74 (3131) 2014-07-05

5 +26°..+24°+16°.. +14°

///////////////////////////////////////////////////// ///////////////

АСТАНА

!

-

-

-

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

– БIЗДIН КАСТЕРЛI БОЙТYМАРЫМЫЗ

2

(Басы 1-бетте)

– Тәуелсіздігіміздің тірегі, еліміздің жүрегі – Астанамызға биыл 16 жыл толады. Осындай тарихи қас-қағым уақытта зор жетістіктерге жеттік. Болашақты бағдарлап, Есілдің бойы-на ел қондырған еңбегіміз ақталды. Астана татулық пен тұрақтылықтың құтты ордасына айналды. Қазір елорда Еуразия кеңістігіндегі интеграциялық үрдістің бесігі болып отыр. Бұл – ел тарихына, елорда жылнамасына жа- зылатын белгілі оқиға. Елорда ме-рекесі қарсаңында Мемлекеттік Туы -мызды көтеру рәсімі – біз үшін осын-дай табыстың бірі. Бүгінгі салтанатты шара Астанамыздың өзіндік төл дәс-түрі ретінде қалыптасып, жыл сайын өткізіледі, - деді Елбасы өз сөзінде.

Шынында, жас Астана тарихы ақиқатқа айналған арманымыздың жылнамасы іспетті. Осы уақыт аралығында еліміздің барлық өңірінен келген жүз мыңдаған қазақстандық елордамыздың құ рылысы мен қалыптасуына елеулі үлестерін қоса білді. Әр қазақтың жүрегіне жақын, өз қолымызбен тұрғызып жатқан

Елбасы құрылыстың қалай болып жатқанымен танысып, мемлекеттік органдар өкілдерімен және жауапты компания басшыларымен бірге негізгі жоспарларды талқыға салды. Нақтырақ айтсақ, «Sembol», «Mabetex», «Базис-А», «САЭМ», «BI-Group», «Mega Management», « Astana Innovation» компанияларымен қатар ҚР Мәдениет министрлігі, ҚР Көлік және коммуникация министрлігі, Астана қаласы әкімдігі, сондай-ақ «ҚТЖ» ҰҚ» АҚ өздерінің жобала-рын кезек-кезек таныстырып өтті.

Олардың есебі бойынша, Пре-зиденттің өзі тапсырғандай, көрме алаңының нөлдік циклі осы жылдың қазан айында аяқталуы керек. Бұл уақыттың тығыздығына орай кестені қатаң сақтау қажеттілігін тудыра-ды. Сонымен қатар, көп кешікпей 5 және 8 қабаттық тұрғын үйлер,

Астана экономикасының 60 пайызын орта және шағын кәсіп-керлік құрайтыны белгілі. Сон-дықтан, осы саланы дамыту елор-даның өркендеуі үшін де маңызды болып табылады. Көрме-байқауды ұйымдастырушылар кәсіпкерлердің тың технологияларды қолдануына, заманауи әдістерді енгізуіне ай-рықша маңыз бергенін айтады. Көр меге қатысушылардың бәрі осын дай жаңашыл өндірушілер дейді қаланың Кәсіпкерлік және өнеркәсіп басқармасының өкілдері.

Сонымен, биыл конкурсқа 45 кәсіпорын өнімдерін ұсынды. Жеңімпаздар 3 аталым бойынша сараланып, комиссия мүшелерінің шешімі бойынша олардың 9-ы жүл-делі орын алды.

елорда еліміздің жаңа рухани-мәдени орталығына айналды.

Салтанатты жиында Қазақстанның әскери жоғары оқу орындарының үздік түлектері Президент қолынан офицерлік шен алды. Жас офицерлер Елбасының алдында отанымыздың қауіпсіздігін қорғауға ант берді.

«Әр уақытта Ту елдің қолына ұстайтын, Қарулы Күштердің қау-

қарын бағалайтын елдік рәміз бо-лып саналады. Сондықтан жас кур-сант тарға осы жерде алғашқы әс-кери шен тапсырудың мәні өте зор. Қасиетті атамекеннің төріне тігілген Мемлекеттік Ту алдында офицер атану – ерекше құрмет, себебі, әскери қызмет мемлекеттік қызметтің ең ұшар шыңы болып саналады. Елді қорғау өзіңнің ата-анаңды қорғау, отбасыңды қорғау,

бала-шағаңды қорғаумен бірдей. Сіздерді мемлекет оқытып, осындай дәрежеге жеткізіп, сардар офицер қылып, шен беруге жеткізіп отыр. Бұл жүректеріңізге мақтаныш сезімін ұялататын айырықша жауапкершілік жүктейді деп санаймын» деді Мем-лекет басшысы.

Президенттің айтуынша, халқымыз үшін көгінен көтерілген байрақтан қасиетті нышан болмаған. Біздің бай рағымыз Біріккен Ұлттар Ұйымы ғимаратының жанында, барлық ел-дердегі елшіліктеріміздің ғимарат-тарында желбіреп тұр. Ол Қазақстан спортшыларының халықаралық жа-рыстардағы жеңістерінің құрметі үшін де көкке көтеріледі.

– Сіздер Қарулы Күштердің, по-лиция мен өзге де құқық қорғау органдарының қатарында қызмет ететін боласыздар. Иығына оқалы шен таққан азаматтар ылғи да елдің көз алдында. Сіздерге қарап жастар бой түзейді. Сіздер дайындықтан өтіп, білім алдыңыздар, енді өздеріңіз жаңадан қабылданушыларға тәлімгер боласыздар. Оларға патриотизмнің, Отанға адалдықтың үлгісін, ерлік

пен адам рухының көркемдігін көрсетесіздер деген үміттемін, - деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Патриотизм мен Отанымызға деген адалдықтың символы – Ту екенін атап өткен Елбасы «Көкте желбіреген көк байрағымыз – мерейімізді асырып, рухымызды биіктететін киелі рәміз, ал Қазақстанды кемел болашаққа бастаған Астана – біздің қастерлі бойтұмарымыз» деді.

Атап өткен жөн, Мемлекет бас-шысының қолынан офицерлік шен алғандардың қатарында Қорғаныс министрлігінің Радиоэлектроника және байланыс әскери-инженерлік институты мен Құрлық әскерлерінің әскери институты, ҚР ҰҚК Шекара қызметі академиясы, ҚР Төтенше жағдайлар министрлігінің Көкшетау техникалық институты, ҚР Ұлттық ұланның әскери институтының 12 үздік түлегі бар.

Салтанатты жиын соңында Мем-лекет басшысы астаналықтар мен қала қонақтарын елорда тойымен құттықтап, бақ-береке тіледі.

Гүлмира АЙМАҒАНБЕТ

мектеп пен балабақша, мейрамхана, сауда және бизнес орталықтарының құрылысы басталатын болды. Барлығы бірдей 2016 жылы толықтай аяқталады деп күтілуде. Бұдан бөлек, қалада жаңа темір жол бекетінің құрылысы жүріп жатыр. Ал, қыркүйектен бастап астаналық әуежайды қайта жаңғырту жұмыстары басталады. Сондай-ақ, көрме уақытында Астана көшелерінде жүрдек автобустар жүйткитін болады.

Құрылыс орындарын аралау ба-рысында Мемлекет басшысы «Бұл – әлемдік ауқымдағы ірі іс-шара. Бүкіл әлемге өз мүмкіндіктерімізді көрсету үшін сіздерге, мердігерлерге оның дайындығына қатысуға сенім білдірілді. Сіздер өз қабілеттеріңізді өзге нысан-дарда дәлелдедіңіздер. Отандық ком-паниялар, сондай-ақ біздің елімізде жұмыс істеген шетелдік мердігерлер бұған дейін ешқашан ұятқа қалдырған емес, қазір де бәрін уақытында және сапалы атқаруы тиіс» деп, көрмеге келушілерді ел астанасымен танысты-

рып қана қоймай, қазақ халқының мәдениетін, ұлттық салт-дәстүрін жоғары деңгейде көрсетуді тапсырды.

Сонымен қатар, Елбасы барлық ғимараттардың көрме біткеннен кейін де пайдаланылуының маңыздылығын тағы бір рет еске салып, «Бастапқыда қонақ үй қызметін атқаратын барлық ғимараттар кейін баспана ретінде пайдаланылуға тиіс. Бұл – көрме аумағында салынған барлық ғылыми, сауда және басқа да орталықтарға қатысты мәселе. Көрме үшін салынған ғимараттары кейін пайдаланыл-май қалған өзге елдердің қателігін қайталауға жол беруге болмайды. «Астана ЭКСПО-2017» ұлттық ком-паниясы осыны қадағалауы тиіс» деген тапсырма берді.

Еске сала кетейік, Халықаралық көрмелер туралы конвенцияға сәйкес, Астанадағы «ЭКСПО-2017» көрмесі 3 айға, яғни 2017 жылғы 10 маусымнан 10 қыркүйекке дейін созылады.

Нұрислам ҚҰСПАНҒАЛИ

Ал 2014 жылдың ең үздік тауар өндірушісі деген марапатқа үш кәсіп-орын ие болды. Оларға жеке тоқ-талсақ, «Өндіріске арналған үздік тауарлар» аталымы бойынша «Тас кілем» ЖШС бірінші орынды жеңіп алды. Бұл кәсіпорын қаланың көше-леріне, тротуарларға әртүрлі плита-лар, тастар төсеумен айналысады.

«Үздік азық-түлік тауарлары» аталымы бойынша кондитерлік өнім шығаратын «Апрель» ЖШС, ал «Тұрғындарға арналған үздік тауарлар» номинациясы бойын-ша бірінші орынды жеке кәсіпкер

Тынымбаев алды. Бұл жеке серіктестік Мем-лекеттік рәміздер мен символикалық өнімдерді шығарады.

Бас жүлде иегерлері енді осы жылдың со-ңында Астанада өтетін «Алтын сапа» бай қа-уына қатысады.

Қымбат НҰРҒАЛИ

2www.astana-akshamy.kz

Мемлекет басшысы Ұлттық қорғаныс университетінің тыңдаушыларын, түлек тері мен оқытушы-профессорлар құрамын жаңа ғимараттың ашылуымен құттықтап, мұнда жоғары білікті әскери мамандар даярлайтын орталық құрылуы тиіс екендігін және оқу орнында әскери ғылымды жетік меңгерген, бірнеше тілде еркін сөйлейтін білікті офицерлер тәрбиеленуі керектігін атап өтті.

Ұлттық қорғаныс университеті бұған дейін Щучинск қаласында орналасқан еді. Енді іргелі әскери оқу орнының ғи-мараты елордадан орын тепті.

Заманауи технологиямен салынып, оқу дың инновациялық құрылғыларымен жаб дықталған ғимаратта оқу енді та-лапты да күшейте түсетінін Президент айта келе, оның мүмкіндіктерін тиімді пайдалану қажеттігін алға тартты.

– Қазақстан өзінің сыртқы саясатының арқасында шекараның өн бойында тыныштықты қамтамасыз етті, қуатты одақтастар тапты. Бұған қоса, біздің мемлекетімізде қуатты, қандай да ұрысқа сақадай сай армия мен Отан алдындағы парызына адал офицерлер болуы тиіс. Осындай жоғары білікті жауынгерлер даярлауға жаңа ғимараттың материалдық-техникалық базасы толыққанды жет-кілікті. Мұнда зертханалар жұмыс істеп, ғылыми зерттеулер жүргізіледі. Өздерінің тәжірибесімен бөлісу үшін универ-ситетке шетелдік білікті мамандар да шақырылатын болады, – деді Жоғарғы Бас қолбасшы.

Сондай-ақ, Мемлекет басшысы уни-верситеттің әлі күнге әскери маман-дарды оқыту мен даярлау жөніндегі нақты жоспары жоқтығын ескертіп, осы

жағынан шетелдік тәжірибені ұтымды пайдалана білуге шақырды. Әрі оқу орны ұжымы жаңа ғимаратты пайдалану тұжырымдамасын да әзірлеуі тиіс.

Университет ұжымымен кездесуден кейін Елбасы оқу орнының мониторинг орталығын, оперативтік өнер кафедрасы мен кітапханасын аралап көрді. Соңында құрметті қонақтар кітабына естелік қолтаңбасын қалдырды.

Ұлттық қорғаныс университеті – ма-гистратура және докторантура бағ-дарламалары бойынша стратегиялық, жедел-стратегиялық және жедел-так-тикалық басқару буындары бойынша әскери кадрлар даярлайтын бірден-бір іргелі шаңырақ. Бүгінге дейін оқу ор-нын бір мыңға жуық тыңдаушы бітіріп шығыпты.

Қымбат ТОҚТАМҰРАТ

Ф е с т и в а л ь е л і м і з д і ң т үкпір-т үкпірінен келген қатысушылардың шеруімен басталды. Жаяу Мұсаның әніне билеген көпшіліктің ду-маны тартымды концертке ұласты. Кеште «Ақ жарма» этно-фольклорлық, «Наз» мемлекеттік би ансамбльдері, «Сабо» атты өзбек бишілерінің тобы, қырғызстандық бела-русь қызы Юля Руцская өнер көрсетті. Көпшілік Маңғыстау облысынан келген Қуыршақ театрының қойылымына дән риза болды.

Фестивальдің алғашқы күнінде тоғызқұмалақ, асық ату сынды ұлттық спорт түрлерінен бәсеке басталып кетті. Кәнігі шеберлер киіз басудан шеберлік сыныбы-на әзірлік үстінде. «Ат жалын-да» атты шабандоздар думаны қонақтарға таңдай қақтырмай қоймады. Шара барысында

қазақ батырлары най заласып, қылыштасып, жекпе-жекке шықса, айдай арудың жолын-да жамбы көздеді. Содан кейін көкпар тартысып, қыз қуу ойы-нын көрсетті.

Жұртшылықты қызықтырғаны – қолөнер бұйымдарының жәр-меңкесі. Еліміздің аймақ тарынан және түркі тілдес елдерден кел-

ген зергер, ұста, шеберлер өз қолдарынан шыққан бұйымдарын саудаға қойған. Олардың жай-маларында ер-тұрман секілді ат әбзелдері, қылыш, қанжар, айбалта, қалқан, теріден тігілген әмиянның түр-түрі, саздан жа-салған құмыра, ыдыс-аяқтар, саз-сырнайлар, әшекей бұйымдары, қазақы тақия бар.

Жастарды маңына үйіріп, саз балшықты илеудің, кәдеге жара-тудың тәсілдерін үйретіп отырған түркістандық Абай Рысбаевты аз-кем әңгімеге тартқан едік.

– Астана тойына алғаш рет келуіңіз бе?

– Жоқ, жыл сайын келемін. Бас шаһарымыздың тойы күллі қазақтың мерекесі емес пе? Сон-дықтан, тойға өнерімізбен шашу шашқымыз келеді. Әр жылы мере-кеден қалмауға тырысамын.

– Саз балшықты илеп, пайдалы бұ йым-ға айналдыруды қайдан үйрендіңіз?

– Әкемнен қалған мирас дей алмаймын. Алматыдағы көркемсурет училищесінде оқыдым ғой. Қолыма дипломымды алғаннан бері кәсібім осы. Қазақстанның біраз жерінде еңбек еттім мамандығыммен. Егемендігімізді алғалы нарықтық заман басталды. Содан кейін қолымыздан кел-генін пұлдауға кірістік. Сұраныс көңіл қуантады. Бала-шағаның нәпақасын айыруға жетіп жатыр.

– Шәкірт тәрбиелейсіз де, мұнда ма-ңыңызға жастарды жинап алыпсыз?..

– Оңтүстік Қазақстан облысының әкімі Асқар Мырзахметов Түркістан қаласынан қолөнершілер мектебін ашып берген. Сонда

ұстаздық етемін. Өзіміздің шеберханамыз бар. Тәлім алушылардың қатары жыл санап көбею үстінде.

Алдағы уақытта еліміздегі қолөнердің ауқымы кеңейіп, дами түсетініне сенімдімін.

– Ұл-қыздарыңыздың арасында жолыңызды қуғандар бар ма?

– Төрт қыз, бір ұлым бар. Ұлым, міне, әрдайым қасымда. Екі қызым менің маман-дығымды игеріп, жұмыс істеп жүр.

Абай шебер әңгімесінің арасында саз балшықты дайындаудың жолдары, құмы-ралардың түрлері және бұл өнердің тарихы төңірегінде сөз қаузады.

Мерекелік көшпенділер фестивалі ту-ралы келесі санымызда кеңінен жазатын боламыз.

Асхат РАЙҚҰЛ

Клубтың тарихи матчын-дағы алғашқы допты Таңат Нөсербаев соқты. Бауыржан Жолшиев екінші голдың авторы атанды. Сондай-ақ, Фокси Кетеовама мен Ата-нас Курдов та есепті еселей

түсті. Ал, алаң иелері жалғыз допты пенальти арқылы соқты.

Қарымта ойын 10 шілде күні «Астана Арена» ста-дионында өтеді.

Ғалым ҚОЖАБЕКОВ

Астана қаласының мәслихаты Сіздерді Астана күнімен шын жүректен құттықтайды! Елорда – бұл Қазақстан Президентінің іске асырылған идеясы, әрқайсымыздың орындалған арманымыз. Он алты жыл ішінде елорда бірнеше онжылдыққа татитын жолдан өтті, заманауи, жайлы, әдемі қалаға айналды. Астана – еліміздің табысты, серпінді дамуы мен гүлденуінің көрсеткіші. Жас елорданың көз сүріндірер келісті келбеті күн санап жасарып, көркейіп, қарыштап дамуда.Осы астана күні әр адамның жүрегінде мақтаныш сезімін ұялатады. Жылдан-жылға елордаға деген сезіміміз күшейіп, Астана барлық жеңістеріміз бен жетістіктеріміздің символына айналсын. Әр отба-сына бақыт, шаңырақтарына шаттық пен қуаныш, құт-береке дарып, Қазақстан мен елордамыз – Астананың гүлденуін тілейміз!

С. ЕСІЛОВ, Астана қаласы мәслихатының хатшысы



Милан Бандич бастап келген де-легация өкілдеріне Қазақстан және оның жас елордасы туралы әңгімелеген Иманғали Нұрғалиұлы осыдан 16 жыл бұрын Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың шешімімен ел астанасы оңтүстік өңірден солтүстікке қарай ауысқанын атап өтті.

– Осы уақыт аралығында Аста-на қарқынды дамыды. Елордаға қоныстанушылар саны күрт көбейіп, бүгінде ресми дерек бойынша қала халқының саны 820 мыңға жетті. Енді бірнеше жылда бір миллионға жетуі әбден мүмкін. Жыл сайын елордада тапсырылатын тұрғын үй көлемі 1,5 миллион шаршы метрді құрайды. Бұл – жас шаһар үшін әжептәуір жетістік. Бұрын Астана республикадан көмек алатын дотациялық қала болса, биылдан бері өз қолы өзіне жетіп, донор қалаға айналды, – деді қала әкімі.

Елордаға инвестиция тартуға айрықша көңіл бөлініп отырғанына тоқталған қала әкімі «Астана – жаңа қала» арнайы экономикалық аймағында орналасқан Индустриялдық паркте инвесторларды тартуға қолайлы жағдай жасалғанын, нысандар салынып жатқан орын салықтардан босатыла-

«Нұр Отан» партиясы Астана қалалық филиалы саяси кеңесінің атынан Сіздерді қала күнімен шын жүректен құттықтаймыз!

Бұл жыл – айбынды елордамыздың 16 жылдық және «Нұр Отан» партиясының 15 жылдық мерейтойының атап өтілуімен ерекше. Астана мен «Нұр Отан» – тәуелсіздіктің төл жемісі, еліміз егемендігін жаһанға жариялап, дамудың даңғыл жо-лына түскен уақыттан бастап қатар дамып келе жатыр. Мем-лекет басшысы өз сөзінде айтқандай: «Астана – Қазақстанды әлемге танытқан, дамудың жаңа биіктеріне бастаған, халықты топтастырған біздің бүкіл қазақстандық жалпыұлттық идея».

Астана – сәні мен салтанаты жарасқан, беделімен әлем санасып, таңырқай қарасқан қала. Бүгінде елорда – тек қала тұрғындарының ғана емес, барша қазақстандықтардың көз қуанышы, ортақ мақтанышына айналды. Өйткені, Астана – ұлттар мен ұлыстардың басын қосып, халықты бір мақсат пен бір мүддеге біріктіретін орта. Халықтың үкілеген үміті мен болашағы да осы Астанада жасалып, көз алдымызда көркейіп келе жатыр. Мереке қарсаңында қаламыз халықтың сүйіспеншілігіне бөленіп, мерейі асып, мәртебесі тасуда.

Барша қазақстандықтар мен қала тұрғындарын мерейлі мерекемен құттықтай отырып, әр шаңыраққа шаттық, ырыс-береке, баянды бақыт тілейміз! Еліміз бен елордамыздың дамуы тұрақты, халқымыз қуатты болсын! Астанамыздың абыройын арттыруға бірігіп үлес қосайық!

«Нұр Отан» партиясы Астана қалалық филиалының

саяси кеңесі

тынын, жер тіптен тегін берілетінін жеткізді. Сондықтан, инженерия мен инфрақұрылым, индустрия сала-сында тәжірибесі мол хорватиялық инвесторлардің келуін құп көретінін айта кетті.

Хорватиялықтар туризм саласын дамытуда да осал емес. Ал, Астана 2017 жылы «ЕХРО» халықаралық көрмесін өткізгелі отыр. Демек, бұл салада да хорватиялықтардың көмегі қажет болары сөзсіз.

Астана әкімінің жылы қабылдауына ризашылығын білдірген Милан Бандич аз уақыттың ішінде қарқынды дамыған Астананың болашағы жарқын болаты-нына сенім білдірді. Загреб Орталық және Шығыс Еуропа қиылысындағы халықаралық сауда және бизнес

орталығы болып саналатынын атап өткен Милан Бандич Астанамен ынтымақтасуға бейіл екендігін жеткізді.

Жалпы, Қазақстан мен Хорватия арасындағы байланыс 1992 жылдан бастау алады. Былтыр екі ел арасындағы өзара сауда айналымы бұрынғыдан екі есе артып, 366,9 млн долларды құраған. Қос мемлекет арасында, әсіресе, көлік саласы белсенді дамуда. 2006 жылдан бері екі ел арасында коммерциялық жүк тасымалы артып келеді.

Осы орайда өзара ынтымақтастық туралы құжатқа қол қойған Астана мен Загреб бір-бірімен тәжірибе алмасып, көлік, құрылыс, инфрақұрылым, басқа да көптеген салаларда жарасымды байланыс орнатуға уағдаласты.

Қымбат ТОҚТАМҰРАТ

Жаңа әкімшілік-тұрмыстық кешеннің тұсаукесеріне қатысқан Астана қаласы әкімінің орынбасары Василий Крылов «Астана-АЭК» АҚ-ның қала дамуындағы елеулі үлесі ба-рын айта келе, елорда энергетиктерін тамаша ғимараттарымен және ш а р а ғ а қ а т ы с у ш ы л а р д ы қ а л а күні мерекесімен шын жүректен құттықтап, игі тілегін жеткізді. Одан соң аталмыш мекеменің басшысы Александр Смородин салтанатты рәсімге жиналғандарды қазіргі заман талабына сай ғимараттағы жедел-диспечерлік қызмет жұмысымен таныстырды.

Жалпы алаңы 11 775 шаршы метрді, ал ауданы 1,8 га жерді алып жатқан ғимараттың өзіндік сәулет

Концертте Шәмшінің елге сүйікті әндерімен қатар жарыққа шыға қоймаған әндері де айтылады делінді. Белгілі әнші Жұбаныш Жексенұлы осыдан бірнеше жыл бұрын вальс королінің «Арқалықтың ақ таңы» және «Сүймегендер сағынбайды» әндерін жаңғыртқан еді.

С о л с е к і л д і Ш ә м ш і н і ң «Жарқырайды Жезқазған» атала-тын халыққа жетпей жүрген тағы бір әні бар екен. Бұл туындыны Серке Қожамқұлов атындағы Жезқазған сазды-драма театрының актері Дүйсен Кенжеев 1992 жылы Шым-кентте өткен Шәмші Қалдаяқов әндерінің алғашқы фестивалінде орындап, «Шәмші Қалдаяқовтың ж а ң а ә н і » н о м и н а ц и я с ы н д а жеңімпаз атанды. Актердің осы

ә н д і д ү й і м ж ұ р т т ы ң а л д ы н а шығаруына өндеуге кететін қаржы қолбайлау болып тұр. Жұбанышқа « Ж а р қ ы р а й д ы Ж е з қ а з ғ а н » әнінің бағын жандыруға ұсыныс тастағанымызда: «Ән ұнаса , орындауға дайынмын» деген жау-абын естідік.

Тағы бір тың шығарма жайлы халық әртісі Роза Рымбаева айт-ты. «Ол – жалғыз, біз – екеуміз» деген Шәмші ағамыздың орындал-май кеткен әнін концертте айта-мын. Сөзін Нұрсұлтан Әлімқұлов жазған. Бұл әнді тыңдаушылар ұмытып та кеткен шығар. Бала кезімде тыңдаған әнім еді. Мұны енді бірінші рет орындамақпын» деді ол. Сонымен қатар, даңқты әнші 1975 жылы Ұлы Жеңістің 30

жылдығына арналған Жас орындау-шылар байқауына қатысып, бірінші орын алғанын, сол кезде қазылар а л қ а с ы н ы ң т ө р а ғ а с ы Ш ә м ш і Қалдаяқов болғанын еске алды. Шәмші Қалдаяқовтың ата-бабалары Қарағанды облысының Жаңаарқа ауданын мекендеген деген деректі белгілі өнер зерттеушісі, компо-зитор Ілия Жақановтан естіген едік. Осы сөзге өнертанушы Ерлан Төлеутай да қосылып жүр. Мұхтар Қалдаяқов ол жөнінен хабарсыз болып шықты. «Біздің руымыз – Жағалбайлы, атамекеніміз – Батыс Қазақстанда деп есептеймін» деді ол. Қай жақтан болса да, Шәмші Қалдаяқов қазақтың дарынды ұлы, халқымыздың сүйікті композиторы.

Аманғали ҚАЛЖАНОВ

ерекшелігі де жоқ емес. Ол негізгі үш блоктан тұрады. Мұнда 600 адамға арналған төрт және екі қабаттық кеңселік орынжайлармен бірге 120 орындық конференц-зал, 200 адамға есептелген асхана, ойын және фитнес залдары бар сауықтыру блоктары, арнаулы техникаға арналған 60 орындық гараж, 80 жеңіл автокөлікке арналған тұрақ, көлік шеберханасы, көлік жуу, қойма және т.б. бар.

Сондай-ақ, жаңа ғимараттың бірінші қабатында қызмет көрсетуді ж е ң і л д е т у м а қ с а т ы н д а қ а л а желілеріне қосылу және электр энергиясын есепке алу мәселелері бойынша тұтынушыларды қабылдау үшін барлық жағдай қарастырылған. О н д а э л е к т р о н д ы қ к е з е к т е ұйымдастырылып, «бір терезе» қағидасы енгізілген.

Шара барысында жиналғандар « А с т а н а - А Э К : э н е р г и я н ы б а с қ а р у ш ы » а т т ы ф и л ь м д і тамашалуға мүмкіндік алды. Со-нымен бірге «ЭКСПО-2017» тақырыбында ақпараттық семинар өткізілді.

Гүлбаршын ӨКЕШҚЫЗЫ


Жұқалтаң сары өңді, жіңішке, орта бойлы Дулат ердің

жасы – елуге таяған. Мамандығы – қаржыгер. 2006 жылдан бастап жүгіруді қолға алған. «Сол тұста денсаулығым сыр беріп жүретін,

Д ә с т ү р л і т ү р д е ұйымдастырылып отырған бұл ойынға осы жолы «Сборная РУДН» (Мәскеу), «СОЮЗ» (Тюмень), «Азия MIX» (Бішкек), «Бумеранг» (Бар-науыл) командалары қатысты. К ө р е р м е н д е р д і е р е к ш е қуантқаны – олардың арасын-да астаналық «Қазақстанның жаңа құрамасы» да бар. Қазылар алқасы жас буынның

2014 жылдың 9 шілдесінде сағат 12.00-де қалалық мәслихаттың мәжіліс залында (Бейбітшілік к-сі, 11, 220 кабинет) бесінші шақырылым Астана қалалық мәслихаттың кезектен тыс сессиясы шақырылады.

Сессияның қарауына келесі мәселелер енгізіледі:

1. Астана қаласы мәслихатының 2009 жылғы 6 қарашадағы «Астана қаласының құрметті аза-маты» атағын беру ережесі туралы» шешіміне өзгерістер енгізу туралы.

2. Мемлекет мұқтажы үшін жер учаскелерін алуға байланысты жер учаскелерін немесе жыл-жымайтын өзге мүліктерді сатып алу туралы шарттардың жобаларын келісу туралы.

3. Астана қаласында автокөлікпен жолаушы-лар мен жүктерді тұрақты тасымалдаудың кейбір мәселелері туралы.

4. Астана қаласы мәслихатының 2011 жылғы 18 қарашадағы «Астана қаласы әкімдігінің жанындағы денсаулық сақтау жөніндегі үйлестіру кеңесінің құрамы туралы» шешіміне өзгеріс енгізу туралы.

Анықтама алу үшін телефондар: 55-66-35, 55-66-36, 55-66-37

С. ЕСІЛОВ,Астана қаласы

мәслихатының хатшысы

үйленгеніме он жыл болса да перзентім жоқ еді. Спортқа кел-геннен кейін жағдайым да түзелді, Томирис есімді қызым дүниеге келді. Қазір ол жеті жаста. Төрт жылдан бері Астана қаласындағы №56 мек-теп-лицейде шаңғы үйірмесінің бапкерімін» дейді марафоншы. Ең алғаш жүгіруін аса көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері Дінмұхамет Қонаевтың тоқсан бес жылдық мерейтойына арнап-ты. «Қақаған қыста Алматыдан Бақанасқа дейін марафон жасадым. Қатты қиналсам да межеге аман-есен жеттім» деп, ағынан жарылады ол.

Иә, байқағаныңыздай, Дулат Иманқажы – негізінен, діндар емес, марафоншы. «Орысты спортқа ж а қ ы н д е й м і з , ш ы н д ы ғ ы н д а , қазақ одан да жақын. Біздің жеткіншектеріміз кез келген спортты қажет болса бір-ақ айдың ішінде меңгеріп алады» деген Ду-лат өз шәкірттерінің дені оңтүстік өңірлерден екенін айтты. Талабы мықты, талпынысы көңіл қуантатын төрт оқушысы Риддер қаласындағы Олимпиада резервтерін даярлай-тын мектепте білім алуда. Олар алдағы бес жылда қазақтың атын шығаратынына сенімді өзі.

Дулат Иманқажыдан Мекке-ге жаяу аттануға не түрткі

болғанын сұраған едік. «Туған жерім Семей өңірінде жүріп, бір басқосуда Дін істері агенттігінің төрағасы Марат Әзілхановпен кездесіп қалдым, - дейді. – Екеуара әңгімеміз жақсы жарасып, мен оған елімізде марафонды ілгерілету төңірегіндегі ойымды жеткіздім. Өйткені, салауатты өмір салтын қалыптастыруды дін де қолдайды ғой. Сөзден сөз, ойдан ой туып, Астанадан Меккеге дейін жүгіріп барып-келуге тәуекел ете алаты-нымды айттым. Ол қызығушылық танытып, құзырлы орындар тарапы-

нан қолдау көрсетуге уәде етті. Со-нымен қатар, Астана мешіттерінің имамдары қажылық міндетімді де атқара келуімді ұсынды. Бұған да қуана келістім».

Марафоншының игі сапарына жан-жақтан қол ұшын созған

азаматтар аз емес. Айталық, «Нұр Отан» партиясы, Сыртқы істер министрлігі, «Нұр Астана» орталық мешіті, «Мегаспорт» спорттық брендтер дүкені басшылығы, Пар-ламент Мәжілісінің депутаттары, Ауғанстан соғысының ардагері Бақытбек Смағұл, Талғат Ерғалиев және өзі уақытша жұмыс істеп жүрген №10 қалалық емхананың ұжымы демеушілік танытып, қолддау көрсетуде.

Астана тойында басталатын Астана-Мекке-Астана марафонына үш айдай уақыт кететін көрінеді. «Меккеге дейін жүгіру жолымды есептегенде, жеті мың шақырымға табаным тиеді екен, қайтуым – тағы жеті мың шақырым. Жол бойы Әзербайжан, Иран, Кувейт, Сауд Арабиясы елдерінің топырақтарын басып өтеді екенмін. Әттең, жолымның жартысынан көбісі ыстыққа түсейін деп тұр. Құдай қуат берсін!» дейді Д.Иманқажы. Марафон спортының тарихына үңілсек, жер бетіндегі ең мықты жүгірушілердің өзі он күннен артық жолда болмапты. Ал, болашақ қажымыздың марафоны үш айға созылмақ.

Жұртшылық Дулатты 2010 жылғы Ақ Азиада ойындарынан біледі. Ол халықаралық бәсекенің құрметіне Алматы мен Астананың арасын бір аптада жүгіріп өткен. «Бұл осы күнге дейінгі ұзақ сапарым еді, қатты қиналдым, бірақ, қайтып кетуге намысым жібермеді» дейді марафоншы. Ол ең ұзақ сапарының басы Астана күнімен тұспа-тұс келуін жәй ғана сәйкестік деп түсіндірді.


Бірнеше кезеңге бөлінген ша-рада өңірдегі эстрада әншілері, «Сүгір» ұлттық музыка аспаптары оркестрі, «Тұмар» фольклорлық ансамблі және облыстық опера және балет театрының «Қазына» би ансамблінің әртістері өнер көрсетті.

Екі жүзге тарта өнер иелері қатысқан кешке көрермен көп жиналды. Әншілер негізінен оңтүстікте туып-өскен ақындар мен композиторлардың Астана туралы шығармаларын орындады. Сонымен қатар ұмыт бола бастаған, сирек айтылатын ескі әндер жаңа

нұсқада, ерекше әрленген әуенмен шырқалды. Тұсауы кесілген бірнеше ән көрермен көңілінен шықты.

О б л ы с т ы қ м ә д е н и е т басқармасының басшысы Күлия А й д а р б е к о в а б ұ л ш а р а н ы ң маңызы зор екенін жеткізді. «Біз астаналықтарды өнерімізбен тәнті еткенімізге қуаныштымыз. Бас шаһардың сәні мен салтанатының жарасымына аз да болса үлес қосқанымыз үшін де мақтанамыз» деді ол.


Шарада «Астана» ұлт аспаптар оркестрі, «Балауса» фольклорлық ансамблі, «Күй тартыс» домбы-рашылар ансамблімен қатар атал-мыш мектептің оқушылары өз өнерлерін көрермендерге паш етті. Мерекелік бағдарламадан кейін Білім басқармасының басшысы Эльмира Суханбердиева Астана қаласы әкімдігінің құттықтауын

жеткізіп, жиналған қауымға жылы лебіздерін білдірді. Сонымен қатар, «Астана құрдастарының ІІ Вена балын» ерекше атап, қатысушылар мен жеңімпаздарға алғыс хаттар мен ынталандыру сыйлықтарын та-быстады. Ханшайым мен ханзаданы анықтау оңайға түспепті. Дегенмен сымбаты мен биі жарасқан жұп жеңіс тұғырынан көрінді. «Бал ханшайымы-2014» және «Бал ханзадасы-2014» атағына Сабина Артығалиева мен Хакім Ілияс лайық деп танылды.

Бота ЖҰМАБАЙҚЫЗЫ,студент

қалжыңдарын ерекше бағалап, КТК ойындарының Жоғары лигасында көрінбей жүрген Қазақстанды сағынғандарын жеткізді. Кеш барысында саяси-әлеуметтік, қоғамдық, тұрмыстық тақырыптағы әзілдер айтылды. Сонымен қатар, Шымкент, Қайрат Нұртас жайлы қалжыңдар жиылғандарды қыран-топан күлкіге батырды.

Қалжыңмен жүзімізге қан жүгірткен әзілкештерді Михаил Гуликов, Миха-ил Галустян, Тұрсынбек Қ а б а т о в ж ә н е қ а л а л ы қ мәдениет басқармасының басшысы Болат Мажағұлов б а ғ а л а п , н ә т и ж е с і н д е бәйгеге тігілген кубокты Қырғызстан ойыншыларының қанжығасына байлады.

Мәдина ЖАҚЫП


YТЫМДЫ ЖYРIC -

Қазіргі жағдай халықтың табиғи өсімінің жоғары екенін растайды. Сонымен қатар, кейінгі онжылдықта көші-қон есебінен де ұлтымыздың көбейе түскені көңілге қуаныш ұялатады. Әсіресе, бұрын азшылық болып келген солтүстік облыстарға қазақтардың қоныстануы артқанын мына кестеден анық көруге болады. Бір атап айтарлығы, 1999 жыл-мен салыстырғанда 2009 жылы Астана қаласы тұрғындарының саны 66 пайызға өскен. Әрі

бұл негізінен қазақтардың есебінен ұлғайып отыр (Астанада 1999 жылы қазақтардың үлес салмағы 11% болса, ол қазір республикалық орта көрсеткіштен де жоғары).

2001 жылы республикада қала тұрғынының саны – 8,3 млн (55,8%), ауыл тұрғынының саны – 6,5 млн адам (44,2%) болды. Ал, қазір ел халқының саны 17 миллионнан асып отырғанда қала халқы – 9 721,0 мың (60,8%), ауыл тұрғындары – 7 335,8 мың адам (47,2%).

2008 жылғы 1 желтоқсандағы мәлімет бойын-ша, Ақмола, Қостанай, Солтүстік Қазақстан облыстары қалаларына ауылдан адамдар көптеп көшіп келген. Әсіресе, ең көп өсім Астана қаласында – 113,8%-ды көрсетеді.

Осы сандарды көріп отырып еріксіз ойға қаласыз. Бір кезде тың игеру деген желеумен солақай саясаттың салқыны ұрған өлкеде мемлекет құраушы ұлттың тіліне де, діліне де, дініне де менсінбеушілік көзқарас етек алып, жүдей бастаған шақта оны қайтадан аяғынан тік тұрғызуға «өгізді де өлтірмей, арбаны да сындармай» рухтандыратын парасат-пайым қажет еді. Мемлекет басшысы оны дер кезінде қолға алды.

Бұл тұрғыда бір кезде кеңес органдарында лауазымдық қызмет атқарған, осы жердің тумасы Жанайдар Есенбеков ақсақал:

«Бүгінде күннен-күнге арудай жасанып, керемет әсемдігімен көрген көзді сүйіндіре білетін елордамыздың келбетін талай ақын жырға қосты, ажарын айшықтап, сан жа-зушы тебірене қалам тербеді. «Астана – арман қала», «Менің сүйікті қалам» деп толғанған жастарды да аз кездестірмейміз. Бас шаһарымыздың небәрі оншақты жылдың ішінде осылай әркімнің кеудесінде мақтаныш сезімін туғызып, әлем назарына ілігуі, жер бетіндегі аузымен құс тістеген алып қалалармен иық тірестіре бой көтеруі Елбасымыздың қайраткерлігінің, орасан мол күш-жігер жұмсауының арқасы екендігі әмбеге аян. Ол елорданы көшіру арқылы Еуропа мен Азияның есігін ашты, тәуелсіз Қазақстанның жаңа шежіресі жазылды» деп еске алады.

Қария дұрыс айтып отыр. Елорданың қоныс аударуымен ел өмірінде жарқын беттер жазылып, тың бастамаларға негіз қаланды.

Дегенмен, мұның бәрі оңайлықпен жүзеге аса қойған жоқ. Терең дағдарыстан тұралаған, өндiрiсі тоқтаған, еңбекшiлер айлық алмай-тын, жұмыссыздық жайлаған сол бір кезде бұл, расы керек, көп адамның көкейіне қона қойған жоқ. Алайда, Елбасы 1994 жылдың 6 шiлдесінде Жоғарғы Кеңестiң кезектен тыс жалпы отырысында мемлекеттік маңызы өте жоғары осы мәселені халық қалаулыларының алдына толық жайып салып, өзін көптен толғандырып жүрген ойларды саралады. Тұжырымды негіздерге сүйене отырып, Алматының ұлан-ғайыр Қазақстанның бiр бүйiрiнде орналасқанын тілге тиек етті. «Оның үстiне қала өсіп барады. Жаңа за-ман талабына сәйкес құрылыс жүргізіп, жас мемлекетке лайық аса сәулеттi ғимараттар тұрғызып, кең көшелер тартуға таршылық етедi. Көп адам бауыр басып, табиғатына, ауа райына, манаураған ақ бас Алатауына үйреніп қалғанымен, экологиялық ахуалы да жылдан-жылға қиындап барады... Ал, Ақмола болса елдiң қақ ортасында орналасқан, тоғыз жолдың торабы. Алдын ала отыз екi негіз бой-ынша жасалған зерттеулер нәтижесiнде аста-на болу талаптарына толық жауап беретiнi анықталып отыр. Географиялық жағынан ғана емес, елдiң геосаяси, экономикалық мүдделерiне де сай келедi. Негiзiнен, инве-стиция тарту арқылы салынатын жаңа елорда

25.02.1999 01.01.2003 01.01.2004 01.01.2005 01.2009

836,3 748,2 748,9 747,6 747447

1017,7 919,1 913,4 907,:3 894192

807,0 748,7 745,3 743,9 746454

726,0 682,1 674,5 665,8 653921

319,3 502,0 510,5 529,4 602684

САУАЛ-СIЗДЕН, ЖАУАП-БIЗДЕН

– Он алты жыл ішінде Астана еліміздің басты ірі туристік орталығына айналды. 2013 жылғы арнаулы статистикалық мәліметтерге сүйенсек, қалаға 687 239 турист келген. Оның ішіндегі 108,5 мыңы – шетел азаматтары. Олардың басым бөлігін ТМД елдерінен келген азаматтар құрайды. Көпшілігі

Ресей, Украина, Өзбекстан, Бе-ларусь елдерінен келеді.

Сондай-ақ, ТМД елдерінен б ө л е к , Т ү р к и я ( 1 8 , 4 % ) , Қытай(14,35%), АҚШ (9,7%), Г е р м а н и я ( 6 , 4 % ) ж ә н е Ұлыбританиядан (5,8%) келетін туристер де бар.

І с с а п а р л ы қ т у р и з м Астанадағы туризмнің ең

табысты түрлерінің бірі бо-лып қала береді. Туристердің 7 0 % - д а н а с т а м ы А с т а н а -да өтетін әртүрлі көрмелер м е н к о н ф е р е н ц и я л а р ғ а , с е м и н а р л а р ғ а қ а т ы с у м а қ с а т ы н д а к е л е т і н д і г і анықталған. Яғни, іссапарлық мақсатта.


– YЛЫК ЖЕНIСтылсымдық жатыр еді. Өйткені, тоқсаныншы жылдардың басында Петропавл қаласында қазақтардың саны алты пайызға зорға жететін. Оның үстіне кешегі келмеске кет-кен КСРО-ның соңғы Президенті Михаил Горбачев соңғы тұяқ серпер кезінде біздің солтүстік облыстарымызға көз алартып, тантығаны тағы бар. Оған, әсіресе, С о л ж е н и ц ы н н ы ң « Р е с е й д і ң көсегесін қалай көгертеміз?» де-ген сандырағы қосылып, Мемлекет басшысын ұлт болашағы, ұрпақ келешегі терең ойландырды.

Түптеп келгенде, мұның та-рих үшін дұрыс шешім болғанын анық ұғып отырмыз. Геосаяси артықшылықтармен қатар елорданы көшiру республика экономикасы үшiн орасан зор әр алуан тиiмдiлiк бердi. Құрылыс өркендеуiнiң ұласпалы әрекетi барлық өңiрдi қамтып, олар өзгерiп сала бердi. Мұның өзi мыңдаған жаңа жұмыс орындарының ашылуына, салалас өндiрiстердiң дамуына қол жеткiздi. Ең бастысы, елдің рухы көтерілді.

Т а р и х қ а к ө з ж ү г і р т с е к ,

орында тұр. Қазіргі мәліметтер ел тұрғындарының алпыс пайыз-дан астамы қалалық елді мекен-дерде қоныстанғанын көрсетеді. Осы негізде алғанда біз салыстыр-малы түрде урбанизацияланған ұлтпыз. Мәселен, 1979 жылы қалада тұратын қазақтар небәрі жиырма пайыз болса, 1989 жылы ол жи-ырма жеті пайызға, ал 1999 жылы қырық үш пайызға жетіпті. Бұл негізі Кеңес одағы ыдырап, өзге

мәліметтерге еш күмәндануға бол-майды.

Дегенмен, 2009 жылы өткен еліміздегі жалпыхалықтық санақтың нәтижелеріне жүгінсек, қалада – 4,8 миллион, ауылдық жерде 5,3 миллион қазақ тұратындығы айтылған. Осыған қарап, санақ өткен бес-алты жылдан бері қалаларға қоныс аударушы-лар санының да артқандығын анық байқаймыз.

Е л і м і з д і ң ә л е у м е т т і к -

сүріп жатқан этникалық қазақтарды елге қайтару саясатын ұстанды. Мұндай саясат экономикалық, саяси, әлеуметтік өзгерістер жағдайында қажетті жұмыс күштерін тарту тұрғысынан ғана емес, сонымен қатар жалпы ұлттық мораль мен эти-каны сақтау және тарихи әділеттілікті қайта орнату қажеттілігімен де маңызды болды. Қазақтарды тарихи отанына оралту қазақ мәдениетінің сақталуына да, қазақ тілінің еңсе көтеріп, дами түсуіне де, мемлекеттің ұлттық негіздерді сақтап қалуына да мұрындық болды.

Егемендіктің еркіндігі әлемдегі әр қазақтың отанына қайтуына ерік берді. Тарихи отанға оралған қазақтар мәдени-әлеуметтік құндылықтардың үзігін жалғап, еліміздегі қазақтардың демографиялық, ұлттық болмысына үлестерін қосуда. Көштің басталуы-нан бастап бүгінгі күнге дейін тарихи отанына оралған оралмандардың жалпы саны 967000 мыңнан аса-ды. Әрі олардың басым көпшілігі өмір сүруге ыңғайлы болғандықтан елордада қоныстанған. Соның негіз інде қазір мұнда ресми

тіркелген қазақтар саны 605051 адамға жетіп отыр. Бұл – жалпы тұрғындардың 74,3 пайызы.

Дәуiр ауысқанда жаңа елор-дада өмiр сүру біздің ұрпаққа бұйырды. Бұл бұйрық – сезе бiлгенге, көре бiлгенге кемел бақыт! Еуразия кiндiгiнде өмiр сүрген, жер көлемi жағынан әлемде тоғызыншы орын ала-тын, ядролық қарудан өз еркiмен бас тартқан, әлемдiк өркениет көшiне бейбiт әрi бейтарап ел болып iлескен Қазақстан астанасының келешегі бұдан да кемел. Астана – ел тағдырын шешетiн идеялар мен әлеуметтiк құндылықтарды, саяси және р у х а н и а ң с а р л а р д ы ж а с а -ушы қала және сол аталған құндылықтарды нақты адамдық құбылыстарға айналдырушы әлеуметтiк кеңiст iк . Оның архитектуралық, эстетикалық, көркемдiк келбетi мен саналарға сiңiп жататын рухани-мәдени, бiлiмдiк-тәрбиелiк мазмұны мен мәнi де ерекше. Материалдық, ә л е у м е т т i к ж а ғ д а й ы н ы ң әркелкiлiгiне қарамастан Аста-на тұрғындары өзiнiң елордалық екенiн ерекше сезiммен, зор мақтаныш, ризашылықпен айта алады. Өскелең ұрпақ үшiн Астанада туу, тәрбие дарытып, бiлiм алу және еңбек ету – ерек-ше мәртебе.

Ендеше, осы құндылықтарға жол ашқан, елінің ертеңі мен ұрпағының жарқын келешегін көре білген Елбасының ерен еңбегін тарих ерекше бағалары сөзсіз.

Таңатар ТӨЛЕУҒАЛИЕВ

халықтың республика аумағына бiркелкi қоныстануына да жағымды ықпал жасайды...» деген деректер келтірді.

Міне, осы «біркелкі қоныстану» сөзінің астарында ашық айтылмай-тын тек үлкен саясаткерге ғана тән

халықты белгіл і б ір аймаққа шоғырландыруда мемлекеттің стратегиялық мақсат-мүддесі, ішкі ой-тұжырымдары мен жоспары жатады. Тұтастай алып қарағанда, Қазақстан Орталық Азияда қала халқының үлесі жағынан бірінші

ұлт өкілдері тарихи отандары-на үдере көшкен кезде олардың о р ы н д а р ы н а у ы л д ы қ т а р д ы ң басуы есебінен еселеніп отыр. С о н д ы қ т а н , і р і ш а һ а р л а р д а тұратын ағайындарымыздың саны алпыс па йыздан асып отыр деген

экономикалық әлеуетінің артуы өзге де салалармен қоса Қазақстан шекарасынан тыс қалып қалған қазақтарды елімізге оралуымен байланыстырып отыр. Тәуелсіздік алған алғашқы жылдардан бастап-ақ Қазақстан өзге елдерде өмір


– Әкім аға, Астана күні құтты болсын!

– Рахмет, айналайын! Бар қазақтың бас қаласы өркендей берсін!

– Астана күні қарсаңында өзіңізбен сұхбаттасуымыздың бір себебі, сіз елордаға алғаш қоныс аударған қаламгерлердің бірісіз. Бас шаһарға бірінші рет аяқ басқан кезіңіз есіңізде ме?

– Иә, ол кез әлі күнге көз алдымда. Бұл – Елбасының Жарлығымен Ақмола қаласы ресми түрде Қазақстанның астанасы мәртебесін и е л е н г е н 1 9 9 7 ж ы л д ы ң 1 0 желтоқсаны болатын. Дәл осы күні Мемлекеттік рәміздердің Сарыарқа төріне көшірілу құрметіне сал-танатты жиын болды. Осыған қатысуға Алматыдан бір топ зиялы қауым өкілдері келді. Жазушылар-дан марқұм Сайын Мұратбеков екеуіміз бармыз. Қыс кезі. Далада қар жа уып, күн берекесіздеу болып тұрды. Ақмоланың шыңылтыр ая-зына шыдамаған біздер: «япырай, Президент неге асықты екен, бұл қала елдің астанасы қалай болады?» деген күмәнді оймен Алматыға қайттық. Ол кезде расымен күдігіміз көп, үмітіміз аз еді.

К е л е с і ж ы л ы А с т а н а н ы ң халықаралық тұсаукесеріне қатысуға келдік. Ол енді жаз айы болатын. Біз сол кездегі «Мәскеу» қонақ үйіне түстік. Онда бір қазақ баласын көре

АСТАНАНЫН ДАМУ – ТАРИХТА БОЛМАГАН

алмай, көңіліміз құлазып-ақ қалды. Бір кезде даяшы қыздардың бірі қазақ екенін көзіміз шалды. Мәз болған біздер оған қазақша үн қатып едік, бетімізге бақырайып қарап тұрды да: «не понимаю» деді де бұрылып кетіп қалды. Сонда ғана біз Ақмола өңірін қазақыландыру үшін де оны елдің төрі қылу керектігін ұғынғандай болдық. Бес облыстың басын біріктіріп, тың өлкесінің орталығы ету көзделген Ақмолада ол кезде өзге ұлт өкілдерінің үлес салмағы басым еді. Осы ұрымтал тұсты ұтымды пайдаланып, өзінің мүддесіне қарай икемдеп алғысы келген жат пиғылдылар да жоқ емес еді. Сондықтан мен Елбасының бұл идеясын шынымен де ерлікке, ұлттық мұратты көздеген ірі жоба ретінде бағалаймын.

Қ а р а п т ұ р с а ң ы з , ә л е м д е қалыптасқан тәртіп бойынша, белгілі бір қаланың астана атануы үшін ол 32 талапқа сай болуы керек екен. Ал Ақмола сол өлшемдердің бәріне сай болып шықты. Кезінде мен: «Хандарымыз ту тіккен мекені қасиетті Ұлытауды неге астана қылмасқа» деп ойлаушы едім. Бұл туралы газеттерге жаздым да. Мақаламды Елбасы оқыған-оқымағанын білмеймін, бірақ бір сөзінде ол кісі: «Астана болуға қай шаһар лайық деген сауалға көп ойландым. Ойымда – Ұлытау да болды. Бірақ онда темір жол жоқ. Сондықтан барлық талаптарға Ақмола лайық деген ой түйдім»

деді. Расымен де Ұлытау өңірінде экономиканың күре тамыры – теміржол торабы жоқтығын ойла-маппын. Ал, Еуразия кіндігіндегі Ақмола тоғыз жолдың торабында орналасыпты. Бұл солтүстік пен оңтүстікке, батыс пен шығысқа ықпал ету жағынан қолайлы. Оның сыртында инфрақұрылымдарды да-мыту жағынан, қоршаған орта мен сейсмикалық жағдайы, еңбек ресур-стары мәселесі бір елдің астанасы болуға сұранып-ақ тұр еді. Кейін Ақмоланың астана болатынына күдікпен қараған жұртшылықтың бәрі де шешімнің дұрыстығын мойындады ғой. Ал, жымысқы ниеттілердің аузына құм құйылды. Бүкіл бір елдің астанасын иемденіп алуға кімнің батылы жетсін?!

– Астананың даму динамикасы-на өзіміз ғана емес, шетелдіктер де тамсанып жатады. Көз ілеспес жылдамдықпен өркендеген шаһардың бүгінгі бет-бейнесі жөнінде не айтар едіңіз?

– Менің Астанаға көшіп келіп, т о л ы қ қ а н д ы о н ы ң т ұ р ғ ы н ы атанғаныма 11 жыл болыпты. Осы уақыттың ішінде қала адам танымас-тай өзгергенін күллі жұрт біледі. Шынымен де Астананың даму динамикасы таңдай қағарлық. Күні кеше қоңыртөбел ғана шағын шаһар асқақтаған Астанаға айналады деп кім ойлаған?! Несін жасырайық,

бұрын қаланың сұрықсыздау келбетін көріп: «әй, Ақмоланы астана етуден ештеңе шықпас-ау» деп кеңесетінбіз. Сөйтсек, жаңсақ ойлаппыз. Қазақ қысқа мерзім ішінде өз Астанасын салып алды. Бұл – тарихта болмаған жағдай. Бра-зилия деген аты дардай ел бар. Олар астанасын «Бразилиа» деп атап, жаңадан салатын болған. Міне, елу жылдай болды, астанасын әлі салу-мен келеді. Қоныстанып та үлгерген жоқ. Ал, Қазақ елі Астана болып жарияланысымен оған көшіп алды. Мұндай тәуекелге баруымыздың өзі – ерлік. Бір ресейлік сәулетші «Литературная газета» басылы-мына: «Мен әлемнің талай елінде болдым. Бірақ Астанадай қарқынды салынып жатқан қаланы көрген жоқпын. Мәскеу, Петербургтің өзі сондай жылдамдықпен салынған емес. Мені таңқалдырған әдемі жобалардың бірі болды бұл» деп жа-зыпты. Осы тақылеттес пікірлерді талай кездестірдім. Демек, біздің Астанамыз жаман болмағаны.

Елордамыздың еңсесі тіктелді. Іргетасы толыққанды қаланды. Енді Астананы асықпай салуымыз керек. Оны тұрғызуға сапалы ма-териалдар пайдаланылғаны жөн. Үйлерді, ғимараттарды тастан қалап, кірпіштен салу қажет. Мысалы, ар-мяндар Ереванын тек тастан қалады. Көрсең, көз тояды. Бұл – бүгін бар да, ертең қирап қалатын материал емес. Біз де Астананы мәңгілік салуға, ғасырдан ғасырға, ұрпақтан ұрпаққа

бір жері бүлінбей жететіндей сапалы әрі берік етіп салуға тырысуымыз керек. Қазаққа Астана мәңгілікке қажет. Осы мақсатты алға қойсақ, келешек алдындағы парызымызды өтегеніміз.

– Астанаға көшіп келгендердің көпшілігі Алматыны аңсап, қимай жатады. Осы жағынан сіздің көңіл-күйіңіз қандай?

– Мен де – кезінде Алматымен қимай қоштасқандардың бірімін. Бірақ қазір қайда барсам да, Астанаға қайтуға асығып тұрамын. Елордаға әбден бауыр басып кеттік. Ешкім ренжімесін, бірақ қазіргі Алматының кескін-келбетіне көңілім толмайды. Менің кезімдегідей сұлу Алматы жоқ қазір. Қыл аяғы, түзу көшелерінің өзі қисайып кеткен. Барған сайын көңілім құлазып қайтады. Ал Астана – маған ыстық. Осында ұлым Алпа-мыс мектеп табалдырығын алғаш аттап еді, қазір білім ошағын бітіріп отыр. Қызым Аруза 8-сыныпқа көшті. Уақыт деген қалай ғана зымырады десеңізші. Күні кеше алматылық сияқты едік, енді міне, аяқ астынан астаналық болып кеттік.

– Әкім аға, 6 шілде – Астана күні ғана емес, Президентіміздің де туған күні. Елбасының алдын талай көріп, әңгімелесіп, ой-пікір алмасып жүрген зиялы қауым өкілі ретінде сол кісі туралы ай-тып берсеңіз?


ДИНАМИКАСЫ КYБЫЛЫС

келгенін ел жақсы біледі. Әсіресе, неше түрлі ұлттың мекені болған Қазақстанға аузы дуалы, қолында қамшысы бар көшбасшы керек бол-ды. Елбасы сол талапқа лайық тұлға бола білді. Ал енді мінез-құлқына кел-сем, Президентіміз – адам ретінде ақкөңіл жан. Баламен – балаша, үлкендермен үлкендерше сөйлесе білетін, қандай ортамен де тіл табыса білетін адам. Шешендігі өз алдына, тарихты терең меңгергендігі мені таңқалдырады. Елдікті таныта-тын, тарихи тұлғаларды насихат-тайтын жобаларға үнемі ықпал етіп отырады. Мұстафа Шоқай туралы фильмнің дүниеге келуіне де Елба-сы себепкер болды. Бірде салтанатты жиындардың б і р і н д е П р е з и д е н т маған: «Қазір не жа-зып жүрсің? Мүмкін, Абылай ханның обра-зын сомдайтын жақсы дүние жазарсың?!» деді. Мен бұл тақырыпты қаузап жүрген жазушы-лар жетерлік екендігін алға тарттым. «Ендеше, Мұстафа Шоқай тура-лы қомақты дүние жаз. Мүмкін, фильм түсірерсің» деді. Қасымда режиссер Сатыбалды На-рымбетов тұрған. Ол мұны естіп, қуанып кетті. Осылайша, Мұстафа Шоқай туралы екі сериялы көркем фильм дүниеге келді.

– Жөн екен. Жалпы Елбасымен

дан бір топ ақын-жазушы келіп, оларға тіршілік қазаны қайнап жатқан Теміртауды көрсету маған бұйырды. Теміртауға түсе қалғанда, бізді жап-жас бір жігіт қарсы алды. Өзін Теміртау қалалық комсомол комитетінің бірінші хатшысы деп таныстырған жігіт жанымызда екі күн бойы еріп жүрді. Көргенді, ширақ екені көрініп тұрды. Екеуміз тез тіл табысып кеттік. Тіпті жер-лес, туысқандығымыз да бар болып шықты. Содан бері кездескен жерде амандасып, ел, жер, ұлт мәселесі туралы емен-жарқын отырып

әңгімелесуді әдетке айналдырдық. Ол кісі менімен әңгімені ылғи қалжыңмен бастайды. Бірде Елбасы-мыз өзім қазір жұмыс істеп жүрген Өнер университетінің ашылу сал-танатына келді. Оның соңында кон-церт болды. Бағдарлама аяқталғанда

– Талай рет тар заманға тап келіп, «мың өліп, мың тірілген» қазақтың бір арманы азаттық еді. Сан мыңдаған ғасырлар бойы армандаған сол арманы жүзеге асып, еліміз тәуелсіздігін алды. Бірақ өз алдына шаңырақ көтерген сол кез қиын-қыстау кезеңмен тұспа-тұс

таныстығыңыз қашан, қайда бас-талып еді?

– Президентпен таныстығымыз ол кісінің Теміртауда жүрген кезінен басталған. Ол кезде мен Жазушылар одағының «ұлтаралық достық» деген бөлімінің хатшысы қызметін атқаратынмын. Бірде бізге Грузия-

тұра берген мені көріп, жаныма келді де: «Осы, Әкім, сен «Астана-да рухани орта жоқ, ғимарат жоқ» деп мені жиі сынайсың. Міне, әдемі ғимарат салып бердім. Енді ризасың ба?» деді әзіл-қалжың араласты-ра. «Иә, ризамын» деп қоямын мен де. Кейбір мәселелерді әдемі

әзілімен-ақ жеткізетін, сөздің нарқы мен салмағын білетін Елбасының қарапайымдылығы да – өз алдына бөлек әңгіме.

– Аға, өзіңіз елімізге белгілі қ а л а м г е р б о л ғ а н н а н к е й і н әдебиетті айналып өткеніміз жараспас. Жоғарыда Астананың даму қарқынына риза екеніңізді айттыңыз. Ал елорданың руха-ни деңгейіне, әдеби ортасына көңіліңіз тола ма?

– Шынымды айтсам, Астананың даму қарқынына көңілім толса да, әдеби ортасына көңілім тола қойған жоқ. Қалада әлі күнге дейін Жазушы-лар одағының ғимараты жоқтығы мені қынжылтады. Қаламгерлер әлі де далада жүр. Қазір Астанадағы

жазушылардың саны 150-ден асты. Баратын, жазатын жеріміз жоқ. Бас қосып, пікірлесіп тұратын тұрақты мекенеміз болмағаннан кейін кімнің қайда, не істеп жүргенінен де ха-барсызбыз. Пікірлесудің өзі біраз шындықтың бетін ашып, әдебиетке тың дүние әкелуге жол салатыны

белгілі. Бұрын Алматыдағы Жазу-шылар үйінде қызыл кеңірдек болып айтысатынбыз. Тіпті, төбелесуге дейін баратын едік. Ал түстен кейін түк болмағандай құшақтасып, ресторандарға жол тартатынбыз (күлді). Мұның өзі жазушыларды бір-біріне жақындастырып, бауыр етуші еді. Жаймашуақ сол кездерді әлі күнге дейін сағынышпен еске аламын. Қазір Астанада анда-санда Ұлттық кітапханада бір кездесіп тұратынымыз болмаса, басқа барар жеріміз жоқтың қасы.

– Кезінде Астана театрындағы д р а м а т у р г и я н ы ң жұтаңдығын да ауызға алып едіңіз...

– Иә, қазір Аста-н а т е а т р ы н д а о л ж а ғ ы н а н ж а ғ д а й ы тәуір. Көрермендері де қалыптасты. Бірақ елорданың жалғыз қазақ академиялық театры тар ғимаратты паналап отырғанына жаным аши-ды. Оларға өз алдына жеке зәулім ғимарат керек-ау.

– Сіз бір сөзіңізде «көркем әдебиеттің қас жауы – журна-лизм» деп едіңіз...

– Біз журналист пен жазушының ара жігін ажырата алмай жүрген

т ә р і з д і м і з . Қ о л ы н а қ а л а м ұстағанның бәрі жазушы емес. Кейбіреулер бес беттік мақаламды бес жүз бетке жеткізсем, роман болып шығады деп ойлайды. Шындығында, көркем әдебиетті жоспарлауға болмайды. Көркем шығарма ойламаған жерден туа-ды. Адамда құдайдың өзі берген таланты, жүрегінде жарық еткен оты болады. Әдебиетті жасайтын – осылар. Журналистің жазған материалдарының бәрі көркем ш ы ғ а р м а ғ а ұ л а с а б е р м е й д і . Г а з е т ш і л е р б ү г і н г і у а қ ы т қ а қызмет етеді. Ал жазушылар ке-лешекке қызмет етуі тиіс. Басты айырмашылық осында.

Біз оқуға 40 жазушы болып, қатар келдік. Оқуды бітіре салысы-мен көпшілігі газет-журналдарға о р н а л а с ы п , ж у р н а л и с т б о л -ды. Кейін бәрі жазушылықпен шұғылданып кетті. Олардың көбі әдебиетке журналистік тілді алып келді. Бұл – дұрыс емес. Жоғарыда айтқанымдай, журналист жазу-шы бола алмайды. Ал, біз, жазу-шылар, журналист бола алмай-мыз. Мысалы, мен сіздер сияқты бүгін біреуден сұхбат алып, ертең қолма-қол жазып шығара алмас едім. Себебі, журналистің тілі де, мақаланың жаны да бөлек. Ал әдебиет мүлдем басқа. Ол көркем тілді , келешекке мұра болып қалатындай құнды шығарма болуы шарт.

– Ж а л п ы ө з і ң і з б і р ш ы ғ а р м а н ы ж а з у ғ а қ а н ш а уақыт арнайсыз?

– Мен негізі тез жазатындардың қатарынанмын. Мысалы, роман-ды бір жылдың ішінде жазамын. Ұзақ ойланып жүремін де, әбден иі қанды-ау деген кезде жазуға отырамын. Ал, сценарий сияқты туындыларға екі аптадай уақыт болса, жеткілікті.

– Қазір не жазып жүрсіз? Астана туралы көркем шығарма жазу ойыңызда бар ма?

– Ондай ойым бар. Бірақ қазір екі туындымды орыс тіліне ау-дарумен айналысып жатырмын. Бұйыртса, қыркүйек айында аяқтаймын деп жобалап отырмын.

– Қаламыңызға қуат тілейміз!

Әңгімелескен Қымбат ТОҚТАМҰРАТ


-

– Қалада 85 мыңнан аса студент білім алуда. Сонымен қатар, 140 мыңнан аса жас жұмыс істейді. Яғни, 14-29 жас аралығындағы жастар Астана тұрғындарының 30%-дайын құрайды. 2020 жылға қарай бұл көрсеткіш 350 мыңнан асып түседі деген болжам бар. Алайда, қаланың жастығы тұрғындардың жас мөлшерімен

ғана өлшенбейді. Астана тыны-сында рухани күш-қуат, шексіз жігер беретін энергетика бар. Өйткені, ол – бас әрі жас қала. Биыл сәуірден бастап «Астана жастары» ресурстық орталығы жұмыс істейді, ол атаулы кәсіптік бағдар беру жұмысымен, жас кәсіпкерлерді, мамандарды қолдаумен, консультациялық қызметтер көрсетумен, жастарға

заңды және психологиялық көмек берумен және қаладағы волонтерлік қозғалысты дамы-тумен айналысады.

Жыл сайын жастарға арналып өткізілетін іс-шаралардың саны өсіп отыр. Былтырдың өзінде ғана жастардың қатысуымен 80-нен аса іс-шара өткізілді.

-

-

10

желден қоныс

www.astana-akshamy.kz

2

-

-

Ел аумағында сексен бес мыңнан аса ірілі-ұсақты өзен болса, соның жетеуі ғана мың шақырымнан ары созыла ағады екен. Есіл – сол жетеудің бірі. Сарыарқадағы Нияз тауы-нан басталып, Батыс Сібірге жет-кенде Ертіске қосылатын өзеннің ұзындығы – 2450 шақырым. Аста-наны қақ жарып есіле ағатын өзенге аз-маз мінездеме берсек, ағысы баяу, бірақ қар суымен толығатындықтан, көктемге салым мінез көрсететін кездері бар. Құрғақшылық жылдары суы азайып, тіпті, 1937 жылы арна-сы кеуіп қалған көрінеді. Бақасы қойдай шулап, балығы тайдай тулаған Есілдің маңы ежел-ден шаруаға – қолайлы, малға жайлы құтты мекен. Кенесары әскерінің Арқадан Жетісуға ауғанын тарих ай-тады. Сол тұста ғой көтерілісшілердің

рухани көсемі болған Досқожа жыраудың:Бұл қоныстан кеткен соң,Көреміз бе, дүние-ай,Мына жатқан Есілдің,Көк орай тартқан өзенін-ай?! -деп толғайтыны. Жә, сөзімізді тақырыпқа қарай тарқатсақ, Астана мен ежелгі Есіл өңірінің бізге белгілі тарихы тым әріден, ашель-мустье дәуірінен ба-сталатынын дәлелдеді тарихшылар. Өзеннің қос қапталынан табылған тас құралдар көне дәуір адамдарының аң аулап, тері илегенін, табиғат-анамен тіл табыса ғұмыр кешкенін айғақтайды. Егіншілік мәдениеті бұл өңірде біздің дәуірімізден бұрынғы

VІІІ-V ғасырларда пайда болған екен. Сол заманға

қ а т ы с т ы қ о л а д а н соғылған орақтар мен

топырақ өңдейтін құралдар Астана маңынан табыл-ды. Есілдің далалы

жерлеріндегі баба-ларымыз сол кезде-

ақ қолға мал ұстаған. Мұны Атбасар маңынан

аршылған жәдігерлер рас-

тайды.Көне парсы және грек жаз-баларында Ұлы даланы, Есіл бойын мекендеген тайпалар «асседондар» деп атала-ды. Зерттеушілер олардың нақты тарихын біздің дәуірімізден бұрынғы үшінші ғасырдан тара-тады.Кезінде айбыны асып, қуаты тасып тұрған Ғұн империясының к ө с е м д е р і С а р ы а р қ а н ы ң төсіне, Нұра мен Есіл өзендерінің арасында жатқан Тайтөбенің үстіне қ а м а л с а л ғ а н . Кеңдігінен бас айна-латын, көз сүрінбейтін көсілме даланы сол қамал күндіз-түні қалт жібермей қарауылдаған. Ғұндардың тілінде “ақ” – батыс, “мола” – қамал ұғымын білдірген. Сонда Ақмола атауы “Батыстағы қамал” деген сөз болып шығады.

Бұл анықтаманы алғаш жазбаша тұжырымдағы Византия ғалымы – Прокопий Кесарийский. 1939 жылы “Вестник древних истории” журна-лында оның қолжазбасы басылған, сонда көне ғасыр зерттеушісі осын-дай қорытынды жасайды. Кейін отандық тарихшылар қытайдың көне жазбаларына сүйеніп, бұл түйіннің дұрыстығын тағы да дәлелдейді.Астана даласына Ғұн империя-сынан кейін терең із қалдырған мемлекеттік құрылым – Дешті Қ ы п ш а қ б і р л і г і . Р е с е й м е н Орта Азияға, одан асып Шығыс Еуропаға әскери-тұрмыстық және қалалық мәдениетті мол дарытқан қыпшақтар елорда төңірегінде талай шаһарлардың шаңырағын көтерген екен. Солардың бірі – Астанадан қол созым жердегі Бытығай қаласы.

Бүгінде Бытығайдың сілемі ғана бар. Астананың бағзы тарихы үшін сол сілемнің өзін қастерлеп, сақтап қалу – бүгінгі буынның борышы болып тұр. Ал Сұлутам, Сырлытам, Хансүйегі сынды жоғалған тарихи мұралардың орны енді толмайтыны анық. Археолог-өлкетанушы Васи-лий Солочинскийдің 1955 жылғы зерттеуінде ғана Ақмола шаһарының астында жиырмаға жуық қалашық тапталып жатқаны айтылады. Сили-кат кірпіш зауытының, Ащыөзектің бойына тұрғызылған ғимараттардың табанында да талай көне мекендер қабаты тұншығып жатқан көрінеді. Көне тарихи орындардың құрылыс нысандарының астында қалғандығы

және немқұрайдылықпен тоз-тозы шығып, бүлінгендігі

ж ө н і н д е ұ з а қ а й т у ғ а болады. Абылай хан даңғылының бойында

Ауғанстандағы соғыста қаза тапқан жауынгер-лерге ескерткіш салып

жатқанда жер асты-нан қола дәуіріндегі қоныс-зираттың о р н ы т а б ы л а -ды. Археологтар шақырылып, ескі

қорымның тарихи маңызы анықталып,

мамандар құрылысты дереу тоқтату туралы да-был қаққанымен, олардың

рек жаз-ны, Есіл айпалар атала-лардың

біздің нғы

ара-

ып, ан

ың і

н е н .

а-тін сол қалт аған.

е “ақ” қамал Сонда ыстағы лып

д ртапталып жатқакат кірпіш зауыбойына тұрғызытабанында да тқабаты тұншыКөне тарихи онысандарының

және немтозы ш

ж ө нболдаң

Ауқале

мдереубыл қ

балығы тайдай аңы ежел-лайлы, тты

ің ға й-ой

ің

өңірде біздің дәуVІІІ-V ға

болғанқ а т

сотқ

жл

ақМұн

аршылғ



– «Толқын» спорт кешенінде су спортының 5 түрі бойын-ша оқу-жаттығу жүргізіледі: жүзу, академиялық есу, бай-дарка мен каноэда есу, суға с е к і р у , ж е л к е н д і с п о р т . Мұндағы оқушылар суға секіру жаттығуларына «Алатау» спорт кешенінде дайындалса, жүзумен

«Қазақстан» спорт кешенінде жаттығады. Ал өзге үшеуіне «Толқынның» жаттығу залында шынығады. Сонымен қатар, ба-лалар Ақбұлақ, ал үлкендер Есіл өзенінде байдарка мен каноэда есу, желкенді спортпен айна-лысады. Құжаттар қыркүйек айының 1-25 аралығында

қабылданады. Жүзуге 7-9 жастағы баланы беруге болады. Баланың денсаулығы жөніндегі медициналық анықтама, өтініш, жеке іс-қағаз және 3х4 сурет талап етіледі. Балаңыздың спорт киімін әперсеңіз жеткілікті. Оқу толығымен ақысыз.

жанайқайына ешкім құлақ асқан жоқ еді. Қарағанды автожолының бойындағы жанармай станса-сы мен жолаушылар демалатын орынның астында да бағзы мәдениет ошағы күйреп жатыр. Құрылыс кезінде шашырап қалған керамика бұйымдарының сынығы, адам мен аң сүйектері қайда қалғаны да белгісіз.Хош, елордадан қозыкөш жердегі Нұраның бойында орын тепкен Бытығай қаласына оралайық. Тағы да тарихқа сүйенуге тура келеді, Франция королі IX Людвигтің тап-сырмасымен 1253-1255 жылдары фламанд саяхатшысы Рубрик Вил-лем қазақ даласына аттаныпты. Ол Ұлы даланы әбден шарлап қайтқан соң, IX Людвигке көрген-білгенін баяндайды ғой. Ертіс, Есіл, Нұра, Кеңгір, Сарысу, Қорғалжын, Балқаш секілді өзен-көлдердің дала халқы үшін аса маңызды екенін мәлімдейді ол. Анжатам, Болған ана, Жұбан ана қалаларын суреттеп береді. Дәл осындай деректерді Испан короліне 1271-1295 жылдары қазақ жері арқылы Қытайға өткен атақты саяхатшы Марко Поло да жеткізеді. Аталған саяхатшылардың көрген-білгендері Италияға да белгілі болған сияқты. Өйткені, олардың деректері 1375 жылы Италияда құрастырылған «Каталон картасында» молынан пайдаланылған. Карта Италиядан Дешті Қыпшақ жеріне саудамен келген көпестердің жолбастар құнды құралы болыпты-мыс. Сондай-ақ, 1459 жылы Венеция-да италия картогрофы, монах ди Мурандо Фра-Маураның картасы

жарық көреді. 1742 жылы Фран-цияда өңделіп, тың деректермен байытылып шығарылады. Соның бәрінде Солтүстік және Орталық Қазақстан назарға алынған. Сарай, Сүзгентұра, Қашлық, Ақтоғай, Іскер, Қайнақ, Ханыкей, Бытығай қалаларының географиялық орна-ласу реті, халқы туралы мәліметтер мол.Ежелгі Қараөткел – Ақмола дүниенің төр бұрышына осылай мәлім болыпты.«Чертежная книга Сибири» атты кітапта да Арқа аймағының географиялық бедері дәл түсірілген, табиғаты, жерасты байлығы ту-ралы деректер келтірілген. Көне мәдениет ескерткіштеріне де тыңғылықты сипаттама жасалады. Тобыл, Есіл, Қорғалжын атаулары, Нұраның сағасындағы Бытығай қаласының орны туралы нақты мәліметтер бар.Бытығай қаласы Ресей картасына алғаш рет 1694 жылы түсіріліпті. Бұл сызбаны Ресейден сол жылы әз Тәуке ханға келген елшілер Ф.Скибин мен М. Трошин жасаған. Карта 20 парақтан тұрады. «Ка-зачья орда» деген ат берілген аса құнды осы мұрағатта әз Тәукенің Нұра өзені бойында орда тігіп отырғаны, оған бару үшін Есілден өтуге тура келгені баян-далады. Сол жерден Қорғалжын көлі алыс емес делініп, орда мен көлдің аралығында, Нұраның жағасында Бытығай атты қала бар екені әңгімеленеді. Әз Тәукенің қаланы ерекше қамқорлықпен күтіп ұстап отырғанын айта келіп, елшілер шаһарда салтанатты діни орындардың көп екендігіне таң қалады. Жібек жолы кіре тартқан ке-руендер Бытығайда тоғысып жата-тынын хабарлайды. Ресей елшілері Ф.Скибин мен М.Трошиннің мәліметіне назар аударсақ, атақты әз Тәуке ханның жазғы ордасы қазіргі Астананың түбінде орын тепкенін көреміз.

Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев өз еңбектерінің бірінде: «Ортағасырлық Бозоқ қаласын А қ м о л а н ы ң т ү п к і а т а с ы д е п санауға болады, ал оның соңғы мұрагері қазіргі Қазақстанның астанасы – Астана қаласы» деп жазған. Бозоқ қаласы Есілдің бойында, Қараөткелден оңтүстік-ш ы ғ ы с б а ғ ы т қ а қ а р а й б е с шақырым қашықтықта орын теп-кен. Шамамен VIII ғасырда іргесі

қаланған қаланың нағыз гүлденген заманы X-XІ ғасырларға сәйкес келеді. Бұл – түркілердің ара-сында қыпшақтардың беделі мен абыройы артқан кез. XІ ғасырда бүкіл қазақ даласы «Қыпшақ мемлекеті» аталғанын қарт та-рихтан білеміз. Русьтің қыпшақ хандарына бағыныштылығы осы кездерден басталып, Алтын орда империясы құлағанға дейінгі 250 жыл бойы орыстар көшпенділердің боданына айналды.Л.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті Бүкіл әлем т а р и х ы ж ә н е а р х е о л о г и я с ы кафедрасының оқытушылары жүргізген зерттеулерге сүйенсек, ежелгі қаланың орны үш бөліктен – орталық және шет жағындағы екі бөліктен тұрады. Олардың әрқайсысы орлармен, бөгеттермен қоршалған. Орталықтан 70 метр солтүстікке қарай жер үй кейпіндегі тұрақтар, құдықтар және өзеннен тартылған арықтар орналасқан. Орталықтан 40 метр оңтүстікке қарай қыш кірпіштен құйылған м а з а р л а р м е н к е с е н е л е р д і ң қалдықтары сақталған. Сондай-ақ, қаланы шығыстан солтүстікке қарай қоршаған қорғандардың сұлбасы сақталған. Кірпішті сол жерде күйдірген, батпақты да сол жерде дайындаған. Су жақын жердегі көлдердің бірінен алы-нып, арнаулы құрылғылардың көмегімен жеткеріліп отырған. Қ а л а ш ы қ т ы ң ш е т ж а ғ ы н а н ж е р с у л а н д ы р а т ы н қ ұ р а л д а р табылған. Бұл дерек тұрғындардың е г і н ш і л і к п е н а й н а л ы с қ а н ы н айғақтайды. Түсімі жақсы жерлер мен суармалы егіншілік Бозоқ қ а л а ш ы ғ ы н ы ң т ұ р ғ ы н д а р ы н а қ ы р м а н қ а ғ ы п , а с т ы қ ө н і м і н алуға мүмкіндік берген. Оны өз қажеттеріне пайдаланған және

алыс жерлердегі тұрғындар мен керуендерге сатып, сауда жасаған. Қала X-XІ ғасырларда аумақтың әкімшілік және сауда орталығы әрі Ұлы Жібек жолы бойындағы қыпшақ билеушілерінің әскери ордасы болды. XІІІ- XV ғасырларда қалашық орны қасиетті, киелі саналып, ақсүйектерді жерлейтін орынға айналды. Бозоқ адамдардың рухани өмірінде де ерекше маңызға ие бола бастады. Мұсылмандар арасында киелі орын саналып, бұл жерде құлшылық етіп, әруақтарды еске алып, ас беру салтқа айналған, ұлттық ойындар ойналып, жарыс-тар өткізіліп тұрған. Бозоқ туралы алғашқы мәліметтер патша армиясының офицері, геоде-зист И.Шангиннің жазбаларында кездеседі. Оның зерттеу мақаласы 1820 жылы Ресейдің императорлық «Сибирский вестник» журна-лында жарияланған. Осы ерте о р т а ғ а с ы р д а ғ ы қ а л а л а р д ы ң жұрнағын табу жұмысымен өткен ғасырдың 50-70 жылдарында

Әлкей Марғұлан айналысады. Алайда, Астана қаласы төңірегінде орын тепкен Бытығай және Бозоқ қалаларының орны тек еліміздің астанасы Алматыдан Ақмолаға к ө ш і р і л г е н к е з е ң д е р д е ғ а н а анықталды. Бозоқ қаласының орнын 1998 жылы тауып, 1999 жылы алғаш археологиялық қазба жұмыстарын жүргізген – Есіл археологиялық э к с п е д и ц и я с ы н ы ң н е г і з і н қалаушы және жетекшісі Кемел Ақышев. Ғалымның атындағы археологиялық ғылыми-зерттеу институтының директоры Марал Хабдулинаның айтуынша, Бозоқ – түркі-оғыз термині. Яғни, көне түрік мемлекеттерінің әкімшілік құрылымының шығыс бөлігінің атауы. Түрік-оғыздың «бузук» (боз оқ) термині – «тесіп өтетін жебе» немесе «ақ жебе» де-ген ұғымды білдіреді. Сонымен бірге түркі ұғымында «боз» сөзі боз дала, ақ селеулі құтты қоныс дегенді айғақтаса керек. С а р ы а р қ а н ы ң т ө с і м е н ж а -рыса ағатын қос өзен – Нұра мен Есіл жағалауы ежелден-ақ далалықтардың құтты қонысы, қасиетті мекені болған. Бозоқ қаласы болса, бүгінгі тәуелсіз Қ а з а қ с т а н н ы ң б а с қ а л а с ы – Астананың шежіресі сонау көне дәуір тарихымен сабақтасатындығын айғақтайды. Бозоқ қаласы көне дәуірде Ба-тыс пен Шығысты жалғастырған атақты Жібек жолының елеулі о р т а л ы қ т а р ы н ы ң б і р і б о л с а , Астана бүгінгі Батыс пен Шығыс өркениетінің алтын көпіріне ай-налды.

Дайындаған: Асхат РАЙҚҰЛ



-

--

– П р е з и д е н т і м і з д і ң ө з і «Болашақ госпиталі» деп атаған медициналық кластер аясы жыл-дан жылға кеңейіп келеді. Оның құрамына кіретін «Ана мен бала» ұлттық ғылыми орталығында – 500, Республикалық бала-ларды оңалту орталығында – 300, Республикалық же-дел медициналық ғылыми-зерттеу орталығында – 240, Республикалық нейрохирургия-

лық ғылыми орталығында – 160 және Ғылыми кардиохирур-гия орталығында 180 жатын орын бар. Ал, Республикалық диагностикалық орталық бір ау-ысымда 500 жанды қабылдайды.

Жалпы, медициналық қызмет көрсетудің инновациялық кластерінің негізгі міндеті – за-манауи ғылыми жетістіктерді енгізу, халықаралық ауруханалық менеджмент принциптерін және

диагностика мен емделудің халықаралық стандарттарын трансферттеу. Осы тұрғыдан алғанда, Ұлттық медициналық холдинг бұрынырақ тек шетелде жасалатын кейбір күрделі оталар-ды қазір өзімізде жасай бастағаны мақтаныш сезімін тудырады.

Мемлекет басшысының ө к і м і м е н « А с т а н а Опера» мемлекеттік

опера және балет театрының директоры болып тағайындалған Т.Мұхамеджанов – Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, «Пара-сат» орденінің иегері, профессор, Бүкіләлемдік рухани мәдениеті ф о р у м ы н ы ң т е ң т ө р а ғ а с ы , халықаралық «Әлем мәдениет арқылы» қауымдастығының, «Рухани келісім конгресі» х а л ы қ а р а л ы қ қ о ғ а м д ы қ қорының, ҚР «Пиротехниктер қауымдастығының» президенті болса да, тым қарапайым. Асып-тасуды білмейді . Болмысы бөлек. Адамдық тазалығы мен ақкөңілділігі көздерінен көрініп тұрады. Спортты жақсы көреді, шахмат ойнайды, бассейнде жүзеді, жаяу көп жүреді. Мұның барлығы оның шығармашылық пен демалыс ты тең пайдала-на алатынының, бас тысы – өмірсүйгіштігінің белгісі болса керек.

Семей облысы Бесқарағай ауданына қарасты Беген ауы-лында дүниеге келген Төлегеннің әкесі Мұхамеджан Нұрсейітов өнерге жақын адам болған екен. Домбыраның құлағында ойнай-тын ол кісінің орындауындағы әндерді тыңдауды баласы ерек-ше жақсы көріпті . Қаладан қашықтау, елу шақты ғана үйі бар шалғайдағы шағын ауылда му-зыкамен айналысуға еш мүмкіндік болмаған.

«Он жасымда ағам Ерсай-ын қолына гармоньді алып, осы аспапта ойнауды үйретпек болған. Бұл – менің ең алғашқы ән сабағым, ол «Елім-ай» әнінен басталды. Бұрын ешбір аспап-ты ұстап та көрмеген менің саусақтарым икемге келмеді. Ағам былай бұрды, былай бұрды, болмаған соң ашуланып, басым-нан бір пергенде, орындықта отырғам, ұшып кеттім. Ерсайын болса, қолды бір-ақ сілтеп, кете барады. Көз жасым көл болған мен намыстан өртеніп кете жаз-дадым. «Бәрібір үйреніп алам, сенен да жақсы ойнайтын бо-лам» деп іштей ой түйдім. Сол ой мені алға қарай жетелеп, өмір бойы музыкаға ғашық етті» дейді Т.Мұхамеджанов.

Кейін жазғы демалыста по-

дел медициналық ғылыми-зерттеу орталығында – 240, Республикалық нейрохирургия-

манауи ғылыми жетістіктердіенгізу, халықаралық ауруханалық менеджмент принциптерін және

óìûñûíàí òàëàíòòûÒîëåãåíшташы болып жұмыс істейді. Ауыл тұрғындарына хат, газет таси жүріп, адамдармен тіл табысуды, көпшіліктің пікірімен санаса білуді үйренеді. Сол еңбегінің арқасында үш айда тапқан 105 сомға әкесімен бірге барып, дүкеннен баян сатып алғаны, үйге әкеліп, әлгі аспапты ашқанша асыққаны дәл кешегідей есінде. «Сондағы жаңа заттың иісін ұмыту мүмкін емес еді. Өйткені, бұл музыканың иісі болатын!» дейді танымал композитор.

Кейін әскерден келген ағасы нотаны, сосын гитарада ойнауды үйретеді. Он үш жасында әкесінен айырылып, сол жылы ауылдағы мектеп те жабылып қалған соң, анасы Сапура Забиева оны Се-мейге алып келіп, осындағы №2 мектеп-интернатқа орналастырады. Өнерге, музыкаға деген құштарлық осы ортада одан әрі өрши түседі. Бірақ, анасының айтуымен Се-мей педогогикалық институтына оқуға түсіп, тарихшы мамандығын меңгерсе де, әннен ажырамады.

Он екі жасынан бастап музыка жаза бастады. Құрманғазы атындағы Мемлекеттік консерваторияда та-нымал сазгер Ғазиза Жұбановадан композиция сыныбында дәріс алып, Чайковский атындағы Мәскеу консерваториясында аспиран-тураны аяқтаған ол кейін 20-дан астам кинофильмге ән жазады. Сазгердің шығармаларын есімі елге танымал әншілер Ермек Серке-баев, Бибігүл Төлегенова, Әлібек Дінішев, Роза Рымбаева, Ирина По-наровская, Ирина Отиева, Батырхан

Шүкенов, Нұржамал Үсенбаева, Стас Пьеха, Леонид Серебрянни-ков, Мансур Ташматов, Нағима Есқалиева, Мақпал Жүнісова, Ай-жан Нұрмағамбетова, Бауыржан Исаев, Меруерт Түсіпбаевамен бірге «На-На», «Дос-Мұқасан», «Ақынай» топтары орындап жүр.

«Әрине, әр әннің өз тарихы болады, - деді бізбен әңгіме ба-рысында Төлеген аға. - Мәселен, «Адамдар арасындағы бөлтірік» фильміне музыка жазар алдында мен балалық шағымды есіме ал-дым. Көз алдымдағы көрініске ілесіп, дәл сол бір риясыз балғын күндердегідей жалаңаяқ шаң басқан жолдармен жүгіре жөнелдім. Кенет санамда сазды әуен қалықтады. Рол-лан Быковтың студиясында фильм түсіріліп жатқан, әуенді естіген ол: «Керемет музыка!» деді. Кейін басқа бір фильмге музыка жазу үшін «Мосфильмге» шақырды. Барлық әуен бірдей осылай туа салмайды. Әуенді қайта өңдеп, түрлі вариант-тарды қолданатын кездер де бола-ды. Бұл, әсіресе, камералық немесе симфониялық шығармаларды, спек-такльдер мен киноға музыка жазу барысында орын алады. Тіпті, «По-лигон» фильмімен жұмыс істеген кезімде секундомерге қарап отырып, мелодия жазғаным бар. Кей әндер ай-лар бойғы толғаныстан кейін дүниеге келсе, енді бірін ұшақта отырып жазған кездер де болды. Ал, «Астана кеші» Карловы Варыда түскі ас ішіп отырғанда туған »...

Әндерден тыс, екі опера: «Алдар Көсе» және «Жерұйық» рок-операсын, екі музыкалық комедия, Абай өлеңдеріне және Қытай ақыны Ли-Боның туындыларына жазылған вокалдық топтама, екі симфония, «Махамбет» атты симфоникалық поэма, симфониялық оркестрге арналған пьеса, екі шекті аспаптарға фортепианодағы үштік, екі шекті квартетке фортепианодағы үштік, фортепианодағы квинтет, аспап-ты қойылымдар жазған. Танымал аспапты музыкаға арналған туын-дылары – үш альбом.

Астана қаласы әкімінің орын-басары бола жүріп, әлеуметтік сала және мәдениет мәселелеріне ж е т е к ш і л і к е т к е н д е д е т ү р л і мерекелік шараларға, мәселен, «Шабыт» фестиваліне гимн, әлемдік діндердің бірінші съезіне музыка жазған ол «Азия дауысы» байқауы, рухани келісім күндері аясында қайырымдылық акцияларды және т.б. қоғамдық-саяси шаралар-ды ұйымдастыруға ұйытқы болды. Осы қызметте жүргенде жеті айдың ішінде жоқтан бар жасап, Астана симфониялық оркестрінің, елор-дада опера және балет театрының және т.б. көптеген шығармашылық ұжымдардың құрылуына мұрындық болды.

«Бәйтеректің» ашылуына бай-ланысты «Самұрық» балеті да-йындалып жатқанда төрт-бес ай бұрын танымал композиторға

ән жазу ұсынылады. Бірақ, премьераға бір ай қалғанда қойылымды көріп, музыкасын тыңдар сәтте оның дайын еместігі белгілі болып, сонда қала әкімі орынбасарының осы жобамен ай-налысуына тура келгенін, осылай-ша тағы бір әннің дүниеге келгенін біреу білсе, біреу білмейді.

Осы тұста елордада маңызды мәдени және әлеуметтік нысандар бой көтерді. Сол нысандардың да-муына, ҚР Парламентінің депута-ты болған кездерінде Астананың г ү л д е н у і н е ү л е с қ о с қ а н ы ж е р г і л і к т і ж ұ р т ш ы л ы қ т ы ң жадында. Қазақ мемлекетінің әлеуметтік-мәдени беталысын қалыптастыру және нығайтуға б а ғ ы т т а л ғ а н , х а л ы қ а р а л ы қ деңгейде ел мәртебесін көтеруге қосқан еңбегі Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың тарапы-нан да жоғары бағаға ие болды.

Т.Мұхамеджановтың әдебиетті бағындыруы кенеттен орын алған құбылыс деуге болады. Ол өлеңдерді кеш және Жан Луна атты бүркеншек атпен жаза бас-тады. Оның Мәскеу қаласында жарық көрген алғашқы жинағы «Махабатты түсіндіруден» кейін де бірнеше кітабы жарияланды. Соңғысы өткен жылғы нау рызда «Махаббатыммен өзіңе» де-ген атпен жарық көрді. Онда жаңа өлеңдерімен бірге өсиет әңгімелері топтастырылған.

Гүлбаршын ӨКЕШҚЫЗЫ


– Біз инновациялық индус-триализация, жалпы еңбек қоға мын ұйы мдастыру, қоғамдық модернизация, Еу-разиялық эко номикалық ин-теграция және «G-Global» жобасы бойынша Нұрсұлтан Назарбаевтың негізгі үн деу-лерінің контекстінде Қа зақ-станда өткізіліп жат қан реформалармен жақсы та-ныспыз.

Ал «ЕХРО»-ны өткізу А с т а н а н ы ң , с о н да й - а қ барша Қазақ станның эко-номикалық және ин фра-құрылымдық дамуын қо-сы мша ынта л анд ыр уғ а қызмет ететініне сенуге болады. Мен мұны өзімізде өт кен көрмеден түсіндім. Дәл бүгінгі Ас танадағыдай Сара госадағы нау қан кезеңі өтіп кеткен соң да жаңадан бой көтерген орталықтар әп-сәтте әлеу мет тік әрі экономикалық нысан дарға айналды. Сол сияқты Аста-на мен оның маңын дағы ай-мақтарда шағын және орта бизнестің дамуы ерекше серпін алады деп ойлаймын.

Ең а лдымен, ха лыққа қыз мет көр сету, қонақ үй бизнесі және ішкі туризм сала-ларының ұтары мол. Бұл шара

елор даның көрме нысандары мен инфра құрылым құры-лысына ауқымды жеке инвес-тициялар тартуға, оларға қыз мет көрсететін мыңдаған жұмыс орындарын құруға, ішкі туризмді дамытуға және елге шетелдік туристер ағынын ұлғайтуға мүмкіндік береді. Көрме нысандары құ-рылысына инвестициялар тартудан басқа «ЕХРО» ауқымында салынатын басқа да орталықтар болашақта Қазақстанды және оның астанасын ірі халықаралық, көрме және ақпараттық-таныстырылымдық алаңға айналдырады. Бұл ретте Астананың 2017 жылғы көр-меден ұтары мол.

2008 жылы Сарагосада өткен «ЕХРО»-ның қоры-тындысы бойынша «C» ка-тегориялы 104 қатысушы ел ішінде Испанияның павильоны сыртқы және ішкі рәсімдеу өлшемдері бойынша қола медальмен марапатталды. Сол секілді Қазақстанның да жақсы жетістіктерге жетеріне қазірден сенім білдіреміз.

(«Astana Invest 2014» форумында сөйлеген

сөзінен)

«ЕХРО-2017» – экологиялық жағынан таза әрі жоғары сапалы өмір сүруге ыңғайлы, «ақылды және орнықты» қала идеясын жүзеге асыруда Астанаға берілген зор мүм-кіндік. Бұл әлемдік деңгейдегі еліктеуге үлгі боларлықтай әрі адамдардың қоршаған ортаға қамқорлықпен қарап, білім мен эко-номикаға негізделген «жасыл» рельске көші-рудің бірден-бір жолы.

«ЕХРО-2017» көрмесіне дайындалу үшін негізгі үш бағдарлама әзірленді. Олар: «Astana - green city», «Astana mobility» және «Welcome to Astana» бағ-дарламалары. Бұл көрменiң тақырыбы әрбiр құрылыста энергияның баламалы көздерiн пайдалану, жылумен және сумен дербес қамтамасыз ету мүмкiндiгiн қа-растыратын «жасыл экономикамен» тығыз байланысты.

Посткеңестік кеңістікте «жасыл» эко-номикаға ауысудың нақты да ұғынықты стратегиясын жасап отырған жалғыз ел – біздің Қазақстан. «Welcome to Astana» бағдарламасы бойынша көрмеге қажетті қонақүйлер қорын анықтап, оларды халық-аралық сертификаттау стандартта-

рына сәйкестендірумен бірге қонақүй қыз-меткерлерін оқытуымыз керек. Мұның бәрі Астананы орнықты дамытудың аясында атқарылып жатыр. Себебі, «ЕХРО» – қаладағы сервисті және инфрақұрылымды жақсарта түсудің зор мүмкіндігі.

Аталмыш көрме – біздің ел үшін жаңа энергетика және «жасыл» технология лар алуда да аса зор мүмкіндік. Ол елімізге ірі инвес тиция тартуға жол ашады. Шараға әлемнің 100-ден аса мемле кеті қаты сады, 5 миллионға жуық адам келіп кет пекші. Дүние жүзі елдері нің Қазақстанға деген қызы ғу-шылығы ар тады, инвестиция құйылады. Ал, инвестиция дегеніміз – елдің игілігі. Со-нымен бірге, «EXPO-2017» көрмесі өтетін аумақта ондаған павильондар салынып, қаламыздың инфрақұрылымы кеңейеді. Бұл тағы да жүз деген жаңа жұмыс орнының ашылуына сеп тігін тигізеді. Шағын және орта бизнес са ласы дамиды. Ең бастысы, елімізге озық технологиялар мен ғылыми жетістіктер келеді.

«EXPO-2017»:



– Қала ішінде 2017 жылға дейін келесі құрылыстарды жүргізу жоспарлануда:

– Жалпы көлемі 7000 орын-ға арналған 27 балабақша;

– 33000 оқушыға арналған 29 мектеп;

– 6 д е н с а у л ы қ с а қ т а у объектісі, оның ішінде: 300 орынға арналған 2 алғашқы

медициналық-сани тариялық жәрдем орта лығы, бір ауы-сымда 750 нау қасты қабылдай алатын 2 амбу латориялық-емханалық кешен және 500 төсек-орындық 2 стационар;

- 38 жаңа қонақүй;Сонымен қатар, осы уақыт

аралығында Аста наның өн-дірістік әлеуеті әжеп тәуір

күшейеді. Қала ішінде 2017 жылға дейін 12 ірі кәсіпорын пайда болады. Атап айтсақ:

- биоэквиваленттік дәрі-дәрмектер өндірісі бойынша фармацевтикалық фабрика;

- электрондық-оптикалық қондырғылар өндіретін зауыт;

- жылдам тамақтану өнім-дерінің комбинаты.

– Қазіргі таңда Астаналар мен ірі қалалардың халықаралық ас-самблеясы (ХҚА) Ресей, Қазақ-стан, Украина, Беларусь, Ар-мения, Грузия, Қырғызстан, Мол-дова, Тәжікстан сынды тоғыз мемлекеттің астанасы мен 87 өңірлік орталықтарын бірік -тіреді. ХҚА құрылғалы бері он бес жыл ішінде айқындалған қала және оның проблемалары, тұр-ғындардың тұрмыс сапасы, қала шаруашылығының барлық сала-сындағы озық тәжірибелермен бөлісу, келісімдерге бастамашы болу секілді басым бағыттарды өз деңгейінде атқару бізге зор жауап-кершілік жүктейді.

Осы орайда, сапарлап келген сайын туған қаласының тұрақты дамуына түрткі болатындай идея мен татымды тәжірибелерге қанығып қайтатын көптеген мэр-лер мен сарапшылардың Аста-на туралы оңды көзқарасы мен мақтауы әбден орынды деп есеп-теймін. Астана – ұйымға 2000 жылдан мүше, соған қарамастан басқаларға көп нәрседен үлгі бо-лып отыр. Тағы бір қоса айта-рым, қазіргі таңда бір жағы біздің ұйым президентінің міндетін ат қарып от ырған Иманға л и Нұрғалиұлының парасат-пайымы, басқару тәжірибесінің молдығы

арқасында ассамблея қалаларды ортақ проблемаларын біріге ше-шуге, Еуразия экономикалық кеңістігіндегі интеграциялық үдерістерге үлес қосуға шақыруда айрықша белсенділік таныта бас-тады.

Көрікті шаһарларыңызға бір-неше рет жолым түсіпті. Шын мәнінде, мақтауға, мақтануға лайық, атын алыстан естіп, көргің келетін шаһар дер едім. Он алты жыл ішінде тұрғындар санының төрт есе ұлғаюы, 12 млн2 тұрғын үйдің салынуы, бір айналып соқсаң танымай қа латын, а л дыңнан жылыұшырай қарсы алатын зәулім ғимараттар сол ойымды қуаттай түседі. Бүгінгі Астанада бүкіл республика халқының 5 пайызға жетер-жетпесі тіршілік етсе де, бір өзі ІЖӨ-нің 10%-ын өндіріп, мемлекет бюджетіне 12% кіріс кіргізіп, елдің негізгі капиталы-на құйылатын инвестицияның 9 %-ын игеріп отыр екен.

Осылайша түйіндейтін болсақ, өткен жылы ХҚА шешімімен Астананың «Тұ рғың келетін қала» аталымы бойынша үздік деп танылуы да кездейсоқ емес. Өйткені, бұл қалада көлік жү йе-сін инновациялық тұрғыдан же-тілдіру, қолайлы қоршаған орта қалыптастыру, қала маңын дамыту

кешенді-жоспарлы түрде қолға алынып жатыр.

Жалпы, агломерацияны дұрыс ұйымдастыру – кез келген зама-науи қалаға тән түйткіл. Өйткені, қазіргі мегаполистер ұдайы өсу үстінде. Қала әкімі Иманғали Тасмағамбетов те есеп беру кездесулерінде елордаға жыл сайын 40 мың адам қосыла-тынын айтты. Оның басым бөлігі ішкі көші-қон есебінен толығып отырады екен.

Би ы л 2 0 - 2 1 нау р ы зд а Новосібірде «Ресейдегі агломерацияны дамыту: тә-жірибе және шешім» атты

конференция болып өтті. ХҚА-ға мүше қалалардың барлығы үшін маңызды мәселе екені анық. Одан бөлек, «XXI ғасырдағы

мегаполис» халықаралық фо-румында «Қала кеңістігін кеңейту: бүгін мен келешек» тақырыбын қаузадық.

Қала төңірегінде агломе-рацияны қалыптастырудың бірнеше көзге көрінеу артықшылықтары бар: б і р і н ш і д е н , о р т а л ы қ елдімекендегі өндірістік ау ырт па лықт ы азай-тады; екіншіден, өнім ө т к і з у н а р ы ғ ы н ,

еңбек нарығын кеңейтеді; үшін-ш і д е н , м әд е н и - т ұ р м ы с т ы қ қарым-қатынасқа жол ашылады. Сарапшылардың сөзіне құлақ түрсек, жоғарыда айтылған жағ-даят тарға тек мынадай шарттарды орын дау:

– халықтың жинақылығын, өзге рістерге тез икемделуін қам-тамасыз ету;

– шаруашылық байланыстардың сенімділігі мен шұғыл бейімделуі;

– барлық аумақтық-әкімшілік кедергілерді алып тастау арқылы қол жеткізуге болады;

Заманауи агломерация пробле-маларын зерттеп жүрген маман-дардың пікірінше, посткеңестік елдердегі аймақтарды әкімшілік бірліктерге қолдан бөлу дамуға тежеу боп отыр, сондықтан, олар қалаға тиесілі территория карта-сын әкімшілік бөлініс негізінде емес, басқа та л аптарға сай, мәселен, капиталдандыру деңгейі мен аумақтың экономикалық тартымдылығына қарай қайта қарастыруға кеңес береді. Нә ти-жесінде, қала маңында жаңа даму ендіктері, урбани за цияланған кластерлер мен эко номикалық ай-мақтар пайда болады. Естуімше, сіздер де Астана секілді ірі қалалар айналасында агломерациялық шоғырландыруға дер кезінде кірісіпсіздер.

С ө з с о ң ы н д а А с т а н а н ы ң қонақ жай тұрғындарын туған қала тойымен шын жү ректен құттықтаймын! Бақ-қуатты мем-лекетте, бағаналы ордада барқадар тауып, қуаныштарыңыз таусыл-масын!

Жазып алған: Әділбек ЖАПАҚ

I

5.07

9 00

10 00

11 00

11 00

11 00

11 00

10 30

11 00

11 00

12 00

13 00

15 00

16 00

16 00

17 00

17 00

19 00

19 00

20 00

20 00

21 00

19 00

17 00

11 00

Құс қанат ғұмыр20 005/07

11 005/07

«Magic Astana»

5-6/07

«Өзенәуендері»

6-7/07

T O

www oncertyastanyCall Center

6.07 7.07 9 00

10 00

10 30

9 00

10 00

10 00

10 30

11 00

16 00

17 00

19 00

19 00

20 00

20 00

21 00

22 30

11 00

10 00

11 00

«Асқақтай бер, Астана!»

19 006/07

11 00

11 00

15 00

16 00

16 00

17 00

17 00

17 00

19 00

19 00

18 00

11 00

11 00

12 00

12 00

11 00

20 00

20 00

21 00

22 30

23 00

4-7/07

3-7/07

A’STUDIO20 007/07


Астана еліміздің бас қаласы мәртебесін иеленген сәттен бастап, оны әлемдегі әсем шаһарлардың біріне айналдыру ісі жүзеге асы-рыла бастады. Ол үшін алдымен байырғы Ақмоланың бұрынғы бас жоспарын қайта қарау қолға алын-ды. Осылайша, қала құрылысын 2030 жылға дейін дамытудың но-бай-идеясын әзірлеу бойынша республикалық конкурс жарияла-нып, онда КСРО Халық сәулетшісі Қалдыбай Монтақаев жетекшілік ететін «Ақ Орда» жобалау-құрылыс фирмасы жасаған сызба үздік деп танылды. 1997 жылдың 17 наурызы-нан 2000 жылға дейін осы жоспар негізінде қала іргесі қаланды. Кейін 2000 жылдан бастап, 2001 жылдың 15 тамызына дейін қазіргі Астана қаласы Сәулет және қала құрылысы басқармасының тапсырысымен, негізгі жобалау жұмыстарымен Еуропа және Америка сәулетшілер тобы мен Араб елінің мамандары айналысты. Үкіметтің 2000 жылғы 10 ақпандағы Қаулысымен, Сауд Арабиясы Корольдігінің «Сауди Бен Ладин Групп» компаниясы әзірлеген бас жоспардың жобасы бекітілді.

Астана алғашқы сәттен бастап дамудың даңғыл жолына түсті. Көз ілеспес жылдамдықпен дамыған шаһардың мақсат-міндеттері де ұлғайды. Елорданың өн-бойына заманауи келбет беру, қаланың жаңа әкімшілік орталығын құру м а қ с а т ы н д а б а с ж о с п а р д ы ң тұжырымдамасын әзірлеуге тұңғыш рет халықаралық ашық конкурс жа-

рияланды. Әлемдік сәулет өнерінің небір шеберлері қатысып, бақ сынасқан сайыста жапон архитекто-ры Кисе Куракованың жобасы үздік деп танылды. Оның жасаған эскиздік нобайында елорданың табиғатына, орналасуына лайық барлық жағдай ескерілген еді. Сөйтіп, осы жоба негіз інде болашақ астананың құрылысы тұрғызыла бастады.

Жапон сәулетшісі жетекшілік ететін Халықаралық ынтымақтастық бойынша Жапон агенттігінің зерт-теу тобы әзірлеген жоба бойынша Астана қаласының территориялық аумағы 71014 га болса, 2030 жылға дейін елорда тұрғындарының саны 800 мыңға жетеді деп жобаланған еді. Алайда Астана бұл болжамнан әлдеқайда серпінді дамып, қазірдің өзінде 800 мыңнан асып кетті. Жапондық мамандардың есебі бой-ынша, 2010 жылы қала халқының саны 490 мың болуы керек еді. Бірақ 2005 жылдың өзінде-ақ тұрғындар 500 мыңдық межеден асты.

Астана қаласының қарқынды да-мып, ондағы тұрғындар санының болжанған межеден әлдеқайда асып кеткені ескеріліп, Қазақстанның мамандандырылған зерттеу ұйымына тиісті демографиялық зерттеу-лер жүргізуге тапсырма берілді. Елорданың даму бағытына қарай бас жоспарға түзетулер енгізудің нобай-идеясына 2005 жылы қайтадан республикалық конкурс жариялан-ды. Онда архитектор Н.Тоқаевтың тұжырымдамалық идеясы жеңіске жетті. Жоба авторлары қала аумағын, бірегей дөңгелек формалы, ұзындығы 44 шақырым шеңбердің негізінде құруды ұсынды. Тұжырымдама бойынша, қоныстану аймағының аумағы 18 000 гектарды құрады. Бірақ жобада көрсетілген Промзона аумағының ар жағындағы өңірдің жұртшылық тұруға қолайсыздығы, қала аумағының оңтүстік-шығыс бөлігінде «Жасыл аймақ» РМК-ның орман ағаштары бары ескерілмеген еді. Бұған қоса, бұрын игерілмеген

а у м а қ т а р ғ а м а г и с т р а л ь д ы қ , инженерлік желілер тарту, жолдар салу ешқандай да экономикалық есептеулерге негізделмеген бо-лып шықты. Қысқаша айтқанда, жоба формальды сипатта болды. Әрі қаланы аумақтық дамытудың кешенді, жүйелі және үйлесімді талабына сәйкес келмеді. Әлемнің беделді сәулетшілерінен құралған халықаралық сараптаманың сы-нынан өтпеген жоба әрі қарай жұмысын тоқтатып, 2007 жылдың қаңтарынан бастап, қаланы жобалық дамытудың жаңа тұжырымдамалық сызбасы әзірленді. Елорданың инфрақұрылымын салуды тоқтатпау мақсатында бас жоспардың бірінші кезеңіне өзгерістер (2001-2011 жылдар) енгізу ұсынылды. Бас сызба жоспарын түзетудің бірінші кезеңі бойынша жобалау жұмыстары 2008 жылғы қазанда аяқталды. Бұл жоба орталық мемлекеттік органдардың келісімімен жасалып қана қоймай, қоғамдық талқылаудан да өтті. Аста-на қаласын дамытудың 2030 жылға дейінгі бас жоспарының І кезеңінің қағидаларын іске асыру аяқталған соң қаланың негізгі бас жоспарына өзгерістер енгізу бойынша жұмыстар жүргізілді. Бұл ретте аумақтарды да-мытуды және қала инфрақұрылымын салуды ұзақ мерзімді жоспарлау мәселелері қаралғанын атап өткеніміз жөн.

Оның біріншісі – «Қазақ елі» алаңында, Тәуелсіздік сарайының артында орналасқан М ы ң ж ы л д ы қ а л л е я с ы . Игерілетін жалпы аумақ 360 га құрайды, бұл бойынша қазірдің өзінде 63 құрылыс салушы анықталды.

Қазіргі таңда 21 учаскеде құрылыс жұмыстары жүргізіліп жатыр, ал 33-і – жобалау саты-сында.


Ірі құрылыс жобаларының ішінде Мемлекет басшысы ерекше көңіл бөліп отырған жаңа жоба – Астана қаласында «ЭКСПО-2017» халықаралық мамандандырылған көрмесін өткізуге дайындық шеңберінде іске асырылатын «Жасыл орам» жобасы.

Төртінші – көлік мәселелерін шешу үшін кіші айналма жол магистралін салуды аяқтау да елорда үшін маңызды болып отыр.

Барлық нысанды салуға жер учаскелерін беру қаланың бас жоспарына және бекітілген түбегейлі жоспарлау жобала-рына (ТЖЖ) сәйкес жүргізіледі.

Еліміз 2017 жылы «ЭКСПО» халықаралық мамандандырылған көрмесін өткізуді жоспарлап отыр. Қазақстанды әлемге таны-татын бұл беделді шараға сәйкес, Астананың бас жоспарына тағы да өзгерістер енгізу жұмыстары 2014 жылдың қаңтарынан баста-лып кетті.

Енді жоспар бойынша, қаланың қай тұсы қалай өзгеретініне тоқталайық.

« Э К С П О » к ө р м е с і қалашығының тұрғызылуына бай-ланысты Есіл ауданы бұрынғыдан да ажарланады. Қабанбай ба-тыр, Хусейн бен Талал, Орын-бор және Рысқұлов даңғылдары көркейеді. Жос пар бойынша көрме қалашығы маңайында саябақтар мен гүлзарлардың құрылысы, тұрғын үй кешендері бой көтереді. Бұл еліміздегі ең әдемі аудандардың бірі болмақ.

Түзетуге сәйкес, қоғамдық көлікке баса назар аударылады. Жаңа автобустық бағыт – BRT пайда болмақ. Осы жоба бойын-ша тек қоғамдық көлік жүретін ар-найы жолақ белгіленетін болады.

Жалпы жобалау жұмыстарын аяқтау мерзімі – 2014 жылдың желтоқсаны.

-

Бас жоспардағы өзгерістерге сәйкес қаланың өсу бағытын 6 жоспарлық ауданға бөлу қарастырылған.

Орталық аудан – Сығанақ, Ш. Бейсекова және 14-автомагистраль даңғылдары мен Ақжол

көшесімен шектесіп жатқан аумақта орна-ласатын болады. Осы көшелердің арасында

үздіксіз қозғалысты қамтамасыз ететін магистральдар салынып, 10-17 қабатты ғимараттар тұрғызылатын болады.

Жаңа әкімшілік орталық пен қаланың ескі орталығы осы ауданның негізгі

қазығы болмақ. Жаңа әкімшілік орталықтың батысына

қарай «Бытығай» жабық қала құрылысы бой көтереді.

Оңтүстік-шығыс аудан теміржол магистралінің оңтүстігіне қарай және Тұран даңғылының шығысына қарай орналасқан. Жалпы аумағы – 18818 га.

Жоспарланған ауданның орталықтары – Мыңжылдық аллеясы мен Орынбор және 24-ші көше қиылысындағы

аудан болып табылады. Осы екі ауданның орта-сына «Майбалық» демалыс аймағына алып

шығатын магистраль салынатын болады. Бұл бас жоспарда анық көрсетілген.

Оңтүстік-батыс аудан – Есіл өзенінің арнасымен, Сығанақ көшесімен, Бейсеко-ва және Тұран даңғылдарымен шектесіп жатыр.

Осы ауданда Ильинка тұрғын алабы орналасқан. Келешекте бұл аумақ та адам

танымастай өзгереді. Онда спорттың қысқы және жазғы түрлері өткізілетін ашық және

жабық нысандар, демалыс, көңіл көтеру орында-ры, зоопарк, ғарыш орталығы бой көтеретін болады.

Ауқымы 8160 га болатын келешек солтүстік-батыс аудан оңтүстік жағынан Есіл өзенімен, шығысында Бейсекова көшесімен және солтүстік-шығысында Өндіріс тасжолымен

шектесетін болады. Осы аумақтың басым бөлігін Тілендиев даңғылының қос қапталында салына-

тын коттедж үйлер алып жатыр. Осы маңайда да түрлі сауда орындары, қызмет көрсету

нысандары көптеп салынады. Ауданы 10135 га аумаққа жоспарланған

солтүстік аудан Ақжол көшесі, Алаш тасжолы, Өндіріс тасжолы шекарала-рында орналасқан. Бұл ауданда негізінен

өнеркәсіптік және өндірістік объектілер орналасқаны белгілі. Алаш тасжолының шығысына қарай және

теміржол магистралінің солтүстігіне қарай орналасқан, теміржол магистралімен шектесетін

солтүстік-шығыс ауданы жолаушылар қозғалысына ғана арналатын болады. Мұнда жүк таситын теміржол көлігі үшін жартылай айналма жол салу көзделген. Оның тұсында жүк терминалдары да орналасатын болады.

«EXPO»

Е к і н ш і – « М ә ң г і л і к ел» қақпасы орналасқан О р ы н б о р к ө ш е с і б о й -ын жаңғырту. Келешекте осы аумақ елорданың ең әдемі аудандарының біріне айналмақ.

Қазіргі кезде құрылыс салу ауқымы 567 га аумақты құрайды. Құрылысты тұрғызу үшін 135 құрылыс салушы анықталды. Қазір 61 учас-кеде құрылыс қарқынды жүргізіліп жатыр. Жобалау сатысындағысы – 59 учаске.

Үшінші – Тұран даңғылының бойы. Бұл – қаладағы басты магистральдардың бірі. Келешекте оның айналасында ірі нысандар бой көтеретін болады. Аумақтың жалпы ауданы – 566 га, оны иге-руге 77 құрылыс салушы компания дайын. Бүгінгі күннін өзінде құрылыс салу сатысында 26 учаске бар және 51 учаске жобалану үстінде.

Астана қаласының бас жос-пары туралы айтқанда, елорда агломерациясы жайын аттап кетуге болмас. Бұл – Мемле-кет басшысының Жолдауын-да атап көрсетілген маңызды міндет. Онда Қазақстанның алғашқы заманауи урбанистік орталықтары Астана мен Ал-маты, одан соң Шымкент пен Ақтөбе болатыны аталды. Қазіргі уақытта аумақтық дамытудың негізгі бағдарламалық құжаттары

әзірленді және бекітілді. Соның бірі ретінде өткен жылғы 31 желтоқсанда бекітілген Қазақстанды аумақтық да-мыту бас сызбасының негізгі ережелерін атап өтуге болады.

Астана агломерациясына көлікпен 1,5 сағаттық жол

ж ү р е т і н и з о х р о н а с ы н а Ақмола облысының Аршалы, Целиноград және Шортанды аудандары жатады. Бүгінде қала маңында 80 елді мекен бар. Онда 160,0 мың адам тұрады. Егер агломерация сәтті жүзеге асырылса, 2035 жылға қарай қала маңын мекендеген халықтың саны 236,0 мың адамға жетеді деп болжанып отыр.


E-mail: [email protected]

Елбасы бір сөзінде «Астананың тағдыры – екі ғасырдың тоғысынан батыл аттаған қазақстандықтардың тағдыры. Бұл – күйреген супер дер-жа ваның шалғайындағы, көпшілікке белгісіз, бейтаныс қалыптан Ұлы жолдарды басынан кешіріп, бүгінде бүкіл әлем танитын һәм құрмет-тейтін қарқынды өркендеген зама-науи мемлекетке айналған тәуелсіз Қазақстанның тағдыры» деген болатын. Елордамызды бұдан артық қалайша сипаттауға болады?!

Рас, әлем жұртшылығы Астананы күллі Қазақстан жетістігінің страте-гиясы мен тактикасы ретінде мой-ындайды. Еліміз бөлек отау тіккелі бас қаламыз экономикалық дамудың аса жоғары қарқынына қол жеткізіп, жалпы аймақтық өнімнің көлемі 54 есеге дейін өскен. Бұған дейін бас қаламыз Қазақстанның жаңа инно-ва циялық экономикасының негізін қалап, еліміздегі барлық жаңа өнер-кәсіп салаларының көшін бастады.

Астана қаласы бюджетінің 1998 жыл дан 2013 жылға дейін өсу дең-гейіне қарайтын болсақ, жарқын бо-ла шақ қа ұмтылудың анық белгілерін байқаймыз. Мысалы, қала бюджеті 1998 жылы 9 558 142 000 теңгені құраса, ол 2013 жылы 337 209 850 мың теңгеге дейін жеткен.

Қазақстанның жалпы ішкі өні-мін де Астананың үлесі 9,5%-ды құрайды. Осы көрсеткіш жөнінен Астана еліміздегі үштікке кіріп отыр. Бүгінде қала тұрғындарының жан ба сына шаққанда ішкі аймақтық өнім (ІАӨ) көлемі 26,8 мың АҚШ долла рын құрайды. Бұдан бөлек, Астана экономикасының негізін қызмет көрсету және сауда салала-ры құрай тынын білеміз. Былтырғы жылдың қорытындысы бойынша олар 87,2%-ды құраса, кәсіпорын саласы 12,8%-ды көрсетіп отыр.

16 жыл ішінде өнеркәсіп өнді рі сі-нің көлемі де едәуір ұлғайып, 1998

жылғы 16,5 млрд теңге 2013 жылдың қорытындысы бойынша 263,2 млрд теңгеге дейін өсті. Бұл саланың дамуына Мемлекеттік үдемелі индус триял дық-инновациялық даму бағдар ламасының жүзеге асырылуы айтар лық тай ықпал етті, оның аясында Астанада 86,8 млрд теңге сомасында 3 100 жұмыс орны ашылып, 19 жоба іске қосылған болатын.

Астанада «Индустриалдық парк» пен әкімшілік аумақты қам-ты ғанда 7562,3 га жерде «Астана – жаңа қала» арнайы экономикалық аймағы жұмыс істейді. Қазіргі уақытта Индустриалдық парктің аума ғында жалпы инвестиция

көлемі 180,4 млрд теңгені құрайтын 49 ин вес ти циялық жоба жүзеге асырылуда.

Жалпы, экономикасына инвес-тицияларды тарту жөнінен Астана қаласының еліміз бойынша ең бірінші орында екені даусыз. Оған мысал ретінде 1998–2013 жылда-ры аралығында қала экономика-сына 4,7 трлн теңге инвестиция тартылғанын айта аламыз.

Сонымен қатар, бас қалада шағын және орта бизнес күн өткен сайын дамуда. Бұл салаларға қызметке орналасқандар 2005 жылға қара-ған да 1,9 есеге өсіп, 189,3 мың адамды құраса, шығарылатын жалпы өнім көлемі қазіргі уақытта 6,2 трлн теңгеге жуықтаған. Жыл өткен сай ын бұл секторда 60%-дан астам жаңа жұмыс орны ашылаты-ны тағы бар.

Экономика және әлеуметтік-мәдени салаларда шетелдік әріптес-тер мен ынтымақтастықтың кеңеюі де жаңа астананың қарқынды да-муында негізгі рөлдердің бірін атқарады. Елордамыз үшін бұл жедел де тілген интеграция мен өзара ықпал дас тықтың басты фак-торы екені даусыз.

190

60%1

55

185

Бүгінгі күні қалада шетел капи-талының қатысуымен 1 355 кәсіп-орын жұмыс істейді және 42 бау-ырлас қалалармен қарым-қатынас орнату туралы келісімдер жасалған.

Экономикалық міндеттерді ойда-ғы дай орындау қала бюджетінің тұрақ ты және орнықты орындалуын қам та масыз етуге өз әсерін тигізді. Бүгінде мемлекеттік бюджеттің түсімі 1999 жылдың деңгейінен 18,8 есеге артып отыр, оның ішінде рес-публи калық бюджет – 26,9, ал жер-гі лікті бюджет – 9,4 есеге жоғары.

Тұрғындардың әлеуметтік жағ-дайы ның жақсаруына орташа жала қы ның өсуі дәлел бола алады. 1998 жылмен салыстырғанда ол 12,3 есеге артып, 158 899 теңгені құрап отыр. Күнкөріс табысы төмен тұрғындардың үлесі 2000 жылғы 11,6%-дан 2013 жылы 0,5%-ға дейін азайған. Жұмыссыздық деңгейі де осы аралықта 13%-дан 5,5%-ға дейін төмендеді. Осының бәрі Астананың алдағы жоспарларға жылдам жетіп жатқа ны ның көрсеткіші сынды.

Былтыр Астананың өнеркәсіп әлеуеті «Индустриалдық парк» аумағында Елбасы ашқан жаңа 8 өндіріс орнымен толықты. Осы ның арқасында өнеркәсіп өнді рі сі нің көлемі соңғы үш жылда екі есеге дейін ұлғайып отыр.

21www.astana-akshamy.kzE-mail: [email protected]

Бар ша мыз үшін бұл – маңызды кезең, өйткені осы уақытта Елбасының астананы көшіру жөніндегі тарихи шешімі мен елорданың қалыптасуы елімізге оң қарқын үстемелеп, даму-дың жаңа деңгейге көтерілгені жөнінде нық сенім орнады.» деп, жаңа астана құрылысына 15 жыл ішінде құйылған инвестициялардың бүгінгі таңда мультипликативті экономикалық тиімділік бергенін және қаланың өзін-өзі қамтамасыз ету деңгейіне шыққанын айтқан еді. Оның айтуынша, қазіргі Аста-на – жасампаздыққа бағытталған ұлтымыздың рухани тірегі, сонымен қатар, халықаралық бастамалардың әлем мойындаған орталығы.


Мемлекет Басшысы Нұрсұлтан Назарбаев ел алдына жаһандық жаңа мақсаттар қоя отырып, Аста на «Мәңгілік ел» ұлттық идеясындағы жеті құндылықтың біріне айналуы керек екенін айт қан болатын. Атқарылып жатқан жұмыстардың аясында осы жолдағы ізгі мақсаттардың негізі қаланғанын білуіміз керек. Яғни, аумақтық жалпы өнім, макро эко номикалық өсім және өндіріс кәсіпорындарының өнім шы ғаруы мен қызмет көр сетуі – барлығы бірдей – қала ның қарыш-ты дамуының айқын нышаны. Нақты лай айтсақ, ЖАӨ 3 трлн 245 млрд теңгені құраса, макро-эко но ми калық өсу 3,4%-ға дейін жеткен. Ал, өнді ріс кәсіп орын-дары құны 263 млрд теңгеден асатын өнімдер шығарды. Сон-дай-ақ, экономиканың нақты сек-торында 18 мыңдай жаңа жұмыс орны пайда болып, жұмыс-сыз дық деңгейі бұрын ғымен салыстырғанда едә уір төмендеп, небары 5,5%-ға жеткен.

Жоғарыда айтылғандармен шектеліп қана қоймай, Астана қаласы әлеуметтік-экономикалық дамуының 1997 жылдан 2013 жылға дейінгі аралықтағы негізгі индикаторларына үңілер болсақ, көп нәрседен хабардар боламыз.

Қазіргі кезеңде Астананың өзін-өзі қамтамасыз етуі жөнін-дегі Елбасының тапсырмасы жүзеге асырылды. Оған қала эко но ми касындағы жүйелі өзгеріс тер дәлел. Мысал ретінде түсімнің жалпы құрылымынан қаланың өзіндік түсімдерінің едәуір артқанын айтуға болады. Трансферт және кредиттердің үлесі төмендей отырып, 2008 жылы олар 25%-ды құраса, 2013 жылы 45%-ға өскен.

Мемлекеттік бюджетке түсетін жалпы түсімдер жылына орта-ша есеппен 20% өсу үстінде. Бұл көрсеткіш 2013 жылы 610 млрд теңгені құрады. Сондай-ақ, жалпы қаржы салымында

мемлекеттік қаражат үлесі де төмендеді. Ал 1998 жылдан бергі жеке инвесторлар үлесі 38%-дан 62%-ға дейін өсіп отыр. Соның нәтижесінде республикалық бюджетке 2015 жылы 7,5 млрд теңге құйылса, 2016 жылы ол 17,3 млрд теңгені құрайды деген болжам бар. Осылайша Аста-на республикалық бюджетке қаражат беретін төрт донор аймақтың қатарына енеді.

Қазіргі таңда Астана қаласы-ның территориясында 8 жоба іске асырылуда, соның ішінде 1 жоба аймақтық индустрия-ландыру картасына енгізілген: ол – «Сэндвич-панель шығару зауытын салу» жобасы. Ал біреуі аймақаралық деп танылған қалған 7 жоба аймақтық инудстриялан-дыру картасына енгізілген.

Бұлардың ішінде «Абу Даби Плаза» көпфункционалды кешен-нің салынуы», аймақаралық «Фарма цев тикалық фабрика», «Жылы жай кешенінің салынуы» және «Ақмола облысындағы Нұра–Есіл каналын қайта құру» жобалары бар. Сонымен қатар, Ұлттық ғарыш агенттігінің «Kaz-Sat» хабар тарату және байланыс серігі жүйесін құру», «Жинақ-тау-сынау кешенін құру» және «Қазақстан Республикасы жерін алыстан барлау ғарыш жүйесін құру» жобалары қолға алынып отыр.

Нысандарды енгізу кесте сі не сәйкес, 2010 жылғы 1 жар ты-жыл дық та қуаты жылына 20 мың шаршы метрлік «Сэндвич-панель шығару зауытын салу» жобасы іске асырылды. Ал ай мақ-тық индустрияландыру картасын өзектендіру бойынша жүргізілген жұмыстар аясында қазіргі таңда Қазақстан Республикасының Индустрия және жаңа техноло-гиялар министрлігімен «Ремло-ко мотив» АҚ «Жолаушылар вагон да рын жасау зауыты» және «Каз главпродукт» ЖШС «Көлік – логистикалық орталық» атты 2 жоба келісілген.

Индустрияландыру картасы аумағында инвестициялық жо-ба ларды жүзеге асыру Аста-на қаласының әлеуметтік-эко-но ми калық дамуына оң ықпал етеді. 2015 жылға қарай жаңа өн ді рістерді енгізу осы салаға 300 млрд теңгеден астам қара жат әкеледі деп күтілуде. Бұл дегенің – бюджетке түсетін салық кіріс-те рін едәуір арттырады деген сөз. Ол өз кезегінде Астананың жалпы ішкі өнімін арттыруға өз әсерін тигізеді. Сондай-ақ, бұл халықтың жұмыспен қам ты луы мен жұмысқа орналасу мәсе ле ле-рін шешуге ықпал етуші 800-ден астам жаңа жұмыс орындарын ашуға жол ашады.

Бұл күні «Индустриялық парк» кәсіпорындарының қыз-меті нәтижесінде салық тық төлем дер 23 млрд теңгені құрап, ол инженерлік инфра құры лым-дарға жұмсалған шығын дар ды тол ты рып қана қоймай, соны-мен қатар, қала экономикасына 5 млрд теңге қосымша қаржы салуға жағдай жасады.

Қазіргі кезде «№2 Индус-трия лық парктің» техникалық-эконо ми калық негіздемесі жа-салуда. 433 га аумақты қамтыған ол жерге экономикалық тиімділік жағы нан 10-15 жылдан кейін де инновациялық, ғылыми және эко номикалық талаптарға жауап беретін 30 жаңа кәсіпорындар салынатын болады.

Астана – еліміздің саяси орта-лығы, сондықтан да мұнда ірі өнер кәсіп орындары салынбай-ды. Сол себепті, шағын және орта

бизнестің дамуы мен инно ва ция-лық индустрияландыруды елорда экономикасының негізгі қос тетігі ретінде тануымыз керек.

Шыны керек, бүгінгі таңда ШОБ-ты дамыту елорда үшін өте өзекті мәселе айналып отыр. Өйткені, салалық қызмет құры лы-мын дағы ІАӨ 60%-ды құрайды. Қалалық бюджет үлесінің үштен екісі ШОБ субъектілерінен түседі. Олар өндіретін өнімдер құны 2013 жылы 1 трлн 185 млрд теңгені құрады.

Астананың болашағына алаң-даулы кез-келген тұрғын өз қаласының алға қойған жоспар-ларын жіті қадағалап, олармен жете танысуы керек. Осы орайда бәріміз еліміздің бас шаһарын 2015 жылға арнаған мақсаттары арқылы да айқын танып-біле ала-мыз. Ол біздің жаңа өмірге деген құлшынысымызды арттырып, қуа ты мызды еселей түседі.

2015 жылы аймақтық жалпы өнімнің көлемі 4063,0 теңгені құрап, ол 2009 жылғымен салыс-тыр ғанда 2 есеге артады деп күтілуде. Сондай-ақ, еңбек өнім-ді лігін өңдеуші өнеркәсіпте 2009 жылмен салыстырғанда 1,7 есеге арттыру жоспарла-нуда. Мемлекеттік мекемелер мен ұйым дардың сатып алудағы қазақ стан дық тұтыну үлесін 62%-ға және «Индустриалды парк» аума ғында өндірілетін өнімдердің көлемін 150 млрд, агроөнеркәсіп кешеніндегі еңбек өнімділігін 1,3 млн теңгеге жеткізу – негізгі мақсаттар қатарында. Ал ІАӨ-дегі шағын және орта бизнестің үлесі 41,3%-ды құрамақшы.

Алдағы жылы бизнесті тіркеу және жүргізуге байланысты опе-ра циялық шығындар 30%-ға төмендесе, туризм саласында қыз мет көр се тетін ұйымдар табы сы ның жиынтық өсімі 15%-ға жетеді.

Қала әкімі Иманғали Тасмағам-бетов «Былтырғы жылы Астана өзі нің 15 жылдығын атап өтті.

49

49


Қауіпсіздікті қамтамасыз ететін кешенді жүйені жүзеге асыру барысын-

да елордалық мамандар көптеген елдің тәжірибесін зерттеген. Олардың тиімді тұстарын енгізуді мақсат етті.

«Astana Innovations» ұлттық к о м п а н и я с ы н ы ң б а с қ а р м а төрағасы Талғат Әшімнің айту-ынша, қала тіршілігін кешенді қамтамасыз ету жүйесінің басты мақсаты – қауіпсіздікті қамтамасыз ететін салалардың жұмысын тиімді үйлестіру. Қоғамдық тәртіпті сақтаудың барлық шараларына инновациялық технологияларды енгізу. Бірыңғай құрылғылық-бағдарламалық жүйемен жабдық-талған жоба қолданысқа енген кезде қа л а т ұ рғындарының қауіпсіздігі артады.

Алдағы уақытта елорданың қауіпсіздігіне жауапты барлық құ рылымдардың қызметі бір орталыққа топтастырылады. Нақты әрі дәйекті ақпарат қоры қалыптасып, Астана тәулік бойы бақылауға алынады.

Жо б а д а қ а л ан ы ң т ү к п і р -түкпіріне дейін бейнекамера орна-ту көзделген. Жаңадан құрылатын Ж е д е л б а с қ а р у о р т а л ы ғ ы қауіпсіздік жағдайына байланыс-

ты келіп түскен ақпараттарды түгел елеп-екшейді. Жарық, су, инженерлік желілердегі ақаулар ту-ралы мәліметтер де осында өңделіп, шешім қабылдау үшін тиісті меке-мелерге жедел жеткізіледі.

Барлық нысандар бақылауда болады. Арнаулы бағдарламалық қамсыздандыру өрт пен түтінді шұғыл түрде табу мүмкіндігін береді. Сонымен қатар, жолда жүру ережесін бұзушылардың фото және бейне түсірілімін қамтамасыз ете алады. Қоғамдық көліктегі азаматтардың денсаулығын қорғау мақсатында автобус салондарына бірнеше құрылғылар орнатылады. Болып жатқан оқиғалар оффлайн және онлайн режимінде заманауи 3G және 4G мобильдік байланыс желісі арқылы бақыланбақ.

Шұғыл байланыс терминалы – әлемдік тәжірибеге жүргізілген сараптаманың нәтижесінде адам-дар көп жиналатын жерлерге вандализмді анықтау үшін көше тәртібін бақылауға арналған құрылғы. Терминалдар шұғыл байланыс орталығы мен аудио және бейне ақпараттар алмасу мүмкіндігіне ие. Мәселен, SOS немесе АНЫҚТАМА тетігінің бірін басса болғаны, шақыруды қабылдап отырған оператор-мен бейнебайланыс орнатыла-ды. Сондай-ақ, олар орналасқан аймақта естілетіндей қатты сөйлете отырып, терминалдарға хабар-ландыру жасаудың жүйелері де қарастырылған.


– Президентіміздің өзі «Болашақ госпиталі» деп атаған медициналық кластер аясы жылдан жылға кеңейіп келеді. Оның құрамына кіретін «Ана мен бала» ұлттық ғылыми орталығында – 500, Республикалық бала-ларды оңалту орталығында – 3 0 0 , Р е с п у б л и к а л ы қ ж е д е л м е д и ц и н а л ы қ ғылыми орталығында же-дел жәрдем станциясын-

да – 240, Республикалық нейрохирургиялық ғылыми орталығында – 160 және Ғылыми кардиохирургия орталығында 180 жатын орын бар. Ал, Республикалық диагностикалық орталық бір ауысымда 500 жанды қабылдайды.

Жалпы, медициналық қ ы з м е т к ө р с е т у д і ң инновациялық кластерінің негізгі міндеті – заманауи

ғылыми жетістіктерді енгізу, халықаралық ауруханалық менеджмент принциптерін ж ә н е д и а г н о с т и к а м е н емделудің халықаралық стандарттарын трансферт-теу. Осы тұрғыдан алғанда, Ұлттық медициналық хол-динг бұрынырақ тек шетелде жасалатын кейбір күрделі оталарды қазір өзімізде жасай бастағаны мақтаныш сезімін тудырады.

Астана қаласы көліктің көптігі жағынан біраз мегаполистерді басып озғалы тұр. Жаңа жол-дар салынып, ақылы тұрақтар қолға алынса да көлік кептелісі көбеюде. Жобаның артықшылығы – автобустарға басымдық беріледі. Оларға арналған жеке жолақтар белгіленіп, қаланың бір шетінен екіншісіне орта есеппен 20 ми-нутта жетуге мүмкіндік тумақ. Бұл ретте «ақылды бағдаршамдар» көмектеспек. Яғни, ол іске қосылса, қай бағытта кептеліс көп, алдымен сол бағыттағы көліктерді өткізіп жіберетін болады. Айта кеткен жөн, мұндай бағдаршамдар алды-мен Сарыарқа, Тұран даңғылдары мен Қонаев, Достық, Сарайшық, Сығанақ көшелерінде орнатылады. Және «ЭКСПО» халықаралық көрмесі басталғанға дейін толық іске қосылады. Осы кезде қаланың орталық көшелеріндегі 304 жол қиылысы, ал 2017 жылдан кейін шағын аудандардағы 56 жол қиылысындағы қозғалыс «ақылды бағдаршамдармен» реттеледі.

Автобус аялдамаға уақытылы келе ме? Бұл енді «Ақылды аялда-ма» жобасымен шешімін таппақ. Кешенді жүйе жолаушыларды авто-бус кестелері, оның жүретін жолы, қоғамдық көлік қозғалысының сызбасы туралы жедел әрі өзекті ақпаратпен қамтамасыз ете оты-рып, қызмет көрсетудің сапа-сын арттырады. Сонымен қатар, төтенше жағдай орын алған болса, халықты хабардар етеді. «Ақылды аялдамада» онлайн режимінде автобустардың келу уақыты тура-лы мәліметтер көрсетілетін арнайы ақпараттық дисплей орнатылады. Ал, машинаның маршруттағы бағыты туралы ақпарат Астана қаласының Жолау шылар тасы-малдау басқармасы орталығының автоматтандырылған жүйесінен т ү с е д і . А р н а й ы ж а с а л ғ а н бағдарламалық қамсыздандырудың арқасында мәліметтер сарап-талып, әрбір 10 секунд сайын жаңартылады. Жаңа жүйе қала тұрғындары мен қала мейман-дарына керект і маршру т т ы

күту уақытын пайдалы өткізуіне жәрдемдеседі. Өйткені, автобустың келуі туралы нақты ақпаратты білсе, жақын жердегі дүкенге кіріп, үйге азық-түлік, газет алуға, телефонның ба л ансын толт ыру ға бол ад ы. Әзірге эксперимент ретінде аялда-ма Астананың сол жағалауындағы « Ке р уен » с ауд а - о й ы н - с ау ы қ орталығының маңына қойылады. Егер пилотты жобаны көпшілік қолдайтын болса, «ақылды аялдама-лар» қала бойынша түгел қойылатын болады.

«Астана Innovations» компаниясы «Smart Astana» жобасын іске асы-руды одан әрі жалғастыруда. Жоба аясында қарқынды жұмыс жүргізіліп жатқан бас ты бағыттар белгіленіп қойды. Бұл – «ақылды» басқару (Smart Governance), «ақылды» эко-номика (Smart Economy), «ақылды» мобильділік (Smart Mobility), ақылды» қоршаған орта (Smart Environment), «ақылды» адамдар (Smart People) және «ақылды» өмір (Smart Living). Жетінші бағыт –

басқа бағыттардың болуын және сапалы түрде қарым-қатынасын қамтамасыз ететін қолдаушы IT-инфрақұрылым.

–Бүгінде «Price Waterhouse Coopers» компаниясымен біріге отырып, жол картасы әзірленуде, онда қазірдің өзінде 35 жоба мен смарт-бастамалар айқындалып отыр. Одан басқа, үш техникалық-экономикалық негіздеме (ТЭН):

тұрмыстық қызметті қамтамасыз етудің кешенді жүйесі, неме-се safe-city, интеграциялық тұғырнама және мәліметтер беру желісі аяқталу үстінде. ТЭН мәліметтері кейіннен Астананың басқа смарт-жобаларын іске асы-ру үшін негіз қалайтын қаланың барл ық инфрақұ рыл ымд ық жобаларын қамтиды. Әлемнің 50 «ақылды» қалаларының

қатарына енуге ұмтылыс, әрине, біздің маман дар дың біліктілігімен ғана анық талып отырған жоқ: біз осы салада тәжірибелері бар халық аралық компаниялармен және сарап шы лармен қарқынды ынтымақтастық орнатудамыз, –дейді ұлттық компа ния ның басқарма төрағасы Талғат Әшім.

Гүлмира АЙМАҒАНБЕТ

Астана – әртүрлі мәдениеттер тоғысқан шаһар. Оның өн-бойында батыс пен шығыстың сәулет өнері өзара үйлесім тапқан. Бірінен-бірі өтетін әсем ғимараттардың екеуінде британдық әйгілі сәулетші Норман Фостердің қолтаңбасы жатыр.

Бұл сәулетшінің керемет шеберлігі туралы әлемде жазбаған ақпарат

құралдары жоқ шығар, сірә?! Себебі, ол – жаһандағы теңдесі

жоқ сәулетші. 2005 жылдың желтоқсанында «The Tіmes»

газеті Норман Фостерді бүкіл әлем өнеріндегі

№1 тұлға деп жария-лады. «Гиннесс

кітабына» ол әлемдегі ең

а т а қ т ы а д а м


ретінде енді. Оны айтасыз, Норман екінің бірі еншілей бермейтін әйгілі Прицкер сыйлығының лауреаты болған. Бұл – Нобель сыйлығымен пара-пар жүлде. Бүгінге дейін 60-тан астам ұлттық және халықаралық конкурстардың жеңімпазы болған сәулетші 300 награданың иегері атаныпты. Дәл Фостердей жетістікке қол жеткізген сәулеткер әзірше табылмай тұр. Әр жетістігінің өзі неге тұрады?! Америка, Франция, Ұлыбритания елдері берген өңкей алтын медальдар. Өзінің лорд атағы тағы бар. 1935 жылы Манчестер маңайындағы шағын қалашықта, қарапайым жұмысшы отбасында дүниеге келген Норман Фостер бұл атақ-дәрежеге тек өзінің еңбекқорлығымен, асқан талантымен қол жеткізді.

Заманауи архитектура саласында «хай-тек королі» атанған Норман Фостер әлемдегі «ақылды үйлер» жаңалығын енгізгендердің бірі. Бұл дегеніңіз – сөзбен басқарылатын лифтілер, дауыспен қосылатын кіржуғыш, қолдың ырғағымен жанатын шамдар. Қазір ғимараттарды салуға кеңінен қолданылып

жатқан шынылы айнаны да алғаш жобалаған және салдыртқан – Норман Фостер.

Осындай ұшқырлығымен бри-тан сәулетшісі әлемнің

талай елінде өзіндік жобасын тұрғызып тастады. Мысалы, Лондондағы «Мэри-Экс» ғимаратын атап өтуге болады. 40 қабатты зәулім үйді жергілікті тұрғындар «қияр» деп атап кеткен. 2001-2004 жылдар аралығында тұрғызылған ғимарат электр энергиясын басқалардан екі есе аз тұтынады екен. Ал «Hermitage Plaza» – Франциядағы ең биік ғимараттардың бірі. Өзі Париждің орталығында орналасқан. Бір-біріне жапсарлас орналасқан екі мұнарадан тұратын кешеннің биіктігі 85 метрге жетеді. Бұдан басқа, «Виадук Мийо» көпірі, «Vieux Port» павильо-ны, «Сити-холл» ғимараты, Берлиндегі Рейх-стаг, Лондондағы Миллениум – бәрі де Норман Фостердің қиялынан туған таңғажайып жобалар.

Норман Фостердің Астанадағы алғашқы жо-басы – Бейбітшілік пен келісім сарайы. Осы бір сәулет өнерінің жобасына баста бында әлемнің әр түпкірінен 48 шығармашылық жұмыс ұсынылған екен. Олардың ешқайсысы сарапшылардың көңілінен шықпаған. Бұдан кейін конкурс талап-тарын өзгертіп, қайтадан байқау жариялайды. Тек 2004 жылдың күзінде жобаның жеңімпазы анықталған. Ол Норман Фостер болып шықты. Әлем бойынша ең үздік ондыққа кіретін көрнекті архитектор, небір ғажайып туындыларды өмірге әкелген сәулетшінің жобасы үздік болмауы мүмкін емес те еді. Он үш айдың ішінде салынып біткен Астана «пирамидасының» биіктігі – 75 метр. Жалпы аумағы 25,5 мың шаршы метрді

алып жатыр. Ғимарат қабырғаларының түсі әртүрлі. Соған қарап, «пирамиданы» үш кезеңге бөлуге болады. Төменгі қабаты өткен шақты білдірсе, 3-7 қабаты осы шақты, ал жоғарғы жағы болашақты бейнелейді. Бұл – сәулетшінің идеясы.

Норман Фостердің Астанадағы тағы бір жоба-сы – «Хан шатыр» сауда-ойын-сауық орталығы. Бұл да қаланың ажарын айшықтай түсетін ғимараттардың бірі.

Архитектор болашақта адамзат тарихындағы ең кең әрі ең биік ғимарат жобасын жасағысы келеді екен. Оған өзі «Хрусталь аралы» деген ат беріпті. Гауһартас пішіндес көк тіреген ғимарат тұрғызу да ойында бар. «Бұл – келешектің еншісінде» дейді ол.

Манфреди Николеттидің с ә у л е т к е р л і к т у ы н д ы л а -ры экологиялық таза және биоклиматтық төзімді жобалар болып келеді. Себебі, сәулетші архитектура саласын табиғаттың б ө л і н б е с б ө л ш е г і р е т і н д е қабылдайды.

Италиялық шебер Римдегі Ла Сапиенца университетін бітірген. Өзі қазір осы уинверситеттің про-фессоры, халықаралық Сәулет академиясының вице-президенті. Мәскеу және Франция архитектура академиясының мүшесі.

Оның сәулет өнері саласын-да ешкімге ұқсамайтын өзіндік қолтаңбасы бар. Архитектор құрылыстарды жобалағанда күрделі ландшафтық жұмыстарды

пайдалағанды жөн көреді. Айталық, Рим мен Пизеде салынған Әділет үйлері, Италияның көптеген қаласындағы аэропорттар, Детройттағы аэровокзал – соның айғағы.

Николеттидің әлемге әйгілі жобасының бірі 1974 жылы бой көтерген бұрандаға ұқсайтын 600 метрлік ғимарат. Бұрын-соңды болмаған ерекше жоба талайлар-ды тамсандырып, сәулетшінің шеберлігіне тәнті етті. Бұл жоба оның талай әріптесіне ой салды. Бұдан кейін осыған ұқсайтын ғимараттар әлемнің түпкір-түпкірінде бой көтере бастады.

Жалпы, өнер сыншы-лары қазіргі замани архи-

Айталық,н Әділет

өптеген орттар,– соның

е әйгіліылы бой йтын 600н-соңдыалайлар-етшінің ұл жобай салды.ын

тектурада ешкімге ұқсамайтын бітім-болмыс пен батыл да ұтқыр шешім болуы керек дейді. Міне, осы талаптарға сай келетіндердің бірегейі Манфреди Николеттидің туынды-лары. Күтпеген сәулеттік шешімдерді өмірге әкеліп, талайларды тамсандырып жүрген архитектор жеке шығармашылығында «жасыл» технологияны кеңінен қолдануды тәуір көреді.

Италиялық сәулетші халықаралық конкурстарға белсенді қатысып тұрады. Ол 1989 жылы Александрия кітапханасы жобасына қатысып, жеңімпаз болды. 1990 жылы Афи-ны акрополі музейінің жобасы конкурсында да үздік шықты.

Николетти кез келген елдегі ғимаратты жобалаған кезде, сол жердің табиғатын, халқының дәстүрін, талғамын алдымен ой елегінен өткізіп алатынын айтады. «Сол елдің менталитетін түсінгенде ғана олардың көңілінен шығатын сәулет туындысын өмірге әкеле аласың» дейді ол.

Нерви, Гроппиус, Ямасаки сынды әлемге әйгілі архитекторлармен бірге жұмыс жасап, тәжірибесін шыңдай түскен сәулеткер енді балалардың ықыласын осы салаға көбірек аударуды мақсат етеді. Осыған байланысты Николетти «Балалардың сәулет өнеріне саяхаты» атты кітапты жарыққа шығарды.


Ағайынды Тортаевтар – Жамбыл өңірінің тумалары. Бала кездерінен өнерге жақын болып өскен. Әкесі Сейітжан ауыл-аймаққа танымал өнерлі жан болған. Марқұм өз заманында ағаштан, темір-терсектен түрлі бұйымдар жасап, ел игілігіне жаратқан екен. Сол кісінің тәлім-тәрбиесін алған қос баласы да әке өнерінен құралақан болмады. Сызу сызды, сурет салды. Ал, мектепте жүргенде барлық қабырға газетін шығару, мерекелік шараларды безендіру жұмыстары екеуінің мойнында болды. Аралары екі жас болса да, бала кезден басталған өнердің арқасында бір оқу орнын оқып, бір мамандықты игеріп, бірдей жобаларды қолға алып, әлі күнге дейін бірге еңбек етіп келеді.

1998 жылы елорданың халықаралық тұсаукесер рәсімі болды, Астана әлемге таныс-тырылды. Алаш баласы ендігі жерде өз астана-сын салуға кіріскен тұста, елімізге белгілі сәулетші Монтақаевтың шақыртуымен Байғұтты мен Арапбай да бас шаһарға ат басын бұрған-тын. Міне, содан бері талай жобалары қанат қағып, жүзеге асты. Қаладағы сәулеті жарасқан талай ғимараттың жобасын ойлап тапты.

Қазақстанға белгілі «Моби-текс» компаниясында жұмыс істеген қос сәулетші ең алғаш қазіргі қала әкімдігі жанындағы о р т а л ы қ ә м б е б а п д ү к е н н і ң құрылысына қатысады. Көркемдік м а ң ы з ы ж о ғ а р ы б і р е г е й сәулеттік нысандарға идея беріп, қолтаңбаларын қалдырады. Соның бірі әрі бірегейі – Ақорда. Пре-зидент резиденциясы жобасын жасауда ағайынды сәулетшілердің өзіндік үлестері бар. Одан кейін Ж оғ арғ ы с от , Үкімет және Министрліктер үйін салуға да бір кісідей атсалысады.

«Президент резиденциясы – қала құрылысы ансамблінің композициялық және мазмұндық орталығы. Жобаны жасамас бұрын, әлем елдеріндегі пре-зидент ғимараттарын әбден зерттедік. Ұлы даланың дәстүр сабақтастығының сақталуы идея-сын, еуразиялық тағаттылық пен бүгінгі әлемдік өркениет биігіне ұмтылған қуатты Қазақстанның ж а с а м п а з д ы ғ ы н а й ш ы қ т а п көрсеттік. Еуропалық сәулет өнеріне тән дәстүрлі шешімді жаңа мазмұнмен толықтырдық. Дәл осы ғимараттың жобасы біз үшін тым ыстық. Эскиздік жобасын бар-жоғы 7-8 айдың ішінде Елбасы ұсынған идеяны одан әрі жетілдіре отырып, қазақы әрі шығыстық әдіптер арқылы өзгеше мазмұн беруге тырыстық. Ал, жобаның эксклюзивті ерекшелігі резиденцияға көркемдік тұтастық беретін қазақ бейнелеу өнерінің бірегей жиынтығы десек болады. Жоба авторларының саны үш

адам болғанымен, қоғамдық талқылау кезінде еліміздің белді сәулетшілері Рүстембековтің, Монтақаевтың, Чиканаевтың кеңестеріне құлақ түрдік» дейді ағайынды Тортаевтар.

Тортаевтар Астанаға келген алғашқы жеті жыл ішінде күні-түні еңбектеніп, 15 сағаттан кем жұмыс істемеген. Тапсырыс көп. Уақыт тапшы. Қағаз бетіне түскен жоба құрылысқа қарай бет бұрғанша көп уақыт кетеді. Осындай күндері көмекке мектеп жасындағы балаларын да тартады. Қолдарына қағаз бен қалам ұстатып, сәулет жобасын сызуды үйретеді.

«Бала қиялы шексіз емес пе?! Кейбір нысандардың негізгі идеясын осы балаларымыз берді. Темір-терсекке бағынып қалған миымыз нысанның қ ұ р ы л ы с ө л ш е м д е р і н е а с а м ә н береміз де, сәулет жағын кейде ескере бермейміз. Ал, балалардың ойы түпсіз терең ғой, талай рет солардың сызған жобалары ұнап, одан әрі жетілдірген едік. Соның арқасында әулетіміздің бәрі бүгінде архитектор маманы болып шықты» дейді олар.

Астана – Еуразия кеңістігіндегі барлық сәулетшілердің қолтаңбасы шоғырланған қала. Елорданың сәулеттік келбеті жанымызға өте жақын деген қос сәулетші өз қолдарынан шыққан әрбір ғимараттың құрылысына, тасы мен кірпішіне дейін жанашырлықпен қарайтындықтарын жеткізді. Тіпті, өз қалауларымен құрылыс нысандарына талай барып, оны пайдалануға бер-генше құрылыс өкілдерімен сөйлесіп, басы-қасында жүрген. Міне, бұл ағайынды сәулетшілердің елордаға деген ерекше ықыласы мен махаббаты болса керек.

Байғұтты мен Арапбайдың бірігіп жасаған жобалары көп. Ақтөбе, Тараз, Алматы, Астана қалаларын қосқанда барлығы алпысқа жуық жобаны пайдалануға берген екен.

І н і с і А р а п б а й д ы ң б а с қ а с ә у л е т ш і л е р д е н е р е к ш е л і г і к о м п ь ю т е р л і к г р а ф и к а н ы е р -терек игерген маман. Ол кездері компьютердің тілін меңгергендер өте сирек еді. Графиканың арқасында талай жұмыстарды бітіруге мүмкіндік

мол болып, қолмен сызған қиындықтар артта қалған.

«Бауырым менен кейін Алматыдағы сәулет институтын бітіріп, Ақтөбе қаласына жолда-мамен барды. Бірақ, Астанаға бірге келдік. Жаңалыққа жаны құмар Арапбай тек талантты архитектор ғана емес, өнертапқыш қасиеті де бар. Біраз өнертабыстарына авторлық құқық иеленген. Қазір «ЭКСПО - 2017»

халықаралық мамандандырылған көрме қарсаңында бірнеше құрылыс жобаларымен айналысып жатыр. Бұйыртса, құрылыста жаңа бір толқын пайда болады деп ойлай-мын. Астананың суығына төзімді ғимарат қабырғасын жасаумен шұғылданып жатырмыз. Арапбайдың да, менің де жеке және бірлескен жобаларымыз бар» дейді Байғұтты Тортаев.

Арапбайдың ойлап тапқан бір жобасы – «Дом невидимка». Яғни, қатар тұрған үш ғимараттың, ортасындағы нысан мүлдем көрінбейді. Шыныдан арғы беті ғана көрінетін ғажайып құрылыс жобасы. Саламын деушілер болса, сызбаны беруге дайын екендіктерін жеткізді. Қос сәулетшінің де жұмыс барысын-да ұстанатын негізгі қағидалары – нысанның электр қуатын үнемдеу, суыққа төзімділігін ескеру.

Айта кету керек, бүгінгі Астананың бет-бейнесін салуда Байғұтты мен Арапбай ғана емес, бүкіл Тортавтар әулеті атсалысуда. Байғұттының қызы Индира Тортаеваның жеке сәулет фирмасы бар. Ол Қазақстан бойынша Назарбаев зияткерлік мектептерін салу жоба-сын жеңіп алған. Бірнеше оқу ордасы бүгінде пайдалануға беріліп қойды. Индира дәл қазір Семей қаласындағы Назарбаев зияткерлік мектебінің жобасын дайындау үстінде. Ал, Сы-рым деген баласы – талантты архитектор. Ол әкесі басқаратын фирманың жұмыс жобаларын сызумен айналысады. Байғұттының Нұрым деген ұлы – Астанада салынып жатқан білдей зауыт құрылысының атқарушы директоры. Одан кейінгі Нұриддин деген ұлы мен Зухра атты қызы да сәулетші мамандығын игеруде. Еуразия ұлттық университетінің студенттері нағыз тәжірибенің қайнаған ортасында жүр. Ал, Арапбайдың ұлы Олжас – елордаға танымал дизайнер. «BI GRОUP» компаниясы салған біраз жобалардың авторы. Келіні Гүлжан екеуі елорданың сәулет өнерін дамытуда. Қызы Ай-мен де өз нанын осы саладан тауып жүргеніне үш жыл болды.

Міне, отбасымен сәулет өнерінің ортасында жүрген астаналық Тортаевтар әулеті – өзгелерге үлгі болар мерейлі шаңырақ иелері.

-


Никита Явейн негізінен зәулім ойын-сауық орталықтары мен мәдениет, ғылым, білім құрылыс нысандарын жобалаудың асқан шебері. Санкт-Петербург қаласының Ладога вокзалы, Нева даңғылы бойындағы халықаралық сауда орталығының кеңсесі және Бас штаб ғимараты

Сөйтсем, Президенттің Жоғары кеңестің пленарлық мәжілісінде баяндама оқып жатқан сәті екен. Нұрсұлтан Әбішұлы өз идеясын дәйекті сөздерімен, ойлы тұжырымдармен дәлелдеп шықты. Бұл – 1994 жылдың 6 шілдесі

сәтті шыққан жобалардың қатарында. Сәулет саласының мамандары Никитаны тарихи ғимараттарды жаңғырту мен қазіргі заман талаптарына сай бейімдеудің нағыз шебері деп бағалайды. Оның жасаған жұмыстары халықаралық марапаттар мен жүлделерге ие. Сәулет өнерімен қоса оқытушылық және қоғамдық қызметпен де белсенді айналысады.

Никита Явейннің елордадағы ірі жобасының бірі – Оқушылар сарайы. Президент тапсырма-сымен бой көтерген балалар шығармашылығын шыңдайтын зәулім ғимарат Тәуелсіздіктің 20 жылдық мерейтойы қарсаңында балаларға жасалған ең үлкен тарту болды. Жобаны көптеген сәулет туындыларының ішінен Елбасы қатысқан халықаралық комиссия іріктеп алды. Кешеннің тұрғызылу барысында озық техноло-гиялар қолданылып, көз жауын алатын заманауи құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілді.

Болашақта бұл сарай әлемнің түпкір-түпкіріндегі жас ғалымдар, инженерлер, конс-трукторлар мен саяхатшылардың басын қосатын

іргелі ғылыми-зерттеу орталығына айналмақ. – Шынын айтсам, сарайдың ашылу рәсіміне

келе жатып түрлі ойлар келді. Ұшақта отырып алып құрылысы күрделі сәулет кешенінің аз уақытта салынып біткеніне күдіктеніп, кемшілік тұстары бар шығар дедім. Бақытымызға орай, ғимарат біз ойлағаннан әлдеқайда жоғары деңгейде салынған. Нысанды алғаш көргендегі көңіл-күйімді сөзбен жеткізу мүмкін емес. Төбесінен бақайшағына дейін әйнекпен тұтас қапталған кешеннің сыртқы көрінісі өте тар-тымды. Күндіз жарық шашқан күн сәулесі шыны бетінен шағылысып, түнде ішкі жарықшамның күшімен жанған кезде, сарайдың көркі тіпті ажарлана түседі, – дейді сәулетшінің өзі Н.Явейн.

Никита Явейн Астана халықаралық әуежайы тарихында да орын алады. Әуежайды қайта жаңартудың халықаралық жобасына қатысқан ол «ЭКСПО-2017» халықаралық көрмесі қарсаңында салынатын жаңа теміржол вокзалы құрылысының авторы. Конкурсқа түскен Герма-ния, Австралия, АҚШ, Қазақстан және Түркия

сәулетшілері арасынан Явейн басқаратын Санкт-Петербургтегі «Студия 44» сәулет ше-берханасы жеңімпаз атанған. «Астанадағы жаңа вокзалдың ең тартымды бөлігі – арка болады дейді. Оған қараған адам қазақ сияқты көшпелі халықтың тұрмысынан хабар алады. Аркаға кереге элементтерін қосып, ол вокзал мен оған әкелетін жолдар арасындағы кемпірқосақ секілді иіліп тұрады. Мұнымен Астананың кеңдігін және әлемдегі теңдессіз қала атануға ұмтылысын көрсетпекпіз. Сонымен бірге, көшпенді мәдениетке етене жақын ер-тоқым мен садақ бейнелерін де енгізбекпіз» дейді ол.

Айта кеткен жөн, вокзал ғимараты бес қабаттан тұрады. Жоба мазмұны бойынша вок-зал жай ғана темір жол бекеті емес, елорданың жерүсті бас қақпасы ретінде сипатталады. Пой-ыздардан бөлек қоғамдық көліктер, вокзалды әуежаймен қосатын трамвай жүйткімек.

Не керек, сәулетшінің бұл жобасын көретін күн де алыс емес.

болатын. Өзім кезінде Жоғары кеңестің депута-ты болып, жобалау институттары мен үкіметтік құрылымдардағы лауазымдарда қызмет ет-кеннен кейін Елбасын жақсы білетін едім. Ол – айтқанында тұратын адам. Әрі кез келген мәселені әбден ой елегінен өткізіп барып, шешім қабылдайды. Сондықтан, мен Астананы ауыстыру туралы әңгіме Елбасының аузынан алғаш шыға сала-ақ, ол мақсаттың сөзсіз орын-

далатынын ұғындым. Бірден жігіттерді жинап, Астана қаласы бас жоспарының алғашқы сыз-басын әзірлеуге кірісіп кеттік. 1996 жылы «Ақ орда» жобалау-құрылыс компаниясын құрдық.

Алғашқы жылдары қиындықтар болмай қойған жоқ. Әсіресе, жобалау институттары тарағаннан кейін жан-жаққа бытырап кет-кен білікті кадрларды қайтадан жинау оңай болған жоқ. Екінші, бұл экономика күйреп, өндіріс тоқтаған қиын-қыстау кезбен тұспа-тұс келді. Қаржы жағы қолбайлау болды. Дегенмен де, өз ой-тұжырымдарымызды қағазға түсіріп, Елбасына ұсындық. Кейін Үкіметтің қаулысы шығып, бізді бас жоспардың авторлары ретінде бекітті. Бұл сәулетшілер тобының қатарында Б. Досмағанбетов, С. Баймағанбетов, Қ, Монтақаев, Т. Ералиев, С. Жүнісов, Е. Мұхаметшина, Л. Нысанбаева, В. Гладких, В. Тоскин сынды білікті азаматтар бар болатын.

Алғашқы кезде біз ескі орталықты жаңғырту жұмыстарымен айналыстық. Өйткені, Астана еліміздің бас қаласы болып жарияланғаннан кейін орталық мемлекеттік органдарды орна-ластыру – басты мәселелердің бірі болды. Осы-

лайша, шағын шаһардың астаналық келбетін қалыптастыру үшін тынымсыз тірліктер бас-талып кетті. Жоба бойынша алдымен қазіргі орталық алаңдағы ғимараттар ретке келтірілді. Кезінде жобалау институтының ғимараты болған 16 қабатты нысан Парламентке беріліп, қайта жаңғырту жұмыстары жүргізілді. Байырғы облыстық атқару комитетінің ғимараты Үкімет кеңсесі болып өзгерді. «Москва» қонақүйін Сыртқы істер министрлігінің ғимараты еттік. Тың игерушілер сарайы «Конгресс-холл» болып ажарланды. Міне, осылайша, елорданың алғашқы келбеті қалыптаса бастады. Кейін шаһардың көркем бейнесін айшықтап, жаңа ғимараттар бой көтерді. Астана көз алдымызда көз ілеспес жылдамдықпен дами бастады. Менің жобам бойынша дүниеге келген «Миллениум» галереясы, «Бизнес сервис орталығы», Қаржы министрлігі алдындағы алаң, Астаналық саябақтағы «Аквапарк» кешені, елорданың алғашқы шағын ауданы – «Самал» тұрғын үй кешені – бас қаланың дамуына қосқан үлесім.

Қазіргі Есілдің сол жағалауы бүгінгідей көркейіп, жағасына ел қонады деп біз де әсте ойлаған емеспіз. Есіл-дертіміз – оң жағалауды жандандыру еді. Бірақ қаланың жоспарлы құрылымы мен құрылысын дамыту жөніндегі тұжырымдама бойынша елорданың аумақтық дамуы тек батыс және шығыс бағыттарға ғана емес, оңтүстікке, Есіл өзенінің сол жағалауына қарай жүргізілу керектігі жөнінде шешім шықты. Ал өзен арнасы қаланың қос қапталын бөліп тұратын негізгі өзегі ретінде қарастырылып, оны жағалай көркем ны-сандар тұрғызу көзделді. Сол жағалаудың алғашқы үш ғимараты – «Ақорда» рези-денциясы, «Қазмұнайгаз», «Бәйтеректің» қазығын Елбасының өзі қағып, қай жерде орналасу керектігін көрсетіп берді. Кезінде ашық алаңқай болған сол өңірлер қазір адам танымастай өзгеріп, келісті қала болғанына менің өзім таң қаламын.

Дайындаған: Қымбат НҰРҒАЛИ, Гүлмира АЙМАҒАНБЕТ


Астанамен түйдей құрдас балалардың бірі – Алина Ошағанова қаладағы Ғали Орманов атындағы №7 мектеп-гимназияның 9-сыныбын бітіріп, Басқару колледжіне құжаттарын тапсы-рып қойды. Өйткені, ол бала кезінен дизайнер болуды армандапты. Енді өскенде еліміздің ең-сесін, халқымыздың рухын кө теретін игі істер атқарып, Астананың қазіргі заман талабына сәй-кестендірілген шаһарға айналуы үшін қыз мет етер білікті маман болып шығуды ойлайды.

– Қазіргі балалар бақытты ғой. Әлемдік сәулет өнерінің інжу-маржандарын көркі мен кел-бетінде айшықтаған бүгінгі Астанамен бірге өсіп, бірге есейіп келе жатқан қызымыз екінің бірінің маңдайына бұйыра бермейтін ерекше тағдыр сыйына құрметпен қараса екен деп, оның ақылды, әдепті, білімді болып өсуіне қолымыздан келгенінше тер төгіп келеміз. Үмітімізді ақтайды деген ниеттеміз, - дейді әжесі Нина Ивановна.

Анасы болса: «Бұл күні ұлы адамдар дүниеге келген» деп үнемі айтып отырады екен. Содан да болар, Алина келешекте бір кәсіпорын ашып, сол мекеменің басшысы болуды армандайтынын айтты. Негізі, Астананың, тұтас Қазақстанның дамуына өз үлесін қосқысы келеді.

Кішкентайынан сурет салғанды ұнататын ол мектепте ұйымдастырылып жүрген конкурстарға белсене қатысады. Жүлдесіз де емес. Жақында қала күні мерекесіне орай ұйым дастырылған

«Ас тана – бас қала» байқауында бірінші орынды жеңіп алды. Тіпті, оның кейбір суреттері өзі оқи-тын білім ордасының қабырғаларында ілулі тұр.

Бүгінгінің балалары елорда туралы сурет салу керек болса, алдымен «Бәйтеректі» бейнелей бас тайды. Сол секілді Алина да ақ қағаз бетіне бас шаһардың символына айналған «Бәйтерек» монументін, Аста наның көз тоймас әдемі ғи-мараттарын, табиғаттың таңғажайыптарын сал-ғанды ерекше ұнатады екен.

Жасөспірім қыздың арманы – асқақ, мақсаты – айқын. Ол еліміздің мәң гілік бейбітшілікте, бірлікте өмір сүргенін, болашақта біздің елді күрделі маман дықтарды меңгерген білімді азамат-тардың басқарғанын, ел игілігі жолында өзі де аянбай еңбек етіп, тер төгуді қалайды. Келе-шегін елор даның ертеңімен байланыстырады. Қарқындап дамып келе жатқан тәуел сіз Қа-зақстанның кемел денгенін көзімен көр гісі келеді. Астанамен түй дей құрдас Алина Денис қы зының мұраты осы.

Елорданың Сарыарқа төріне қоныстанып, Астана атанған күні туған Камила Алие-ва Астанадағы №22 мектеп-гимназияның 9-сыныбын бітіргелі бері алаңдаулы. «Мек-тепті одан әрі жалғастырып, жоғары оқу орнына барсам ба екен, әлде колледжге түсіп, сүйікті мамандығым бойынша алдымен орта арнаулы білім алсам ба екен?» деген ой маза бермеді. Ақыры, көп ойланып, соңғысына тоқталған ол қаладағы медициналық колледжге құжаттарын тапсырды. Арманы – жедел жәрдем қызметінде фельдшер болу.

Тынбай, талмай оқу арқылы үлкен жетістікке жетіп, бас қала секілді аз ғана уақыттың ішінде биік белестерді бағындырғым келеді» дейді Камила. Сондықтан да ол еңбектенеді, білім қуады. Қабанбай атамыздың «Білекке сенген заманда ешкімге есе бермедік, білімге сенген заманда қапы қалып жүрмейік!» деген сөздерін ескере отырып, бабаларымыздың аманатын ақтауға ұмтылады. Бүгінгі ұрпақ үшін, оның сапалы білім алуы үшін, жастардың жоғары дамыған шет елдерде оқып, үш тілді меңгеруіне елімізде барлық жағдай жасалғанына, дамылсыз даму үстіндегі қаламен бір күнде туғанына, көз ілеспес қарқынмен салынып жатқан сұлу шаһармен бірге өсіп, есейіп келе жатқанына қуанады. Қуанышы ұзағынан болғай...

Ұлты әзербайжан болса да, мемлекеттік тілді еркін меңгерген Камила Эльшанқызы орысша да жақсы сөйлейді. Білімі арқылы басқалармен бәсекеге түсе алатындай қабілетті қыз талай білім додаларында топ жарды. Болашақта Астананың одан бетер гүлденуіне үлес қоссам дейді.

Арманы асқақ

Келешегі көркем

Камила

Жаны нәзікНазгүл

Бетт

і дай

ында

ған:

Гүлб

арш

ын Ө

КЕШ

ҚЫЗЫ

Еліміздің бас қаласының бір құрдасы Назгүл Батырбек Жамбыл Жабаев атындағы №4 мектеп-гимназияның 10-сыныбын тәмамдапты. Мақсаты – алдағы жылы орта мектепті ойдағыдай аяқтап, Астанадағы Медицина академиясына оқуға түсу.

«Қазіргі кезде елімізде жүрек-қан тамырлары аурулары белең алып отыр. Ауруды ас қындырып алған жағдайда адамның мүгедек болып қалатынын, тіпті, орны толмас қайғылы оқиғаларға тап болып, қайтыс болатынын білгеннен кейін мен карди-олог болсам, туыстарымды, таныстарымды, өз отбасымдағыларды ғана емес, барлық адамзатты емдесем, олардың сырқатынан сауығуына септігімді тигізсем деген ойға тірелдім. Осындай ой мені дұрыс таңдау жасауға итермеледі» дейді Н.Батырбек.

Үш жасына дейін Жамбыл облысының Шу ауда-нында ата-әжесінің жанында болған ол 2001 жылы еліміздің бас қаласында тұратын әке-шешесінің қолына көшіп келді. Барша жер жүзі танитын бас қалада тұрып жатыр. Оның субұрқақтарын, Ақорда маңын, цирк ғимаратын ерекше ұнатады.

Десек те, бала көңілі бас қаланың бүгінгіден де көркем, көлемі жағынан қазіргіден де үлкендеу болғанын қалайтынын, сонымен бірге Елбасы бастама ларының баянды жалғасын тауып, әрбір тапсыр масының тиянақты шеші луіне атсалысқысы келетінін жасырмады. Елімізде татулықтың туын желбіретіп, берекелі, бақытты, зайырлы, азат елге айналдырған Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев аман болып, Астанамыз асқақтай берсе екен деген тілегін де жеткізді.

Алина

құрдастарыҚұтты орданың


– Соңғы жылдары шығарма-шылығыңызда өзіндік өрлеу ди-намикасы байқалады. Таңдамалы шығармаларыңыздан бөлек, аз уақытта бірнеше кітап шығар-дыңыз. Соның ішінде естелік-эсселерден тұратын «Әбілхая-ты ңызды» оқырман жылы қа-былдады. Жүріс-тұрысыңыздың баптылығынан болар, алпысқа да алқынбай жетіп, көңіл түкпі-ріндегі талай дүниені түгендеп тас-тағандайсыз...

– Олай тоқмейілси алмаймын. Бес жылдай Сыртқы істер министрлігінде, одан кейін Мәдениет министрлігінде жұмыс істедім, сағатпен келіп, сағат-пен кетіп, күні ұзын Үкіметтің жұ-мысына жегілдік. Түнде ғана аздап өз шығармашылығыммен айналысуға мүмкіндік табылатын. Бірақ ертеңгі жұмысыңды ойлап тұрғанда толық-қанды шығармашылыққа бой ұра алмайсың. Егер өзің айтқандай, сәл-пәл өрлеу байқалғандай болса, ол менің уақытым мен мүмкіндігімді тұтас тай өзіме арнағандығымда, ізде-нуге уақыт тапқандығымда шығар. Тү ріктер «бағымсыздық» дейді, қа зақ тар «тәуелсіздік» дейді, менің бағым сол «бағымсыздықтың» дәмін татқаннан кейін ашылды. Жаңа өлең дер жаздым. Қалай болғанда да мем ле кеттік қызметтің өз қалыбы, шектеулі шеңбері бар, сен одан шыға алмайсың. Ал ойың еркіндікке шығып, арқа-басың кеңіген соң барыңды шығармашылыққа саласың. Теле-арналардың бірінде бір жыл бойы көрермендер арасында сауалнама салып, әлеуметтік зерттеу жүргізген жазушы Жүсіпбек Қорғасбектің ай туынша, «Халық сөзі» газетінің жазуын ша, «Әбілхаяттың» ең көп оқы латын он кітаптың ішіне кіруі соның жемісі деп білемін. Тіпті, өлең кітап тарым да ондай ондыққа кіре алған жоқ. Осының өзі көңілге көп медеу.

– Естелік-эсселер бүгінде ең оқы -лымды жанрға айналғандай. Сонда

бүгінгі оқырман талғамы осы-лай қарай ауды ма, әлде жекеле-ген адамның портреті мен кейбір кезеңдік көріністердің оқушы сезі-мін тербейтін басқа сыры бар ма?

– Егер оқылымды жанрға айнал-ғандай болса, ол меніңше, оқырманның өткенге жазушы көзімен барлау жаса-уында шығар деп ойлаймын. Менің көргенімді басқа көрген жоқ, менің түйгенімді басқа адам түйе алмай-ды. Себебі, ол – мен. Менің әлемім, менің көзқарасым. Оқырман тек менің шындығымды ғана аралап көрмейді, мен арқылы сол уақыттың тынысын сезінеді. Мұқағалиды, Ғафу ағаны, Сырағаңды көрдім, оларды кейбір оқырман көрген жоқ. Мен, мысалы, Мағжан Жұмабаевтың әйелін көрдім, Кеңшілік Мырзабековпен араластым, Асқар Сүлейменовпен жиырма жылдай көрші тұрдым, Шона Смаханұлы туралы, Тоқаш Бердияров жайлы сыр шерттім, осыларды жазу арқылы әдебиеттегі тарихтың бір тілігін тірілтіп отырмын. Жай ғана күнделік жазғандай көрген-білгенімді жіпке тізіп баяндай салмай, талдап-таразылап, олардың мінезіндегі өзіме айырықша әсер еткен қызық бір детальдарға тоқталдым. Себебі, мен байқаған нәрселерді басқалар байқаған жоқ қой, байқаса да, бұл кісілер маған айтқанын оларға айтқан жоқ қой. Сондықтан, бұлардың әрқайсысын жеке бір көркем шығарма сияқты етіп жазғым келді және солай жазуға тырыс тым да. Байқаймын, оқырман оң шырайымен қабылдады. Бір ғана мысал айтайын. Бір күні таңғы 8-дің кезінде үй телефоны безілдеп қоя берді. Беймезгіл уақыттағы қоңыраудан шо-шып ояндым десем де болады. Алсам, өзімнің көп жылдан бергі досым, ақын Жұмекен Нәжімеденов ағамыз таныстырып, табыстырып кеткен Ра-хымжан Отарбаев. Рахымжаннан бір жастай үлкендігім бар, сондықтан ол мені «шал» деп қағытатын. Тұтқаны көтерсем, «Ей, шал» дейді, «сен адамға неге ұйқы бермейсің?» «Ұйқы

бермегені несі?» Ойым лезде сан-саққа жүгіріп кетті. «Сен мені түнімен ұйықтатпадың. Анау «Әбілхаят» деген кітабыңды қолыма алып едім, кірпік қақпастан таңға дейін бір дем-мен оқып шықтым. Сен маған ұйқы бермедің» деп қарап тұр. Қазір осы «Әбіл хаяттың» жалғасын жазсам ба деген ойда жүрмін. Бастап та кеттім. Қасым Қайсенов ағамыз туралы жа-зып бітірдім. Сондай қадау-қадау аға-ларым туралы әлі де жазбақ ойым бар.

– Өткенде алпыс жасқа толуы-ңызға орай Одақта өткен шығар-машылық кешіңізге Парижден Олжас Сүлейменовтің келгенін көргенде, таңырқап қалдық. Ар-найы шақырдыңыз ба? Кейінгі кезде «Сүлейменов Қазақстанды қайта төңіректей бастады, онысы бекер емес. Алжасқаны ма, әртүрлі әңгіме қоздатып, өзіне назар аудар-тып, өзгенің сойылын соғып жүр» деген әңгімелер шығып жүр. Жақсы қарым-қатынаста сияқтысыз, ол кісіні қиянатқа қиясыз ба?

– Қанша жерден қаңқу сөз айтылса да, Олжастың аты Олжас қой. Ол кісінің өлеңін жас кезімізден оқып өстік. Ағалық-інілік керемет жақсы қарым-қатынасымыз бар. Олжаспен дұрыс қарым-қатынаста болғаным үшін басқа да жақсы көретін ағаларымнан сөз естіп, таяқ та жеген кездерім бол-ды. «Космополит» дейді, «ұлттың жауы» дейді, «полигонды жапқан ол емес» деп шығады. Айыптаймын десе, күйе жағам десе, ұнатпайтын адамға себеп табылады ғой. Асқақтығы, биіктігі біреулердің көңіліне келетін болу керек, азаматтығын да, ақын-дығын да әдейілеп төмендеткісі келеді. 1988 жылы ол кісінің орынбасары болып жұмыс істедім. Сол кез дегі жарқырап жүрген жасындар – Жа-расқан Әбдірашев, Кеңшілік Мыр-забеков, Смағұл Елубаев сияқты бір топ жас ақын-жазушылар ұйымдасып «бізге жастар жөніндегі хатшы ке-рек, әйтпесе, бұл пленумға байкот жариялаймыз» дегендей үн қатты.

Орталық Комитет, ұмытпасам, Камал Смайылов ағамыз жастарды шақырып: «Ал кімдерді ұсынасыңдар? Хатшы болатын адамдарың бар ма?» дегенде, екі адамның аты аталды. Бірі – Смағұл Елубаев, бірі – мен. Өзім таңырқап қалдым. Сол жылдары біздің буынның намысын жоқтап, солардың мүддесін көздеп, проблемалар қозғап, мақалалар жазып, көріне бастаған кезім. Осы жағдай әсер етіп менен хатшылық нышан байқап қалған ба, әйтеуір құр дастарым қолқалап Пленумда мені сайлауға түсіріп жіберді. Смағұл бас тартты. Сол кезде ақсақалдар арасынан дау шықты. «Бұл Ұлықбек Есдәулетов деген Коммунистік партия мүшесі емес, Жазушылар одағының басқарма мүшесі емес, қалайша хатшы болады?» Одақтың бірінші хатшы-сы Олжекең осының бәрін тыңдап отырды да: «Егер Ұлықбек партияға да, басқармаға да мүше болмаса, біз оны мүшелікке қабылдаймыз» деп белден басып, партияда жоқ мені хатшы етіп бір-ақ сайлаттыр-ды. Ұсынысқа түсіріп жіберіп еді, көпшілік дауыспен мен хатшы болып шыға келдім. Кеңшілік Мырзабеков: «Жігіттер, қарап, көріп алыңдар, Ұлықбекке кім қарсы дауыс берсе, қарсы қол көтергендерін шыққан соң сабаймыз» деп айғай салсын. Сонда көпшілігі қорыққандарынан дауыс беріпті. Мәселе хатшылыққа сайлануда емес, мәселе жұмыс істеуде. Өмірі бастық болып, хатшы болып көрмеген, ұйымдастыру ісінен хаба-рым жоқ маған көп нәрсені үйренуге тура келді. Үйреткен Қалаубек Тұр сынқұлов дейтін ағамыз бол-ды. Білген адамға қарапайым әдеби кешті ұйымдастырудың өзінің талай қыр-сыры бар, үстелге микрофонды қоюдан бастап, смета жасауға дейін сол кісі үйретті. Содан кейін Олжекең қолдап отырды. Әлі есімде, Одақта «Мәдениет экологиясы» деген үлкен шара ұйымдастырылды. Залға адам сыймай кетті. «Жазықсыз ағалар – жа-дымызда» деген кеш есімде. Орталық

Комитеттің сектор меңгерушісі, академик Сейіт Қасқабасов: «Арыс-тарымызды ақтауға, қаулы шығаруға, ел ішінде қозғау салуға сенің сол жи-налысың керемет көмектесті» деді. Репрессия құрбандарының көзі тірі ұрпақтарының бәрін шақырып едік сол жиынға. Архивте сарғайып жатқан, сандық түбінде тығып ұстап отырған әкелерінің, ағаларының суреттерін құшақтап жылап-еңіреп бәрі келді. Енді айтсам әбестігі жоқ шығар, Әлжаппар Әбішев ағамыз сол жиын-ды ашып беруі керек еді, жеме-жемге келгенде қорқып келмей қалды. Біз жасы үлкен адамның ашып бергенін қалап едік, Әлжекең бұғып қалған соң, сол жердегі жасы үлкені Сафуан Шаймерденов ағамыз ашты жиынды. Сондағы Олжас ағамыздың орынба-сары, екінші хатшы болып отырған аты дардай Әлжаппар ағамыздың айғайлап тұрып маған айтқаны: «Сен КГБ-ны қаптаттың мұнда, сен екінші Желтоқсан жасайын деп жүрсің, сен атыңды шығарайын деп жүрсің» деп, мені райымнан қайтармақшы болды. Басқа хатшылардың бәрін жинап алып, мені жиналысқа салып, «өткіздірмейміз» деп афишалардың бәрін жыртқызып, өзіме қысым жасай бастады. Сол кезде Олжекең шетелден келе қалды, «Олжеке, жағдай осы-лай болып жатыр» деп едім, Олжас жұлып алғандай: «Егер Ұлықбек дәл сол жиынды осында өткізбесе, жары-лардай болып жүрген жастар көшеге шығып кетеді, екінші Желтоқсан сонда болады. Қоғамдағы мәселелер айтыл-маса, Жазушылар одағы неменеге керек?» деді қасқиып. Сондай кездер-де Олжас қорықпайтын. Олжастың батырлығын талай көрдім. Сүйсінемін, бағалаймын. Сондықтан болар, ара-мызда сыйластық бар. Оның өлеңдерін аудардым. «Айналайын» деген өлеңін маған дейін де бірнеше адам аударған екен. Мұрат Әуезов, Сапар Абдол-ла, Сейдахмет Құттықадам сияқты әдебиет білгірлері соларды салыстыра келіп, «Олжас поэзиясының рухын


беретін ең жақын аударма Ұлықбектің аудармасы» деп тұжырым жасапты. Олжекеңе де менің аудармам ұнапты:

Ала-құла әлемді жағалаймын,Үй-күйді де қажет деп санамаймын.Сәті түссе түкке де қарамаймын,Африка, Франция, Азияны аралаймын.Қалтам тесік, тиын жоқ - міне, саған...Тиын тапсам – құйғытып тұра шабам!Жиһангермін, ең соңғы ордалықпын,Ұрпағымын көшпелі өр халықтың!Аяғымыз батысқа қарап мәңгіЖатырмыз біз қырында торғауыттың. Ноғай, бұлғар, қазақтың қосындары,Жер шетіне ұмтылды, тосылмады,Азияны Батыстың батысына Баламады, ешкімге бас ұрмады.Шүршіттің теңізінің шығысында Батыс барын білген жоқ, Хас ұлдары,Аяғымен батысқа қарап жатыр...Ақ дидарын топырақ жасырғалы... Айнала бер, Жер-Ана, айналайын,Сен дегенде батамын ойға дәйім,Сырқатыңның барлығын өзіме алып,Сенімен мен де бірге айналайын!Олжекең сүйсінгенін жасырған

жоқ. «Қазақтың қасіретті толғауы «Елім-ай» мен «Заман-ай» – екі заманда туған ән, «Елім-айдың» ав-торы белгісіз болса, «Заман-айдың» авторы белгілі – Ұлықбек» деген еді. Олжекең өзін-өзі қорғауға жоқ адам. Оның ойы қисық келіп жа-туы да мүмкін, бірақ іркілмей ай-тып салады. Батылдығы сонда. О баста түркологияда үлкен қозғалыс тудырған адам, алғашқылардың бірі болып қазақтың атын шығарған адам, оған қарсылар көп болып жатыр екен деп көзқарасымды өзгерте алмаймын. Олжас менің пікіріме, қорғауыма зәру де емес, бірақ қолдауымды қой май-мын. Уақыт бәрін өз орнына қояды, ол кісінің ұлттың алдындағы еңбегін ешкім жоққа шығара алмайды.

– Аға, сіз Астанаға алғашқы-лардың бірі болып келіп, рухани-мәдени ортаның қалыптасуы үшін еңбек еткендердің бірісіз. Азды-көпті Астана сіздің тағдырыңызда болды. Шамасы, сіз Астанаға мем-лекеттік қызметкер санатында бардыңыз ғой деймін...

– Иә, 1997 жылдың соңына қарай Сыртқы істер министрлігінде бөлім басқарып жүргенімде Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім ми-нистрі Алтынбек Сәрсенбаев әзіл-қалжыңын араластырып: «Ұлаға, сыртқы саясатты біраз жерге апар-дыңыз ғой, енді ішкі саясаттың жұмы сына көмектессеңіз қайтеді? Астанаға бірге барсақ, бірге жұмыс істесек» деді. Астанаға бару ой-ымда жоқ болатын. Сыртқы істер министрлігінде «кім барады?» деп сұрау жүргізгенде, бірден «бар-маймын» деп бас тартып, қала-тындардың тобында болған едім. 1998 жылдың мамыр айында ық-шамдалған штатпен Тіл депар та-ментінің қызметкері ретінде Аста-наға көштік. Барсақ, жапалақтап қар жауып тұр. Көшенің бәрі ми батпақ. Қызу құрылыс жүріп жатыр. Ескі үйлердің сыртын қаптағанды сонда

көрдік. Бірен-саран болса да жаңа үйлер салынып жатыр. Не керек, құрылыс алаңына келгендей болдық.

Астанаға аттанар алдында қызық болды. Кетер күннен бір күн бұрын есіктің алдына КамАЗ кеп тұр, жүргізушісі: «Ал Астанаға кетіп бара жатқандар, жүктеріңді салыңдар» деп қояды. Кім қайда тұрады, Алматыдағы мекенжайымызды алдын ала алған еді. «Отбасымыз осында. Қандай жүкті саламыз?» десек, «Астаналық болмайсыңдар ма? Мебельдеріңді тиеңдер» деп қарап тұр. Баратын жеріміз Астана белгілі болғанымен, тұратын жеріміз белгісіз ғой, бұл сонда қандай мебельді айтып тұр» деп біз далмыз. Байқаймын, әркім бірнәрселерін алып жатыр, КамАЗдың ішіне түрлі-түрлі бірдеңелер кіріп барады. Біз көп жылдар пәтерде жүріп үйреніп қалған адамдармыз, демде төсек бола салатын жиналмалы кресломыз болушы еді. «Мебель, ме-бель» деп мыжи берген соң «мебель керек болса, міне» деп әлгі креслоны салып алдым. Үйдегі кісіге айтып жа-тырмын: «Сал, бәрін сал, екі қасық, екі шанышқы, екі тәрелке, екі көрпе сал» деп қоям. Сонда ол да жұлып алғандай: «Неге екіден сал дейсің, неге бәрі екеу?» дейді. «Енді қызықсың ғой, қонақ келсе қойныма алып жатам ба?» деймін. Кейін осы сөз жұрттың аузындағы анекдотқа да айналып кетті. «Екеу сал» дейтін себебім, бізден сәл бұрынырақ «бар-лауға» кеткен жігіттерден «Астана қалай екен? Қайда бардыңдар, қайда тұра сыңдар?» деп сұрастырамыз ғой, сонда Кенжехан Матыжановтың: «бір жолдастың үйіне қонып шығып ем, бөлме бар, көрпе-жастық жоқ, Астанаға барсаң, бәрін екеуден ал» дегені. Сол құлақта қалып қойған.

Содан Астанаға келгенде әуелгі орналасқан жеріміз телевидениенің ғимараты болды. Соның бір қабатын-дағы редакцияларын ба, әлде кеңсе-лерін бе босатып беріп, сол жерге темір төсектерді қойып, әркім әрқа-лай орналасты. Мен баяғы жинал-малы кресломмен ақын, аудармашы Төрегелді Тұяқбаев екеуміз бір бөл-меге орналастық. Қызық болатын, бір қанатында телевидениенің ха бар лары түсіріліп жататын, бір жа ғында сабын ұстап, сүлгі асынып біз жүре тін біз. Кішілеу келген машинам болған, жаз-да тиеліп алып Есілге суға шомылып келеміз. Түнімен маса қуалаймыз.

– Келіп-кетіп жүргенде бай қай-сыз ғой, Астана мәдениеті қалып-тасқан ба?

– Біз жаңадан түсірілген десант сияқты болдық. «Неден бастаймыз? Жұмысты қалай өрбітеміз?» де-ген сұрақ төңірегінде жоспар-жоба құра бастадық. Ербол Шаймерденов, Төлеген Алпысбаев, Кенжехан Маты-жанов, Құралай Сүлейменова, Әлия Салықбаева – бәріміз ұйымдасқан жақсы ұжымға айналдық. Торғай об-лысынан Қонысбай Әбілевті шақырып алдық. Жұмысымызды поэзиялық әдеби кештер өткізуден бастадық. Кештердің сценарийін көбіне-көп өзім жазатынмын, өзім жүргізетінмін.

«Әз Астана, армысың!» деген кеш өткіздік. Қ.Қуанышбаев театрының шығармашылық тобымен танысып, қойын-қолтық жұмыс істедік. «Сөйле, Моцарт, менің ана тілімде» деген ат-пен Мұқағалидың кешін, Фаризаның, Ғафудың кешін өткіздік. Жаңа астана-лықтарды өнерге баулиық, әдеби орта қалыптастырайық, көрер мендер, оқырмандар ортасын жасайық де-ген ниет болды. Біз ұйымдастырған кештерге жұрт қызығып келе бас-тады. Қандай шара өткізсек те, Қ.Қуанышбаев атындағы музыкалық драма театрының артистерімен бірлесе өткізіп жүрдік. Арамызда жақсы ынтымақ болды. Жаңадан Тіл мерекесі дүниеге келді. Жобасын Қонысбай екеуміз жасадық. Орал-хан Бөкей атындағы көркемсөз оқу шеберлерінің байқауын өткізсек деген ой туды. Алтекең оны бірден қолдап кетті. «Мен де Орағаңның шашын сілкіп тастап «Шұғаның бел-гісін» тұра қалып жатқа оқитынын естіп едім, бұл идеяларың керемет екен. Қаржыны мен табамын, сен-

дер ұйымдастырыңдар» деді. Осы байқаудың ең алғашқы бас жүлдесін алған бүгінгі талантты актриса Күнсұлу Тұрғанбекова еді, ол кезде Т.Жүргенов атындағы Театр және кино институтын жаңадан бітірген кезі болатын. Келесі жылдарда Қо-нысбай екеуміз байқаудың жобасына аздап өзгертулер енгізіп, дамытып, жетілдіріп отырдық. Одан кейін бұл байқаулар аудан, облыс көлемінде ұйымдастырылып, республикалық мәртебемен өткізілетін болды Кейін Тіл мерекесі ретінде және Оралхан Бөкей атындағы көркемсөз оқу ше-берлерінің байқауы ретінде мәдени өмірімізге кірігіп, дәстүрге айналып кетті. Алғаш Астанаға барғанда мәдени өмірімізге қосқан үлесіміз ғой деп ойлаймын.

Әлі есімде сол кезде, жабылып қал-ған облыстардың адамдары, жұмыс іздеген ағайындар ойдан, қырдан, ауылдан, қаладан андыздап Астанаға ағылып келіп жатты. Олардың мінезі, мәдениеті де әртүрлі еді. Астананың мәдени ортасын қалыптастыру керек деген мақсатта жұмыс істеп жатқан кезіміз. Баяғыда біздің жастау кезімізде ауылдың клубында бұрқылдатып темекісін тартып, сабылып біреу кіріп, біреу шығып жатушы еді. Сөйтсек, жалғыз біздің ауыл емес, анау Кон-гресс-холда да, Жастар сарайында да осындай кіріп-шыққан көріністер. Бірде режиссер Болат Атабаев екеуміз театрда спектакль тамашалап отыр-мыз. Ұялы телефонның жаңа шыққан кезі. Мақтаншақ біреу-ау деймін, ша-масы, спектакль жүріп жатса «Мына жерде «Абылай хан» деген спектакль

болып жатыр, анау хандардың рөлін ойнай беретін әртіс бар еді ғой, кім ед анау, иә, иә, Тұңғышбай ма еді, сол анау Абылай хан болып айғайлап жатқан» деп ұялы телефонымен айғайлап сөйлеп, ар жақтағы адамға «репортаж» беріп жатыр. Болат шыдамай: «сен театрда отырсың ба, қайда отырсың өзі? Қойсаңшы енді» десе, «мұнда семіз біреу маған қой деп жатыр» деп қояды. Осындай көріністерден кейін, шынын айту ке-рек, сол кезде жұртты мәдени ортаға үйретудің де қажеттілігі болып еді.

– Елордадан кеткеннен кейін Астананың мәдени өміріне ара-ласқан кезіңіз болды ма?

– 2011 жылы Астанада Азиада өткен кезде осы салтанатқа орай Игорь Кру тойдың әндеріне арнап мен сөз жа затын болдым. Жасырмай-ақ айтайын, Астана қаласының әкімі Иманғали Тасмағамбетов маған телефон соғып: «Ұлықбек, осы сен Крутойды білуші ме едің?» «Теле-дидардан ғана білем ғой». «Ендеше сен соның әндеріне сөз жазып беруге

қалай қарайсың?» «Қарсылық жоқ». «Ендеше, дайын бол, Мәскеуге жол түскенде мен сені апарып танысты-рамын». Таныстырды. Крутой екеуміз түйдей құрдас болып шықтық, ол ме-нен екі ай ғана кіші екен. Қарапайым, жайсаң азамат екен, тез тіл табысып кеттік. Екі күн бірге болдық. Әр әні-нің табиғатын сипаттап түсіндіріп «мүмкін болса сөзі осындай болса, осындай мағына білдірсе» деген өтініш білдірді. Байқасам, Крутойдікі еуропалық, батыстық стильдегі ән екен, мен онымен келіскім келмей, қазақтың топырағына жақындатқым келді. Ол оңай болған жоқ, бір жа-рым ай уақытым кетті. Бірінші әнім «Көк байрақты» Қазақстан туы көтерілер кезде балалар хоры орын-дады, екіншісін Роза Рымбаева мен Батырхан Шүкенов, «Перзент» деген әнді Нұржамал Үсенбаева, төртіншісін Талғат Мұсабаев орын-дады. «Талғат Мұсабаев орындайды» дегенде, көңілім біртүрлі жабырқау тартты. «Ей, мыналар қызық екен ғой, косманавтқа ән салдырғаны несі, басқа креатив таппады ма» деп өзімнен-өзім бұлқан-талқан болып жүрмін. Сөйтсем, Талғат Мұсабаев деген Рашид Мұсабаевтардың динас-тиясынан шыққан қазақтың маңдайы жарқыраған тамаша жас әншісі екен ғой. Астананың он жылдығы болғанда И.Крутой екеуміз тағы бір ән жаздық. «Астана» деген өлеңіммен мен сонда бірінші орын алдым.

– Алайда айшықты Астана тура-лы әндердің бәрін әдемі деп айта аламыз ба? Тапсырыспен жазылған әндер сезімнің талмау тұсын таба

алмай, бірді-екілісі болмаса, шілдеде туған әндердің шілде тері шықпай тұрып ұмытылып жатады. Неге?

– Өзіме Астана туралы әндердің ішінде Ербол Шаймерденовтің сөзіне жазылған Марат Омаровтың «Астана» әні мен МузАрт орындап жүрген Ғалым Жайлыбай мен Ахме-дия Есмұхановтың «Есіл ағады» әні ұнайды. Бірер композиторлардың сұрауы бойынша Астана туралы бір-неше өлең жаздым, бірақ ән мықты болмады ма, әлде мен жазған сөз мық-ты болмады ма, көпшілікке таныла қоймады. Бірақ, көп жағдайда ән әдемі болса, халық қағып алып шырқай жөнелер еді.

– Сонымен Астанадан кеттіңіз...– Иә, кеттім. Содан кейін де Аста-

на жақтан бірнеше рет шақырту, ұсыныстар болды. Бірақ мен «ендігі жерде мемлекеттік қызмет істемеймін, шығармашылығыма нұқсан келеді» деп, бас тарттым. Менің мемлекеттік қызмет істе генім біраз адамдарға ұнаған көрінеді. Ол кісілерге менің отырғаным керек болды, бірақ менің

өзіме емес. Себебі, мен қалай болғанда да өз қызмет шеңберімде қолымнан келгенше әдебиет пен мәдениетке жанашыр бол-дым деп ойлаймын. – Алматыға келген соң жа-тырқап, іштей қоңыл тақ -сып, қайта кет кіңіз келіп арпа лыс қан екіұдай күй кешкен жоқсыз ба?

– Ондай сезім болды. Қызық бол ғанда, алғашында

Астанаға екі жылдай үйрене алмай жүрдім. Қазіргідей жарқыраған, жай-наған Астана жоқ ол кезде, жағдай жоқ, орта жоқ, тіпті, айлығымыз да төмен болатын. Айлығымыздың аздығы сонша, пә тер ақы төлесек, тамағымызға жетпей қалатын, тамақ алсаң, пәтерақы төленбей қалатын. «Злостные неплательщики» деп аты-жөнімізді қара тізімге алып, тұратын үйдің кіреберісіне жап-сырып, тіпті, біз жұмыс істейтін министрлікке хат жолдап, әбден масқаралаған кездер де болған. Ал Алматыға қайтып оралғанда, қатты тосырқап қалыппын. Адамдар да өзгеріп кеткен секілді, айналаң басқа болып кеткендей, бір жылға дейін жатсырап, қиналып жүрдім. Қалай болғанда да орта білдірмей ғана адамды өзіне бейімдейді екен. Таң бозынан тұрып алып Есентай өзенінің бойына шығып кеудені кере дем алғым келсе де, қайрандағы балықтай ауа жетпей тұншығатын едім. Қалай айтсақ та, Сарыарқаның саф ауасының орны бөлек екенін сонда білдім. Ал, қазір іссапармен, жұмыс бабымен Астанаға барсам, азды-көпті дәм татқан жерімді бөтенсіп тұратынымды байқаймын. Ондағы қауырт тіршілік, ондағы екпін, өмір ырғағы Алматыға қара-ғанда басқа. Соған қарағанда, қу жаныңа не керек екенін өзің де біл-мейсің-ау шамасы деп ойлаймын.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан: Айгүл АХАНБАЙҚЫЗЫ

Кеше «Алау» мұз айдынын-да «Нұр Отан» партиясының қолдауымен елордамыздың 16 жылдығына орай Астана қаласы әкімшілігі ұйымдастырған «Astana Cup – 2014» үстел теннисі марафоны басталды. Кәсіби спортшылар ғана емес, әуесқойлар да бас қосатын бұл жарыс екі күнге созылады деп жоспарланған. Турнир бары-сында барлық категориялар бойынша 1 млн теңге көлемінде жүлде қоры ойналмақшы.


Астана күніне арналған іс-шаралардың ішінде ІІ «Астана жұлдызы» ұлттық музыка бәйгесінің орны бөлек. Бұл байқау – америкалық «Грэмми» сыйлығының еліміздегі баламасы. Сол себепті ол әлемдегі ең танымал музыкалық бәйгелер ережесіне сай жүзеге асады.

Қ а л а л ы қ ә к і м д і к а т а л м ы ш байқауды алғаш рет Астана күнінің 15 жылдығына орай ұйымдастырған болатын. Осымен екiншi рет өткiзiлiп отырған шара еліміздің мәдениетіндегі ең қызықты уақиғаға айналып отыр. Олай дейтініміз, бұл күні Бейбітшілік және келісім сарайына жиналғандардың санында қисап болмады. Қазақстан музыка индустриясының өкiлдерi «жүзден жүйрiк, мыңнан тұлпар шығатын» таланттарды анықтауға жиналды.

Алдымен дәстүр бойынша өнер адамдары қызыл кілеммен жүріп өтті. Тура екі сағат бойы астаналықтар мен қала қонақтары олармен суретке

Алдын ала болжам бойынша, марафонға 2000-нан астам адам қатысуға тиіс. Бүгінге дейін қазылар алқасының қатарына қабылдану үшін түрлі спорт және еңбек ұжымдарынан тапсырыс көп түсті. Әсіресе, мүмкіндігі шектеулі спортшылардың ынтасын ерекше атауға болады. Сондай-ақ, марафонға қатысушылар арасында астаналықтар

Кеше Конгресс-холда Аста-на күніне орай Кондитерлер фестивалі өтті. Оған елордалық 12 кәсіпорын қатысып, өнімдерін ұсынды.

Фестивальде елорданың ең тәтті өнімдері қойылды. Жұртшылық көздің жауын алатын торттардан ауыз тиіп, түрлі кекс, печенье, тоқаштардың дәмін татып көрді. Мұнда «Апрель», «Мад-лен», «Арлан», «Пекарня Мишеля»

түсіп, сұхбаттасу мүмкіндігіне ие болды. Бір қызығы, әнші Жанар Ай-жанова қызыл кілемге трактор айдап келіп, жиналғандарды таң қалдырды.

Содан соң «жүзден жүйріктер» а н ы қ т а л д ы . О л а р д ы о т а н д ы қ музыканың дамуына, жаңаруына әсер еткен құрамында жүз кәсіби маман – еңбегі сіңген әртістер, про-дюсерлер, композиторлар, ақындар және fashion-өндіріс мамандары, БАҚ өкілдері бар Қазақстанның музыкалық академиясы таңдады. Қазылардың шешімімен қыздар

арасында үздік орындаушы ретінде Жанар Дұғалова танылды. Ал, «Rin’Go» шығармашылық тобы «Ең үздiк ерлер тобы» аталымында жеңімпаз болды. Ерлер арасындағы үздік орындаушы – Медеу Арынбаев. Ренат Ғайсин «Ең үздiк компози-тор» атанып, Кеңес Дүйсекеевтiң қолынан сыйлық алды. Ал Ғалымжан Молданазар – «Жыл жаңалығы», Абдрахман Асылбек – «Үздiк мәтін авторы», «Terra» – «Ең үздiк би тобы», «Zarathustra band» – «Ең үздiк Live-band» деп танылды. «Үздiк клипмейкер» аталымын-да Асқар Ұзабаев оқ бойы озық. «Мәдениеттiң дамуына қосқан үлесi үшiн» сыйлығын «Дос-Мұқасан» тобының мүшесi Мұрат Құсайынов иеленді . Сондай-ақ, отандық мәдениеттiң дамуына үлкен еңбек сiңiрген ақындар Шөмiшбай Сари-ев пен Исраил Сапарбай, эстрада жұлдыздары Нағима Есқалиева мен Қарақат Әбдiлдина Құрмет грамоталарымен марапаттал-ды. Осылайша биылғы үздіктер бірінен соң бірі жүлдеге ие болды. Бәйгенің ресми марапаттау рәсімі үлкен қойылымға ұласып, концерт қойылды. Байқаудың жүргiзушiлерi Айгүл Иманбаева, Баян Есентаева, Динара Сәтжан мен Нұрдәулет Шертiм көрермендерге орасан зор қуаныш сыйлап, думанның көрігiн қыздыра түсті.

Еркежан СӘТІМБЕК

ғана емес, шетелдік және өзге облыс тұрғындарының қарасы мол.

Қатысу үшін тапсырыстар 4 шілдеге дейін қабылданып, әр спортшы өздеріне тиесілі ресми нөмірлерді жарыс алдында ғана қолдарына алды.

Теннис марафоны «Алау» мұз ай-дыны сарайының осы жаздағы жаппай қолжетімді бағдарламалары ішіндегі негізгі жобаларының бірі саналады. Турнир аяқталған соң 80 теннистік үстел аренада күзге дейін қалатын бол-ды. Бұл жерде жүйелі түрде кәсіби спортшылардың жаттығулары мен әуесқойлар арасында түрлі турнирлер және тағы басқа да спорттық шаралар өтеді деп жоспарланған.

Бұған дейін, яғни, 16 маусымда дәл осы спорт сарайында үстел теннисінен сынақ турнирі өтті. Турнир барысында 200-дей адам спортпен айналысуға мүмкіндік алып, бұқаралық жарыстардың үлкен сұранысқа ие екенін көрсетті.


секілді кәсіпорындардың сан түрлі кондитерлік өнімдері арзан бағамен сатылғанын атап өткен жөн.

Кондитерлер тәттілеріне ешқандай да жасанды қоспалар қосылмағанын, тек табиғи өнімдер екенін айтады.

Бұл фестиваль болғанымен, құрамында мемлекеттік мекемелер мен қоғамдық ұйымдардың мүшелері бар қазылар алқасы ең үздіктерді таңдауды ұйғарыпты. Сонымен, «Ең үздік мерекелік торты» аталымында «Апрель» жеңімпаз атанды. Ал азық-түлік өнімін сәнді безендірген «Пекарня Мишеля» «Үздік мерекелік сәндеуші» атанды. Сондай-ақ, «Үздік кондитрлік өнім» ретінде «Мадлен» танылды.

Фестиваль аясында концерттік бағдарлама көрсетіліп, түрлі мерекелік шаралар ұйымдастырылды.

Қ. НҰРҒАЛИ

31www.astana-akshamy.kzE-mail: [email protected]

Астана күні мерекесіне арналған үш күндік акция Көктал-2 кентіндегі №68 орта мектепте тұрғын-дармен кездесуден бастал-ды. Қаланың тәжірибелі заңгер ле рінен құралған ақпа рат тық-насихаттау тобы Қарттар және мүгедек-тер үйіне барып, тұрғындар мен осы мекеменің қызмет-кер ле ріне тегін заң көмегін көрсетті.

Ақпараттық-насихаттау тобының құрамында осы іс-шараға жауапты депар-та менттің қызметкерлері, көші-қон полициясы мен Еңбекпен қамту және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының, Жылжы-майтын мүлік орталығының, Адвокаттар алқасының, Нотариаттық палатаның, Сот актілерін орындау депар та ментінің және қала-

ның басқа да мемлекеттік мекемелерінің мамандары болды.

Акция барысында адамдар әртүрлі азаматтық қарым-қатынас, нотариаттық қызмет, сот актілерін орындау, әлеуметтік қорғау мәселелері және әкімдікке кент аумағының жағдайын жасау және басқа өтініш-ұсыныстарымен жүгінді.

Сол жерде заңгерлер қолма-қол кеңес беріп, кей бір жеке сұрақтарды бақылауға алып, көмекте-сетіндерін айтты.

Акция «Нұр Отан» партиясы Астана қалалық филиалының қоғамдық қабыл дауында азаматтар-ды қабылдау және түзету мекемелеріндегі соттал ған-дарға заң кеңесін берумен жалғасты.

Сәния СПАНДИЯР

Госпиатльда Ұлы Отан соғысының ардагерлері және мүгедектері, тыл е ң б е к к е р л е р і , А у ғ а н с о ғ ы с ы н а қатысушылар, Чернобыль апатының зардабын жоюға атсалысқандар және де басқа санатқа жатқызылғандар тынығып, ем-дом алады. Мұнда ерек-ше көңіл ауаны қалыптасқан: ұжым мүшелері науқастардың жай-күйіне сергек те жанашырлық сезіммен қ а р а п , ж а й л ы т ы н ы ғ ы п , ж а қ с ы

15100Ò

ÄÈÐÅÊÒÎÐ-ÁÀÑ ÐÅÄÀÊÒÎÐ

ÀÑ ÄÈÇÀÉÍÅÐ

Ò

—

15100Ò

ÄÈÐÅÊÒÎÐ-ÁÀÑ ÐÅÄÀÊÒÎÐ

ÀÑ ÄÈÇÀÉÍÅÐ

Ò

—

тамақтануына ұдайы қамқорлық жа-сайды. Әрине, мекеме жұмысының мінсіз ұйымдастырылуы басшыға және оның орынбасарларының алғырлығына байланысты. Иә, біз жал-пы госпиталь ұжымының – бөлімше меңгерушісінен бастап қатардағы медицина қызметкерлерінің өз істерін адал атқарып, науқастарды емдеп, сауықтыру ісіне жауапкершілікпен үлес қосып жүргендеріне талай куә болдық.

Сондықтан, бүкіл ардагерлер госпиталының ұжымына, атап айтқанда, хирург Р.Бекенов, те-рапевт А.Нұржанов, невроло-гия бөлімшесінің меңгерушісі Б.Құспанов, бөлімше меңгерушісі, физиооңалту және сәулелік д и а г н о с т и к а с а л а с ы н д а ғ ы білікті дәрігер Л.Белимова сын-ды мамандардың еңбегі ерекше. Сондай-ақ, айналасына алтын шуақ үйіріп, ақ жарқын пейілдерімен, өз істеріне адалдықтарымен ардагерлердің әрдайым көңілін таба білетін қатардағы медицина қызметкерлері Г.Жиренованың, А.Ишанованың аттарын да айрықша құрметпен атаған ләзім. Асхана ішін айнадай жарқыратып, м ә з і р і н б а п т а п ұ с ы н а т ы н Ж.Мыңжасарованың да, кіші қызметкер А.Асқарованың да іс-әрекеті көңіл сүйсінтеді.

Қорыта айтқанда, Астана күніне орай Ә.Абдулин басқаратын ме-кеме қызметкерлеріне жарқын да жасампаз мерекемен құттықтай отырып, шексіз алғыс білдіргіміз келеді.

Ардагерлер атынан: П.ТРОФИМЕЦ,

П.СЕРГИЕНКО, С.МАНАБАЕВ,

А.ТЕРЛІКБАЕВ және тағы басқалары.

59 19 88, 52 78 87(Астана қаласы бойынша)

– Аға, қазақ басылымдары-на неге көп шыға бермейсіз? Бір кездері ерекше дауысымен талайдың таңдайын қақтырған Бауыржан Исаев сахнадан неге көрінбей кетті?

Майра, қала тұрғыны

– Иә, соңғы жыл дары са х-надан көрінбей кеткенім рас. Осы уақыт ара лығын кәсіби б і л і к т і л і г і м д і ж е т і л д і р у г е бағыттадым. Яғни, Шымкенттегі с а з кол л ед ж і н де тө р т ж ы л , Алматыдағы Құрманғазы атын -дағы консерваторияда төрт жыл оқып, аспирант у раға т үстім. Одан со ң , тәжірибе а л мас у мақ сатында шетел дерде бол-дым. Бү гінде Ас танаға қоныс аудардым. Бір жылдай болды осында тұрып жа тырмын. Қазақ ұлттық өнер университетінде оқытушымын. Эстрада, вокал мамандығынан дәріс беремін. Елордада мәдени іс-шараларға қатысып, шеберлігіңді шыңдауға барлық мүмкіндік бар. Бүгінде өнерімді өрге өрлету үшін күш са лып жатырмын.

– Сізді шаруашылықпен айна-лысады дейді жұрт, сол рас па?

Дархан

– Жалпы, қай қазақтың бол-сын, малжанды келетіні рас. Менің де шама-шарқым келген-ше мал күтіп-баптайтыным бар. Кішігірім шаруашылығым бар. Алдағы уақытта қорадағы мал басын көбейтуді ойлас тырудамын.

– Сізге өнер табалдырығын аттатқан «Жас қанат», «Азия дауысы» байқаулары кезінде тек телеарна немесе газет-жур-налдар арқылы көпшілікке та-рады. Ал қазіргі уақытта жас өнерпаздар мұндай конкурстар-да бақ сынамай-ақ, интернет желісі арқылы танымал болып жатыр. Бұған қандай пікір ай-тасыз?

Сабина, студент

– Иә, менің өнер саласына алғаш аяқ басқан жылдары интер-нет елімізде мүлдем жоқ болатын. Теле арналар арқылы өнерімді дүйім жұрт көріп, танымал бол-дым. Ал қазір талантыңды паш ету қиын емес. Үйде ән салып, би билеп немесе тағы да басқа өнеріңді бей нежазбаға түсіріп, интернет желі сінде жарияласаң болғаны.

– Қоңыр дауысымен, сал-мақты әндерімен көп шіліктің көңілін 90-ыншы жылдарда-ақ жау лап үлгердіңіз. Алма ты-дағы концертіңізге бар ғам.

Жанды дауыста бірнеше ән орын дасаңыз да, дауысыңыз сол күйінше, қарлығып неме-се «жоғалып» қалмады. Да-уы сыңызға ерекше күтіммен қарайтын сияқтысыз…

Марат, қала тұрғыны

– Өнеріме, оның ішінде дауы-сыма ерекше кірпияздықпен қарап, көңіл бөлетінім шындық. Жыл өткен сайын дауысыма де-ген қамқорлығымды күшейтіп келемін. Өйткені, нанымызды сол кең дауысымыз арқылы табамыз ғой. Сондықтан, оны ыстық-суықтан сақтап жүремін.

Бәрінен бұрын, ән айтып тұр екенмін деп, микрофонға айқайлай бермей, барлығына кәсіби тұр-ғыдан мән беру ләзім.

– Нағима Есқалиева екеуіңіз о р ы н д а й т ы н « А с т а н а н ы ң алғашқы таңы» әні қалай туған еді?

Гүлнар, оқырман

– « А с т а н а н ы ң а л ғ а ш қ ы таңы» – елордамыздың ашылу-ына арнайы жазылған ән. Бұл туындының әнін де, сөзін де Ер-кеш Шәкеев жазған. 1998 жылы « А зия дауысы» байқауының ұйымдастырушыларына бұл әнді жас әнші және атағы шыққан, еңбегі сіңген үлкен әртіс орын-дасын деп тапсырыс берген екен. Нәтижесінде, таңдау маған тү-сіпті. Содан Астана қаласының тұсаукесерінде Қазақстанның халық әртісі Нағима Есқалиева екеу міз әнді әуелете орындадық. Бұл әнді хит болады деп ойлаған жоқпын. Әлі күнге дейін сұра ныс өте жоғары. Ал, Нағима Ес қа-лиевамен таныстығымыз 1996 жылы «Жас қанат» байқауында басталған еді.

– Сізді отбасымызбен сүйіп тың даймыз. Астанада тұрады екен сіз ғой. Елордалықтарды жеке ке шіңізге қашан ша қырасыз?

Тұрсын, оқытушы

– Қаражаттың ыңғайы келіп жатса, биыл концерт беру ойымда бар. Былтыр Алматы қаласында 17 жылдан бергі шығармашылығыма есеп беру кешін өткіздім. Сахна төрінде симфониялық эстрадалық оркестрдің сүйемелдеуімен жан-ды дауыста жиырмаға жуық ән орындадым. Концертте өмірдегі және өнердегі достарым өнер көрсетті. Оған Би бігүл Төлегенова, Роза Рымбаева, Нағима Есқалиева қатысқан еді.

– Ресей сахнасында грузин, қырғыз, дағыстан секілді ұлттың өнер адамдары кеңінен танымал. Ал, біздің әншілеріміздің дені орыс тілінде ән шырқаса да, неге ол жақта танымал емес?

Ғалия, мұражай қызметкері

– Мен олай деп ойламаймын. Ресей мен Қазақстанның мәдени ынтымақтастығы бар. Ресей-де жүріп, Қазақстанның атын әлемнің төрт бұрышына таны-тып жүрген қазақтар баршылық. Тимур Бекмамбетовтен бастап, « А-ст удио» тобы, Батырхан Шүкенов, Байғали Серкебаев деп есімдерін атай беруге бола-ды. Кезіндегі Мұрат Насыров та алматылық. Біздің әншілеріміз ол жақтың сахнасына аса құштар емес. Әйтпесе, қазақстандық әншілердің кәсіби деңгейі өте жоғары екенін ресей ліктер біледі. Көптеген өнер паз дарымыз түрлі байқауларға қа ты сып, лауреат атанып жүр.

– Аға, сіз сұранысқа ие ән-шісіз. Бірақ, әлі күнге дейін сапасы керемет бейнебая ны-ңызды көргеніміз жоқ. Сонда қалай болғаны?

Жадыра, студент

– Соңғы он жылда жазылған әндерім көп. Бәріне клип түсіргім келеді. Бірақ, бейнебаян түсірем бе, әлде отбасымды асыраймын ба, концерт қоямын ба деген мәселелер көлденеңдеп тұрады. Тапқан табысымды отбасымның игіл ігіне жа ратқанды жақсы көремін.

– Астана күні мерекесінде халыққа айтар қандай тілегіңіз бар?

Тынысбек ДӘНЕБАЕВ, оқушы

– Б і з д і ң с ү й і к т і қ а л а м ы з жайнай түссін! Абыройы арта берсін! Соңғы бір жылда менде астаналық болдым. Жасыраты-ны жоқ, Астананы бірден жақсы көріп кеттім. Еліміз аман, іргеміз берік болып, тек тыныштық пен бейбітшілік орнасын!

Еркежан СӘТІМБЕК


«Астананыңалғашқы таңы»– арнайы жазылған ән

74 (3131) 2014-07-05

Documents