THESES DEFENDENDAE,

i. Matrimonium lwud raro 'medicamentum irt variis morbis.

2. Morbus veneJ•elis semel stìperatits nU1J6t-ern proclivitatem in eundem noviter recipien• dum , data occasione , relinquit ; vario/a

semel excuztlatà iilam imminuit.

3. In tertio coxartlzrocacis stadio salus relativtt solum speranda·.

4. Oculus tìtm corporis, tùm ani,ni status fide• le spe·culum sistit.

5-. il1ttli'eres , sì 'iletatem ciirnatericam debite superent, majorem ordinario, quam hl)• minesj attingunt senectutem.

5. Non morbus qlia talis, sed mor'bttr ìn fii•

divid..to ;curandus.

r;. Haerrfuzphròdismus ·vegetabilibil.s nècessariu1.

DISSERTATIO INAUGURALIS MEDICO-PRACTICA

DE

FEBRIBUS

INTERMITTENTIBUS QUAM

CONSENSU ET AUCTORITATE

ILLUSTRISSIMI AC MAGNIFICI DOMINI

PR.AESIDIS ET DIRECTORIS PERILLUSTRIS AC SPECTABILIS DOMINI

DECANI NEC NON CLARISSIMORUM AC CELEBERRIMORUM

D. D. PROFESSORUM

D0CTORIS MEDICINAE LAUREA SUMll'IISQUElN MEDICI NA HONORIBUS ET PRIVILEGUS

IN ANTIQUISSIMA AC CELEBERRIMA

UNIVERSITATE VINDOBONENSI PUBLICAE DISQUISITIONI SUBMITTIT.

Franc:iscus Ser. nobilis a Schwan:.enf,:ld, TRANSYLVANUS

KIS - LO'l.NENSIS,

In Theses adne.ras disputabitur in Universitatis aedibus die mensis Augusti 1837,

VINDOBONAE. Ex 'l'ypographia Francisci Ludwig.

. . \ '

- 3 -

De febribus interrnìttentibus.

F ehres intcrmittentes (vul'go frigidae, mJed;fe!• peoer, folte ~ieber) dicuntur, quarum symptoma­ta essentialià ceFtis temporibus cessant, sed

post inten-allà plus min~sve sta tuta recurrunt.

Intervallum non febrile apyrexia, febris re­versa paroxysmus, ordo quo paroxysmi acce•

dunt, typus audit,

Fehris intermittens itaque morbum sistìt,

serie paroxysmorum cum apyrexiis certo ' typo alternantibus sese manìfostanlem. Quilibet

paroxysmus forma sua anima.dvertcnte S y cl e n• ha mo (obs. mcd, etc. Sect. i. e. 5) qua com­

pendiuni · febris continuae brevissimae consi­

derari po I est, qua e sub decursu rcgulari cum

frig ore intrat, subsequo cum acstu progredì•

tur et cum sudore ac urinis communiter sedi­

m-entum la t,eritium formantibus terminatur. Ex comp~ratione ulteriore patet, morbum totum

faustis sub circumstantiis saepe cum paroxysmo

septimo nono undecimo, aut decimo q1.1arto

flniri , quemadmodum jam lLi p.o c r' a te s <le tertiana pura animadvertit+

D i V i s i o.

Differunt fehres intermittentes prc, typo 1

paroxysmoru1.;·(f~~nia~ characterc; symptoma­tihus eminentihus / èausarum rationibus, com­plicationibus.

L Juxta typ11n1 dis,tinguunll!r a,)1_1. regul<1:. res _et irregal_àres seu an9,malas, Regulares au: diunt, quarum p_a_r(?xysrn;i e.erto o cdi ne, hora caeterum ve! ea~em 1<:el certo temporis spatio citi~s aut ser_ius revertitur, reg1.1lariter lune an;

ticipantes aut p ostponentes, irre,gulares, q.u<1e nec paroxysmorurn ordine nec dùratione con• stant,_ Specialius h;• in qttotidianas, tertianas; quartanas ~ quint~nas,

Febris intermittens quotidiana quolibet

nychtemero paroxysmum et apyrexiam .offert, l:Ìoris matutinis accedere consvevit, nonnisl raro postmeridiem 1 vesperi aut noctu -intrat;·

magnam utplurinium proclivitatem in typum continuum prodit,

Ftbris intermittens tertiana (ba~ britl tii9i91

filledJfcl~,ber) inlra quadr.1ginta o,cto horas unum celebra! paroxysnium, Hic, circa vpl post me•

ridiem cum horrore solenni intrare, cuni va•

lidioribus ac in febre intcrm.ittente cuiusvis

,...,., s· -typi alterius symptomatibus ., 'speciatim aestu,

siti, dolore capitis intensis decurrere non ul•

tra duodecim .durare horas; ·et apyrexia per­

fecta excipi solet. Tempore vernali frequentior

ac alio, juniora ,potissimum subjecta ,· ro•h\lsta in ·· morbos :inflammatorios disposi la infestat.,

saepius ac aliae : characterem secùmfert inflam­

matorium, saepe cum nota biliosa comphca~

tur; pura et levis et saltem :non incorigr.ue tractata in individuis fausta·e· constitutionis pòst paroxysmos quinque, :::septem, , novem

(Hy,pocrates) texminatur. :: I.ndicatur crisis hydrna febrili .· dieta ad labiorum margines, et

orilìcia nasi, ipsa.que communiter paroxys­

mum fortissimum sequitur. Comparente hydroa

sperandum febrim post tres qua'tuorve paro­xysmos finitum iri. Anticipare amat·, et -in

aliam tunc specièm, ter tianam duplicem, quo­

tidianam, continuam remittentem transire ; id

quod ve! maxime metuendum, uhi sudar nul­

lus, aut nimis parcus et non levans oh serva•

tur, et apyrexia brevis. Levis in diaeta aut re•

gimine aut curati on e errar sufficit recidivae gc­

nerandae. Sed et salutifera noirnunquam est

vernalis , morbos inveteratos uti maniam,

melancholiam, -epilepsiam, paralises, arthri,

iidem, febrium autumaliuìn reliquias, chlorQf

sim etc. tallendo ., • corporisque evolutionem promùvendo.

Febris intermittens quartana (t,iet'tagige!l ober

-O.uartan,5'i e6er) intra septu aginta duas horas pa­roxysmum celebrat; qui a meri di e . aut vesperi invadere moris habet. Frigus mitius sed lon­gius ac in tertianis, aestus modicus esse cum

sudore, quin:que, sex ho ras durare, p aroxys­mus totus ad septem, octo horas extendi solet: nonnunquam tamen, morbo scilicet gravi~si• mo, frigus vehemens est, sub doloribus accr­bis ossa quasi:penetrat, neglectum sub paro­xysmis proximis in rigorem transit, sic vires

vitales summopere exhaurit, et seni bus ener• vatis periculosum.imo quandoque lethale evadi!,

Febris haec vel maxime infestat subjccta

ca che etica, et saepe cum sta tu pituitoso pitui· toso bilioso (atra bilario) viscerum abdomi•

nàlium speciatim hepatis ac lienis juncta oc• currit, quibus vel accedit, vel ipsa in de.cur• su productis complicatur. Autumno, tempore humido-frigido epidemica est; in regionibus depressis, puludosis endemica. Caeteris inter­mittentibus diutius durat, vix ante paro.xys• mum decimum et quartum judicatur, et eo pertìnacior esse solet, quo exactius ad eandem

paroxysmi rec,urrunt horam, quo graviores jun· ;guntur viscerum abdominalium adfecliones ,·

-- ? -

quo major aegri cachexia. Nulla interinitten.

tium adeo dto tantam infert cachexiam et ca• còchymiam, ac quartana, nulliF tanto pere ad secundarios hydropes icterum sc~rbutun1; chlh~ rosim, mensium anomalias tab_em disponit,' ''

In recidivas facillima est. · Quintana, Sèxtana, septana 'raro acced'unt,

quae enim qua tales imponunt; frequenter ter­tianae sunt aut quartanae, quàrum paroxys­mus intermedius aut deficit aut vix animadver­titur. Diu excurrunt oh accessus tamen lorigius

a se distantes haud mul.tum laedunt vires. (Conf. Burs eri i. inst. med.)

Febres intermittentes porro binos ternosve faciunt intra tempus indicatum accessus, unde quotidianae et tertianae duplices, quartanae duplices, triplices nominantur.

Quotidiana duplex duobus intra nychteme­rum paroxysmis, ac intermediis plus minusve patentibus apyrexiis insignita perquam t'aro observatur.

Tertiana duplex quotidianos offert paroxy­smos, sed eum in modum discrepantes, ut al. ternis tantum diebus quo ad tempus initii, in­_tensitatis gradum , symptomata, durationem, rationem criseos ipsamque apyrexiam subse

quam vicìssim sibi respondeant. Sat fre'luens

'èsl subind.e maligna, neé non larvilta.

, Quarla~a dt1p.lex post p~roi.1smos duos, singulis diebus singulos, tertium quemlihel

habet apyreticum, paroxysmos vero primae e.t quartae, sicut secundae et quintae diei siki invicem correspondenles.

Quartana triplex rarissime occurrit,

U. Pro proxysmorum forma distinguuntur

in intermittentes aperlas seu manifestas, et

occuhas seu larvatas; in evolutas seu for~a:

tas, et non evol~tas seu 11011 formatms.

Ma11ifestae sub forma pr.opri/:1 feb~is essen,

tial.is brevis comparent; larvata e_ sub schema,

te alius morborum speciei aut et symptomaljs

cuiusdam eminentis abscondu11tur. Est hoc

commu11iter ex nevrosium, etiam ex profh1vio,

rum serie v. g. cephalalgia, coma, apoplexia,

epilepsia odontalgia, lipothymia, asthma, car.;

di algia, vomitus, colica, diarrhoea, haemop•

toe etc, Tales, formae atque sy1uptomata pro

intermittentium larvis sunt habenda, si post intervalla perfecte libera, vel magnus saltem

remissiones certis horis recurrunt aut pluri•

mum recrudescunt, si introitus aut lucu_le11tae

exacerbationes ab horripilationibus ordiuntur,

cum sudore saltem levi et parti ali, atque uri·

nis non crudis, non spasticis, sed s11tu.q1tis et

hypostasim laterftiam formantibus termin;1wtur,

Non formatae (imper(ectae) .in pueris ven·

tricosis scrophulosis infarctu viscerum ab domi•

n111ium cum polyblennia, cum helminthiasi . la­pprantibus, ,:,vorac:bus, et autumno frequen'

tiores, fiunf praeterea ex perfecte evolutis et

regularibus , · culpa re gìminis, neglectus; trn•

ctaminis previ; adstringentium et stimulantiu1n

incongrue propinatorum.

III. Pro charactere generico intermittentes

sunt _inflammatoriae, putrida e , nervosae ·. ~t simplices, Simplices .omnium frequentìssimae,

symptomatibus aut putridis aut nervosis de­

stitutae p ost ·paroxysmos _,a liquot in chai,acte•

rem nervosum inclin are solent, nisi stimulis

male tractatae in infl ammatorium potius 'con­

jiciantur; Inflammatoriae, qu arum paroxysmos

non raro dolores punctorii in pectore niomen­tanei vel.et .. continui, tus sis sicca , respir,atio

citata , multumque difficilis, haemoptoe cotil• mitantur,,, , ,et ,characteris . iqflammatori i no;tae

generati111 d_e-signant, temp o:re vernali in sub­jectis ._robustis ac plethoricis frequentiores sunt,

utplurimum terti anae regulai;es, nisi gravibus

circumdentur symptom atibus facile sanabiles,

et debito . sub regi mine 11onmrnquam natura sola vincunt·ur. - Intermittèntes putridae so•

1-um ,. ~.ingul ae. in regioni bus fervidis, • humidis,

palud,osis o.bserv.antur. Nervosae j,n individuis

dehilihus , ad nevroses ,dispositis , nevrosi

- 10 .,,..,,.

chronica adfectis autumno frequèntius obviaé ' magna capitis passione, cephalalgia, delirii; placidis, animi deliquiis; subsultu tendinum

singulis symptomatum nevrosorum gravium, pulsu parvo, d e bili stipantur. Ad has; mali; gnae ornnes ac perniciosae perlinent, nec non larvatae plurimae.

IV- Pro symptomatibus eminentibus paro,

xysmorum comitibus distinguuntur intermilten, tes soporosae, apoplecticae syncopales seu

asph5cticae (itobt ,n~eber) convulsivae tetanicae,

asthmaticae cardialgicae; enteralgicae, emeti•

cae, diarrhoicae, cholericae, hacmorrhagicae

pneumonicae , pleuriticae etc. Si eiusmodi

symptomata commitantia periculum vitae se•

-cum fcrunt, febres intermittentes . comilalae

vocanlur maligna e, si initio lcvia dercpente

et absque signis prodromis periculosa flunt,

aut piane lcthalia, intermittentes perniciosae

audiunt. Malignac frcquentius tertianae tani

simpliceil quam . duplices, circa meridiem in­

tran tes , rarius quotidianae, rarissime quar·

tanae, observ-antur.

V. Pro numero causarumque expansione et

ratione agendi febres intcrrrti-tlcntes dispe•

scuntur in epidemicas, endemicas; - et spora•

dicas. Epidemicis praesertim ahnua:e ,accem

sendae; quae -denùo in vernales et ;:iutuihnal:e:a

...., 11 .,_

d1stinguu11tur ', quatenus non'-· adèo · tempù's ' iil'r• ni per se quam tempestatis conditi o ' atqU:è. pro~

ductus , inde· febrium intermittentiuin• c.ha·•

racter praedominans- respici.untur. , Potiorern

yernaliumvero· quarlanae effrciunt.

VI. Pro complicatione p-raesente interriìit·

tentes sunt. gastricae specialius saburrales, bi­

liosae atrab.ila:riiae, pituitosae :ab verminosae.

Intermittens saburralis frequ:e.ns est, sporadi~

ca, - biliosa, utplurimum terti.ana, cum be· palis adfectionc, sy:mptomatibusque biliosis,

q_uae sub paroxysmo ingl'aves.cunt, sub apy• rexia solum ·re,rnittunt, nequaquam cessant. Constitutionis biliosae epidemicae tum statio•

nariae tum annuae progenie frequentissima. -

Atrabilaria, communiter quart~na, cum gravio­re ac priore hepatis simul ac lienis. ventricu•

li tubic1ue -intestinorum adfectione chronica, et

~um secretione_ ac copiosa bilis variegata-e ·,

bruneae, nigricantis pituita tenace remixtae, per vomitum et alvum ejectione, cum habitu

cacheclico, colore lu1·ide. bruneo, terreo:, de­

bilitate etc. incedit. - Pituitos.a vel maxima

quotidiana , aut quart,ma. Ast copiosa inprimis viis pituilA ipsa jarh prqductum sistit morbo­

su111; organorum mucum s ec.ernentium, mem­

branarum videticet et. glam:li.\larum mucipara•·

rnrn n1orbum supponens; . larg.a muci secreti o

non in membrana mucipara .t:antum, a •fauci• bus incipiendo, sed in ilta etiam organorum

rei;pirationis , cavorum nasaliurù. vaginae ·ac uteri manifestatur, .cum. vitiosa :sangvinis indole

aequo parciore cruore, praevalente sero, et solidorum. laxitate conjuncta est. - Vermino.

sa, phaenomena hanc insignientia, penes fe.

bris pituitosae signa, speciatim in symptomati­bus verminosis consistunt, quae sunt: abdomeri

crassum, tumidum, durum cum. re li qui corpo.

ris extenuatione, tormina frequentia praesertim

circa umbilicum cum sensatione puncturarum,

morsuum reptationis, distensionis, c11useae ac

praecipue tempore matutino, vomituritionis,

vomitus potissimum humoris limpidi, adpeti•

tus inconstans, jam anorexia, jam bulimia alvus nunc retenta nunc diarrhoica, seri lactis

in star turbiduli; sudores acidi, color foci e i ple•

rumque pallidus, subito mutabilis, oculi lan•

guidi, annulis caervleis sulcati pupilla multum

dilatata diplopia, aut ali a e visus anomaliae;

frequens labii superioris et nasi intumescentia,

narium pruritus, epistaxis; aurium susurrus,

aliquando cephalea; lingua spurca, saliva co•

piosa, halitus praecipue jejuno tempore foe­

tens, inertia, morositas an:mi mobilitas. -Juxta classificationem stricte systematicaiil

intermittentes pro typo, in tria genera, nimi•

- i3 -

rum quotidianam dividi, et"singula pro- cha:. taclere principali fehrium ultro'in spccies tres, inflammatoriam, putridam et :nen,osam dispe­

sci possent: asf per hanc divisionem: conspec• tus omnium intcrmittentium .,distraherelur ,, .ot diagnosis siinul difficilior redderetur.

D . i a g rt o ~) ~;

Febrium lntermiUentiuin _diagnosi$ haud ctifficulter desumrt.ur ex esse.ntialibus, quas in

decursu tant normali' quani ano\nalo offerunt.

Negare : tameµ nec1uit; q-u:od: 'aliquac inter• mittenti uni prp.ccipuè artomalar.ù:m / in• sp~cie.

lanatarum spedes; rnaxinias in .dignoScen.d<>,

offerant dìfflcultates, qua1Lnonn.is1 expertu.s et oculatus de.vine.ere . valet Mcdì'cus, - In stabi .. lienda febriunf intermittentium . diagnosi .Uni•

versim non solnni ad morbi imaginem; typ:um, characterem, symptòrirnta pi'aevalentia , · sed qtiam maxime ad geni uni epideniicum àdtendi debet, .....

D e e ù r s u s.

:buratio pendei a dispositionc (ab hac enint sola paroxysmoruni reditus derivandtis) atque pro illius diversilatc et intensione ipsum diri.

gente, nunc ad paucas ·septimanas, nunc a1l

plures menses et annos protendifur, - qua-

·tenus febrem. :acutam in compendio post cer­Ju-nì •aUt in_:c ertu11r :inte.rva:llum ·r ;edeuntem, si, stit, : acntu.m: decursum' agnoscit ,, intra 2 4 ho~

ras pl,erumque 'solutiones. Febres qua perti­

naci . -foven .tur diathesi , etiam ·• respectu p aro­

xysmorum din.tius excurrere ;_ quales sunt au­

tumnales, endemicae, quartanae, recidivae,

anomalac, corripliéatàe, prae alii's cachecticae.

A'etf'o 1 agT'a. D i s· p o s i t i e;;

, · .li:id-ra d·uhitafronis aleam positum est, ad

gette-si'm·: febris intermittentis ; ·· P'raeter causae excit·antis seu • procatareticae ·actionem, pro­

priani requirì dispositionem ; i. ·e •. certam quam•

dam in eiusrno<li malum contrahendum proa.

pehsionem, quod bisce affirmatur, cur eadem

prophasis in uno ho mine febrem -gastricam, in

alio catharrhalem intermittente_m _in ali o; cur

e·adem epidemia eodem tempore in variis sub_­

jectis nunc tertianas nunc quotidianas produ­

ca!. Varias diversi aevi medici de momento

proegumeno habuerunt opiniones. - Silvius,

Villisius illnd in humoribus et quidem in pro•

prio quodam fermento febrili quaesiverunt,

opin:io, cui quidem jam Sydenham quodam

modo accessit, - VV erlhofìus, humoribus no•

t5 ,_,

sh'is permixtum, cum athmosphaera cotnnù11tl• cantem et . Qscillantem susp'.icahatur. -'- F ·r.

Ho me, ·Mor ton {lt S:v ì et e n dispositionetu

in systemate , nervoso quaerendam esse ilùlii•

marunt. - .Omnes · ab antiquissimis tempòri­bt1s ad nostrum usque .aevum .excogitatae by• potheses, quae profundis , ohvellatum teriehris

arcanum naturae fcbrium intermittentiufu- rio• bis manifestàrent, aut :hypot,h.esini plus :n1inùS:

suhtilem, saepe · ad ostentandam scientiam· ex• cogita tam aut deceptionem ·S'ui ipsius · in gr-a• ti,am praeconceptae opinionis, · aut de,nique de,

viationem ingtmii, animique speculationein re•

ferunt, qua e ad locupletan~am scienliam nì•

hil, ad dcmé>n·sfrandam rei"11il luram aeque tan•

tum contuleve in Therapia . hypothesi admensu­rata pcssimas perniciosas pr,otuleruntsequelas,

Omnibus autem symptonrntibus febrium in­

lermillenliurn .. co1nputatis qua e in interi tu, de­cnrsu, crisi, et in termine. oc.tilis sese offer­

runt; si causas earum occasionales, una et the­

rapiam cum fructu adhibitam serio perpendi•

mus animo, confiteri dcbehimus; Eas nisi in

idiopathica organorum digestionis adfectione radicati sint; cum eminenti sallem sta tu ho­

rum organorum morboso conjunctas incedere.;

qui continuus quidem; in org1Jn1s tamen perio­

clicne functioni destinatis, periodice quoque in

- t6 -

formam feb1·is plus ,• minus longo. tempore du. ran,tis cxsurgi t, . ita,, ut nec stricte·statm, inflam­

matorius, nec stricte. nervosus secl · potius ad­

fectio sui generis sit, nullis hucusque hypo­

thesibus satis exi:,osita, quae jam febris inflam• matoriae, jam nervosae, jam; licei rarius colli­

quafrvae characterem assumit, F r. ab H i J. de nb_r a n d dispositionis subst-ratmn assumit systema nervosum et quidem. sphaeràm g,m. gliarem, dicens, dispositionem consistere in ju­

sto _niajori systematis . nerveo• splanchnici ere­

thismo·, qui efficientiae nervosae debilitatem

vel absolutarn vel saltem relativam ·includi!,

C a U S a e e X C Ì t a Il t ,e S.

Inter varias febrium intermittentium pro­

phases palmam tenent influxus tellurici, qui in

varia acris athmospherici crasi, humiditate,

temperiei vicissitudine, ventis exhalationibus,

electricitate etc. consistunt. - Dum a peculiari constitutione loci, aut ab anni temporum mu• t;.itionibus pendent, pluribus infensae fiunt ho·

minibus, alque nunc èndemicas, nunc epide­

micas gignunt febres. Inter cunctas nocivi aeris qur1litates per emi­

nentiam commcmorari merentur tetra illa effln­

via, qua e e superficie paludum et aquarum extri­

cantur, atque faventibus ardore aestivo, aeris ma·

Iakia, electricùate negativa, udore nehularum

diu incubantium tantam induunt potestatem, ut febres mali plurimum moris ac periculi plenas

progignant. Aquas in quibus linum et canna­

bis contabescunt, pestilentes auras emittere,

paludosae mephiti · simillimas, atque febribus

perniciosis generandis summe idoneas esse, anliquissimis innotuit temporibus.

Causis procatarcticis adhuc accenseri mc·

rentur 1) victus pravus, dyspeptus, lentus, tenax, pingvis, in specie carnes suillae, pisces, ova,

ostreae, mituli, panis mucidus, fructus horraei recenles et immaturi, melones, cucumeres 2) potus frigidus aestuantae corpore avide sorbil­

latus, aqua corrupta, putida infusoriis scatens animalculis, - 3) animi pathemata in primas

vias et hepar influentia uti terror, metus, ira.

4) materia e peccantes, qua e ex abnormi secre­tione humorum ad ventriculum vel intestina

delatorum efformantur, uti pituita, bilis, col­

luvies serosa, vermes. -

Quo modo ex conflictu dispositionis et cau­

sae texcitantis morhus oriatur, et qualis sit mo• mentorum causalium nexus, unius ad alterum,

et utriusque ad ipsum mo,rhum relatio, ube­

rius cxplanatur (Vide F r. ab H i Id e n b rand

inst. Practo mcd. Pyretolog. compi.)

P r o g n o s i s.

Momenta praecipua, quae prognosim diti.

gunt, et sortis futnrae praestantissima auguria

spondent, sunt subjecti conditio, causa et con­

stitulio epidemica, symptomata, typus et dc• cursus, complicationes. -

T h era p a.

A.d sanandam fehrim intermittentem ea sunt

requisita, quae in ali o quoque morbo requi­runtur, nempe: 1, Removere causam occasio­

nalem, 2. Morbum cum suis effectibus et com•

pljcationibus eradicare, 3, Reconvalescentiam

debite adjuvare.

Quod est primae quaestionis, rcmoverc

nempe causam occasionalem, hoc diversa ra•

tiorie praestatur, saepe vero penitus est im­possibile. Noxia enim paludum et lacuum ma.

jorum, effluvia, intcr quae hydrogenium per• carbonicurn e resolutis per putredinem vege­

tabilium et insectorum millibus evolutum lo•

cum tenet principem. Accedunt aer maxima

pro parte humidus, noctes respectu dierum

frigidae, aquae acido carbonico privatae, mi•

nus aptae; tuguriae humiles, fenestrulis mini•

mis nunquam apcricndis et pavimcnlum terra

argillacea slratum, quarum un.ica familiae \n•

tegrae vel et pluribus domicilium praebet, et, perversus mos, defatigato et exaestuato corpore cespiti incumbere, uti hoc in plurimis locis

Transylvaniae, et ad littora lacus Balatonis cap­ta experientia mihi constat.

Morbum ipsum una cum suis causis et ef­fectibus sufferre, non est res levioris operis, cum nos latens morbi natura, directam eius

therapi111n fa cere vetet; indirecta solum ratione

eum adgredi erit possibile,

Cura radicalis tempore apyretico.

Cura in febrim intermittentem penitus era­

dicandam directa, tempore apyretico institui• tur, Primus autem hic debet haberi respectus

naturae seu characterìs febris. Febris inter­mittens simplex vel complicationibus eius abac~

tis talis redd.ita, ad oeconomiam organismi hu­

mani s.1lutaris nil conferens, nec cum detri­

mento sanitatis, eius interitu conjuncto, ( quod

haustis e therapia speciali cognitionibus in ca­

sibus individuis dijudicandum erit) praesidiis

artis nostrae saluberrimae est profliganda.

Ut in enumerandis mediciàminibus antipy­

reticis certum quemdam sequilr ordinem, se­

'rie sequenti de iis loquar: 1. De aromaticis

anrnris; 2. De · amaris et amaro-Jdstringenti• 2 ~

- 20 ..,..,

bus; 5. De vegetabilibus acribus; 4. Dc narco. ticis; 5. De gelatina et albumine animali; 6. be remediis emeticis et purgantibus, 7. De ir• ritantibus cutaneis ; 8. De motibus animi ve. hementioribus.

Non datur quoad virtutem febrifugam in

cognita hucdum nobis rerum natura remedium,

quod cum cortice peruviano ab anno 16,o in

Europa comparari posset. Tempus aptissimum corticem adhibendi

apyrexia est. 'l'emporc enim paroxysmi facile ventriculi oppressionem, nauseam, vomitum,

anxietatem, caloris se~sum etc. causat. Pulvis omnem corticis virtutem gerens, nisi debilita•

tae id vetent vires digestionis a scrupulo ad drachmam, vel solus, vel; cum pulvere calami aromatici, corticis cinnamomi, elaeosachari

etc. omni trihorio summendus ordinatur. Vi­ribus vero digestionis acquo magis langventi­bus, eae, remediis aromaticis, et parvis vini portionibus repetitim adhibitis prius roboran•

dae, dein autem ad usum corticis erit proce­

dendum. Datur hisce sub rerum adjunctis De­coctum Corticis ex uncia semis-una, ad cola­

turam unciarurn decem aut librae, additis ama· ris aut spirituosis corrigentibus, aut adjuvan• tibus, tandem ad pulveris usum, si rerum

adjuncta id exigunt, transeundum erit. Diar•

rhoea ab usu chinae quandoque producta, ad­juncto opio temperanda erit, Oh magnum cor•

ticis pretium, ubicunque is indicatus fuerit, in

pulvere exhibeatur. Decoctum in dosi dupla

virtutem minorem, extracla vero pretiosissima

licet, scopo optato persaepe n.equaquam satis•

fecere.

Salutiferis chemiae recentioris conatibus in acceptis reforrendam habemus chininam et ein• choninam naturaé alcaloideae, imprimis vero

sales ex his compositos, utpote remedia, in fe. bribus intermittentibus praestantissima, corti·

cem ipsum eiusque praeparata omnia longe

superantia. Doses aloaloidum chinae morbi characteri,

gradui, stadio, aegri aetati, eiusdem tempera•

mento, denique genio epidemico adcommo­dandae sunt. Praestat easdem dosi minori sae­

pius repetita adhibere, quam unica vice ven­triculum remedio bocce obruere, nisi id peri­

culum imminens jusserit; quamprimum in•

commoda exinde in conspectum prodierint;

dosis eiusdem restringenda, aut usus eiusdem pro tempore suspendendu8 erit. '

Quamvis Alcaloides chinae virtute febrifoga

gaudeat eximia, ad cachexiam !amen post in-

1ermittentes relictam tollendam, si organa di­

gestionis viscerumque &bdominalium statu$

non repugnat, aptius ipse cortex exhibctur, cum principia in Alcaloidibus desiderata, uti;

acidum chinicum, gummi, amylum et prae­primis materia scytodephica , ad mutandarn reproduclionis indolem plurimum conferant.

Forma et dosis, quibus Chinae alcaloides exhibeatur, varia esse po test, chinina et cin• chonina, formam pulveris, pilularum, boli, trohiscorum. - Sulfas vero chininae solutio­

nis quoque formam admittct. E sulphate chi• ninae syrupus etiam et tinctura praeparari pos­sunt.

Dosis sulphatis cbininae reliquorum prae­paratorum huc spectantium pro varia medici intentione variat; constai enim ex observatio­nibus fide dignis in febribus interrnillentibus

levioribus sex - octo grana sulphatis chininaa tempora apyretico exhibita optatum pracs!are effectum, in pcrtinacioribus ,·ero viginti quo•

que grana rcquiruntur. Apta est mcthudus corticem propinandi a .

. cel. Torti proposita, qua nempe drachma una, duabus aut una ante paroxysmum bora , et drachma dimidia sub introitu ipsiu3 frigoris

febrilìs porrigitur. Paroxysmus praesens evadit multo mitior, sequens vero penitus emansit, qui si revcrtitur, tractamine hoc iterato (u­

gatur. -

Cortex Liriodendri Tulipiferae secundum

observationes ccl. ab H i 1 de n b r a n d, quo ad

efficaciam, vi corti ci chinae proxime videtur

accedere. Magnae quoqne efficaciae in profliganda

febri sunt: Cortex Cascarillae, radix calami

aromatici, flores ch ammomillac herba absyn­

thii, radix gei urbani,

Remedia qnoqne .,tonico solventi a, uti: ra•

dix taraxaci, hcrba et radix saponariae, radix

cichorci, herba fumariae officialis, in casibus imprimis ubi infarctus effectivi dnramen incul­

pantur , muriate amoniae junctae optatum praestitere effectum. ,

Multum quoque praestant fabae coffeae ma­teria propria coffeacea instructae , quod in ex­

tracio vel decocto fabarum viridium propi­natur.

Vegetabilium acrium princeps in febribus

intcrmitlentibus est radix Cephaelidis lpecacu•

annhae, qui potenti quo gangliorum systema nervosque splanchnicos adficit stimilo, saluta• ris evadit sive refracla exhibeatur dosi, sive ad vomitum usque porrecta.

Arnicae flores excitando energiam nervo­

rnm in systemate vaso rum, sicque integrae

prospiciendo metamorphosi progredienti in il­

lis praeprimis casibus salutares fuere, qui in

- 24

turbato systemate vitae reproductivae dicato

originem agnovere, qui cum proclivi tate ad c,bstructiones, oedemata, absentia diathesi in­

fiammatoria incedunt. Huc semina sinapis,

chelidonii majoris folia et cortei taxi baccatae quandoque numeranda erunt.

E narcoticis opium jam a veteribus nomine

Theriacae virtute febrifuga insignitum, in illis

praeprimis casibus laudatam suam comprobat

effic!)ciam; in quibus febres intermittentes ex affectibus animi vehementioribus, terrore, et in

subjectis hypochondriacis , hystericis, ortae fuerc, Ultimam autem ancoram salutis omnis

constituet in febribus intermittentibus apoplec­

ticis soporosis, convulsivis, tetanicis et iis,

in quibus dolorcs atroces, vomitus, cholera

etc. praeceps minantur periculum. Porrigitur autem parvis dosibus tempore apyrexiae chinae

nuptam vel brevi ante introitum paroxysmi vel

sub ipso paroxysmi initio, aut hoc ad finem

vergente. - Huc Belladona, nux vomica, Amyg­dalae amarae, a qual aurocerasi et pheliandrium

aquaticum, felici cum successu, rationali sub

indi catione adhibita, nume randa. Gelatina animalis, virtutem febrifogam cer•

tis sub circumstantiis exerit, uti hoc experien•

tia cel. Gautierii confìrmatur. (vide H u fe I,

Journal 1815, 2. St, p. 120).

- 25

Tartarus emeticus in febribus intermillen• tibus gastricis verminalibus et rheumalicis.

Sulfur auratum antimonii pulveri florum eh;.

momillae, vel calami aromatici ad grannm se•

mis integrumque de die sumptum salutare.

Arsenicum oxydulatum album in usum h"a­

hilur, latius quam par est, propagatum. Vix

enim non in omnibus agyrtarum praeparatis antifebrilibus , sub nomine mors febrium , tinctura antifebrilis, elyxirium· febrifugum etc •.

circulat, arsenicum parva quantitate vcntriculo

ingestum, brevi, saepe jam post 1/~ vel ½ horae

intervallum;sensum hilaritatis causai, gratus ca­loris sensus e scrobiculo cordis super reliquum abdomen semel extendit, appetitus et sitis quid­

piara concitantur, urina e et alvi excretio:ries

promovenlur. lntenditur dein calar successive l')tius corporis, .pulvus fiunt fortiores ac fre•

quenliores, energiaque integri systematis mus­

culari~ intenditur, nervosum quoque systema huiue fit successive particeps, hàc · dosi arsenl­

cum longo saepe tempore porrectum fuerit;

quin intoxicationem chronicam produxisset, nèc aliam nisi roborantem exeruit potentiam,

Dosi quidpiam majori, debilitatem totius cor•

poris, sanguinis resolutionem, paralyses par­

tiales, anaesthesiam, impetigines, febrim hec•

ticam, et lethalem producit tabem,

._. 26 -

Ferrum utile non solum contra sequelas intermittentium verum et in ipso morbi decur, sn , extractis amaricantibus junctum optato cum successu exhibuit ce!. Jos, Fra n k.

Maximis tamen encomiis celebrata sunt ab J esse W h e a t o n sulfas et phosphas ferri: Ubicunque febres intermittentes cuiuscunque typi , diuturni tate, solidarum partium to­

num, flaccidarumque crasim pessumdederint, sic, ut non solum malus corporis habitus, ve.

rum virium quoque languor et coctionum de­pravatio consequantur, chalibe nil fore prae, stantius autumnat Burserius.

Emetica ab antiquissimis temporibus usi­

tata, a cel. Sydenhamvero et van Swieten maxime in usum vocata, necessaria sunt, si

symptomatibus plus minus manifestis sordes

in primis viis haerere constet. sive hac febrim, sive febris illas produxerit.

Emeticum autem ita porrectum, ut aclio ejus cum initio paroxysmi coincidat, non so, lum refrenat vel elidit paroxysmum futurum,

verum saepissime ipsam eradicat febrim. Fe• licissima vero methodi alternantis, ubi eme• tica refracta dosi tonico solventibus junguntur,

sunt resultata quotip.iana confirmata. Denique animi mvtibus vehementioribus,

- 2? -

iraè gaudio, imaginationi objecto alteri nimis. intentae, salus febris intermittentis persaepe fuit in acceptis referenda. Huc et !ìdes firma in certam fcbris emansionem numeranda, quae amuletorum . et medicorum sympatheticorum innumerorum partem constiluit activam, faten­dum tamen, tristibus hisce remediis damna

saepe quam maxima in genus hominum pro­

manare. -

- i!l ·-

AUCTORES MONOGRAPHI.

-R o I fin k. Dis. de Febrib, intermit, Jenn, 1658, T r u k a. de R r z o vi t z. Historia febrium in•

termittentium. Viennae 1.,15. 8. 5', W. t1on {, o r n. \lìerfud,) iiber bo(l llllecWef,1Yie6er unb

fein e {,eifung, befonber(i burdJ <r~ ina .??inbe. 2 lt~h.

lffiintert9ur. 1 790,

Max. Sto l l. Aphorismi de cognoscendis et curandis febribus. Vienn. 1 ')86.

P. G. W e r l ho f. observationcs de febribus pracipue intcrmittentibus. Edit. 2. Hannov;

1743. 4, J a c. G r a in g e r. Pract. !B emerfongen iìòer bie me,

~(lnbfung ber foften )Ji eber. ~~ip6ig I 7 85.

Rivi n u s. Diss. de febribus intermitt. Lips.

172 l,

Fra n c. Se h r a ud. de fehribus periodum ha,

bentibus. Vienn. 1797· C. Stra e k. Observat. de fehrihus intermitt,

Offenb, 1787.

- 29 -fb d,, n e i b t r, ii&er ben fvornbifd,,en lt9p~ud unb ba~

!!D1d,Jfe(,5'ie&er, ltii&ingen 1826.

l)3 o 9 e (1 .~anbbuc!J lier prnctifdJen Jfr5net)ltiijfenfdJ.ift.

V a I e n t. nob. ab H il de n b r a n d, lnstitutio• nes practico • medicac per filium editae , Viennae,

- :;o -

THESES DEFENDENDAE.

I. Circulatio est fundamentum omnis motus or•

ganici, Il.

Omni initio in febre functioncs scnsiferas ad, flict~s esse Pathologi pridem rebantur.

III. Vis indefessa, Actio motus, in anorganicis prae•

supponitur; in organicis sensibus cxler•

nis sub incremento et Metamorphosi cer• nitur,

IV, Mèsmerismus e Medicina haud proscribendus.

V. Calor externus minuit adminicula , qui bus ca­

lor animalis augetur. VI,

Illeccbres mentis functiones ab Action e nimi ,1

cerebri rcpetuntur. VII.

Febres nervosac adynamicae vel cum erethi s·

mo, vel cum torpore dccurrunt,

--:- 31

VIII. Matrimonium moralitali utplurimiltn prodest

IX. Aqua pura frigida aére referta a radiis solari­

bus eam desoxydantibus remota sitim op­time sedat.

X. Non dalur remedium specificum contra chole­

ram morbum. Xl.

Repentina temperiei mutatio sanitati maxime nocet.

XII. Opera divina longe humanam superant men­

tem nec concessum no bis est, supremas eruere naturac .causas,

XIII. Infinita in natura apparitionum multitudo non

ex alio fonte est repetenda, quam a virium polarium di versa proportione concurren• tium, lusu,