8/18/2019 To Dogma Ths Agnoias

1/4

50 the books’ journal #12 [Οκτώβριος 2011]

«Πήγαιναν οι αµαθείς κοντάτου κι έδρεπαν ακόµηµεγαλύτερη αµάθεια».

 John Updike,Το Παζάρι στο Άσυλο 

I. Α la Recherche du Temps Perdu Καθώς περνάνε τα χρόνια συνειδη-τοποιείς πόσο λίγος είναι ο χρόνοςπου σου έχει αποµείνει να κάνειςόσα θέλεις. Αποδέχεσαι σύντοµατην ιδέα ότι δεν θα µπορέσεις να ταπρολάβεις όλα. Για έναν άνθρωποπου έχει σαν βασική του απασχό-ληση τις ιδέες, ένα βασικό ερώτηµαείναι το τι θα προλάβεις να διαβά-σεις και τι θα προλάβεις να γρά-ψεις. Ας αφήσουµε προς το παρόν το δεύτερο. Κάθοµαι λοιπόν στογραφείο µου και βλέπω τα βιβλίααπέναντί µου ξέροντας ότι πολλάαπό αυτά µάλλον δεν θα διαβα-στούν ποτέ. Κάθε τόσο προσπαθώνα φτιάξω λίστες στο µυαλό µου µετα απολύτως απαραίτητα που πρέ-πει να γίνουν άµεσα:

Πρέπει να τελειώσω επιτέλους

το Μαγικό Βουνό ... Πόσος Ντο-στογιέφσκι έχει αποµείνει; Πότεθα βρω τον χρόνο να αρχίσω τον Προυστ (και θα µπορέσω να τον ολοκληρώσω); Θα πρέπει να βάλωτον Νταίηβιντ Φόστερ Γουάλλαςκαι τον Τζόναθαν Φράνζεν σ’αυτή τη λίστα; Έχω να διαβάσωτην Οδύσσεια από το γυµνάσιο καιο Μαρωνίτης σε λίγο θα ολοκλη-ρώσει και την Ιλιάδα …

Το δυσκολότερο όµως είναι να

επιλέξεις ανάµεσά τους. Ποιο είναιτο κόστος ευκαιρίας του κάθε βι-βλίου; Τι θα θυσιάσεις όταν το δια-βάσεις; Τι δεν θα διαβάσεις και τιάλλο δεν θα κάνεις (γιατί στη ζωήδεν υπάρχουν µόνο τα βιβλία); Στογκρεµό αυτού του σκληρού κόστουςευκαιρίας έχουν πέσει πολλές εναλ-λακτικές αλλά εγώ τον βλέπω πε-ρισσότερο ως τον Καιάδα των βι-βλίων: Ο Οδυσσέας του Τζόυς έχειπέσει από τα πρώτα και χωρίς µε-γάλες τύψεις. Τι θα κάνω µε τον Σαίξπηρ; Θα µπορέσω να τον δια-βάσω κάποτε στο σύνολό του – κιαν απογοητευτώ όπως ο Τολστόι; Χωράει στο πρόγραµµα ο Τσίρκας;Να προτιµήσω τον Πλούταρχο ήτον Μπαλζάκ;

∆εν συζητάω καν για τα αµέτρηταεπιστηµονικά βιβλία που θέλω καιπρέπει να διαβάσω, τα άπειρα επι-στηµονικά άρθρα και κείµενα πουέχω σώσει στον υπολογιστή µου καικυρίως τον χρόνο που απαιτείταιγια να σκεφτώ πάνω σ’ αυτά. Απελ-πισία…

Έτσι, αγαπητή αναγνώστρια καιαγαπητέ αναγνώστη, κάθε γραµµή

αυτού του κειµένου είναι για µέναπολύ ακριβή, γιατί πρόκειται νααναφερθώ σε ένα από τα χειρότεραβιβλία που έχω διαβάσει τα τελευ-ταία είκοσι χρόνια. ∆εν φτάνει πουτο διάβασα, γράφω τώρα και γι’αυτό.

ΙΙ. Much Ado About Nothing Το βιβλίο της Ναόµι Κλάιν, The Shock Doctrine: The Rise of Disaster 

Capitalism (στα ελληνικά: Το δόγµα του σοκ. Η άνοδος του καπιταλισµού της καταστροφής ) πρωτοδηµοσιεύ-τηκε το 2007. Φυσικά δεν είχα κα-µία πρόθεση να το διαβάσω. Όταν το έβλεπα σε µεγάλες ποσότητεςστις προθήκες µεγάλων βιβλιοπω-λείων δεν µου έκανε καµία εντύ-πωση. Πολλές σαχλαµάρες είχαν πριν από αυτό την ίδια θέση. Η µε-γάλη επιτυχία του δεν µε εντυπω-σίαζε καθόλου. Πολύ χειρότερα βι-βλία είχαν και έχουν µεγαλύτερηεπιτυχία. ∆εν αισθάνθηκα καµίαπίεση να το διαβάσω. Κανένας σο-βαρός συνάδελφος ή φίλος δεν µουτο σύστησε. ∆εν το είδα σε καµία βι-βλιογραφία, δεν το ανέφερε κανείςσε σοβαρή επιστηµονική εργασία. Αλλά τελικά το διάβασα. Πώς την έπαθα έτσι;

Το βιβλίο αυτό, όπως θα δούµε,παρουσιάζει µια θεωρία συνωµο-σίας. ∆υστυχώς δεν το έγραψε οΝταν Μπράουν, γι’ αυτό είναι κα-κογραµµένο. ∆εν έχει εξωγήινουςκαι νεφελίµ, γι’ αυτό είναι βαρετό.Και το χειρότερο: η συγγραφέας ταεπενδύει όλα αυτά µε γερές δόσεις

παρανοϊκού αριστερισµού – γι’ αυτόείναι και κουραστικό.

 Αλλά όλα αυτά δεν µε αποθάρ-ρυναν για έναν και µόνο λόγο. Οι«κακοί» του βιβλίου αυτού µού εί-ναι γνωστοί. Τους περισσότερουςτους γνώρισα προσωπικά. Τα βι-βλία τους και τις ιδέες τους τιςξέρω απ’ έξω και ανακατωτά. Στοδικό τους αρχηγείο, το Death Starτου Νεοφιλελευθερισµού, στοHyde Park στο Νότιο Σικάγο,

έζησα σχεδόν έξι χρόνια. Ήθελα-δεν ήθελα θα έπρεπε να το δια-βάσω. Ζορίστηκα αλλά το τελεί-ωσα.

Κανονικά θα έπρεπε να τελειώσωεδώ αυτό το κείµενο. Και πολλάέγραψα. ∆εν φτάνει που το διά-βασα, δεν θα γράψω κιόλας γι’ αυτό. Αλλά όπως βλέπετε ακολουθεί αρ-κετό κείµενο.

Η αλήθεια είναι ότι αντιστάθηκαπολύ και για πολύ καιρό νόµιζα ότιείχα γλιτώσει. Ιδίως όταν διάβασατην 17σελιδη καταλυτική κριτικήτου βιβλίου από τον Γιόχαν Νόρ-µπεργκ (Johan Norberg).1 Ο Νόρ-µπεργκ σµπαράλιασε το βιβλίο καιτην Κλάιν και το πόσο καλά το κά-νει είναι φανερό όταν διαβάσει κα-νείς αµέσως µετά τη θλιβερή απά-ντησή της.2

Φυσικά, αυτό το βιβλίο έγινε αµέ-σως µπεστ σέλλερ στην Ελλάδα. ∆εν πρέπει να µας κάνει εντύπωση όταν δούµε τα υπόλοιπα µπεστ σέλλερ.Το ∆όγµα του σοκ  βρήκε τη θέσητου δίπλα στο βιβλίο του ΜαρκΡοσέ (Marc Roche) για την Goldman Sacks (ελληνική έκδοση:

Marc Roche, Η Τράπεζα. Πώς ηGoldman Sachs κυβερνά τον κόσµο,µετάφραση: Αριστέα Κοµνηνέλλη,Μεταίχµιο, Αθήνα 2011). Ο Ροσέ,πριν ασχοληθεί µε την GoldmanSachs, είχε εξαντλήσει θέµατα όπωςη ζωή της Ελισάβετ, το τρίο τουΚάρολου (Κάρολος, Νταϊάνα, Κα-µίλλα) και άλλα σχετικού ενδιαφέ-ροντος. Ήταν λογικό λοιπόν να το-ποθετηθεί δίπλα του η Κλάιν.

«Μα δεν πρέπει να γραφτεί κάτι

Το Δόγμα της ΆγνοιαςΑπό τον ΑΡΙΣΤΕΙΔΗ ΧΑΤΖΗ

Έγινε µπεστ σέλερ. Αλλά γιατί; Αν επιχειρήσετε να το διαβάσετε σαν ένα καλό µυθιστόρηµα συνω- 

µοσίας θα απογοητευτείτε. Πολλά πρόσωπα, κακή δοµή, µεγάλα κενά στην υπόθεση. Θα σας συνι- 

στούσα το Χαµένο σύµβολο του Νταν Μπράουν. Αν επιχειρήσετε να το διαβάσετε σαν µια γνήσια αλα- φροΐσκιωτη θεωρία συνωµοσίας θα βαρεθείτε. ∆ιαβάστε καλύτερα το Ο καιρός γαρ εγγύς του 

∆ηµοσθένη Λιακόπουλου. Έχει το πλεονέκτηµα ότι βρίσκεται πολύ πιο κοντά στην πραγµατικότητα.

 Αλλά γιατί το βιβλίο της Ναόµι Κλάιν πουλάει – κι ίσως χρειάζεται να το διαβάσετε κι εσείς; 

Naomi Klein, Το δόγµα του σοκ. Η άνοδος του 

καπιταλισµού της καταστροφής , µετάφραση:Άγγελος Φιλιππάτος, Α.Α.

 Λιβάνη, Αθήνα 2010,σελ. 717

8/18/2019 To Dogma Ths Agnoias

2/4

[Οκτώβριος 2011] #12 the books’ jοurnal 51

στα ελληνικά γι’ αυτήν την ανοησία;Γράψε κάτι! Εσύ έχεις υποχρέωσηνα γράψεις!» µε πίεζαν οι φίλοι.Ήµουν έτοιµος να το κάνω όταν έµαθα µε ανακούφιση ότι έγραφεσχετικά ο φίλος ∆ιονύσης Γουσέ-της. Το άρθρο του ήταν εξαιρετικό3

και επιπλέον µε απάλλαξε από την υποχρέωση. ∆εν νοµίζω να υπάρχει

σοβαρός άνθρωπος που να διάβασετο κείµενο του Γουσέτη και να έχειπλέον καµία αµφιβολία. Οι υπόλοι-ποι δεν µε ενδιαφέρουν.

Έτσι λοιπόν αγαπητέ αναγνώστηεδώ δεν θα βρεις ένα κείµενο πουπαρουσιάζει τις απόψεις της κυρίαςΚλάιν. Θα σου συνιστούσα να αγο-ράσεις το ίδιο το βιβλίο. Μπορείσαν δηµοσιογραφική δουλειά να εί-ναι µια µπαρούφα, αλλά είναι πολύκαλό σαν τεστ νοηµοσύνης. Πόσοµπορεί να σε κοροϊδέψει ένας τσαρ-λατάνος;

Στο κείµενο που ακολουθεί λοι-

πόν δεν θα ασχοληθώ µε το βιβλίο(παρά µόνο για να δώσω µια ιδέαστον αναγνώστη που πιθανόν δεν έχει ακούσει τίποτα γι’ αυτό). Οστόχος µου στο κείµενο που υπο-λείπεται είναι διττός. Να δώσω µε-ρικές βασικές πληροφορίες για την περίφηµη Σχολή του Σικάγου, δια-λύοντας κάποιους µύθους, αλλά καιγια να δώσω µια εξήγηση για τη µε-γάλη επιτυχία του βιβλίου τηςΚλάιν. Το δεύτερο δεν το προ-γραµµάτιζα, αλλά την απάντησηµου την έδωσε αναπάντεχα ο Ου-µπέρτο Έκο.

ΙΙΙ. A Confederacy of Dunces  Αν επιχειρήσετε να διαβάσετε τοβιβλίο της Ναόµι Κλάιν σαν ένακαλό µυθιστόρηµα συνωµοσίας θααπογοητευτείτε. Πολλά πρόσωπα,κακή δοµή, µεγάλα κενά στην υπό-θεση. Θα σας συνιστούσα το  Χα- µένο σύµβολο του Νταν Μπράουν.

 Αν επιχειρήσετε να διαβάσετε τοβιβλίο της Ναόµι Κλάιν σαν µιαγνήσια αλαφροΐσκιωτη θεωρία συ-νωµοσίας θα βαρεθείτε. ∆ιαβάστεκαλύτερα το Ο καιρός γαρ εγγύς του∆ηµοσθένη Λιακόπουλου. Έχει το

πλεονέκτηµα ότι βρίσκεται πολύ πιοκοντά στην πραγµατικότητα.

 Αν όµως επιχειρήσετε να διαβά-σετε το βιβλίο της Ναόµι Κλάιν σαν ένα δηµοσιογραφικό ερευνη-τικό ρεπορτάζ θα πλήξετε. Ξέρωπολλούς Έλληνες δηµοσιογράφουςπου θα το έγραφαν πολύ καλύτερα.Επιπλέον έχει το µειονέκτηµα ότι ησυνωµοσία που αποκαλύπτει ηΚλάιν δεν στρέφεται κατά τουEλληνισµού.

 Ας τα πάρουµε από την αρχή:Ποια είναι η υπόθεση του πονήµα-τος της κυρίας Κλάιν;

Ο καπιταλισµός έχει αποτύχειαλλά οι αδηφάγες πολυεθνικές εται-ρείες τον κρατούν στη ζωή µε έναδιαβολικό κόλπο: εκµεταλλεύονταιτο σοκ που προκαλούν διάφορεςφυσικές ή άλλου είδους καταστρο-

φές (πόλεµοι, τροµοκρατικά χτυπή-µατα, οικονοµικές κρίσεις) για ναπιάσουν τον κόσµο τροµοκρατη-µένο και απροετοίµαστο και να τουεπιβάλλουν τη θέλησή τους. Τασυµφέροντα των πολυεθνικών βέ-βαια έχουν µασκαρευτεί σε µια επι-στηµονικοφανή οικονοµική θεωρίαπου αναπτύχθηκε στο Πανεπιστή-µιο του Σικάγου. Μάλιστα το δόγµατου σοκ είναι ιδέα ενός γνωστού κα-θηγητή του, του νοµπελίστα Μίλτον Φρίντµαν (Milton Friedman). ΟΦρίντµαν είχε την εξής ιδέα (ή µάλ-λον την έκλεψε από τη CIA). Όπωςβασανίζουµε έναν άνθρωπο για νατου σπάσουµε το ηθικό, να τον σο-κάρουµε και να τον κάνουµε υπο-χείριό µας, έτσι θα πρέπει να αντι-µετωπίσουµε και τις κοινωνίες. Νατις σοκάρουµε για να τις υποχρεώ-σουµε µετά να δεχτούν ασµένως ταδιαβολικά σχέδια των πολυεθνικών και της Σχολής του Σικάγου.

 Αν νοµίζετε ότι η παραπάνω πε-ριγραφή είναι παρωδία διαβάστε τοβιβλίο. Το µόνο που δεν διάβασαεκεί µέσα είναι ότι η Σχολή του Σι-

κάγου σχεδιάζει να εκτρέψει έναν κοµήτη από την πορεία του ώστεαυτός να συγκρουστεί µε τη Γη καιέτσι µετά το πρωτοφανές σοκ νακυριαρχήσουν παγκόσµια πλέον οιπολυεθνικές. Ό,τι άλλο τρελό φα-νταστείτε όµως θα το βρείτε εκεί.

Θα διαβάσετε στον Νόρµπεργκκαι αλλού µία καλή αποδόµηση των 

«επιχειρηµάτων» και των «στοι-χείων» της Ναόµι Κλάιν. Αλλά δεν θα αντισταθώ στον πειρασµό να σαςδείξω πόσο εύκολο είναι να γκρεµί-σεις όλο το οικοδόµηµά της υπο-δεικνύοντας τη βασική τεχνική της:Εξιστορεί παράλληλα διαφορετικέςιστορίες, µε πρόσωπα άσχετα µε-ταξύ τους, συνδέει πολιτικούς καιεπιστήµονες χωρίς να υπάρχει φαι-νοµενικά καµία σχέση µέχρι να επι-λέξει δύο δηλώσεις που χρησιµο-ποιούν µερικές κοινές λέξεις:«Βρήκαµε τον σύνδεσµο! Όλα ήταν µέρος ενός σχεδίου!»

Ευτυχώς που η Ναόµι Κλάιν δεν ασχολείται µε την Ελλάδα. Ειδάλ-λως αν µάθαινε ότι γεννήθηκα τον  Απρίλιο του 1967, σπούδασα στοΣικάγο και έχω πολλούς φίλουςΓιώργους θα ανακάλυπτε σίγουρακάποια σκοτεινή διαπλοκή. Πού τοξέρετε; Μπορεί και να υπάρχει…Άλλωστε ο Φρίντµαν είχε επισκε-φτεί στις αρχές της δεκαετίας του1960 την Ελλάδα. Ποιος τον προ-σκάλεσε; Ο Ανδρέας Παπανδρέου!4

Ο Ανδρέας δεν είναι ο βασικός

υπεύθυνος για τον εξωτερικό δανει-σµό µετά το 1981; O γιος του δεν εκτελεί τώρα τις συνταγές του Σι-κάγου; ∆εν έβαλε τον Βενιζέλουπουργό Οικονοµικών; Ο Βενιζέ-λος δεν ήταν καθηγητής µου στηΝοµική του Α.Π.Θ.; Τυχαίο; ∆εν νοµίζω!

IV. Il Cimitero di Praga Μα πώς έχει τόσο µεγάλη επιτυχίααυτό το βιβλίο; Μπορείτε να δώ-σετε µόνοι σας εξήγηση αν κάνετεµια απλή έρευνα στο Google. Θαδείτε ότι τα βιβλία και τα κείµενατης Ναόµι Κλάιν είναι ιδιαίτερα δη-µοφιλή στα ακροδεξιά και σταακροαριστερά µπλογκ. Όσο πιο πα-ρανοϊκό, συνωµοσιολογικό και πε-ριθωριακό είναι ένα µπλογκ τόσοπιθανότερο είναι ότι θα ανακαλύ-ψετε εκδηλώσεις λατρείας στην Να-όµι Κλάιν.

Τους πραγµατικούς λόγους τηςεπιτυχίας του βιβλίου αυτού µουτους έδωσε πρόσφατα, χωρίς νατο περιµένω, ο Ουµπέρτο Έκο.Στο τελευταίο του µυθιστόρηµα,Το κοιµητήριο της Πράγας ,5 περι-γράφει µε βιτριολικό χιούµορ τηδιαδικασία κατασκευής µιας θεω-ρίας συνωµοσίας. Ο ήρωας του, οµικρο-απατεώνας Σιµονίνι, είναικατ’ αρχήν χαφιές που προσαρµό-ζεται σε όλα τα καθεστώτα και τιςκαταστάσεις. Είναι επίσης επαγ-

H Ναόµι Κλάιν. Καταγγέλλει την παγκοσµιοποίηση και τις µεγάλες εταιρείες που δραστηριοποιούνται σε ολόκληρο τον κόσµο, αλλά και το δικό της προϊόν ήδη αποτελεί brand name που διαδίδεται όπως όλα τα αγαπηµένα προϊόντα τηςπαγκοσµιοποίησης. Ποιο είναι το περιεχόµενό του; Οι θεωρίες συνωµοσίας.

   G  o  r   d  o  n   T  e  r  r   i  s

8/18/2019 To Dogma Ths Agnoias

3/4

52 the books’ journal #12 [Οκτώβριος 2011]

γελµατίας πλαστογράφος και τιςελεύθερες ώρες του κατασκευάζειθεωρίες συνωµοσίας για να τις που-λήσει σε κάθε ενδιαφερόµενο.Όµως οι θεωρίες του δεν έχουν καιιδιαίτερη επιτυχία γιατί αποτελούν κακή αντιγραφή θεωριών άλλων,έχει πολλούς ανταγωνιστές και, κυ-ρίως, δεν βρίσκει κορόιδα για να τις

πουλήσει. Επιπλέον, προσπαθεί ναπουλήσει την ίδια θεωρία συνωµο-σίας αλλάζοντας κάθε φορά τουςσυνωµότες: πρώτα οι ιησουίτες,µετά οι µασόνοι, στο τέλος οιΕβραίοι. Με τους Εβραίους πιάνειεπιτέλους φλέβα. Υπάρχουν πολλοίπου θα αγόραζαν ευχαρίστως µιατέτοια συνωµοσία για να τη χρησι-µοποιήσουν για τους δικούς τουςσκοπούς. Η επιτυχία του οφείλεταικαι σε κάτι άλλο: ο Σιµονίνι είναικαι ο ίδιος φανατικός αντισηµίτηςκαι βρίσκει στους Ρώσους τους κα-λύτερους πελάτες. Τα Πρωτόκολλα 

των Σοφών της Σιών είναι γεγονός.Όταν υπάρχουν ακόµα και σή-µερα άνθρωποι που θεωρούν γνήσιοαυτό το άθλιο κατασκεύασµα, δεν πρέπει να µας εντυπωσιάζει η µε-γάλη επιτυχία το ∆όγµατος του σοκ στην Ελλάδα. Η προεπαναστατικήΡωσία µε τη σύγχρονη Ελλάδα µοι-ράζονται αρκετά: τον αντιδυτικισµό,τον αντισηµιτισµό, τον ακραίο συ-ντηρητισµό, το νατιβισµό, την εχθρότητα στην «εµπορική κοινω-νία» (commercial society ), την απου-σία της κοινωνίας πολιτών (η λέξηcivil society  δεν µεταφράζεται στα

ελληνικά) και, κυρίως, την απόρ-ριψη του ∆ιαφωτισµού.Εάν όλα αυτά σας φαίνονται

υπερβολικά, διαβάστε τις τραγικέςαναλύσεις ελλήνων δηµοσιογράφων,δηµοσιολογούντων, «πνευµατικών ανθρώπων», ακόµα και ακαδηµαϊ-κών που χρησιµοποιούν τη θεωρίατου Σοκ για να ερµηνεύσουν την ελληνική κρίση. Ακόµα και η ΝαόµιΚλάιν θα αηδίαζε µε τέτοια χυδαίακατάχρηση.

Μα είναι δυνατόν, όλοι αυτοί, ναείναι τόσο αφελείς; Είναι δυνατόν να είναι τόσο αδαείς; Είναι δυνα-τόν να είναι τόσο ανεύθυνοι; Υπάρ-

χουν δύο εξηγήσεις και δεν ξέρωποια είναι η χειρότερη. Αρκετοίδεν έχουν διαβάσει βέβαια το βι-βλίο. Έχουν κατασκευάσει έτσι τηδική τους θεωρία, το δικό τουςδόγµα του σοκ, και το χρησιµοποι-ούν όταν έχουν ένδεια επιχειρηµά-των – δηλαδή σχεδόν πάντα. Οιυπόλοιποι το έχουν διαβάσει αλλάήταν έτοιµοι να πειστούν πριν ανοίξουν την πρώτη σελίδα. Βλέ-πετε, ζουν σε έναν κόσµο τον 

οποίο δεν µπορούν να εξηγήσουν διότι τα θεωρητικά εργαλεία τους

έχουν σκουριάσει ή δεν υπήρξαν ποτέ. Η Κλάιν τους προσφέρει µα-σηµένη τροφή και αυτό τους αρκεί– δεν θα κοιτάµε τώρα λεπτοµέ-ρειες.

 Από τη µία, λοιπόν, έχουµε τοφαινόµενο της «γνωστικής ασυµφω-νίας» (cognitive dissonance ), δηλαδήτην τάση να σφραγίζουµε τα µάτιαµας και τα αυτιά µας για να µην ακούσουµε κάτι που θα διαψεύσειόσα µάθαµε να πιστεύουµε. Απότην άλλη, έχουµε την κυριαρχίαστην Ελλάδα του φαινοµένου που ο∆ιονύσης Αναπολιτάνος ονοµάζει«εφηµεριδοµαρξισµό»: το άθλιο συ-

νονθύλευµα αριστερίστικής ιδεολη-ψίας, κακοχωνεµένου µαρξισµού,αντιαµερικανισµού, πατερναλισµού,εχθρότητας προς την ελεύθερηαγορά, την ατοµική ελευθερία καιευθύνη µε µπόλικες δόσεις παρά-νοιας και συνωµοσιολαγνείας. Όλααυτά µέσα σε ένα φαιοκόκκινο πε-ριβάλλον που ευνοεί κάθε ανοησίαή, απλά, τετριµµένη απλοϊκότητα.

Η Ναόµι Κλάιν πόνταρε σ’ αυτόστο οποίο βασίστηκε και ο Σιµο-

νίνι. Όχι µόνο στην άγνοια και την ευπιστία των αµόρφωτων µαζών,

αλλά και στην ιδεοληψία των ταγών που, στην περίπτωση του Σιµονίνιτουλάχιστον, γνωρίζουν ότι αυτάπου αγοράζουν είναι παραµύθια –δεν κρύβονται πίσω από το δάκτυλότους.

Η δηµοτικότητα της Κλάιν στους κύκλους της άκρας ∆εξιάςδεν µε εντυπωσιάζει ούτε µε εκ-πλήσσει. Αλλά η Αριστερά; Πώςκατάντησε έτσι; Πότε εγκατέλειψετον Μαρξ, τον Γκράµσι και τον  Χάµπερµας και έπεσε στα δίχτυατης Κλάιν και του Μάικλ Μουρ;∆όξα τω Θεώ, υπάρχουν άφθονοισοβαροί αριστεροί οικονοµολόγοι,

πολιτικοί επιστήµονες και δηµο-σιογράφοι για να αποσυνδέσουν τη σοβαρή αριστερή διανόηση απότην παρανοϊκή συνωµοσιολογικήεκδοχή της. Στην Ελλάδα δεν έχωδιαβάσει ακόµα κάτι σχετικό (γιατίάραγε;), αλλά στην Ευρώπη καιστην Αµερική η σοβαρή Αριστερά(και ιδιαίτερα οι σοβαροί µαρξι-στές διανοούµενοι) έχουν απορρί-ψει έγκαιρα και την Κλάιν και το∆όγµα της.

 V. Freakonomics Οφείλω κάτι στον αναγνώστη. Λίγαλόγια για την Σχολή του Σικάγουγια την οποία ακούς τόσο συχνάανοησίες από δηµοσιογράφους-κλό-ουν, «ακαδηµαϊκούς»-κοµπογιαννί-τες και πολιτικούς της συµφοράς,που όµως όλους τους συνδέει η κτη-νώδης άγνοια.

Έφτασα στο Σικάγο τον Οκτώ-βριο του 1993, ακραίος φιλελεύθε-ρος, οπαδός της Αυστριακής Σχο-λής, ακραίος libertarian που δεν δέχονταν κανένα ρόλο για το κρά-τος. Στο Σικάγο έµαθα πώς λει-τουργεί η αγορά, πώς δηµιουργείπλούτο και οδηγεί σε ελευθερία καιευηµερία. Αλλά έµαθα επίσης τοπόσο χρήσιµο µπορεί να είναι ένακαλά οργανωµένο, αποτελεσµατικόκαι περιορισµένο από το σύνταγµακράτος. Έµαθα ότι το κράτος µπο-ρεί να ρυθµίσει µία αγορά µε ενδο-γενείς αποτυχίες (market failures )

και να την καταστήσει αποτελε-σµατικότερη. Έµαθα ότι η µακρό-χρονη οικονοµική ανάπτυξη µπορείνα επιτευχθεί µόνο στο πλαίσιο ενόςΚράτους ∆ικαίου µε θεσµούς πουτην ευνοούν και µε σεβασµό στηµοναδικότητα του ατόµου. Έµαθαότι το ∆ίκαιο αποτελεί όχι περιορι-σµό για την αγορά αλλά εργαλείοπου θα της επιτρέψει να λειτουργή-σει καλύτερα. Έµαθα ότι η αγοράδεν λειτουργεί σε κενό αέρος, χρει-άζεται εκτός από τους τυπικούς θε-σµούς κυρίως τους άτυπους: αποτε-λεσµατικούς κανόνες κοινωνικής

συµπεριφοράς (social norms ), εµπι-στοσύνη (trust ), αµοιβαιότητα(reciprocity ), φήµη (reputation ) και,κυρίως, ελευθερία και πληροφό-ρηση.6

Η Ναόµι Κλάιν δεν έχει προφα-νώς ιδέα για τη Σχολή του Σικά-γου. ∆εν το κρύβει άλλωστε. Πα-ρουσιάζει µια καρικατούρα πουτην εξυπηρετεί στους σκοπούς τηςκαι νοµίζει ότι αυτό αρκεί. Αν είχετην ελάχιστη φιλοδοξία να γράψεικάτι σοβαρό θα είχε οπωσδήποτεµελετήσει σε βάθος τα επιστηµο-νικά κείµενα της σχολής που προ-κάλεσε την επανάσταση στις κοι-

νωνικές επιστήµες. Θα είχε γιαπαράδειγµα διαβάσει το περίφηµοµεθοδολογικό κείµενο του Φρί-ντµαν 7 ή τα βασικά κείµενα τηςσχολής. Μα τι λέω! Η Κλάιν απο-φεύγει τα ακαδηµαϊκά κείµεναόπως ο διάβολος το λιβάνι. ∆είτεπροσεκτικά τις σηµειώσεις στο τέ-λος του βιβλίου. Αποτελούνταιόλες σχεδόν από δηµοσιογραφικάκείµενα που είναι σχετικά δύσκολονα ανεύρεις. Αλλά αν το κατορθώ-

Ο Μίλτον Φρίντµαν και ο Τζωρτζ Στίγκλερ, στην πραγµατικότητα οιπνευµατικοί ηγέτες της Σχολής του Σικάγου, στη µεσηµεριανή τους βόλτα σεδρόµο έξω απ’ το Πανεπιστήµιο. Περίπου 1965-1970.

   Α  ρ  χ  ε   ί  ο   S  t  e  p   h  e  n   S  t   i  g   l  e  r

8/18/2019 To Dogma Ths Agnoias

4/4

[Οκτώβριος 2011] #12 the books’ jοurnal 53

σεις διαπιστώνεις τις απίθανεςδιαστρεβλώσεις της Κλάιν, την επιλογή φράσεων και λέξεων πουτην εξυπηρετούν και την αποσιώ-πηση όσων δεν τη βολεύουν, την καταστρατήγηση κάθε αρχής σο-βαρής έρευνας.

Εάν λοιπόν η Ναόµι Κλάιν είχεκάνει µια στοιχειωδώς σοβαρή

έρευνα θα ανακάλυπτε ότι οι µαθη-τές του Φρίντµαν στο Σικάγο, κατάτη διάρκεια της δεκαετίας του 1960,εξέδιδαν το δικό τους περιοδικό, τοNew Individualist Review . Το 1981,το Liberty Fund αναδηµοσίευσε όλατα τεύχη σε µία εξαιρετική δεµένηέκδοση. Εκεί λοιπόν θα µπορούσενα δει την επιρροή της σκέψης τουΦρίντµαν στους µαθητές του, τησύγκρουση µε τους συντηρητικούς,τη γέννηση του σύγχρονου αµερι-κανικού πραγµατικού φιλελευθερι-σµού, την αντίθεση στον ιµπεριαλι-σµό, τη στρατιωτική θητεία,8 τον 

ρατσισµό, το απαρτχάιντ της Νό-τιας Αφρικής, την ποινικοποίησητης χρήσης ναρκωτικών και, κυρίως,την απέχθεια σε κάθε είδος αυταρ-χισµού και ολοκληρωτισµού.

Θα µπορούσε η Ναόµι Κλάιν ναδιαβάσει τα θεµελιώδη κείµενα πο-λιτικής οικονοµίας για τη Σχολήτου Σικάγου που συγκέντρωσε οΤζωρτζ Στίγκλερ (George Stigler)το 1988.9 Μα τι λέω... Ο Στίγκλερ,ο πραγµατικός ηγέτης της Σχολήςτου Σικάγου, δεν αναφέρεται καν στο βιβλίο!

Θα µπορούσε έστω να διαβάσει

µία από τις πρώτες και σηµαντικό-τερες κριτικές προσεγγίσεις τηςΣχολής από αριστερούς, ετερόδο-ξους οικονοµολόγους, που συγκέ-ντρωσε ο σηµαντικός και πρόσφαταεκλιπών Γουώρρεν Τζ. Σάµιουελς(Warren J. Samuels).10 Φυσικά όλοιαυτοί είναι άγνωστοι για τη ΝαόµιΚλάιν.

Θα µπορούσε να διαβάσει του-λάχιστον τη δουλειά των νεότερων µελών της Σχολής: του Στήβεν Λέ-βιτ (Steven Levitt), του Κας Σάν-σταϊν (Cass Sunstein), του ΡίτσαρντΘέιλερ (Richard Thaler), του Ρα-γκουράµ Ραγιάν (Raghuram Rajan)

και του Λουίτζι Ζινγκάλες (LuigiZingales),11 µεταξύ άλλων, για ναδιαπιστώσει το πόσο πλουραλιστικήείναι αυτή η Σχολή. Αλλά τι ψά-χνεις τώρα…

 Αν λοιπόν, αγαπητή αναγνώστριακαι αγαπητέ αναγνώστη, θέλεις ναµάθεις κάτι για τη Σχολή του Σικά-γου σίγουρα δεν θα το βρεις στο πό-νηµα της κυρίας Κλάιν. Αν δεν θέ-λεις να διαβάσεις ένα φιλικό προςτο Σικάγο κείµενο12 αλλά µια συλ-

λογή κειµένων κριτική προς τηΣχολή είσαι πολύ τυχερός διότι µό-λις κυκλοφόρησε ένα εξαιρετικόσυλλογικό έργο13 στο οποίο οι πε-ρισσότεροι συγγραφείς είναι αρι-στεροί, δεν ανήκουν στην Σχολήτου Σικάγου αλλά είναι σοβαροίεπιστήµονες. Το βιβλίο κυκλοφό-

ρησε το 2010. Μάντεψε: στις 350σελίδες δεν υπάρχει ούτε µία ανα-φορά στο Shock Doctrine .

 VI. The Big Sleep  Αγαπητή αναγνώστρια, αγαπητέαναγνώστη, το βιβλίο της NαόµιΚλάιν κυκλοφορεί στα ελληνικά.∆εν ξέρω αν είναι καλή η ελληνικήµετάφραση (δεν το διάβασα και σταελληνικά – έλεος!) αλλά εγώ σουσυστήνω να το διαβάσεις. Στην κα-λύτερη περίπτωση θα καταλάβειςαπό τις πρώτες σελίδες πόσο σε κο-ροϊδεύει η συγγραφέας. Στη χειρό-

τερη περίπτωση δεν θα το καταλά-βεις. Θα βρεις όµως εκεί µιααναπαυτική θεωρία συνωµοσίαςπου µπορεί να σε κρατήσει ξεκού-ραστη/-ο για το υπόλοιπο του βίουσου. Μην ανησυχείς, δεν θα χρεια-στεί να ξανασκεφτείς. Θα σου ταέχει απαντήσει όλα.

1 Johan Norberg, “The Rise of DisasterPolemics”. Cato Briefing Paper n. 102

(May 14, 2008). Washington, DC:Cato Institute.

2 http://www.naomiklein.org/arti-cles/2008/09/response-attacks

3 ∆ιονύσης Γουσέτης, «Ο αντιιµπερια-λισµός της συµφοράς», AthensReviewof  Books , τ. 2, αρ. 18 (Μάιος 2011), σσ.27-31.

4 Milton & Rose D. Friedman, Two Lucky People: Memoirs . Chicago: Uni-versity of Chicago Press (1998), σσ.236-237, 302.

5 Ουµπέρτο Έκο, Το Κοιµητήριο της Πράγας , µτφ. Έφη Καλλιφατίδη.

 Αθήνα: Ψυχογιός (2011 / Μιλάνο2010).

6 “The possibility of coordinationthrough voluntary cooperation rests onthe elementary - yet frequently denied -proposition that both parties to an eco-nomic transaction benefit from it, pro-

vided the transaction is bilaterally vol-untary and informed.» MiltonFriedman, Capitalism and Freedom .Chicago: University of Chicago Press(1962), σ. 13.

7 Milton Friedman, “The Methodology of Positive Economics” in Essays in Pos- itive Economics . Chicago: University of Chicago Press (1953), σσ. 3-43. Βλ.επίσης Uskali Mäki, ed. The Methodol- ogy of Positive Economics: Reflections on the Milton Friedman Legacy . New York:

Cambridge University Press (2009).

8 ∆εςπ.χ. το κείµενο τουίδιου τουMil-ton Friedman, “Why Not a Voluntary 

 Army?”New Individualist Review vol.4,n. 4 (Spring 1967), σσ. 3-9.9 George J. Stigler, ed., Chicago Studies in Political Economy . Chicago: Univer-sity of Chicago Press (1988). Στο βιβλίο

δεν υπάρχει κανένα κείµενο του Fried-man αλλά µόνο µια σύντοµη αναφοράσε ένα βιβλίο του (σε υποσηµείωση).10 Warren J. Samuels, ed., The Chicago School of Political Economy . New Brunswick, NJ: Transactions Publishers(1993). Για τον Milton Friedman δες(από παρόµοια σκοπιά) τη µονογρα-φία των Abraham Hirsch και Neil deMarchi, Milton Friedman: Economics in Theory and Practice (1990).11 ∆ες ιδίως το απόλυτα σχετικό µε τοθέµα της Klein best seller των Raghu-ramG. Rajan καιLuigiZingales,Saving Capitalism from the Capitalists . New 

 York: Crown Business (2003).

12 Όπως το πρόσφατοβιβλίο τουJohanVan Overtveldt, The Chicago School: How the University of Chicago Assem- bled the Thinkers Who Revolutionized Economics and Business . Chicago: Agate(2007).

13 Ross B. Emmett, The Elgar Compan- ion to the Chicago School of Economics.Cheltenham, UK: Edward Elgar(2010).

1965. ∆ιαδήλωση φοιτητών του Πανεπιστηµίου του Σικάγου κατά του πολέµου στο Βιετνάµ.

   F  r  e  e  t  o   C   h  o  o  s  e   M  e   d   i  a