¬˝Õ◊ ‚¢S∑§⁄UáÊ — vÆÆÆ ¬˝ÁÃÿÊ°ÁmÃËÿ ‚¢S∑§⁄UáÊ — vÆÆÆ ¬˝ÁÃÿÊ°(üÊË ‡ÊÊÁãßÊÕ ÁŒªê’⁄U Á¡ŸÁ’ê’ ¬¢ø ∑§ÀÿÊáÊ∑§ ¬˝ÁÃDÔUÊ ◊„UÊà‚fl, Áfl‹¬Ê‹¸, ◊Èê’߸ ∑§•fl‚⁄U ¬⁄U ÁŒŸÊ¢∑§ v| ◊߸ ‚ ww ◊߸ wÆvz Ã∑§)

ISBN No. : 978-81-907806-7-4

ãÿÊÒ¿UÊfl⁄U ⁄UÊÁ‡Ê — wÆ L§¬ÿ ◊ÊòÊ

¬˝ÊÁåà SÕÊŸ —v. üÊË ÁŒªê’⁄U ¡ÒŸ SflÊäÿÊÿ ◊ÁãŒ⁄U ≈˛US≈U,

‚ÊŸª…∏U (‚ÊÒ⁄UÊc≈˛U) - x{ywzÆ, »§ÊŸ — Æw}y{-wyyxxy

w. üÊË ∑ȧãŒ∑ȧãŒ-∑§„UÊŸ ¬Ê⁄U◊ÊÁÕ¸∑§ ≈˛US≈UxÆw, ∑ΧcáÊ∑È¢§¡, å‹ÊÚ≈U Ÿ¢. xÆ, flË. ∞‹. ◊„UÃÊ ◊ʪ¸, Áfl‹¬Ê‹Ê¸ (flS≈U),◊Èê’߸-yÆÆÆz{, »§ÊŸ (Æww) w{vxÆ}wÆ Email - vitragva@vsnl.com

x. üÊË •ÊÁŒŸÊÕ ∑ȧãŒ∑ȧ㌠∑§„UÊŸ ÁŒªê’⁄U ¡ÒŸ ≈˛US≈U (◊¢ª‹Êÿß)•‹Ëª…∏U-•Êª⁄UÊ ◊ʪ¸, ‚Ê‚ŸË-wÆywv{ (©U.¬˝.)

y. ¬Áá«Uà ≈UÊ«U⁄U◊‹ S◊Ê⁄U∑§ ≈˛US≈U,∞-y, ’Ê¬Í Ÿª⁄U, ¡ÿ¬È⁄U, ⁄UÊ¡SÕÊŸ-xÆwÆvz, »§ÊŸ — (Ævyv) w|Æ|yz}

z. ¬ÍÖÿ üÊË ∑§ÊŸ¡ËSflÊ◊Ë S◊Ê⁄U∑§ ≈˛US≈U,∑§„UÊŸ Ÿª⁄U, ‹Ê◊ ⁄UÊ«U, Œfl‹Ê‹Ë-ywwyÆv, »§ÊŸ — (Æwzx) wy~vÆyy

{. üÊË ¬⁄U◊ʪ◊ ¬˝∑§Ê‡ÊŸ ‚Á◊ÁÃüÊË ¬⁄U◊ʪ◊ üÊÊfl∑§ ≈˛US≈U, Á‚hˇÊòÊ, ‚ÊŸÊÁª⁄U¡Ë, ŒÁÃÿÊ (◊.¬˝.)

|. üÊË ‚Ë◊ãœ⁄U ∑ȧãŒ∑ȧ㌠∑§„UÊŸ •ÊäÿÊÁà◊∑§ ≈˛US≈UÿÊªË ÁŸ∑§ÃŸ å‹Ê≈U, “SflL§Áø” ‚flÊáÊË „UÊ‹ŸË ‡Ê⁄UË◊Ê¢, ÁŸ◊¸‹Ê ∑§Êãflã≈U ⁄UÊ«U⁄UÊ¡∑§Ê≈U-x{ÆÆÆ| »§ÊŸ — (Æw}v) wy|||w}, ◊Ê. Æ~x|yvÆÆzÆ}

≈UÊ߸¬-‚Á≈¢Uª — Áflfl∑§ ∑§êåÿÍ≈U‚¸, •‹Ëª…∏U

◊Ⱥ˝∑§ — Œ‡ÊŸÊ ∑§êåÿÍ≈U‚¸, ¡ÿ¬È⁄U

¬˝∑§Ê‡Ê∑§Ëÿ(ÁmÃËÿÊflÎÁûÊ)

•Ÿãà ∑§Ê‹ø∑˝§ ∑§ ¬˝flÊ„U ◊¥ •ŸÊÁŒ ∑§Ê‹ ‚ •ŸÈà¬ãŸ-•ÁflŸc≈U ∞‚ •Ÿãà ¡Ëfl, ÷flŒÈ—π ‚ ¬ËÁ«∏Uà „Ò¥U– •ÊÁœ-√ÿÊÁœ, ©U¬ÊÁœ ‚ òÊSà •ÊÒ⁄U ‡ÊÊ⁄UËÁ⁄U∑§ ÃÕÊ ◊ÊŸÁ‚∑§ ŒÈ—π ‚ ŒÈ—ÁπÕÊà◊Ê•Ê¥ ∑§Ê ‚ìÊÊ ‚Èπ •ÊÒ⁄U ŒÈ—π-◊ÈÁÄà ∑§Ê ©U¬Êÿ ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ „ÈU•Ê „ÒU - ∞∑§ •Ê⁄U ÿ„U ¬Á⁄UÁSÕÁÄÒU, ¡’Á∑§ ŒÍ‚⁄UË •Ê⁄U ß‚Ë ŒÈ—π ‚ ¿ÍU≈UŸ ∑§Ê ©U¬Êÿ ‡ÊÊœŸflÊ‹ •Ÿ∑§ ‚ãà ÷Ë ∑§Ê‹ø∑˝§ ∑§ ¬˝flÊ„U◊¥ „UÊà •Êÿ „Ò¥U– Á¡Ÿ∑§ mÊ⁄UÊ ¬˝ÁìÊÁŒÃ ‚ìÊ ‚Èπ ∑§Ê ◊ʪ¸ •¢ªË∑§Ê⁄U ∑§⁄U∑§ •Ÿ∑§ ¡Ëfl ‡ÊʇflÃỖ‚Èπ ∑§Ê ¬˝Êåà „ÈU∞ „Ò¥U, „UÊà „Ò¥U •ÊÒ⁄U ÷Áflcÿ ◊¥ „UÊà ⁄U„¥Uª–

ŒÊcÊM§¬ Áfl÷Êfl÷ÊflÊ¥ ∑§ ‚ÊÕ ŒÈ—π •ÊÒ⁄U ◊Á‹ŸÃÊ ∑§Ê „UÊŸÊ •ÁŸflÊÿ¸ ¬Á⁄UÁSÕÁà „ÒU–ŒÊcÊM§¬ Áfl÷Êfl÷ÊflÊ¥ ∑§Ê ◊Í‹ ∑§Ê⁄UáÊ πÊ¡∑§⁄U ôÊÊŸË-œ◊ʸà◊Ê•Ê¥ Ÿ ©U‚ Á◊≈UÊŸ ∑§Ê ©U¬Êÿ …Í°U…∏U∑§⁄UÁŸc∑§Ê⁄UáÊ ∑§L§áÊÊ ‚ ©U‚ ¡ªÃỖ ∑§ ‚◊ˇÊ ⁄UπÊ „ÒU– ∞‚ „UË ∑§Ê‹ø∑˝§ ∑§ ¬˝flÊ„U ◊¥ flø◊ÊŸ ‡ÊÊ‚ŸŸÊÿ∑§ •ÁãÃ◊ ÃËÕʸÁŒŸÊÕ ÷ªflÊŸ ◊„UÊflË⁄U ∑§ ‡ÊÊ‚Ÿ ◊¥ „UÊŸflÊ‹ ÁŒªê’⁄U •ÊøÊÿ¸, ◊ÈÁŸ-÷ªflãÃ∞fl¢ ôÊÊŸË-œ◊ʸà◊Ê•Ê¥ Ÿ ß‚ ◊ʪ¸ ∑§Ê •¬ŸË •ŸÈ÷fl¬Íáʸ ‚‡ÊÄà ‹πŸË mÊ⁄UÊ ª˝ãÕÊM§…∏U Á∑§ÿÊ „ÒU–

¬˝SÃÈà ¬˝fløŸ ∑§ ª˝ãÕ ⁄UøÁÿÃÊ üÊË◊ŒỖ ÷ªflÃỖ ÿʪËãº˝Œfl ‹ª÷ª vyÆÆ flcʸ ¬„U‹ „UÊ ªÿ„Ò¥U– ª˝ãÕ ⁄UøÁÿÃÊ •ÊøÊÿ¸ ÷ªflÊŸ ∑§Ê Áfl‡ÊcÊ ßÁÄUÊ‚ ©U¬‹éœ Ÿ„UË¥ „ÒU ¬⁄UãÃÈ ©UŸ∑§Ë ∑ΧÁÃÿÊ¢ ∑§•fl‹Ê∑§Ÿ ‚ ßÃŸÊ ÁŸ—‚㌄U ∑§„UÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „ÒU Á∑§ •ÊøÊÿ¸ ÷ªflÊŸ ¬˝øÈ⁄U Sfl‚¢flŒŸ ◊¥ ¤ÊÍ‹ŸflÊ‹•äÿÊà◊⁄UÁ‚∑§ ◊„UÊ‚ãà „Ò¥U– ÷ªflÊŸ ∑ȧãŒ∑ȧãŒÊøÊÿ¸Œfl ÃÕÊ ¬ÍÖÿ¬ÊŒ •ÊøÊÿ¸ •Ê¬∑§ ¬˝⁄UáÊÊdÊÃ⁄U„U „UÊ¥, ∞‚Ê ¬˝ÃËà „UÊÃÊ „ÒU– üÊË◊ŒỖ ÿʪËãº˝Œfl ∑§Ë •ãÿ ∑ΧÁà ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê ÷Ë •äÿÊà◊⁄U‚ ‚÷⁄U¬Í⁄U „ÒU, Á¡‚◊¥ ©UŸ∑§Ê •ÃËÁãº˝ÿ Sfl‚¢flŒŸ ∑§Ê ⁄U‚ ¤Ê‹∑§ ⁄U„UÊ „ÒU– •Ê¬üÊË ∑§ mÊ⁄UÊ ⁄UÁøà •ãÿ∑ΧÁÃÿÊ° - ŸÊÒ∑§Ê⁄U üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U, •äÿÊà◊ ‚ãŒÊ„U, ‚È÷ÊÁcÊÃÃãòÊ, ÃûflÊÕ¸≈UË∑§Ê ÷Ë ‚fl¸ ◊Êãÿ „ÒU– ߟ‚’◊¥ ÿʪ‚Ê⁄U ª˝ãÕ ◊„Uàfl¬Íáʸ ◊ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–

ÿʪ‚Ê⁄U ª˝ãÕ ◊¥ ‚¢‚Ê⁄U ¬Á⁄U÷˝◊áÊ ‚ ÷ÿ÷Ëà ¡ËflÊ¥ ∑§Ê ‚ê’ÊœŸ ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ª˝ãÕ ⁄UøŸÊ∑§Ë ªÿË „ÒU, ¡Ê ⁄UøŸÊ∑§Ê⁄U ¬˝Ê⁄Uê÷ ◊¥ „UË ’ËÊà „Ò¥U– ÃଇøÊÃỖ ‡ÊÊSòÊ ∑§ •ÁãÃ◊ ÷ʪ ◊¥ •¬ŸË÷ÊflŸÊ ∑§ Á‹∞ ß‚ ª˝ãÕ ∑§Ë ⁄UøŸÊ ∑§Ë „ÒU, ∞‚Ê ©UÀ‹π ÷Ë ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU– ß‚ ª˝ãÕ ∑§Ë Á„UãŒË ≈UË∑§Ê∑§⁄UŸ ∑§Ê ‚ÊÒ÷ÊÇÿ ’˝rÊÔøÊ⁄UË ¬Áá«UÃüÊË ‡ÊËˬ˝‚ÊŒ¡Ë Ÿ ¬˝Êåà Á∑§ÿÊ „ÒU– ¡Ëfl, ‚¢‚Ê⁄U ¬Á⁄U÷˝◊áÊ‚ ◊ÈÄà „UÊ∑§⁄U Sfl-SflM§¬ ∑§Ê •fl‹ê’Ÿ ª˝„UáÊ ∑§⁄U, ß‚ ◊ÈÅÿ ©Ug‡ÿ ∑§Ê ¬˝∑§ÊÁ‡Êà ∑§⁄Uà „ÈU∞

¬˝àÿ∑§ ŒÊ„U ∑§Ë ⁄UøŸÊ ∑§Ë ªÿË „ÒU– Á¡‚◊¥ •ãÃ⁄UÊà◊Ê, ’Á„U⁄UÊà◊Ê, ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ê SflM§¬; •Êà◊ôÊÊŸË„UË ÁŸflʸáÊ ∑§Ê ¬ÊòÊ „ÒU; ì ∑§Ê SflM§¬; ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê¥ ‚ ’ãœ-◊ÊˇÊ; ¬Èáÿ÷Êfl ∑§Ê ÁŸcÊœ; ◊Í‹•Êà◊SflM§¬ ∑§Ê •ÁSÃ-ŸÊÁSà ‚ fláʸŸ; ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ÃÕÊ ‚êÿ∑˜§ÔøÊÁ⁄UòÊ ∑§Ê ◊„Uûfl ßàÿÊÁŒ◊„Uûfl¬Íáʸ ÁflcÊÿÊ¥ ∑§Ê Œ‡Êʸà „ÈU∞ ߟ ŒÊ„UÊ¥ ∑§Ë ⁄UøŸÊ ∑§Ë ªÿË „ÒU–

•ÃËÁãº˝ÿ •ÊŸãŒ ∑§Ë ∑§‹◊ •ÊÒ⁄U ‡ÊÊãÃ⁄U‚ ∑§Ë SÿÊ„UË ‚ Á‹π ªÿ •◊Îà ‚ ÷⁄U¬Í⁄U ߟª˝ãÕÊ¥ ∑§ fløŸÊ¥ ∑§Ê ⁄U‚¬ÊŸ ∑§⁄UÊŸflÊ‹, ߟ •Êª◊Ê¥ ◊¥ ‚◊ÊÁ„Uà ªÍ…∏U •äÿÊà◊⁄U„USÿÊ¥ ∑§Ê ©UŒỖÉÊÊ≈UŸ∑§⁄UŸflÊ‹, ◊Í‹ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸-¬˝∑§Ê‡Ê∑§, ÁŸc∑§Ê⁄UáÊ ∑§L§áÊÊ◊ÍÁø, Á‚¢„UflÎÁûÊœÊ⁄U∑§, ©Uã◊ʪ¸ ∑§Ê äfl¢‚∑§⁄UŸflÊ‹ •ÊÒ⁄U ¡ÒŸœ◊¸ ∑§ ¬˝áÊÃÊ, ÁflŒ„UËŸÊÕ ‚Ë◊ãœ⁄U ÷ªflÊŸ ∑§Ê ÁŒ√ÿ ‚ãŒ‡Ê ‹Ê∑§⁄U ÷⁄Uà ∑§¡ËflÊ¥ ∑§ ÃÊ⁄UáÊ„UÊ⁄U ’Ÿ∑§⁄U ¬œÊ⁄U ߟ ÁŒ√ÿŒÍÃ, ÁŒ√ÿ¬ÈL§cÊ, ‚ÈcÊÈåà øÃŸÊ ∑§Ê ¡ÊªÎà ∑§⁄UŸflÊ‹•Ÿãà ªÈáÊ ‚ ŒÒŒËåÿ◊ÊŸ ªÈáÊÊÁÇÊÿflÊŸỖ, ◊¢ª‹∑§Ê⁄UË ¬ÍÖÿ ªÈL§ŒflüÊË ∑§ÊŸ¡ËSflÊ◊Ë Ÿ •Ÿ∑§ÁŒªê’⁄U ‚ãÃÊ¥ mÊ⁄UÊ ⁄UÁøà ‡ÊÊSòÊÊ¥ ¬⁄U ¬˝fløŸ Á∑§ÿ „Ò¥U– ©UŸ◊¥ ÿʪ‚Ê⁄U ª˝ãÕ ÷Ë ∞∑§ „ÒU– ÿʪ‚Ê⁄U ª˝ãÕ‚¢ÁˇÊåà ◊¥ Á‹πÊ „UÊŸ ¬⁄U ÷Ë ©U‚◊¥ ◊Í‹ ¬⁄U◊ÊÕ¸ Á∑§‚ ¬˝∑§Ê⁄U ⁄U„UÊ „ÒU, ©U‚ ¬⁄U ¬ÍÖÿ ªÈL§ŒflüÊË Ÿ¬˝∑§Ê‡Ê «UÊ‹∑§⁄U „U◊ ‚’ ¬⁄U •Ÿãà ©U¬∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ „ÒU–

¬ÍÖÿ ’Á„UŸüÊË øê¬Ê’Ÿ ∑§ ‡ÊéŒÊ¥ ◊¥ ∑§„¥U ÃÊ ¬ÍÖÿ ªÈL§ŒflüÊË ß‚ ∑§Ê‹ ∑§Ê •øê÷Ê /•Ê‡øÿ¸ „ÒU! ¬ÍÖÿ ªÈL§ŒflüÊË ∑§ ©U¬∑§Ê⁄UÊ¥ ∑§Ê fláʸŸ ◊ÿʸÁŒÃ ∑§‹◊ ‡ÊÁÄà ◊¥ ‚◊ÊÁflc≈U „UÊ ‚∑§ -∞‚Ë ‚Ê◊âÿ¸ Ÿ„UË¥ „ÒU– M§¬Ë mÊ⁄UÊ •M§¬Ë ∑§Ê Á∑§ÃŸÊ fláʸŸ „UÊ! ¡«∏U mÊ⁄UÊ øÒÃãÿ ∑§Ë Á∑§ÃŸË ◊Á„U◊Ê„UÊ! •Ã— ¬ÍÖÿ ªÈL§ŒflüÊË ∑§ ¬˝SÃÈà ¬˝fløŸÊ¥ ∑§Ê NUŒÿ¢ª◊ ∑§⁄U∑§, ©UŸ∑§ mÊ⁄UÊ Œ‡Êʸÿ ªÿ ◊ʪ¸ ¬⁄Uø‹ŸÊ „UË ©UŸ∑§ ¬˝Áà ÿÕÊÕ¸ ©U¬∑§Ê⁄U √ÿÄà Á∑§ÿÊ ∑§„U‹ÊÿªÊ–

¬˝SÃÈà ª˝ãÕ ∑§ ¬˝fløŸ •ˇÊ⁄U‡Ê— ¬˝∑§ÊÁ‡Êà „UÊ - ∞‚Ê ¬˝SÃÊfl „U◊Ê⁄U ‚◊ˇÊ •ÊŸ ¬⁄U „U◊Ÿ‚„Ucʸ SflË∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ •ÊÒ⁄U ‡ÊËÉÊ˝ ¬˝∑§ÊÁ‡Êà ∑§⁄UŸ ∑§Ë ÷ÊflŸÊ ∑§ ‚ÊÕ - ∞‚Ê ÁŸáʸÿ Á‹ÿÊ ªÿÊ Á∑§¬ÍÖÿ ªÈL§ŒflüÊË ∑§ Á¡ÃŸ ¬˝fløŸ „ÈU∞ „Ò¥U, fl ‚’ •ˇÊ⁄U‡Ê— ª˝ãÕÊM§…∏U ∑§⁄UŸÊ „ÒU– ¬ÍÖÿ ªÈL§ŒflüÊË ∑§¬˝÷ÊflŸÊÿʪ ◊¥ •Ÿ∑§ Á¡Ÿ◊ÁãŒ⁄U „ÈU∞, ¬˝ÁÃc∆UÊ∞° „ÈUßZ, ¬˝fløŸ „ÈU∞ •ÊÒ⁄U ¡ÒŸœ◊¸ ∑§Ê ◊Í‹ ◊¥ ‚ ©UlÊÄÈU•Ê– ¬Ê◊⁄U ◊¥ ‚ ¬⁄U◊‡fl⁄U „UÊŸ ∑§Ê ◊ʪ¸, ŒÊcÊ ¬⁄U Áfl¡ÿ ¬˝Êåà ∑§⁄U∑§, ¡ÒŸ „UÊŸ ∑§Ê ◊ʪ¸ ¡ÿflãÃ⁄U„U ÃÕÊ ¬ÍÖÿ ªÈL§ŒflüÊË ∑§Ë flÊáÊË ‡ÊʇflÃỖ ⁄U„U ∞‚Ë „U◊Ê⁄ ≈˛US≈U ∑§Ë ÷ÊflŸÊ ÃÕÊ ◊ÈÅÿ ©Ug‡ÿ ∑§‚ÊÕ ÿʪ‚Ê⁄U ¬˝fløŸ, ÷ʪ-w ¬˝∑§ÊÁ‡Êà ∑§⁄Uà „ÈU∞ „U◊¥ •àÿãà „Ucʸ „UÊ ⁄U„UÊ „ÒU–

ÿʪ‚Ê⁄U ª˝ãÕ ◊¥ ∑ȧ‹ vÆ} ªÊÕÊ∞° „Ò¥U •ÊÒ⁄U ©UŸ ¬⁄U ¬ÍÖÿ ªÈL§ŒflüÊË ∑§ yz ¬˝fløŸ „ÈU∞ „Ò¥U–¬˝SÃÈà ÿʪ‚Ê⁄U ¬˝fløŸ, ÷ʪ-w ◊¥ wv ¬˝fløŸ •flÃÁ⁄Uà Á∑§ÿ ªÿ „Ò¥U– Á¡Ÿ◊¥ ªÊÕÊ {~ ‚ vÆ} Ã∑§∑§Ê ‚◊Êfl‡Ê „UÊ∑§⁄U ª˝ãÕ ¬Íáʸ „UÊÃÊ „ÒU– ¬˝Ê⁄Uê÷ ∑§ wy ¬˝fløŸ ÿʪ‚Ê⁄U ¬˝fløŸ, ÷ʪ-v ◊¥ ¬˝∑§ÊÁ‡ÊÃÁ∑§ÿ ªÿ „Ò¥U–

( iv )

¬ÍÖÿ ªÈL§ŒflüÊË ∑§Ë ◊Í‹ flÊáÊË ÃÕÊ ÷Êfl ÿÕÊflÃỖ ¬˝∑§ÊÁ‡Êà ⁄U„U Ìո ‚Ë.«UË. ◊¥ ‚ •ˇÊ⁄U‡Ê—©UÃÊ⁄U∑§⁄U, ¡„UÊ° •Êfl‡ÿ∑§ÃÊ ‹ªË fl„UÊ° ∑§Êc∆U∑§ ÷⁄U∑§⁄U flÊÄÿ ⁄UøŸÊ ¬Íáʸ ∑§Ë ªÿË „ÒU– ¡„UÊ° S¬c≈UM§¬‚ ‚ÈŸÊ߸ Ÿ„UË¥ ÁŒÿÊ fl„UÊ° «UÊÚ≈U (.....) ∑§⁄U∑§ Á⁄UÄà SÕÊŸ ¿UÊ«∏UÊ ªÿÊ „ÒU– ¬˝fløŸÊ¥ ∑§Ê ‚ê¬ÊŒŸ ∑§Êÿ¸¬Íáʸ „UÊŸ ∑§ ’ÊŒ ¬˝fløŸÊ¥ ∑§Ê ‚Ë.«UË. ∑§ ‚ÊÕ Á◊‹ÊŸ ∑§Ê ∑§Êÿ¸ øß÷Ê߸ ◊„UÃÊ, ⁄UÊ¡∑§Ê≈U mÊ⁄UÊÁ∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ߟ ¬˝fløŸÊ¥ ∑§Ê Á„UãŒË÷ÊcÊË ◊È◊ÈˇÊÈ ‚◊Ê¡ ÷Ë •Áœ∑§ ‚ •Áœ∑§ ‹Ê÷ ‹ ÃÕÊ ¬ÍÖÿªÈL§ŒflüÊË ∑§ ‚Ë.«UË. ¬˝fløŸ ‚ÈŸÃ ‚◊ÿ ß‚ ¬˝∑§Ê‡ÊŸ ∑§Ê ©U¬ÿʪ ∑§⁄U ‚∑§– ß‚ ÷ÊflŸÊ ‚ ß‚¬˝fløŸ ª˝ãÕ ∑§Ê Á„UãŒË •ŸÈflÊŒ ∞fl¢ ‚Ë.«UË. ‚ Á◊‹ÊŸ ∑§⁄UŸ ∑§Ê ∑§Êÿ¸ ¬Áá«Uà Œflãº˝∑ȧ◊Ê⁄U ¡ÒŸ,Á’¡ÊÒÁ‹ÿÊ¢ mÊ⁄UÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– Ìո ‚¢SÕÊ •Ê¬∑§Ê ‚NUŒÿ •Ê÷Ê⁄U √ÿÄà ∑§⁄UÃË „ÒU– ß‚Ë ÁmÃËÿ‚¢S∑§⁄UáÊ ◊¥, ¬Ífl¸ ¬˝∑§Ê‡ÊŸ ◊¥ ⁄U„UË „ÈU߸ •‡ÊÈÁhÿÊ¥ ∑§Ê ÿÕÊ‚ê÷fl ŒÍ⁄U ∑§⁄U ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒU; Á»§⁄U ÷Ë ÿÁŒ∑§Ê߸ •‡ÊÈÁh ôÊÊà „UÊ ÃÊ ‚ÍÁøà ∑§⁄UŸ ∑§Ê •ŸÈ⁄UÊœ „ÒU–

¬˝SÃÈà ¬˝fløŸ ª˝ãÕ ∑§ ≈UÊ߸¬ ‚Á≈¢Uª ∑§ Á‹∞ üÊË Áflfl∑§∑ȧ◊Ê⁄U ¬Ê‹, Áflfl∑§ ∑§êåÿÍ≈U‚¸,•‹Ëª…∏U ÃÕÊ ª˝ãÕ ∑§ ‚ÈãŒ⁄U ◊Ⱥ˝áÊ ∑§Êÿ¸ ∑§ Á‹∞ üÊË ÁŒŸ‡Ê ¡ÒŸ, Œ‡ÊŸÊ ∑§êåÿÍ≈U‚¸, ¡ÿ¬È⁄U ∑§ ¬˝ÁÕÊ÷Ê⁄U √ÿÄà ∑§⁄Uà „Ò¥U–

•ãÃ× ÿʪ‚Ê⁄U •ÕʸÃỖ ÁŸ¡SflM§¬ ∑§ ‚ÊÕ ¡È«∏UÊŸ ∑§⁄UŸÊ, ©U‚∑§Ê ‚Ê⁄U– ∞‚ ŸflŸËÂ◊ÊŸ, ÷√ÿ ¡ËflÊ¥ ∑§ Á‹∞ ¬˝∑§Ê‡ÊSÃê÷ ‚◊ÊŸ, ¬˝SÃÈà ¬˝fløŸÊ¥ ∑§Ê ◊È◊ÈˇÊÈ¡Ëfl ⁄U‚ÊSflÊŒŸ ∑§⁄U∑§÷fl‚ʪ⁄U ‚ ¬Ê⁄U „UÊ ¡Êÿ¥ - ß‚Ë ÷ÊflŸÊ ∑§ ‚ÊÕ.....

ÁŸflŒ∑§≈˛US≈U˪áÊ, üÊË ∑ȧãŒ∑ȧãŒ-∑§„UÊŸ ¬Ê⁄U◊ÊÁÕ¸∑§ ≈˛US≈U, ◊Èê’߸

∞fl¢üÊË ÁŒªê’⁄U ¡ÒŸ SflÊäÿÊÿ◊ÁãŒ⁄U ≈˛US≈U, ‚ÊŸª…∏

( v )

‚ê¬ÊŒ∑§Ëÿ¬⁄U◊ ¬ÍÖÿ üÊË◊ŒỖ ÿʪËãº˝Œfl mÊ⁄UÊ ⁄UÁøà ÿʪ‚Ê⁄U ‡ÊÊSòÊ ¬⁄U, •äÿÊà◊◊ÍÁø ¡ËflŸÁ‡ÊÀ¬Ë

•Ÿãà ©U¬∑§Ê⁄UË ¬ÍÖÿ ªÈL§ŒflüÊË ∑§ÊŸ¡ËSflÊ◊Ë ∑§ •äÿÊà◊⁄U‚ ‚ ÷⁄U¬Í⁄U ÿʪ‚Ê⁄U ¬˝fløŸ ∑§Ê‡Ê錇ʗ Á„UãŒË ¬˝∑§Ê‡ÊŸ ‚Êœ◊˸¡ŸÊ¥ ∑§Ê SflÊäÿÊÿ „UÃÈ ‚◊Á¬¸Ã ∑§⁄Uà „ÈU∞ •àÿãà „Ucʸ „UÊ ⁄U„UÊ „ÒU–

flËÃ⁄UÊªË ‚ãÃÊ¥ ∑§Ë ¬ÊflŸ ¬⁄Uê¬⁄UÊ ◊¥ „ÈU∞ üÊË◊ŒỖ ÿʪËãº˝Œfl, •äÿÊà◊ ∑§ ÅÿÊÁà ¬˝Êåà •ÊøÊÿ̧„Ò¥U, Á∑§ãÃÈ SflM§¬ªÈåà •ÊøÊÿ¸ ∑§ ‚ãŒ÷¸ ◊¥ ∑ȧ¿U ÁflÁ‡Êc≈U ©UÀ‹π ∑§ •÷Êfl ◊¥ ©UŸ∑§ ¡ËflŸ ∑§‚ãŒ÷¸ ◊¥ ©UŸ∑§ •ãÃ⁄¢Uª ∑§ •ÁÃÁ⁄UÄà ©UŸ∑§Ë ∑ΧÁÃÿÊ° „UË ∞∑§◊ÊòÊ ‚„UÊ⁄UÊ „Ò¥U– Á¡Ÿ∑§ ¬Á⁄U‡ÊË‹Ÿ ∞fl¢•ãÿ ‚ãŒ÷ÊZ ∑§ •ÊœÊ⁄U ¬⁄U üÊË◊ŒỖ ÿʪËãº˝Œfl ∑§Ê ‚◊ÿ ߸‚Ê ∑§Ë ¿U∆UflË¥ ‡ÊÃÊéŒË ôÊÊà „UÊÃÊ „ÒU–•ÊøÊÿ¸üÊË Ÿ •¬Ÿ ª˝ãÕÊ¥ ∑§Ë ⁄UøŸÊ Ãà∑§Ê‹ËŸ •¬÷˝¢‡Ê ÷ÊcÊÊ ◊¥ ∑§⁄U∑§ ©Uã„¥U ¡Ÿ‚Ê◊Êãÿ ∑§ Á‹∞•Áœ∑§ ©U¬ÿÊªË ’ŸÊÿÊ „ÒU–

•ÊøÊÿ¸ ÿʪËãº˝ ∑Χà ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê, ÿʪ‚Ê⁄U ∞fl¢ ŸÊÒ∑§Ê⁄U üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U (•¬÷˝¢‡Ê) ÃÕÊ•äÿÊà◊ ‚¢ŒÊ„U, ‚È÷ÊÁcÊÃÃãòÊ fl ÃàflÊÕ¸ ≈UË∑§Ê (‚¢S∑ΧÃ) ‚fl¸◊Êãÿ ⁄UøŸÊ∞° „Ò¥U, ‚ÊÕ „UË ŒÊ„UʬʄÈU«∏U(•¬÷˝¢‡Ê), •◊ÎÃʇÊËÁà (‚¢S∑ΧÃ) ÃÕÊ ÁŸ¡Êà◊Êc≈U∑§ (¬˝Ê∑ΧÃ) - ÿ ÃËŸÊ¥ ⁄UøŸÊ∞° ÷Ë •Ê¬∑§ŸÊ◊ ¬⁄U ¬˝∑§Ê‡Ê ◊¥ •ÊÿË „Ò¥U, Á∑§ãÃÈ ßŸ ÃËŸÊ¥ ∑§ ⁄UøŸÊ∑§Ê⁄U ÿ „UË ÿʪËãº˝ „Ò¥U ÿÊ •ãÿ ∑§Ê߸ - ÿ„U•÷Ë Ã∑§ ‡ÊÊœ-πÊ¡ ∑§Ê ÁflcÊÿ „ÒU–

¬˝SÃÈà ÿʪ‚Ê⁄U ª˝ãÕ vÆ} ŒÊ„UÊ¥ ∑§Ë ‚¢ÁˇÊåà Á∑§ãÃÈ ‚Ê⁄U÷Íà ⁄UøŸÊ „ÒU– •ÊøÊÿ¸Œfl ∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U¡Ê ¡Ëfl ÷fl÷˝◊áÊ ‚ ÷ÿ÷Ëà „Ò¥U, ©UŸ∑§ Á‹∞ ß‚ ª˝ãÕ ∑§Ë ⁄UøŸÊ ∑§Ë „ÒU; ‚ÊÕ „UË •ÁãÃ◊ ŒÊ„U ◊¥•Êà◊‚ê’ÊœŸ „UÃÈ ŒÊ„U ⁄UøŸÊ ∑§Ê ©UÀ‹π ÷Ë Á∑§ÿÊ „ÒU– ß‚∑§ •ÁÃÁ⁄UÄà ߂ ª˝ãÕ ◊¥ •äÿÊà◊ ∑§ªÍ…∏U ⁄U„USÿÊ¥ ∑§Ë ‚⁄U‹ ÷ÊcÊÊ ◊¥ •Á÷√ÿÁÄà ∑§Ë ªÿË „ÒU– flø◊ÊŸ ◊¥ ¬ÍÖÿ ªÈL§ŒflüÊË ∑§ mÊ⁄UÊ øÁø¸Ã•äÿÊà◊ ∑§ •Ÿ∑§ ÁflcÊÿÊ¥ ∑§Ê ß‚◊¥ S¬c≈U ©UÀ‹π ¬˝Êåà „ÒU–

¬Èáÿ-¬Ê¬ ∑§Ë ∞∑§ÃÊ ∑§ ‚ãŒ÷¸ ◊¥ ¬Èáÿ ∑§Ê ÷Ë ¬Ê¬ ∑§„UŸflÊ‹Ê ∑§Ê߸ Áfl⁄U‹Ê „UË „UÊÃÊ „ÒU(ŒÊ„UÊ |v) - ÿ„U ©UÀ‹π ¬Èáÿ÷Êfl ◊¥ œ◊¸ ◊ÊŸŸflÊ‹ •ôÊÊŸË ¡Ëfl ∑§Ê ‚„UË ÁŒ‡ÊÊ ’Êœ ŒÃÊ „ÒU–

ß‚ ª˝ãÕ ◊¥ •Êà◊Ê ∑§Ë ÃËŸ •flSÕÊ•Ê¥ ∑§Ê fláʸŸ, üÊË ¬ÍÖÿ¬ÊŒSflÊ◊Ë ∑§ ‚◊ÊÁœÃãòÊ ∑§Ê∞fl¢ •ãÿ •ÊäÿÊÁà◊∑§ ÁflcÊÿÊ¥ ∑§Ê ‚◊Êfl‡Ê ÷ªflÃỖ ∑ȧãŒ∑ȧãŒÊøÊÿ¸ ∑§Ê ÿʪËãº˝Œfl ¬⁄U ¬˝÷Êfl¬Á⁄U‹ÁˇÊà ∑§⁄UÃÊ „ÒU–

Á¡ã„UÊ¥Ÿ ß‚ ∑§Á‹∑§Ê‹ ◊¥ ‹Èåà ¬˝Êÿ— •ÊäÿÊÁà◊∑§ ÁfllÊ ∑§Ê •¬Ÿ ‚ÊÁÇÊÿ ÁŒ√ÿôÊÊŸ ∞fl¢•äÿÊà◊ ⁄U‚ ¤Ê⁄UÃË ◊¢ª‹flÊáÊË ‚ ¬ÈŸ¡Ë¸Áflà Á∑§ÿÊ „ÒU - ∞‚ ÁŸc∑§Ê⁄UáÊ ∑§L§áÊÊ◊ÍÁø SflÊà◊ÊŸÈ÷flË‚ãà ¬ÍÖÿ ªÈL§ŒflüÊË ∑§ÊŸ¡ËSflÊ◊Ë Ÿ ‚ŸỖ v~{{ ◊¥ ß‚ ª˝ãÕ ¬⁄U •àÿãà ÷ÊflflÊ„UË yz ¬˝fløŸ Á∑§ÿ„Ò¥U, Á¡Ÿ∑§Ê ‚¢∑§‹ŸM§¬ ¬˝∑§Ê‡ÊŸ “„Í°U ¬⁄U◊Êà◊Ê” ÃÕÊ “•Êà◊ ‚ê’ÊœŸ” ŸÊ◊ ‚ ¬˝∑§ÊÁ‡Êà „ÈU•Ê „ÒU–

flø◊ÊŸ ‚◊ÿ ◊¥ ¬⁄U◊ ©U¬∑§Ê⁄UË ¬ÍÖÿ ªÈL§ŒflüÊË ∑§ ~wÆÆ ¬˝fløŸ üÊË ∑ȧãŒ∑ȧ㌠∑§„UÊŸ¬Ê⁄U◊ÊÁÕ¸∑§ ≈˛US≈U, ◊Èê’߸ ∑§ ‚à¬˝ÿàŸÊ¥ ‚ ‚Ë.«UË./«UË.flË.«UË. ◊¥ ©U¬‹éœ „Ò¥U •ÊÒ⁄U Œ‡Ê-ÁflŒ‡Ê ∑§•Ÿ∑§ ◊È◊ÈˇÊÈ ◊á«U‹Ê¥ ◊¥ ‚Ê◊ÍÁ„U∑§ ÃÕÊ √ÿÁÄêÃM§¬ ‚ ÷Ë •Ÿ∑§ ‚Êœ◊˸ ߟ ¬˝fløŸÊ¥ ∑§Ê ⁄U‚¬ÊŸ∑§⁄Uà „Ò¥U– ÁflªÃ ∑ȧ¿U ÁŒŸÊ¥ ‚ ߟ ¬˝fløŸÊ¥ ∑§ ‡Ê錇ʗ ¬˝∑§Ê‡ÊŸ ∑§Ë ©U¬‹éœÃÊ Ÿ ß‚ ∑§Êÿ¸ ∑§Ê ªÁì˝ŒÊŸ ∑§Ë „ÒU •ÊÒ⁄U ‚÷Ë ‹Êª ‚⁄U‹ÃÊ ‚ ¬ÍÖÿüÊË ∑§Ë flÊáÊË ∑§Ê •Õ¸ ‚◊¤Ê ⁄U„U „Ò¥U– •Ã— ÿʪ‚Ê⁄U¬˝fløŸ ‚ÈŸÃ ‚◊ÿ ‚’∑§ „UÊÕ ◊¥ ÿ„U ¬˝fløŸ ª˝ãÕ ⁄U„U •ÊÒ⁄U ‚÷Ë ¡Ëfl ªÈL§flÊáÊË ∑§Ê ÷⁄U¬Í⁄U ‹Ê÷‹¥ - ß‚ ÷ÊflŸÊ ‚ ¬˝SÃÈà ¬˝∑§Ê‡ÊŸ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU–

ß‚ ¬˝∑§Ê‡ÊŸ ◊¥ ª˝ãÕ ∑§ ◊Í‹ •¢‡Ê ∑§Ê ’ÊÀ«U ≈UÊ߬ ◊¥ ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒU; •Êfl‡ÿ∑§ÃÊŸÈ‚Ê⁄U¬Ò⁄Uʪ˝Ê»§ ∑§Ê ¬˝ÿʪ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ÿÁŒ ∑§„UË¥ flÊÄÿ •œÍ⁄UÊ ⁄U„U ªÿÊ „UÊ ÃÊ ©U‚ ∑§Êc≈U∑§ ÷⁄U∑§⁄U•ÕflÊ «UÊÚ≈U (..........) ∑§Ê ÁŸ‡ÊÊŸ ’ŸÊ∑§⁄U ¬˝SÃÈà Á∑§ÿÊ „ÒU– ÿÁŒ •Ê¬ ß‚ ª˝ãÕ ∑§Ê ‚Ê◊Ÿ ⁄Uπ∑§⁄U‚Ë.«UË. ¬˝fløŸ ‚ÈŸ¥ª ÃÊ •Ê¬∑§Ê ÁŸÁ‡øà „UË ∑§ß¸ ªÈŸÊ ‹Ê÷ „Uʪʖ

¬˝SÃÈà ¬˝fløŸ ª˝ãÕ ∑§ •ŸÈflÊŒ ∑§Ê ©UûÊ⁄UÊŒÊÁÿàfl ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UŸ „UÃÈ ¬˝∑§Ê‡Ê∑§ ≈˛US≈U ∑§ ¬˝ÁÕÊ÷Ê⁄U √ÿÄà ∑§⁄UÃÊ „Í°U–

Œflãº˝∑ȧ◊Ê⁄U ¡ÒŸ

Á’¡ÊÒÁ‹ÿÊ°

( vii )

•äÿÊà◊ÿȪ‚ÎCÔUÊ ¬ÍÖÿ ªÈL§ŒflüÊË ∑§ÊŸ¡ËSflÊ◊Ë(‚¢ÁˇÊ# ¡ËflŸflÎûÊ)

÷Ê⁄UÃŒ‡Ê ∑§ ‚ÊÒ⁄UÊCǪ̂U ¬˝Êãà ◊¥, ’‹÷ˬÈ⁄U ∑§ ‚◊ˬ ‚◊ʪà “©U◊⁄UÊ‹Ê” ªÊ°fl ◊¥ SÕÊŸ∑§flÊ‚Ë ‚ê¬˝ŒÊÿ∑§ Œ‡ÊÊüÊË◊Ê‹Ë flÁáÊ∑§ ¬Á⁄UflÊ⁄U ∑§ üÊDÔUËflÿ¸ üÊË ◊ÊÃËøãŒ÷Ê߸ ∑§ ÉÊ⁄U, ◊ÊÃÊ ©U¡◊’Ê ∑§Ë ∑Í§π ‚ Áfl∑˝§◊ ‚¢flÃỖ v~y{∑§ flÒ‡ÊÊπ ‡ÊÈÄ‹ ŒÍ¡, ⁄UÁflflÊ⁄U (ÁŒŸÊVÔU wv •¬˝Ò‹ v}~Æ - ߸SflË) ¬˝Ê×∑§Ê‹ ߟ ’Ê‹ ◊„UÊà◊Ê ∑§Ê ¡ã◊ „ÈU•Ê–

Á¡‚ ‚◊ÿ ÿ„U ’Ê‹ ◊„UÊà◊Ê ß‚ fl‚ÈœÊ ¬⁄U ¬œÊ⁄U, ©U‚ ‚◊ÿ ¡ÒŸ ‚◊Ê¡ ∑§Ê ¡ËflŸ •ãœ-Áfl‡flÊ‚, M§Á…∏U, •ãœüÊhÊ, ¬Êπá«U, •ÊÒ⁄U ‡ÊÈc∑§ Á∑˝§ÿÊ∑§Êá«U ◊¥ »°§‚ ⁄U„UÊ ÕÊ– ¡„UÊ° ∑§„UË¥ ÷Ë •ÊäÿÊÁà◊∑§Áøãß ø‹ÃÊ ÕÊ, ©U‚ Áøãß ◊¥ •äÿÊà◊ „UÊÃÊ „UË Ÿ„UË¥ ÕÊ– ∞‚ ß‚ •ãœ∑§Ê⁄U◊ÿ ∑§Á‹∑§Ê‹ ◊¥ áSflË∑§„UÊŸ‚Íÿ¸ ∑§Ê ©UŒÿ „ÈU•Ê–

Á¬ÃÊüÊË Ÿ ‚Êà flcʸ ∑§Ë ‹ÉÊÈflÿ ◊¥ ‹ÊÒÁ∑§∑§ Á‡ÊˇÊÊ „UÃÈ ÁfllÊ‹ÿ ◊¥ ¬˝fl‡Ê ÁŒ‹ÊÿÊ– ¬˝àÿ∑§ flSÃÈ ∑§OÔUÊŒ¸ Ã∑§ ¬„È°øŸ ∑§Ë áSflË ’ÈÁh, ¬˝ÁÃ÷Ê, ◊œÈ⁄U÷ÊcÊË, ‡ÊÊãÃSfl÷ÊflË, ‚ÊÒêÿ ªê÷Ë⁄U ◊Èπ◊Ⱥ˝Ê, ÃÕÊ Sflÿ¢ ∑ȧ¿U∑§⁄UŸ ∑§ Sfl÷ÊflflÊ‹ „UÊŸ ‚ ’Ê‹ “∑§ÊŸ¡Ë” Á‡ÊˇÊ∑§Ê¥ ÃÕÊ ÁfllÊÁÕ¸ÿÊ¥ ◊¥ ‹Ê∑§Á¬˝ÿ „UÊ ªÿ– ÁfllÊ‹ÿ •ÊÒ⁄U ¡ÒŸ¬Ê∆U‡ÊÊ‹Ê ∑§ •èÿÊ‚ ◊¥ ¬˝Êÿ— ¬˝Õ◊ Ÿê’⁄U •ÊÃÊ ÕÊ, Á∑§ãÃÈ ÁfllÊ‹ÿ ∑§Ë ‹ÊÒÁ∑§∑§ Á‡ÊˇÊÊ ‚ ©Uã„¥U ‚ãÃÊcÊ Ÿ„UË¥„UÊÃÊ ÕÊ– •ãŒ⁄U „UË •ãŒ⁄U ∞‚Ê ‹ªÃÊ ÕÊ Á∑§ ◊Ò¥ Á¡‚∑§Ë πÊ¡ ◊¥ „Í°U, fl„U ÿ„U Ÿ„UË¥ „ÒU–

Ã⁄U„U flcʸ ∑§Ë ©U◊˝ ◊¥ ¿U„U ∑§ˇÊÊ ©UûÊËáʸ „UÊŸ ∑§ ¬‡øÊÃỖ, Á¬ÃÊ¡Ë ∑§ ‚ÊÕ ©UŸ∑§ √ÿfl‚Êÿ ∑§ ∑§Ê⁄Uáʬʋ¡ ¡ÊŸÊ „ÈU•Ê, •ÊÒ⁄U øÊ⁄U flcʸ ’ÊŒ Á¬ÃÊ¡Ë ∑§ Sflª¸flÊ‚ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ, ‚òÊ„U flcʸ ∑§Ë ©U◊˝ ◊¥ ÷ʪˌÊ⁄U ∑§ ‚ÊÕ√ÿfl‚ÊÁÿ∑§ ¬˝flÎÁûÊ ◊¥ ¡È«∏UŸÊ „ÈU•Ê–

√ÿfl‚Êÿ ∑§Ë ¬˝flÎÁûÊ ∑§ ‚◊ÿ ÷Ë •Ê¬ •¬˝◊ÊÁáÊ∑§ÃÊ ‚ •àÿãà ŒÍ⁄U Õ, ‚àÿÁŸDÔUÊ, ŸÒÁÃôÊÃÊ,ÁŸπÊÁ‹‚ÃÊ •ÊÒ⁄U ÁŸŒÊ¸cÊÃÊ ‚ ‚ȪÁãœÃ •Ê¬∑§Ê √ÿÊfl„UÊÁ⁄U∑§ ¡ËflŸ ÕÊ– ‚ÊÕ „UË •ÊãÃÁ⁄U∑§ √ÿʬÊ⁄U •ÊÒ⁄U¤ÊÈ∑§Êfl ÃÊ ‚ÃÃỖ ‚àÿ ∑§Ë ‡ÊÊœ ◊¥ „UË ‚¢‹ÇŸ ÕÊ– ŒÈ∑§ÊŸ ¬⁄U ÷Ë œÊÁ◊¸∑§ ¬ÈSÃ∑¥§ ¬…∏Uà Ֆ flÒ⁄UÊªË ÁøûÊflÊ‹∑§„UÊŸ∑È°§fl⁄U ∑§÷Ë ⁄UÊÁòÊ ∑§Ê ⁄UÊ◊‹Ë‹Ê ÿÊ ŸÊ≈U∑§ ŒπŸ ¡Êà ÃÊ ©U‚◊¥ ‚ flÒ⁄UÊÇÿ⁄U‚ ∑§Ê ÉÊÊ‹Ÿ ∑§⁄Uà Ֆ Á¡‚∑§»§‹SflM§¬ ¬„U‹Ë ’Ê⁄U ‚òÊ„U flcʸ ∑§Ë ©U◊˝ ◊¥ ¬Ífl¸ ∑§Ë •Ê⁄UÊœŸÊ ∑§ ‚¢S∑§Ê⁄U •ÊÒ⁄U ◊XÔU‹◊ÿ ©UÖÖfl‹ ÷Áflcÿ ∑§Ë•Á÷√ÿÁÄà ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê, ’Ê⁄U„U ‹Ê߸Ÿ ∑§Ê ∑§Ê√ÿ ß‚ ¬˝∑§Ê⁄U ⁄Uø ¡ÊÃÊ „ÒU ó

Á‡Êfl⁄U◊áÊË ⁄U◊ŸÊ⁄U ÃÍ¢, Ã¢Í „UË ŒflŸÊ Œfl–©UÛÊË‚ flcʸ ∑§Ë ©U◊˝ ‚ ÃÊ ⁄UÊÁòÊ ∑§Ê •Ê„UÊ⁄U, ¡‹, ÃÕÊ •øÊ⁄U ∑§Ê àÿʪ ∑§⁄U ÁŒÿÊ ÕÊ–‚àÿ ∑§Ë ‡ÊÊœ ∑§ Á‹∞ ŒËˇÊÊ ‹Ÿ ∑§ ÷Êfl ‚ ww flcʸ ∑§Ë ÿÈflÊ •flSÕÊ ◊¥ ŒÈ∑§ÊŸ ∑§Ê ¬Á⁄Uàÿʪ ∑§⁄U∑§,

ªÈL§ ∑§ ‚◊ˇÊ •Ê¡ËflŸ ’˝rÊÔøÿ¸ fl˝Ã •¢ªË∑§Ê⁄U ∑§⁄U Á‹ÿÊ •ÊÒ⁄U wy flcʸ ∑§Ë ©U◊˝ ◊¥ (•ª„UŸ ‡ÊÈÄ‹ ~, ‚¢flÃỖv~|Æ) ∑§ ÁŒŸ ¿UÊ≈U ‚ ©U◊⁄UÊ‹Ê ªÊ°fl ◊¥ wÆÆÆ ‚ÊœÁ◊¸ÿÊ¥ ∑§ Áfl‡ÊÊ‹ ¡Ÿ‚◊ÈŒÊÿ ∑§Ë ©U¬ÁSÕÁà ◊¥ SÕÊŸ∑§flÊ‚Ë‚ê¬˝ŒÊÿ ∑§Ë ŒËˇÊÊ •¢ªË∑§Ê⁄U ∑§⁄U ‹Ë– ŒËˇÊÊ ∑§ ‚◊ÿ „UÊÕË ¬⁄U ø…∏Uà „ÈU∞ œÊÃË »§≈U ¡ÊŸ ‚ ÃˡáÊ ’ÈÁh ∑§œÊ⁄U∑§ - ߟ ◊„UʬÈL§cÊ ∑§Ê ‡Ê¢∑§Ê „UÊ ªÿË Á∑§ ∑ȧ¿U ª‹Ã „UÊ ⁄U„UÊ „ÒU ¬⁄UãÃÈ ‚àÿ ÄÿÊ „ÒU? ÿ„U ÃÊ ◊È¤Ê „UË ‡ÊÊœŸÊ ¬«∏UªÊ–

ŒËˇÊÊ ∑§ ’ÊŒ ‚àÿ ∑§ ‡ÊÊœ∑§ ߟ ◊„UÊà◊Ê Ÿ SÕÊŸ∑§flÊ‚Ë •ÊÒ⁄U ‡flÃÊê’⁄U ‚ê¬˝ŒÊÿ ∑§ ‚◊Sà •Êª◊Ê¥∑§Ê ª„UŸ •èÿÊ‚ ◊ÊòÊ øÊ⁄U flcʸ ◊¥ ¬Íáʸ ∑§⁄U Á‹ÿÊ– ‚ê¬˝ŒÊÿ ◊¥ ’«∏UË øøʸ ø‹ÃË ÕË, Á∑§ ∑§◊¸ „ÒU ÃÊ Áfl∑§Ê⁄U„UÊÃÊ „ÒU Ÿ? ÿlÁ¬ ªÈL§ŒflüÊË ∑§Ê •÷Ë ÁŒªê’⁄U ‡ÊÊSòÊ ¬˝Ê# Ÿ„UË¥ „ÈU∞ Õ, ÃÕÊÁ¬ ¬Ífl¸ ‚¢S∑§Ê⁄U ∑§ ’‹ ‚ flŒÎ…∏UÃʬÍfl¸∑§ Á‚¢„U ª¡¸ŸÊ ∑§⁄Uà „Ò¥U ó ¡Ëfl Sflÿ¢ ‚ SflÃãòÊM§¬ ‚ Áfl∑§Ê⁄U ∑§⁄UÃÊ „ÒU; ∑§◊¸ ‚ Ÿ„UË¥ •ÕflÊ ¬⁄U‚ Ÿ„UË¥– ¡Ëfl •¬Ÿ ©UÀ≈ ¬ÈL§cÊÊÕ¸ ‚ Áfl∑§Ê⁄U ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ‚ÈÀ≈U ¬ÈL§cÊÊÕ¸ ‚ ©U‚∑§Ê ŸÊ‡Ê ∑§⁄UÃÊ „ÒU–

( viii )

Áfl∑˝§◊ ‚¢flÃỖ v~|} ◊¥ ◊„UÊflË⁄U ¬˝÷È ∑§ ‡ÊÊ‚Ÿ-©UhÊ⁄U ∑§Ê •ÊÒ⁄U „U¡Ê⁄UÊ¥ ◊È◊ÈˇÊÈ•Ê¥ ∑§ ◊„UÊŸ ¬ÈáÿÊŒÿ ∑§Ê‚Íø∑§ ∞∑§ ◊XÔU‹∑§Ê⁄UË ¬ÁflòÊ ¬˝‚¢ª ’ŸÊ ó

xw flcʸ ∑§Ë ©U◊˝ ◊¥, ÁflÁœ ∑§ Á∑§‚Ë œãÿ ¬‹ ◊¥ üÊË◊ŒỖ÷ªflÃỖ ∑ȧãŒ∑§ãŒÊøÊÿ¸Œfl ⁄UÁøà “‚◊ÿ‚Ê⁄U”ŸÊ◊∑§ ◊„UÊŸ ¬⁄U◊ʪ◊, ∞∑§ ‚∆U mÊ⁄UÊ ◊„UÊ⁄UÊ¡üÊË ∑§ „USÃ∑§◊‹ ◊¥ •ÊÿÊ, ߟ ¬ÁflòÊ ¬ÈL§cÊ ∑§ •ãÃ⁄U ◊¥ ‚ ‚„U¡„UË ©UŒỖªÊ⁄U ÁŸ∑§‹ó“‚∆U! ÿ„U ÃÊ •‡Ê⁄UË⁄UË „UÊŸ ∑§Ê ‡ÊÊSòÊ „ÒU–” ß‚∑§Ê •äÿÿŸ •ÊÒ⁄U ÁøãÃflŸ ∑§⁄UŸ ‚•ãÃ⁄U ◊¥ •ÊŸãŒ •ÊÒ⁄U ©UÀ‹Ê‚ ¬˝ª≈U „UÊÃÊ „ÒU– ߟ ◊„UʬÈL§cÊ ∑§ •ãÃ⁄¢Uª ¡ËflŸ ◊¥ ÷Ë ¬⁄U◊ ¬ÁflòÊ ¬Á⁄UfløŸ „ÈU•Ê–÷Í‹Ë ¬«∏UË ¬Á⁄UáÊÁà Ÿ ÁŸ¡ ÉÊ⁄U ŒπÊ– ÃଇøÊÃỖ üÊË ¬˝fløŸ‚Ê⁄U, •CÔU¬Ê„ÈU«∏U, ◊Ê̌ Ê◊ʪ¸¬˝∑§Ê‡Ê∑§, º˝√ÿ‚¢ª˝„U, ‚êÿÇôÊÊŸ-ŒËÁ¬∑§Ê ßàÿÊÁŒ ÁŒªê’⁄U ‡ÊÊSòÊÊ¥ ∑§ •èÿÊ‚ ‚ •Ê¬∑§Ê ÁŸ—‡Ê¢∑§ ÁŸáʸÿ „UÊ ªÿÊ Á∑§ ÁŒªê’⁄U ¡ÒŸœ◊¸ „UË◊Í‹◊ʪ¸ „ÒU •ÊÒ⁄U fl„UË ‚ìÊÊ œ◊¸ „ÒU– ß‚ ∑§Ê⁄UáÊ •Ê¬∑§Ë •ãÃ⁄¢Uª üÊhÊ ∑ȧ¿U •ÊÒ⁄U ’Ê„U⁄U ◊¥ flcÊ ∑ȧ¿Uóÿ„U ÁSÕÁÕʬ∑§Ê •‚sÔ „UÊ ªÿË– •Ã— •ãÃ⁄¢Uª ◊¥ •àÿãà ◊ŸÊ◊ãÕŸ ∑§ ¬‡øÊÃỖ ‚ê¬˝ŒÊÿ ∑§ ¬Á⁄Uàÿʪ ∑§Ê ÁŸáʸÿ Á‹ÿÊ–

¬Á⁄UfløŸ ∑§ Á‹ÿ ÿÊÇÿ SÕÊŸ ∑§Ë πÊ¡ ∑§⁄UÃ-∑§⁄Uà ‚ÊŸª…∏U •Ê∑§⁄U fl„UÊ° “S≈UÊ⁄U •ÊÚ»§ ßÁá«UÿÊ”ŸÊ◊∑§ ∞∑§Êãà ◊∑§ÊŸ ◊¥ ◊„UÊflË⁄U ¬˝÷È ∑§ ¡ã◊ÁŒfl‚, øÒòÊ ‡ÊÈÄ‹ vx, ‚¢flÃỖ v~~v (ÁŒŸÊ¢∑§ v{ •¬˝Ò‹ v~xz)∑§ ÁŒŸ ŒÊ¬„U⁄U ‚flÊ ’¡ ‚ê¬˝ŒÊÿ ∑§Ê ÁøqÔU ◊È°„U ¬ Ô̂UË ∑§Ê àÿʪ ∑§⁄U ÁŒÿÊ •ÊÒ⁄U Sflÿ¢ ÉÊÊÁcÊà Á∑§ÿÊ Á∑§ •’ ◊Ò¥SÕÊŸ∑§flÊ‚Ë ‚ÊœÈ Ÿ„UË¥; ◊Ò¥ ‚ŸÊß ÁŒªê’⁄U ¡ÒŸœ◊¸ ∑§Ê üÊÊfl∑§ „Í°U– Á‚¢„U-‚◊ÊŸ flÎÁûÊ ∑§ œÊ⁄U∑§ ߟ◊„UʬÈL§cÊ Ÿ yz flcʸ ∑§Ë ©U◊˝ ◊¥ ◊„UÊflËÿ¸ ©U¿UÊ‹ ∑§⁄U ÿ„U •ŒỖ÷Èà ¬⁄UÊ∑˝§◊Ë ∑§Êÿ¸ Á∑§ÿÊ–

S≈UÊ⁄U •ÊÚ»§ ßÁá«UÿÊ ◊¥ ÁŸflÊ‚ ∑§⁄Uà „ÈU∞ ◊ÊòÊ ÃËŸ flcʸ ∑§ ŒÊÒ⁄UÊŸ „UË Á¡ôÊÊ‚È ÷ÄáŸÊ¥ ∑§Ê ¬˝flÊ„U ÁŒŸ-¬˝ÁÃÁŒŸ ’…∏UÃÊ „UË ªÿÊ, Á¡‚∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ÿ„U ◊∑§ÊŸ ∞∑§Œ◊ ¿UÊ≈UÊ ¬«∏UŸ ‹ªÊ; •Ã— ÷ÄÃÊ¥ Ÿ ߟ ¬⁄U◊ ¬˝Ãʬ˂ÃỖ ¬ÈL§cÊ ∑§ ÁŸflÊ‚ •ÊÒ⁄U ¬˝fløŸ ∑§Ê SÕ‹ “üÊË ¡ÒŸ SflÊäÿÊÿ ◊ÁãŒ⁄U” ∑§Ê ÁŸ◊ʸáÊ ∑§⁄UÊÿÊ– ªÈL§ŒflüÊË ŸflÒ‡ÊÊπ ∑ΧcáÊ }, ‚¢flÃỖ v~~y (ÁŒŸÊ¢∑§ ww ◊߸ v~x}) ∑§ ÁŒŸ ß‚ ÁŸflÊ‚SÕÊŸ ◊¥ ◊¢ª‹ ¬ŒÊ¬¸áÊ Á∑§ÿÊ– ÿ„USflÊäÿÊÿ ◊ÁãŒ⁄U, ¡ËflŸ¬ÿ¸ãà ߟ ◊„UʬÈL§cÊ ∑§Ë •Êà◊‚ÊœŸÊ •ÊÒ⁄U flË⁄U‡ÊÊ‚Ÿ ∑§Ë ¬˝÷ÊflŸÊ ∑§Ê ∑§ãº˝ ’Ÿ ªÿÊ–

ÁŒªê’⁄U œ◊¸ ∑§ øÊ⁄UÊ¥ •ŸÈÿʪʥ ∑§ ¿UÊ≈U ’«∏U v}x ª˝ãÕÊ¥ ∑§Ê ª„UŸÃÊ ‚ •äÿÿŸ Á∑§ÿÊ, ©UŸ◊¥ ‚ ◊ÈÅÿx} ª˝ãÕÊ¥ ¬⁄U ‚÷Ê ◊¥ ¬˝fløŸ Á∑§ÿ– Á¡Ÿ◊¥ üÊË ‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ ¬⁄U v~ ’Ê⁄U ∑§Ë ªÿË •äÿÊà◊ flcÊʸ Áfl‡ÊcÊ©UÀ‹πŸËÿ „ÒU– ¬˝fløŸ‚Ê⁄U, •CÔU¬Ê„ÈU«∏U, ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê, ÁŸÿ◊‚Ê⁄U, ¬¢øÊÁSÃ∑§Êÿ‚¢ª˝„U, ‚◊ÿ‚Ê⁄U ∑§‹‡Ê-≈UË∑§Ê ßàÿÊÁŒ ª˝ãÕÊ¥ ¬⁄U ÷Ë ’„ÈUà ’Ê⁄U ¬˝fløŸ Á∑§ÿ „Ò¥U–

ÁŒ√ÿäflÁŸ ∑§Ê ⁄U„USÿ ‚◊¤ÊÊŸflÊ‹ •ÊÒ⁄U ∑ȧãŒ∑ȧãŒÊÁŒ •ÊøÊÿÊZ ∑§ ª„UŸ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ∑§ ⁄U„USÿÊŒỖÉÊÊ≈U∑§ ߟ◊„UʬÈL§cÊ ∑§Ë ÷flÃʬ ÁflŸÊ‡Ê∑§ •◊ÎÃflÊáÊË ∑§Ê ߸SflË ‚ŸỖ v~{Æ ‚ ÁŸÿÁ◊ÃM§¬ ‚ ≈U¬ ◊¥ ©Uà∑§Ëáʸ ∑§⁄U Á‹ÿʪÿÊ, Á¡‚∑§ ¬˝Ãʬ ‚ •Ê¡ •¬Ÿ ¬Ê‚ ŸÊÒ „U¡Ê⁄U ‚ •Áœ∑§ ¬˝fløŸ ‚È⁄UÁˇÊà ©U¬‹éœ „Ò¥U– ÿ„U ◊XÔU‹ ªÈL§flÊáÊË,Œ‡Ê-ÁflŒ‡Ê ∑§ ‚◊Sà ◊È◊ÈˇÊÈ ◊á«U‹Ê¥ ◊¥ ÃÕÊ ‹ÊπÊ¥ Á¡ôÊÊ‚È ◊È◊ÈˇÊÈ•Ê¥ ∑§ ÉÊ⁄U-ÉÊ⁄U ◊¥ ªÈ¢¡Êÿ◊ÊŸ „UÊ ⁄U„UË „ÒU–ß‚‚ ßÃŸÊ ÃÊ ÁŸÁ‡øà „ÒU Á∑§ ÷⁄UÃˇÊòÊ ∑§ ÷√ÿ¡ËflÊ¥ ∑§Ê ¬Üø◊ ∑§Ê‹ ∑§ •ãà Ã∑§ ÿ„U ÁŒ√ÿflÊáÊË „UË ÷fl∑§ •÷Êfl ◊¥ ¬˝’‹ ÁŸÁ◊ûÊ „Uʪ˖

ߟ ◊„UʬÈL§cÊ ∑§Ê œ◊¸ ‚㌇Ê, ‚◊ª˝ ÷Ê⁄UÃflcʸ ∑§ ◊È◊ÈˇÊÈ•Ê¥ ∑§Ê ÁŸÿÁ◊à ©U¬‹éœ „UÊÃÊ ⁄U„U, Ìո ‚fl¸¬˝Õ◊ Áfl∑˝§◊ ‚¢flÃỖ wÆÆÆ ∑§ ◊ÊÉÊ ◊Ê„U ‚ (ÁŒ‚ê’⁄U v~yx ‚) •Êà◊œ◊¸ ŸÊ◊∑§ ◊ÊÁ‚∑§ •ÊäÿÊÁà◊∑§ ¬ÁòÊ∑§Ê∑§Ê ¬˝∑§Ê‡ÊŸ ‚ÊŸª…∏U ‚ ◊È⁄Ué’Ë üÊË ⁄UÊ◊¡Ë÷Ê߸ ◊ÊÁáÊ∑§ø㌠ŒÊ‡ÊË ∑§ ‚ê¬ÊŒ∑§àfl ◊¥ ¬˝Ê⁄Uê÷ „ÈU•Ê, ¡Ê flø◊ÊŸ ◊¥÷Ë ªÈ¡⁄UÊÃË ∞fl¢ Á„UãŒË ÷ÊcÊÊ ◊¥ ÁŸÿÁ◊à ¬˝∑§ÊÁ‡Êà „UÊ ⁄U„UÊ „ÒU– ¬ÍÖÿ ªÈL§ŒflüÊË ∑§ ŒÒÁŸ∑§ ¬˝fløŸÊ¥ ∑§Ê ¬˝Á‚Áh∑§⁄UÃÊ ŒÒÁŸ∑§ ¬òÊ üÊË ‚ŒỖªÈL§ ¬˝fløŸ¬˝‚ÊŒ ߸SflË ‚ŸỖ v~zÆ Á‚Ãê’⁄U ◊Ê„U ‚ Ÿflê’⁄U v~z{ Ã∑§ ¬˝∑§ÊÁ‡ÊÄÈU•Ê– SflÊŸÈ÷flÁfl÷ÍÁcÊà øÒÃãÿÁfl„UÊ⁄UË ßŸ ◊„UʬÈL§cÊ ∑§Ë ◊XÔU‹-flÊáÊË ∑§Ê ¬…∏U∑§⁄U •ÊÒ⁄U ‚ÈŸ∑§⁄U „U¡Ê⁄UÊ¥ SÕÊŸ∑§flÊ‚Ë

( ix )

‡flÃÊê’⁄U ÃÕÊ •ãÿ ∑§ÊÒ◊ ∑§ ÷√ÿ ¡Ëfl ÷Ë Ãûfl ∑§Ë ‚◊¤Ê¬Ífl¸∑§ ‚ìÊ ÁŒªê’⁄U ¡ÒŸœ◊¸ ∑§ •ŸÈÿÊÿË „ÈU∞–•⁄U! ◊Í‹ ÁŒªê’⁄U ¡ÒŸ ÷Ë ‚ìÊ •Õ¸ ◊¥ ÁŒªê’⁄U ¡ÒŸ ’Ÿ–

üÊË ÁŒªê’⁄U ¡ÒŸ SflÊäÿÊÿ◊ÁãŒ⁄U ≈˛US≈U, ‚ÊŸª…∏U mÊ⁄UÊ ÁŒªê’⁄U •ÊøÊÿÊZ •ÊÒ⁄U ◊Êãÿfl⁄U, ¬Áá«UÃflÿÊZ ∑§ª˝ãÕÊ¥ ÃÕÊ ¬ÍÖÿ ªÈL§ŒflüÊË ∑§ ©UŸ ª˝ãÕÊ¥ ¬⁄U „ÈU∞ ¬˝fløŸ-ª˝ãÕÊ¥ ∑§Ê ¬˝∑§Ê‡ÊŸ ∑§Êÿ¸ Áfl∑˝§◊ ‚¢flÃỖ v~~~ (߸SflË ‚ŸỖv~yx ‚) ‡ÊÈL§ „ÈU•Ê– ß‚ ‚ÃỖ‚ÊÁ„Uàÿ mÊ⁄UÊ flËÃ⁄UÊªË ÃûflôÊÊŸ ∑§Ë Œ‡Ê-ÁflŒ‡Ê ◊¥ •¬Ífl¸ ¬˝÷ÊflŸÊ „ÈU߸, ¡Ê •Ê¡÷Ë •Áfl⁄U‹M§¬ ‚ ø‹ ⁄U„UË „ÒU– ¬⁄U◊ʪ◊Ê¥ ∑§Ê ª„UŸ ⁄U„USÿ ‚◊¤ÊÊ∑§⁄U ∑Χ¬Ê‹È ∑§„UÊŸ ªÈL§Œfl Ÿ •¬Ÿ ¬⁄U ∑§L§áÊÊ’⁄U‚ÊÿË „ÒU– ÃûflÁ¡ôÊÊ‚È ¡ËflÊ¥ ∑§ Á‹ÿ ÿ„U ∞∑§ ◊„UÊŸ •ÊœÊ⁄U „ÒU •ÊÒ⁄U ÁŒªê’⁄U ¡ÒŸ ‚ÊÁ„Uàÿ ∑§Ë ÿ„U ∞∑§•◊ÍÀÿ ‚ê¬ÁûÊ „ÒU–

߸SflË¥ ‚ŸỖ v~{w ∑§ Œ‡Ê‹ˇÊáÊ ¬fl¸ ‚ ÷Ê⁄Uà ÷⁄U ◊¥ •Ÿ∑§ SÕÊŸÊ¥ ¬⁄U ¬ÍÖÿ ªÈL§ŒflüÊË mÊ⁄UÊ ¬˝flÊÁ„UÃÃûflôÊÊŸ ∑§ ¬˝øÊ⁄U ∑§ Á‹∞ ¬˝fløŸ∑§Ê⁄U ÷¡ŸÊ ¬˝Ê⁄Uê÷ „ÈU•Ê– ß‚ ¬˝flÎÁûÊ ‚ ÷Ê⁄Uà ÷⁄U ∑§ ‚◊Sà ÁŒªê’⁄U ¡ÒŸ‚◊Ê¡ ◊¥ •÷ÍìÍfl¸ •ÊäÿÊÁà◊∑§ ¡ÊªÎÁà ©Uà¬ÛÊ „ÈU߸– •Ê¡ ÷Ë Œ‡Ê-ÁflŒ‡Ê ◊¥ Œ‡Ê‹ˇÊáÊ ¬fl¸ ◊¥ ‚Ò∑§«∏UÊ¥¬˝fløŸ∑§Ê⁄U ÁflmÊŸ ß‚ flËÃ⁄UÊªË ÃûflôÊÊŸ ∑§Ê «¢U∑§Ê ’¡Ê ⁄U„U „Ò¥U–

’Ê‹∑§Ê¥ ◊¥ ÃûflôÊÊŸ ∑§ ‚¢S∑§Ê⁄UÊ¥ ∑§Ê •Á÷Á‚¢øŸ „UÊ, Ìո ‚ÊŸª…∏U ◊¥ Áfl∑˝§◊ ‚¢flÃỖ v~~| (߸SflË¥ ‚ŸỖv~yv) ∑§ ◊߸ ◊„UËŸ ∑§ ª˝Ëc◊∑§Ê‹ËŸ •fl∑§Ê‡Ê ◊¥ ’Ë‚ ÁŒfl‚Ëÿ œÊÁ◊¸∑§ Á‡ÊˇÊáÊ flª¸ ¬˝Ê⁄Uê÷ „ÈU•Ê, ’«∏U ‹ÊªÊ¥∑§ Á‹ÿ ¬˝ÊÒ…∏U Á‡ÊˇÊáÊ flª¸ Áfl∑˝§◊ ‚¢flÃỖ wÆÆx ∑§ üÊÊfláÊ ◊„UËŸ ‚ ‡ÊÈL§ Á∑§ÿÊ ªÿÊ–

‚ÊŸª…∏U ◊¥ Áfl∑˝§◊ ‚¢flÃỖ v~~| - »§ÊÀªÈŸ ‡ÊÈÄ‹ ŒÍ¡ ∑§ ÁŒŸ ŸÍß ÁŒªê’⁄U Á¡Ÿ◊ÁãŒ⁄U ◊¥ ∑§„UÊŸªÈL§∑§ ◊XÔU‹ „USà ‚ üÊË ‚Ë◊ãœ⁄U •ÊÁŒ ÷ªflãÃÊ¥ ∑§Ë ¬¢ø ∑§ÀÿÊáÊ∑§ ÁflÁœ¬Ífl¸∑§ ¬˝ÁÃDÔUÊ „ÈU߸– ©U‚ ‚◊ÿ ‚ÊÒ⁄UÊCǪ̂U◊¥ ◊ÈÁ‡∑§‹ ‚ øÊ⁄U-¬Ê°ø ÁŒªê’⁄U ◊ÁãŒ⁄U Õ •ÊÒ⁄U ÁŒªê’⁄U ¡ÒŸ ÃÊ ÷ÊÇÿ ‚ „UË ŒÎÁCÔUªÊø⁄U „UÊà Ֆ Á¡Ÿ◊ÁãŒ⁄UÁŸ◊ʸáÊ ∑§ ’ÊŒ ŒÊ¬„U⁄U∑§Ê‹ËŸ ¬˝fløŸ ∑§ ¬‡øÊÃỖ Á¡Ÿ◊ÁãŒ⁄U ◊¥ ÁŸàÿ¬˝Áà ÷ÁÄà ∑§Ê ∑˝§◊ ¬˝Ê⁄Uê÷ „ÈU•Ê, Á¡‚◊¥Á¡Ÿfl⁄U ÷Äà ªÈL§⁄UÊ¡ „U◊‡ÊÊ ©U¬ÁSÕà ⁄U„Uà Õ, •ÊÒ⁄U ∑§÷Ë-∑§÷Ë •ÁÃ÷ÊflflÊ„UË ÷ÁÄà ÷Ë ∑§⁄UÊà Ֆ ß‚ ¬˝∑§Ê⁄UªÈL§ŒflüÊË ∑§Ê ¡ËflŸ ÁŸ‡øÿ-√ÿfl„UÊ⁄U ∑§Ë •¬Ífl¸ ‚ÁãœÿÈÄà ÕÊ–

߸SflË ‚ŸỖ v~yv ‚ ߸SflË¥ ‚ŸỖ v~}Æ Ã∑§ ‚ÊÒ⁄UÊCǪ̂U-ªÈ¡⁄UÊà ∑§ ©U¬⁄UÊãà ‚◊ª˝ ÷Ê⁄UÃŒ‡Ê ∑§ •Ÿ∑§ ‡Ê„U⁄UÊ¥◊¥ ÃÕÊ ŸÒ⁄UÊ’Ë ◊¥ ∑ȧ‹ {{ ÁŒªê’⁄U Á¡Ÿ◊ÁãŒ⁄UÊ¥ ∑§Ë ◊XÔU‹ ¬˝ÁÃDÔUÊ ßŸ flËÃ⁄Uʪ-◊ʪ¸ ¬˝÷Êfl∑§ ‚à¬ÈL§cÊ ∑§ ¬ÊflŸ∑§⁄U-∑§◊‹Ê¥ ‚ „ÈU߸–

¡ã◊-◊⁄UáÊ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊŸ ∑§Ê ‚ãŒ‡Ê ÁŸ⁄UãÃ⁄U ‚ÈŸÊŸflÊ‹ ߟ øÒÃãÿÁfl„UÊ⁄UË ¬ÈL§cÊ ∑§Ë ◊XÔU‹∑§Ê⁄UË¡ã◊-¡ÿãÃË z~ fl¥ flcʸ ‚ ‚ÊŸª…∏U ◊¥ ◊ŸÊŸÊ ‡ÊÈL§ „ÈU•Ê– ÃଇøÊÃỖ •Ÿ∑§Ê¥ ◊È◊ÈˇÊÈ ◊á«U‹Ê¥ mÊ⁄UÊ •ÊÒ⁄U •ÁãÃ◊~v fl¥ ¡ã◊Êà‚fl Ã∑§ ÷√ÿ ⁄UËÁà ‚ ◊ŸÊÿ ªÿ– |z flË¥ „UË⁄U∑§ ¡ÿãÃË ∑§ •fl‚⁄U ¬⁄U ‚◊ª˝ ÷Ê⁄Uà ∑§Ë ¡ÒŸ‚◊Ê¡ mÊ⁄UÊ øÊ°ŒË ¡Á«∏Uà ∞∑§ •Ê∆U ‚ÊÒ ¬ÎDÔUËÿ •Á÷ŸãŒŸ ª˝ãÕ, ÷Ê⁄Uà ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§ Ãà∑§Ê‹ËŸ ªÎ„U◊ãòÊË üÊË‹Ê‹’„UÊŒÈ⁄U ‡ÊÊSòÊË mÊ⁄UÊ ◊Èê’߸ ◊¥ Œ‡Ê÷⁄U ∑§ „U¡Ê⁄UÊ¥ ÷ÄÃÊ¥ ∑§Ë ©U¬ÁSÕÁà ◊¥ ¬ÍÖÿüÊË ∑§Ê •Á¬¸Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ–

üÊË ‚ê◊ŒÁ‡Êπ⁄U¡Ë ∑§Ë ÿÊòÊÊ ∑§ ÁŸÁ◊ûÊ ‚◊ª˝ ©UûÊ⁄U •ÊÒ⁄U ¬Ífl¸ ÷Ê⁄Uà ◊¥ ◊XÔU‹ Áfl„UÊ⁄U ߸SflË ‚ŸỖ v~z|•ÊÒ⁄U ߸SflË ‚ŸỖ v~{| ◊¥ ∞‚ ŒÊ ’Ê⁄U „ÈU•Ê– ß‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ‚◊ª˝ ŒÁˇÊáÊ •ÊÒ⁄U ◊äÿ÷Ê⁄Uà ◊¥ ߸SflË ‚ŸỖ v~z~ •ÊÒ⁄U߸SflË ‚ŸỖ v~{y ◊¥ ∞‚ ŒÊ ’Ê⁄U Áfl„UÊ⁄U „ÈU•Ê– ß‚ ◊XÔU‹ ÃËÕ¸ÿÊòÊÊ ∑§ Áfl„UÊ⁄U ŒÊÒ⁄UÊŸ ‹ÊπÊ¥ Á¡ôÊÊ‚È•Ê¥ Ÿ ߟÁ‚h¬Œ ∑§ ‚Êœ∑§ ‚ãà ∑§ Œ‡Ê¸Ÿ Á∑§ÿ, ÃÕÊ ÷flÊãÃ∑§Ê⁄UË •◊ÎÃ◊ÿ flÊáÊË ‚ÈŸ∑§⁄U •Ÿ∑§ ÷√ÿ ¡ËflÊ¥ ∑§¡ËflŸ ∑§Ë ÁŒ‡ÊÊ •Êà◊‚ã◊Èπ „UÊ ªÿË– ߟ ‚ãà ¬ÈL§cÊ ∑§Ê •Ÿ∑§ SÕÊŸÊ¥ ‚ •S‚Ë ‚ •Áœ∑§ •Á÷ŸãŒŸ ¬òÊ•¬¸áÊ Á∑§ÿ ªÿ „Ò¥U–

üÊË ◊„UÊflË⁄U ¬˝÷È ∑§ ÁŸflʸáÊ ∑§ ¬‡øÊÃỖ ÿ„U •ÁflÁë¿UÛÊ ¬Ò¥ÃÊ‹Ë‚ flcʸ ∑§Ê ‚◊ÿ (flË⁄U ‚¢flÃỖ wy{v ‚

( x )

wzÆ| •ÕʸÃỖ ߸SflË ‚ŸỖ v~xz ‚ v~}Æ) flËÃ⁄Uʪ◊ʪ¸ ∑§Ë ¬˝÷ÊflŸÊ ∑§Ê Sfláʸ∑§Ê‹ ÕÊ– ¡Ê ∑§Ê߸ ◊È◊ÈˇÊÈ, •äÿÊà◊ÃËÕ¸œÊ◊ Sfláʸ¬È⁄UË / ‚ÊŸª…∏U ¡ÊÃ, ©Uã„¥U fl„UÊ° ÃÊ øÃÈÕ¸ ∑§Ê‹ ∑§Ê „UË •ŸÈ÷fl „UÊÃÊ ÕÊ–

Áfl∑˝§◊ ‚¢flÃỖ wÆx|, ∑§ÊÁø∑§ ∑ΧcáÊ |, ÁŒŸÊ¢∑§ w} Ÿflê’⁄U v~}Æ ‡ÊÈ∑˝§flÊ⁄U ∑§ ÁŒŸ ÿ ¬˝’‹ ¬ÈL§cÊÊÕ˸•Êà◊ôÊ ‚ãà ¬ÈL§cÊ ó Œ„U ∑§Ê, ’Ë◊Ê⁄UË ∑§Ê •ÊÒ⁄U ◊È◊ÈˇÊÈ ‚◊Ê¡ ∑§Ê ÷Ë ‹ˇÿ ¿UÊ«∏U∑§⁄U •¬Ÿ ôÊÊÿ∑§ ÷ªflÊŸ ∑§•ãÃ⁄UäÿÊŸ ◊¥ ∞∑§Êª˝ „ÈU∞, •ÃËÁãº˝ÿ •ÊŸãŒ∑§ãŒ ÁŸ¡ ¬⁄U◊Êà◊Ãûfl ◊¥ ‹ËŸ „ÈU∞– ‚Êÿ¢∑§Ê‹ •Ê∑§Ê‡Ê ∑§Ê ‚Íÿ¸•Sà „ÈU•Ê, Ã’ ‚fl¸ôʬŒ ∑§ ‚Êœ∑§ ‚ãà Ÿ ◊ÈÁÄìÈ⁄UË ∑§ ¬ãÕ ◊¥ ÿ„UÊ° ÷⁄UÃˇÊòÊ ‚ Sflª¸¬È⁄UË ◊¥ ¬˝ÿÊáÊ Á∑§ÿÊ–flË⁄U‡ÊÊ‚Ÿ ∑§Ê ¬˝ÊáÊflãà ∑§⁄U∑§ •äÿÊà◊ ÿȪ ‚Ρ∑§ ’Ÿ∑§⁄U ¬˝SÕÊŸ Á∑§ÿÊ–

¬ÍÖÿ ªÈL§ŒflüÊË ∑§ÊŸ¡ËSflÊ◊Ë ß‚ ÿȪ ∑§Ê ∞∑§ ◊„UÊŸ •ÊÒ⁄U •‚ÊœÊ⁄UáÊ √ÿÁÄÃàfl Õ, ©UŸ∑§ ’„ÈU◊ÈπË√ÿÁÄÃàfl ∑§Ë ‚’‚ ’«∏UË Áfl‡ÊcÊÃÊ ÿ„U „ÒU Á∑§ ©Uã„UÊ¥Ÿ ‚àÿ ‚ •àÿãà ŒÍ⁄U ¡ã◊ ‹∑§⁄U Sflÿ¢’Èh ∑§Ë Ã⁄U„U Sflÿ¢‚àÿ ∑§Ê •ŸÈ‚ãœÊŸ Á∑§ÿÊ •ÊÒ⁄U •¬Ÿ ¬˝øá«U ¬ÈL§cÊÊÕ¸ ‚ ¡ËflŸ ◊¥ ©U‚ •Êà◊‚Êà Á∑§ÿÊ–

ߟ ÁflŒ„UË Œ‡ÊÊflãà ◊„UʬÈL§cÊ ∑§Ê •ãÃ⁄U Á¡ÃŸÊ ©UÖÖfl‹ „ÒU, ©UÃŸÊ „UË ’ÊsÔ ÷Ë ¬ÁflòÊ „ÒU; ∞‚ʬÁflòÊÃÊ •ÊÒ⁄U ¬Èáÿ ∑§Ê ‚¢ÿʪ ß‚ ∑§Á‹∑§Ê‹ ◊¥ ÷ÊÇÿ ‚ „UË ŒÎÁCÔUªÊø⁄U „UÊÃÊ „ÒU– •Ê¬üÊË ∑§Ë •àÿãà ÁŸÿÁ◊ÃÁŒŸøÿʸ, ‚ÊÁàfl∑§ •ÊÒ⁄U ¬Á⁄UÁ◊à •Ê„UÊ⁄U, •Êª◊ ‚ê◊ûÊ ‚¢÷ÊcÊáÊ, ∑§L§áÊ •ÊÒ⁄U ‚È∑§Ê◊‹ NUŒÿ, •Ê¬∑§ Áfl⁄U‹√ÿÁÄÃàfl ∑§ •Á÷ÛÊ •flÿfl „Ò¥U– ‡ÊÈhÊà◊Ãûfl ∑§Ê ÁŸ⁄UãÃ⁄U ÁøãÃflŸ •ÊÒ⁄U SflÊäÿÊÿ „UË •Ê¬∑§Ê ¡ËflŸ ÕÊ– ¡ÒŸüÊÊfl∑§ ∑§ ¬ÁflòÊ •ÊøÊ⁄U ∑§ ¬˝Áà •Ê¬ ‚ŒÒfl ‚Ã∑¸§ •ÊÒ⁄U ‚ÊflœÊŸ Õ– ¡ªÃ˜Ô ∑§Ë ¬˝‡Ê¢‚Ê •ÊÒ⁄U ÁŸãŒÊ ‚•¬˝÷ÊÁflà ⁄U„∑§⁄U, ◊ÊòÊ •¬ŸË ‚ÊœŸÊ ◊¥ „UË Ãà¬⁄U ⁄U„U– •Ê¬ ÷ÊflÁ‹¢ªË ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§ ¬⁄U◊ ©U¬Ê‚∑§ Õ–

•ÊøÊÿ¸ ÷ªflãÃÊ¥ Ÿ ¡Ê ◊ÈÁÄà ∑§Ê ◊ʪ¸ ¬˝∑§ÊÁ‡Êà Á∑§ÿÊ „ÒU, ©U‚ ߟ ⁄UàŸòÊÿ Áfl÷ÍÁcÊà ‚ãà ¬ÈL§cÊ Ÿ•¬Ÿ ‡ÊÈhÊà◊Ãûfl ∑§Ë •ŸÈ÷ÍÁà ∑§ •ÊœÊ⁄U ‚ ‚ÊÁÇÊÿ ôÊÊŸ •ÊÒ⁄U flÊáÊË mÊ⁄UÊ ÿÈÁÄà •ÊÒ⁄U ãÿÊÿ ‚ ‚fl¸ ¬˝∑§Ê⁄U ‚S¬CÔU ‚◊¤ÊÊÿÊ „ÒU– º˝√ÿ ∑§Ë SflÃãòÊÃÊ, º˝√ÿ-ªÈáÊ-¬ÿʸÿ, ©U¬ÊŒÊŸ-ÁŸÁ◊ûÊ, ÁŸ‡øÿ-√ÿfl„UÊ⁄U, ∑˝§◊’h¬ÿʸÿ,∑§Ê⁄UáʇÊÈh¬ÿʸÿ, •Êà◊Ê ∑§Ê ‡ÊÈhSflM§¬, ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ, •ÊÒ⁄U ©U‚∑§Ê ÁflcÊÿ, ‚êÿÇôÊÊŸ •ÊÒ⁄U ôÊÊŸ ∑§Ë Sfl-¬⁄U¬˝∑§Ê‡Ê∑§ÃÊ, ÃÕÊ ‚êÿ∑˜§ÔøÊÁ⁄UòÊ ∑§Ê SflM§¬ ßàÿÊÁŒ ‚◊Sà „UË •Ê¬üÊË ∑§ ¬⁄U◊ ¬˝Ãʬ ‚ ß‚ ∑§Ê‹ ◊¥ ‚àÿM§¬‚ ¬˝Á‚Áh ◊¥ •Êÿ „ÒU¢– •Ê¡ Œ‡Ê-ÁflŒ‡Ê ◊¥ ‹ÊπÊ¥ ¡Ëfl, ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ê ‚◊¤ÊŸ ∑§Ê ¬˝ÿàŸ ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥U - ÿ„U•Ê¬üÊË ∑§Ê „UË ¬˝÷Êfl „ÒU–

‚◊ª˝˝ ¡ËflŸ ∑§ ŒÊÒ⁄UÊŸ ߟ ªÈáÊflãÃÊ ôÊÊŸË ¬ÈL§cÊ Ÿ ’„ÈUà „UË •À¬ Á‹πÊ „ÒU ÄÿÊ¥Á∑§ •Ê¬∑§Ê ÃÊ ÃËÕ¸VÔU⁄U∑§Ë flÊáÊË ¡Ò‚Ê ÿʪ ÕÊ, •Ê¬∑§Ë •◊ÎÃ◊ÿ ◊XÔU‹flÊáÊË ∑§Ê ¬˝÷Êfl „UË ∞‚Ê ÕÊ Á∑§ ‚ÈŸŸflÊ‹Ê ©U‚∑§Ê ⁄U‚¬ÊŸ∑§⁄Uà „ÈU∞ Õ∑§ÃÊ „UË Ÿ„UË¥– ÁŒ√ÿ ÷ÊflüÊÈÃôÊÊŸœÊ⁄UË ß‚ ¬È⁄UÊáÊ ¬ÈL§cÊ Ÿ Sflÿ¢ „UË ¬⁄U◊ʪ◊ ∑§ ÿ„U ‚Ê⁄U÷Íà Á‚hÊãÃÁ‹πÊÿ „Ò¥U —ó

v. ∞∑§ º˝√ÿ ŒÍ‚⁄U º˝√ÿ ∑§Ê S¬‡Ê¸ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ– w. ¬˝àÿ∑§ º˝√ÿ ∑§Ë ¬˝àÿ∑§ ¬ÿʸÿ ∑˝§◊’h „UË „UÊÃË „ÒU–x. ©Uà¬ÊŒ, ©Uà¬ÊŒ ‚ „ÒU; √ÿÿ ÿÊ œÈ˝fl ‚ Ÿ„UË¥– y. ©Uà¬ÊŒ, •¬Ÿ cÊ≈˜UÔ∑§Ê⁄U∑§ ∑§ ¬Á⁄UáÊ◊Ÿ ‚ „UÊÃÊ „ÒU– z. ¬ÿʸÿ∑§ •ÊÒ⁄U œÈ˝fl ∑§ ¬˝Œ‡Ê Á÷ÛÊ „Ò¥U– {. ÷Êfl‡ÊÁÄà ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ¬ÿʸÿ „UÊÃË „UË „ÒU, ∑§⁄UŸË Ÿ„UË¥ ¬«∏UÃË– |. ÷ÍÃÊÕ¸ ∑§•ÊüÊÿ ‚ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ „UÊÃÊ „ÒU– }. øÊ⁄UÊ¥ •ŸÈÿʪʥ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ flËÃ⁄UʪÃÊ „ÒU– ~. Sflº˝√ÿ ◊¥ ÷Ë º˝√ÿ-ªÈáÊ-¬ÿʸÿ∑§Ê ÷Œ ∑§⁄UŸÊ, fl„U •ãÿfl‡Ê¬ŸÊ „ÒU– vÆ. œÈ˝fl ∑§Ê •fl‹ê’Ÿ „ÒU ¬⁄UãÃÈ flŒŸ Ÿ„UË¥; •ÊÒ⁄U ¬ÿʸÿ ∑§Ê flŒŸ „ÒU,•fl‹ê’Ÿ Ÿ„UË¥–

ߟ •äÿÊà◊ÿȪ‚ÎCÔUÊ ◊„UʬÈL§cÊ mÊ⁄UÊ ¬˝∑§ÊÁ‡Êà SflÊŸÈ÷ÍÁà ∑§Ê ¬ÊflŸ ¬Õ ¡ªÃ ◊¥ ‚ŒÊ ¡ÿflãà flÃʸ!ÃËÕ¸VÔU⁄U üÊË ◊„UÊflË⁄U ÷ªflÊŸ ∑§Ë ÁŒ√ÿäflÁŸ ∑§Ê ⁄U„USÿ ‚◊¤ÊÊŸflÊ‹ ‡ÊÊ‚Ÿ SÃê÷ üÊË ∑§„UÊŸªÈL§Œfl

ÁòÊ∑§Ê‹ ¡ÿflãà flÃʸ!!‚ÃỖ¬ÈL§cÊÊ¥ ∑§Ê ¬˝÷ÊflŸÊ ©UŒÿ ¡ÿflãà flÃʸ!!!

v v v

( xi )

•ŸÈ∑˝§◊ÁáÊ∑§Ê

¬˝fløŸ Ÿ¢. ŒÊ„UÊ Ÿ¢. ÁŒŸÊ¢∑§ ¬Îc∆U Ÿ¢.

wz {~ ‚ |v Æy.Æ|.v~{{ v

w{ |v ‚ |y Æz.Æ|.v~{{ wv

w| |y ‚ |z Æ{.Æ|.v~{{ yÆ

w} |{ ‚ || Æ|.Æ|.v~{{ {v

w~ || ‚ }Æ Æ}.Æ|.v~{{ }Æ

xÆ }Æ ‚ }w Æ~.Æ|.v~{{ ~~

xv }w ‚ }x vÆ.Æ|.v~{{ vv~

xw }y ‚ }z vw.Æ|.v~{{ vx}

xx }z ‚ }{ vx.Æ|.v~{{ vz~

xy }{ ‚ }| vy.Æ|.v~{{ v|~

xz }} ‚ }~ vz.Æ|.v~{{ wÆÆ

x{ }~ ‚ ~Æ v{.Æ|.v~{{ wwÆ

x| ~v ‚ ~w v|.Æ|.v~{{ wyv

x} ~x v~.Æ|.v~{{ w{Æ

x~ ~x ‚ ~y wÆ.Æ|.v~{{ w|~

yÆ ~z ‚ ~{ wv.Æ|.v~{{ w~~

yv ~| ‚ ~} ww.Æ|.v~{{ xv~

yw ~~ ‚ vÆÆ wx.Æ|.v~{{ xx~

yx vÆÆ ‚ vÆx wy.Æ|.v~{{ xz~

yy vÆy ‚ vÆ{ w{.Æ|.v~{{ x}Æ

yz vÆ{ ‚ vÆ} w|.Æ|.v~{{ x~~

¡Ëfl ‚ŒÊ •∑§‹Ê „ÒU

©UÄ∑§ ©U¬Ö¡ß ◊⁄Uß ∑ȧ Áfl ŒÈ„ÈU ‚È„ÈU ÷¢¡ß ßÄ∑ȧ–áÊ⁄Uÿ„¢U ¡Êß Áfl ßÄ∑§ Á¡©U ÄU ÁáÊ√flÊáÊ„°U ßÄ∑ȧH 69H

¡ã◊-◊⁄UáÊ ∞∑§ Á„U ∑§⁄U, ‚Èπ-ŒÈ—π flŒÃ ∞∑§–Ÿ⁄U∑§ ª◊Ÿ ÷Ë ∞∑§ „UË, ◊ÊˇÊ ¡Êÿ ¡Ëfl ∞∑§H

•ãflÿÊÕ¸ - (ßÄ∑§ ©U¬Ö¡ß ◊⁄Uß ∑ȧ Áfl) ¡Ëfl •∑§‹Ê „UË ¡ã◊ÃÊ „ÒU fl•∑§‹Ê „UË ◊⁄UÃÊ „ÒU (ßÄ∑ȧ ŒÈ„ÈU ‚È„ÈU ÷È¡¢ß) •∑§‹Ê „UË ŒÈ—π ÿÊ ‚Èπ ÷ʪÃÊ „ÒU (ßÄ∑§Á¡ÿ áÊ⁄Uÿ„¢U ¡Êß Áfl) •∑§‹Ê „UË ¡Ëfl Ÿ⁄U∑§ ◊¥ „UË ¡ÊÃÊ „ÒU (ÄU ßÄ∑ȧ ÁáÊ√flÊáÊ„°U)ÃÕÊ•∑§‹Ê ¡Ëfl „UË ÁŸflʸáÊ ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU–

flË⁄U ‚¢flà 2492, •ÊcÊÊ…∏U ∑ΧcáÊ 2, ‚Ê◊flÊ⁄U, ÁŒŸÊVÔU 04-07-1966

ªÊÕÊ 69 ‚ 71 ¬˝fløŸ Ÿ¢. 25

ÿʪËãº˝Œfl ÁŒªê’⁄U ◊ÈÁŸ ÷⁄UÃˇÊòÊ ◊¥ ’„ÈUà ‚Ò¥∑§«∏UÊ¥ flcʸ ¬Ífl¸ „ÈU∞, ©Uã„UÊ¥Ÿ ÿ„U

H Ÿ◊— Á‚hèÿ—H

ÿʪ‚Ê⁄U ¬˝fløŸ( ÷ʪ - ŒÊ )

¬ÍÖÿ ªÈL§ŒflüÊË ∑§ÊŸ¡ËSflÊ◊Ë ∑§ ÿʪ‚Ê⁄U ¬⁄U „ÈU∞œÊ⁄UÊflÊÁ„U∑§ ¬˝fløŸ

2

“ÿʪ‚Ê⁄U” ’ŸÊÿÊ „ÒU– ÿʪ‚Ê⁄U, •ÕʸÃỖ ...ß‚ •Êà◊Ê ∑§Ê ‡ÊÈh Sfl÷Êfl, ¬ÁflòÊ •ŸÊÁŒ „ÒU,©U‚◊¥ ∞∑§Ê∑§Ê⁄U „UÊŸÊ, fl„U œ◊¸ ∑§Ê ‚Ê⁄U „ÒU– ∑ȧ¿U ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ? •Êà◊Ê... ŒπÊ! 69 ◊¥ÿ„U •ÊÃÊ „ÒU - ¡Ëfl ‚ŒÊ •∑§‹Ê „ÒU–

©UÄ∑§ ©U¬Ö¡ß ◊⁄Uß ∑ȧ Áfl ŒÈ„ÈU ‚È„ÈU ÷¢¡ß ßÄ∑ȧ–áÊ⁄Uÿ„¢U ¡Êß Áfl ßÄ∑§ Á¡©U ÄU ÁáÊ√flÊáÊ„°U ßÄ∑ȧH 69H

ŒπÊ! ÄÿÊ ∑§„Uà „Ò¥U? ¡Ëfl •∑§‹Ê „UË ¡ã◊ÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U •∑§‹Ê „UË ◊⁄UÃÊ „ÒU–•∑§‹Ê ¡Ëfl ◊⁄UÃÊ „ÒU, Œ„U ¿ÍU≈UÃË „ÒU ÃÊ Sflÿ¢ ∑§Ê •∑§‹ ∑§Ê „UË ◊⁄UŸÊ ¬«∏UÃÊ „ÒU– ∑§Ê߸Sfl¡Ÿ, ¬Á⁄UflÊ⁄U ‚ÊÕ Ÿ„UË¥ •Ê ‚∑§ÃÊ •ÊÒ⁄U •∑§‹Ê ¡ã◊ÃÊ „ÒU– ¡ã◊ ◊¥ ÷Ë ∑§Ê߸ ‚ÊÕ Ÿ„UË¥„ÒU– ¬Ífl¸ ∑§ ∑§Ê߸ ∑ȧ≈ÈUê’Ë, ©UŸ∑§ Á‹∞ ¬Ê¬ Á∑§ÿ „UÊ¥ ÃÊ ‚ÊÕ ∑§Ê߸ •ÊÃÊ „ÒU? Ÿ⁄U∑§ ◊¥ ¡ã◊‹, ¬‡ÊÈ ◊¥ ¡ã◊ ‹; Sflÿ¢ •∑§‹Ê ¡ã◊ÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U •∑§‹Ê ◊⁄UÃÊ „ÒU, ∑§Ê߸ ‚ÊÕ ◊¥ Ÿ„UË¥ „ÒU–

ßÄ∑§ Á¡¬ áÊ⁄Uÿ„¢U ¡Êß - ¡Ò‚ ÷Êfl Á∑§ÿ „UÊ¥, flÒ‚ •¬Ÿ ÷Êfl ‹∑§⁄U Ÿ⁄U∑§ ◊¥¡ÊÃÊ „ÒU– •∑§‹Ê Ÿ⁄U∑§ ◊¥ ¡ÊÃÊ „ÒU, ∑§Ê߸ ∑ȧ≈ÈUê’-¬Á⁄UflÊ⁄U ‚ÊÕ Ÿ„UË¥ •ÊÃÊ– ◊Ò¥Ÿ ÃÈê„UÊ⁄U Á‹∞¬Ê¬ Á∑§ÿ, „U◊Ê⁄U ‚ÊÕ ÃÊ ø‹Ê! •ÊÒ⁄U ßÄ∑§ ÁáÊ√flÊáÊ„¢U - ÃÕÊ •∑§‹Ê ¡Ëfl Á»§⁄U ÁŸflȨ̂áʬÊÃÊ „ÒU– •¬ŸÊ ‡ÊÈhSflM§¬, ¬⁄U◊ʟ㌠¬⁄U◊SflM§¬, ©U‚∑§Ë ∞∑§àfl’ÈÁh / ŒÎÁc≈U ∞∑§ÊãÃÁŸ◊¸‹ ∑§⁄U∑§, •¬Ÿ Sfl÷Êfl ◊¥ ÁSÕ⁄U „UÊ∑§⁄U •Êà◊Ê •¬Ÿ ‚ Sflÿ¢ ‚ •∑§‹Ê ◊Ê̌ Ê ◊¥ ¡ÊÃÊ„ÒU– ∑§„UÊ, ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÃÊ „ÒU? ∑§Ê߸ ªÈL§ ÷Ë ‚ÊÕ ◊¥ Ÿ„UË¥ •ÊÃ, ∑§fl‹Ë ÷Ë ‚ÊÕ ◊¥ Ÿ„UË¥•ÊÃ, ‡ÊÊSòÊ ‚ÊÕ ◊¥ Ÿ„UË¥ •ÊÃ, ‚¢ÉÊ ‚ÊÕ ◊¥ Ÿ„UË¥ •ÊÃÊ; •¬ŸÊ SflM§¬ ‡ÊÈh øÒÃãÿ „ÒU, ©U‚∑§Ê¬Èáÿ-¬Ê¬ ∑§ ⁄Uʪ ‚ Á÷ÛÊ ∑§⁄U∑§, ÁŸ¡ SflM§¬ ◊¥ ∞∑§àfl ∑§⁄U∑§ •¬ŸÊ •Êà◊Ê „UË •¬Ÿ ∑§ÊÁŸflʸáÊ ¬˝Êåà ∑§⁄UÊÃÊ „ÒU, ©U‚◊¥ Á∑§‚Ë ∑§Ë ◊ŒŒ-‚„UÊÿÃÊ Ÿ„UË¥ „ÒU– ∑§„UÊ, ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÃÊ „ÒU?

ÿ„UÊ° ∞∑§àfl ÷ÊflŸÊ ∑§Ê ÁfløÊ⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ß‚ ‡‹Ê∑§ ◊¥ ∞∑§àfl ÷ÊflŸÊ- ◊Ò¥ •∑§‹Ê „Í°U - (©U‚∑§Ê ÁfløÊ⁄U Á∑§ÿÊ „ÒU–) ß‚ ¡Ëfl ∑§Ê •∑§‹.. ¡ã◊ŸÊ •ÊÒ⁄U•∑§‹ „UË ◊⁄UŸÊ ¬«∏UÃÊ „Ò– ¬˝àÿ∑§ ¡ã◊ ◊¥ ◊ÊÃÊ-Á¬ÃÊ, ÷Ê߸-’ãœÈ ßàÿÊÁŒ Á◊òÊÊ¥•ÊÒ⁄U •ãÿ øß-•øß ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ‚¢ÿʪ „UÊÃÊ ⁄U„UÊ •ÊÒ⁄U ¿ÍU≈UÃÊ ⁄U„UÊ „ÒU– •Ÿ∑§¡ã◊Ê¥ ◊¥ ∑ȧ≈ÈUê’ ∑§Ê ‚¢ÿʪ „ÈU•Ê •ÊÒ⁄U ‚¢ÿʪ ¿ÍU≈U ªÿÊ, Sflÿ¢ ÃÊ •∑§‹Ê „UË ⁄U„UÊ, ∑§Ê߸ ‚ÊÕŸ„UË¥ •ÊÿÊ - ∞‚Ê ¡ÊŸ∑§⁄U •¬Ÿ SflM§¬ ∑§Ê •ãÃ⁄U ‚ÊœŸ ∑§⁄UŸÊ - ÿ„U ∑§„Uà „Ò¥U– ÿʪ‚Ê⁄U

ªÊÕÊ-69

3ÿʪ‚Ê⁄U ¬˝fløŸ (÷ʪ-2)

„ÒU Ÿ? ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ? ß‚ ¡Ëfl ∑§Ê •∑§‹ „UË ‚’∑§Ê ¿UÊ«∏U∑§⁄U ŒÍ‚⁄UË ªÁà ◊¥ ¡ÊŸÊ¬«∏UÊ– ∞∑§ ¬Ê¬-¬Èáÿ ∑§◊¸ „UË ‚ÊÕ ⁄U„UÊ– ¡Ò‚Ê ¬Èáÿ •ÊÒ⁄U ¬Ê¬ Á∑§ÿÊ, fl ‚ÊÕ •Êÿ,ŒÍ‚⁄UÊ ÃÊ ∑§Ê߸ ‚ÊÕ •ÊÃÊ Ÿ„UË¥–

∑§◊ÊZ ∑§Ê ’㜠•∑§‹Ê „UË ÷ʪÃÊ „ÒU– ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ? ‡ÊÊSòÊ ◊¥-∑§ÕÊ ◊¥-∞∑§ŒÎc≈UÊãà „ÒU Á∑§ ¿UÊ≈U ÷Ê߸ ∑§ Á‹ÿ ’«∏U ÷Ê߸ Ÿ ’„ÈUà ¬Ê¬ Á∑§ÿ Õ– ¿UÊ≈UÊ ÷Ê߸ ⁄UÊªË ÕÊ, ’«∏UÊ÷Êß̧ ©U‚ ◊Ê°‚, •á«U ‹Ê∑§⁄U Áπ‹ÊÃÊ, ©U‚ ¬ÃÊ Ÿ„UË¥ Á∑§ ÿ„U ◊Ê°‚ „ÒU, Á»§⁄U ’«∏UÊ ÷Êß̧ ◊⁄U∑§⁄UŸ⁄U∑§ ◊¥ ªÿÊ •ÊÒ⁄U ¿UÊ≈UÊ ÷Êß̧ ¡◊, ¬⁄U◊ÊœÊ◊Ë „ÈU•Ê– ŒÊŸÊ¥ ‚ª ÷Êß̧, Á¡‚∑§ Á‹ÿ ¬Ê¬ Á∑§ÿÕ fl„U ◊⁄U∑§⁄U ¬⁄U◊ÊœÊ◊Ë „ÈU•Ê, ¬Ê¬ ∑§⁄UŸflÊ‹Ê ŸÊ⁄U∑§Ë „ÈU•Ê– (¬⁄U◊ÊœÊ◊Ë ©U‚) ◊Ê⁄UÃÊ „ÒU–•⁄U...! ÷Ê߸! ¬⁄UãÃÈ ◊Ò¥Ÿ Ã⁄U Á‹ÿ Á∑§ÿÊ ÕÊ Ÿ! ◊⁄U Á‹ÿ (∑§⁄UŸ ∑§Ê) ∑§ÊÒŸ ∑§„UÃÊ ÕÊ?ÃÈê„UÊ⁄U Á‹ÿ ◊Ò¥Ÿ ¬Ê¬ Á∑§ÿ Õ •ÊÒ⁄U Ã⁄U Á‹ÿ ∑ȧ¬âÿ / •á«UÊ ‹Ê∑§⁄U ÁŒÿ Õ, ◊Ê°‚, ‹Ê∑§⁄UÁŒÿÊ, ◊¿U‹Ë ∑§Ê ◊Ê°‚ ÁŒÿÊ, ÿ„U „U‹È•Ê „ÒU - ∞‚Ê ∑§„U∑§⁄U ◊Ò¥Ÿ ÁŒÿÊ ÕÊ– (ÃÊ ¬⁄U◊ÊœÊ◊Ë∑§„UÃÊ „ÒU) ◊È¤Ê ÃÊ ¬ÃÊ Ÿ„UË¥, ÃÍŸ ∞‚Ê ÄÿÊ¥ Á∑§ÿÊ? ◊Ò¥ ÃÊ ¬⁄U◊ÊœÊ◊Ë „ÈU•Ê „Í°U, ß‚Á‹∞ ◊Ò¥ÃÊ ◊ÊM°§ªÊ– ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ? ÿ„U ¬Èáÿ •ÊÒ⁄U ¬Ê¬ ¡Ò‚ ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷ (÷Êfl) Á∑§ÿÊ „ÒU (fl)•∑§‹ ∑§Ê ÷ʪŸÊ ¬«∏Uà „Ò¥U–

¬Á⁄UflÊ⁄U ∑§ Á‹ÿ ∑§⁄U ÃÊ ∑§„Uà „Ò¥U Ÿ⁄U∑§ •ÊÿÈ ∑§Ê ’㜠¬«∏UÃÊ „ÒU ÃÊ ÿ„U ¡Ëfl•∑§‹ „UË Ÿ⁄U∑§ ◊¥ ¡Ê∑§⁄U ŒÈ—π ‚„UŸÊ ¬«∏UÃÊ „ÒU– ∑§Ê߸ ∑ȧ≈ÈUê’Ë¡Ÿ ©U‚∑§ ‚ÊÕ Ÿ„UË¥•Ê ‚∑§ÃÊ– •Ê ‚∑§ÃÊ „ÒU ∑§Ê߸? •ÊÒ⁄U •¬Ÿ ‚ÊÕ ∑§Ê߸ Á◊òÊ-SòÊË, ¬ÈòÊ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ‹¡Ê ‚∑§ÃÊ– ÷Ê߸! ø‹Ê, ÃÈ◊ ◊⁄U •àÿãà Ÿ¡ŒË∑§Ë Á◊òÊ Õ, ‚ÊÕ ÃÊ •Ê•Ê, ‚ÊÕ ÃÊ•Ê•Ê! „U◊ ÃÊ ¬øÊ‚-‚Ê∆U-‚Ê∆U flcʸ ‚ÊÕ ⁄U„U, SòÊË-¬àŸË ‚Ê∆U-‚ûÊ⁄U flcʸ ‚ÊÕ ⁄U„U, ‹Ê!ø‹Ê ◊Ò¥ ¡ÊÃÊ „Í°U, ÃÈ◊ ÷Ë ‚ÊÕ •Ê•Ê– „U⁄U ∞∑§ ¡Ëfl ∑§Ë ‚ûÊÊ ÁŸ⁄UÊ‹Ë „ÒU– Á∑§‚Ë ∑§Ë‚ûÊÊ Á∑§‚Ë ∑§ ‚ÊÕ (Á◊‹Ë „ÈU߸) Ÿ„UË¥ „ÒU– Á¡‚Ÿ ¡Ò‚ ÷Êfl Á∑§ÿ flÒ‚Ê fl„U (÷ʪÃÊ) „ÒU–

∑§◊ÊZ ∑§Ê ’㜠ÁŸ⁄UÊ‹Ê „ÒU ÷ÊflÊ¥ ∑§Ê ¬‹≈UŸÊ ÁŸ⁄UÊ‹Ê „ÒU... ‚◊Sà ¡ËflÊ¥ ∑§Ê∑§◊¸’㜟 ÁŸ⁄UÊ‹Ê •ÊÒ⁄U ÷ÊflÊ¥ ∑§Ê (¬‹≈UŸÊ) ÷Ë ÁŸ⁄UÊ‹Ê •ÊÒ⁄U ‚ÊÃÊ •ÊÒ⁄U •‚ÊÃÊ ∑§Ê÷ʪŸÊ ÁŸ⁄UÊ‹Ê „ÒU– ∆UË∑§ „ÒU, ⁄Ußø㌡Ë! ‚’∑§Ê ÁŸ⁄UÊ‹Ê? ¬àŸË ¬øÊ‚-‚Ê∆U-‚ûÊ⁄Uflcʸ ‚ÊÕ ⁄U„U ÃÊ ÷Ë (ÁŸ⁄UÊ‹Ê)?

◊È◊ÈˇÊÈ — ‚’ ‚ÊÕ „UÊ∑§⁄U ÷ʪ¥ª?

4

©UûÊ⁄U — ‚’ ‚ÊÕ „UÊ∑§⁄U ÷ʪ¥ª ÿÊ Ÿ„UË¥? ∞...߸... œÍ‹ ◊¥ ÷Ë Ÿ„UË¥ ÷ʪÃ, ‚’•¬Ÿ ⁄Uʪ ∑§Ê ÷ʪà „Ò¥U, Á÷ÛÊ-Á÷ÛÊ ⁄Uʪ ∑§⁄U∑§ ÷ʪà „Ò¥, ¬Ò‚Ê ∑§„UÊ° ÷ʪà „Ò¥U? ¬Ò‚Ê ∑§Ê߸πÊ ¡ÊÃÊ „ÒU? •Ê„UÊ...! ŒπÊ–

øÊ⁄U ÷Ê߸ „UÊ¥ ÃÊ ∞∑§ „UË ÁSÕÁà ◊¥ Ÿ„UË¥ ⁄U„U ‚∑§Ã– øÊ⁄U ÷Ê߸ÿÊ¥ ∑§Ê ŒÎc≈UÊãà ÁŒÿÊ„ÒU– „ÒU? ß‚◊¥? øÊ⁄U ÷Ê߸ „UÊ¥ ÃÊ ∞∑§ „UË ÁSÕÁà ◊¥ Ÿ„UË¥ ⁄U„U ‚∑§Ã– ∞∑§ œŸflÊŸ„UÊ∑§⁄U ‚Ê¢‚ÊÁ⁄U∑§ ‚Èπ ÷ʪÃÊ „ÒU– ŒπÊ, ‚Ê¢‚ÊÁ⁄U∑§ ‚Èπ ÷ʪÃÊ „ÒU •ÕʸÃỖ ŒÈ—π(÷ʪÃÊ „ÒU)– ∞∑§ ÁŸœ¸Ÿ „UÊ∑§⁄U ∑§c≈U¬Ífl¸∑§ ¡ËflŸ ÁŸflʸ„U ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ∞∑§ ÁflmÊŸ˜Ô„UÊ∑§⁄U Œ‡Ê ¬˝Á‚h „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU... ÁflmÊŸỖ „UÊfl ÃÊ Œ‡Ê ◊¥ ¬˝ÁÃc∆UÊ „UÊÃË „ÒU– ©U‚◊¥ ÄÿÊ?∞∑§ ◊Íπ̧ ⁄U„U∑§⁄U ‚’‚ ÁŸ⁄UÊŒ⁄U ¬ÊÃÊ „ÒU– øÊ⁄U ÷Êß̧ ∑§ øÊ⁄U (¬̋∑§Ê⁄U)– üÊÁáÊ∑§, •÷ÿ∑ȧ◊Ê⁄U,∞∑§ ‚ÊÕ ¡Ë◊à Ֆ ’„ÈUà ¬˝ËÁà ÕË, üÊÁáÊ∑§ ⁄UÊ¡Ê ∑§Ê •÷ÿ∑ȧ◊Ê⁄U ∑§ ¬˝Áà ’„ÈUà ¬˝ËÁà ÕË•ÊÒ⁄U fl„U ÃÊ ŒËflÊŸ¬Ÿ ∑§Ê ∑§Ê◊ ∑§⁄UÃÊ ÕÊ •ÊÒ⁄U ’„ÈUà ’ÈÁh◊ÊŸ– •÷ÿ∑ȧ◊Ê⁄U ∑§Ë ’ÈÁh „UÊ∞‚Ê ’ÁŸÿ Á‹πà „Ò¥U ÿÊ Ÿ„UË¥? ’Á„UÿÊ¥ ◊¥ Á‹πà „Ò¥U–

◊È◊ÈˇÊÈ — ª˝Ê„U∑§ ∑§Ê ‚ê„UÊ‹ŸÊ •ÊÃÊ „ÒU?

©UûÊ⁄U — ‚ê„UÊ‹ŸÊ ÄÿÊ •ÊÃÊ „ÒU? fl„U ’ÈÁhflÊ‹Ê ÕÊ ÃÊ ÿ„U ∑§„U „U◊∑§Ê ’ÈÁh ŒÊ–Á∑§‚∑§Ë ’ÈÁh? ÃÈê„¥U ∞‚ Á◊‹ ¡ÊÃË „UʪË?

∑§„Uà „Ò¥U, ©U‚ •÷ÿ∑ȧ◊Ê⁄U ∑§ ¬˝Áà Á∑§ÃŸË ¬˝ËÁà ÕË– •÷ÿ∑ȧ◊Ê⁄U Sflª¸ ◊¥ ªÿÊ,üÊÁáÊ∑§ ⁄UÊ¡Ê Ÿ⁄U∑§ ◊¥ ªÿÊ– ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ? ∞∑§ ‚ÊÕ ÷Ê¡Ÿ ∑§⁄Uà Ֆ ∞∑§ Ÿ⁄U∑§ ◊¥ªÿÊ-∞∑§ Sflª¸ ◊¥ ªÿÊ, ∑§Ê߸ ◊Ê̌ Ê ◊¥ ªÿÊ– ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ? ŒÍ‚⁄U ⁄UÊ¡∑ȧ◊Ê⁄U ‚ÊÕ ◊¥ Õ,fl ◊ÊˇÊ ◊¥ ªÿ– ¡Ò‚Ë •¬ŸË ¬ÿʸÿ ∑§⁄Uà „Ò¥U, flÒ‚Ê ©U‚∑§Ê »§‹ Á◊‹ÃÊ „ÒU– ∞∑§ ‚ÊÕ÷Ê¡Ÿ ∑§⁄UŸflÊ‹... ‡ÊÊSòʬÊ∆U ÷Œ ∞‚Ê „ÒU– ∞∑§ ‚ÊÕ ÷Ê¡Ÿ ∑§⁄UŸflÊ‹ ÷Ë ‡ÊÊSòʬÊ∆U ◊¥÷Œ, ∞∑§ Ÿ⁄U∑§ ◊¥ ¡Êà „Ò¥U •ÊÒ⁄U ∞∑§ ◊Ê̌ Ê ◊¥ ¡Êà „Ò¥U - ∞‚Ê Œπ– ◊Ê¢ªË⁄UÊ◊¡Ë! ÄÿÊ ∑§„UÄҥU? ŒπÊ! ∑§„Uà „Ò¥U, ÃÍ •¬Ÿ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ‚ÈœÊ⁄U •ÊÒ⁄U •¬ŸÊ •Êà◊Ê ‡ÊÈh •ÊŸŸŒ∑§ãŒ „ÒU -∞‚Ë ŒÎÁc≈U ∑§⁄U∑§ •Êà◊Ê ∑§Ê äÿÊŸ •ŸÈ÷fl ∑§⁄U, ÿ„UË ◊Ê̌ Ê ∑§Ê ©U¬Êÿ „ÒU; ŒÍ‚⁄UÊ ∑§Ê߸ ©U¬ÊÿŸ„UË¥ „ÒU– ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ?

¡’ ⁄Uʪ •ÊÃÊ „ÒU, Ã’ ß‚ ¡Ëfl ∑§Ê ©U‚∑§Ë flŒŸÊ Sflÿ¢ „UË ‚„UŸË ¬«∏UÃË „ÒU–

ªÊÕÊ-69

5ÿʪ‚Ê⁄U ¬˝fløŸ (÷ʪ-2)

¬Ê‚ ◊¥ ’Ò∆UŸflÊ‹Ê ÷Ë ß‚ flŒŸÊ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ÷ʪ ‚∑§ÃÊ „ÒU– ¬Ê‚ ◊¥ ’Ò∆U „UÊ Ÿ?„UÊÕ »§⁄U, „UÊÕ– ⁄Uʪ ∑§Ê ÕÊ«∏UÊ ÷ʪ fl„U ‹ ÿÊ Ÿ„UË¥? ∑§ÊÒŸ ‹? ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ? ‚¢‚Ê⁄U∑§ ∑§ÊÿÊZ ◊¥ ÷Ë ß‚ ¡Ëfl ∑§Ê •∑§‹Ê „UË fløŸÊ ¬«∏UÃÊ „ÒU– ‚¢‚Ê⁄U ◊¥ ÷Ë •∑§‹Ê „UËfløÃÊ „ÒU Ÿ? ‚’ „UË ‚¢‚Ê⁄UË ¡Ëfl •¬Ÿ-•¬Ÿ SflÊÕ¸ ∑§ ‚ÊÕË „Ò¥U– SflÊÕ¸ Ÿ ‚œŸ¬⁄U SòÊË-¬ÈòÊ, Á◊òÊ, øÊ∑§⁄U ‚’ ¬˝ËÁà àÿʪ ŒÃ „Ò¥U– SflÊÕ¸ Ÿ „UÊ ÃÊ ¿UÊ«∏U ŒÃ „Ò¥U– Ÿ„UË¥,©U‚◊¥ ∑ȧ¿U „ÒU Ÿ„UË¥– ∑§◊Êà Õ, Ã’ Ã∑§ ∆UË∑§ „ÒU, •’ ∑§◊Êà Ÿ„UË¥– ∆UË∑§ „ÒU ÿÊ Ÿ„UË¥?◊Ê¢ªË⁄UÊ◊¡Ë!

◊È◊ÈˇÊÈ — .......

©UûÊ⁄U — ‚’ „UÊfl ÃÊ ‚’∑§Ê ∞‚Ê „UË „ÒU– ÃÈ◊∑§Ê ∞∑§ ∑§Ê “◊„UÊ‚Èπ” ∑§Ê ¿UÊ«∏U ÃÊÄÿÊ „UÊ ªÿÊ? ©U‚ ÷Ë •ãŒ⁄U ◊¥ ÃÊ ∞‚Ê „UË „UÊÃÊ „ÒU– ∑§„UÊ, ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ... •Ê„UÊ...„UÊ...!

ŒÍ‚⁄UÊ¥ ∑§ •‚àÿ ◊Ê„U ◊¥ ¬«∏U∑§⁄U ¬Ê¬∑§Êÿ¸ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞...– ŸÊÒ∑§Ê ◊¥¬ÁÕ∑§Ê¥ ∑§ ‚◊ÊŸ ‚fl¸ ‚¢ÿʪʥ ∑§Ê ¿ÍU≈UŸflÊ‹Ê •ÁSÕ⁄U ◊ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞– ∞∑§ ŸÊÒ∑§Ê◊¥ ‚’ ’Ò∆U „UÊ¥, ‚’ ¬ÁÕ∑§ •¬Ÿ-•¬Ÿ ÉÊ⁄U ø‹ ¡Êà „Ò¥U, •¬Ÿ ªÊ°fl ◊¥ ø‹ ¡Êà „Ò¥U–‚ÊÕ ’Ò∆U „UÊ¥ fl ‚’ ∞∑§ ªÊ°fl ◊¥ ¡Êà „Ò¥U, ∞‚Ê „ÒU? ∞∑§ ŸÊÒ∑§Ê ◊¥ ’Ò∆U „UÊ¥ ÃÊ ∞∑§ √ÿÁÄÃ∞∑§ ªÊ°fl ◊¥ ¡ÊÃÊ „ÒU, ŒÍ‚⁄UÊ ŒÍ‚⁄U ªÊ°fl ◊¥ ¡ÊÃÊ „ÒU, ÃË‚⁄UÊ ÃË‚⁄U ◊¥; ∞‚ „UË ∞∑§ ÉÊ⁄U ◊¥¬ìÊË‚ √ÿÁÄà •Êÿ ∞∑§ ¡ÊÃÊ „ÒU Ÿ⁄U∑§ ◊¥, ∞∑§ ¡ÊÃÊ „ÒU Sflª¸ ◊¥, ∞∑§ ¡ÊÃÊ „ÒU ◊ÊˇÊ◊¥– ¡Ò‚Ê •¬ŸÊ •Êà◊Ê ∑§Ê ¬ÈL§cÊÊÕ¸ ∑§⁄U flÒ‚Ê ©U‚∑§Ê »§‹ Á◊‹ÃÊ „ÒU– Á∑§‚Ë ∑§Ê ‚ÊÕ-‚„UÊÿ∑§ Ÿ„UË¥ „ÒU– ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ?

ß‚Á‹∞ ⁄Uʪ-mcÊ-◊Ê„U Ÿ ∑§⁄U∑§ ‚◊÷Êfl ◊¥ ⁄U„UŸÊ øÊÁ„U∞– ∞‚Ê ∑§„Uà „Ò¥U–÷ªflÊŸ •Êà◊Ê ôÊÊÃÊ-ŒÎc≈UÊ „ÒU, ©U‚◊¥ ŒÿÊ-ŒÊŸ •ÊÁŒ Áfl∑§À¬ ÷ÁÄÃ-ÿÊòÊÊ ∑§Ê (÷Êfl)•Êfl fl ‚’ ¬Èáÿ÷Êfl „Ò¥U, fl œ◊¸÷Êfl Ÿ„UË¥ „Ò¥U– Á„¢U‚Ê, ¤ÊÍ∆U, øÊ⁄UË, ÁflcÊÿ-÷ʪ-flÊ‚ŸÊ, fl„¬Ê¬ „ÒU– ŒÿÊ, ŒÊŸ, ÷ÁÄÃ, fl˝Ã, ì, ¬Í¡Ê, ÿÊòÊÊ ¬Èáÿ „ÒU– ŒÊŸÊ¥ ⁄Uʪ ‚ •¬ŸÊ •Êà◊Ê Á÷ÛÊ„ÒU - ∞‚Ê ¡ÊŸ∑§⁄U •¬ŸË •Êà◊Ê ∑§Ë üÊhÊ, äÿÊŸ ∑§⁄UŸÊ, fl„Ë •¬ŸË ‡ÊÈÁh ∑§Ë flÎÁh ∑§Ê∑§Ê⁄UáÊ „ÒU– fl„UË ◊ÊˇÊ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU– ∑§„UÊ, ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ?

ÿÁŒ ⁄UàŸòÊÿœ◊¸ ∑§Ê ‚êÿ∑˜§Ô ¬˝∑§Ê⁄U ‚ •Ê⁄UÊœŸÊ ∑§⁄U ÃÊ •Ê¬ „UË •∑§‹Ê

6

ÁŸflʸáÊ ¬Ê ‚∑§ÃÊ „ÒU– ‚¢‚Ê⁄U ∑§ ‚◊Sà ¬Á⁄UflÊ⁄UË Ÿ⁄U∑§ ◊¥ ¡Êÿ¥, øÊ⁄U ªÁà ◊¥ ¡Êÿ, ÷‹¡Ê•Ê, •Êà◊Ê - •¬ŸÊ ‡ÊÈhSflM§¬ øÒÃãÿ◊ÍÁø „ÒU– ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ? •¬ŸÊ •Êà◊Ê ‡ÊÈhøÒÃãÿ •ÊŸãŒ∑§ãŒ „ÒU - ∞‚Ë ©U‚∑§Ë L§Áø / ŒÎÁc≈U ∑§⁄U∑§, •Êà◊Ê ∑§Ê ôÊÊŸ ∑§⁄U∑§ •Êà◊Ê◊¥ „UË ‹ËŸ „UÊŸÊ, fl„UË ⁄UàŸòÊÿ ∞∑§ „UË ◊ÊˇÊ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU– fl„U ⁄UàŸòÊÿ Sflÿ¢ ‚ „UÊÃÊ „ÒU;Á∑§‚Ë ŒÍ‚⁄U ‚ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– •¬Ÿ •Êà◊Ê ∑§ •ÊüÊÿ ‚ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚◊¥ Á∑§‚Ë ∑§Ë ‚„UÊÿÃÊŸ„UË¥ „ÒU; ÷ªflÊŸ - Œfl-ªÈL§-‡ÊÊSòÊ ÷Ë ©U‚◊¥ ◊ŒŒ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÖ ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ?

∞∑§ √ÿÁÄà ÷ªflÊŸ ∑§ ◊ÁãŒ⁄U ◊¥ ◊Ê‹Ê ¡¬ÃÊ ÕÊ– “‚ŸÊ‚⁄UÊ” flÊ‹ •◊⁄UøãŒ÷Êß¸Õ Ÿ? •◊⁄UøãŒ÷Ê߸ Õ, ©U◊⁄UÊ‹Ê ⁄U„UÃ Õ Ÿ? •◊⁄UøãŒ÷Ê߸ Áfl‚ÊüÊË◊Ê‹Ë, fl fl„UÊ° ◊ÁãŒ⁄U◊¥ ◊Ê‹Ê ¡¬Ã Õ, fl„UÊ° ◊⁄U ªÿ– ß‚Á‹∞ ∞‚Ê Á∑§ •Ê...„UÊ...! ◊ÁãŒ⁄U ◊¥ ◊⁄U– ◊ÁãŒ⁄U ◊¥(◊⁄U) ÃÊ ÄÿÊ „ÈU•Ê? ◊Ê‹Ê ¡¬Ã „UÊ¥ ÃÊ ‡ÊÈ÷÷Êfl „ÒU, ©U‚‚ ¬Èáÿ „ÒU– ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ? fl„Uœ◊¸-fl◊¸ „ÒU Ÿ„UË¥– ‹Êª ∑§„Uà „Ò¥U •Ê...„UÊ...! ’„ÈUà ÷ÊÇÿ‡ÊÊ‹Ë „Ò¥U! ™§¬⁄U ‚ ◊Ȍʸ ©UÃÊ⁄UÊ–fl„UÊ° ÷ªflÊŸ ∑§ ◊ÈÅÿ ◊ÁãŒ⁄U ◊¥ ◊⁄U ªÿ Õ– ◊Ê‹Ê ¡¬Ã Õ, fl„UË¥ Œ„U ¿ÍU≈U ªÿË– ÿ„U“‚ŸÊ‚⁄UÊ” ∑§ Õ Ÿ? •◊⁄UøãŒ÷Ê߸ Õ, Áfl‚ÊüÊË◊Ê‹Ë, ◊ÁãŒ⁄U◊ʪ˸– fl„UÊ° ⁄U„Uà •ÊÒ⁄U ◊∑§ÊŸÿ„UÊ° ÕÊ– „U◊Ê⁄ ©U◊⁄UÊ‹Ê ◊¥ ◊∑§ÊŸ ’ŸÊÿÊ, ÿ„UÊ° •Êà Ֆ ©Uã„¥U ‹∑§⁄U “‚ŸÊ‚⁄UÊ” ªÿ Õ,™§¬⁄U ‚ ◊Ȍʸ ©UÃÊ⁄UÊ ÃÊ ‹Êª ∑§„Uà „Ò¥U, •Ê...„UÊ...! Á‚hÁªÁ⁄U ◊¥ ⁄Uπ– Á‚hÁªÁ⁄U ◊¥ (◊⁄U¬⁄UãÃÈ) Ÿ⁄U∑§ ◊¥ ¡Êÿ, ©U‚◊¥ ÄÿÊ „ÒU? Á‚hÁªÁ⁄U ◊¥ ◊⁄U •ÊÒ⁄U Ÿ⁄U∑§ ◊¥ ¡Êÿ– œËM§÷Ê߸! •ÊÒ⁄U‚ÊœÊ⁄UáÊ ‡ÊÈ÷÷Êfl „UÊfl ÃÊ ¬Èáÿ ’Ê°œ, ©U‚◊¥ ∑§„UË¥ ∑§ÀÿÊáÊ „UÊ ¡Êÿ, ¡ã◊-◊⁄UáÊ ∑§Ê •ãÕÊfl - (∞‚Ê Ÿ„UË¥ „ÒU–) ÷ªflÊŸ ∑§ ‚◊ˇÊ ’Ò∆UÊ „UÊ ÃÊ ÷Ë ¡Ò‚Ê ⁄Uʪ ∑§⁄U flÒ‚Ê ’㜠¬«∏UÃÊ„ÒU– ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ? ¬Èáÿ-¬Ê¬ ∑§ ÷Êfl ‚ ◊⁄UË øË¡ Á÷ÛÊ „ÒU– ◊⁄UË øË¡ „UË Á÷ÛÊ „ÒU -∞‚ •¬Ÿ •Êà◊Ê ∑§Ë üÊhÊ-ôÊÊŸ ∑§⁄U ÃÊ ©U‚ ⁄UàŸòÊÿ ¬˝ª≈U „UÊŸ ¬⁄U ©U‚∑§Ë ◊ÈÁÄà „UÊÃË „ÒU,ŒÍ‚⁄U Á∑§‚Ë ©U¬Êÿ ‚ ◊ÈÁÄà Ÿ„UË¥ „ÒU–

¬˝àÿ∑§ ¡Ëfl ∑§Ê º˝√ÿ-ˇÊòÊ-∑§Ê‹-÷Êfl ŒÍ‚⁄U ¡Ëfl ‚ ÁŸ⁄UÊ‹ÊÔ „ÒU– ∆UË∑§ „ÒU?ÄÿÊ ∑§„UÊ? ¬˝àÿ∑§ ¡Ëfl-¬˝àÿ∑§ ¡Ëfl, ©U‚∑§Ê º˝√ÿ Á÷ÛÊ, ̌ ÊòÊ Á÷ÛÊ, ∑§Ê‹ Á÷ÛÊ •ÊÒ⁄U ÷ÊflÁ÷ÛÊ „ÒU– ¬˝àÿ∑§ ¡Ëfl ¬⁄U◊ ‡ÊÈh „ÒU– ‹Ê, ©UÃÊ⁄UÊ „ÒU ‚„UË, ∑§„UË¥ ŒÍ‚⁄UÊ ©UÃÊ⁄UÊ „UʪÊ, ∆UË∑§„ÒU– ©U‚◊¥ ©UÃÊ⁄UÊ „ÒU, ‚ûÊ⁄U ◊¥ ©UÃÊ⁄UÊ „ÒU - º˝√ÿ-ˇÊòÊ-∑§Ê‹-÷Êfl ©UÃÊ⁄UÊ „ÒU– ¬˝àÿ∑§ ¡Ëfl

ªÊÕÊ-69

7ÿʪ‚Ê⁄U ¬˝fløŸ (÷ʪ-2)

∑§Ê ¬⁄U◊œ◊¸ ‡ÊÈh „ÒU– ¬˝àÿ∑§ ¡Ëfl ¬⁄U◊ ‡ÊÈh „ÒU, Ÿ ©U‚ •Ê∆U ∑§◊ÊZ ∑§Ê ‚¢ÿʪ „ÒU, Ÿ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ‚¢ÿʪ „ÒU, Ÿ Áfl÷Êfl÷ÊflÊ¥ ∑§Ê ‚¢ÿʪ „ÒU– ¬Èáÿ ¬Ê¬ ∑§ ŒÿÊ-ŒÊŸ ∑§ ÷Êflÿ ÷Ë ‚¢ÿÊªË øË¡ „ÒU; •Êà◊Ê ∑§Ë Ÿ„UË¥– fl ‚’ Áfl÷Êfl ¬⁄U÷Êfl „Ò¥U– ∞‚ •¬Ÿ •∑§‹Sfl÷Êfl ∑§Ë ŒÎÁc≈U ∑§⁄U∑§ ÁfløÊ⁄UŸÊ •ÊÒ⁄U ◊Ò¥ Á‚h ∑§ ‚◊ÊŸ ‡ÊÈh-ÁŸ⁄UÜ¡Ÿ •ÊÒ⁄U ÁŸÁfļ∑§Ê⁄U„Í°U– ß‚ ¬˝∑§Ê⁄U •¬Ÿ ∑§Ê •∑§‹Ê ¡ÊŸ∑§⁄U •¬Ÿ Sfl÷Êfl ◊¥ ◊ÇŸ ⁄U„UŸÊ øÊÁ„U∞– üÊhÊ-ôÊÊŸ ∑§⁄U∑§ ÁSÕ⁄U ⁄U„UŸÊ, fl„UË ◊ÊˇÊ ∑§Ê ◊ʪ¸ „ÒU; ŒÍ‚⁄UÊ ∑§Ê߸ œ◊¸◊ʪ¸ Ÿ„UË¥ „ÒU–

•ãà ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ „ÒU, ŒπÊ! “fl΄UŒỖÔ ‚Ê◊ÊÁÿ∑§” ¬Ê∆U „ÒU Ÿ? ’«∏Ë ‚Ê◊ÊÁÿ∑§ ∑§Ê ¬Ê∆U„ÒU– ÃÍ ◊Í…U ’Ÿ∑§⁄U ÿ„U Á◊âÿÊ ∑§À¬ŸÊ Á∑§ÿÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU Á∑§ ◊Ò¥ ªÊ⁄UÊ „Í°U, M§¬flÊŸ „Í°U,◊¡’Íà ‡Ê⁄UË⁄U „Í°U, ¬Ã‹Ê „Í°U, ∑§∆UÊ⁄U „Í°U, Œfl „Í°U, ◊ŸÈcÿ „Í°U, ¬‡ÊÈ „Í°U, ŸÊ⁄U∑§Ë „Í°U, Ÿ¬È¢‚∑§„Í°U, ¬ÈL§cÊ „Í°U, SòÊË „Í°U–

ÃÍ •¬Ÿ •Êà◊Ê ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ „ÒU Á∑§ ÿ„U ∞∑§ •∑§‹Ê ôÊÊŸSfl÷ÊflË,...(„ÒU) ÷ªflÊŸ ôÊÊŸSflM§¬, ôÊÊŸSfl÷Êfl, øÒÃãÿ◊ÍÁÃ̧ ÁŸ◊̧‹ÊŸãŒ ‚fļ ŒÈ—π⁄UÁ„Uà •ÁflŸÊ‡Ê˺˝√ÿ „ÒU– ŸÊ‡Ê Ÿ „UÊ ∞‚Ê ¬ŒÊÕ¸ „ÒU, ∞‚ ¬ŒÊÕ¸ ∑§Ë •ãÃ⁄UŒÎÁc≈U ∑§⁄U∑§ ⁄UàŸòÊÿ ¬˝ª≈U ∑§⁄UŸÊ,fl„U Sflÿ¢ ∑§Ê SflÃãòÊ ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU– ©U‚◊¥ Á∑§‚Ë ∑§Ë ‚„UÊÿÃÊ Ÿ„UË¥ „ÒU–

I O PI O PI O PI O PI O P

ÁŸ◊ʸ„UË „UÊ •Êà◊Ê ∑§Ê äÿÊŸ ∑§⁄U

∞Ä∑ȧ‹©U ¡ß ¡ÊßÁ‚Á„U ÃÊ ¬⁄U÷Êfl ø∞Á„U–•å¬Ê ¤ÊÊÿÁ„U áÊÊáÊ◊©U ‹„ÈU Á‚fl-‚ÈÄπ ‹„UÁ„UH 70H

ÿÁŒ ¡Ëfl ÃÍ „ÒU ∞∑§‹Ê, ÃÊ Ã¡ ‚’ ¬⁄U÷Êfl–äÿÊflÊ •Êà◊Ê ôÊÊŸ◊ÿ, ‡ÊËÉÊ˝ ◊ÊˇÊ ‚Èπ ¬ÊÿH

•ãflÿÊÕ̧ - (¡ß ∞Ä∑ȧ‹©U ¡ÊßÁ‚Á„U) ÿÁŒ ÃÍ •∑§‹Ê „UË ¡ÊÿªÊ (ÃÊ ¬⁄U÷Êflø∞Á„U) ÃÊ ⁄Uʪ, mcÊ, ◊Ê„UÊÁŒ ¬⁄U÷ÊflÊ¥ ∑§Ê àÿʪ Œ (áÊÊáÊ◊©U •å¬Ê ¤ÊÊÿÁ„U) ôÊÊŸ◊ÿ•Êà◊Ê ∑§Ê äÿÊŸ ∑§⁄U (‹„ÈU Á‚fl-‚ÈÄπ ‹„UÁ„U) ÃÊ ‡ÊËÉÊ˝ „UË ◊ÊˇÊ ∑§Ê ‚Èπ ¬Ê∞ªÊ–

I O PI O PI O PI O PI O P

8

70, ÁŸ◊ʸ„UË „UÊ∑§⁄U •Êà◊Ê ∑§Ê äÿÊŸ ∑§⁄U–

∞Ä∑ȧ‹©U ¡ß ¡ÊßÁ‚Á„U ÃÊ ¬⁄U÷Êfl ø∞Á„U–•å¬Ê ¤ÊÊÿÁ„U áÊÊáÊ◊©U ‹„ÈU Á‚fl-‚ÈÄπ ‹„UÁ„UH 70HÿÁŒ ÃÍ •∑§‹Ê „UË ¡ÊÿªÊ... „U •Êà◊Ê! ÃÍ •∑§‹Ê Œ„U, ¬Á⁄UflÊ⁄U ‚’∑§Ê ¿UÊ«∏U∑§⁄U

¡ÊÿªÊ ÃÊ ⁄Uʪ-mcÊ-◊Ê„UÊÁŒ ¬⁄U÷ÊflÊ¥ ∑§Ê àÿʪ Œ– ÷ªflÊŸ! ¬⁄U ◊¥ ⁄Uʪ-mcÊ, ¬Èáÿ-¬Ê¬ ∑§ ÷Êfl •ÊÒ⁄U ¬⁄U ◊¥ ◊Ê„U ¿UÊ«∏U∑§⁄U •¬ŸÊ ‡ÊÈh Sfl÷Êfl... ÿʪ‚Ê⁄U „ÒU Ÿ! •¬ŸÊ ‡ÊÈh¬ÁflòÊ Sfl÷Êfl ∑§Ê •ãŒ⁄U äÿÊŸ ∑§⁄U– ©U‚◊¥ ‹ÊÒ ‹ªÊ Œ ÃÊ ¬⁄U÷Êfl ¿ÍU≈U ¡Êÿ¥ª– ôÊÊŸ◊ÿ•Êà◊Ê ∑§Ê äÿÊŸ ∑§⁄U– ÷ªflÊŸ •Êà◊Ê ôÊÊÿ∑§..., ôÊÊÿ∑§..., ôÊÊÿ∑§..., ¡ÊŸŸflÊ‹Ê...,¡ÊŸŸflÊ‹Ê..., ¡ÊŸŸflÊ‹Ê..., ¡ÊŸŸflÊ‹Ê... ÿ„U ¡ÊŸŸflÊ‹Ê øÒÃãÿ fl„U ◊Ò¥ „Í°U– ß‚∑§•ÁÃÁ⁄UÄà ∑§Ê߸ ⁄UʪÊÁŒ, (fl„U ◊Ò¥ Ÿ„UË¥ „Í°U)– ¡„UÊ°-¡„UÊ° ôÊÊŸ, fl„UÊ°-fl„UÊ° ◊Ò¥; ¡„UÊ°-¡„UÊ° ôÊÊŸŸ„UË¥, fl„UÊ°-fl„UÊ° ◊Ò¥ Ÿ„UË¥– ⁄UʪÊÁŒ, ŒÿÊ-ŒÊŸ-÷ÁÄÃ-fl˝Ã, ÿÊòÊÊ ∑§Ê Áfl∑§À¬ ©Uà¬ãŸ „UÊÃÊ„ÒU, fl„U •Êà◊Ê Ÿ„UË¥ „ÒU, fl„U ÃÊ ⁄Uʪ „ÒU– ¡„UÊ°-¡„UÊ° ôÊÊŸ, fl„UÊ°-fl„UÊ° •Êà◊Ê– ¡„UÊ°-¡„UÊ° ôÊÊŸŸ„UË¥ ÃÊ ⁄Uʪ ◊¥ ÿ„U ôÊÊŸ Ÿ„UË¥ „ÒU; (ß‚Á‹∞ fl„U ◊Ò¥ Ÿ„UË¥ „Í°U) ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ? ÿ„U¬Èáÿ¬Á⁄UáÊÊ◊ „ÒU, fl„U ôÊÊŸ Ÿ„UË¥ „ÒU– ¡„UÊ° ôÊÊŸ Ÿ„UË¥ „ÒU, fl„UÊ° •Êà◊Ê Ÿ„UË¥ „ÒU– ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ?’„ÈUà ‚͡◊, ÷Ê߸! •Êà◊Ê... •Êà◊Ê–

÷Ê߸! •Êà◊Ê ÃÊ øÒÃãÿ ÖÿÊà „ÒU Ÿ! øÒÃãÿÖÿÊà „ÒU– ¡„UÊ°-¡„UÊ° øÒÃãÿ „ÒU, fl„UÊ°-fl„UÊ° •Êà◊Ê „ÒU; •ÊÒ⁄U ¡„UÊ°-¡„UÊ° ⁄UʪÊÁŒ ©Uà¬ãŸ „UÊà „Ò¥U, fl„UÊ° øÒÃãÿ Ÿ„UË¥ „ÒU– •Ê„UÊ...„UÊ...!‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ? ∞‚Ê •¬ŸÊ øÒÃãÿ◊ÿ SflM§¬, ⁄UʪÊÁŒ •øß ‚ •àÿãà Á÷ÛÊ „ÒU - ∞‚Ê¡ÊŸ∑§⁄U •¬Ÿ SflM§¬ ∑§Ë ∞∑§Êª˝ÃÊ ∑§⁄UŸÊ, ©U‚∑§Ê ŸÊ◊ ÿʪ‚Ê⁄U „ÒU– ∑§„UÊ, ‚◊¤Ê ◊¥•ÊÿÊ? ÃÊ ÃÍ ‡ÊËÉÊ˝ „UË ◊ÊˇÊ ∑§Ê ‚Èπ ¬˝Êåà ∑§⁄UªÊ– ‹Ê, •ÊøÊÿ¸ ∑§„Uà „Ò¥U Á∑§ „UÁ‡Êcÿ! ÿÁŒ ÃȤÊ∑§Ê ÿ„U ÁŸ‡øÿ „UÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ ÃÍ ∞∑§ ÁŒŸ ◊⁄UªÊ, Ã’ ÃȤʬ⁄U‹Ê∑§ ◊¥ •∑§‹Ê „UË ¡ÊŸÊ ¬«∏UªÊ; ∑§Ê߸ ÷Ë øß ÿÊ •øß ¬ŒÊÕ¸ Ã⁄U ‚ÊÕŸ„UË¥ ¡Êÿ¥ª– Á¡Ÿ‚ ÃÍ ⁄Uʪ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl ‚’ ÿ„UÊ° „UË ¿ÍU≈U ¡Êÿ¥ª,... Á¡Ÿ‚ ÃÍ ⁄Uʪ∑§⁄UÃÊ „ÒU Á∑§ ÿ„U ◊⁄U Á¬ÃÊ, ◊⁄UË ◊ÊÃÊ, ◊⁄UË SòÊË, ◊⁄UÊ ¬Á⁄UflÊ⁄U, ◊⁄UÊ ¬ÈòÊ, ◊⁄UÊ ◊∑§ÊŸ, ◊ÈŸË◊(fl ‚’) Á¡Ÿ∑§ ¬˝Áà ÃÍ ⁄Uʪ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl ‚’ ¿ÍU≈U ¡Êÿ¥ª– ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ? Ã’ Ã⁄UÊ

ªÊÕÊ-70

9ÿʪ‚Ê⁄U ¬˝fløŸ (÷ʪ-2)

©UŸ‚ ⁄Uʪ ∑§⁄UŸÊ flÎÕÊ „ÒU– Á¡Ÿ∑§ ¬˝Áà ÃÍ ⁄Uʪ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl flSÃÈ∞° ÃÊ ¿ÍU≈U ¡Êÿ¥ªË, Ã⁄U ‚ÊÕÃÊ •Êÿ¥ªË Ÿ„UË¥, ß‚Á‹∞ Ã⁄UÊ ⁄Uʪ flÎÕÊ „ÒU– Ã⁄U ‚ÊÕ ÃÊ fl ¬⁄U¬ŒÊÕ¸ •Êà Ÿ„UË¥ „Ò¥U– ∞‚ˇÊáÊ÷¢ªÈ⁄U ¬ŒÊÕÊZ ‚ ⁄Uʪ ∑§⁄UŸÊ, ‡ÊÊ∑§ fl ŒÈ—π ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU– ∆UË∑§ Á‹πÊ „ÒU–

ß‚Á‹∞ ÃÍ •’ ∞‚Ê ∑§Ê◊ ∑§⁄U Á∑§ Á¡‚‚ ÃÈ¤Ê ÁSÕ⁄UÃÊ ¬˝Êåà „UÊ... äÿÊŸ,äÿÊŸ ∑§„UÊ Ÿ? ∞‚Ê ∑§⁄U Á∑§ Á¡‚◊¥ •Êà◊Ê •¬ŸË ôÊÊŸ÷ÍÁ◊∑§Ê ◊¥ •Ê ¡Êÿ– ‚◊¤Ê ◊¥•ÊÿÊ? ∞‚Ê ∑§Ê◊ ∑§⁄UÊ Á∑§ øÒÃãÿ ÷ªflÊŸ •Êà◊Ê •¬ŸË ôÊÊŸ÷ÍÁ◊ ◊¥ •Ê ¡Ê∞ªÊ– ⁄Uʪ-Áfl∑§À¬ •ÊÁŒ ÷ÍÁ◊ •Êà◊Ê ∑§Ë Ÿ„UË¥ „ÒU– ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ? •ÁflŸÊ‡ÊË ◊Ê̌ Ê ∑§Ê •ŸÈ¬◊‚Èπ ¬˝Êåà „UÊ... ßàÿÊÁŒ ’„ÈUà Á‹πÊ „ÒU– ◊ÎàÿÈ •ÊŸ ‚ ¬„U‹ „UË ÃÍ ∞‚Ê ¬˝ÿàŸ ∑§⁄U ‹,fl„U Ã⁄U Á‹ÿ ÿÊÇÿ „ÒU– ÃÈ¤Ê ÿÊÇÿ „ÒU Á∑§ Œ„U ¿ÍU≈UŸ ‚ ¬„U‹ ÿàŸ ∑§⁄U! Œ„U ¿ÍU≈UªË ©U‚‚◊ÿ ÿàŸ Ÿ„UË¥ „Uʪʖ ÉÊ⁄U ¡‹ªÊ Ã’ ∑ȧ∞° ◊¥ ‚ ¬ÊŸË ÁŸ∑§Ê‹Í°ªÊ, Ÿ„UË¥ ÁŸ∑§‹ªÊ; ÉÊ⁄U ¡‹¡ÊÿªÊ– Œ„U ¿ÍU≈UŸ ∑§Ê •fl‚⁄U •ÊÿÊ, •’ œ◊¸ ∑§⁄UÊ– ÄÿÊ œ◊¸ ∑§⁄?

◊È◊ÈˇÊÈ — ◊⁄UŸ ‚ ¬„U‹ ’‚ËÿßÊ◊Ê ∑§⁄U ‹ŸÊ?

©UûÊ⁄U — ◊⁄UŸ ‚ ¬„U‹ •Êà◊Ê ∑§Ê ÿàŸ ∑§⁄UŸÊ– ’‚ËÿßÊ◊Ê ÄÿÊ ∑§⁄U? ◊⁄U ¡Êÿfl‚Ëÿà ◊¥ ÉÊÈ‚ ¡ÊŸÊ „ÒU ß‚? ◊⁄UŸ ‚ ¬„U‹ •Êà◊Ê ∑§Ê ÿàŸ ∑§⁄UŸÊ - ∞‚Ê ∑§„Uà „Ò¥U–‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ?

◊ÊŸfl ‡Ê⁄UË⁄U ‚ „UË Á‡Êfl¬Œ Á◊‹ ‚∑§ÃÊ „ÒU– Œfl, ŸÊ⁄U∑§Ë, ¬‡ÊÈ ∑§ ‡Ê⁄UË⁄U ◊¥⁄U„U∑§⁄U ∑§÷Ë ÷Ë Á‡Êfl¬Œ ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ „UÊ ‚∑§ÃÊ– ÿ„U •fl‚⁄U ª°flÊŸÊ ÿÊÇÿ Ÿ„UË¥ „ÒU–fl„U ©U¬Êÿ ÿ„UË „ÒU Á∑§ ¡Ê-¡Ê º˝√ÿ, ˇÊòÊ, ∑§Ê‹, ÷Êfl •¬Ÿ Ÿ„UË¥ „Ò¥U, ©Uã„¥U ¬⁄U‚◊¤Ê∑§⁄U ©UŸ ‚’‚ ⁄Uʪ „U≈UÊ ‹– ÄÿÊ ∑§„Uà „Ò¥U? ŒπÊ! •¬Ÿ ‚ ¬⁄Uº˝√ÿ Á÷ÛÊ, ¬⁄UˇÊòÊÁ÷ÛÊ, ¬⁄UŒ‡ÊÊ Á÷ÛÊ, ¬⁄U÷Êfl Á÷ÛÊ „ÒU, ÃÊ ¡Ê •¬Ÿ ‚ ¬⁄Uº˝√ÿ, ̌ ÊòÊ, ∑§Ê‹, ÷Êfl „ÒU; ∞‚Ê‚◊¤Ê∑§⁄U ‚’‚ ⁄Uʪ ©U∆UÊ ‹– ߟ Œfl-‡ÊÊSòÊ-ªÈL§ ∑§Ë •Ê⁄U ‚ ÷Ë ⁄Uʪ ©U∆UÊ ‹ - ∞‚Ê∑§„Uà „Ò¥U– •Ê„UÊ...„UÊ...! „ÒU? ¬ÊŸË ◊¥ “ªÈáÊflãÔ •∑§‹Ê ◊⁄UÊ „UʪÊ, Ã’ »Í§‹øãŒ÷Ê߸ ∑§Ê¬È∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ „UʪÊ? Á∑§ »Í§‹øãŒ÷Ê߸ Ÿ„UË¥ Á◊‹Ã, •⁄U...! ÿ„UÊ° ∑§Ê߸ ’Ê¬Í Ÿ„UË¥ Á◊‹,•∑§‹ ¡ÊŸÊ? •Ê„UÊ...„UÊ...! •∑§‹ •ãŒ⁄U ◊¥ ÉÊÈ‚ ∑§⁄U •∑§‹Ê äÿÊŸ ∑§⁄U ÃÊ ∑§Ê߸ ÁflÉŸ∑§⁄U ∞‚Ê „ÒU? „ÒU? ◊⁄UÊ ôÊÊŸ, ◊⁄UÊ ôÊÊŸ, ◊⁄UÊ ôÊÊŸ... ‹Ê! “‚Á∆UÿÊ” ∑§„Uà „Ò¥U Ÿ? ‚Á∆UÿÊŸ„UË¥? ◊⁄UÊ ôÊÊŸ, ◊⁄UÊ ôÊÊŸ– ÿ„U ôÊÊŸSflM§¬ •Êà◊Ê ¡ÊŸŸflÊ‹Ê „ÒU, fl„U ¡ÊŸŸ„UÊ⁄U SflM§¬

10

÷ÍÁ◊∑§Ê ◊⁄UË „ÒU– Á¡ÃŸ ⁄UʪÊÁŒ ©Uà¬ÛÊ „UÊà „Ò¥U, fl„U ◊⁄UË ÷ÍÁ◊∑§Ê Ÿ„UË¥ „ÒU– ◊⁄U ÁSÕ⁄UÃÊ ∑§Ë fl„U¡ª„U Ÿ„UË¥ „ÒU– •Ê„UÊ...„UÊ...! ’Ê„U⁄U ÃÊ ÁSÕ⁄UÃÊ ∑§⁄UŸ ∑§Ê Ÿ„UË¥ „ÒU, •ãŒ⁄U ◊¥ ÷Ë ŒÿÊ, ŒÊŸ,fl˝Ã, ÷ÁÄà ∑§ ì ∑§ ÷Êfl •Êà „Ò¢, ©U‚◊¥ ∆U„U⁄UŸ ∑§Ë ÷ÍÁ◊∑§Ê Ÿ„UË¥ „ÒU; fl„U ÃÊ ©U‚◊¥ ‚ÁŸ∑§‹Ÿ ∑§Ë ÷ÍÁ◊ „ÒU– •¬ŸÊ ‡ÊÈhSflM§¬ ôÊÊŸ÷ªflÊŸ, Á¡‚◊¥ ◊„UÊŸ ¬⁄U◊ ‡ÊÊÁãà •ÊÒ⁄U•ÊŸãŒ ÷⁄UÊ „ÒU– ∞‚ ¬˝÷È •Êà◊Ê ◊¥ L§Áø-ŒÎÁc≈U ∑§⁄U∑§ ©U‚ ÁSÕ⁄UÃÊ ∑§Ë ÷ÍÁ◊ ¡ÊŸ∑§⁄U ©U‚◊¥ÁSÕ⁄UÃÊ ∑§⁄UŸÊ, fl„U Sflÿ¢ ‚ •∑§‹ ‚ „UÊÃË „ÒU (©U‚◊¥) Á∑§‚Ë ∑§Ë ‚„UÊÿÃÊ-◊ŒŒ Ÿ„UË¥„ÒU– •Ê„UÊ...! (‚’ •Ê⁄U ‚) ⁄Uʪ ©U∆UÊ ‹–

∑§fl‹ •¬Ÿ „UË ôÊÊŸSflM§¬Ë •Êà◊Ê ∑§ º˝√ÿ-ˇÊòÊ-∑§Ê‹-÷Êfl ∑§Ê •¬ŸÊ¡ÊŸ∑§⁄U ©U‚◊¥ „UË ¬⁄U◊ L§ÁøflÊŸ „UÊ ¡Ê–

•’ ß‚∑§Ê πÈ‹Ê‚Ê ∑§⁄¥Uª, „UÊ°! ©U‚∑§Ê „UË ¬˝◊Ë „UÊ ¡Ê, ©U‚◊¥ „UË ◊ÇŸ ⁄U„UŸ∑§Ê, ©U‚∑§ „UË äÿÊŸ ∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄U, •Êà◊Ê ∑§Ê ⁄U‚ ¬ËŸ ∑§Ê ©Ul◊ ∑§⁄U.. ’ÊŒ ◊¥πÈ‹Ê‚Ê ∑§⁄¥Uª– ◊⁄UÊ •Êà◊Ê •πá«U •÷Œ ∞∑§ º˝√ÿ „ÒU– ŒπÊ, ÿ„U º˝√ÿ– ◊Ò¥ •÷Œ•πá«U ¬ŒÊÕ¸ •Êà◊Ê „Í°U, fl„U ◊⁄UÊ º˝√ÿ / flSÃÈ– º˝√ÿ •ÕʸÃỖ ¬Ò‚Ê? ∞...ß...! •‚¢ÅÿÊì˝Œ‡ÊË ̌ ÊòÊ „ÒU... •‚¢Åÿ ¬˝Œ‡Ê, fl„U ◊⁄UÊ ̌ ÊòÊ „ÒU; ’Ê„U⁄U ∑§ ◊∑§ÊŸ, ◊∑§ÊŸ ∑§Ê ̌ ÊòÊ (◊⁄UÊŸ„UË¥ „ÒU)– “⁄UÊáʬÈ⁄U” ∑§Ê ̌ ÊòÊ, “ßãŒÊÒ⁄” ∑§Ê ̌ ÊòÊ, “‹Ê«UŸÍ” ∑§Ê ̌ ÊòÊ...! ⁄Uß‹Ê‹¡Ë! ÿ„U ̌ ÊòÊÁ∑§‚∑§Ê „ÒU? fl„U ÃÊ ¬⁄U ∑§Ê „ÒU, •¬ŸÊ ̌ ÊòÊ •‚¢Åÿ ¬˝Œ‡Ê „ÒU– •‚¢Åÿ ¬˝Œ‡Ê •¬ŸÊ ̌ ÊòÊ„ÒU– •¬ŸÊ •πá«U º˝√ÿ fl„U •¬ŸÊ º˝√ÿ „ÒU–

•ÊÒ⁄U ‚◊ÿ ¬Á⁄UáÊ◊Ÿ ∑§Ê‹ „ÒU– •¬ŸË ∞∑§ ‚◊ÿ ∑§Ë ¬Á⁄UáÊ◊Ÿ Œ‡ÊÊ fl„U •¬ŸÊ∑§Ê‹ „ÒU– ÁŒfl‚, ¬„U⁄U, ⁄UÊÁòÊ, fl„U ∑§Ê߸ •¬ŸÊ ∑§Ê‹ Ÿ„UË¥ „ÒU– ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ? º˝√ÿ ∑§Ë•¬ŸË flø◊ÊŸ ¬Á⁄UáÊÁà - •flSÕÊ, ∞∑§ ‚◊ÿ ∑§Ë Œ‡ÊÊ, fl„U •¬ŸÊ ∑§Ê‹ „ÒU; ŒÍ‚⁄UÊ•¬ŸÊ ∑§Ê‹ Ÿ„UË¥ „ÒU– ôÊÊŸ, Œ‡Ê¸Ÿ, ‚Èπ, flËÿʸÁŒ ‡ÊÈh÷Êfl „Ò¥U... º˝√ÿ, ˇÊòÊ, ∑§Ê‹,÷Êfl Á‹ÿ– ◊ȤÊ◊¥ ôÊÊŸ-Œ‡Ê¸Ÿ •ÊŸãŒÊÁŒ ÁòÊ∑§Ê‹÷Êfl „Ò¥U– fl„U ‡ÊÈh÷Êfl ◊⁄UÊ ÷Êfl „ÒU–‡ÊÈh÷Êfl ◊⁄UÊ ÷Êfl „ÒU, flø◊ÊŸ •flSÕÊ ◊⁄UÊ ∑§Ê‹ „ÒU; •‚¢Åÿ ¬˝Œ‡Ê ◊⁄UÊ ̌ ÊòÊ „ÒU, •πá«Uº˝√ÿ ◊Ò flSÃÈ „Í°U, ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ? ÿ„UË ◊⁄UÊ ‚fl¸Sfl „ÒU– ‹Ê, ∑§◊¸-‚¢ÿʪ ‚ „UÊŸflÊ‹⁄Uʪ, mcÊ, ◊Ê„U, ÷Êfl ‚VÔUÀ¬-Áfl∑§À¬-Áfl÷Êfl ◊ÁÃôÊÊŸÊÁŒ øÊ⁄U ôÊÊŸ •ÊÁŒ ‚’

ªÊÕÊ-70

11ÿʪ‚Ê⁄U ¬˝fløŸ (÷ʪ-2)

¬⁄U „Ò¥U– ∑§◊¸ ∑§ ‚¢ÿʪ ‚ ŒÿÊ, ŒÊŸ, fl˝Ã, ÷ÁÄÃ, ¬Í¡Ê, ∑§Ê◊, ∑˝§Êœ (÷Êfl „UÊ¥), fl ‚’÷Êfl ◊⁄U •Êà◊Ê ‚ Á÷ÛÊ „ÒU - ∞‚ üÊhÊ, ôÊÊŸ ∑§⁄UŸÊ– ‚VÔUÀ¬-Áfl∑§À¬ •ÊÒ⁄U Áfl÷Êfl◊ÁÃôÊÊŸÊÁŒ øÊ⁄U,... ‹Ê! ß‚ •Ê⁄U „Ò¥U Ÿ? ÷Ê߸! ∑ȧ¿U ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ? ◊ÁÃôÊÊŸ, üÊÈÃôÊÊŸ,•flÁœ, ◊Ÿ—¬ÿ¸ÿ ÷Ë ∞∑§ ‚◊ÿ ∑§Ë ¬ÿʸÿ Áfl‡ÊcÊ „ÒU– ‚Ê◊Êãÿ Sfl÷Êfl ÁòÊ∑§Ê‹ ‚ fl„UÁ÷ÛÊ „ÒU– Á¡Ÿ-Á¡Ÿ ÷ÊflÊ¥ ◊¥ ¬ÈŒ˜Ôª‹ ∑§Ê ÁŸÁ◊ûÊ „ÒU, fl ‚’ ÷Êfl ◊⁄U ÁŸ¡Sfl÷ÊÁfl∑§÷Êfl Ÿ„UË¥ „Ò¥U... ‹Ê! Á¡‚ ÷Êfl ◊¥ ∑§◊¸ ∑§Ê ÁŸÁ◊ûÊ „ÒU, fl„U ◊⁄UÊ Sfl÷Êfl÷ÊflŸ„UË¥ „ÒU, ‚’ ¬⁄U „ÒU– •Ê„UÊ...! ⁄Uʪ-mcÊ ÃÊ ¬⁄U; ¬Èáÿ-¬Ê¬, ŒÿÊ-ŒÊŸ ∑§Ê ÷Êfl ¬⁄U, ¬⁄UãÃÈÁŸÁ◊ûÊ ∑§Ë •¬ˇÊÊ ⁄Uπ∑§⁄U ˇÊÿʬ‡Ê◊ ôÊÊŸÊÁŒ∑§ „Ò¥U, fl ÷Ë ¬⁄U „Ò¥U– ◊Ò¥ ÁòÊ∑§Ê‹ ôÊÊŸ-ÁøŒÊŸãŒSflM§¬ „Í°U - ∞‚Ë ŒÎÁc≈U ∑§⁄UŸÊ, ∞‚Ë üÊhÊ ∑§⁄UŸÊ •ÊÒ⁄U ©U‚∑§Ê ôÊÊŸ ∑§⁄UŸÊ, fl„UË•¬ŸÊ Sfl÷Êfl „ÒU– ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ? ◊Ò¥ ÃÊ ∞∑§Ê∑§Ê⁄U ¬⁄U◊ ‡ÊÈh Sfl‚¢flŒŸªÊø⁄U ∞∑§•ÁflŸÊ‡ÊË º˝√ÿ „Í°U– ÷ªflÊŸ •Êà◊Ê Sfl‚¢flŒŸ - •¬Ÿ ôÊÊŸ ‚ ôÊÊŸ ◊¥ ¡ÊŸŸ ◊¥ •ÊÃÊ„ÒU– ôÊÊŸ •¬Ÿ ôÊÊŸ ‚ ôÊÊŸ ¡ÊŸŸ ◊¥ •ÊÃÊ „ÒU - ∞‚Ê Sfl‚¢flŒŸ-Sfl ‚ ¬˝àÿˇÊ ôÊÊŸ ‚¬˝àÿˇÊ „UÊŸflÊ‹Ê ◊Ò¥ •Êà◊Ê „Í°U, ©U‚∑§Ê ŸÊ◊ •Êà◊Ê– ⁄UʪÊÁŒ ¬⁄U „ÒU ©UŸ∑§ ‚ÊÕ ◊⁄UÊ ‚ê’㜟„UË¥ „ÒU– •Ê...„UÊ...! ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ?

‚◊ÿ‚Ê⁄U ∑§Ê ŒÎc≈UÊãà ÁŒÿÊ „ÒU– ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ-ôÊÊŸ-øÊÁ⁄UòÊ ∞∑§ÃÊM§¬ „UË ∞∑§ÁŸÁ‡øà ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ „ÒU... ∞∑§ „UË ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ „ÒU– √ÿfl„UÊ⁄U-√ÿfl„UÊ⁄U ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ Ÿ„UË¥ „Ò¥U–÷ªflÊŸ •Êà◊Ê ¬Íáʸ øÒÃãÿ÷Êfl ‡ÊÈh ©U‚∑§Ê •ãÃ⁄U ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ, ©U‚∑§Ê ÁŸÁfl¸∑§À¬ ôÊÊŸ,©U‚∑§Ë flËÃ⁄UÊªË ¬ÿʸÿ („UÊ) fl„U ∞∑§ „UË ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ „ÒU– ŒÊ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ Ÿ„UË¥ „Ò¥U– ¡Ê ∑§Ê߸•ãÿ º˝√ÿÊ¥ ∑§Ê S¬‡Ê¸ Ÿ ∑§⁄U∑§ ∞∑§ ß‚ „UË •Êà◊Ê◊ÿË ÷Êfl ◊¥ ∆U„U⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ∑§ÊÁŸ⁄UãÃ⁄U äÿÊÃÊ „ÒU– ©U‚∑§Ê øÃÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ◊¥ ÁŸ⁄UãÃ⁄U Áfl„UÊ⁄U ∑§⁄UÃÊ „ÒU... fl„U ‡ÊËÉÊ˝◊ÊˇÊ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU–

I O PI O PI O PI O PI O P

¬Èáÿ ∑§Ê ¬Ê¬ ¡ÊŸ fl„UË ôÊÊŸË „ÒU

¡Ê ¬Ê©U Áfl ‚Ê ¬Ê©U ◊ÈÁáÊ ‚√flÈ ß ∑§Ê Áfl ◊ÈáÊß–¡Ê ¬ÈááÊÈ Áfl ¬Ê©U Áfl ÷áÊß ‚Ê ’È„U ∑§Ê Áfl „Ufl߸H 71H

12

¬Ê¬ Ãûfl ∑§Ê ¬Ê¬ ÃÊ, ¡ÊŸ ¡ª ‚’ ∑§Ê߸–¬Èáÿ Ãûfl ÷Ë ¬Ê¬ „ÒU, ∑§„¥U •ŸÈ÷flË ’Èœ ∑§Ê߸H

•ãflÿÊÕ¸ - (¡Ê ¬Ê©U Áfl ‚Ê ¬Ê©U ◊ÈÁŸ) ¡Ê ¬Ê¬ „ÒU ©U‚∑§Ê ¬Ê¬ ¡ÊŸ∑§⁄U (‚√flÈß ∑§Ê Áfl ◊ÈáÊß) ‚’ ∑§Ê߸ ©U‚ ¬Ê¬ „UË ◊ÊŸÃ „Ò¥U (¡Ê ¬ÈááÊÈ Áfl ¬Ê©U ÷áÊß) ¡Ê ∑§Ê߸¬Èáÿ ∑§Ê ÷Ë ¬Ê¬ ∑§„UÃÊ „ÒU (‚Ê ’È„U ∑§Ê Áfl „Uflß) fl„U ’ÈÁh◊ÊŸ ∑§Ê߸ Áfl⁄U‹Ê „UË „ÒU–

I O PI O PI O PI O PI O P

•’, 71 (ªÊÕÊ) ’«∏UÊ ÁflflÊŒ „ÒU– ¬Èáÿ ∑§Ê ¬Ê¬ ¡ÊŸ fl„UË ôÊÊŸË „ÒU– ©U¬ÊŒỖÉÊÊÃÿ„U ’Ê°œÊ „ÒU– ‡Ê⁄UË⁄U, flÊáÊË, ◊Ÿ ÃÊ ¬⁄U „ÒU; Á„¢U‚Ê, ¤ÊÍ∆U, øÊ⁄UË, ÁflcÊÿ-÷ʪ, flÊ‚ŸÊ, ∑§◊ÊŸÊ,fl„U ÷Êfl ¬Ê¬ „ÒU ¬⁄UãÃÈ •ãŒ⁄U ◊¥ ŒÿÊ, ŒÊŸ, fl˝Ã, ÷ÁÄÃ, ì, ¬Í¡Ê, ÿÊòÊÊ ∑§Ê ÷Êfl „UÊÃÊ „ÒU,fl„U ¬Èáÿ (÷Êfl „ÒU), fl„U ¬Èáÿ ÷Ë ¬Ê¬ „ÒU– „ÒU ÿÊ Ÿ„UË¥ •ãŒ⁄U? „ÒU?

◊È◊ÈˇÊÈ — πÈÀ‹◊ πÈÀ‹Ê „Ò?

©UûÊ⁄U — πÈÀ‹◊ πÈÀ‹Ê „ÒU? ‡‹Ê∑§ „ÒU Ÿ? ß‚∑§Ê ªÈ¡⁄UÊÃË ÄÿÊ „ÒU? „ÒU?

¬Ê¬M§¬ ∑§Ê ¬Ê¬ ÃÊ ¡ÊŸ ¡ª ‚’ ∑§Ê߸–¬Èáÿ Ãûfl ÷Ë ¬Ê¬ „ÒU ∑§„U •ŸÈ÷flË ’Èœ ∑§Ê߸H

flSÃÈ „UÊ ∞‚Ë ∑§„¥Uª Ÿ! ∑§„UÊ, ‚◊¤Ê ◊¥ •ÊÿÊ?

¡Ê ¬Ê¬ „ÒU, ©U‚ ÃÊ ¬Ê¬ ¡ÊŸ∑§⁄U ‚’ ∑§Ê߸ ©U‚ ¬Ê¬ „UË ¡ÊŸÃ „Ò¥U– Á„¢U‚Ê∑§Ê ÷Êfl, ¤ÊÍ∆U ∑§Ê ÷Êfl, øÊ⁄UË ∑§Ê ÷Êfl, ÷ʪ ∑§Ê ÷Êfl, ∑§◊ÊŸ ∑§Ê ÷Êfl, ∑˝§Êœ, ◊ÊŸ,◊ÊÿÊ, ‹Ê÷, ÷Êfl ∑§Ê ÃÊ ‚’ ∑§Ê߸ ¬Ê¬ ∑§„Uà „Ò¥U ¬⁄UãÃÈ “¬ÈááÊÈ Áfl ¬Ê©U Áfl ÷áÊß” - fl’ÈÁh◊ÊŸ ∑§Ê߸ Áfl⁄U‹ „Ò¥U– ∑§Ê߸ ¬Èáÿ ∑§Ê ÷Ë ¬Ê¬ ∑§„Uà „Ò¥U... •Ê„UÊ...„UÊ...! ‚◊¤Ê◊¥ •ÊÿÊ? ÿ„U ŒÿÊ, ŒÊŸ, ÷ÁÄà ‡ÊÈ÷÷Êfl „ÒU– ÷ªflÊŸ ‡ÊÈ÷÷Êfl ∑§Ê ¿UÊ«∏U∑§⁄U ∑§fl‹Ë „ÈU∞„Ò¥U; ‡ÊÈ÷÷Êfl ∑§Ê ‚ÊÕ ⁄Uπ∑§⁄U Ÿ„UË¥ „ÈU∞ „Ò¥U– ‡ÊÈ÷÷Êfl ÷Ë ÁŸ‡øÿ ‚ •¬Ÿ ‡ÊÈh ¬ÁflòÊœ◊¸ ∑§Ë ŒÎÁc≈U ∑§Ë •¬ˇÊÊ ‚, fl„U ¬Èáÿ÷Êfl ÷Ë ¬Ê¬ „UË „ÒU– •Ê„UÊ...„UÊ...! ÁøÀ‹Êà „Ò¥U,flø◊ÊŸ ◊¥ ÃÊ •÷Ë ¬Èáÿ ∑§Ê ÷Ë Á∆U∑§ÊŸÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, fl„U œ◊¸– ŸÁªŸ÷Ê߸! ¡Ê•Ê ∞∑§ÿÊòÊÊ ∑§⁄UË, 99fl¥ ÿÊòÊÊ ∑§⁄UË, fl„U œ◊¸– œÍ‹ ◊¥ ÷Ë œ◊¸ Ÿ„UË¥ „ÒU– 99fl¥ ÄÿÊ? ‚Íπ ¡Êÿ

ªÊÕÊ-71

13ÿʪ‚Ê⁄U ¬˝fløŸ (÷ʪ-2)

Ÿ„UË¥ fl„UÊ° •Ÿãà ’Ê⁄U, fl„U ‡ÊÈ÷÷Êfl „ÒU, „UÊ° ‡ÊÈ÷÷Êfl „ÒU– •Êà◊Ê ∑§ Sfl÷Êfl ‚ ¬ÁÃà „UÊÃÊ„ÒU, ß‚Á‹∞ ¬Ê¬ „ÒU–

“’È„U” ‡ÊéŒ ¬…∏UÊ „ÒU Ÿ? ŒπÊ! ’Èœ - ’È„U– ôÊÊŸË ©U‚ ¬Ê¬ ∑§„Uà „Ò¥U - ◊Í‹ ¬Ê∆U◊¥ ÃÊ ∞‚Ê ∑§„Uà „Ò¥U– •ôÊÊŸË, ¬Ê¬ ∑§Ê ¬Ê¬ ÃÊ ‚’ ∑§Ê߸ ∑§„Uà „Ò¥U ¬⁄UãÃÈ ôÊÊŸË ¬Èáÿ ∑§Ê÷Ë ¬Ê¬ ∑§„Uà „Ò¥U ÄÿÊ¥Á∑§ ©U‚‚ •Êà◊Ê ∑§Ê ∑§ÀÿÊáÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– •Ê„UÊ...„UÊ...! ÿ„U ÃÊ“ÿʪËãº˝Œfl” ÁŒªê’⁄U ◊ÈÁŸ 800 flcʸ ¬„U‹ ÷⁄UÃˇÊòÊ ◊¥ „ÈU∞ „Ò¥U– ÿ„U •÷Ë ∑§Ê ∑§ÕŸ Ÿ„UË¥„ÒU, ¬„U‹ ∑§Ê ¬Ê∆U „ÒU–

◊È◊ÈˇÊÈ — ÿÊòÊÊ ∑§⁄UŸ Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÊ?

©UûÊ⁄U — ¡ÊŸ, Ÿ„UË¥ ¡ÊŸ ∑§Ë (’Êà Ÿ„UË¥ „ÒU), fl„U ‡ÊÈ÷÷Êfl „UÊ, ¬⁄UãÃÈ fl„U ‡ÊÈ÷ ¬Èáÿ’㜟 „ÒU, ©U‚ ¬Èáÿ ÁªŸŸÊ •ÊÒ⁄U ÁŸ‡øÿ ‚ ©U‚ ¬Ê¬ ÁªŸŸÊ– √ÿfl„UÊ⁄U ‚ ¬Èáÿ, ÁŸ‡øÿ‚ ¬Ê¬– ‹Ê! •Ê„UÊ...„UÊ...! ’„ÈUà ∑§«∏U∑§– fl ∑§„Uà „Ò¥U - ÷ªflÊŸ ∑§ Œ‡Ê¸Ÿ ∑§⁄U ÃÊ ◊ÊˇÊ„UÊ ¡ÊÿªÊ– „U ¬˝÷È! Á‡Êfl¬Œ „U◊∑§Ê ŒŸÊ– ŒŸÊ, ŒŸÊ ⁄U ◊„UÊ⁄UÊ¡! Á‡Êfl¬Œ „U◊∑§Ê ŒŸÊ– fl„UÊ°÷ªflÊŸ ∑§ ¬Ê‚ Ã⁄UÊ Á‡Êfl¬Œ „UʪÊ?

◊È◊ÈˇÊÈ — fl„U ÷ªflÊŸ ∑§ ¬Ê‚ Ÿ„UË¥ „UÊªÊ ÃÊ ∑§„UÊ° „UʪÊ?

©UûÊ⁄U — ß‚ ÷ªflÊŸ ∑§ ¬Ê‚ „ÒU, ÁŸ¡ ÷ªflÊŸ ∑§ ¬Ê‚ •¬ŸÊ Á‡Êfl¬Œ „ÒU, •ãÃ⁄U◊¥ Á‡Êfl¬Œ ¬«∏UÊ „ÒU– ’Ê„U⁄U ‚ •ÊŸflÊ‹Ë øË¡ ∑§„UÊ° „ÒU? ÷ªflÊŸ ∑§„UÊ° ŒÃ „Ò¥U? •ÊÒ⁄U÷ªflÊŸ ∑§Ë ÷ÁÄà ‚ ÄÿÊ Á◊‹ÃÊ „ÒU? ¬Èáÿ „UÊÃÊ „ÒU, ‡ÊÈ÷÷Êfl „UÊÃÊ „ÒU– ¬Ê¬ ‚ ’øŸ∑§ Á‹∞ ‡ÊÈ÷÷Êfl „UÊÃÊ „ÒU– ÁŸ‡øÿ ‚ •¬ŸÊ SflM§¬ •◊Îà „ÒU– ÷ªflÊŸ •◊ÎÃSflM§¬ „ÒU–¬Èáÿ ◊¥ •ÊŸÊ, fl„U ÷Ë •¬Ÿ SflM§¬ ‚ ¬ÁÃà „UÊÃÊ „ÒU, ß‚ •¬ˇÊÊ ‚ ôÊÊŸË ¬Èáÿ ∑§Ê¬Ê¬ ∑§„Uà „Ò¥U– •ôÊÊŸË ∑§Ê ◊Ë∆UÊ ‹ªÃÊ „ÒU, ß‚Á‹∞ ©U‚∑§Ë ÷ÊcÊÊ ◊¥ ◊Ë∆UÊ ∑§„Uà „Ò¥U–◊Ë∆UÊ Á∑§‚∑§Ê? ¬Èáÿ ∑§Ê »§‹ ¡„U⁄U „ÒU– ¬Èáÿ ∑§Ê ÷Êfl Sflÿ¢ ¡„U⁄U „ÒU •ÊÒ⁄U ©U‚∑§ »§‹‚¢ÿʪ Á◊‹ •ÊÒ⁄U œÍ‹ Á◊‹ - SòÊË, ¬ÈòÊ, ¬Ò‚Ê Á◊‹, ©U‚◊¥ ÄÿÊ »§‹ „ÒU? fl„U Ãʬ⁄UflSÃÈ „ÒU– ¬⁄U ◊¥ ∑§„UÊ° •Êà◊Ê •ÊÿÊ? ©U‚∑§Ê ‹ˇÿ ∑§⁄U∑§ ÷ʪ ‹ŸÊ, fl„U ÃÊ ⁄Uʪ „ÒU,fl„U ÃÊ •‡ÊÈ÷⁄Uʪ „ÒU– fl„U •‡ÊÈ÷⁄Uʪ ÃÊ ¬Ê¬ „ÒU „UË, ¡„U⁄U „ÒU „UË– •Ê„UÊ...„UÊ...!