the importance and management of palato-gingival...

ความส�าคญและการจดการรองดานเพดานและเหงอกThe Importance and Management

of Palato-gingival Grooveเบญจพร มหลสวสด, ภมศกด เลาวกล

ภาควชาทนตกรรมบรณะและปรทนตวทยา คณะทนตแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหมBenjaporn Meeleesawasdi, Phumisak Louwakul

Department of Restorative Dentistry and Periodontology, Faculty of Dentistry, Chiang Mai University

ชม. ทนตสาร 2558; 36(2) : 47-56CM Dent J 2015; 36(2) : 47-56

บทคดยอ รองดานเพดานและเหงอกเกดจากความผดปกต

ระหวางการสรางฟน พบไดบอยในฟนตดบนซขางและซ

กลาง รองนมความส�าคญทางปรทนตเนองจากเปนปจจย

สนบสนนทส�าคญของโรคปรทนตอกเสบเฉพาะท ในฟนท

มรองลกอาจมทางเชอมตอระหวางอวยวะปรทนตกบคลอง

รากฟน ท�าใหเกดรอยโรครวมระหวางโรคเนอเยอในและโรค

ปรทนต (endodontic-periodontal lesion) ซงตองอาศย

การรกษาโดยทนตแพทยสหสาขา การพยากรณโรคและการ

รกษาพจารณาจากขอบเขตของรองและระดบการท�าลาย

อวยวะปรทนต ในกรณทรองมความลกมากและทอดยาวถง

ปลายรากรวมกบมการสญเสยกระดกเบาฟนมากอาจตอง

รกษาโดยการถอนฟน ดงนนทนตแพทยควรใหความส�าคญ

ในการตรวจและใหการรกษาอยางเหมาะสมเพอปองกนการ

สญเสยฟน

ค�ำส�ำคญ: รองดานเพดานและเหงอก รอยโรครวมระหวาง

โรคเนอเยอในและโรคปรทนต

Abstract Palato-gingival groove is a tooth develop-mental anomaly usually found in upper lateral and upper central incisors. It is an important predis-posing factor to localized periodontal disease. In some cases, the deep groove may communicate to the root canal system and may cause endodon-tic-periodontal lesion. Prognosis and treatment plan depend on the extension of the groove and the severity of attachment loss. Interdisciplinary treat-ment should be considered according to severity of the lesion, including periodontal, restorative and endodontic therapy. When the groove is deep and reach the apical part of the root, leading to severe alveolar bone loss, extraction will be considered. In order to prevent further tooth loss, the dentist should recognize palato-gingival groove as a rou-tine examination.

Keywords: palato-gingival groove; endodon-tic-periodontic lesion

Corresponding Author:

เบญจพร มหลสวสดอาจารย ทนตแพทยหญง ภาควชาทนตกรรมบรณะและปรทนตวทยาคณะทนตแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม 50200

Benjaporn MeeleesawasdiLecturer, Department of Restorative Dentistry and Periodontology, Faculty of Dentistry, Chaing Mai University, Chiang Mai 50200, Thailand.E-mail: [email protected]

บทความปรทศนReview Article

ชม. ทนตสาร ปท 36 ฉบบท 2 ก.ค.-ธ.ค. 2558 CM Dent J Vol. 36 No. 2 July-December 201548

บทน�า รองดานเพดานและเหงอก เปนความผดปกตทางกาย

ภาพทเกดในระหวางการเกดฟน (odontogenesis) ท�าให

เกดลกษณะผดปกตของรากฟน เชน รอง หลม หรอรอยเวา

ทอดจากปมคอฟน (cingulum) ถงรอยตอเคลอบฟนและ

เคลอบรากฟน (cemento-enamel junction: CEJ) และ

ทอดยาวตอไปทรากฟนในระดบตางๆ พบไดบอยทฟนตดบน

ซขาง (upper lateral incisor)(1) แตสามารถพบทฟนตดบนซ

กลาง (upper central incisor) ได(2) นอกจากนอาจพบรอง

ทมลกษณะเดยวกนไดในบรเวณอนๆ โดยมชอเรยกทแตกตาง

กนไป เชน รองดานไกลกลางและดานลน (disto-lingual groove)(1) รองดานรากฟนและเหงอก (radicular gingival groove)(3) รองดานใบหนาและรากฟน (facial radicular groove)(4) แขนงรากฟน (accessory root)(5) เปนตน

รองดานเพดานและเหงอกท�าใหมการสะสมของคราบ

จลนทรยและหนน�าลายไดงาย(6,7) ยากตอการท�าความสะอาด

ดวยวธปกต จงเปนปจจยสนบสนนใหเกดการสญเสยการยด

เกาะของอวยวะปรทนต (attachment loss) และโรคปรทนต

อกเสบเฉพาะท (localized periodontal disease)(2) ท�าให

การรกษาโรคปรทนตมความยงยากซบซอนมากขน และการ

พยากรณโรคของฟนสวนใหญไมด(8)

ทบทวนวรรณกรรมฉบบนไดรวบรวมขอมลเกยวกบ

ความชก สาเหตการเกด ลกษณะทางคลนกและภาพรงส

การจ�าแนกประเภท และการรกษาฟนทมรองดานเพดานและ

เหงอกทเกดพยาธสภาพ เพอเปนแนวทางส�าหรบทนตแพทย

ในการตรวจ วนจฉย และรกษาโรคทเหมาะสมส�าหรบแตละ

กรณ

ความชกของรองดานเพดานและเหงอก รองดานเพดานและเหงอกพบมากทฟนตดบน โดยพบ

ทฟนตดบนซขางมากกวาซกลาง(7-9) ทงนการศกษาความชก

ของรองดานเพดานและเหงอกไดจากการส�ารวจฟนทถอนหรอ

จากการตรวจในชองปากของกลมตวอยาง การศกษาความ

ชกจากการถอนฟนของ Everett และ Kramer(1) เปนการ

ศกษาแรกทมกลมตวอยางจ�านวนมาก คอฟนตดบนซขาง

จ�านวน 625 ซ พบความชกของรองดานเพดานและเหงอก

รอยละ 2.88 และพบรองทอดยาวเกอบถงปลายราก รอยละ

0.5 ตอมา Kogon(8) ไดศกษาฟนตดบนซกลางและฟนตด

บนซขางทถกถอนจ�านวน 3,168 ซ พบรองดานเพดานและ

เหงอกรอยละ 4.6 ของฟนทถกถอนทงหมด โดยแยกเปน

ฟนตดบนซกลางรอยละ 3.4 และฟนตดบนซขางรอยละ 5.6

นอกจากนยงพบวารอยละ 54 ของรองดานเพดานและเหงอก

มการสนสดทรากฟน ตอมา Albaricci และคณะ(10) ศกษา

ในฟนตดบนทถกถอนออกมาดวยแวนขยายจ�านวน 376 ซ

พบความชกของรองดานเพดานและเหงอกทฟนตดบนซขาง

รอยละ 11.1 โดยพบทต�าแหนงดานประชดรอยละ 62.8 และ

พบรองทอดยาวถงปลายรากรอยละ 8.6

รายงานความชกของรองดานเพดานและเหงอกของฟน

จากการตรวจในชองปาก ดงการศกษาของ Withers และ

คณะ(6) ไดส�ารวจในทหารฝกหดจ�านวน 531 คน มอายเฉลย

19.37 ป พบรองดานเพดานและเหงอกจ�านวน 45 คน คดเปน

รอยละ 2.33 โดยพบทฟนตดบนซกลางรอยละ 0.28 และฟน

ตดบนซขางรอยละ 4.4 และพบความสมพนธระหวางการมรอง

ดานเพดานและเหงอกของฟนตดบนซขางกบสภาวะปรทนตท

แยลงในแงของดชนสภาพเหงอก (gingival index) ดชนโรค

ปรทนต (periodontal disease index) และสมพนธกบการ

สะสมคราบจลนทรยทมากขน การศกษาของ Bacic และคณะ(9) ไดส�ารวจในกลมเพศชายทมอายระหวาง 20-22 ป และ

กลมผปวยโรคปรทนตอกเสบทมอายในชวง 35-50 ป พบรอง

ดานเพดานและเหงอกในต�าแหนงต�ากวารอยตอเคลอบฟนและ

เคลอบรากฟนในกลมชายวยหนมรอยละ 1.01 และมรองลก

ปรทนต (periodontal pocket) เฉลย 3.8 มลลเมตร สวน

ในกลมผปวยโรคปรทนตพบรองรอยละ 0.79 และมรองลก

ปรทนตเฉลย 8.8 มลลเมตร โดยรวมแลวพบรองดานเพดาน

และเหงอกทฟนตดบนซกลางจ�านวน 5 ซ และฟนตดบนซ

ขางจ�านวน 15 ซ การศกษาของ Hou และ Tsai(7) ในกลม

ตวอยางเชอสายจนจ�านวน 101 คน ตรวจฟนตดบนจ�านวน

404 ซ ดวยแวนขยาย พบรองดานเพดานและเหงอกรอยละ

18.1 แบงเปนฟนตดบนซกลางรอยละ 5.9 และฟนตดบนซ

ขางรอยละ 30.2 นอกจากนพบรองดานเพดานและเหงอกทง

ทฟนตดบนซกลางและซขางพรอมกนรอยละ 4 รายงานนพบ

ความชกรองดานเพดานและเหงอกสงกวาหลายการศกษาท

เคยรายงานกอนหนา(1,6,8) อาจเนองจากกลมตวอยางเปนกลม

ผปวยทมาตรวจฟนในคลนก และรองดานเพดานและเหงอก


ทรายงานเปนรองทพบไดทงทตวฟนและบนรากฟนซงตาง

จากหลายการศกษากอนหนาทรายงานความชกเฉพาะรองท

รากฟนจากฟนทถอนออก(1,8,10)

ต�าแหนงของรองดานเพดานและเหงอกทพบอาจแตก

ตางไปในฟนแตละซ ในฟนตดบนซขางมกพบทดานเพดาน

สวนกลาง (mid-palatal) ไกลกลาง (distal) และใกล

กลาง (mesial) ตามล�าดบ สวนฟนตดบนซกลาง มกพบท

ดานเพดานสวนกลางของฟน ใกลกลาง และไกลกลาง ตาม

ล�าดบ(7-9) ดงตารางท 1 และ 2

ตารางท 1 แสดงความชกของรองดานเพดานและเหงอก

Table 1 Prevalence of palato-gingival groove.การศกษา ประเทศทศกษา จ�านวนซฟน/จ�านวนกลมตวอยาง รอยละของความชก

Everett และ Kramer ในปค.ศ.1972

สหรฐอเมรกา 625 ซ (ตรวจฟนทถอน) 2.88

Withers และคณะในปค.ศ.1981

สหรฐอเมรกา (ชนผวด�าและชนผวขาว)

2099 ซ (ตรวจฟนในปาก) 2.33

Kogon และคณะในปค.ศ.1986

แคนนาดา 3168 ซ (ตรวจฟนทถอน) 4.6

Bacic และคณะในปค.ศ.1990

ยโกสลาเวยชายวยหนม 1081 คน 1.01

ผปวยโรคปรทนต 634 คน 0.79

Hou และ Tsaiในปค.ศ.1993

จน 404 ซ (ตรวจฟนในปาก) 18.1

ตารางท 2 แสดงความชกของรองดานเพดานและเหงอกตามต�าแหนงทพบ

Table 2 Prevalence of palato-gingival groove followed by location.รอยละต�าแหนงทพบ

การศกษา/ชนดฟน ดานใกลกลาง ดานไกลกลาง ดานเพดานสวนกลาง

Kogon ปค.ศ. 1986(8)

ฟนตดบนซขาง 13 25 62

ฟนตดบนซกลาง 38 17 45

Bacic ปค.ศ. 1990(9)

ฟนตดบนซขาง 13 60 27

ฟนตดบนซกลาง 20 0 80

Hou ป ค.ศ. 1993(2)

ฟนตดบนซขาง 24.7 30.1 28.8

ฟนตดบนซกลาง 2.7 1.4 12.4

สาเหตการเกดรองดานเพดานและเหงอก รองดานเพดานและเหงอกเกดจากความผดปกตระหวาง

การสรางฟนและการเจรญเตบโตของขากรรไกรบน (maxilla) ในระยะทหนอฟนก�าลงพฒนาเปนฟนหนาตดบน ฟนเขยว และ

ฟนกรามนอย เกดการมวนกลบของอวยวะสรางฟน (enamel organ) สวนเยอบผวเคลอบฟนดานใน (inner enamel epithelium) และเยอบผวหมรากเฮรตวก (Hertwig’s epithelial root sheath: HERs) การเกดรองนคลายกบ

พยาธก�าเนดของภาวะฟนในฟน (dens invaginatus) แตการ


มวนกลบเกดขนนอยกวา(2) โดยรองพาดผานตงแตปมคอฟน

ไปทระดบตางๆ ของรากฟน ทงนการมวนกลบอาจลกจนถง

คลองรากฟน ท�าใหเกดทางเชอมตอระหวางเนอเยอปรทนต

(periodontal tissue) และเนอเยอในฟน (dental pulp) ได

นอกจากน Ennes และ Lara(11) ไดรายงานถงความเปนไดท

รองดานเพดานและเหงอกอาจมสาเหตจากการเปลยนแปลง

ทางพนธกรรมมากกวาการมวนกลบของหนอฟน

ลกษณะทางคลนกและภาพรงส ลกษณะทางคลนกของฟนรองดานเพดานและเหงอกท

ปกตยงไมเกดโรค พบลกษณะของเหงอกปกต ไมมพยาธ

สภาพทสมพนธต�าแหนงทมรองดานเพดานและเหงอก กลาว

คอเหงอกมสชมพซด ไมพบการอกเสบของเหงอก ไมพบรอง

ลกปรทนตหรอการสญเสยการยดเกาะของอวยวะปรทนต ฟน

มการตอบสนองตอการตรวจความมชวตปกต ภาพรงสไมพบ

ความผดปกตของรากฟนและชองเอนยดปรทนต (periodon-tal ligament space) ลกษณะทางคลนกของฟนทมรองดานเพดานและเหงอก

ทเกดพยาธสภาพ มลกษณะเชนเดยวกบรอยโรคปรทนต

อกเสบคอ พบคราบจลนทรย เหงอกอกเสบ และรองลก

ปรทนตต�าแหนงเดยวกบรองดานเพดานและเหงอก อาจพบ

การโยกของฟน ฟนยนยาว และการบาดเจบเหตสบ (trau-matic occlusion) รวมดวย ภาพรงสพบความวการของ

กระดกในแนวดง (vertical bone loss) สมพนธกบต�าแหนง

รองดานเพดานและเหงอก ในกรณทมการหว�าของรองดาน

เพดานและเหงอกเขาสคลองรากฟนอาจน�าไปสภาวะเนอเยอ

ในฟนอกเสบ (pulpitis) และตาย (pulp necrosis)(12) ซง

ฟนอาจเปลยนส ไมตอบสนองตอการทดสอบความมชวตของ

ฟน มหนองตามรองลกปรทนต ภาพรงสอาจพบชองเอนยด

ปรทนตกวางกวาปกต เงาโปรงรงสรอบปลายราก (periapi-cal radiolucency) (ภาพท 1) นอกจากนอาจพบรอยโรค

รวมระหวางโรคเนอเยอในและโรคปรทนต (endodontic- periodontal lesion) ได

รปท 1 ลกษณะทางคลนกและภาพรงสของฟนตดบนซขาง

ดานซาย (22)

Figure 1 Clinical and radiographic characteristic of upper left lateral incisor (22)

ภาพรงสสวนตดอาศยคอมพวเตอร (computed tomography: CT scan) สามารถน�ามาใชเพอชวยในการวนจฉย

ดขอบเขตความลกในแนวปลายรากและตวฟน (apico-coro-nal) และแนวดานแกมและดานลน (bucco-lingual)(13,14)

การจ�าแนกประเภท Goon และคณะ(15) ไดจ�าแนกประเภทรองดานเพดาน

และเหงอกตามระดบความลก ขอบเขต ความรนแรงทาง

คลนก และทางมญชวทยา (histology) ไว 3 ระดบ ดงน

ระดบไมรนแรง (mild) คอ มรองตนทเคลอบฟน (enamel) และมจดสนสดทรอยตอเคลอบฟนและเคลอบรากฟน หรอ

ทอดเลยลงทางปลายรากเลกนอย ทางมญชวทยาพบรอง

หว�าลกถงสวนเคลอบรากฟน ระดบปานกลาง (moderate) คอ มรองทอดผานรอยตอเคลอบรากฟนและเคลอบฟนไป

ทางปลายราก ทางมญชวทยาพบเคลอบรากฟนมการสลาย

ไปถงฐานของรองและพบเนอเยอแกรนเลชน (granulation tissue) ยดตดในรอง สวนระดบรนแรงและซบซอน (severe and complex) คอ มรองมวนลกยาวตลอดความยาวราก

หรอเกดการแยกออกจากรากหลก (main root) เปนแขนง

รากฟน ทางมญชวทยาอาจพบรองลกซงมวนเอาเคลอบฟน

ไวภายใน และอาจพบการเชอมตอระหวางอวยวะปรทนตและ

เนอเยอในฟนไดในบางต�าแหนง


ตอมา Gu(16) ไดจ�าแนกรองดานเพดานและเหงอก

ตามจดสนสดของรอง โดยอาศยภาพรงสสวนตดอาศย

คอมพวเตอรไมโคร (micro–computed tomography: micro-CT scan) ซงแบงไดเปน 3 ประเภท ประเภทแรกม

รองสนสดทรอยตอเคลอบฟนและเคลอบรากฟน ไมถงหนงใน

สามทางตวฟน (coronal third) ของความยาวราก ประเภทท

สอง มรองยาวถงหนงในสามทางตวฟนของความยาวราก แต

รองตน ไมเกดความผดปกตของคลองรากฟน และประเภทท

สาม มรองลกและยาวถงหนงในสามทางตวฟนของความยาว

ราก เกดความผดปกตของคลองรากฟนระดบซบซอน มการ

หว�าตวเขาไปในเนอฟนตลอดความยาวของรากฟน และมการ

เชอมตอกบคลองรากฟน

การจ�าแนกประเภทรองตามระดบความรนแรงชวยในการ

พยากรณโรค (prognosis) และวางแผนการรกษาทเหมาะสม

โดยการรกษาขนกบความสามารถในการก�าจดคราบจลนทรย

ทกอใหเกดการอกเสบ และความสามารถของผปวยในการ

ดแลอนามยชองปาก

การรกษา การรกษาฟนทมรองดานเพดานและเหงอก ทนตแพทย

ตองพจารณาถงรอยโรคทตรวจพบ และใหการรกษาตามชนด

ของรอยโรคทพบ เชน การรกษาโรคปรทนตอกเสบดวยการ

ขดหนน�าลายและเกลารากฟน เพอมงก�าจดการสะสมคราบ

จลนทรยในรองดานเพดานและเหงอก ศลยกรรมปรทนตเปด

เหงอกเพอมงก�าจดรองดานเพดานและเหงอก โดยการกรอ

ก�าจดหรอการอดปดรองขนกบความลกของรองดานเพดาน

หรอพจารณาก�าจดรองลกปรทนตดวยการตดเหงอก หรอเตม

กระดกในกรณพบความวการของกระดกในแนวดงรวมดวย

สวนการรกษาคลองรากฟนจะท�าตอเมอมอาการหรออาการ

แสดงของภาวะเนอเยอในฟนอกเสบหรอตายเทานน

แนวทางการรกษาควรมงเนนไปทการก�าจดสาเหตและ

ปจจยสนบสนน โดยสามารถแยกตามระดบความรนแรง

หรอประเภทของรองดานเพดานและเหงอก(15) กรณรองดาน

เพดานและเหงอกระดบไมรนแรง (mild palato-gingival groove) เปนรองตนๆ สนสดทรอยตอเคลอบฟนและเคลอบ

รากฟน มแนวโนมท�าใหฟนซดงกลาวเปนโรคปรทนตอกเสบ

เฉพาะท(6) ควรใหการรกษาทางปรทนตดวยวธอนรกษคอ

การขดหนน�าลายและเกลารากฟน (scaling and root plan-

ing) หรอการตดเหงอก (gingivectomy)(1,2) กรณรองดาน

เพดานและเหงอกระดบปานกลาง (moderate palato-gin-gival groove) เปนรองทอดผานรอยตอเคลอบรากฟนและ

เคลอบฟนไปทางปลายราก ความลกของรองทมากขนมก

สมพนธกบโรคปรทนตรนแรงระดบปานกลาง (moderately advanced periodontal disease) ควรใหการรกษาโดย

ทนตแพทยสหสาขา (interdisciplinary treatment) ทง

การรกษาทางปรทนตและทนตกรรมหตถการ การรกษาทาง

ปรทนต เชน การขดหนน�าลายและเกลารากฟน ศลยกรรม

ปรทนตรวมกบการจดการรองดานเพดานและเหงอก (sau-cerization) โดยใชหวกรอ (bur) หรออปกรณอลตรา

โซนกส (ultrasonic instrument) หากพบวารองดานเพดาน

และเหงอกมความลกระดบปานกลางหรอมาก ใหปดผนก

(seal) ดวยวสดบรณะ สวนในระดบรนแรงและซบซอน

(severity and complex) เปนรองมวนลกยาวตลอดความ

ยาวราก การพยากรณโรคอยในเกณฑสนหวง (hopeless prognosis) เนองจากมการท�าลายการยดตดของเนอเยอ

ปรทนตและกระดกเบารากฟนจ�านวนมาก การรกษาคอ การ

ถอนฟนและพจารณาใสฟนทดแทน(1,5)

รองดานเพดานและเหงอกเปนความผดปกตทางกาย

วภาค อาจมทางเชอมตอระหวางอวยวะปรทนตกบคลอง

รากฟนได(5,17) การกรอก�าจดหรอปดผนกรองอาจสงผลตอ

เนอเยอในฟนได ดงนนควรตดตามผลการรกษาและวดความ

มชวตของฟนอยางตอเนอง เมอตรวจพบเนอเยอในฟนอกเสบ

หรอตาย ควรไดรบการรกษาคลองรากฟนตอไป

วสดบรณะทใชในการปดผนกรองดานเพดานและเหงอก

มหลายชนด ไดแก อะมลกม (amalgam) ซงมรายงานวา

ชวยใหรองลกปรทนตลดลงจากการยดตดใหมของอวยวะ

ปรทนต(18) แตอะมลกมมคณสมบตการปดผนกไมด ตดส และ

อาจท�าใหรอยสก (tattoo) ภายในเนอเยอได ซเมนตกลาสส

ไอโอโนเมอร (glass-ionomer cement: GIC) เปนวสด

บรณะทนยมใช ในการปดผนกรองดานเพดานและเหงอกใน

ปจจบน มคณสมบตตอตานเชอแบคทเรย ยดตดดวยพนธะ

เคมตอเนอฟน ใหความแนบสนทด สงเสรมการยดตดของ

เนอเยอบผวและเนอเยอเกยวพนการตดตามผลในระยะยาว

สามารถลดรองลกปรทนต เพมการยดเกาะอวยวะปรทนตของ

ฟนทมรองดานเพดานและเหงอก(19,20) นอกจากนวสดบรณะ

ชนดอน ๆ ทในการอดใตเหงอก เชน เรซนมอดฟายดกลาส-


ไอโอโนเมอรซเมนต (resin-modified glass-ionomer ce-ment)(21) เรซนคอมโพสต (composite resin)(18) อาจน�ามา

ใชในการอดปดรองดานเพดานและเหงอกไดเชนกน

มเนอรลไตรออกไซดแอกกรเกตหรอเอมทเอ (mineral trioxide aggregate: MTA) มคณสมบตการปดผนกทด

สามารถแขงตวไดเมอสมผสความชนหรอเลอด มความเขากน

ไดทางชวภาพ (biocompatibility) ทด ใช ในการอดปลาย

รากฟนทเปด ซอมรอยทะล และอดยอนปลายรากในการผาตด

ปลายรากฟน (apicoectomy)(22) แตเอมทเอมความทนแรง

อด (compressive strength) ต�าและมการแขงตวชา อาจ

ถกชะลางไดโดยเลอดหรอน�าในรองเหงอก(23) จงไมนยมใช

อดรองดานเพดานและเหงอก ตอมาจงไดมการพฒนาซเมนต

แคลเซยมซลเกต (calcium silicate-based cement) ยก

ตวอยาง เชน ไบโอเดนทน (Biodentine™) เปนวสดซอม

ทางเอนโดดอนตกสและทดแทนเนอฟนใตวสดอดคอมโพสต

เรซน มระยะเวลาแขงตว 12 นาท ซงนอยกวาเอมทเอ ใหการ

ปดผนกทด(24) และมความเขากนไดทางชวภาพทด(25) จงเปน

วสดบรณะทมความเหมาะสมในการปดผนกรองดานเพดาน

และเหงอก(24, 26, 27)

รอยโรคปรทนตทคงอยภายหลงการขดหนน�าลายและ

เกลารากฟน เชน รองลกปรทนตทคงอยหรอลกมากกวาตงตน

หนน�าลายตกคางในต�าแหนงทเขาถงยาก หรอความวการของ

กระดกในแนวดง เปนตน สามารถรกษาไดดวยวธศลยกรรม

ปรทนต ไดแก การผาตดแผนเหงอก (flap operation) ศลยกรรมกระดก (osseous surgery) การชกน�าเนอเยอคน

สภาพหรอจทอาร (guided tissue regeneration: GTR) และศลยกรรมเหงอก-เยอเมอก (mucogingival surgery) รวมกบการจดการรองดานเพดานและเหงอก รวมทงวธอนๆ

เชน การใชโกรทแฟคเตอร (growth factor)(28,29) การ

ปลกฟนฝงคนโดยเจตนา (intentional replantation)(30) อาจสามารถชวยลดหรอก�าจดรอยโรคปรทนตได

การผาตดแผนเหงอกส�าหรบฟนทพบรองดานเพดานและ

เหงอก เปนการผาตดเปดแผนเหงอกเพอขดท�าความสะอาด

(open flap debridement) โดยก�าจดเนอเยอแกรนเลชน และ

หนน�าลายตกคาง รวมกบการกรอรองดานเพดานและเหงอก

ออกแลวบรณะดวยวสดทเหมาะสม (ภาพท 2)

รปท 2 แสดงการผาตดแผนเหงอกเพออดปดรองดาน

เพดานและเหงอกของฟนตดบนซขางขางซาย (22)

(1) ภาพทางดานใบหนา (2) ภาพทางดานเพดาน

(3) ภาพหลงเปดแผนเหงอกและก�าจดแกรนเลชน

(4) ภาพหลงการอดรองดานเพดานและเหงอกดวย

ซเมนตกลาสสไอโอโนเมอร และ (5) ภาพหลงปด

แผนเหงอกและเยบแผล

Figure 2Openflapdebridementforpalato-gingivalgroove seal of upper left lateral incisor. (22) (1)Facial aspect. (2) Palatal aspect. (3)Flapreflectionanddegranulation.(4)Seal groove with glass ionomer cement. And (5) Flap closure and sutures.

การชกน�าใหเนอเยอคนสภาพหรอจทอาร ซงเปนเทคนค

การใชแผนกน (membrane) วางปดบนความวการของกระดก

(bone defect) เพอกนการเคลอนทไปทางปลายรากของ

เซลลเยอบผว (epithelium cell) และเซลลเนอเยอยดตอ

เหงอก (gingival connective tissue cell) ท�าใหเซลลเอน

ยดปรทนตสามารถยดเกาะกบผวรากฟนและเกดการสราง

กระดกใหมภายใตเยอทคลมความวการของกระดก(31,32)

สามารถใชรกษารองดานเพดานและเหงอกระดบปานกลางท

ทอดบนผวรากฟน และมการท�าลายกระดกในแนวดงได


ในฟนทมรองดานเพดานและเหงอกรวมกบความวการกระดก

เบาฟนทมลกษณะกวางหรอมลกษณะทอาจท�าใหแผนกนม

การขยบหลงผาตด การรกษาอาจพจารณาวธการเจรญ

ทดแทน (regeneration) รวมกบการปลกถายกระดก (bone graft) เพอชวยปองกนไมใหแผนกนมการยบตวหรอขยบ(33)

โดยกระดกทใช ในการปลกถายอาจเปนกระดกในต�าแหนง

อนในตนเอง (autogenous graft) กระดกจากบคคลอน

(allogenic graft) กระดกจากสตวตางสปชส (xenograft) หรอจากการสงเคราะห (alloplast) โกรทแฟคเตอรเปนสารในรางกายตามธรรมชาต สามารถ

กระตนการเพมจ�านวน การเจรญและพฒนาของเซลล ตว

อยางโกรทแฟคเตอรทน�ามาใช ในการรกษารองดานเพดาน

และเหงอก เชน อนพนธอนาเมลเมทรกซ (enamel ma-trix derivative) ชอทางการคาทนยมคอ เอมโดเกน (Em-dogain®) เนองจากมคณสมบตสงเสรมการหายและการสราง

ใหมของเอนยดปรทนตและกระดกขากรรไกร ทงยงชวยยบยง

การสญสลายของรากฟนภายนอก (external root resorp-tion) และภาวะฟนยดแขง (ankyloses)(34) มรายงานการใช

เอมโดเกนเพอรกษาฟนทมรองดานเพดานและเหงอกรวมกบ

การชกน�าใหเนอเยอคนสภาพ(28,29)

เพลทเลทรชไฟบรน (platelet-rich fibrin: PRF) เตรยมไดจากการปนเลอดผปวย มลกษณะเปนวน ภายใน

บรรจดวยเกรดเลอดและโกรทแฟคเตอรปรมาณทสง พฒนา

ตอจากเพลทเลทรชพลาสมา (platelet-rich plasma: PRP)(35) สามารถบบอดใหเปนเยอเพอคลมแผลผาตด

ปจจบนมการใสเพลทเลทรชไฟบรนในรอยวการของกระดก

เพอสงเสรมการหายของแผล(24,26)

การปลกฟนฝงคนโดยเจตนา (intentional replan-tation) เปนขนตอนการรกษาทางเอนโดดอนตกสโดยการ

ถอนฟน ตด และอดยอนปลายรากนอกชองปาก จากนนน�า

กลบสเบาฟนในต�าแหนงเดม(30) เปนวธการรกษาทสามารถ

พจารณาใชแทนการท�าศลยกรรมเปดแผนเหงอกดานเพดาน

(palatal flap) ทเขาท�าไดยาก และกรณฟนตดบนซขาง

ซงเปนบรเวณเกยวของกบความสวยงามทตองรกษาเหงอก

สามเหลยมระหวางฟน (papillary reconstruction) หลง

การศลยกรรม อยางไรกตามการถอนฟนตองเปนแบบไมบาด

เจบ (atraumatic extraction) ผลขางเคยงทพบไดภายหลง

การรกษา เชน การแตกของรากฟนในระหวางการถอนฟน การ

สญสลายของรากฟน (root resorption) ภาวะฟนยดแขง

(ankylosis) เปนตน(36)

ผลการรกษา ความส�าเรจของการรกษาและการคงอย ของฟนทม

รองดานเพดานและเหงอกขนกบความยาวและความลกของ

รอง(5,17) ระดบการท�าลายอวยวะปรทนต ความซบซอนของ

ความวการ รวมถงสภาวะของเนอเยอรอบปลายรากฟนและ

อวยวะปรทนต(37) โดยตองพจารณาวางแผนการรกษาอยาง

ถถวนวารอยโรคเกดเฉพาะทอวยวะปรทนต เนอเยอในฟน

หรอจากทงครวมกน โดยการมทางเชอมระหวางเนอเยอ

ปรทนตและเนอเยอในฟน เปนปจจยส�าคญทท�าใหผลส�าเรจ

ของการรกษายงไมเปนทนาพอใจ(15)

ปจจบนยงไมมรายงานการพยากรณโรคทแนชดของการ

รกษาแตละวธ แตส�าหรบการศลยกรรมปรทนตแบบผาตด

เปดแผนเหงอกเพอขดท�าความสะอาด โดยการก�าจดเนอเยอ

แกรนเลชนและรองดานเพดานและเหงอก พบการลดลงของ

รองลกปรทนต 2-3 มลลเมตร ภายหลงการตดตามผล 2-6

เดอน(27,38) Anderegg และ Metzler(39) ไดท�าการรกษารอง

ดานเพดานและเหงอกโดยใชวธชกน�าใหเนอเยอคนสภาพ ใน

ผปวยจ�านวน 10 ราย พบวาใหผลการรกษาทดในแงการยดเกาะ

ของอวยวะปรทนตทางคลนก (clinical attachment gain) เพมขนเฉลย 0.5 มลลเมตร ลดความลกรองลกปรทนตเฉลย

5.3 มลลเมตร และลดการมจดเลอดออกภายหลงการหยง

ดวยเครองมอวดปรทนต (bleeding on probing) นอกจาก

นยงมรายงานการรกษาโดยปลกกระดกดวยไฮดรอกซอะ-

พาไทท (hydroxyapatite) รวมกบการปดผนกรองดาน

เพดานและเหงอกดวยซเมนตกลาสสไอโอโนเมอร พบรองลก

ปรทนตลดลง 6 มลลเมตร และมความลกคงท 3.5 มลลเมตร

อยในชวงเดอนท 2 ถง 18(13)

สรป ความชกของรองดานเพดานและเหงอกมไมมาก และ

ฟนทมรองนนไมจ�าเปนตองเกดพยาธสภาพ อยางไรกตาม

รองดานเพดานและเหงอกเปนปจจยสนบสนนทส�าคญ เออ

ตอการสะสมของคราบจลนทรยและโรคปรทนตอกเสบ ทงยง

สงผลตอความส�าเรจของการรกษา ทนตแพทยควรใหความ

ส�าคญกบการตรวจทางดานเพดานของฟนตด เมอตรวจพบ


ควรใหการรกษาแตเนนๆ การพยากรณโรคและวธการรกษา

พจารณาไดจากระดบความรนแรงของการท�าลายอวยวะ

ปรทนตและชนดของรองตามระดบความลก กรณทรองม

ความลกเชอมตอกบคลองรากฟน อาจเกดรอยโรครวม

ระหวางโรคเนอเยอในและโรคปรทนตได ซงตองใชเทคนค

การรกษาทซบซอนและการรกษาแบบสหสาขา สามารถสรป

แนวทางการรกษารองดานเพดานและเหงอกดงตารางท 3 การ

ตรวจพบและใหการรกษารองดานเพดานและเหงอกไดตงแต

เรมตนชวยลดการสญเสยฟนในอนาคต

เอกสารอางอง1. Everett FG, Kramer GM. The disto-lingual

groove in the maxillary lateral incisor; a peri-odontal hazard. J Periodontol 1972; 43 (6):352-361.

2. Lee KW, Lee EC, Poon KY. Palato-gingival grooves in maxillary incisors. A possible predis-posing factor to localised periodontal disease. Br Dent J 1968; 124 (1):14-18.

3. August DS. The radicular lingual groove: an overlooked differential diagnosis. J Am Dent Assoc 1978; 96 (6): 1037-1039.

4. Kozlovsky A, Tal H, Yechezkiely N, Mozes O. Facial radicular groove in a maxillary central incisor. A case report. J Periodontol 1988; 59 (9): 615-617.

ตารางท 3 แสดงแนวทางการรกษารองดานเพดานและเหงอก

Table 3 Treatment guideline for palato-gingival groove

ประเภทลกษณะควำมปกตของฟน

ทมรองดำนเพดำนและเหงอก

ลกษณะควำมผดปกตของฟน

ทมรองดำนเพดำนและเหงอกกำรรกษำ

ระดบไมรนแรง

เหงอกสชมพซด ไมอกเสบ

ไมพบรองลกปรทนต

ฟนมชวต

ภาพรงสปกต

โรคปรทนตอกเสบเฉพาะทขดหนน�าลายและเกลารากฟน

หรอตดเหงอก

ระดบปานกลาง

โรคปรทนตอกเสบรนแรงระดบปาน

กลาง อาจพบฟนไมมชวตหรอรอยโรค

ปลายรากฟน

ขดหนน�าลายและเกลารากฟน

ศลยกรรมปรทนต

ก�าจดรองหรอปดผนกรอง

รกษาคลองรากฟน

ระดบรนแรงโรคปรทนตอกเสบระดบรนแรง

อวยวะปรทนตถกท�าลายไปมาก

ถอนฟน

ใสฟนเทยม

5. Peikoff MD, Trott JR. An endodontic failure caused by an unusual anatomical anomaly. J Endod 1977; 3 (9): 356-359.

6. Withers JA, Brunsvold MA, Killoy WJ, Rahe AJ. The relationship of palato-gingival grooves to localized periodontal disease. J Periodontol 1981; 52(1): 41-44.

7. Hou GL, Tsai CC. Relationship between pala-to-radicular grooves and localized periodontitis. J Clin Periodontol 1993; 20 (9): 678-682.

8. Kogon SL. The prevalence, location and confor-mation of palato-radicular grooves in maxillary incisors. J Periodontol 1986; 57 (4): 231-234.

9. Bacic M, Karakas Z, Kaic Z, Sutalo J. The asso-ciation between palatal grooves in upper incisors and periodontal complications. J Periodontol 1990; 61 (3): 197-199.

10. Albaricci MF, de Toledo BE, Zuza EP, Gomes DA, Rosetti EP. Prevalence and features of pala-to-radicular grooves: an in-vitro study. J Int Acad Periodontol 2008; 10 (1): 2-5.

11. Ennes JP, Lara VS. Comparative morphological analysis of the root developmental groove with the palato-gingival groove. Oral Dis 2004; 10 (6): 378-382.


12. Gao ZR, Shi JN, Wang Y, Gu FY. Scanning electron microscopic investigation of maxillary lateral incisors with a radicular lingual groove. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1989; 68 (4): 462-466.

13. Rajput A, Talwar S, Chaudhary S, Khetarpal A. Successful management of pulpo-periodontal lesion in maxillary lateral incisor with palato-gingival groove using CBCT scan. Indian J Dent Res 2012; 23 (3): 415-418.

14. Ram S, Sudhakar U, Pramod V, Radhika A. Pala-togingival Grooves. Indian J Dent Adv 2010; 2 (2): 229-233.

15. Goon WW, Carpenter WM, Brace NM, Ahlfeld RJ. Complex facial radicular groove in a maxil-lary lateral incisor. J Endod 1991; 17 (5): 244-248.

16. Gu YC. A micro-computed tomographic anal-ysis of maxillary lateral incisors with radicular grooves. J Endod 2011; 37 (6): 789-792.

17. Peikoff MD, Perry JB, Chapnick LA. Endodontic failure attributable to a complex radicular lingual groove. J Endod 1985; 11 (12): 573-577.

18. Friedman S, Goultschin J. The radicular palatal groove--a therapeutic modality. Endod Dent Traumatol 1988; 4 (6): 282-286.

19. Dragoo MR. Resin-ionomer and hybrid-ionomer cements: part II, human clinical and histologic wound healing responses in specific periodontal lesions. Int J Periodontics Restorative Dent 1997; 17 (1):75-87.

20. Vermeersch G, Leloup G, Delmee M, Vreven J. Antibacterial activity of glass-ionomer cements, compomers and resin composites: relationship between acidity and material setting phase. J Oral Rehabil 2005; 32 (5): 368-374.

21. Corr AFP, Alcantara CE, Santos CR, Marques LS, Ramos-Jorge ML. Palatal radicular groove: clin-ical implications of early diagnosis and surgical sealing. J Indian Soc Pedod Prev Dent 2011; 29 (6): s92-s94.

22. Wakia T, Islam MA, Alam MS. Non-surgical management of immature maxillary lateral inci-sor with palato-gingival groove with MTA. Updat Dent Coll J 2010; 2 (2): 38-41.

23. Shabahang S, Torabinejad M. Treatment of teeth with open apices using mineral trioxide aggre-gate. Pract Periodontics Aesthetic Dent 2000; 12 (3):315-320.

24. Johns D, Shivashankar V, Shobha K, Johns M. An innovative approach in the management of palatogingival groove using BiodentineTM and platelet-rich fibrin membrane. J Conserv Dent 2014; 17 (1):75-79.

25. Camilleri J, Kralj P, Veber M, Sinagra E. Char-acterization and analyses of acid-extractable and leached trace elements in dental cements. Int Endod J 2012; 45 (8): 737-743.

26. Liji MP, Rameshkumar M. Integration of PRF and Biodentine in Palatogingival Groove case. J Dent Med Sci 2013; 6 (4): 26-33.

27. Sharma S, Deepak P, Vivek S, Dutta SR. Pala-togingival Groove: Recognizing and Managing the Hidden Tract in a Maxillary Incisor: A Case Report. J Int Oral Health 2015; 7 (6): 110-114.

28. Rethman MP. Treatment of a palatal-gingival groove using enamel matrix derivative. Compen Contin Educ Dent 2001; 22 (9):792-797.

29. Zucchelli G, Mele M, Checchi L. The papilla amplification flap for the treatment of a local-ized periodontal defect associated with a palatal groove. J Periodontol 2006; 77 (10): 1788-1796.


30. Bender IB, Rossman LE. Intentional replantation of endodontically treated teeth. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1993; 76 (5): 623-630.

31. Gottlow J, Nyman S, Karring T, Lindhe J. New attachment formation as the result of controlled tissue regeneration. J Clin Periodontol 1984; 11 (8): 494-503.

32. Gottlow J, Nyman S, Lindhe J, Karring T, Wenn-strom J. New attachment formation in the human periodontium by guided tissue regeneration. Case reports. J Clin Periodontol 1986; 13 (6): 604-616.

33. Cortellini P, Tonetti MS. Focus on intrabony defects: guided tissue regeneration. Periodontol 2000 2000; 22: 104-132.

34. Filippi A, Pohl Y, von Arx T. Treatment of replace-ment resorption by intentional replantation, re-section of the ankylosed sites, and Emdogain--re-sults of a 6-year survey. Dental traumatology : officialpublicationofInternationalAssociationfor Dent Traumatol 2006; 22 (6):307-311.

35. Dohan DM, Choukroun J, Diss A, et al. Plate-let-rich fibrin (PRF): a second-generation platelet concentrate. Part I: technological concepts and evolution. Oral Surg, Oral Med, Oral Pathol, Oral Radiol, Endod 2006; 101 (3): e37-e44.

36. Rouhani A, Javidi B, Habibi M, Jafarzadeh H. Intentional replantation: a procedure as a last resort. J Contemp Dent Pract 2011; 12 (6): 486-492.

37. Simon JH, Glick DH, Frank AL. Predictable endodontic and periodontic failures as a result of radicular anomalies. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1971; 31 (6): 823-826.

38. Hungund S, Kumar M. Palato-radicular groove and localized periodontitis: a series of case re-ports. J Contemp Dent Pract 2010; 11 (5): 56-62.

39. Anderegg CR, Metzler DG. Treatment of the palato-gingival groove with guided tissue regen-eration. Report of 10 cases. J Periodontol 1993; 64 (1): 72-74s.

the importance and management of palato-gingival...

Documents