Y.Y.U Vt'I. rak. Der.~. _ 1998. 9(1']);69·72

Taze ve Salanıııra Oıar~k Tüketime Sunulan İnci Kefali ( Chalcalburnus ta riehi, Pallas 'IS'I'I) ÖrnekleR'inde Nitrat ve Nitrif Düzeyleri

idri, TOREL' Ab<ln rr.1hınnn AKSOY' Emru!lah SAGUN' Gua:l~1 DAGOGLU '

' Yüzüncü Yıl Oniverı;i tesi Vc-ıeriner Fakültesi, Fam'Hkoloji vç Toksikoloji Anabilim Dalı _ VAN 'YÜI.Üıı",Ü Yıl Onivtrsittsi Veteriner Fakülte~i , Rt,in Hijyeni ve Teknolojisi Ana~ i lim Dalı - VAN

ÖZET

Hı. çalı~·ma. Vm, Gü/iim/e yakalanan L'C Vali Gölii Iıaı,=a.m,da ıaze vt salamııra yapı/muk tüki'limı! .m/lııla/1 iııe! ke/ali (Clıalcıılbıırm,s lII'idıi. Pallas 1811) ömekle,i",le lıil/"tJl I 'e ııill'iı diizeyleriııi orla)"a koymak mmı("ıyl" yupılıııışlır. Bıı amaçla 21 ad'!l III:C ve 60 adcı .mla/llıım hııiık üme!;i "pekıro!oloıııeı,ik yöll/l!l!Ile aııa!i:: edilmişiir. ince/e",:ıı laze .'" sııl""",ra bıı l,k örnekl"ri"de "iirai It's/liı I!dilmi$. fakat Iıl1ril .Iapımwmm",~11I". "(au: I'" sal"m,mı liıılık örnekleriilde ııiımı dii:eyleri . .,ras'yln 8.29-12.43 ppm (oı"ıa/ama 10.48 ppm) '"t' ()6- 13.54 ppm (orıalama 3.91 {'{'iii) am.~",da Mspil edilmişiir Tuze \"c ,"'Iantııra halıklardaki ııilnıı miktarlarııılii sağl,k <ıçwııdaıı risk o!lışlııımaJ"acak ,Iii:ey!(!/t/(- oldl/gıı, ö:d/ik/e .ıolaıı",ra bnbk!am, ııiıro:aıııiıı yö"ii"d"" amşlml",w," ),,,-,,"('kıigi somı("/wa l"{m/m,şlır.

Aııalıtar Keli",e/er: 'li'u: b,,"k. Snl"",ııl"l1 balık. Vali Gölii, Nilrm. Nildl

L.ev~/s Qj Nitmtc and Nilriıe iıı Fn~l, "ii" S,,/Iet! (jrey MilI/et (Clıalcalbıımlt.~ IMichi, I'nlhıs 1811) SlıpleJ'

SUM,\1t1RY

11lis sıııdy 'ms pI(ıJllled /o im'esıigatc ,lıe 1~1'e/ of "ilmle ,ıııd /liırile iıı ılır '1Qıııplc.ı af iııri kejiıfi (Clwlmlbımllls wrichi. P"I/(lJ' 1811 J wl,idı "re }is!'e" iıı If"" üıke ııııd sen'ed [r".ı·"'y "i· .ftdled l(Jr Ihis {J"rpo;-e 21/resh 111/1160 salred }is/ı $"ıııples \\"ne 1ıı",I.I";:e" lll' (i $pnıroplwl"metric p,-o{'",I"I"e

Niırarc ,m., !n",1ı1 iıı ,,/I .ı·{/Iııples iııre.ııigıııcd Imı "iı,-iıe II'IIS 1101 flıı"/l1 hı ılır sııml'le., . Nill'ml' k ,'eI,' fur f"e~lı fiJ'/lcs were beııı'uıı 8.29 12.43 "1'11l (ııımil 10.41) 1'1'11l) (lııdfar salıcd ft.~Iı~s "ne IiI!I .... eelı 0.6-13.54 pp'" (Illeo" 3.91 1'1'11l). As (i reJ·ltlı. ılıe Ic,·c1.~ o! "iırol iıı frt!slı alUl .~all",1 ft.,ıw~ d" "Ol ı 'oııı"iıı 11'71' risk !o,- heolıh m,,1 np~ci"lIy ir is ııccc.nw)' ,a i",·e."ig"ı" Ihl! "ilmSlm,iııes iıı .Ialı,,(Iji.",,;s.

Kt:y 11'('1"(15; Fre.11,ji.<I'. Snlı""fi,,"/ı. V(LI/ Lııh'. Niırmr.. Niı,-iıı'

GiRIş

Yurdumuzda sııuecc Van Göllinden çıkatı'lml Vt Van Gölü h~\"zasll1dn hayv~nsal pr .... tôn ~çığınlll kapaıılmasınd" önemli hir yeri olan inci kduli( Chnlcalburllus ıurichi. Palla, 181 1) bölge halk, tarafınu"" yaygın bir şekilde mıc 1't ""la_ mura Olarak ıüketilmektedir.

Van Göliindcn 1975 y, lııılla tmulan inci ketiılinin y,llık miktarı 500 ton iken, 1')<)0 yılımb bu miktar 9500 IOn olanı k gen;~kleşnıışti,. (7). Du miktann %KYi taze obrak tiikcti l­m~klı;lIir. Dalıklar 1"7(:: ohr"k tüketildiği gibi. çeşitli ~cki l ­lerrlc mulıu["w cllikrek M.lanııım şeklintk de tüketi lmcktedir. Her yıl anan miktmlarda tutulan balıldm, halkın temd lxsi,,­leri am,ında y~rini alınışt,r (I 9).

1989 I)PT (8) \"tri1erint göre SU lirüıılni iin::timimizin % 70'i taze olarak. o/04'ü uondurulmuş nlnmk. % 15'i konscr.'e ~eklind", \"e %0.4 'ü tııılannıış ob,oık tüketilmektedir.

T'daına . balık ınuhafaza~ında gclcn~hd olarak kulla­",lan bi. yöntemdir. · ! · ,-,ı !~,:ıa. ("ılk~:nizde öl.elhkle Karaıjçniı tJölgt~indc ve Van gölii lı~V"~~~lm.lJ yaygın cl~mk uyg"lan­ınakı~dır ( ı. ll, 19).

Van 'rla halk tarafindan tüketilen sal.ımıım balJkı~rlla tuz kOıısmltnlsyonu % i 2.91-26. LO ar.ısıııda dtğişmckicrl i r ( 19). inM.n ve lıayvaııbrıJa, ahn~n nitrat ve nitmiıı do~una, kimya

~Hi yap,-~", a b'gh olarıık ukın vcy~ kronik zehirienmeler görü­IC~; lir. Ni tri!. hemoglobini mclht'ııoglobinc döniiştiircrek /Oksi~ eıki gihlcrir ( 10.2.1. .,1 ). Nitrit iyııııullUII damar dll;o: kasıamın doğnıda" ctkiy~ı\' k oluşturduğu gen işle",e sollu~u mcy,.ı""" gelen sistemik aneriyel bn bamıçındaki diişme. dol aşıııı )'~tme~. hği sonu,u gdşcn şoktan öfüme yol "çabile­cl'k ~idllettc olabilmekıed ir (2, I 0,29.32).

ıvktlıt:""'ghJbintmi dışında, "iırat \"~ ııitri l in k .. nsemjenik etkiye ~nh ip N_Niıro'~o bileşiklerinin prekiirsÖ .. "',,dddtri "Irluğu vc (]<Jlaymyl .. kansere sebebiyet vca!iği de bildiril ­miştir.

Nitril, asidik onamdn nitroı asid~ <ıöıı ü~ür. NitlO7. a~idin de. >ek,mder yapılı aminler ve N-~uhsıitnyenılı Hillidier ilc rcahiyonn girm~siylc N-Ililrozo bileşiklerini olııştıı rdıı~u vı; bu bilqiklerin karaciğer, öıef3gu~, biibro;:k. b;ır.;ak, merke?i sinir si,ıe,,,; Vl' I<:"f"oi<l sistcm kanserkrine sebep olduğu bi ldirilmiştir (21 ,23,26).

lIesinltrin salanıurnya b.ı,t,rılm~Sı, tıııJaıım"sl ve tütsü . Icnmesi şeklindeki ııygulmnal"rrl~ nitmtlar kof~yca reakıir niıritlcrc rlö"iişehi lınektcdiL Reaktif nitritierin ise "YG"" ıııadll",ı",rlc in vitro birl eşerek. nitrOı8ıninlni ve ııitrozaınid­

leri meyılnnn Cetinlikleri göstçrilıııiştir (24.26). Midt kanseri riski 11l7. alnın, tıu:IJnmı~ ve salamuralı

gıd.ılnr ~lınd ı ğıııda ı;i",ç\cınnckted i r. Tuzlnnm,ş b~1ık ve di~cr

GO

Y.Y.Ü. Vef. Fak. Derg., /998,9 (1 -2):69-72

tuz lanmı:;> ÜrUnlı.:rirı Japonlarda yüksek mide kanseri ri ski ilc ili şkili olduğu bi ld i r i lmiştir. Kanser hastalığı yönünden tuzlu bal ı k yüksek riskl i gıda olarak kabul edilmektedi r (13).

Penttila ve Ark. (20), insanlarda günlük diyetle cıialama

olarak 55 mg nitrat ve ı .8 mg nitrit a lındığını ve nitratın %80' inin bitkisel besinlerde n, nitri ti n ise %97' sinin et ve balık ütÜnlerinden kaynaklandı ğlIl l bi ldirmişlerdir.

İnal (16), günlük alınabi lecek nitrit miktarının 0.2 ıng/kg olduğunu belirtmektedir.

T üketime sunulmuş el Urunlerinde 120-200 ppm sodyum nilriı veya 300-500 ppm sodyum nitratın bulunmasının , sağlı k açısından risk taş ımayacağı belirti lmektedir (3, ı 6,24,28).

Bu çalışma, Van ve yöresinde insan larda görülen yüksek miktarlardaki özefagus ve mide kanserlerinin (27) etiyoloji­sinde, yoğun bir şekilde taze ve sal amura olarak lükeri len

Van gölü balığı ' (İnei kefali) ndan kaynaklanabilecek olumsuzluk faktörlerinden nitrat ve nitrİt düzey lerin i sapta­mak amacıyla yapılmıştır.

MATERYAL VE METOT

Araştnmada Van il merkezinde tüketicil er tarafından sa­lamura yapılmış 60 adet ve piyasada tüketime sunulan 24 adet taze balık örneği kullanıldı. Her bir numune için 3'er adet balık alınıp homojenize edildikten sonra analizleri ya pıldı.

Nitrat anali zleri Stahr (25) , Ilitrit analizle ri ise Sen ve Danaldson (22)' m bildirdiği yönteme göre spcktrofotoınetre il e tesp it edildi. Ömeklerde kuru madde tay in i ise İnal (16) tarafından belirtilen yönteme göre yapıldı.

BULGULAR

Taze ve salamura ba lıkları n tümünde nİtrat te spit edilmiş­tir. Numunelerin hiç birinde ni t rİt saptanamamı ştır.

Nitrat düzey leri taze balıklarda 8.29-12.43 (oıt. 10.48± 0.58) ppm (Kuru madde ora nı % 28.85±0.3 1) ve sala mura balı k l arda 0.6-13.54 (ort. 3.91±0.68) ppm (Kuru madde oranı %61.87±2.62) arasında bulunmuştur.

Taze ve salamura balıklarda nitrat ve kuru madde düzey­'lcri SiraSİjda Ta!:>!o 1 vc Tablo 2'dc gösterilmiştir.

Tablo ı. Taze ba lıklarda ni trat ve kuru madde düzey lerinin numunele re göre dağılımı

Numune No Nitrat (ppın) Kuru Madde (%)

i 8.29 28.94

2 9.02 28.04

3 9.15 28.08

4 9 .88 28.73

5 ıo . 73 28.1 3

6 12.07 28.67

7 12.32 30.55

8 12.43 29.69

Ortalama 10.48±O.58 28.85±0.31

Min-Max 8.29- 12.43 28.04-30.55

70

Tablo 2. Salanıunı balıklarda nitrat ve kuru madde düzeylerin in numunelcre göre dağı Iınıı

Nu mune No Nitra[ (pp ın) Kuru M adde (%)

i 0.60 55.84

2 0.98 53.3 i

3 1.22 56.58

4 1.46 55.58

5 2 .07 55.82

6 2.56 51 .49

7 2.68 56.56

8 2.80 54.22

9 3.05 55.88

ıo 3.17 78.60

II 3.78 54.20

12 3.90 55.58

13 4.04 50.84

14 4.19 52.67

15 4 .51 72.26

16 5.00 84.68

17 5.73 80.77

18 5.78 82. 19

19 8.04 56.54

20 13.54 73.92

Orta lama 3.91±0.68 6 1.87±2.62

M in-Max 0.6- 13.54 50.84-84.68

TARTIŞMA VE SONUÇ

Alabalık ve Ringa balığı fıletolarında, l11t!hafaza süres ine ve saklailla şartlarına bağlı olarak nitrit miktarında - 18 °C de muhafaza edilenlerde art ış o lmasına rağmen; -30 oC de ise herhangi bir değişik l iği n olmadığı Karl ( 17) tara fından bil­diril miştir. Aynı araştı rıcı , farklı tuz çözdıileri içeri sinde hazırlanan ve + 17 °C'de saklanan alabalı k ve ringa ba lığı fi l etoları nın saklama sürelerinin uzanıas ı ile nilrİt düzeyinde aza l maların o ld uğunu, bu azalmaııın tuz konsantrasyonuna, ba lı k lam uygulanan işlemlere ve balık l arı n tazeli k dereces ine bağlı olduğunu belirtm iştir.

Finlandiya'da in sa nlcırda yap ı kın ça lı şmada , günlük diyet­le alınan nitrat , nitri! ve NPMA (Nit rozodiınetilanıine) ya kla­ş ık o larak sırasıyla 77 ıng, 5.3 ıng ve 0.05 !Lg olara~ bulun­muştur. Gıdal arla a lı nan nitratın %90'dan fazla sın ın patatesi de ihti va eden sebzelerden, n i trİt İ n i şlenmiş ct ürü nlerinden. NDMA ' nın ise iş l enmiş et ürünleri , tüısülenmi ş ve tuzlanmış balıklardan kaynaklandığı ortaya koıııılmuştur(6). içme sula­rında 45 ppm'c kadar olan ni ınH miktarının kanser riski oluşturmadığı , fakat bebeklerde ınetheınoglobi ncıııiyc sebep olduğu saptanmışt ı r(lS). Yapıl an ba şka bir çal ı şmada (26), 70.5 mg/l'nin üzerindek i nitrata maru z kalan çocuk lard a önemli rl ii 7.~y cie krrı1l1aıit!kromazolıı kırılma l arı nın olduğu ve

içme • .,Ianyla uz.,n şiir" niırata mıanız k .. lmanın siıogcnctik etki,; o\rlu~ı oııHYo konulnnışlUr. . ,

Ilk def.-ı Ho (14), nı:ıloıımı~ ba lık tm::euLllI "C Gclcncksel Güııcy Çin besinlerinin n;ızofarenh kanseri için bir ri~1.: f~ktörii olrl l1~ullıı bi ldirmişı ir. Ayııca Ho ~e Ark_ (L~) Ames mutajenite ıesıi ile tw.lu balığın ımıııjcni k oldıı~\ln\l göster· nıi~ lcrdir. Zhcıı); ve Ark (34) Cinlilerin tuzIanıniş balık ör­nekLerinOc rlüJiik düzeyde çeşidi uçııcıı nııronmmlenn var·

lıgını gö~ıcrmişle rdir, . Yu ve ark ('33), Cin'lilcriıı ıııılıı balığı ıle besl~ncn fare­

lerde bıının "c pa[~lıa~L tiluıörkrin geliştiğini ortaya koy muşlaroır_

Tuzlu balık lukeı"" M~k"yah Cinlilerde rlc na7.ofan::nk5 kanserinin çok sık görüldiiı;iin\ı Aııısırong v~ ark.(S) biluir­mişkrdir.

Yüksck tUZ kunsanırJsyonları mide mıık07J1sılı 1 irriıe eımekte, bunun sonucu d;:skııaıııasyon wC atrofı gelişmek.­ledir, Meyd;\Ua gelen hasar. miM.yi I.:nrsitıoj .. ~l cre h~S~S kılınakıadır. Yiiksck tuz kons.antr.ı.syonl~n. mıde karsmo-jenezisini anımnakmıl ı r (I). .

Scrvi ve ark. (23) tarafından yapılan bır çalışmada. taze Ayrı~h 5azarı fleıolarında II.lIlI±O.32 ppm ııiın.t sapıanm ış; l akaı nıtrit t~spit edilememiştir. _

nıilir' Sağlık örgüiii (W IL O) ve GıcIa M~e].en Tii;:üğilmüz (GMT) yetişkinler ıçin ı;ü" lük kabul edılebı.hr nitrat alımını O-S ınglk:g canlı aeırlık; niıriı miktanm ıse WHO 0.0.4 mglkg canlı ~ğırhk, GMT ise 0·0.2 mıYkg v(lcu\ .gırlıijı olardk belirlemişıir (9.2 L.30). .

Su ürUnlerinin uygun kap veya fıçılarua tuz ıl e temns enirilerek 1IIl'.11R dokuya nufuzunu sa~lamasıyla mikro­organıımalann gelişmcsi cıı:;dknmekıed ir ( 12).

Çeşiılı araştınnalar mide kanseri riskinin salamur.ı. scbıe­ler, tuzlarunı ş "Ol luısöLcnmi .. CI ve balık tükeıimi ilc ilgilı ola­rok Arııı~ı b ildiril mişti r ( i ).

Kijçüköner ve Akyii-ı (l9). salamur.ı. balık ömdlcrmde onalama kum madde miktarlanMI %SO,59±O.25 1 ilc %86,35 ±O.313 aıasında, tllO( miktarlarıııı ise %12.91-26.1 alUmcia bl1lmuşl arılır. Aynı anışllrıeılar. örneklerin kuru m~ddc i~crik­lerinin farklı olmasını, salamur.ıda klıl1alıılın lU;: miktarına . işleıne t("kuikkri ve rnııh.ııfoıa yönıemleriııin far\dıhel1ldan knynaklaııııbikceııini; tuz oranının yül.:ı>ck olmasını i~e Imlık · lann bozulmnsındıııı korkulması ve buna ba~1ı ular~k f:ızla tuz ilave edilınesi şeklinde açıklaml~lardır_

Bıı Ç>llışıııııda ı:ıze balıklarıb bulunan niır.ıı ,·e niı riı .kğalçri Ser"i "e ark. (n)'mn. kunı ımırlrle mıkmmıın ise Kuçii'könı:r "c Akyiı" (19)'ulı bildinliği degerlere yakili bu­lunmıışıur. Salalll\Jr.ı. bahklarıL" ruıntin tespit edilememesi, niır.ııı niı riıc döniişıü~n mikroorgııniuııabnıı s;ılamıırndaki Y'ıksı:k tuz kons::ıııırnsyonuyla inhibe cdilrlieini (12) düşiin­dürmektedir. Bıınuııla bi rlikte, s;ılarnur.ı. balıkların niıroUlıııin yönünden de 3T8ştırılmasırm ihıiyaç vardır. .

Sonuç olarak. taıe v( salarnııro b~hklarda saptanan nıımı dü:.i:eylerinin Türk Gıda Ko<leksinde tu7.laıuııış oo.hk için belirle licil ıııaksimum bbul edilebilir limit olaıı 200 ppııı ·i (4) ccçıncdiği tesbiı edilmiştir. Van ve yöresinde .yilk~.k ur.ı.nd:ı gOftllen ınldc , 'C nzefagus knn s<:rınin (27) etı yolo)! sinde. salarnurı!. bıılıklardaki nitr.ıt. ni ırit, niırozamin ,·c tuzun rolılnun oLup olmadıtımn be!ırlcııııı .. ~i için dah dcı aylı anış·

tırm~lar yapılmalıdır.

ı'.y.ü. V~i. " .(l/;. Dug. , 1998,9 (J-21:69-72

KA" NAKl .A R

I _Akçiç~k, E., Coıı)' ıırt, ~! .A . (1995): ·1~uıLa.ılIluş. v.c Tütsülenmiş Balık Tiikeıimin in In$lln Sa~htı Uzerıne Eıki­leri. S,O,O, Eği rdir Su OrUnleri Fak. Oerg .. 4: 243·251.

ı-Aksuy, A., Sağıın . E_ Tlirtl, ı. \'C Oku ı, .N. (1997): Van 01111 Peynirierinin Niıw ı YC Nitıit !)ii~cy Len . Vel. B ıl. Der .... 13(2): 107-11 ı.

3.Anoııio l ( i m ): Sa~hk Bakanllgı Gıda Katkı Madde­leri YÖneımclili. TC. Resmi Oucıe, 20541, s, ılı.

4.A ııonlnl (1 \197) : Turk Gıdıı Koöcksi. T .C. Resmi Qaıc­ıe, 23 i 72, ~,44.

S.ı\rnısı rong, R.\\'., Arınst rong, M.j" Yu, ~ t. c. a.nd Ilendersen, n.F.. (19&.1) : Snhcd Fi slı ;tııd Iıı habili as Risk Facton: for Nasoph:ırynge:ıl Cart:inoma in Malaysian Chiilc· se. C:mçer Kes., 43: 2961 2970.

II-Uich, J " J )'ıı.,.-ineıı, R., Knfkt, r . And PcnttUya, 1>,L, (1996): Oitl:ıry Intakes of Ni ır.ııe, Niıriıe and NDMA ın the !'innish Mobile Cl inic ılealtlı EXQminnliolı Survey. food Addi!. (',.ontnm_. 13{:ı): s4 1-552.

7,O(]ulal, F_ And Selçuk, 8 . (1\1\12): Lir.: History and En" ironnıerıtal CooditiUll5 of ılle Anıltoms eiıa!. T:ıne. i ıı the High. Alkn. Lnkc Van Tuıhy. Arçch. !lydro S til iı. t26: 105-

125. S-l)i'T(i!l89):Su Ürtın l eri ve Sıl Ü ınnleri Snıı. Aııkanı , 9.E rco~kun , ,\. (19IJ7): Ilalk Sağhğı , Çevre SağlıA! v ..

Gıda Marldeleri Mevzuatı. Fon Matbaas!. Ankara. 522-52l IO-F:m, A.M" Will hi ıc , C.C. and Bouk. SA (I\lS7):

Evalualion of ıhe Nitr:ıt e in I)nnking Water StarKIan with Refereııce to I nfanı Mçthemoglobinel11in and Patentin i Repf"Q­duelive To~icitv. Re~ul. To~ieol. Pharmacol.. 7(2): 135·148.

lI .GÖkıan: D. ( 1990): Gtda l~ruı Mikrobiyal Ekolojisi. Cilı I. Eı Teknolojisi. EO. MUh. Fak. Yay. No. 21.292 $..

ıZmi r, 12-Gilun. O.L .. ellgüş, A.K. H Türkcr, i. ( 19In):

Gıda Dilimi ve Tcl.:llOlojlSI Dern NolII A O Zır Fak Teksır No. 61. An~~ra.

13 .H.irohata, T, (1988): Dieı and Cmıccr. Aslan ~1 ed, i .. 3L{II):(i(1.I·612.

1-,.110, J.H.C, (1972): Nasoplıaryngcal Can:inoma (NI'C). Aclv. CancerRes .. ]9: 57·92.

15-Ho, J.l I.C .. Hıı ~"g, DJ>. and Fııng, Y.Y. t l97I1): Sahcd Fish nrı<1 N;ıwpharyngeal Carcinoma in Suutheam ehinese. l.:ıroı::eı . 811)0:. 626.

1 6. lıı:ıI , T. (1992): Besin Hıjyeni "c !Iayvansal Gıdaların Saglık K oııtroll1. Final Ofset. Istanbul.

11-Karl , II, (I (92): Besı iıııımıııg des Nitriı!:chıılıcs i ıı Rnucherfis.:lıcn uı"ı Anderen Fisı:hprodu~te". Dı:ııı. LcbcIıS. RUM .. 88(2): 41-45.

18.Kloos, H. (1991): Trichlomeıh ylCne, Teır:ıch loIO\:tlıy­kııe, I\iır.ı.re.s. and Oılıcr Oıcmieal~ in weLL WnlC1 in Ilıe Fresno-Clovi~ M~tropolitnn Arc~. Arrh. EIl\' il'Olı . Health .. 52(:ı): 34S-3S4_

19.KiiçU!.:1lncr, E. ,-e Akyiiz, N. (1\192): V.~Iı.Erçj~ Yiirc~inde Snlnnıııra Mctotl~nyıa J l azırlnnan Incı Kefalı RAMdonlU" Mikn,ıbiyolojik, Fiziksel, Kimya>;ıl "e Duyın.nl Özelliklerinin lIelirlcıılıı.::si . V,Y.O, f'en Bil. Eıısl. Dtrg, 1(1): 39·50.

71

 

Y. Y.ü. Vet. FlIk. Derg. , 1998, 9 (1-2):69-72

20-Penttila, P.L., Rasanen, L. And Kiınppa, S. (1990): Nitratc, Niırite , <ınd N- nitroso Coınpounds in Finnish Food and the ESLİımıt i on of the Dieıary Intakes. Z. Lebens Unıers. Forsch. , 190(4): 336-340.

2J-Sağun, E., Arslan, S.O., Aksoy, A. ve Özbek, n. (1997): Bebek Mamalarında Nitrat ve Nitri! Düzeyleri Üzeri­ne Ara ştırma lar. Ege Tıp Dcrg., 36(3-4): 89-93.

22-Sen, N.P. and Donaıdson, B. (1978): Improvcd Colorimetric Method fo r Dctcrrnining Niu"a ıe and Nitrire in Food. J.A.O.A.C.. 6 1: 1389-1 394.

23-Seni, K., Arslan , A., Ateşşahin, A. ve Gönülalan, Z. (1996): DeneyselOlarak Üretilen ve Fark lı Sıcak lık Derecelerinde Muhafaza Edilen Vakuınl u ve Yakııınsuz Ay­nah Sazan (Cyprinus carp io L.) Pastınnalannın Nitrat ve Nit­rit Düzeyleri . F. Ü. Sağlok Bi L. Derg. , 10(2) : 3 13-318.

24-Servi, K., Arslan , A., Ateşşahin , A. ve Gönühtlıın, Z. (1996): Farklı Sıcaklık ve Depolama Süreler in in Ayna!ı

Sazan (Cyprinııs carpio L.) Fileıolarındaki Nitr it ve Nitrat Düzeyleri Üzerine Etkileri. F.Ü. Sağlık BiL. Derg., 10(2): 3 19-323.

2S-Stahr, H.M. (1977): Analyti ca\ Toxico logy Methods Manua!. lowa State Uni. Press. Ames-low3.

26-Tsezolı, A., Kitsiou-Tzeli, S., Calla, A., Gourgiotis, D., papageorgiou, J., Mitrou, S., Molybdas, P.A. and Sinanİotis, C. (1996): High Nitrate Content İn Drinki ng Waıer: Cy ıogcnctic Effect in Exposed Children. Arch. En­vi ron. Heallh .. 5 1(6): 458-461.

72

27-Türkdoğa n, M.K., Testereci, H., Kahraman, T., T uncer, İ. , AJgiin, E. ve Yödik, İ.H.(l996): Mide ve Öze­fagus Kanserlerinde, Serum ve Dokuda A ve EVi ıamin i

Düzeyleri. Türk ish J. Gasıroenterol.. 7: 327-330. 28-Türkel, G. (1992) : Gıda Maddelerinde Kullanılan

NitritfNitratın Fayda ve Zararları. Et ve Balı k Kuruımı Dcrg., 7 1(6) : 27-32.

29·Vunll, N. (1996): Toksikoloj i. A.Ü. Eez. Fak. Yay. No; 73: Ankara.

30-\V.H.O. (1993): Env i ronmenıa l Health Criıeria 5: Nitrates, Niıriıes and N-N i ıroso Cornpounds, Wo rld Health Organization Publi caıion , Genova, 107.

31-\Valley,T. And F lal1agan, M. (1987): Nitri te-!!ıd uecd Methemoglobinemia. Postgrad Med. l , 63(742): 643-644.

32-Yavuz, H. (1992): Türkiye'de Üreti len Karma Yem ve Yem Hammaddelerindeki Nitrat ve Ni ıriı içeriğinin Çeşi tli faktörlere Göre Değişimi ve Üzerine Araştırmalar. A.Ü. Vet. Fak . Derg., 39( 1-2): 93- i 13.

33-Yu, M.C. Nichols, P.\-V., Lou, N. And Henderson, RE. (1989): Induction o f Mal i gnan ı Nasal Cavity Tumors in Wister Raıs Fcd Chinese Salted Fish. Bri. J. Caneer, 60: 198-201.

34-Zheng, X., Lou, Y., Christcnsson, B. And Drettner, B. (1994): Inducti on of Nasal nnd Nasopharyngen l Tunıors in Sprague-Onwley Rats Fed with Chiııene Salted Fish. Aeıa

Otolaryngeal (S ıoekh), 114: 98· 104.