this cover and their final version of the extended essay to

is are not

is

must a not

use

Examiner 1 Examiner 2 Examiner 3

A research 2 2

B introduction 2 2 [~ c 4 4

D 4 4 D E reasoned 4 4

F and evaluation 4

G use of 4 4

H conclusion 2 2 D formal 4 D 4

J abstract 2 2 D K holistic 4 4

ULUSLARARASI BAKALORYA DiPLOMA

PROGRAM!

TURK<;E A DERSi UZUN TEZi

"iZLER VE Y A~AM"

Dam~man Ogretmen:

Ogrencinin Ad1:

Ogrencinin Soyad1:

IB Numaras1:

Sozciik Say1s1: 4000

Ara~ti:rma sorusu: Cemil Kavuk9u'nun "Ba$kasznzn Ruyalarz" adh yap1tmda ailenin,

bireyin ya~am alglSlndaki etkisi nasil i~lenmi~tir?

OZ (ABSTRACT)

Uluslararas1 Bakalorya Progrrum, Tlirk9e A dersi kapsammda haz1rlanan bu tez 9ah~masmda

Cemil Kavuk9u'nun "Ba§kasmm Riiyalan" adh yap1tmdaki bireyin var olu~unu

ger9ekle~tirmesinde ve ya~am alg1smm ~ekillenmesinde ailenin etkisi incelenmi~tir. Y ap1ttaki

odak figiir iizerinde ailenin 90k derin bir etkisi oldugu tespit edilmi~tir. Anne, baba, abla ve

agabeyden olu~an aile iiyelerinin her birinin odak figiir iizerinde bamba!?ka etkileri olmu~ ve

ki~iyi farkh a9Ilardan etkilemi~lerdir. Tezin amac1 yap1tm odak figiiriinii aile olgusu

baglammda degerlendirmek ve bu degerlendirmeyle ilgili olarak birey iizerinde ailenin nasil

bir etkisi oldugunu ortaya yikarmaktir. <;ah~manm giri~ boliimiinde yap1tta yer alan oykiilerde

one 91kan "birey-aile" ili~kisi degerlendirilmi~, bu degerlendirmeyle birlikte aile iiyelerinin

odak figiir iizerindeki etkilerinin yonii saptanmi~tlr. Geli~me boliimiinde bu etkinin ozellikle

hangi ki~iler iizerinde ve nas1l yogunla~tlgi, bireyi hangi a9Ilardan etkiledigi

degerlendirilmi~tir. Bu boliim "Ablanzn, agabey ve yegenin, anne ve babanzn odak figurun

ya~am algzsz uzerindeki etkisi" bi9iminde ii9 ara ba~hk altmda incelenmi~tir. <;ah!?manm

sonu9 boliimiinde ise odak figiiriin ya!?amm1 ~ekillendiren bu ki~ilerin onun ya~am alglSI

iizerindeki etkileri genel bir degerlendirmeye tabii tutularak birey iizerindeki aile etkisinin ne

derece onemli ve belirleyici oldugu anlatilmi~tir.

Sozciik say1s1: 1 7 5 s6zciik

1

i<;iNDEKiLER

I. GIRlS .................................................................................................... 3

II. ODAK FiGURUN YA~AM ALGISINI ~EKiLLENDiREN ETKENLER ............... 6

II. I. ABLANIN ODAK FiGURUN YA~AMINA ETKiSi. ............................ 6

II.II. AGABEYiN VE YEGENiN ODAK FiGURUN YA~AMINA OLAN

ETKiSi

•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••v•••••••12

II. III. ANNE VE BABANIN ODAK FiG(TRUN YA~AMINA OLAN

ETKISI .................................................................................................... . 14

III. SONU<; ............................................................................................. 18

IV.KA YNAK<;A: ....................................................................................... 20

2

Ara~t1rma sorusu: Cemil Kavukc;:u'nun "Ba~kasznzn Riiyalarz" adh yap1tmda ailenin, bireyin

ya~am alg1smdaki etkisi nas1l i~lenmi~tir?

I.GiRi~

Cemil Kavukc;:u'nun "Ba~kasmm Riiyalan" adh yap1tmda tiim oykiilerin ic;:inde gezinen bir

odak figur ile kar~1 kar~1ya gelinmektedir. Yap1t boyunca, odak figiiriin c;:ocuklugundan

ba~layarak yeti~kinlik surecine kadar gec;:irdigi zaman dilimi ic;:inde yer alan kesitler

birbirinden yap1 olarak bag1msiz, anlam ve anlat1m biitiinltigu ac;:lSlndan ise birbirine bagh

oykUler halinde anlatilmaktad1r. Bir odak figur ve bu figurun ya~ammda etkili olan belirli

yard1mci figurler etrafmda kurulan oykiiler, oda.l( figuriin ya~amma ait c;:e~itli zaman

dilimlerini yans1tan fotograf kareleri gibidirler. Odak figuriin, c;:ocukluktan yeti~kinlige dogru

ilerleyen birey olma surecini anlatan yap1tta, oncelikle ki~inin ailesinden sonra da c;:e~itli

yerlerde ve zamanlarda kar~Ila~tlgi, tani~tlgi, hayatma dahil olan birtaknn insanlardan nasil

etkilendigi ve bu etkilerin onun ya~am alg1sma ve ~ekline nasll yon verdigi anlatllmaktad1r.

Odak figiiriin ya~am algislm etkileyecek ve sonraki zaman dilimlerindeki ya~antllan ic;:in de

belirleyici nitelikte olan olay ve durumlann anlatildigi "Riiya" adh oykii, anlatiya ve yap1ta

ad veren, odak figiir ic;:in son derece onemli ve etkili olan bir "riiya"mn aktanlmas1 ile ba~lar.

Oykiilerin odak figurii, c;:ocukken giindiizleri uyumak zorunda oldugu zamanlan ve bu

uykularmda gordiigii hep aym ruyay1 anlatir. Ki~iyi "denizin yanszttzgz bir sonsuzluk hissi "ne

bogan bu riiyalar, zaman gec;:tikc;:e bir "karabasan "a donii~mektedir. Goriilen riiyalann odak

3

figiiriin ya~rum iizerindeki etkisi degerlendirildiginde, zrunanla, bu riiyalardaki degi~imin aym

zrunanda odak figihiin ya~runmdaki degi~ikliklere de i~aret ettigi sonucu ortaya <;Ikacaktlr.

Riiyalardaki bu degi~imle birlikte oykii ki~isi de degi~mekte, <;ocukluktan kendi ayaklan

iizerinde duran bir birey olma yoluna, yeti~kinlige yiiriiyecektir.

Odak figiiriin ya~runmda onu en <;ok etkileyen, <;ocukluktan yeti~kinlik siirecine kadar onun

ya~run alg1smi ~ekillendiren, en <;ok deger verdigi insan ablas1d1r. "Ablam" adh oykiide odak

figiiriin ya~ammda ablanm bu etkisinin nasil olu~tugu, ki~inin ablasmdan nasil etkilendigi,

ablanm onun ya~runmdaki rolii anlatilmaktad1r.

"Solgun" adh oykiide abla hayatta degildir; ancak bu kez de ablaya <;ok benzeyen

agabeysinin kiz1 oykiiniin merkezine oturmu~tur. Yegen, halasma sadece fiziksel olarak degil

ki~ilik ve huy olarak da benzer. Bu benzerlik de odak · figiiriin ya~runmda onemli bir etken

olacakt1r.

"0 Kadm Fatma Girik Degil" adh oykiide odak figiiriin yakm <;evresinden bir "kadzn­

erkek" ili~kisi anlatilmaktad1r. Kadmm patron, erkeginse kole oldugu bu ili~kinin ne kadar

1st1rap dolu oldugunun anlatildigi oykiide, odak figiir, <;ocuklugunda kendi evinde gordiigii

"kadzn-erkek" ili~kisinden yola <;Ikarak, evinden aynld1ktan sonra <;evresinde gozlemledigi bu

ili~kiyi degerlendirmektedir. Sozii edilen ili~ki ona kendi ili~kileri i<;in neyin dogru neyin

yanh~ oldugunu gosteren bir kllavuz olacakt1r.

"Ba~kasmm Riiyalan" adh oykiide artik bir yeti~kin olarak kar~1m1za <;Ikan odak figiiriin

e~ini nasil aldattigi anlatihr. Bu oykiide odak figiir, <;ocukluk yillarmdan itibaren ailesinin ve

yakin <;evresinin etkisi ile zrunan i<;inde kimligini ve ki~iligini olu~turmu~, y~run

alglSlm bi<;imlendirmi~, aile i<;inde sevgi ve baghhk gibi birle~tirici gii<;lere kendince bir

baki~ a<;ISI getirmi~, farkmdahk i<;indeki bir birey olarak yer almaktad1r. Onun e~ini aldatmas1

4

da aslmda aileye baki~1 ile ilgili bir durum, sonuc;tur. Aldatma olgusu, c;ocukluktan gelen

"aile alma" sfuecindeki eksikligin, ileriki ya~larda, birey lizerinde nasll bir etkiye sahip

oldugunun, aile ili~kilerinin ki~inin bilinc;altmda ne gibi etkiler yarattlgmm gostergesi olarak

kullamlmi~tlr.

Odak figlir, c;ocukluk y1llannda "ablas1mn mutlu oldugu" rliyalar gormek istemektedir.

"Diigiin" adh oykli, bu rliyalann gerc;ek ya~amda nihayet mutlu bir sona ula~masm1 anlatlr.

Oykli figlirli, c;ocukluk ylllarmdaki rliyalannda ablasmm sevdigi adamm motoruyla uzaklara

gittigini gormektedir. Bu oyklide de ablas1 dtiglinlinden sonra o motoria uzaklara gidecek ve

c;ok mutlu olacakt1r.

Y ap1tm son oyklisli olan "Oykii $oyle Ba~hyor" adh metinde ise yap1t boyunca hikayesi

anlatllan tUm figfulerin aslmda tek bir ki~i oldugu, yapltta yer alan oyktilerin de bu ki~inin

bilinc;altmm c;e~itli bic;imlerde okurun kar~1sma 91kml~ gorlinti.ileri oldugu anlatllmaktad1r.

Y ap1ttaki birc;ok oykliden bir pare; a bannd1ran bu son oykli sayesinde ya~am hikayesi anlatllan

odak figlirlin aslmda yazann, anlatlcmm kendisi oldugu ~eklinde bir sonuca varllabilir.

Y ap1tta yer alan blitlin oyklilerde, birbirinden farkh anlatllann farkh odak figlirli gibi gorlinse

de ashnda tek bir ki~inin ya~ammm c;e~itli halleri, bu ki~inin c;ocukluk ylllan, aile ili~kileri,

yeti~kinlik zamanlar1, i~ ve arkada~ c;evresi anlatllmaktad1r. Bu geni~ zaman dilimi ic;inde

5

ki~inin ya~am alg1sm1 en c;ok etkileyen zamanlann c;ocukluk ylllan oldugu gozlemlenir. Birey,

aslmda tilm ya~amm1 ve ili~kilerini bu ylllardaki edinimleri ile olu~turmu~tur. Ba~ka bir

deyi~le "c;ocukluk ve aile" odak figilriln hayatmm temel belirleyicisidir. Bu noktadan

hareketle tez c;ah~masmda odak figfuiin aile ili~kilerinin ve c;ocukluk ylllarmm ya~am alglSl

iizerindeki etkileri degerlendirilmi~, bireyin ya~ammda bu zaman diliminin ve aile olgusunun

ne derece belirleyici olabilecegi irdelenmi~tir.

II. ODAK FiGUidJN YA~AM ALGISINI ~EKiLLENDiREN ETKENLER

Bu b5liimde odak figiiriln ya~am alg1smm, kimliginin ve ki~iliginin olu~masmda ne gibi

etkenler oldugu, bu algnun olu~masmda belirleyici olan ki~iler ve ya~antilar

degerlendirilmi~tir.

II. I. ABLANIN ODAK FiGURTJN YA~AMINA ETKiSi

Odak figiiriln ablas1, onun c;ocukluk y1llarmda kendine omek ald1g1 ve yanmdan hie;

aynlmad1gi bir ki~i olmu~tur. "Ne zaman evimizin oniinden motosikletiyle gec;se, ablam hemen

pencereye ko~ardz. Ardzndan da ben."(Kavuk~u, 17)Ablasmm onun hayatmdaki en degerli

insanlardan biri, belki de en onemli ve etkili ki~isi olmasmm sebebi birlikte en c;ok vakit

gec;irdigi insan olmas1d1r. Ablasmm d1~an 91k1p gezmesine babas1 ve ozellikle agabeysi

tarafmdan izin verilmemektedir. Ablas1 da bu yiizden giinlerini evde, mahalledeki klz

arkada~lanyla sohbet ederek, onlarla beraber c;eyiz haz1rlayarak gec;irmektedir. "Onun evden

c;zkmaszna, c;ar~zya pazara gitmesine pek izin verilmezdi" {Kavuk~u, 18) Agabeyinden ve

babasmdan korkan abla, hayatm1 hapseden bu erkekleri "gardiyan" olarak tanimlamaktad1r.

6

Sokaga 91kt1g1 i9in dayak yiyen ablas1m bu 9ember i9inde goren odak figtirlin rtiyalan artik

ablas1 ve ablas1mn sevdigi 9ocuk tizerine kurulmaktad1r. Odak figtir ablas1m i9inde bulundugu

bu bask! ortammdan kurtaramayacak denli kti9tik olmasma ragmen ablasm1 mutlu etmek ve

onu siki~Ip kald1g1 bu hayattan 9ekip kurtarmak istemektedir. Geleneksel, ataerkil ve kadm1

bir anlamda kli9tik ya~lardan itibaren bask! altmda tutan bu toplum dtizeni ve uyulmas1

gereken kurallara kar~I gelmek, bu kurallarm d1~mda bir davran1~ sergilemenin bedeli de

olduk9a ag1r ve ttiyler tirpertici bir dayakt1r. Ablasm1 dayak yerken goren odak figi.ir ona 90k

gtiven duydugu ve onu bir rol model olarak algiladigi i9in ablas1mn dayakla kar~I kar~Iya

kalmasmdan dolay1 btiytik tizlintti duyar. Ablamn dayak yemesi odak figtirtin goztinde ona

duydugu gtiveni, sayg1y1 kmnaz; aksine yticeltir. "Ablanun kotu bir §'ey yapacagma

inanmzyordum. "(Kavuk~u, 19) ifadesi onun evdeki btiytiklerden 90k ablasma glivendigini

gostermektedir. Ablasmm bir tutsak gibi ya~ad1g1 bu hayatta tek ba~ma sokaga bile 91kmasma

izin verilmemektedir. Abla, annesini belirlenen kurallarm d1~mda davranarak su9 i~ledigi

dti~tintilen ve sadece su9 i~leyip kotti bir ~ey yaptlgmda kar~Isma 91kan biri olarak

gordtiglinden onu jandarma; agabeysini ise onun goztinde bir ~ey yapmam1~ olmasma ragmen

9oktan su9lu ilan edildigi i9in "gardiyan" olarak g6rmektedir. " ... annemden soz ederken

"jandarmam" derdi. Abimse gardiyanzydz onun."(Kavuk~u, 19)

Ablasmm bu kadar s1ki kurallar i9inde ya~amasmm sebebi ailesinin k1z evlattan beklentisine

gore ~ekillenen bir dti~tincenin tirlinli olarak "~ok gaze! ve iyi yerlere, zengin kocalara layzk

bir kzz" olmas1d1r. Bu beklentilerle birlikte aslmda ablanm evlenecek ya~ta ve olgunlukta

olmad1g1 da g6rtiltir. Fakat o zamanm ve ailenin gelenekleri kiz evladm uygun gortilen bir

olmamasma ragmen zamanda evlendirilmek istenmesi, kizm ba~mda bir koca olmas1 ve yuva

kurmas1 yontindedir. Bu algi kiz 90cuklanmn sadece "evlenmek, yuva kurmak" ugruna bir

7

ya~amla ko~ullandmldtklanmn ve buna gore yeti~tirildiklerinin gostergesidir. Ailenin uygun

gordugu "miinasip" koca ise tamamen "koca adayz "mn maddi varhg1 ile ilgilidir. Bu bakt~

ayiSI da yazar tarafmdan ablanm mutsuzluguna neden oldugu i9in ele~tirilen bir noktadtr.

Ablanm dt~an 91kmca herhangi bir erkekle goz temast kurmas1 ihtimali ylizlinden yalmz

ba~ma sokaga 9Ikmas1 yasakttr. Dt~an 91kmasma izin verildiginde ise ablanm yanmda

mutlaka bir buyugun bulunmas1 gerekmektedir. Tlim bu baskllara ragmen abla ya~amla bagmt

koparmaz, onun dlinyasmi ~ekillendiren, sevdigi iki ki~i vardu: Karde~i ve Nam Kadir. "Nam

Kadir" adh ki~i abla sokaga yalmz ytkamadtgmdan her gun motosikletiyle onun penceresinin

onunden gerymekte ve abla Nam Kadir'in ge9i~ini perde arkasmda beklemektedir. Odak figur,

Nam Kadir pencerenin onunden geyince kendisine sarthp "camm" diyen ablasmm aslmda

yogun bir sevgiyle onu ne 90k sevdigini du~linmekte ve ablasma olan baghhgt artmaktadtr.

Ablanm ya~ayamadtgi duygulan ger9ekmi~ gibi hissedebilmesi i9in i9inde bulundugu co~ku

durumunu yansttabilecegi tek ki~i, hivbir ~eyden haberi olmayan ve en yakmmda bulunan

karde~idir. Ba~ka bir deyi~le, karde~ abla i9in bir anlamda duygu paravantdtr. Odak figur,

ablanm bu anlamda strda~I, derdinin ya da suyunun ortag1 .konumuna gelmi~tir: "Bizim de

pencereye 9zkzp ana baktzgunzzz hi9 kimseye soylemeyecektik. Hele babamla abime hit;. Hele

abime hit; mi hit;. "(Kavuk~u, 17)

Odak figur yocukluk ytllannda ablasmm ya~ad1g1 kat1 kurallarla dolu ve evlilik amac1 lizerine

kurulu ya~ammdan, ablanm i9inde bulundugu korku, co~ku, ~efkat gibi aym anda ya~anan ve

yansttilan duygu karma~asmdan klivlik y~ta boylesine etkilendikten soma yapttm ilerleyen

klstmlarmda kendi ya~ammda, farklt bir 9evreden gelmi~, kat1 kurallar ivinde yeti~memi~,

kendi ger9ekliginden ayn, ozglir bir ortamda buylimu~ bir kadm ile evlenecektir. <;ocukluk

8

y1llannda tamk oldugu ve ya§ad1g1 bu ortam ona farkh bir gervekligi tercih ettirecek, odak

figilr ablasmdan vok ayn bir kadm figilril kendi ya~amlmn gervekligine oturtacaktir:

"Halalanmm bile elini open kanma giiliimsemeyi ba$ardzlar, ama yine de tepeden

tzrnaga siizmeden edemediler. Ne de olsa ilk kez goriiyorlardz Nur 'u onceden

uyardzgzm, daha dogrusu yalvardzgzm ic;in tepki vermiyor. Yoksa bu kadarma

dayanamaz, ikisinin de canma okurdu."(Kavuk~u, 89)

Odak figilr kendini ivinde yeti§tigi ailenin ve toplumun genel olarak ya§am alg1smdan ve ozel

olarak ise kadma baki~ avismdan tamamen uzak, bamba~ka bir g5ril§te yeti~tirmi~ ve bu

dogrultuda sevtigi, begendigi bir kadmla evlenmi~tir. Bu kadm ablasmdan ki~ilik olarak epey

uzak bir kadm olup kendini bir birey olarak var eden, koruyan, kimligi ile kadmhgm1 savunan

bir ki§ilige sahiptir. Odak figilriln e~i Nur, ablanm aksine kendine gilveni tam bir kadmd1r.

Blitiln bu ozellikleri ile Nur, abladan tamamen ayn bir kadm profili vizmektedir. Nur'un e~

olarak sevilmesinde de bu aykmhk esas olmu~tur.

Odak figilr, her ne kadar evlilik hayatmm geregi olarak ileriki ya~ammda ablasmdan uzak olsa

da abla onun ivin her zaman hayatmm merkezinde olmu~tur. Ablanm dilgilnilniln konu

edildigi oykilde Nur ile ablasmm ilk kar~Ila~masmda e~inin ablaya olan samimi ve ivten

tavulan ve bu dtigiln seremonisinde gozya§I dokmesi odak figilriln ho~una gitmi~, kansmm

kendisine ve ablasma gosterdigi onemi bu tan1~ma sayesinde gormil~ ve e§ine olan sevgisi bu

kar~Ila~ma ve ablaya gosterilen ilgi sayesinde yogunla§ml~tlr " Duygusal kanm benim, elini

tutup hajifc;e szktzm. "(Kavuk~u, 90) Bu baglamda odak figilriln e~ine duydugu sevgi ve

saygmm temelinde bile abla yatar. E§in ablaya gosterdigi ilgi onun odak figilriln

goziinde yiiceltmi~tir. Bu anlamda ablanm odak figilriln ikili ili~kilerinin yonilnil, aile

baglarimn temelini olu~turdugunu soylemek milmkilndilr.

9

"Solgun" adh oyktide odak figtiriin ya~ammm merkezinde bulunan ablarun oldtigti ve odak

figtirtin bu olaydan ne kadar derin bir bivimde etkilendigi anlati11r. Abla varhg1yla da

yokluguyla da odak fig"Qrii derinden etkilemi~tir. Ablasmm Oltimtinden soma rtiyalannda

onunla ya~ad1g1 mutlu anlar1, dtigtintinti s1khkla gormekte, onu gormek istedigi mutlu ya~am

bi9imleriyle riiyalannda ya~atmak istemektedir. Odak figtir bu oyktide ablanm oltimtinden

soma dogdugu yeri, agabeysini ziyaret ettiginde onun oltimti ile ilgili bir tak1m ger9eklikleri

ogrenecek ve bu ger9eklikler ya~am1ru derinden etkileyecektir. Abla, annesi oldtikten sonra

90cukluktan beri abisi ve babas1 ytiziinden bir anlamda hapis hayatma benzeyen kat1

kurallarla dolu ya~ammda iyice yalmz kalm1~t1r. A~tk oldugu adam -Nam Kadir- agabeysi

tarafmdan sokak ortasmda dovtildUkten sonra bir daha motosikletiyle onun penceresinin

ontinden ge9memi~tir. Bununla birlikte ablasmm sokaga 91kmas1 da tamamen yasaklanmca

ya~adtgl veya ya~ayamadtgl hayat onu hayal dtinyasmda ba~ka bir aleme gottirmti~, bu

yahtllmt~hk ve ger9eklikten uzakla~ma, hayal dtinyas1 i9inde var olmaya 9ah~ma da ablanm

ya~amla olan bagmt koparm1~ ve sonunda delirmesine sebep olmu~tur.

"Be~ yzl once gormii~tilm Mii~erref Ablamz. Baiza c;ocuklugumda oldugu gibi

sarzlmz~tz. "Nerelerdesin" demi~ti. Son goril~ilmmil~. C:ok az konu~mu~tuk. Sorularzmz

tek sozciiklii yanztlarla gec;i~tirmi~ti. Bakz~·larznz bir noktaya dikip dalzyor, uzun siire

konu~muyor, bir ~ey anzmsamz~ gibi kendi kendine giiliimsilyordu. Hasta oldugunu

anzmsayamamz~tzm, oysa ablam ba~ka· bir diinyada ya~zyormu~. Orada belki daha

mutluydu bilmiyorum. Kimselere anlatamadzgz dertlerini aczlarznz da yanznda

gotilrmil~til. " (Kavuk'Yu, 28)

Abla gece yarlSI elinde 91kiruyla kap1 sand1g1 pencereden 91kmaya 9ah~mca dti~mti~ ve

ya~amm1 bir "kac;z~ "la sonlandirm1~t1r. Gtindiiz vakti bile yanmda bir btiytik ya da ya~1 kti9tik

olmasma ragmen bir erkek - odak figiir- olmadan sokaga 91kmas1 yasak iken, gece vakti

10

evden <;Ikmaya <;ah~Irken olmesi ironiktir. Ablaya ozellikle agabey tarafmdan bir ya~am alam,

ozgulilk hakki tamnmamakta ve abla gerek kendi kurdugu ger<;ekligin samstyla ve gerekse bir

anlamda olfime gidecegini bilerek "ozgur!Uk"ii, "kafz~"t tercih etmi~tir.

Odak figur hayat1 boyunca hep en ozel yere koydugu ablasmm ya~ad1g1 bu 1stuaplara

dayanamay1p kendine onu bu noktaya getiren aileden, onun ger<;ekliginden uzak bir ya~am

kurmay1 tercih etmi~tir. Ablasmm olfimfinden sonra dogdugu yere, mahallesine gitmi~; ancak

cenazeye katilamami~ttr. Odak figurun agabeysine yapt1g1 ziyaret s1rasmda ablasmm olmeden

once hastahg1 yfizfinden kimseyi hat1rlamamasma ragmen bir tek kendisini hattrladigmi

ogrenmi~, bu ger<;eklik de onun yokluguna ragmen ablasma olan sevgisini ve vicdanm1, actma

hissini daha <;ok per<;inlemi~tir. "Amcamz hatzrlzyordu, dedi Ebru. Son zamanlarda babamzn

dedigi gibi hi9bir .yey hatzrlamzyordu. Onceleri kar~zsznda siz varmz~sznzz gibi konu~uyordu.

Bir ~eyler anlatzyordu, ama anlamzyordum"(Kavuk~tu, 27)

Odak figurun ablas1 saghk problemleri yfiziinden veya ya~landtgi i<;in degil, gece yans1

e~yalanm haz1rlayarak bir yere gitmek ister gibi kap1 yerine pencereden <;Ikmaya <;abalarken

trajik bir bi<;imde hayat1m kaybetmi~tir. Bu durum da ablasmm akli dengesinin arttk pek

yerinde olmadtgmi gostermektedir: "Dilim varmzyor ama delirmi~ti. "(Kavuk~tu, 26)

Ablas1 babasmm ve agabeysinin basklct tutumlan yfiziinden hayatm1 dort duvar arasmda

ge<;irmi~ ve bir noktadan sonra bunahma girmi~tir: "Onu o hale sen getirdin dememek i9in zor

tuttum kendimi" (Kavuk~tu, 26) Abla odak figurfin <;ocuklugunda stgmabildigi tek

limandtr: Evde ablasmdan ba~ka cana yakm kimse yoktur. Evdeki herkes ablasma hayat1

zindan etmektedir. Bu durum odak figiiriin evdeki herkesten uzakl~arak yalmz ablasma

yakmla~masm1 saglami~tir. Ablas1 olUmu odak figurun ailesinde uzakla~masma, hatta aile

baglanm kopartacak hale gelmesine neden olmu$tur: "Yalnzzca bir gece birlikte olacagzz,

11

katlanmamzz gereken bir gece gec;ecek ve ben geldigim gibi gidecegim" (Kavuk.;u, 29)

Denilebilir ki ablarun olfunti odak figtirtin ailesine yakla~mum, bu olguya bak1~m1 ters ytiz

etmi~tir.

11.11. AGABEYiN VE YEGENiN ODAK FiGURUN YA~AMINA OLAN

ETKiSi

Agabey, ablanm aksine odak figtirtin ya~am1 boyunca hi9 yakmhk kuramad1g1, s;ocuklugunda

da ablasm1 doven ve ona yasaklar koyan bir "gardiyan" oldugu i<;:in bir ttirlti sevemedigi

olumsuz bir ki~i olarak anlatllm1~ ve odak figtirti de bu yonde etkilemi~tir. Ablanm olumlu ve

sevgi dolu etkisi neyse, agabeyin etkisi de tam tersi yonde korku ve sevgisizlik olmu~tur: "jki

yabancz gibfyjz. Hep oyleydik, ne abi karde$ olabildik ne arkada$ ne de dost'' (Kavuk.;u, 29)

Agabeysi, odak figtir ve ablanm ya~amlan iyinde hiybir olumlu etki gostermez. Agabey k1z

karde~ini stirekli bask! ve korku altmda tutmu~, onu rast geldigi her f1rsatta dovmii~, kendince

yarattlgi gereks;elerle klz karde~ini her zaman suylam1~ ve onu bir bask! s;emberi is;inde

ya~amaya mahkum etmi~tir. Agabey, gerek odak figure ve gerekse ablaya olur olmad1k yere

"el kaldmna "y1 bir ah~kanhk,. gtiy gosterisi haline getirmi~tir. Odak figtir ablay1 nas1l hep

sevgi dolu, gtiltimseyen bir ytizle ve onun kendisine gosterdigi ~efkatle animsiyorsa

agabeysini de hep ona ve ablasma kald1rd1gi eli ve taklnd1g1 ofke maskesiyle ammsayacakt1r.

"Abim bu kez de benim iizerime yiiriidii. Elini kaldzrdz, ama vuramadz. " (Kavuk.;u, 22)

Odak figtirtin agabeysi, ablanm hayat1m zindan etmi~, onun sokaga 91kmasma izin vermemi~

ve dolayh yoldan da olsa delirip hasta olmasma ve bunun sonucu olarak da oliimtine sebep

olmu~tur. Ablasma ya~att1g1 bu bask! dolu hayat ve bu hayatm felaket sonu odak figtirtin

12

zaten birlikte olduklan zaman da uzak oldugu agabeysinden iyice sogumasma neden

olmu~tur. Ablasmm oliimlinden sonra agabeysini ziyarete gittiginde odak figi.irlin kar~Isma

91kan yegeni "Ebru" oykiilerde odak figiirli etkileyen bir ba~ka kadm karakter, bir anlamda

ablanm ba~ka bir gorlintiisii biyiminde okurun kar~lSlna ylkacaktlr. Ebru da tipki abla gibi

agabeyin kontrolii altmda yeti~mi~, daha dogrusu yeti~tirilmeye yah~tlmt~tlr; ancak Ebru

halasmdan tamamen farkh bir ki~ilige, ya~am algtsma sahiptir. Eve babasma haber vermeden

gey gelen, mini etekler giyip abartth makyajlar yapan Ebru her ne kadar ki~iligi, otorite

· babaya kar~I duru~u ve elbette ya~adtgi zamanm kendisine verdigi olanaklar aytsmdan halas1

Mii~errefe uzak olsa da fiziksel olarak ona yok benzemektedir. Bu iki kadm da aym erkegin

kontrolii altmda yeti~mi~tir; ancak agabeysi ktz karde~inin ya~rum iizerinde davram~ ve

ktsttlamalanyla yaratttg1 etkileri, yaratttgt kmkhklan ktzmm hayatmda tekrarlamaz, onu

klSltlamadtgt, ya da ktsttlayamadtgi gibi fazlastyla ba~ma buyruk bile yeti~tirmi~tir. Bu

farkhhk da odak figiirlin ya~amdaki dengeleri, farkh ya~am biyimlerini ve bu ya~am

biyimlerinin iirlinii olan hayatlan degerlendirmesine, sorgulamasma neden olacakttr. Ba~ka bir

deyi~le, agabeyin ya~am tarz1 ve bu ya~am tarzmdaki farkhhklar odak figiirlin ya~am algtsi

iizerinde etkili bir oge olmu~tur. Bu benzerlik odak figiirii geymi~e gotlirerek ona ablasm1

hat1rlatacak, agabeyin bu iki kadma gosterdigi tavn, bu tavnn altmda yatan sebepleri

sorgulamasm1 saglayacakt1r. Agabey k1zma, ktz karde~li Mii~erref' e bir gene; ktzken

davrand1g1 gibi davranmam1~, onun iizerinde bask! ve otorite kuramamt~t1r. Bununla birlikte

yapttta "giic; ve otorite, baskz" olgulanmn bir sembolii olan agabey, giiciinii, otoritesini, odak

figiirlin ele~tirdigi "erk" hakimiyetini ba~ka bir kadma, kansma yoneltecek, kendini kansma

gosterdigi giic; ve basbyla var etmeye c;ah~acaktrr. "Abimin elinin altznda hala camm

c;zkarabilecegi bir kadzn vardz. " (Kavuk~u, 29)

13

Agabeyin "baskz ve otorite "ye olan bu dii~ki.inliigii odak figiirii kadmlara kar~I merhametli,

anlay1~h, sakin ve sevgi dolu, yumu~ak ba~h bir karakter halini almasma olanak vermi~tir.

Goriildiigii gibi abla onu "iyilik ve §efkat"le kucaklarken, agabey onu "§iddet ve baskz" ile

tani~tirmi~tir. Bu noktada odak figiir ya~am algisim ~ekillendirirken ablasmm oniinde ayt1g1

yolu tercih etmi~, ya~ammm merkezine sevgiyi ve anlay1~1 oturtmu~tur.

H. III. ANNE VE BABANIN ODAK FiGURUN YA$AMINA OLAN ETKiSi

Y ap1tta anne ve babanm odak figiiriin ya~amma dogrudan bir etkisi goriilmemektedir.

Ebeveynlerinin "abla"yla olan ili~kilerindeki tav1rlan odak figiiriin ya~ama bak1~mda

etkilidir. Oniversite hayatma kadar ailesiyle ya~ayan odak figiir ileriki ya~Iarda kendisinde

derin izler buakacak olaylan evde, kendine en yakm buldugu ablas1 ile ya~am1~t1r. Ba~ka bir

deyi~le odak figiiriin ya~ammda abla, anne ve babadan daha etkilidir.

Yap1tta gergin ili~kiler ya~anan bir aile ortam1 goriilmektedir. Anne, baba ve agabey bir

yanda, abla ve kii9iik karde~ bir yandad1r. Herne kadar aile ablay1 korumak i9in onu bu kadar

basklya dayah bir koruma ortammda yeti~tirdigini ifade etse de ablamn tiim yocuklugu ve

gen9ligi bir cendere i9inde, ozgiirliigiin ya~anamad1g1 bir ortamda geymi~tir. Odak figiir de

ablasma kar~I olan bu tutum yiiziinden kii9iik ya~ta hayatta bir yocugun en 90k ihtiya9

duyacag1 iki insandan, anne ve babasmdan uzakla~mi~tir.

Odak figiir ve ablas1 d1~ar1 91karlarken eger ablas1 ona koyulan s1ki kurallara kar~I gelecek en

ufak bir hareket yaparsa bunu hemen annesine s6yleyecek ve annesi de bunu

babasma bildirecektir. Odak figiir ailenin g6ziinde bir anlamda "muhbir"dir. 0, ailenin

goziinde ablamn hata yapmasma engel olu~turacak bir "koruma kalkanz "d1r. Ablasma biiyiik

bir sevgiyle bagh olan odak figiiriin, ailenin baki~ma gore, abla bir hata yapsa dahi bunu anne

14

ve babasma soylemesi mfunktin degildir. Babas1 ise odak figuril "korku "tmak:ta, ablasmm

yanh~ma goz yumarsa ona "dayak" atacagm1 soylemektedir. Bu noktada, baba ile agabey

figilrlerinin "#ddet"te birle~tiklerini soylemek mumkundfu. Boyle bir ortamda buyliyen odak

figfu ablasmm ya~ad1g1 bu "korkum;" hayattan fazlastyla etkilenmi~tir.

Anne, k1zmm maruz kald1g1 bu bask! ve eziyete kar~1 91kan, k1zm1 bir kadm olarak koruyan

bir anne modeli degildir. Aksine klzmm yedigi dayaklan geverli bir ceza olarak gormektedir.

<;fulku anne de baba gibi klzmm korunakh, yeri geldiginde bask! altma almarak yeti~tirilmesi

gerektigini ve ancak bu bivimde yeti~tirilen bir genv k1zm "munasip bir koca" bulabilecegini

du~unmektedir: "Som·a annem, bu cezanzn yeterli olduguna karar vermi~ olmalz ki, araya

girip babamm elinden abnz~tz onu. " (Kavuk~u, 19)

Baba figuril k1zm1 koruma bahanesi ile onu bask! altma almakta, uygun oldugunda onu

dovmekte, boylelikle ashnda ona ne derece deger verdigini gostermek istemektedir. Sefkat ve

sevgi yerine bask! ve ~iddetin "gem; kzz egitimi "nde daha yararh oldugunu du~unen ve bu

anlay1~la yeti~en baba aslmda sadece "sozde bir baba " figtirildtir. <;ocuklannm ne du~tintip ne

hissettigini dti~tinmez, onlara sevgisini gostermez: "Baham hala hir;bir ~eyin farkznda

degildi" (Kavuk~u, 23) Babanm "babalzk" olgusundan anladtgt, ev ya~ammda ve sosyal

hayatta kat! kurallar koymak ve bu kurallara uyulmadtgl taktirde vocuklarml "dayak" ile

cezalandirmaktir.

Odak figtir, ablasmm sevg1sme ragmen, ya~ad1g1 bu evden bir an once kurtulmak

istemektedir. Odak figfu bu ya~amdan kurtulabilmek ivin "tiniversite egitimi"ni bir 91kl~

kap1s1 olarak gormti~ ve bu ortam1 bir daha geri donmemek tizere terk etmi~tir. "Yzllardzr

goru~muyorduk, ama bunda bir sitem yoktu. Kar;znzlmaz bir kopu~tu bu. Ba~tan kabullenilmi~

bir kopu~" (Kavuk~u, 25)

15

Baba figiirii yapltta odak figiiriin 90cukluk ylllanndan sonra ilk kez ablanm dtigtinlinde tekrar

ortaya 9Ilanaktadlf. Baba, iyiligini dti~tindtigtinti soyleyerek dayak atmaktan hi9 9ekinmedigi

klzmm dtigtintinde "egreti" duru~u ile dikkat 9eker. Bir k1z babas1 olarak bulundugu konumla

ilgisi olmayan, "aidiyetsiz" tav1rlan ile dikkat 9eken baba bu duru~u ile aslmda klzma ne

kadar uzak oldugunu gostermektedir. Baba figtirti ashnda kendi kurdugu dtinyada, kendi

yaratt1g1 kurallarla klzma sevgi ve anlay1~ gostermeden onun gen9lik y1llarmi zehir etmekten

ba~ka bir ~ey yapmam1~tlr. "Bahama bakzyorum; siinnetimde diktirdigi, daha sonra da

bayramdan bayrama giydigi takzm elbisesi var iizerinde. Giysileri o kadar egreti ki, bir filmin

diigiin sahnesi h;in sokaktan toplanmz~ yardzmcz oyunculardan biri gibi duruyor."(Kavuk~u,

87) Babanm bu ilgisizligi ve yabanc1hg1 odak figlir tizerinde baba figtirtintin bir etkisi

olmad1gmm, hatta babasma uzak ve soguk durdugunun gostergesidir.

Anne figiirii ise baba figiirtintin aksine k1zmm dtigtini.inti, mutlulugunu gormekten onur

duymaktad1r. Anne, ylllardlf hayalini . kurdugu gibi klzm1 nihayet evlendirmi~, onun

mutluluguna ~ahit olmu~tur. Annenin, babanm kurdugu diktatOrltige ba~ egmesinin sebebi

aslmda bir kadm olarak kendisinin de aile ortammda ve geleneksel ya~am i9inde klz1 gibi

bash altmda yeti~mesi ve kendini ezilmi~ hissetmesidir. K1zmm dtigtinti onun y1llardir

bekledigi en ozel gtinti olmu~tur: "Garip yerlere sakladzgz bileziklerini r;zkarzp bu gece

h;in koluna ger;irmi~, yakaszna da giil dalz bron~u ili~tirmif Keyifli oldugu her halinden belli

oluyordu."(Kavuk~u, 88)

Odak figiir 9ocukluk ylllannda ya~ad1g1 mutsuzluk ve ~iddet dolu evde, annesine ve babasma

kar~1 bir tav1r alarak btiytimti~ttir. Anne, baba ve agabeyin ablaya yonelik bask! ve ~iddet dolu

davran1~lar1 odak figtirti ailesinden sogutmu~tur. Bu donemin etkileri, y11lar sonra ablasmm

dtigtinti i9in bir araya geldiklerinde kans1 ile birlikte onlardan ayn bir masaya oturmas1 ve

ailesine kar~1 mesafeli davran1~lar sergilemesiyle d1~a vurulmu~tur: "Ben ve karzm; annem,

16

babam ve yakznlarzmzzzn masasznda degil de, dz$arzdan gelen konuklarla birlikte, ayrz bir

masada oturuyoruz. " (Kavuk~u, 89) Odak figtir ((Ocukluk ylllannda mutlulugu ve sevgiyi

goremedigi ailesinden ta o y11larda uzakla~m1~, ablasma gosterilen olumsuz davraru~lardan

dolay1 ailesine ofke beslemi~ ve bu soguklugu aradan y11lar ge9mesine ragmen tizerinden bir

ttirlti atamam1~t1r. Odak figtir, evliliginde aslmda 90k sevdigi kans1m kti9tik bir ka9amak

~eklinde de olsa aldatm1~t1r. Bu aldatmanm temelinde aslmda odak figtirtin i9inde ya~ad1g1

"aile" olgusunun izlerini gormek mtimktindtir. Odak figtir aile kurumu i9inde olmamas1

gereken bu hatay1, bir "kar;amak" olarak adlanduacak ve hatta bu olay1 en yakm arkada~ma

bir ovtin9 kaynag1 gibi anlatacakt1r. Bu aldaru~ da aslmda odak figtirtin kendine yeterince,

olmas1 gerektigi gibi gtivenmedigini, kendini ba~kalarma ispatlamak zorunda hissettiginin bir

i~aretidir. Kendisi sevgi ve sayg1ya dayah, saglam ili~kilerle kurulmu~ bir aile ortmm i9inde

yeti~mediginden, her ne kadar i9inde var oldugu aile ya~ammdan kendine birtalam dersler

((Ikarmaya 9ah~sa da, kendi kurdugu aile dtizenini bu yanl1~la lekelemi~tir. "Karz$Zk ruh

durumlarz yani. Ama en baskzn olanz da pi$manlzk ve vicdan azabz" (Kavuk~u, 105) Aile

i9inde sevgisiz btiytidtigtinden ve bir ailede ne gibi baglar olmas1 gerektigini bilmeden

yeti~tigi i9in odak figtirtin bu hatasm1 bir "ili$ki ve aile acemiligi ·'' olarak adland1rmak

mtimkiindtir.

Gortildtigti gibi anne ve baba, odak figtirtin ya~am1 tizerinde dogrudan bir etkiye sahip

olmamakla birlikte, anne ve babanm ozellikle ablaya kar~1 takmd1klan olumsuz tav1rlar, ona

gosterilen ~iddet ve sevgisizlik odak figtirtin "aile" kurumuna yakla~Imi etkilemi~, onu zaman

zaman 90k ~efkatli bir e~, zaman zaman aile ya~ammda yanl1~lara dti~ebilecek bir insan haline

getirmi~tir.

17

HI. SONU<;

Cemil Kavukyu'nun "Ba~kasmm Riiyalan" adh yap1tmda "baskz, sevgisizlik, korku"

ortammda yeti~tiginden bu ailesel yap1dan farkh bir ki~ilik geli~tinnek isteyen, ya~am

alglSlmn olu~masmda ailesinin onemli etkileri oldugu gorlilen bireyin ya~am1 ele almm1~tlr.

Odak figuriin ya~am alg1smm belinnesinde ilzerinde abla, agabey vc anne babamn etkileri

yogun bir bivimde goriiltir, birey bu ki~ilerle olan ya~antilannm izlerini ta~1r.

Odak figur ya~ad1g1 evde kendini en yok ablasma yakm hissettigi ivin abla figi.iriintin ki~inin

tizerinde olumlu etkilere sahip oldugu goriili.ir. Ailede en yok ezilen, geny ya~ta agabeysi

tarafmdan konulan kurallara uygun, bask1larla orlilu bir hayat ya~ay1p, bu kurallara uymad1g1

takdirde ~iddet goren abla, odak figuriin ya~am · alglSlnm ~ekillenmesinde en belirleyici

karakter olmu~tur. Odak figfu aile ivinde en yok ablas1yla vakit geyinneyi sevmektedir; vlinki.i

ondan ba~ka kendini yakm gordugu, kendisine sevgi gosteren ba~ka bir aile bireyi yoktur.

Agabey ise ~iddet egilimi yi.iztinden odak figur uzerinde olumsuz bir etki yaratm1~t1r.

Herkesten yok sevdigi ablasm1 uzen ve onun ya~am1m mahveden agabey ile odak figur y11lar

sonra olgunla~t1klarmda bile birbirlerine yakm olamami~lard1r.

Anne ve baba ise gerek aile ya~antlsmda gerekse odak figi.iriin ya~am alg1smm

~ekillenmesinde silik kalmi~lard1r. Onlarm odak figfu uzerinde ne ablas1 gibi olumlu ne de

agabeysi gibi olumsuz bir etkileri vard1r. Ancak ablasma yap1lan eziyetlere goz yummalan

odak figuriin onlardan uzakla~masma, aile olgusunun ki~iliginde eksik kalmasma sebep

olmu~tur.

18

Odak figur olumsuz etkilerle buyi.idtigu bu evden aynld1ktan sonra kurdugu ailede 9ocukken

edindigi kotu tecrubelerden ders 91karmak istemi~tir. Ailesinde gordtigti olumsuzluklan kendi

ailesinde ya~amamak i9in 9aba harcasa da yeti~tigi aile ortam1mn etkisini usttinden atamad1g1

i9in e~ini aldatm1~, ailesine zarar vermi~, ya~ad1g1 i9 yati~malarla ruhunu yormu~tur.

"Ba~kasmm Riiyalan" Uzerine yap1lan bu 9al1~ma birey olma surecinde, ki~inin kendi var

olu~unu ve ger9ekligini olu~turup ya~ayabilmesinde "aile" olgusunun ne derece onemli

oldugunu, ki~inin yeti~tigi aile ortammm onu ttirlti ya~antilara surtikleyebilecegini

gostennektedir. Y ap1tm da bu ana izlek uzerinde kurgulandigi goz on tine ahmrsa 9ah~manm

yap1tm vermek istedigi iletiyi irdeleyen aynnt1h bir degerlendirme oldugu soylenebilir.

19

KAYNAK<;A

Kavuk<;:u, Cemil. Baskasmm Riiyalan. istanbul: Can Yaymlan, 2010

20