460 0.065 Ak Uzunluğu (mm) 88.06 91.87 91.03 89.55 0.70 0.240 0.560 0.064 0.531 Ak İndeksi 5.95 5.26 5.44 5.47 0.11 0.177 0.212 0.119 0.335 Sarı Yüksekliği (mm) 17.78 17.52 17.53 16.56 0.09 0.420 0.745 0.102 0.965 Sarı Genişliği (mm) 39.13b 39.54ab 36.44ab 40.21a 0.15 0.073 0.019 0.537 0.309 Sarı İndeksi 45.46 44.31 44.46 44.43 0.21 0.202 0.125 0.196 0.449 Haugh Birimi 84.23 80.46 81.41 80.76 0.67 0.183 0.117 0.251 0.303 Yumurta Kabuk Kalınlığı (µm) Küt 378.7 371.3 375.1 375.7 2.67 0.809 0.828 0.456 0.555 Orta 375.5 376.8 376.0 372.5 2.51 0.935 0.661 0.635 0.981 Sivri 391.4 385.1 387.1 383.8 2.28 0.656 0.306 0.743 0.515 Ortalama 381.9 377.7 379.4 377.3 2.20 0.881 0.543 0.814 0.637

Şekil 4.5.’de gösterilen yumurta kalite ölçütlerinin belirlenmesinde kullanılan

şekil indeks değeri rasyonda çakşır (Ferula eleaochytris) kökü tozu kullanımından

etkilenmiş, çakşır (Ferula eleaochytris) kökü tozu kullanım oranının artmasına bağlı

olarak linear bir düşüş göstermiştir. Şekil indeksi, yumurtanın pazarlanma ve

paketlenmesinde önemli bir unsurdur teşkil etmektedir. İdeal bir yumurtanın şekil

indeksi %74 olarak kabul edilmekteyse de %72–76 arası normal sınırlardır. Şekil

indeksi %72’den küçük yumurtalar sivri, büyük yumurtalar ise yuvarlak olarak

sınıflandırılmaktadır (Şenköylü, 2001). 4 g/kg çakşır kökü tozu ilave edilen gruptan

elde edilen yumurtalar, normal standartlardaki sınırlar içerisindedir.


29


Tozunun Yumurta Şekil İndeksi Üzerine Etkisi

Haugh birimi deneme muamelelerinden etkilenmemiş fakat elde edilen

değerler (Çizelge 4.3.) türk standartları enstitüsü naturel yumurta sınıfları skalasında

verilen değerler temel alındığında kontrol grubuna göre çakşır kökü tozu ilave edilen

gruplarda rakamsal olarak düşüş olmuştur. Bu değerlerden yola çıkarak deneme

süresince elde edilen yumurtaların AA kalite sınıfına girdiğini söyleyebiliriz (Çizelge

4.4 Şenköylü, 2001).

Çizelge 4.4 Türk Standartları Enstitüsü Naturel Yumurta Sınıfları

Mevcut çalışmadaki tüm haftalara ait ortalama yumurta kalite kriterleri

değerlendirilmeye alındığında şekil indeksinde olduğu gibi yumurta boyu 4 g/kg

çakşır (Ferula eleaochytris) kökü tozu ilave edilen grupta pik seviyeye ulaşmıştır.

Sınıf Kabuk Hava Boşluğu Ak Sarı

AA Temiz, sağlam, şekli normal

Geniş tarafta sabit ve yuvarlak derinliği 4 mm az

Berrak yoğunluğu tam haugh birimi 79 ve daha

yüksek Tam Ortada çevresi hafif belli veya belirsiz

A Temiz, sağlam, şekli normal

Geniş tarafta normal ve sabit derinliği 6 mm kadar

Berrak oldukça yoğun haugh birimi 55-78 Ortada çevresi oldukça belli

B Temiz, sağlam,

şekli hafif anormal olabilir

Derinliği 9 mm kadar hareketli Berrak az yoğun olabilir haugh birimi 31-54

Ortadan uzaklaşmış, genişlemiş ve yassılaşmış çevresi iyice belli

C Temiz, sağlam, şekli anormal

olabilir

Derinliği 12 mm kadar hareketli veya tamamen serbest veya

kabarcıklı

Berrak Yoğunluğu kaybolmuş haugh birimi

30 veya daha az

Ortadan uzaklaşmış, genişlemiş, yuvarlaklığını kaybetmiş, serbest bir halde ve çevresi belirli, Hafif rüşeym gelişmesine rastlanabilirse de kan leke ve

halkaları olmamalıdır.


30


Tozunun Yumurta Boyu Üzerine Etkisi

Çakşır kökü tozu ilavesi tüm muamele gruplarında yumurta sarı indeksini

azaltmıştır. Yumurta sarı yüksekliğinin çakşır dozu muamelesi ile azalmaktadır ve

sarı genişliğinde ise kontrol grubuna göre 4g/kg çakşır kökü tozu ilave edilen grupta

düşüş gözlemlenmiş iken 8 g/kg çakşır dozu muamele edilen grupta artış

gözlemlenmiştir (P<0.05). 4 g/kg çakşır ilave edilen grupta sarı indeksinde kontrol

grubuna nazaran istatistikî olarak önemli çıkmamakla birlikte düşüş gözlemlenmiştir.

Yumurtalarda sarı indeksinin 46’dan yüksek olması istenir. Yumurta sarı indeksi ise

şu formülle hesaplanır;

Sarı İndeksi=Yumurta Sarısı Yüksekliği(mm) / Yumurta Sarı Genişliği(mm) *100


Tozunun Yumurta Sarı Genişliği Üzerine Etkisi


31

4.4. Yumurta Sarısında Kolesterol Konsantrasyonları (mg/g yumurta)

8 haftalık yumurta kalite analizleri sırasında alınan yumurta sarılarına ait

kolesterol düzeyleri gram yumurtada mg olarak Çizelge 4.5’te verilmiştir.

Çizelge 4.5. Rasyonlarda Farklı Düzeylerdeki Çakşır (Ferula eleaochytris) Kökü Tozunun Yumurta Tavuklarının Yumurta Sarısının Kolesterol Düzeyi Üzerine Etkileri (mg/g yumurta)

Yumurta Sarısı Kolesterolü (mg/g yumurta)


Düzeyi Etkiler ¥

0 2 4 8 L Q C Başlangıç 16.50 17.48 16.07 16.33 0.11 0.178 0.855 0.826 0.029 1. Hafta 16.77a 16.44a 15.69b 16.11ab 0.10 0.016 0.047 0.067 0.061 2. Hafta 16.83a 16.58ab 16.81b 17.52a 0.12 0.032 0.877 0.020 0.076 3. Hafta 17.18ab 18.53ab 17.05b 18.30a 0.14 0.005 0.171 0.015 0.017 4. Hafta 17.13b 18.75a 16.46c 18.19a 0.12 0.001 0.262 0.021 0.001 5. Hafta 16.97ab 17.98a 16.88b 18.15a 0.11 0.004 0.874 0.250 0.001 6. Hafta 16.78 17.75 17.28 17.88 0.10 0.222 0.901 0.175 0.111 7. Hafta 17.98a 17.75ab 17.13b 17.80ab 0.12 0.146 0.403 0.090 0.173 8. Hafta 17.28 17.93 18.83 18.05 0.17 0.366 0.225 0.209 0.742 Ortalama 16.75a 17.38a 16.32b 17.12a 0.09 0.018 0.813 0.167 0.004

Gram yumurta sarısındaki mg kolesterol miktarı incelendiğinde, deneme

başlamadan önce alınan yumurta sarısı örneklerinden yapılan analizler sonucunda

gruplar arasında farklılıklar (kübik etki, P<0.05) vardır fakat istatistikî olarak önemli

değildir.

Çakşır kökü tozu ilavesine başlanmasıyla grupların kolesterol miktarı

azalmıştır. Bu etki kendini en etkili olarak 4.haftada ve 4 g/kg çakşır kökü tozu

ilavesi olan grupta göstermiştir (P<0.001). Deneme sonu itibariyle ortalama değerler

irdelendiğinde, çakşır (Ferula eleaochytris) kökü tozu gruplar arasında farklılığa

neden olmuştur (P<0.018).

Çakşır kökü tozunun yapılan kimyasal analizinde kusinol, beta-ionon,

benzoic acid,2-amino-,2-phenylethyl ester, trans-edulan, 2.4-dimethox benzyl

alcohol olan alkol, terpen ve diğer bileşenler yumurta sarısı kolesterol seviyesini

etkilemiş olabilir (Çizelge 3.1).

Bitkisel steroller bakımından Clarenburg ve ark. (1971), yumurta tavuğu

rasyonlarına %2 veya %4 düzeyinde sitosterol ilavesinin yumurta kolesterol düzeyini

%35’e varan düzeylerde azalttığını saptamışlardır. Sim ve Bragg (1977), yağ + %1


32

kolesterol içeren rasyona %2 soy sterolleri ilave edildiği zaman yumurtanın

kolesterol düzeyinin %16-33 düzeyinde azaltılabileceğini bildirmişlerdir.

Yüksek düzeyde steroid saponin içeren Yucca schidigera bitkisinin ekstraktı,

kolesterol ve NH3 bağlayıcı, üreaz aktivitesini önleyici ve azot metabolizmasını

düzenleyici özelliklerinden dolayı tüm çiftlik hayvanlarında verimi, ürünün kalitesini

ve karlılığı artırmasının yanı sıra, yumurta tavuklarının rasyonuna 90-120 g/ton

ilavesiyle yumurta kolestrolünü azalttığını bildirmişlerdir (Kutlu ve ark., 2001).


Tozunun Yumurta Sarısı Kolesterol Düzeyi (mg/g yumurta) Üzerine Etkisi

Çakşır kökü tozu gibi kullanılan bazı bitkisel ekstraktlar ve onların etkicil

maddeleriyle kolesterol miktarını düşürmeye yönelik birçok çalışma yapılmıştır ve

olumlu sonuçlar elde edilmiştir.

4.5. Plazma Ortalama Glukoz, Kolesterol ve Trigliserid Konsantrasyonu (mg/dl)

Sekiz haftalık deneme süresince deneme başı değerleri sabit tutularak, ortası

ve sonunda alınan kan plazma örneklerinin Glukoz, Kolesterol ve Trigliserid

konsantrasyonlarının ortalaması alınarak yapılan istatistikî analiz sonucu elde edilen

veriler Çizelge 4.6’da verilmiş, bu verilere ilişkin grafik, Şekil 4.9’te sunulmuştur.


33

Çizelge 4.6. Rasyonlarda Farklı Düzeylerdeki Çakşır (Ferula eleaochytris) Kökü Tozunun Plazma Ortalama Glukoz, Kolesterol ve Trigliserid Konsantrasyonu Üzerine Etkileri (mg/dl)

Scaramuzzi ve ark.(1993), rasyondaki besin maddelerinin (glukoz, amino

asid, yağ asitleri v.s) ve bu besin maddeleri ile alakalı kandaki metabolitlerin

(insulin, büyüme hormonu, IGFs) ovulasyon oranı ve foliküler gelişme üzerine

etkilerinin bulunduğunu belirtmektedir Sözü edilen bu etkinin ortaya çıkmasında da

östradiol-17β önemli bir aracı olarak görev yapmaktadır. Dünyada bir çok bitki,

hayvanlarda bulunan östrojen ile etkileşim içerisine girer ya da ona benzer özellikleri

olan maddeler üretmektedir. Bu açıklamadan yola çıkacak olursak rasyona ilave

edilen çakşır kökü tozu deneme süresince hayvanların kanlarından alınan

plazmalardan yapılan analizler neticesinde plazma glukoz seviyesinin yükseltmiş

olabilir.

Plazma kolesterol konsantrasyonu incelendiğinde çakşır kökü tozu ilavesi ile

linear bir düşüş olmuştur. Fakat gruplar arasında önemli bir farklılık vardır. 4g/kg

çakşır kökü tozu (128.4 mg/dl) ilaveli grup kontrol grubuna (124.8mg/dl) yakın

değerler göstermiştir. Yumurta sarısı kolesterol seviyesinin düşmesine bağlı olarak

plazma kolesterol seviyeside 4g/kg ilaveli grupta düşük çıkmıştır. Çakşır kökü


Düzeyi Etkiler ¥

0 2 4 8 L Q C

Gluk

oz (m

g/dl

)

Deneme Başı 240.8d 255.1a 242.5c 251.7b - - - - -

Deneme Ortası 233.4b 240.3b 237.1b 256.1a 1.49 0.001 0.001 0.047 0.079

Deneme Sonu 240.3a 230.9b 238.8a 245.4a 1.13 0.001 0.027 0.001 0.019

Ortalama 237.8b 240.7b 239.5b 251.1a 0.66 0.001 0.001 0.001 0.756

Koles

tero

l (m

g/dl

) Deneme Başı 123.6d 137.3b 134.8c 150.7a - - - - -

Deneme Ortası 125.8 117.7 118.7 115.5 2.01 0.442 0.256 0.576 0.630

Deneme Sonu 124.6b 142. 6a 131.6ab 126.2ab 2.84 0.323 0.843 0.069 0.229

Ortalama 124.8b 135.1a 128.4ab 130.8ab 1.21 0.001 0.369 0.146 0.241

Trig

liser

id (m

g/dl

) Deneme Başı 1150c 1246a 1100d 1166b - - - - -

Deneme Ortası 1285a 1129b 1268a 1282a 15.16 0.011 0.302 0.008 0.005 Deneme Sonu 1257 1205 1252 1253 17.10 0.187 0.656 0.282 0.087

Ortalama 1230 1209 1206 1234 9.45 0.001 0.425 0.049 0.014


34

tozundaki etken maddelerin kan kolestrol seviyesini baskılamasına bağlı olarak

yumurta sarısı kolesterol seviyesini de düşürdüğünü söyleyebiliriz.

Çakşır (Ferula eleaochytris) kökü tozu katkılı gruplardan elde edilen

ortalama sonuçlarından, muamele gruplarında kontrol grubuna göre düşüşler

(P<0.001) olmuş, en düşük trigliserid değeri de 4 g/kg rasyona çakşır kökü tozu ilave

edilen grupta görülmüştür.

Çakşır kökü tozunun yapılan kimyasal analizi sonucunda %22.89 gibi yüksek

bir değere sahip B-ionone’yi Lee ve ark (2003), Boronia megastigma isimli bitkinin

uçucu yağlarından elde ederek 4-(2,6,6-trimethyl-1-cyclohexen-1-yl)-3-buten-2-one

(B-ionone) hipokolesterolamik ve mikrobiyal gelişimin artması için yapmış

oldukları çalışma esas olarak broilerlerde B-ionone’nin büyüme performansı ve

kolesterol metabolizması üzerine etkisini araştırmak için yapılmıştır. Lee ve ark.

(2003)’nın deneme verilerinden elde ettikleri günlük kolesterol düzeyi önemli bir

şekilde plazma, karaciğer kolesterolü, plazma trigliserid konsantrasyonu

yükselmiştir. Günlük yemin kolesterol bakımından zengin ya da fakir olmasına

bakmaksızın B- ionone azalması plazma yağ profilini azaltmıştır.

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

Glukoz Kolesterol Trigliserid

mg/dl0

2

4

8


Tozunun Yumurta Tavuklarının Plazma Glukoz, Kolesterol ve Trigliserid Düzeyi Üzerine Etkisi

Kaya ve ark (2003) Japon bıldırcınlarında 14 hafta boyunca 0,100 ve 200

ppm Yucca schidigera tozu ilavesi ile serum glukoz, kolesterol ve trigliserid


35

seviyelerini düştüğünü ve serumda total protein konsantrasyonu uygulamalarla

değişmemiş fakat albumin seviyesi 100 ppm yucca ilaveli grupta azalmıştır.

4.6. Ortalama Plazma Kalsiyum Konsantrasyonu

Sekiz haftalık deneme süresince deneme başı, ortası ve sonunda alınan kan

örneklerinin ortalama plazma kalsiyum düzeyi alınarak yapılan istatistikî analiz

sonucu elde edilen veriler Çizelge 4.7’de verilmiş, bu verilere ilişkin grafiksel sunum

Şekil 4.10’da verilmiştir.

Çizelge 4.7. Rasyonlarda Farklı Düzeylerdeki Çakşır (Ferula eleaochytris) Kökü Tozunun Yumurta Tavuklarının Ortalama Plazma Kalsiyum Düzeyi Üzerine Etkileri (mg/dl)

Parametre


Düzeyi Etkiler ¥

0 2 4 8 L Q C D.Başı Ca (mg/dl) 20.92 21.03 20.41 20.97 0.73 0.991 0.952 0.891 0.777

D.Ortası Ca (mg/dl) 21.59 21.56 21.29 24.02 0.81 0.651 0.348 0.408 0.658

D.Sonu Ca (mg/dl) 23.34 24.30 23.64 23.91 0.70 0.972 0.868 0.810 0.694

D.Ortalama Ca (mg/dl) 22.19 22.40 22.47 23.82 0.42 0.497 0.189 0.500 0.709

Çalışmanın başında da belirttiğimiz gibi çakşır kökü tozu afrodizyak etkisi ile

fitoöstrojenik etkinin yanında kemik erimesi, kemik ağrıları, kısırlık tedavisinde de

kullanılıyordu (Homady ve ark., 2002). Çakşır kökü tozunun östrojenik etksi Çizelge

4.7 ve Şekil 4.10’dan da görülebileceği gibi deneme süresince elde edilen plazma

kalsiyum düzeylerine ait verilerin ortalaması alındığında, plazma kalsiyum düzeyleri

hiçbir grupta muameleden etkilenmemiştir (P>0.05). Deneme başlangıcında gruplar

arasında kalsiyum düzeyleri arasında fark olmamasına rağmen deneme ortası ve

sonunda kalsiyum düzeyleri artmıştır (P>0.05). Fakat bu artış istatistikî olarak

önemli bulunmamıştır. Bu durum yumurtlama sırasındayoğun miktarda salgılanan

östrojen hormonunun çakşır kökü tozunda bulunan fitoöstrojenik etkiyi

baskıladığından kaynaklanmış olabilir.


36


Tozunun Yumurta Tavuklarının Ortalama Plazma Kalsiyum Düzeyi Üzerine Etkisi

5.SONUÇ VE ÖNERİLER Gökhan FİLİK

37

5.SONUÇ VE ÖNERİLER

İlk çağlardan bu yana insanların çok yoğun bir şekilde tükettiği ve

günümüzde de sağlıklı bir hayvansal gıda olarak tüketmeye devam ettiği protein

kaynağı olan yumurtanın üretimi ve kalitesinin arttırılabilmesi için birçok çalışma

yapılmıştır. Organik hayvansal üretimin giderek daha büyük önem kazandığı

günümüzde diğer hayvancılık dallarında olduğu gibi yumurta sektöründe de verim

artırıcı olarak kullanılan doğal bitkisel ekstraktların kullanımı giderek

yaygınlaşmaktadır.

Rasyona ilave edilen çakşır (Ferula eleaochytris) kökü tozunun yumurtacı

tavuklarda yumurta verimi, kalitesi, kolesterol düzeyi ve bazı kan parametrelerine

etkilerini araştırmak amacıyla yapılan çalışma 0, 2, 4 ve 8 g/kg düzeylerinde çakşır

(Ferula eleaochytris) kökü ilaveli rasyonla beslenen 34 haftalık yumurtacı tavuklarla

yürütülmüştür. Çalışma sonucunda elde edilen bulgular bugüne kadar konuyla ilgili

yürütülen çalışmalardan elde edilen bulgularla benzerlik veya farklılıkları dikkate

alınarak tartışılmış temel bilgiler ışığında açıklanmaya çalışılmıştır. Ancak denemede

muameleler arasında farklılıkların görülmemesi, denemede kullanılan yemin soya

ağırlıklı olması ve soyanın izofloven etkisi (fitoöstroenik) çakşır kökü tozu

dozlarından beklenilen fitoöstrojenik etkiyi engellemiş olabilir.

Yapılan bu çalışmanın değerlendirilmesiyle elde edilen sonuç ve öneriler

aşağıda sıralanmıştır;

Rasyonda farklı düzeylerde çakşır (Ferula eleaochytris) kökü tozunun yem

tüketimi, yemden yararlanma oranı ve ortalama yumurta ağırlığını önemli düzeyde

etkilemediği saptanmıştır.

Şekil indeksi, yumurtanın pazarlanma ve paketlenmesinde önemli bir

unsurdur teşkil etmektedir. İdeal bir yumurtanın şekil indeksi %74 olarak kabul

edilmekteyse de %72–76 arası normal sınırlardır. Şekil indeksi %72’den küçük

yumurtalar sivri, büyük yumurtalar ise yuvarlak olarak sınıflandırılmaktadır

(Şenköylü, 2001). 4 g/kg çakşır kökü tozu ilave edilen gruptan elde edilen

yumurtalar, normal standartlardaki sınırlar içerisindedir.


38

Haugh birimi deneme muamelelerinden etkilenmemiş fakat elde edilen

değerler (Çizelge 4.3.) türk standartları enstitüsü naturel yumurta sınıfları skalasında

verilen değerler temel alındığında kontrol grubuna göre çakşır kökü tozu ilave edilen

gruplarda rakamsal olarak düşüş olmuştur. Bu değerlerden yola çıkarak deneme

süresince elde edilen yumurtaların AA kalite sınıfına girdiğini söyleyebiliriz (Çizelge

4.4).

Yumurtanın iç kalite kriterlerinden yumurta sarı indeksini azaltmıştır. Yumurta

sarı yüksekliğinin muameleyle azalması ve sarı genişliğinin ise önemli düzeyde

artması (P<0.05) muamele gruplarında sarı indeksinin azalmasına neden olmuştur.

Yumurtalarda sarı indeksinin 46’dan yüksek olması istenir.

Çakşır kökü ilavesine başlanmasıyla grupların kolesterol miktarı azalmıştır.

Bu etki kendini en etkili olarak 4.haftada ve 4 g/kg çakşır kökü tozu ilavesi olan

grupta göstermiştir (P<0.001). Deneme sonu itibariyle ortalama değerler

irdelendiğinde, çakşır (Ferula eleaochytris) kökü tozu gruplar arasında farklılığa

neden olmuştur (P<0.018).

Plazma glukoz konsantrasyonu muameleden etkilenmiştir(P<0.001). Plazma

glukoz konsantrasyonu çakşır (Ferula eleaochytris) kökü tozu ortalama değerler

üzerinden hesaplandığında 8g/kg ilaveli grupta kontrol grubuna göre artış

gözlenmiştir. 4g/kg ilave edilen grup ise kontrol grubuna yakın değerler göstermiştir.

Plazma kolesterol konsantrasyonu incelendiğinde çakşır (Ferula eleaochytris)

kökü tozu ilavesi linear bir düşüş olup gruplar arasında önemli bir farklılık vardır.

4g/kg çakşır kökü tozu (128.4 mg/dl) ilaveli grup kontrol grubuna (124.8 mg/dl)

yakın değerler göstermiştir. Yumurta sarısı kolesterol seviyesinin düşmesine bağlı

olarak plazma kolesterol seviyeside 4g/kg ilaveli grupta düşük çıkmıştır. Çakşır

(Ferula eleaochytris) kökü tozundaki etken maddelerin kan kolestrol seviyesini

baskılamasına bağlı olarak yumurta sarısı kolesterol seviyesini de düşürdüğünü

söyleyebiliriz.

Çakşır (Ferula eleaochytris) kökü katkılı gruplardan elde edilen ortalama

sonuçlarından, muamele gruplarında kontrol grubuna göre düşüşler (P<0.001) olmuş,

en düşük trigliserid değeri de 4 g/kg rasyona çakşır kökü tozu ilave edilen grupta

görülmüştür.


39

Plazma kalsiyum düzeylerine ait verilerin ortalaması alındığında, plazma

kalsiyum düzeyleri hiçbir grupta muameleden etkilenmemiştir (P>0.05). Deneme

başlangıcında gruplar arasında kalsiyum düzeyleri arasında fark olmamasına rağmen

deneme ortası ve sonunda kalsiyum düzeyleri artmıştır (P>0.05). Fakat bu artış

istatistikî olarak önemli bulunmamıştır.

Yumurta, yeterli ve dengeli beslenme için gereksinim duyulan tüm esansiyel

besin maddelerini içeren, her zaman sevilerek tüketilen bir gıdadır. Hayvansal

ürünler içerisinde en iyi protein kalitesine sahip olan yumurta A, D, E, K ve B grubu

vitaminlerce, demir ve fosfor gibi mineral maddelerce zengindir. Bu bilgilerden yola

çıkılarak şu yorum yapılabilir;

Çalışmanın esas amacı çakşır (Ferula eleaochytris) kökü tozundaki bazı

fitoöstrojenik maddelerin bir östrojen gibi etki ederek yumurta tavuklarında folikül

uyarıcı etkisi ile iç ve dış kalite kriterlerinin yanında, yumurta verimini de

etkilemesiydi. Fakat bu ana kriterlerin yanında değerlendirdiğimiz yumurta sarısı

kolesterolü; kan plazma glukoz, kolesterol, trigliserid ve kalsiyum değerlerinde

önemli bulgular elde edilmiştir. Bu bulgulardan yola çıkarak 4 g/kg çakşır (Ferula

eleaochytris) kökü tozu ilavesi özellikle yumurtlama performansının pik seviyelerde

olduğu yumurta tavuklarında yumurta sarı ve kan plazma kolesterol seviyelerini

önemli derecede düşürmüştür. Doz çalışması olan bu denemenin ileride yapılacak

olan çalışmalara ışık tutması amacıyla çakşır kökü tozu dozlarının etkicil madde

miktarına ve 4 g/kg dozu temel alınarak daha etkili ve miktar olarak daha az dozlarla

yürütüleceği çalışmaların yapılması belki de yumurtaya olan talebin kısmen de

artmış olduğu şu günlerde tüketicilerdeki “Yumurta, Kolesterolü Yükseltir “ yaygın

fikrinin çürütülmesi içinde katkı sağlayabilir.

Çakşır kökü tozunu tavukların verimleri zaten yüksek iken

kullanılmadığından etki kanlarındaki östrojenden dolayı örtülmüş olabilir. Düşük

verimlilerde diğer bir değişle yumurta verimi döneminin sonlarında kullanılabilir.

40

KAYNAKLAR

ABD EL-RAZEK, M.H., OHTA, S., AHMED, A., HIRATA, T., 2001.

Sesquiterpene Coumarins from the Roots of Ferula assa-foetida.

Phytochemistry 58: 1289–1295.

ABRAMOV, A.Y., ZAMARAEVA, M.V., HAGELGANS, A.I., AZIMOV, R.R.,

KRASILNIKOV, O.V., 2001. Influence of Plant Terpenoids on the

Permeability of Mitochondria and Lipid Bilayers. Biochimica et

Biophysica Acta 1512: 98-110.

AHMED, A.A., ABDEL-RAZEK, M.H., NASSAR, M.I., IZUMI, S., OHTA, S. VE

HIRATA, T. 2001. An Eudesmanolide and a Carotane from Ferula

sinaica. Phytochemistry 57: 513–515.

APPENDINO, G. 1997. The Toxin of Ferula communis L. Virtual Activity, Real

Pharmacology, 1-15.

APPENDINO, G., JAKUPOVIC, J., ALLOATTI, S., BALLERO, M. 1997.

Daucane Esters from Ferula arrigonii. Phytochemistry 45 (8):1639-

1643.

APPENDINO, G., CRAVOTTO, G., STERNER, O., BALLERO, M. 2001.

Oxygenated Sesquiterponoids from a Nonpoisonous Sardian

Chemotype of Giant Fennel (Ferula communis), J. Nat. Prod. 64: 393-

395.

AYANOĞLU, F., MERT, A., KAYA, D.A. 1999. Hatay Yöresinde Halk Arasında

Kullanılan Bazı Önemli Tıbbi ve Kokulu Bitkilerin Tespiti ve

Toplanması. MKU Ziraat Fakültesi Dergisi 4: 101-106.

CANOĞULLARI, S., BAYLAN, M., ÇOPUR, G., ŞAHİN, A. 2007. Effects of

Dietary Ferula eleaochytris Root Powder on Growth and Reproductive

Performance of Japanese quails (Coturnix coturnix japonica) : It Is Not

Recommended for Breeder Diet. Archiv Für Geflügelkunde European

Poultry Science Revue de Science Avicole Européenne (basımda).

41

CHEN,B., TERANISHI,R., KAWAZOE, K., TAKAISHI, Y., HONDA, G., ITOH,

M., TAKEDA, Y., KODZHIMATOV, O.K. 2000. Sesquiterpenoids

from Ferula kuhistanica. Phytochemistry 54: 717-722.

CLARENBURG, R., CHUNG, I.A.K., WAKEFIELD, L.M., 1971. Reducing the

Egg Cholesterol Level by Including Emulsified Sitosterol in Standard

Chicken Diet. J. Nutr., 101:289-298.

COŞKUN,T., 2005. Fonksiyonel Besinlerin Sağlığımız Üzerine Etkileri. Çocuk

Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi; 48: 69-84

ÇOPUR, G., DURU, M., ŞAHİN, A., CANOĞULLARI, S., BAYLAN, M,. 2004.

Çakşır (Ferula eleaochytris) Kökü Tozunun Bronz Hindilerde Yumurta

Verim ve Bazı Yumurta Verim Özelliklerine Etkileri. MKU Ziraat

Fakültesi Dergisi 9(1-2): 85-92,

EIGNER, D. & SCHOLZ, D.1999. Ferula asa-foetida and Curcuma longa in

Traditional Medical Treatment and Diet in Nepal. Journal of

Ethnopharmacology 67: 1–6.

EL-TAHER, T.S., MATALKA, K.Z., TAHA, H.A. AND BADWAN, A.A. 2001.

Ferula hermonis “Zallouh” and Enhancing Erectile Function in Rats:

Efficacy and Toxicity Study. Int. J. Impot. Res., Aug., 13(4) : 247-51.

DÜZGÜNEŞ, O., KESİCİ, T., KAVUNCU, O., GÜRBÜZ, F., 1987. Araştırma ve

Deneme Metodları (İstatistik Metodları- II). Sayfa:186 Ankara

HILAN,C., SFEIR, R. EL HAGE, R., JAWICH, D., E. FREM,M.,

JAWHAR,K.,2007 Evaluation of the Antibacterial Activities of Ferula

hermonis (Boiss.) Lebanese Science Journal, Vol. 8, No. 2

HOMADY, M. Z., KHLEIFAT, K. M., TARAWNEH, K. A., AL-RAHEIL, I. A.,

2002. Reproductive Toxicity and Infertility Effect of Ferula hormonis

Extracts in Mice. Theriogenology, 57: 2247-2256.

KAYA, S., ERDOGAN, Z., ERDOGAN, S., (2003). Effect of Different Dietary

Levels of Yucca schidigera Powder on the Performance, Blood

Parameters and Egg Yolk Cholesterol of Laying Quails. J. Vet. Med. A

50, 14–17.

42

KESKİN, M., BİÇER, O., GÜL, S., CAN, E. 2004. A Study on Using Ferula

communis (Chakshir) for Oestrus Synchronization in Shami

(Damascus) Goats under East-Mediterranean Condition of Turkey.

EAAP-55th Annual Meeting Abstracts Book, Bled, 234 s.

KHAJEH, M., YAMINI, Y., BAHRAMIFAR, N., SEFIDKON, F., PIRMORADEI,

M.R., 2005. Comparison of Essential Oils Compositions of Ferula

assa-foetida Obtained by Supercritical Carbon Dioxide Extraction and

Hydrodistillation Methods. Food Chemistry 91: 639–644.

KUTLU, H.R., GÖRGÜLÜ, M., ÜNSAL, İ., 2001. Effects of Dietary Yucca

Schidigera Powder on Performance and Egg Cholesterol Content of

Laying Hens. J Appl. Anim. Res., 20:49-56.

KUTLU, H.R., 2008. Kanatlı Sektöründe Performans Arttırıcıların Türkiye’deki

Durumu ve Gıda Güvenliği

http://www.zootekni.org.tr/yararli_bilgiler.asp?kategori=4&bilgi=62

LEE, K.-W., EVERTS, H., LANKHORST, Æ., KAPPERT, H.J., BEYNEN, A.C.,

(2003). Addition of B-ionone to the Diet Fails to Affect Growth

Performance in Female Broiler Chickens. Animal Feed Science and

Technology 106 219–223

MAGGI, F., CECCHINI, C., CRESCI, A., COMAN, M. M., TIRILLINI, B.,

SAGRATINI, G., PAPA, F., 2008. Chemical Composition and

Antimicrobial Activity of the Essential Oil from Ferula Glauca L. (F.

Communis L. subs. glauca) Growing in Marche (Central Italy).

Fitoterapia, doi:10.1016/j.fitote.2008.10.001 (In press).

ÖNAL, A.G., ŞAHİN, A., KURAN, M. 2004. Çakşır (Ferula communis) Otunun

Toklularda Üreme Fonksiyonları Üzerine Etkileri. 4. Ulusal Zootekni

Bilim Kongresi, Cilt I: 443-446, Isparta.

ÖZBEK,H., AKSOY, H., UĞRAŞ, S., ÖZTÜRK,G., TÜRKDOĞAN, K., TUNCER,

İ., 2005. Van Otlu Peynirinin Sıçan Sindirim Sistemi ve Bazı Kan

Parametreleri Üzerine Etkisi. Genel Tıp Derg; 15(1): 5-10

http://www.zootekni.org.tr/yararli_bilgiler.asp?kategori=4&bilgi=62

43

RAMEZANI, M., HOSSEINZADEH, H., MOJTAHEDI, K. 2001. Effects of Ferula

gummosa Boiss. Fractions on Morphine Dependence in Mice. Journal

of Ethnopharmacology 77: 71–75.

SCARAMUZZI, R.J., ADAMS, N.R. BAIRD, D.T., CAMPBELL, B.K.,

DOWNING, J.A., FINDLAY, J.K., HENDERSON, K.M., MARTIN,

G.B., MCNATTY, K.P., MCNEILLY, A.S., and TSONIS, C.G., 1993.

A Model for Selection and Determination of Ovulation Rate in Ewe.

Reproduction Fertility and Development, 5: 459-478

SIM, J.S., AND BRAGG, D.B., 1977. Effect of Dietary Factors on Serum and Egg

Yolk Cholesterol Levels of Laying Hens. Poult. Sci., 56:1616-1621.

ŞAHİN, A., KUTLU, H.R., DURU, M. 2004. Effects of Providing Dietary Ferula

eleaochytris Powder to Broiler Chicks. XXII. World’s Poultry

Congress, 2004. Abstract’s Book, 465, İstanbul.

ŞAHİN, A., YETER, B., CAMCI, Ö. 2007. Broyler Yemlerine İlave Edilen Çakşır

(Ferula eleaochytris) Kökü Tozunun Ticari Deneme Şartlarında

Broyler Civcivlerin Besi Performansına Etkileri. IV. Ulusal Hayvan

Besleme Kongresi, Bursa 24-28 Haziran

ŞAHİNLER, S., ŞAHİN, A., GÖRGÜLÜ, Ö. 2005. Ferula eleaochytris Powder

Effect in Layer Diet on Feed Intake and Some Egg Parameters Using

a Multivariate Analysis Method for Repeated Measure. Journal of

Applied Animal Research, 2005, 28: 29-33.

ŞENKÖYLÜ, N., 2001. Modern Tavuk Üretimi, 3. Baskı, Anadolu Matbaası,

İstanbul. 280, 285, 286s.

ÜNSAL, Ç., SARIYAR, G., 2008 AntiAging için Fitoöstrojenler Türkiye Klinikleri

J. Med Sci; 28(Suppl):S160-S165

YEŞİLBAĞ, D., 2007. Fitobiyotikler Uludağ Univ. J. Fac. Vet. Med. 26, 1-2: 33-39

44

ÖZGEÇMİŞ

28.12.1982’de Gaziantep ilinde doğdu. Gaziyurt İlköğretim okulundan 1997

yılında mezun oldu. 2000 yılında Bayraktar Lisesinden mezun oldu. 2001 yılında

Mustafa Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Hayvansal Üretim Lisans Programı’nda

ayrıca 2002 yılında Anadolu Üniversitesi İşletme Fakültesi İşletme lisans

eğitimlerine başladı. Staj eğitimini 2004 yılında Tarım İşleri Genel Müdürlüğüne

bağlı Ceylanpınar Tarım İşletmesinde tamamladı. 2001 yılında başladığı lisans

eğitimini 2005’de, 2002 yılında başladığı İşletme eğitimini ise 2007 yılında

tamamladı. 2005 yılında Çukurova Üniversitesi Yabancı Diller Eğitim Merkezinde 1

yıl süre ile yabancı dil eğitimi alarak 2006 yılında mezun oldu ve Çukurova

Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Bölümü Yemler ve Hayvan Besleme

Anabilim Dalında Yüksek Lisans eğitimine başladı. 2007 yılında Socrates-Erasmus

ECTS. bursunu kazanarak İtalya’nın Sardunya adasında Sassari kentinde Sassari

Üniversitesinde Aralık 2007 ile Temmuz 2008 tarihleri arasında (7 aylık) Zootekni

Bölümünde eğitim aldı.

t. c. Çukurova Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ enstİtÜsÜ … · 2019-05-10 · t.c. Çukurova...

Documents