กตตกรรมประกาศ

การศกษารปแบบการสงเสรมสขภาพโดยกระบวนการมสวนรวมของชมชนภายใตนโยบายสรางหลกประกนสขภาพถวนหนา:หมท 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบรคร งนส ำาเรจลลวงดวยดไดรบการสนบสนนงบประมาณจากศนยสงเสรมสขภาพเขต 3 ชลบร และไดรบ คำาแนะนำา ปรกษาดานวชาการ จากนายแพทยวฒนา กาญจนกามล ผอำานวยการศนยสงเสรมสขภาพ และนายโชคชย สวรรณโพธ นกวชาการสาธารณสข ผเช ยวชาญ 9 โดยตลอด ในกระบวนการดำาเนนการไดรบความรวมมอในการดำาเนนการทกกระบวนการจากผใหญบาน สมาชกอบต.ประจำา หมบาน แกนนำาชมชน อาสาสมครสาธารณสข กลมแมบาน สมาชกกลมตาง ๆ และประชากรในหมท 8 ตำาบลนาปาตลอดจนเจาหนาทของศนยสงเสรมสขภาพทมไดกลาวนาม ณ ทน ผวจยขอกราบขอบพระคณทกทานไว ณ ทน

วรรณด จนทรศร ธนวาคม

2545

รายนามคณะวจย

ทปรกษา

1. นายแพทยวฒนา กาญจนกามล ผอำานวยการศนยสงเสรมสขภาพเขต 3 ชลบร

2. นายโชคชย สวรรณโพธ นกวชาการสาธารณสข 9 ชช.

ผวจยหลก

นางวรรณด จนทรศร นกวชาการสาธารณสข 7 ว.

ผรวมวจยนางสาวพชรา ชมชจนทร นกวชาการสาธารณสข 7

ว.

2

ผวจยในพนท1 . นายลขต ไมตร ผใหญบาน2. นายสงา สมโข แกนนำา3. นายสมบต ไตรพสฐคณ แกนนำา4. นายอานนท ถวลญาต สมาชก อบต.5. นางอำาพรรณ แสงอรณชยโรจนอาสาสมคร

สาธารณสข6. นางสาวสธรา ไมตร แกนนำา7. นางอนงค แจมเพชร แกนนำา8. นางชลอ กลนสหราย อาสาสมคร

สาธารณสข9. นางศรวรรณ อวมทพ อาสาสมคร

สาธารณสข10. นางมะล ยนดสข อาสาสมคร

สาธารณสข11. บญเตอน เตยออน อาสาสมคร

สาธารณสข12. นายชมพล อนจารวฒน แพทยประจำา

ตำาบล

3

13. นายวนย เจรญ สมาชก อบต. ประจำาหมบาน

14. นายสาชล เตยออน ผชวยผใหญบาน

15. นางสาวสธ ไมตร อาสาสมครสาธารณสข

16. นายวระเดช ไมตร ผชวยผใหญบาน17. นายเรองศกด ไชยรตนสมพนธ แกนนำา18. นางเฉลยว เปรมศร แกนนำา19. นางอารยา เรองฤทธ แกนนำา20. นางอไร อยด แกนนำา21. นายเจรญ ไมตร แกนนำา22. นางลดาวลย ไมตร แกนนำา23.นายพษณ เตยออน แกนนำา24. นางนวล พงษพชราพนธ อาสาสมคร

สาธารณสข25. นางวไล สวรรณเทศ แกนนำา26. นางชไร ศรสม แกนนำา27. นางอด สดใจ อาสาสมคร

สาธารณสข28. นางลำายวง สตยซอ อาสาสมคร

สาธารณสข29. นางจ ธงชย อาสาสมครสาธารณสข3. นางอาร เทพวฒนะ อาสาสมคร

สาธารณสข31. นางจนทนา ไมตร อาสาสมคร

สาธารณสข

4

32. นายโกมล มวนเต แกนนำา

ชอเรอง รปแบบการสงเสรมสขภาพโดยกระบวนการมสวนรวมของชมชนภายใตนโยบาย สรางหลกประกนสขภาพถวนหนา: หมท 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร

5

ผวจยหลก นางวรรณด จนทรศร นกวชาการสาธารณสข 7 ว ผรวมวจย นางสาวพชรา ชมชจนทรทปรกษา นายแพทยวฒนา กาญจนกามล ผอำานวยการศนยสงเสรมสขภาพ เขต 3 ชลบร.

นายโชคชย สวรรณโพธ นกวชาการสาธารณสข 9 ชช.บ ท ค ด ย อ

การศกษาคร งนเปนการวจยปฏบตการแบบมสวนรวม มวตถประสงคเพอสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพโดยกระบวนการมสวนรวมของชมชน และศกษาปจจยทมอทธพลตอการมสวนรวมของชมชนในการสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพของชมชนหมท 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร โดยใชกลยทธการชน ำาดานสขภาพ การเพมความสามารถ และการไกลเกลยผลประโยชนดานสขภาพ และกระบวนการเรยนรคอ การวเคราะหชมชนแบบมสวนรวม การประชมเชงปฏบตการสรางอนาคตรวมกน และการประชมเชงปฏบตการแบบมสวนรวมอยางสรางสรรค เพอกระตนเสรมพลงความคด และการมสวนรวมของชมชน รวบรวมขอมลโดยใชแบบบนทกผลกระบวนการเรยนรแบบมสวนรวม การสมภาษณเจาะลกเปนทางการ/ไมเปนทางการ การสงเกตแบบมสวนรวม การบนทกภาคสนามและขอมลทตยภมของชมชน ระยะเวลาในการศกษา 1 ป การวเคราะหขอมลโดยจำาแนกขอมลและสรปแตละประเดนยอยจากผลกระบวนการและเทคนคการเรยนรในแตละขนตอนตามกรอบการวจยปฏบตการแบบมสวนรวมและเรยบเรยงเชงพรรณนา

ผลการศกษาพบวา การใชกระบวนเรยนรแบบมสวนรวมทง 3 กระบวนการอยางตอเนองผสมผสานกบการพฒนาทกษะองคความรตามความตองการของชมชน ทำาใหชมชนไดเรยนรสภาพปญหาและ

6

ความตองการทแทจรง และสามารถกำาหนดแนวทางตอบสนองความตองการของตนเองและชมชนไดตามศกยภาพในบรบทของชมชน ซงสอดคลองแนวคดการสงเสรมสขภาพ 5 ขอของ ออตตาวา และ“ ”ปจจยทมอทธพลตอการมสวนรวมของชมชนประกอบดวย ปจจยภายในชมชน ปจจยภายนอก

ขอเสนอแนะ ภาครฐควรขยายกรอบความคดและวธการทำางานแบบบรณาการให สอดคลองกบความตองการของชมชน โดยกำาหนดกลยทธและกจกรรมการสงเสรมสขภาพทง 5 ขอใหชดเจนเพอเปนแนวทางใหชมชนมสวนรวมในการควบคม และพฒนาสขภาพใหสอดคลองกบการปฏรประบบสขภาพตามนโยบายการสรางหลกประกนสขภาพถวนหนาคำาสำาคญ การสงเสรมสขภาพ /รปแบบการมสวนรวมของชมชน/ นโยบายการสรางหลกประกน

สารบญหนา

กตตกรรมประกาศ................................................................................................................................กรายนามผวจย........................................................................................................................................ขบทคดยอภาษาองกฤษ...........................................................................................................................คบทคดยอภาษาไทย................................................................................................................................ง

7

สารบญ..................................................................................................................................................จสารบญตาราง.......................................................................................................................................ชสารบญแผนภม....................................................................................................................................ซสารบญภาพ.........................................................................................................................................ฌบทท 1 บทนำา...............................................................................................................1

ความเปนมาและความสำาคญของปญหา..........................................................1 วตถประสงคการวจย.......................................................................................3

คำาถามการวจย......................................................……......................................….3

ขอบเขตการวจย………………........................................................................…..3

8

นยามศพทเฉพาะ.....................................................................................................5 ขอจำากดในการวจย..................................................................................................5 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ......................................................................................5บทท 2 วรรณกรรมทเกยวของ.....................................................................................................6

แนวคดทฤษฎเกยวกบการสงเสรมสขภาพ....................................................................6 การสงเสรมสขภาพตามนโยบายสรางหลกประกนสขภาพในประเทศไทย.................13 แนวคดและความหมายชมชน......................................................................................14

แนวคดและความหมายของกระบวนมสวนรวม...........................................................15

9

เทคนคพนฐานกระบวนการมสวนรวม........................................................................16 งานวจยทเกยวของ.......................................................................................................21บทท 3 วธดำาเนนการวจย..........................................................................................................23

ประชากรและกลมตวอยาง..........................................................................................23

รปแบบการวจย............................................................................................................23 ขนตอนการวจย............................................................................................................23 เครองมอทใชในการวจย.............................................................................................26 การเกบรวบรวมขอมล................................................................................................26 การวเคราะหขอมล.....................................................................................................27 กรอบความคดการวจย................................................................................................28

10

บทท 4 ผลการวเคราะหขอมล...................................................................................................29 สวนท 1 การสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพโดยกระบวนการมสวนรวมของ ชมชน……………………………..……....................……..……………..29 สวนท 2 รปแบบการสงเสรมสขภาพในชมชนตามแนวคดของ กฎบตรออตตาวา “ ” ภายใตนโยบายสรางหลกประกนสขภาพถวนหนา.....................................29 สวนท 3 ปจจยทมผลตอกระบวนการมสวนรวมของชมชนในการสรางรปแบบการ สงเสรมสขภาพ…….....…...................................................................…..30บทท 5 สรปผลการวจย อภปรายผล และขอเสนอแนะ..............................................................47

สรปผลการวจย......................................................................................................47

อภปรายผล...........................................................................................................48

ขอเสนอแนะ..........................................................................................................48

11

บรรณานกรม....................................................................................................................................50 ภาคผนวก.......................................................................................................................................100

สารบญตาราง

12

หนาตารางท 3.1 จงหวด จำานวนครวเรอน และจำานวนครวเรอนตวอยาง ของจงหวดในภาคตะวนออก................................................................................... 47ตารางท 4.1 ขอมลพนฐานของครอบครวในภาคตะวนออก.........................................................53ตารางท 4.2 การรบรเกยวกบการสนบสนนทางสงคมเพอการสงเสรมสขภาพ ครอบครวในภาคตะวนออก......................................................................................55ตารางท 4.3 วธการเผยแพรขอมลขาวสารการสงเสรมสขภาพในชมชน......................................56ตารางท 4.4 กจกรรมการรณรงคสงเสรมสขภาพในชมชน...........................................................57ตารางท 4.5 เรองในการเสวนา การประชม/อบรมเกยวกบการสงเสรมสขภาพในชมชน.............58ตารางท 4.6 ขอมลเกยวกบสวนสาธารณะหรอสวนสขภาพในชมชน..........................................59ตารางท 4.7 ขอมลเกยวกบสถานทออกกำาลงกายหรอลานกฬาในชมชน......................................60ตารางท 4.8 ขอมลเกยวกบชมรมสรางสขภาพในชมชน...............................................................61 ตารางท 4.9 ความเหมาะสมในการจดบรการสงเสรมสขภาพของสถานบรการ

13

สขภาพในชมชน.......................................................................................................62 ตารางท 4.10 คาเฉลย และคาสวนเบยงเบนมาตรฐานการตกลงถอปฏบตรวมกนเพอ

สขภาพครอบครว......................................................................................................63

ตารางท 4.11 คาเฉลย และคาสวนเบยงเบนมาตรฐานการสรางสงแวดลอมในครอบครว

ใหเออตอสขภาพ......................................................................................................64ตารางท 4.12 คาเฉลย และคาสวนเบยงเบนมาตรฐานการสรางกจกรรมครอบครว

14

ใหเขมแขง.................................................................................................................65ตารางท 4.13 คาเฉลย และคาสวนเบยงเบนมาตรฐานการพฒนาทกษะการสงเสรมสขภาพ ใหสมาชกในครอบครว.............................................................................................66ตารางท 4.14 คาเฉลย และคาสวนเบยงเบนมาตรฐานการเขาถงและใชบรการการสนบสนน ทางสงคมเพอการสงเสรมสขภาพครอบครว............................................................67ตารางท 4.15 ขอเสนอแนะเกยวกบพฤตกรรมททำาใหสมาชกในครอบครว

มสขภาพกายสขภาพจตด.........................................................................................68

สารบญตาราง (ตอ)

หนาตารางท 4.16 ขอเสนอแนะเกยวกบสภาพแวดลอมทเออตอสขภาพ

ของสมาชกในครอบครว.......................................................................................69

15

ตารางท 4.17 ขอเสนอแนะเกยวกบกจกรรมทสรางความรก ความเขาใจ

ส ง เ ส ร ม ค ว า ม ส ม พ น ธ ท ด ร ะ ห ว า ง ส ม า ช ก ใ นครอบครว.........................................70

ตารางท 4.18 ขอเสนอแนะเกยวกบการพฒนาความรและการปฏบตเกยวกบการ

สงเสรมสขภาพครอบครวทมประสทธภาพใหสมาชกในครอบครว.....................71

ตารางท 4.19 ขอเสนอแนะการสนบสนนทางสงคมเพอการสงเสรมสขภาพ ทรฐหรอชมชนควรใหการสนบสนน...................................................................72

16

สารบญภาพ

หนาภาพท 1.1 กรอบแนวคดการวจย.....................................................................................................4

17

บทท 1บทนำา

ความเปนมาและความสำาคญ ตามแนวคดในรางพระราชบญญตสขภาพแหงชาตใน

รฐธรรมนญไทยพทธศกราช 2540 ไดกำาหนดสทธและหนาทดานสขภาพของประชาชนคนไทย ซงมสาระสำาคญ 3 ประเดน คอ ประเดนทหนง หลกการพนฐานทางกฎหมายทเกยวกบสขภาพหรอสขภาวะ ประเดนทสอง เรองสทธในสขภาพ และประเดนทสาม ธรรมนญแหงสทธและหนาททเกยวกบสขภาพ จากสาระสำาคญในประเดนดงกลาวเปนเหตผลใหเกดการปฏรประบบสขภาพ โดยองคการอนามยโลกไดใหคำาจำากดความไววา สขภาพ คอ สขภาวะทสมบรณทงทางกาย ทางใจ ทางสงคม อยในสงคมทมศานตสขไมเฉพาะการไมพการหรอไมมโรคเพยงเทานน(WHO Geneva, 1986 อางถงในพสมย จนทวมล 2541: 3) สขภาพดเปนสทธของทกคน ทกคนควรมโอกาสทจะเขาถงการม สขภาพทดไดอยางแทจรง โดยทกคนทกสวนของสงคมจะตองรวมสรางสขภาพด ซงจากคำานยาม”ความหมายของสขภาพแสดงใหเหนชดวา สขภาวะทสมบรณทงทางกาย ทางใจ และทางสงคมเปนจดมงหมายของบคคลและสงคม เปนอดมการณแหงการปฏรปสขภาพ เปนสวนหนงแหงความมศกดศรของความเปนมนษยและสทธดงกลาวจะเกดขนไมได ถาบคคลไมมหนาทไมมสวนรวมในการสรางสขภาพทดใหเกดขนแกตนเอง คนอนและสงคม ซงเปนหลกการพนฐานของการสรางสขภาพ ดงนน หลกการสำาคญของการปฏรประบบสขภาพและกฎหมายสขภาพแหงชาต จงกำาหนดอยบนหลกการพนฐาน 2 ประการ คอ 1) หลกการรวมแรงรวมใจกนทางสงคมทมนษยในสงคมตองรวมกนสรางสขภาวะใหเกดขนทงกบตนเองและผอน ๆ เปนศลธรรมของคนในสงคม

18

และเปนศลธรรมของสงคมทจะตองอมชคน หลกการทวานเปนหลกการสากลทปรากฎมาตงแตพทธกาลและกมาสะทอนอยในปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน 2) หลกการพนฐานในเรองสขภาวะ คอ นอกจากบคคลมหนาทตองสรางใหสขภาวะเกดขนแลว บคคลในฐานะมนษยยงมสทธในการมสขภาพทด สทธในการมสขภาพทดนนเปนสทธสำาคญในชวต รางกาย และความเปนมนษย (บวรศกด อวรรณโณ 2543 : 6-9)

ในรฐธรรมนญแหงราชอาญาจกรไทยพทธศกราช 2540 สาระในสวนทเกยวของกบ สขภาวะทางกาย ทางจต ทางสงคม ไดกำาหนด สทธในสขภาพของบคคลทพงไดรบอยาง นอย 6 สทธ คอ 1) สทธในการรบรขอมลขาวสารทกระทบกบสขภาพ คณภาพชวตของตน 2) สทธใน

การแสดงความคดเหนในเรองทเกยวกบสขภาพอนามย คณภาพชวต สงแวดลอม 3) สทธในการมสวนรวมคด รวมตดสนใจ 4) สทธในการเขาชอเสนอกฎหมายทคมครองสขภาพของคนไทย 5) สทธในการรวมรบบรการดานสขภาพทมประสทธภาพไดมาตรฐานอยางเทาเท ยมและเสมอภาพโดยถ วนหน า 6) สทธท จะร วมตรวจสอบกระบวนการในบรการดานสขภาพทงของรฐและเอกชน เพ อให ประชาชนคนไทยทกคนไดรบสทธขนพนฐานตามเจตนารมณของรฐธรรมนญพทธศกราช 2540 (บวรศกด อวรรณโณ 2543 : 12-17)

ปญหาของระบบสขภาพในปจจบน คอ การมลงทนไปมาก แตไดรบผลตอบแทนทางสขภาพนอยตวเลขคาใชจายดานสขภาพมอตราเพมสงขนมาก แตผลตอบแทนทางสขภาพยงไม คมคาดไดจาก 2 เร องใหญ ๆ คอ 1) ประชาชนยงเจบปวยลมตายโดยไมจ ำาเปน

19

จำานวนมากดวย 3 สาเหต คอ อบตเหต โรคหวใจ โรคมะเรง 2) ผ เจบปวยแลวยงไดรบบรการไมเพยงพอ ทงนเนองจากระบบบรการสาธารณสขเปนระบบรอตงรบ วตถประสงคเพอการซอมสขภาพ แตการสรางสขภาพตองอาศยการมสวนรวมของคนทงหมดและสงคมทงหมดรวมกนสรางยทธศาสตรสรางสขภาพตองใหความสำาคญกบการสงเสรมสขภาพและปองกนโรคกบความเปนประชาค (ประเวศ วะส 2541:10-13)

การสงเสรมสขภาพ คอ กระบวนการเพมความสามารถของคนในการควบคมดแลและพฒนาสขภาพตนเองใหดขนในการทจะบรรลสขภาวะทสมบรณทงรางกาย จตใจ และสงคม ปจเจกบคคลหรอกลมบคคลจะตองมความสามารถทจะบงบอกและตระหนกถงความมงมาดปรารถนาของตนเองทจะตอบสนองความตองการของตนเอง และสามารถทจะเปลยนแปลงและปรบตนใหเขากบสงแวดลอม (พสมย จนทวมล 2541:57) และจากการประชมนานาชาตเร องการ สงเสรมสขภาพครงท 1 ณ กรงออตตาวา ประเทศแคนาดาทประชมไดประกาศ “กฎบตรออตตาวา เพอเสนอกลยทธในการสงเสรมสขภาพ” 3 ประการ คอ 1) การชนำาดานสขภาพ (Advocacy) 2) การเพมความสามารถ (Enabling) ใหทกคนบรรลถงศกยภาพสงสดดานสขภาพ 3) การไกลเกลย (Mediating) ระหวางกลมผลประโยชนทแตกตางกนในสงคมเพอจดมงหมายดานสขภาพ ทงนเพอเสรมสรางความเขมแขงใหชมชนในการคดวเคราะห ตดสนใจเลอกและกำาหนดแนวทางการดำาเนนกจกรรมการสงเสรมสขภาพในชมชน 5 ประการ คอ

1. สรางนโยบายสาธารณะเพอสขภาพ (Build Public Policy)

2. สรางสรรคสงแวดลอมทเออตอสขภาพ (Create Supportive Environment)

20

3. เสรมสรางชมชนใหเขมแขง(Strength Community Action)

4. พฒนาทกษะสวนบคคลใหเขมแขง (Develop Person Skill)

5. การปรบเปลยนบรการสาธารณสข (Reorient Skills)ทงน เพอนำาไปสการพฒนาทยงยน (Sustainable development) ในชมชนตอไป ซงทงกลยทธและกจกรรมการสงเสรมสขภาพน ถอวาเปนการสงเสรมสขภาพแนวใหมทสอดคลองกบสทธและหนาทของคนไทยตามเจตนารมณของรฐธรรมนญพทธศกราช 2540 และเปนดชนชวดการสงเสรม สขภาพภายใตนโยบายสรางหลกประกนสขภาพถวนหนา ซงจะบรรลความสำาเรจอยางยงยน ประชาชนคนไทยทกคนจะตองอาศยความรวมแรงรวมใจ

ผวจยจงทำาการวจยเพอสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพโดยกระบวนการมสวนรวมของชมชนภายใตนโยบายสรางหลกประกนสขภาพถวนหนา และศกษาปจจยทมอทธพลตอการม สวนรวมในการสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพของชมชนหม 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร โดยใชกระบวนการวจยปฏบตการแบบมสวนรวม และใชเทคนคกระบวนการเรยนรแบบมสวนรวม เพอสรางพลงและกระตนการมสวนรวมของชมชนผสมผสานกลยทธการ สงเสรม สขภาพ 3 ประการ คอ การชนำาดานสขภาพ การเพมความสามารถ และการไกลเกลยเพอใหเกดกระบวนการสงเสรมสขภาพโดยการมสวนรวมของชมชน

วตถประสงค

การวจยครงนมวตถประสงคเพอ

21

1. สรางรปแบบการสงเสรมสขภาพโดยกระบวนการมสวนรวมของชมชนภายใตนโยบาย

สรางหลกประกนสขภาพถวนหนา หมท 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร

2. ศกษาปจจยทมอทธพลตอการมสวนรวมในการสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพของ

ชมชนหมท 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร

คำาถามการวจย

1 รปแบบการสงเสรมสขภาพโดยกระบวนการมสวนรวมของชมชนภายใตนโยบาย

สรางหลกประกนสขภาพถวนหนา หมท 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร เปนอยางไร

2. ปจจยอะไรทมอทธพลตอการมสวนรวมของชมชนในการสรางรปแบบการสงเสรม

สขภาพของชมชนหมท 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร

ขอบเขตของการวจย

การวจยครงนเปนการวจยปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory Action Research

,PAR) มขอบเขตการวจยดงน 1. เนอหา เพอสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพโดย

กระบวนการมสวนของชมชนภายใตนโยบายสรางสขภาพถวนหนา และศกษาปจจยทมอทธพลตอการมสวนรวมของชมชนในการสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพของชมชน หมท 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร โดยใชกระบวนการเรยนรแบบมสวนรวมมากระ

22

ตนเสรมพลง 3 กระบวนการ คอ กระบวนการวเคราะหชมชนแบบมสวนรวม (Participatory Rural Appraisal, PRA) กระบวนการประชม เชงปฏบตการสรางอนาคตรวมกน (Future Search Conference, FSC) และกระบวนการประชมแบบมสวนรวมอยางสรางสรรค ( Appreciation, AIC)

2. ประชากร ทใชในการศกษา คอ ชมชนหมท 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร

3. ระยะเวลาในการวจย ตลาคม 2544 - กนยายน 2545

4. วธการศกษาใชกลยทธการสงเสรมสขภาพ 3 ประการ คอ

4.1 การชนำาดานสขภาพ(Advocacy) โดยการพฒนาองคความรใหชมชนในเรอง4.1.1 การวจยปฏบตการแบบมสวนรวม (PAR)4.1.2 ทกษะเทคนคกระบวนการเรยนรมสวนรวม PRA, FSC, AIC

4.1.3 การสงเสรมสขภาพแนวใหม4.2 การเพมความสามารถ (Enabling) ใหทกคน

บรรลถงศกยภาพสงสดดาน สขภาพโดยใชเทคนคกระบวนการเรยนรดงน 4.2.1 กระบวนการวเคราะหชมชนแบบมสวนรวม( Participatory Rural Appraisal :PRA)

4.2.2 กระบวนการประชมเชงปฏบตสรางอนาคตรวมกน (Future Search

Conference: FSC)

23

4.2.3 กระบวนการประชมแบบมสวนรวมอยางสรางสรรค (Appreciation Influence Control : AIC)

4.3การไกลเกลย (Mediating) ระหวางกลมผลประโยชนทแตกตางกนในสงคมเพอ

กำาหนดรปแบบการสงเสรมสขภาพโดยในชมชนตามกจกรรม 5 ประการ คอ

1. สรางนโยบายสาธารณะเพอสขภาพ (Build Public Policy)

2. สรางสรรคสงแวดลอมทเออตอสขภาพ (Create Supportive Environment)

3. เสรมสรางชมชนใหเขมแขง(Strength Community Action)

4. พฒนาทกษะสวนบคคลใหเขมแขง (Develop Person Skill)

5. การปรบเปลยนบรการสาธารณสข (Reorient Skills)

นยามศพทเฉพาะ

การวจยครงนผวจยไดกำาหนดนยายศพทเฉพาะเพอการศกษาดงตอไปน

1. รปแบบ หมายถง กระบวนการ วธการ ขนตอน หรอ กจกรรมททำาใหชมชน

สามารถดำาเนนกจกรรมการสงเสรมสขภาพสมฤทธผลตามดชนชวดการสงเสรมสขภาพ 5 ประการ

2. การสงเสรมสขภาพ ประกอบดวย 5 กจกรรม คอ

24

2.1 นโยบายทเออตอสขภาพในชมชน a. การสรางสงแวดลอมในชมชนใหเออตอสขภาพ b. การสรางความเขมแขงในชมชน c. การพฒนาทกษะสวนบคคล d. การปรบพฤตกรรมสขภาพในชมชน

3. การมสวนรวม หมายถง การรวมคด รวมวเคราะห ตดสนใจเลอก และกำาหนด

รปแบบการสงเสรมสขภาพ 4. กระบวนการเรยนรแบบมสวนรวม คอ กระบวนการ

กระตนใหชมชนมสวนรวมสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพในชมชน ประกอบดวย 3 กระบวนการ คอ กระบวนการวเคราะหชมชนแบบมสวนรวม ( Participatory Rural Appraisal,PRA) กระบวนการป ร ะ ช ม เ ช ง ป ฏ บ ต ส ร า ง อ น า ค ต ร ว ม ก น (Future Search Conference,FSC) กระบวนการประช มแบบมสวนรวมอยางสรางสรรค(Appreciation Influence Control ,AIC) ทผวจยนำามาใชเปนเคร องมอในการกระตนและสงเสรมการมสวนรวมแสดงความคดเหน วเคราะห ตดสนใจเลอกและกำาหนดรปแบบการ สงเสรมสขภาพของชมชน

ขอจำากดในการวจย

วจยครงนเปนการศกษา เพอสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพโดยกระบวนการมสวนรวมของชมชน และศกษาปจจยทมอทธพลตอการมสวนรวมของชมชนในการสรางรปแบบการ สงเสรมสขภาพ โดยใชกระบวนการเรยนรแบบมสวนรวมเปนเครองมอ

25

ในการสรางและกระตนการมสวนรวมคด วเคราะห ตดสนใจเลอกและกำาหนดรปแบบการสงเสรมสขภาพ ซงใชเวลาศกษาคอนขางมาก แตการศกษามระยะเวลาจำากด จงมงศกษาเฉพาะกระบวนการมสวนรวมในการสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพ และปจจยทมอทธพลตอการมสวนรวมของชมชน ไมไดครอบคลมถงการนำารปแบบการสงเสรมสขภาพไปปฏบตตามแผนปฏบตการ

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. ชมชนเกดทกษะเกยวกบการวจยและพฒนาแบบมสวนรวมในระดบชมชน

2. ชมชนไดเรยนรปญหาสงคม สงแวดลอมในชวตอยางกวางขวางเปนระบบและใชเปนแนวทางในการพฒนาคณภาพชวตใหดขน

3. ชมชนจะมโยบายสาธารณะและสงแวดลอมทเออตอสขภาพ4. ชมชนมความตระหนกในการสงเสรมสขภาพมากกวาการซอม

สขภาพ5. รปแบบการสงเสรมสขภาพสามารถไปประยทธใชในชมชนอน

ๆ ได

26

บทท 2วรรณกรรมทเกยวของ

การวจยครงน เปนการศกษาเพอสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพโดยกระบวนการม สวนรวมของชมชน ภายใตนโยบายสรางหลกประกนสขภาพถวนหนา และศกษาปจจยทมอทธพลตอการมสงวนรวมในการสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพของชมชน หมท 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร โดยผวจยไดทบทวนวรรณกรรมทเกยวของเพอเปนแนวทางในการศกษาดงน

1. แนวคดทฤษฎเกยวกบการสงเสรมสขภาพ2. แนวคดการสงเสรมสขภาพตามนโยบายการสรางหลก

ประกนสขภาพ ถวนหนาในประเทศไทย

3. แนวคดและความหมายของชมชน4. แนวคดและความหมายของการมสวนรวม5. เทคนคพนฐานกระบวนการมสวนรวม

5.1 กระกระบวนการวเคราะหชมชนแบบมสวนรวม (Participatory Rural Appraisal)

5.2 กระบวนประชมเชงปฏบตการสรางอนาคตรวมกน (Future Search Conference)

5.3 กระบวนการประชมแบบมสวนรวมอยางสรางสรรค(Appreciation Influence Control)

6. นโยบายและแนวคดหลกประกนสขภาพถวนหนา7. งานวจยทเกยวของ

1. แนวคดเกยวกบการสงเสรมสขภาพ

27

ความหมาย องคการอนามยโลก(WHO,1986 อางถงในพสมย จนทว

มล 2541:57)ใหคำาจำากดความวา การสงเสรมสขภาพ หมายถง กระบวนการเพมความสามารถของคนในการควบคมและพฒนา สขภาพของตนเอง ในการทจะบรรลสขภาวะทสมบรณทงรางกาย จตใจ และสงคม ปจเจกบคคลหรอกลมคนจะตองมความสามารถทจะบงบอกและตระหนกถงความมงมาดปรารถนาของตนเอง ทจะตอบสนองความตองการตาง ๆ ของตนเองและสามารถทจะปรบเปลยนหรอปรบตนใหเขากบสงแวดลอม (พสมย จนทวมล 2541:57 )

ประเวศ วะส (2541:15) กลาววา การสงเสรมสขภาพ เปนยทธศาสตรทสำาคญทสดในการปฏรประบบสขภาพ การสงเสรมสขภาพ ประกอบดวยการทสงคมมจตสำานกหรอจนตนาการใหมในเรองสขภาพและเกดพฤตกรรมสงเสรมสขภาพในระดบปจเจกบคคล ครอบครว ชมชน โรงเรยน สถานททำางาน ระบบบรการสงคม สอมวลชน ตลอดจนนโยบาย อาจเรยก กระบวนการนวา การสงเสรมสขภาพสำาหรบคนทงมวล (Health Promotion for All) คนทงมวลสงเสรมสขภาพ (All for Health Promotion) หรอคนทงมวลมสขภาพด (Good Health for All)

วฑรย องประพนธ (2541:17-18) กลาววาการสงเสรมสขภาพ คอ กระบวนการในการเพมสมรรถนะใหประชาชนมความสามารถควบคมและเสรมสรางสขภาพของตนเองใหดขน สภาวะพนฐานและทรพยากรสำาหรบสขภาพ ไดแก สนตภาพ ทอยอาศย การศกษา อาหาร รายได ระบบสงแวดลอมทมงคง ทรพยากรทยงยนและความเปนธรรมของสงคม

28

ปณธาน หลอเลศวทย(2541:17) กลาววา การสงเสรมสขภาพ (Health Promotion) ถอวาเปนการสาธารณสขแนวใหม (New Public Health) เปนการพฒนาทสอดคลองกบรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพทธศกราช 2540 ทเนนการกระจายอำานาจและการมสวนรวมของ ประชาชน ซงเปนกระบวนการทางสงคมและการเมองทครอบคลมกจกรรมตาง ๆ ทงในระดบท มงเพมทกษะความสามารถในดานตาง ๆ ของแตละบคคล ไปถงกจกรรมระดบชมชน และระดบการรวมพลงทางสงคม เพอเปลยนแปลงสภาวะแวดลอมทางสงคม เศรษฐกจ แ ละสงแวดลอมทเปนปจจยในการกำาหนดสขภาพของคนในสงคม โดยกระบวนการมสวนรวมของประชาชน และการเพมความเขมแขงของชมชน อาจกลาวไดวาการสงเสรมสขภาพ มแนวคดทสอดคลองกบปรชญาของประชาธปไตย และแนวโนนของโลกปจจบนทมงสรางเสรมความเขมแขงของปจเจกบคคล และการกระจายอำานาจ การมสวนรวมรบผดชอบในชะตาชวตของตนเองไปสองคกรชมชน และพฒนาแบบแผนความรวมมอในการดำาเนนงานดานตาง ๆ ในลกษณะของหนสวนหรอภาคทมสวนรวมรบผดชอบอยางเสมอภาคและสมานฉนท

เพนเดอร (Pender, 1996 ) กลาววาการสงเสรมสขภาพ (Health Promotion) หมายถง กจกรรมตาง ๆ ทยกระดบและเพมความสามารถในการดแลสขภาพของบคคลใหมสขภาพด (well-being)และมผลกระทบโดยตรงตอการเพมระดบความผาสขเพอนำาไปสสขภาพดของบคคล ครอบครว ชมชน และสงคม(Healthy People) เนนพฤตกรรมของบคคลทปฏบตเพอสงเสรม สขภาพด

จากคำากลาวขางตนสรปไดวา การสงเสรมสขภาพเปนกระบวนทางสงคมและการเมองทสำาคญในการพฒนาหรอปฏรปสขภาพ ทเพมทกษะความสามารถในการควบคมดแลและพฒนาสขภาพของ

29

ปจเจกบคคลใหดขน เพอควบคมกจกรรมตาง ๆ ของบคคลใหเกดจตสำานกและพฤตกรรมสขภาพในเชงบวก สงผลใหเกดการเปลยนแปลงหรอปรบครรลองชวตตนเองใหเขากบสภาวะสงคม เศรษฐกจ และสงแวดลอม ทงยงชวยพฒนาความสามารถของปจเจกบคคล กลมองคกร ชมชน ในการดำาเนนกจกรรมดานสขภาพทนำาไปสการมสขภาวะทสมบรณ เปนกระบวนการทสอดคลองปรชญาประชาธปไตยทสงเสรมการมสวนรวมและความเขมแขงของชมชน

แนวคดทฤษฎการสงเสรมสขภาพตามทองคการอนามยโลกไดจดการประชมนานาชาต วาดวยการ

สงเสรมสขภาพ ครงท 1 ณ กรงออตตาวา ประเทศแคนาดา ป พ.ศ. 2529 ซงทประชมไดประกาศ กฎบตรออตตาวา “ ” สาระสำาคญประกอบดวย กลยทธและกจกรรมการสงเสรมสขภาพไวดงน (พสมย จนทวมล 2541: 56-62)กลยทธการสงเสรมสขภาพ 3 ประการ คอ

1. การชนำาดานสขภาพ(Advocacy) สขภาพเปนทรพยากรส ำา ค ญ ป ร ะ ก า ร ห น ง ข อ ง

การพฒนาทางเศรษฐกจ สงคม และสวนบคคล รวมทงเปนมตทสำาคญประการหนงของคณภาพชวต ปจจยตาง ๆ ทงทางการเมอง เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม สงแวดลอม พฤตกรรม และชววทยา สามารถมผลทงสนบสนนและทางบนทอนตอสขภาพ กจกรรมสงเสรมสขภาพมงทจะชวยใหเงอนไขเหลานเปนไปในทางสนบสนนโดยการชนำาเรองสขภาพ

2. การเพมความสามารถ(Enabling)ใหทกคนบรรลถ งศกยภาพสงสดดานสขภาพ

30

การเสรมสขภาพมงไปทการบรรลความเสมอภาคทางสขภาพ การกระทำาเพอสงเสรมสขภาพมจดมงหมายเพอลดขอแตกตางทางสภาวะสขภาพในปจจบน และสรางความมนใจวาทกคนมโอกาสเขาถ งทรพยากรตาง ๆ ทเทาเทยมกน เพอเพมความสามารถของทกคนใหมสขภาพทดทสดเทาทเขาจะทำาได ซงรวมถงการมรากฐานทมนคงภายใตสงแวดลอมทเอออำานวย การเขาถงขอมลขาวสาร ทกษะการดำารงชวต และโอกาสตาง ๆ ในการตดสนใจเลอกทางเลอกทถกสขลกษณะ คนเราไมวาชายหรอหญงจะไมบรรลถงศกยภาพดานสขภาพดทสดได ถาเขาสามารถควบคมปจจยตาง ๆ ซงเปนตวกำาหนดสภาวะสขภาพของตนเอง

3. การไกลเกลย (Mediating) ระหวางกลมผลประโยชนทแ ต ก ต า ง ก น ใ น ส ง ค ม เ พ อ จ ด

มงหมายดานสขภาพ ปจจยกำาหนดและความคาดหวงเกยวกบสขภาพไมอาจใหความมนใจไดโดยองคกรในภาคสขภาพโดยลำาพงเทานน ทสำาคญยงไปกวานน คอ งานสงเสรมสขภาพจำาเปนตองอาศยกจกรรมอนเกดจากความรวมมออยางใกลชดของทกฝายทเกยวของไมวาจะเปนรฐบาล องคกรภาคอาสาสมคร องคกรภาคสงคม และเศรษฐกจอน ๆ องคกรเอกชน องคกรภาคทองถน ภาคอตสาหกรรม และสอมวลชน คนทกเพศวย และสาขาอาชพจะตองมสวนเกยวของทงในระดบปจเจกบคคล ครอบครว และชมชน กลมวชาชพ และกลมสงคมอน ๆ รวม บคคลดานสขภาพมหนาทหลกเปนตวกลางดานสขภาพไกลเกลยกลมผลประโยชนทแตกตางกนในสงคมเพอจดมงหมายดานสขภาพ

กจกรรมสงเสรมสขภาพ (Health Promotion Action) ประกอบดวย 5 ประการ คอ

31

1. การสรางนโยบายสาธารณะเพอสขภาพ (Build Health Public Policy) การสงเสรม สขภาพมแนวคดขอบเขตกวางขวางมากกวาการรกษาบรบาล เรองของสขภาพจงเปนเรองทพงอยในหวขอการพจารณาของผกำาหนดนโยบายในทกสาขาทกระดบทเกยวของ เพอใหบคคลเหลานนตระหนกถงผลทเกดขนตอสขภาพทจะเกดขนจากการตดสนใจของเขา และใหเขายอมรบในความรบผดชอบของเขาตอสขภาพดวย นโยบายสงเสรมสขภาพตองกำาหนดวธการทหลากหลายแตสอดคลองและสนบสนนกน โดยอาศยวธทางนตบญญต การเงน การคลง การภาษอากรและการเปลยนแปลงการจดรปองคกร การประสานกจกรรมทจะนำาไปสสขภาพ รายไดและนโยบายตาง ๆ ทางสงคมทเสรมสรางความเสมอภาคใหมมากขนกวาเดม กจกรรมรวมเหลานจะทำาใหเกดบรการและสนคาตาง ๆ ทปลอดภย และเสรมสรางสขภาพมากขน บรการสาธารณสขทถก สขลกษณะมากขนกวาเดม รวมทงสงแวดลอมทสะอาดและรนรมยกวาเดม นโยบายสงเสรม สขภาพจำาตองมการคนหาอปสรรคทกดขวางการยอมรบนโยบายสาธารณะเพอสขภาพในองคกรภาคอน ๆ ทไมใชองคกรภาคสขภาพ และการตดสนใจยอมรบทางเลอกเพอสขภาพไดงายขนกวาเดม

2. การสรางสงแวดลอมทเออตอสขภาพ (Create Supportive Environment) สงคมตาง ๆ ของเรามความสลบซบซอนและเชอมโยงกน ดานสขภาพจงมอาจแยกออกจากเปาหมายดานอน ๆ โยงใยทตดขาดไมไดระหวางมนษยเราและสงแวดลอมจงเปนรากฐานสำาคญในการคดคนหาวถทางสงคมและนเวศวทยาเพอพฒนาสขภาพ หลกการทจะชนำาในภาพรวมตอโลก ประเทศตาง ๆ ภมภาคทงหลาย ตลอดจนชมชนตาง ๆ ในแนวทางเดยวกน คอความจำาเปนในการสงเสรมงานอนรกษระหวางกนและกน ทงชมชนและธรรมชาตของเรา ควรจะตอกยำาวาการอนรกษธรรมชาตทวโลกเปน

32

ภาระหนาทของประชาคมโลก การเปลยนแปลงรปแบบการดำารงชวต การทำางาน และการพกผอน มผลกระทบอนสำาคญตอสขภาพ การทำางานและการพกผอนควรจะเปนปจจยหนงทจะสงไปถงสขภาพของมวลมนษย วธทสงคมจดระบบการงานอาจชวยเสรมสรางสงคมสขภาพดได งานสงเสรมสขภาพชวยเสรมสรางเงอนไขตาง ๆ ทางดานการดำารงชวตและการทำางานทมความปลอดภย เราใจ พงพอใจ และสนกสนาน

3. การเสรมสรางชมชนใหเขมแขง (Strength Community Action) การสงเสรม

สขภาพจะตองดำาเนนการโดยอาศยกจกรรมชมชนทมประสทธภาพ และเปนรปธรรมทงในดานการจดลำาดบความสำาคญ การตดสนใจ การวางแผน กำาหนดกลวธตาง ๆ และการดำาเนนการตามกลวธเหลานนเพอบรรลสขภาวะสขภาพทดขนกวาเดม หวใจของการดำาเนนการตามกระบวนการดงกลาวแลว ไดแก การทำาใหชมชนมอำานาจ ใหเกดความเปนเจาของ และควบคมงานท รเรม รวมทงอนาคตของชมชนเอง การพฒนาชมชนจำาตองระดมทรพยากรตาง ๆ ทงวตถและบคคลภายในชมชนเพอยกระดบการพงตนเองไดและการสนบสนนจากสงคม รวมทงพฒนาระบบทยดหยนไดในการเสรมสรางความเขมแขงแกการมสวนรวมของสาธารณะ และการชนำาในเรองเกยวกบสขภาพ ทงน ชมชนจะตองเขาถงขอมลขาวสาร โอกาสตาง ๆ ในการเรยนรเรองสขภาพ และงบประมาณสนบสนนอยางตอเนอง

4. พฒนาทกษะสวนบคคล (Develop Person Stills) การสงเสรมสขภาพชวยในการ

พฒนาบคคลและสงคม โดยการใหขอมลขาวสารดานสขภาพ และเพมทกษะตาง ๆ ในการดำารงชวต ในการกระทำาเชนนจำาตองเพมทางเลอกตาง ๆ ใหแกประชาชน ในการทจะสามารถควบคมสภาวะ

33

สขภาพและสงแวดลอมไดดวยตนเองมากขน และสามารถเลอกทางเลอกทเกอหนนตอ สขภาพ การใหประชาชนไดสามารถเรยนรตลอดชวต เพอใหตนเองมความพรอมทจะเขาสวย ตาง ๆ รวมทงการเตรยมความพรอมทจะเผชญกบโรคเรอรงและบาดเจบตาง ๆ ทหลกเลยงไมได กระบวนการจะตองจดใหมตงแตในโรงเรยน บาน ททำางาน และภายในชมชนเอง ทงน โดยเรยกรองใหองคกรตาง ๆ ทางดานการศกษา วชาชพ ธรกจ องคกรอาสาสมครมสวนรวมในการดำารงกจกรรมและจดกจกรรมในองคกรดวยกน

5. การปรบเปลยนบรการสาธารณสข (Reorient Health Services) ความรบผดชอบ

ในการสงเสรมสขภาพในการจดการบรการสาธารณสขเปนภาระรวมระหวางปจเจกบคคล ชมชน ผประกอบการดานวชาชพ หนวยสขภาพ และรฐบาล บคคลและองคกรดงกลาวจะตองรวมกนคดหาระบบรกษาบรบาลทสอดคลองกบจดหมายดานสขภาพ บทบาทขององคกรดานสขภาพจะตองเคลอนไปในทศทางของการสงเสรมสขภาพเพมมากขน นอกเหนอจากความรบผดชอบในการใหบรการทางดานตรวจรกษาผปวย บรการสาธารณสขจะตองเพมงานในหนาทใหกวางขวางขนโดยคำานงถงงานทไวตอการตอบสนองความตองการของปจเจกบคคลและชมชน ตองการไวซงการมสขภาพทดขน และเปดชองทางความรวมมอระหวางองคกร ภาคสขภาพกบองคกรอน ๆ ทางดานสงคม การเมอง เศรษฐกจ และสงแวดลอม ทางกายภาพใหกวางขน การปรบบรการสาธารณสขจำาตองมรากฐานความใสใจในเรองการวจยดานสขภาพเพมขน รวมทงการเปลยนแปลงการศกษาและฝกอบรมในวชาชพทเกยวของ การดำาเนนงานดงกลาวนจะนำาไปสการเปลยนแปลงเจตคตและการจดบรการสาธารณสขซงจะเนนหนกความตองการเบดเสรจของปจเจกบคคลในฐานะเปนคนทงคนโดยสมบรณ

34

จากแนวคดดงกลาว ปจจยทสำาคญในการดำาเนนกจกรรมสงเสรมสขภาพทกกจกรรมใหประสบผลสำาเรจและเกดการพฒนาทยงยน (Sustainable development) คอ ความเขมแขงและการมสวนรวมของชมชนในการคด วเคราะห ตดสนใจเลอก และกำาหนดแนวทางตามศกยภาพของตนเอง ทงนคนทกคนและชมชนจะตองไดรบการพฒนาใหเปนคนสามารถคด วเคราะห เลอก ตดสนใจและลงมอทำาเอง โดยการสนบสนนชแนะ(Advocate) และการสนบสนนทางสงคมเสรมสรางพลง(Empower) เพมความสามารถ(Enable) และการไกลเกลย(Mediate) ผลประโยชนทางสงคมทเออตอสขภาพโดยบคลากรทรบผดชอบดานสขภาพ การเพมพนความสามารถของปจเจกบคคลและชมชนในการสงเสรมสขภาพตองอาศยกระบวนการเรยนรแบบมสวนรวมของชมชน

วฑรย องประพนธ (2541:8-9) สรปปรชญาจากแนวคดการสงเสรมสขภาพไววา การสงเสรมสขภาพ คอ การใหคนทกคนมความสามารถทจะเลอกแนวทางดำาเนนชวตของตนเองใหมความเปนอยทสขสบาย (Well being) โดยปราศจากโรคและความพการทงทางรางกาย จตใจ และสงคมภายใตสภาพแวดลอมทเอออำานวยตอการดำารงชวตตามกจกรรมหลกของ กฎบตรออตตาวา “ ” ดงรายละเอยดในแผนภมท 1

35

LL

แผนภมท 1 กจกรรมหลกตามปรชญาสขภาพ (วฑรย อ งป ร ะ พ น ธ 2541 : 9)

Action

Decentralisation

L

L= Registration =tools

36

Health Promotion

Healthy Public Policies

Communities

Personal Skill

HealthEnviron

Health Car

2. การสงเสรมสขภาพตามนโยบายสรางหลกประกนสขภาพถวนหนาในประเทศไทย

สดารตน เกยราพนธ ไดกลาวถงแนวคดการสงเสรมสขภาพตาม กฎบตรออตตาวา ภายใตนโยบายการสรางหลกประกนสขภาพ“ ”ถวนหนาในประเทศไทย (2545: 2) ประกอบดวย

1. การสรางนโยบายสาธารณะเพอสขภาพ (Build Health Public Policy) เปนนโยบายท

มงเนนใหประชาชนทกคนในชมชนมขอตกลงรวมกนในการทจะปฏบต เพอใหทกคนมสขภาพด เชน นโยบายการสงเสรมใหประชาชนออกกำาลงกายเพอสขภาพ นโยบายตอตานยาเสพตด นโยบายการจดระเบยบสงคมเพอหลกเลยงจากอบายมขตาง ๆ อนเปนการชวยพฒนาพฤตกรรม สขภาพทเหมาะสม

2. สรางสงแวดลอมทเออตอสขภาพ (Create Supportive Environment) โดยมเปา

หมาย 2 ประการ2.1ลดปจจยเสยงในชมชนโดยการดแลสงแวดลอมทง

ทางกายภาพสงคมจตใจโดยเฉพาะสวนทเกยวของกบการทำางาน ความปลอดภยในทรพยสน ความพอเพยงดานทอยอาศย คณภาพการศกษา ความปลอดภยดานการบรโภคอาหารสขภาพ การขนสงมวลชนทปลอดภยและพอเพยง สถานทพกผอนออกกำาลงกาย และสวนสาธารณะ รวมทงการจดโอกาส ในการเรยนรเพอทกษะชวต

2.2เสรมสรางปจจยสนบสนนทจะนำาไปสการมสขภาพดของประชาชน โดย

การสรางเครอขายสงคมทเปนรปธรรมและนามธรรม เชน การสรางชมชนนาอย ศนยเดกเลกนาอย โรงเรยนสงเสรมสขภาพ โรง

37

พยาบาลสงเสรมสขภาพ มมเพอนใจวยรน ออกกำาลงกายเพอสขภาพ สวนสาธารณสขรนรมย เปนตน

3. การสรางความเขมแขงใหชมชน(Strength Community Action) หลกการ คอ

ประชาชนตองตระหนกถงความสำาคญและประโยชนของการมสวนรวม ซงประกอบดวยกจกรรมทสำาคญ 3 ประการ คอ

3.1มกจกรรมรวมกน3.2มการประชม3.3มการสอสาร

4. การพฒนาทกษะสวนบคคล ( Develop Person Stills)โดยมจดหมายหลกในการ

เนนใหประชาชนมความรตระหนก และปรบเปลยนพฤตกรรมเสยงตาง ๆ ไดแก พฤตกรรมการบรโภค การสบบหร การดมแอลกอฮอล การออกกำาลงกาย พฤตกรรมทางเพศ โดยมงสพฤตกรรมเพอการสงเสรมสขภาพ

5. การปรบเปลยนบรการสาธารณสข (Reorient Health Services) เนนบรการเชงรก

มากกวาตงรบ โดยจดบรการสงเสรมสขภาพใหประชาชนทกกลมตามสทธอยางเสมอภาคและ เทาเทยม

3. แนวคดและความหมายของชมชน

เกรยงศกด เจรญวงศศกด(2544:24) กลาววาชมชน (Community ) เปนการจดองคกรทางสงคมรปแบบหนง โดยทวไปจะใหความหมายไว 2 ลกษณะ ลกษณะแรก หมายถง กลมคนท

38

อยรวมกนตามพนททางภมศาสตร เชน ชมชนหมบาน ชมชนแออด เปนตน ลกษณะทสองหมายถงกลมคนทรวมตวกน ณ ทแหงใดแหงหนงเพอทำากจกรรมบางอยางรวมกนโดยมโครงสรางและวตถประสงคการดำาเนนงานของสมาชกทชดเจนและตอเนอง เชน ชมชน นกวชาการ ชมชนศาสนา เปนตน โดยสมาชกในชมชนทงสองจะมความตระหนกในเอกลกษณของชมชน และมความรสกเปนเจาของรวมกน

พสมย จนทวมล (2541:12) กลาววาชมชน (Community) เปนกลมจำาเพาะของประชากรซงสวนมากอาศยอยภายใตพนทภมศาสตรทมขอบเขตแนชด มวฒนธรรม มคานยมและธรรมเนยมปฏบตรวมกน โดยถกจดเขาอยในโครงสรางของสงคมบนพนฐานของสมพนธภาพท ชมชนไดพฒนารวมกนมาในชวงเวลาหนง สมาชกของชมชนไดรบการรบรองเอกลกษณของตนทงในสวนตวและสงคม ในเรองความเชอถอ คานยม และธรรมเนยมปฏบต ทงทพฒนามาโดยชมชนตงแตอดตกาลและทอาจจะไดรบการปรบเปลยนในอนาคต พวกเขาไดแสดงใหถงความรบรในเอกลกษณรวมของกลม และความตองการพนฐานทมรวมกน รวมทงเจตจำานงในการไดมาซงความตองการนน ในสงคมตาง ๆ โดยเฉพาะอยางยงประเทศทพฒนาแลวปจเจกบคคลอาจจะไมไดเปนสมาชกของชมชนเดยว หรอชมชนใดชมชนหนงอยางเดนชด หากอาจจะรกษาความเปนสมาชกภาพของหลายชมชนบนพนฐานการจำาแนกอนหลากหลาย เชน ภมศาสตร อาชพ ความ สนใจทางสงคมและการพกผอนหยอนใจ

ประเวศ วะส (2541:14) ไดใหนยามความหมายของชมชนไววา เปนการทคนจำานวนหนงมวตถประสงครวมกนมความเอออาทรตอกน มความพยายามทำาอะไรรวมกน มการเรยนรรวมกนในการกระทำา รวมถงการตดตอสอสารกนดวย ชมชนควรมลกษณะ 4 ประการ

39

1. มวตถประสงครวมกน2. มความเอออาทรตอกน3. มการกระทำารวมกน 4. มการเรยนรในการกระทำารวมกน

และสงทจะเกดตามมาจากองคประกอบดงกลาว 2 ประการ คอ ความมจตวญญาณ ความเปนผนำาตามธรรมชาตและการจดการซงเปนผลพวงจากกระบวนการรวมคดรวมทำา

โดยสรป ชมชน หมายถง กลมคนทอยรวมกนภายใตพนททมขอบเขตชดเจน มวฒนธรรม มคานยม ธรรมเนยมปฏบตรวมกน มความสมพนธ มวตถประสงค มความเอออาทรและเรยนรรวมกน และพฒนาการสบเนองสบตอกนมา

4. แนวคดและความหมายของกระบวนการมสวนรวม

ประพนธ ปยรตน (2543 : 17) กลาววา การมสวนรวม หมายถง การกระทำารวมกนของบคคลในการพฒนาม 2 ลกษณะ คอ

1. การมสวนรวมเปนมรรค (Participation as a mean) หมายถง การมสวนรวมเปนมรรค วธของการนำาทรพยากรทางเศรษฐกจและสงคมของประชาชนไปสเปาหมายของการพฒนาทวางไวกอนแลว

2. การมสวนรวมเปาประสงค (Participation as a end) หมายถง เปาประสงคทให

ประชาชนทำากจกรรมรวมกน เกดความเชอมนในตนเองและมความสามคคเปนอนหนงอนเดยวจนทำาใหเกดการพงตนเองไดในทสด เปนการรวมกลมของบคคลทมความสามารถและมศกยภาพในกระบวนการแกปญหาและรวมทำากจกรรม ซงมความสำาคญยงกวา

40

ผลลพธทไดจากการกระทำานน แมโครงการจะสนสดแลวกตาม แตการมสวนรวมกยงคงอยตลอดไป ทำาใหประชาชนไดรบประโยชนอยางถาวรและยงยน

ประพนธ ปยะรตน(2543 :14) ระบวา การมสวนรวมของประชาชนของชมชนเปนกระบวนการสำาคญ ซงองคการสหประชาชาตไดมมตประกาศกลวธทศวรรษทสามของการพฒนาระหวางประเทศในป 2543 วาเปาหมายของการพฒนาอยทความผาสกของประชาชนทงมวลถวนหนาโดยอาศยการมสวนรวมของประชาชนในกระบวนการกระจายผลประโยชนของการพฒนาอยางยตธรรม

อสศรา ชชาต และคณะ (2538:9) กลาววา การมสวนรวม ถอวาเปนสทธมนษยชนขนพนฐานของประชาชนทจะเขามาแสดงความคดเหนในการกำาหนดรปการพฒนา ทจะพฒนาคณภาพชวตของตนเอง

จากแนวคดตาง ๆ สรปไดวาการมสวนรวมเปนกระบวนการสำาคญในการพฒนาทกอใหเกดความยงยน และมเปาหมายสดทาย คอ ประชาชนสามารถพงตนเองได ดงนน ในการพฒนาจงมงเนนสงเสรมการมสวนรวมของชมชน โดยการใหอำานาจและพฒนาศกยภาพในการคดคนวเคราะหปญหา หาสาเหตและตดสนใจเลอกแนวทางในการแกไขและพฒนาดวยตนเอง การมสวนรวมเปนสทธขนพนฐานของประชาชน ทจะเขามาแสดงความคดเหนในการกำาหนดรปแบบการพฒนาตนเอง ชมชนและทองถน

หลกการพฒนาการทำางานแบบมสวนรวมของชมชน ๆ จะตองไดรบการพฒนาทกษะทจำาเปนในการทำางานแบบมสวนรวม คอ

1. ทกษะในการแกปญหา (Problem Solving Skill) 2. ทกษะในการสอสารขอมลขาวสาร(Communication Skill) 3. ทกษะในการทำางานเปนทม(Team Building Skill)

41

ทงน เพอใหผเรยนไดเรยนรและคนหาศกยภาพของตนเองกอใหเกดการพฒนาทยงยน จงจำาเปนตองอาศยกระบวนการเทคนคการเรยนรแบบมสวนรวมทมพนฐานการศกษาเพอปวงชน(Popular Education)5. เทคนคพนฐานกระบวนการมสวนรวม

การกระตนสงเสรมใหประชาชนมสวนรวม จะตองอาศยกระบวนกลมเปนเทคนคพนฐานเพอกอใหเกดการมสวนรวมสงสดและบรรลเปาหมาย ในการพฒนา กระบวนการม สวนรวมมเทคนคหลากหลาย ซงแตทกเทคนคมเปาประสงคอนเดยวกน คอ การพฒนาศกยภาพและสรางความเขมแขงของชมชนในการพฒนาตนเอง ครอบครว ชมชน และสงคมโดยรวม ในทนจะกลาวเฉพาะ 3 กระบวนการ คอ

1. กระบวนการวเคราะหชมชนแบบมสวนรวม(Participatory Rural

Appraisal ,PRA) 2. กระบวนการประชมแบบมสวนรวมอยาง

สรางสรรค(Appreciation Influence Control ,AIC)

3. กระบวนการสรางอนาคตรวมกน (Future Search Conference)

กระบวนการวเคราะหชมชนแบบมสวนรวม (Participatory Rural Appraisal , PRA)

ดสต ดวงสา และคณะ (2535) กลาววา กระบวนการ Participatory Rural Appraisal ,PRA เปนกระบวนทใหชาวบานไดมสวนรวมในการวเคราะหสภาพของชมชนและชวดปญหาของชมชน

42

ดวยตนเอง โดยเนนการแลกเปลยนความคดเหน ตรวจสอบขอมล รบฟงเหตผลของกนและกนและหาขอสรปรวมกน ทงนโดยผทำา PRA เปนผกระตนใหเกดการพดคยและแลกเปลยน บนพนฐานของความเคารพและความเสมอภาค การทำา PRA ทดจะชวยใหชาวบานตระหนกถงปญหาของ ตนเอง ซงจะนำาไปสการวางแผนและการลงมอกระทำาเพอแกไขปญหาของตนเองดวยตนเองตอไป กระบวนการ PRA จงเปนกระบวนการทนอกจากจะชวยใหไดรบขอมลทสอดคลองกบสภาพความเปนจรงในชมชนและความตองการของชาวบานแลว ยงชวยเสรมสรางสมพนธภาพและศกยภาพของชาวบาน สรางจตสำานกความเปนเจาของและเปดโอกาสใหเกดการแกปญหาอยางยงยนในพนทอกดวยหลกการทำา PRA ตองอยบนพนฐานดงตอไปน

1. เชอมนในศกยภาพของชาวบาน2. ใหความสำาคญกบความคดทมาจากประสบการณจรงและ

สถานการณจรงในชวตประจำาวน

3. เนนการระดมพลงในชมชนเพอแกปญหา4. สนบสนนใหชาวบานเปนผกระทำาและมบทบาทหลกในการ

ดำาเนนการ

กระบวนการประชมแบบมสวนรวมอยางสรางสรรค (Appreciation Influence Control AIC)

กระบวนการประชมแบบมสวนรวม เปนการระดมพลงสมองเพอแกปญหาและหาแนวทางในการพฒนาอยางสรางสรรค

กองสขศกษา (2544)ใหความหมายวา เปนการประชมระดมสมองททำาใหเกดความ เขาใจสภาพปญหา ขดจำากด ความ

43

ตองการและศกยภาพของผเกยวของในเรองตาง ๆ งานทไดจากการประชมมาจากความคดของคนทกคน

A - Appreciation คอ การยอมรบความคดเหนความรสกของเพอนสมาชก เขาใจ

ขอจำากดของแตละคน ไมรสกตอตานหรอวจารณเชงลบความคดเหนของเพอนสมาชกในกลมทกคนมโอกาสแสดงความคดเหนอยางอสระ เ ป น ป ร ะ ช า ธ ป ไ ต ย แ บ บ ม ส ว น ร ว ม

I –Influence คอ การใชประสบการณ/ความคดรเรมสรางสรรคของแตละคนทมอยมาชวยกนกำาหนดยทธศาสตร เพอใหบรรลวสยทศนหรออดมการณรวมกน

C -Control คอ การนำายทธศาสตร วธการมากำาหนดแผนปฏบตการโดยละเอยด สมาชกจะประเมนวาตนเองสามารถรบผดชอบในเรองใดและรบไปปฏบตดวยความเตมใจเกดเปนพนธสญญา ขอผกพนแกตนเอง เพอควบคมตนเองใหปฏบตงานจนบรรลเปาหมายรวมของกลม

นานาทศนะนกวชาการเกยวกบแนวคดเทคนคการประชมแบบมสวนรวมอยางสรางสรรค Appreciation Influence Control

ประเวศ วะส (2542: 8) ใหแนวคดวา บคคล/กลมคนมความคดความเขาใจกนคนละทศทาง มงมนและปฏบตกนไปคนละอยาง แตผลทเกดขนกระทบและมอทธพลตอกน (Influence) หากไมมการควบคม (Control )จะไมเกดความพอใจและไมเหนคณคา (Appreciation)

ไพบลย วฒนศรธรรม (2542:8) ใหแนวคดวา1. ผมสวนไดสวนเสยในเรองเดยวกน (Stakeholder)

ตองกำาหนดความประสงครวมกนกอน ตองทำาความเขาใจสถานการณ

44

มความปรารถนาดและเปนมตร เคารพความเหนของกนและกนใหเกดความพอใจเสยกอน

2. ตองรวมกนหากลวธใหบรรลความประสงคดวยการรเรมคด วเคราะห แยกแยะดวยปญญา และการแลกเปลยนขอเหนกน โดยไมยดตดกบกรอบแนวทางทตนคนเคย จงจะไดวธการทสำาคญ มพลง มประสทธภาพ

3. ตองทำาแผนปฏบตการระบวาจะทำาอะไร เพอใหไดอะไร มเหตผลอยางไร

ใครรบผดชอบ ใครรวมมอ ตดตามประเมนผลอยางไร มอะไรเปนปจจยแหงความสำาเรจ ทรพยากรไดจากไหน

4. การปฏบตตามแผน ความยดหยนตามสถานการณทเปลยนแปลงได5. มการตดตามผล เรยนร ปรบปรงภารกจ จากประสบการณททำางาน

วระ นยมวน (2542:6) เสนอแนวคดวาในยคพฒนาคน ตองพฒนาใหเปนคนพฒนา ซงจะเปนคนพฒนา ไดตองจดการใหคนทมความรประสบการณทแตกตางกน มความคดเหนของ ตนเอง (Human Centered) มารวมกนคดสรางสรรค เปลยนจากคนทเรยนร จากการสอนใหจำา ทำาใหด เปนแลกเปลยนความร ความคด และประสบการณ เพอวเคราะหและรวมกนเลอกเองตดสนใจเอง มวฒภาวะ ทกคนมสวนรวมในการสรางระบบและทำาเอง

45

ภาพประกอบท 1 การประยกตใชหลกการ AIC ในกระบวนการ AIC เพอการเขยนแผน

หลกการทสำาคญของการทำา AIC 1. ผทำางานตองยอมรบวาผอนกมขดความสามารถ มของด ถาเปดโอกาสใหแสดง

ความคดเหน 2. เคารพความคดเหนของกนและกน

4. ตองทำางานเปนระบบ โดยอาศยสถต ขอมลจากนกวชาการ และประสบการณ

ของผมสวนไดสวนเสยในเรองนน ๆ รวมกนคด

ประโยชนทไดรบจากการทำา AIC

46

การเตรยม ประชมปฏบตการ I หลกการประชม

การลงมอทำา

การตอบสนอง

ประเมณผล

ความเปนจรง

การเลอกทำาทสำาคญ

กรอบงาน ประสานงาน กำาหนดงาน

ความพอใจ อทธพล

การควบคม

1. เปนการพฒนาคนใหมทกษะชวตไปพรอมกน อนเปนคณลกษณะของคนพฒนา

พรอมกบไดแผนงานโครงการ2. เปนการระดมความคดสรางสรรค ทำาไดผล แมวาพนฐาน

ความรและวถชวตตางกนมาก

3. การประชมดวยวธนเปนประจำา คนจะรถกรผด และปรบปรงตนเองจากการ

กระทำาอนเปนทกษะของคนพฒนาแลว เลกการทองจำาและทำาตามสงของประธานแบบคนดอยพฒนา

4. ผลการประชม คอ ภารกจของทกคนทตนไดนำาเสนอ และเลอกกจกรรมไว

รวมกนเปนการสรางความรบผดชอบทจะนำาไปทำาตอตามบทบาทหนาทของตน ถาสรางจตสำานกนได งานจะไมซำาซอน ไมขาดไมเกน ไดงานจากความเชยวชาญของแตละคนมารวมกนทำาในเรองเดยวกน สวสยทศนเดยวกน ผลงานเปนของทกคน ทำาตามบทบาทหรอศกยภาพของตนเอง

กระบวนการประชมเชงปฏบตการสรางอนาคตรวมกน (Future Search Conference FSC)

ทวศกด นพเกษร ( กองสขศกษา 2544 : 56) กลาววา กระบวนการประชมเชงปฏบตการสรางอนาคตรวมกน (Future Search Conference) เปนกระบวนการประชมสรางอนาคตแบบมสวนรวมของผมสวนไดสวนเสยทกกลมในชมชน เพอกำาหนดวสยทศนรวมของกลมและสรางจตสำานกพนธะสญญาในการพฒนารวมกน

47

กระบวนการประชมเชงปฏบตการสรางอนาคตรวมกน (Future Search Conference ประกอบดวย 3 ขนตอนหลกคอ

1. การวเคราะหเหตการณในอดตเพอเชอมโยงสภาพการณและโนนในปจจบน

และอนาคต 2. การวเคราะหและสงเคราะหสภาพการณปจจบนเพอ

เขาใจทศทางและปจจยทมอทธพลในประเดนหลกการประชม

3. การสรางจนตนาการถงอนาคตทพงปรารถนาเพอรวมกนคด วเคราะหและ

เลอกกำาหนดแนวทางไปสอนาคตรวมกน6. นโยบายและแนวคดหลกประกนสขภาพถวนหนา

หลกประกนสขภาพถวนหนา เปน นโยบายของรฐบาลทมเปาประสงคใหคนไทย ทกคนมหลกประกน หรอ ความมนใจวาสามารถเขาถงบรการดานสขภาพไดตามความจำาเปนโดยถอเปน สทธ“

ขนพนฐานของประชาชน ทงน โดยเปนไปตามเจตนารมณของ”รฐธรรมนญแหง ราชอาญาจกรไทย พทธศกราช 2540 มาตรา 52 บญญตไวว า บคคลยอยมสทธเสนอกนในการรบบรการ“สาธารณสขทไดมาตรฐาน และผยากไรมสทธไดรบการรกษาพยาบาลจากสถานบรการ สาธารณสขของรฐโดยไมเสยคาใชจาย ทงนตามทกฎหมายบญญต ”

ประเวศ วะส (2541:12) กลาววา ระบบสขภาพปจจบนมวตถประสงคเพอซอมสขภาพไมใชเพอสรางสขภาพ ระบบซอมสขภาพตองการอ (โรงพยาบาล) ชางซอมและเครองมอการซอมสลบซบซอนและแพงขนเรอย ๆ แตมไดเกดสขภาพทดคมกบการลงทนเพราะระบบเปนระบบรอซอมหรอตงรบไมใชระบบสรางสขภาพ การปฏรประบบ

48

ดแลสขภาพ( Health Care Reform)จงเปนสวนหนงของการปฏรประบบสขภาพ และยทธศาสตรทสำาคญของการปฏรประบบสขภาพ คอ การมสวนรวมของชมชนในการสรางเสรมสขภาพ

ดงนนแนวทางการสรางหลกประกนสขภาพถวนหนามงเนนใหประชาชนเขามามสวนรวมเปนเจาของ รวมคด รวมทำา โดยเฉพาะการพงตนเองในการดแลสขภาพ โดยมเปาหมาย สขสภาวะทสมบรณ

7. งานวจยทเกยวของ

สรเกยรต อาชานานภาพ (2541 :27-28) เสนอสรปงานวจยและกรณศกษาจาก ทวโลกไววา ววฒนาการการสงเสรมสขภาพระดบนานาชาตใหหลกฐานยนยนวาการสงเสรม สขภาพมประสทธผลจรง กลยทธการสงเสรมสขภาพสามารถพฒนาและเปลยนแปลงวถชวตและสภาวะทางสงคม เศรษฐกจ และสงแวดลอมทมผลตอสขภาพ การสงเสรมสขภาพ เปน การปฏบตทชวยใหบรรลซงความเสมอภาคทางสขภาพยง ๆ ขน และการนำากจกรรม 5 ขอของ กฎบตรออตตาวา มาผนวกใชจะไดผลสมฤทธ“ ”มากกวานำากจกรรมใดกจกรรมหนงมาใชแบบแยกสวน การสงเสรมสขภาพทเรมจากฐานของชมชนจะเปดโอกาสใหสามารถดำาเนนกจกรรมอยางเบดเสรจ การเรยนรดานสขภาพเปนบอเกดของการมสวนรวม และการมสวนรวมเปนปจจยสำาคญในการพฒนาอยางยงยน

อนวฒน ศภกจชตกล และคณะ (2541) ไดสรปสถานการณและบทบาทการสงเสรม สขภาพนอกภาครฐ จากการศกษาวเคราะห บทบาท กลไก และยทธศาสตรการดำาเนนงานสงเสรมสขภาพขององคกรชมชนโดยการสำารวจ และกรณศกษาจากการสมภาษณเชงลกกลม/องคกรทม เปาหมายเพอเปลยนแปลง

49

พฤตกรรมสขภาพทสงผลดตอสขภาพ กลมชวยเหลอตนเอง และกลมทมเปาหมายเพอเปลยนแปลงสงแวดลอมทางสงคมและทางกายภาพ พบวา แมจดเรมตนของการ สงเสรมสขภาพมทมาแตกตางกน แตเมอเกดการรวมตวและมกจกรรมรวมกนแลวกสามารถขยายเปาหมายไปสการเนนการสงเสรมสขภาพได เพราะมแผนกจกรรมทสอดคลองกบชมชนและให ชมชนมบทบาทสำาคญในการเปลยนแปลงพฤตกรรม กลมหลายกลมเรมจากปญหาสขภาพตนเอง จงเกดกลมชวยเหลอกนเอง การสงเสรมสขภาพระดบชมชน จำาเปนตองไดรบการพฒนาหรอสนบสนนใหเหมาะสม กระทรวงสาธารณสขจำาเปนตองสงเสรมใหชมชนและประชาชนตระหนกถงความสำาคญ และสามารถพฒนาสขภาพตนเอง ครอบครวและชมชนได สรางเสรมใหชมชนเปนผรเรม ตดสนใจและจดทำาแผนปฏบตการเพอพฒนาสขภาพ และแกปญหาสขภาพของตนเอง ภายใตการสนบสนนและอำานวยความสะดวกจากภาครฐ ภาคเอกชน และสวนทเกยวของ

50

บทท 3ระเบยบวธวจย

การวจยครงนเปนการวจยปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory Action Research,PAR) เพอศกษาการสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพโดยกระบวนการมสวนรวมของชมชนภายใตนโยบายการสรางหลกประกนสขภาพถวนหนา และศกษาปจจยทมอทธพลตอการมสวนรวมในการสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพของชมชน หมท 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร โดยมรายละเอยดการดำาเนนการวจย ดงน

ประชากรและกลมตวอยางทศกษา

ประชากรและกลมตวอยาง

51

ประชากรศกษา คอ หมท 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร การวจยครงนเปนการวจยปฏบตการแบบมสวนรวม ซงตองอาศยความสมพนธอยางใกลชดทดตอกน และความคนเคยระหวางผวจยและชมชนเพอสะดวกในการดำาเนนการวจยตามขนตอนตาง ๆ จงคดเลอกประชากรทศกษาจากความสมครใจของชมชนในการรวมดำาเนนโครงการ โดยมผนำาชมชน แกนนำาชมชน อาสาสมครกลมตาง ๆ ในชมชน เปนกลมตวอยางในการศกษาครงน

การวจยปฏบตการแบบมสวนรวม

การวจยปฏบตการแบบมสวนรวม(Participatory Action Research ,PAR)ประกอบดวย 4 ขนตอน ( ประสทธ ลระพนธ 2544 ) คอ

1. ขนทำาความเขาใจปญหา2 ขนกำาหนดรปแบบแนวทางในการแกปญหา3. ขนดำาเนนการ4. ขนตดตามประเมนผล

ขนตอนการวจย1. ขนเตรยมการ

1.1 เตรยมพนทพบปะผนำาชมชน และแกนนำาในชมชน ชแจงวตถประสงคและแนวทางในการดำาเนนงาน

1.2 เตรยมทมพฒนาในชมชน โดยผใหญบานคดเลอกผนำาในชมชนและหาอาสาสมครรวมทมวจย

2. ขนดำาเนนการตามกระบวนการวจยปฏบตการแบบมสวนรวม

2.1. ขนทำาความเขาใจปญหา

52

2.1.1 ประชมผนำา แกนนำา ประชาชนในชมชนอยางเปนทางการเพอชแจงวตถ

ประสงคและแนวทางในการดำาเนนโครงการฯ2.1.2 ผใหญบานแตงตงทมพฒนารปแบบการสง

เสรมสขภาพ ประกอบดวยผใหญบาน ผชวยผใหญบาน ผแทนสมาชกองคการบรหารสวนตำาบลของหมบาน อาสาสมครบาน และ แกนนำาประชาชน รวมจำานวน 32 คน

2.1.3 ประชมเชงปฏบตการเพมทกษะแนวคดหลกการวจยปฏบตการแบบม

สวนรวมในชมชนใหพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพ 2.1.4 แบงพนทของหมบานออกเปน 5 โซนและแบง

ทมพฒนารปแบบการสงเสรม สขภาพออกเปน 5 กลมใหแตละกลมรบผดชอบพนทตามเขตทอยอาศยกลมละโซนดงตอไปน

โซนท 1 กลมไมตรพฒนา มทมพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพจำานวน

8 คนรบผดชอบโซนท 2 กลมหมบานสบายใจ มทมพฒนารป

แบบการสงเสรมสขภาพจำานวน 8 คนรบผดชอบ

โซนท 3 กลมหมบานบอหวด มทมพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพ

จำานวน 8 คนรบผดชอบโซนท 4 กลมมาลยไมตรพฒนา มทมพฒนารป

แบบการสงเสรมสขภาพจำานวน 6 คน รบผดชอบ

53

โซนท 5 กลมหมบานสขประยรพฒนา มทมพฒนารปแบบการสงเสรม

สขภาพจำานวน 3 คน รบผดชอบ2.1.5 วเคราะหชมชนแบบมสวนรวม

(Participatory Rural Appraisal PRA )เพอ

ใหทมพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพในพนทศกษาขอมลโครงสรางพนฐานลกษณะทางประชากร สงคม เศรษฐกจและการเมองในชมชนทรบผดชอบและของหมบานอยางมระบบโดยมขนตอนดงน

1) กจกรรมการทำาแผนทของชมชนและวเคราะหชมชน โดยมขนตอนดงน

(1) ใหแตละทมทำาแผนทในโซนททมรบผดชอบ โดยแสดง

โครงสรางทางกายภาพ ลกษณะการกระจายของประชากร (2) นำาแผนทของแตละกลมมารวมกน เปน

แผนทของหมบานและใหสมาชกทกคนอภปรายแสดงความคดเหนตรวจสอบความถกตองครบถวน

(3) ใหสมาชกแตละกลมวเคราะหลกษณะทางประชากร สงคม

เศรษฐกจและการเมอง ไดแก ลกษณะความเปนอยของชมชน อาชพ รายได วฒนธรรม ประเพณ การรวมกลมความเขมแขงในชมชน ลกษณะของกลมตาง ๆ ในชมชน และนำาผลการวเคราะหของแตละกลมมารวมกนเปนของหมบาน เปดโอกาสใหสมาชกทกคนแสดงความคดเหนตรวจสอบความถกตอง

2) กจกรรม ชมชนทฉนภมใจ และ สงควร“ ” “พฒนาในชมชน”

54

(1) ใหสมาชกแตละทมวเคราะหขอด ขอดอยในชมชน โดยให

แตละทมทำา กจกรรม ชมชนทฉนภมใจ และ สงควรพฒนาใน“ ” “ชมชน”

(2) นำาผลการวเคราะหมารวมกนเปนขอมลของหมบานและให

สมาชกอภปราย แสดงความคดเหนตรวจสอบความถกตอง3) สำารวจขอมลภาคสนาม

(1) สำารวจขอมลภาคสนามผแทนโดยผแทนแตละทมออกสำารวจ

พนทในโซนรบผดชอบเพอศกษาขอมลและสภาพความเปนอยของชมชนโดยตรง

(2) นำาขอมลมาตรวจสอบความถกตอง โดยการตรวจสอบกบ

ขอมลภาคสนามทผแทนแตละกลมออกสำารวจพนทกบขอมลการวเคราะหชมชนแบบมสวนรวม

(3) ประชมทมพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพสรปขอมลทได

จากการสำารวจและวเคราะหชมชนแบบมสวนรวม2.1.6. ประชมเชงปฏบต การสรางอนาคตรวมกน

(Future Search Conference FSC) เพอใหทมพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพศกษา ทบทวนความเปนมาของชมชนในอดต เชอมโยงกบปจจบน และแนวโนมในอนาคต และนำาการศกษา ทบทวนของแตละกลมมารวมกนเปนขอมลของหมบาน เปดโอกาสใหสมาชกทกคนอภปรายแสดงความคดเหนตรวจสอบความถกตอง

55

2.1.7. เสวนาแนวคดเรอง การสงเสรมสขภาพแนว“ใหม และ นโยบายการสราง” “

หลกประกนสขภาพถวนหนา” 2..2 ขนกำาหนดรปแบบการสงเสรมสขภาพ

2.2.1 ประชมเชงปฏบตการแบบมสวนรวมอยางสรางสรรค(Appreciatory

Influence Control AIC)เพอกำาหนดประเดนปญหา จดลำาดบความสำาคญของปญหา และคนหาสาเหตของปญหา กำาหนดภาพลกษณชมชนทพงปรารถนา กำาหนดแนวทางในการแกปญหา และวางแผนปฏบตการโดยมขนตอนดงน

(1) นำาผลการวเคราะหชมชนมาทบทวน พจารณาวเคราะหประเดนปญหา

โดยใหทมพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพ จดลำาดบความสำาคญของปญหา โดยวธการใหคะแนนตามความรนแรงของปญหา และนำาผลการพจารณารวมเปนของหมบาน เปดโอกาสใหสมาชกทกคนอภปรายแสดงความคดเหนตรวจสอบความถกตอง

(2) ใหแตละทมอภปรายแสดงความคดเหนและวาดภาพชมชนทพง

ปรารถนาของทมและนำาภาพของแตละกลมมารวมเปนของหมบานและเปดโอกาสใหสมาชกทมรวมแสดงความคดเหน

(3) ใหแตละทมอภปรายแสดงความคดเหน และวาดภาพชมชนทพง

ปรารถนาของทม และนำาภาพของแตละทมมารวมเปนของหมบาน และเปดโอกาสใหสมาชกของทกทมรวมแสดงความคดเหน

(4) ใหสมาชกแตละทมวเคราะหแนวทางการดำาเนนการ เพอสชมชนทพง

56

ปรารถนา และนำามารวมเปนแนวทางการดำาเนนงานของหมบาน โดยจำาแนกกจกรรมออก 3 ประเภทคอ

(4.1) กจกรรมทชมชนทำาไดเองแบงความรบผดชอบตามโซนใหแต

ละทมไปดำาเนนการ(4.2) กจกรรมทรวมมอกบหนวยงานอน ๆ

เชนขอการสนบสนนทรองรบขยะจากองคการบรหารสวนตำาบล เปนตน

(4.3) กจกรรมทขอความรวมมอจากหนวยงานอน เชน ขอรบการ

สนบสนน วทยากรจาก การปโตรเลยมแหงประเทศไทย เปนตน(5 ) มอบหมายความรบผดชอบ และจดทำาแผน

ปฏบตการ ควบคมกำากบการดำาเนนงานและประเมนผล

23. ขนดำาเนนการตามแผน นำารปการสงเสรมสขภาพไปดำาเนนการ

24. ขนประเมนผล ประเมนผลการสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพ ตาม

กระบวนการเรยนรแบบมสวนรวมแตละเทคนค

เครองมอทใชในการวจย

1. แบบบนทกผลกระบวนการเรยนรตามกจกรรมทง 3 กระบวนการ

2. แบบสมภาษณเจาะลกอยางเปนทางการและไมเปนทางการ3. แบบบนทกภาคสนาม4. แบบบนทกการสงเกต

57

5. แบบสอบถามความจำาเปนพนฐานของครวเรอน

การรวบรวมขอมล

1. รวบรวมขอมลทตยภมของชมชนจากการสำารวจขอมลความจำาเปนพนฐานของครวเรอนป

2545 –2549 (จปฐ 1) และจากทะเบยนราษฎรขององคการบรหารสวนตำาบลนาปา

2. จากแบบบนทกกระบวนการการวเคราะหชมชนแบบมสวนรวม (Participatory Rural

Appraisal ,PRA) โครงสรางพนฐานชมชนทางกายภาพ ประชากร สงคม เศรษฐกจ และการเมอง

3. จากแบบบนทกผลการประชมเชงปฏบตสรางอนาคตรวมกน (Future Search Conference,

FSC) ประวตความเปนมาของชมชนสถานการณปญหาแนวโนมประชากร สงคม เศรษฐกจ และการเมอง

4. จากแบบบนทกกระบวนการประชมแบบมสวนรวมอยางสรางสรรค (Appreciation

Influence Control, AIC) ชมชนทพงปรารถนา เพอใหเกดรปแบบการสงเสรมสขภาพตามกจกรรมการสงเสรมสขภาพตาม “กฎบตรออตตาวา ภายใตนโยบายสรางหลกประกนสขภาพถวนหนา”

5.. การสงเกตแบบมสวนรวม6. การสมภาษณเจาะลกเปนทางการ/ไมเปนทางการ7. การบนทกภาคสนาม

การวเคราะหขอมล

58

1. วเคราะหขอมลทตยภมจากการสำารวจขอมลความจำาเปนพนฐานของครวเรอน(จปฐ) และ

ทะเบยนราษฎรเพอประกอบการวเคราะหชมชนแบบมสวนรวม2. การตรวจสอบความถกตอง และความนาเชอถอของขอมลใหสอดคลองกนระหวางขอมล

ทรวบรวมจากเอกสารกบขอมลทไดจากการวเคราะหชมชนแบบมสวน หรอจากกระบวนการเรยนรแบบมสวนรวมและแหลงอน ๆ

3. การจดระเบยบขอมลตามวตถประสงค วเคราะหสรปประเดนยอย

4. นำามาเขยนเรยบเรยงเพอหาความสมพนธของปรากฏการณตาง ๆ ทคนพบในแตละ

ขนตอน ของการวจย5. การแปรผลการวจยแบงออกเปน 3 สวน

สวนท 1. การสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพในชมชนโดยกระบวนการมสวนรว

ของชมชนสวนท 2 รปแบบการสงเสรมสขภาพในชมชน ตาม

แนวคดของ กฎบตร“ออตตาวา ภายใตนโยบายสรางหลกประกนสขภาพถวนหนาของหมท ”8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร

สวนท 3 ปจจยทมอทธพลตอการมสวนรวมของชมชนในการสรางรปแบบการ

สงเสรมสขภาพของชมชน หมท 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร

59

กรอบแนวความคด

60

ขนทำาความ ขนกำาหนดรปแบบ ขน ขนประเมนผล

1.ประชมชแจงโครงการแกชมชน2.แตงตงทมพฒนารปแบบการ สงเสรมสขภาพ3. ประชมเชงปฏบตการเพมทกษะ แนวคดการทำา PAR4. วเคราะหชมชนโดยกระบวน PRA5. ทบทวบอดตศกษาความเปนมา ภมหลงของชมชน

1.กำาหนดวสยทศนภาพลกษณของชมชนทพงปรารถนา2.เลอกประเดนปญหา3.คนหาสาเหตของประเดนปญหา4. กำาหนดทางเลอกการแก

1.ปฏบตการตาม แผน2.ปรบปรงแกไข อปสรรค3.ตดตามประเมน

1.ประเมนกระบวนการมสวนรวมตามกระบวนการเรยนรตลอดการวจยโดยการ- สงเกตแบบมสวนรวม-แบบบนทกขอมลภาคสนาม-แบบบนทกผลกระบวนการ

ดชนชวดการสงเสรมสขภาพตามนโยบายสรางหลกประกนสขภาพถวนหนา

1. สรางนโยบายสาธารณะการสงเสรมสขภาพ ชมชนมขอตกลงรวมกนในการทจะปฏบตเพอใหทกคนใน

ชมชนมสขภาพดเชนขอตกลงในการออกกำาลงกาย การตอตานยาเสพตด การจดระเบยบสงคมเพอหลกเลยงอบายมขตางๆ ทจะนำาไปสการพฒนาพฤตกรรมสขภาพทเหมาะสม

2. สรางสงแวดลอมทเออตอสขภาพของประชาชน ชมชนมการลดปจจยเสยงโดยการปรบปรงสงแวดลอมทง

ดานกายภาพ สงคม จตวทยาในสวนทเกยวของกบการทำางาน ความปลอดภยในทรพยสนทอยอาศย การบรโภค อปโภค ตลอดจนสถานทพกผอน สวนสาธารณะ และจกโอกาสในการเรยนรเพอพฒนาทกษะชวตจากการทำางาน

ชมชนสรางปยจยสนบสนนทจะนำาไปสการมสขภาพดของประชาชนโดยการสรางเครอขายสงคมสงแวดลอมในชมชน

3. เสรมสรางกจกรรมใหชมชนเขมแขง กำาหนดกจกรรมสงเสรมใหสมาชกในองคกร/ชมชนมสวน

รวมในการพฒนาองคกร/ชมชนโดยรวมวเคราะหปญหา วางแผน และดำาเนนการตามกลยทธ

61

1 นโยบายสาธารณะเพอสขภาพ2 สรางสรรคสงแวดลอมทเออตอสขภาพ3. เสรมสรางชมชนใหเขมแขง

กำาหนดกจกรรมสงเสรมปลกฝงจตสำานกใหคนทำางานเกดความรสกรก เปนเจาของ และ ความรวมมอในการพฒนาองคกร/ชมชน

สงเสรมการเขาถงขอมลขาวสาร เสรมสรางความเขมแขงในการควบคมกำากบการสง

เสรมสขภาพขององคกร/ชมชน สรางทมสงเสรมสขภาพในองคกร/ชมชน

4. พฒนาทกษะสวนบคคล พฒนาทกษะเกยวกบการสงเสรมสขภาพ จดกจกรรมเสรมทกษะชวต

5. ปรบเปลยนบรการดานสขภาพ ชมชนพงตนเองในการสงเสรมสขภาพตนเองและปองกน

โรค บรการดานสขภาพเนนการปองกน สงเสรมมากกวาการ

แกไข รกษา ปลกจตสำานกความรบผดชอบในการดแลสขภาพตนเอง

และสงแวดลอม กระตนใหสมาชกในองคกร/ชมชนละ เลกพฤตกรรมเสยง

สงทประชาชนจะไดรบในโครงการสรางหลกประกนสขภาพถวนหนาดานการสงเสรมสขภาพและการปองกนโรค

1. มและใชสมดบนทกประจำาตวในการดแลสขภาพอยางตอเนองตงแตแรกเกด

2. การตรวจดแลเพอสงเสรมสขภาพหญงมครรภ3. การดแลสขภาพเดก พฒนาการและภาวะโภชนาการเดก รวม

ถงการใหภมคมกนโรคตามแผนการใหภมคมกน

62

4. การตรวจสขภาพประชาชรทวไปและกลมเสยง(ตามทางการตรวจสขภาพของประชาชนไทยจดทำาโดยแพทยสภา 2543 ซงแนะนำาโดยราชวทยาลย)

5. การใหยาตานไวรสเอดส กรณการปองกนการแพรกระจายเชอจากแมสลก

6. การวางแผนครอบครว7. การเยยมบาน(home visit)และการดแลผปวยท

บาน(home health care)8. การใหความรดานสขภาพแกผรบบรการในระดบบคคลและ

ครอบครว9. การใหคำาปรกษา (counseling)และการสนบสนนให

ประชาชนมสวนรวมในการสงเสรมสขภาพ10. การสงเสรมสขภาพและการปองกนโรคในชองปากไดแก

การตรวจสขภาพชองปาก การแนะนำาดานทนตสขภาพ การใหฟลออไรด เสรมในกลมทมความเสยงตอโรค เชน

กลมผสงอาย ฯลฯ

บทท 4 ผลการวเคราะหขอมล

63

64

การศกษาครงนเปนการวจยปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory Action Reseach ) ประกอบดวย 4 ขนตอน คอ

1. ขนทำาความเขาใจปญหา 2. ขนกำาหนดรปแบบการสงเสรมสขภาพ 3. ขนการดำาเนนการ 4. ขนตอนการประเมนผล

การดำาเนนการในแตละขนตอนผวจยใชกลยทธการสงเสรมสขภาพตามแนวคดของ กฎบตรออตตาวา “ ” 3 ประการ ดงนคอ

1. การชนำาดานสขภาพ (Advocacy) 2. การเพมความสามารถใหบคคลบรรลถงศกยภาพสงสด

ดานสขภาพ (Enabing) 3. การไกลเกลยระหวางกลมผลประโยชนทแตกตางกนใน

สงคมเพอจดมงหมายดานสขภาพ (Mediating)โดยใชกระบวนการเรยนรแบบมสวนรวมมาเสรมพลงความเขมแขงและกระตนการมสวนรวมของชมชนดงน

1. กระบวนการวเคราะหชมชนแบบมสวนรวม (Participatory Rural Appraisal,

PRA)เพอใหชมชนมสวนรวมในการวเคราะหขอมลโครงสรางพนฐานทางกายภาพ คณลกษณะทางประชากร สงคม เศรษฐกจ การเมอง และคนหาปญหา

2. กระบวนการประชมเชงปฏบตสรางอนาคตรวมกน (Future Search Conference,

FSC) เพอใหชมชนทบทวนสถานการณสภาพปญหาความเปนอยของชมชนในอดต ปจจบน และ แนวโนมทจะเกดขนในอนาคต

65

3. กระบวนการประชมแบบมสวนรวมอยางสรางสรรค(Appreciation Influence

Control ,AIC) เพอใหชมชนมสวนรวมในการพจารณาประเดนปญหา จดลำาดบความสำาคญของปญหา คนหาสาเหตของปญหา และกำาหนดภาพลกษณของชมชนทพงปรารถนาและพนธกจในการสงเสรมสขภาพในชมชน รวมกนทำาแผนปฏบตการ การควบคมกำากบ และประเมนผลการดำาเนนงาน ผลการศกษาแบงออกเปน 3 สวน ดงนสวนท 1 การสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพโดยกระบวนการมสวนรวมของชมชนสวนท 2 รปแบบการสงเสรมสขภาพในชมชนตามแนวคดของ กฎบตรออตตาวา ภายใต“ ”

นโยบายสรางหลกประกนสขภาพถวนหนาของหมท 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง

จงหวดชลบรสวนท 3 ปจจยทมอทธพลตอการมสวนรวมของชมชนในการสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพ ของชมชนหมท 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร

สวนท 1 ก า ร สร า ง ร ป แ บ บ ก า ร ส ง เ ส ร ม ส ข ภ า พ โ ด ยกระบวนการมสวนรวมของชมชน

ขนท 1 ขนทำาความเขาใจปญหา

66

1. การว เคราะหช มชนแบบมส วนร วม (Participatory Rural Appraisal ,PRA) เพอให

ชมชนมสวนรวมในการวเคราะหขอมลโครงสรางพนฐานทางกายภาพ คณลกษณะทางประชากร สงคมเศรษฐกจ การเมอง และคนหาปญหา โดยใหท มพฒนาชมชนทำาแผนทชมชนและวเคราะหชมชน ในกจกรรม “ ชมชนทฉนภมใจ และ ” “ สงทควรพฒนาในชมชน ผล”การเรยนรโดยกระบวนการวเคราะหชมชมแบบมสวนรวม พบวา

โครงสรางพนฐานทางกายภาพ

หมท 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร มระยะทางหางจากตวเมองประมาณ 7 กโลเมตร พนทจำาแนกออกเปนสองลกษณะ คอ ลกษณะชมชนเมอง กบชมชนกงเมองกงชนบท โดยมถนนบายพาส (ถนนลดตวเมอง) ตดผานแบงเขต พนทชมชนเมองมหมบานจดสรร ตกแถวและสถานประกอบการ โรงงานอตสาหกรรมทงขนาดใหญและขนาดเลก มประชากรอาศยอยหนาแนน สวนพนททมลกษณะชมชนกงเมองกงชนบทมการทำาเกษตร ทำาสวนมะพราว สวนมะมวง ซงมพนทประมาณ 60 ไร มการปลกผก มบอเลยงปลาประมาณ 20 ไร บานเรอนมลกษณะเปนบานสวนกระจายอยหาง ๆ มหองแถวใหเชาเปนกระจก ๆ จำานวนครวเรอนทงหมบาน 1,002 ครวเรอน รอยละ 70 มลกษณะเปนชมชนเมอง มประชากรอาศยอยอยางหนาแนนกวาพนท กงชนบทกงเมอง ในชมชน มโรงงานอตสาหกรรมขนาดใหญสองแหง คอ ศนยบรการกลางจงหวดชลบร การปโตรเลยมแหงประเทศไทย และบรษทรามาชร (ประกอบชนสวนรองเทา) สถานประกอบการขนาดเลก เชน หองชง อตอถง โรงเหลก ศนยตงลอ ป มนำามน การคมนาคมสะดวก มถนนบายพาสตดผาน ซอยในหมบานมถนนตดผานตลอด การ

67

สญจรไปมาในเมองสวนใหญใชรถสวนตวเนองจากยงไมมรถประจำาทางวงผานหมบาน ระบบการสอสารเกอบทกครวเรอนมเครองมอการสอสาร ไมวาจะโทรศพทบานหรอมอถอ เกอบทกครวเรอนมสงอำานวยความสะดวกพนฐานในครวเรอน เชน หมอหงขาว เตารด ตเยน พดลม เครองซกผา เปนตน ใน หมบานไมมวด แตสมาชกในชมชนจะไปปฏบตกจทางศาสนาทวดประจำาตำาบล และมโรงเรยนเอกชนระดบอนบาลถงประถมขนาดเลก 1 แหง แตสวนใหญจะมเฉพาะเดกอนบาล เดกระดบประถมทอาศยในพนทกงเมองกงชนบทจะไปเรยนทโรงเรยนวด สวนเดกโตจะไปเรยนโรงเรยนในเมอง เดกทอาศยในพนทชมชนเมองจะไปเรยนโรงเรยนในเมอง พนทในเขตชมชนกงเมองกงชนบทยงไมมนำาประปาใช เนองจากประปายงเขาไมถงหมบาน ดงนน ประชาชนสวนใหญใชบอนำาตนเปนนำากนนำาใช เมอเขาหนาแลงจงขาดแคลนนำา

ลกษณะทางประชากร

ประชากรรวม 1,480 คน จำาแนกเปนเพศชาย 704 คน คดเปนรอยละ 47.6 เพศหญง 776 คน คดเปนรอยละ 52.4 ของประชากร และประชากรสวนใหญมอาชพรบจาง รองลงมา คาขาย และประกอบธรกจใหเชาหองแถว รายไดสวนใหญอยในเกณฑด คนพนทจะมรายไดจากการทำาสวน การใหเชาทดนและหองเชา คาขาย และเปนพนกงานโรงงานในชมชน สวนประชากรวยแรงงานทอพยพเขามาประกอบอาชพรบจางในโรงงานอตสาหกรรม ซงสวนใหญอาศยอยหองเชาหรอบานจดสรร รายไดอยในเกณฑพอใชถงด จากการทมโรงงานขนาดใหญ จงมประชากรแฝงอพยพเขามาประกอบอาชพโดยไมไดยายทะเบยนบานเขามาเปนจำานวนมาก

68

ลกษณะดานสงคม

1. พนทชมชนกงเมองกงชนบท ครอบครวมลกษณะครอบครวขยาย ความเปนอยความสมพนธ

เปนแบบพนอง ชวยเหลอเกอกลซงกนและกน และสวนใหญเปนพนองเครอญาตกน มประเพณ วฒนธรรมและวดเปนศนยรวมจตใจ เชน ประเพณไปวดทำาบญทกวนพระ การทำาบญขนบานใหม การบวช การไหวตามเทศกาลตาง ๆ มการรวมตวเปนกลมตาง ๆ และมความเขมแขง เชน กลม อาสาสมครสาธารณสข กลมสตรพฒนา กลมเกษตรมการเลยงไกชน ไกสวยงาม กลมลกเสอชาวบาน กลมผนำาทองถน กลมศนยประสานงานตำาบล กลมผนำาอาสาพฒนาชมชน กองทนหมบาน ชมรมสตรวยทอง ชมรมผสงอาย ศนยสงเคราะห เปนตน แตสวนใหญสมาชกของแตละจะมาจากชมชนกงเมองกงชนบท ดานสขภาพประชากร กลมเดกสวนใหญไดรบบรการสงเสรมสขภาพและปองกนโรคครบตามเกณฑ ประชากรวยทำางานสวนใหญยงไมเหนความสำาคญของการตรวจสขภาพประจำาป และขาดการออกกำาลงกาย ทงน สวนใหญไมมพฤตกรรมนสยออกกำาลงกาย โดยอางวาไมมเวลา 2. พนทชมชนเมอง

ครอบครวสวนใหญเปนครอบครวเดยว ความเปนอยตางคนตางอย สวนใหญเปนแรงงานอพยพเขามาประกอบอาชพในชมชน สวนใหญออกทำางานนอกบาน จงมสวนรวมในกจกรรมของหมบานนอยมาก โดยเฉพาะการเขารวมกลมตาง ๆ นอยมาก หองเชามประชากรแรงงานอาศยอยหลากหลายอาชพ การศกษาของเดกในชมชนสวนใหญไดรบการศกษา การประชาสมพนธ/การสอสารขอมลขาวสารในหมบานยงไมครอบคลมทว กระจกในโซนพนทชมชนกง

69

เมองกงชนบท สวนพนทชมชนเมองขาดการไดรบขอมลขาวสารของหมบาน

ดานเศรษฐกจ

สภาพทางเศรษฐกจโดยทวไปอยในเกณฑด ประชากรประกอบอาชพภาคเกษตร เชน การทำาสวน ปลกผกเลยงปลา เลยงเปด เลยงหม และภาคอตสาหกรรมทงขนาดใหญ กลาง และขนาดเลกทำาใหประชากรสวนใหญมงานทำาและมรายได

ดานการเมอง

มลกษณะเกอหนนและสบทอดตอกนมาไมมคแขงเนองจากสวนใหญเปนพนองกน

แผนภมท 2 ขอมลโครงสรางพนฐานทางกายภาพ ลกษณะทางประชากร สงคมเศรษฐกจ

70

และการเมอง หม 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร

71

ต.นาปา อ.เมอง จ. ชลบร

หมท 8

โครงสรางพนฐาน

ลกษณะทางประชากร

ลกษณะทางสงคม

เศรษฐกจ การเมอง

-จำานวน 1,002 ครวเรอนลกษณะบานสวน /รอยละ 70 เปนหมบานจดสรร/ตกแถว-สถานประกอบการใหญ 2 แหงกลาง-เลก 7 แหง-การคมนาคมมถนนสญจร

-ป ร ะ ช า ก ร 1,480 ค นชาย 704 คนคดเปนรอยละ 47.6 ห ญ ง 776 ค น ค ดเ ป น ร อ ย ล ะ 52.4-อาชพรบจาง/คาขาย/

- ม ก า ร ผ ส มผสานระหวางช ม ชน ช น บ ทกบชมชนเมอง- ครอบครวขยาย/ ครอบครวเดยว- ความเปนอยมทงแบบ

- การเกษตร และอตสาหกรรม

- แบบตกทอด/ระบบเกอหนนและระบบผนำาในชมชนชนบท

แผนภมท 3 ลกษณะทางประชากร สงคม เศรษฐกจ การเมองชมชนหม 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร จำาแนกตามลกษณะชมชน

72

ตำาบลนาปา อำาเภอเมองจงหวดชลบร ม.1-12

หมท 8

ชมชนกงเมองกงชนบท

ชมชนเมอง

- ประชากรเปนคนพนทดงเดม- ลกษณะทอยอาศยเปนบานสวนกระจายอย หางๆกนไมหนาแนนมหองเชาเปนกลมๆ- ครอบครวขยาย- ความเปนอยแบบชนบท ชวยเหลอเกอกล กน/ระบบเครอญาต- ม ก า ร ท ำาเกษตร/รบจาง/คาขาย/ใหเชาท- วฒนธรรม ประเพณแบบชนบทเชนการไป วดท ำาบ ญทกวนพระ การลงขนชวยเหลอ

- ประชากรวยแรงงานทอพยพเขามาอย ประกอบอาชพ- ลกษณะทอยอาศยเปนหมบานจดสรร/ตก แถวกระจายหนาแนน- ครอบครวเดยว- ความเปนอยแบบชมชนเมองตางคนตางอย- อาชพรบจาง /คาขาย- เวลาเปนสงมคาทกคนทำางานและวนหยด จะพกผอนหรออยบานไม

ตารางท 4.1 ผลการวเคราะหขอคนพบสงทนาภมใจในชมชน/สงทควรพฒนาในชมชน

ชมชนทฉนภมใจ สงทชมชนควรพฒนา

1. มบานอยอยางอบอน2. ทกบานมรถใช3. มโรงพยาบาลอยใกลบาน4. มโครงการบตรทอง5. มถนนตดผานหนาบาน6. ชมชนมความเจรญมไฟฟา

โทรศพททกบาน7. มอาสาสมครสาธารณสขท

เขมแขง8. มยาเสพตดระบาดนอย9. ในชมชนมทงโรงงาน

อตสาหกรรมและการเกษตร10. มผนำาเขมแขง11. มกลมและกองทนหมบาน12. เดก ๆ มการศกษาสง13. สมาชกในชมชนมความ

รวมมอรวมใจกน

1. ระบบประปา2. ความเปนอยทดขน3. ภาครฐควรใหการสนบสนน

และคำาแนะนำาเกยวกบความเปนอยและการพฒนา

4. ภาครฐควรมบทบาทและใกลชดชมชนมากขน

5. ความสามคคเปนหนงเดยวในชมชน

6. สงเสรมการเพมรายไดในชมชน

7. ขจดยาเสพตดใหหมดไปจากชมชน

8. ขจดมลภาวะพษสรางสงแวดลอมทด

9. กำาจดขยะทำาชมชนใหสะอาด10. หมนตรวจสขภาพตนเอง11. พฒนาไฟทางสาธารณะ

ทอระบายนำา ถนนภายในหมบาน

12. การประชาสมพนธ การ

73

สอสารใหทวถง13. การสรางความเขมแขงใน

ชมชน

ตารางท 4. 2 กระบวนการวเคราะหชมชนแบบมสวนร ว ม (Participatory Rural Appraisal, PRA)จำาแนกตามกจกรรม วตถประสงค ขอคนพบ ขอสรป

กจกรรม วตถประสงค ขอคนพบ ขอสรป

1.ทำาแผนทชมชน

ศกษา โครงสรางพนฐานทางกายภาพ ลกษณะทางประชากร สงคม เศรษฐกจ และการเมอง

ขอมลโครงสรางพนฐาน ลกษณะท า ง ป ร ะ ช า ก ร สงคมเศรษฐกจ และการเมอง

ชมชนสามารถวเคราะหขอมลของ ชมชน และ มการตรวจสอบขอมลซงกนและกน

2. ชมชนทฉนภมใจ

คนหาขอด/ภมปญญาทองถนในชมชน

ชมชนไดคนหาสงท ภาคภม ใจควรอ น ร ก ษ แ ล ะ

ชมชนเกดความรก ชมชน ตระหนก และ

74

หวงแหนในชมชน หวงแหนตองการอนรกษไว

3. สงทชมชนควรพฒนา

เพอใหชมชนคนหาปญหาหรอขอบกพรองทควรไดรบการพฒนาแกไขในชมชน

ช มชนได เ ร ยนร ล ก ษ ณ ะ ส ภ า พของชมชนทควรพ ฒ น า แ ก ไ ขปรบปรง

ชมชนไดเหนสภาพของชมชนทควรพฒนาเพอกระตนความตระหนกและความ รสกบทบาทตนเองในการรวมพฒนา

2. การประชมเชงปฏบตการสรางอนาคตรวมกน (Future Search Conference,FSC)

เพอใหชมชนทบทวนสถานการณ สภาพปญหาความเปนอยของชมชนในอดต ปจจบน และแนวโนมทจะเกดในอนาคต ผลการประชมพบวา ชมชนมการเปลยนแปลงในทกดาน ตามรายละเอยดแสดงไวในตารางท 4. 3 และ 4.4

75

ตารางท 4.3 สภาพปญหา สถานการณ ความเปนอยของของชมชนจำาแนกตามระยะเวลาใน อดต ปจจบน และอนาคต

สถานการณชมชนอดต(ตงแตป

2500)ปจจบน(ป254

5)อนาคต(อก 10 ป)

สภาพทวไปบานเรอนอยในสวนไมมถนน ไมมไฟฟา ไมมโทรศพท ไมมโรงงานอตสาหกรรม ไมมฝนหรออากาศเปนพษ ไมมหมบานจดสรร ไมมหองเชา

ประชากร สวนใหญเปนคนพนทมความสมพนธเปนพนองกน ครอบครวเปนแบบครอบครวขยาย มความ

สภาพทวไป มหมบานจดสรร มหองเชามากมาย ลกษณะบานเรอนสวนมนอยลง ในหมบานมถนนตดผานตลอด การสญจรไปมาสะดวก มไฟฟาใชทกบาน มโทรศพทเกอบทกบาน มโรงงานอตสาหกรรมทงขนาดใหญและขนาดเลก มฝนและอากาศเปนพษ พนทแบงเปนสองลกษณะ คอ ชมชนเมองและชมชนกงเมองกงชนบท การคมนาคมสะดวกสบาย ขยะมากขนประชากร มแรงงานอพยพเขามาจำานวนมาก ประชากรแบงเปนสองกลม คอ กลมคนดงเดม กบ

สภาพทวไป จะมการขายทดนไปสรางหมบานจดสรร หองเชาเพมขน มการใชพลงงานมากขน มโรงงานอตสาหกรรมทงขนาดใหญและขนาดเลกเพมขน มฝนและอากาศเปนพษ ลกษณะชมชนชนบทจะหายไปความเจรญจะกระจายไปทว การคมนาคมสะดวกสบาย ขยะมากขน นำาประปาจะเขาถง

ประชากร จะเพมขนมแรงงานอพยพเขามาจำานวนมาก ลกษณะครอบครวขยายจะหมดไปครอบครวเดยวเพมขน

76

อบอน กลมแรงงานทเขามาประกอบอาชพในหมบาน ลกษณะครอบครวเปนครอบครวเดยวเพมขน

ตารางท 4.3 (ตอ)

สถานการณชมชนอดต(ตงแตป

2500)ปจจบน(ป25

45)อนาคต(อก 10 ป)

ดานสงคม ความเปนอยแบบพนองชวยเหลอเออเฟ อเผอแผซงกนและกน มวฒนธรรมประเพณเปนศนยรวมของ ชมชน เชน กจกรรมการลงแขกชวยกน การไปวดทำาบญวนพระ กจกรรมทางศาสนาตาง ๆ เปนตน ไมมการระบาดของยาเสพตด ดานเศรษฐกจ มอาชพการเกษตรทำาสวนทำานา ทำาไร หรอ

ดานสงคม ความเปนอยแบบพนองชวยเหลอเออเฟ อเผอแผซงกนและกนนอยลง ลกษณะตางคนตางอย วฒนธรรมประเพณดงเดมมเฉพาะกลม เชน การไปวดทำาบญวนพระ กจกรรมทางศาสนาตาง ๆ เปนตน คนมการศกษามากขน การสอสารดขน เรมมการระบาดของยาเสพตด มอบายมขและขโมยมากขนดานเศรษฐกจ ม

ดานสงคม คนมการศกษาดขน ความเปนอยตางคนตางอย มความเหนแกตวมากขน วฒนธรรมประเพณดงเดมจะมเฉพาะกลมเชน การไปวดทำาบญวนพระ กจกรรมทางศาสนาตาง ๆ เปนตน การสอสารดขน เรมมการระบาดของยาเสพตด มอบายมขและขโมยมากขนดานเศรษฐกจ

เศรษฐกจจะดขน หองแถวใหเชามากขน

77

รบจางทำาสวน ทำาไร ในนำามปลาในนามขาวความเปนอยอดมสมบรณ

ดานสขภาพไมมโรคภยไขเจบ ไมมโรคเอดสระบาด ประชาชนมสขภาพด มนำาสะอาดดม อาหารไมมสารพษการเมอง เปนแบบตกทอดถงลกหลาน

อาชพการเกษตรทำาสวนนอยมากจน จนแทบจะไมม พ นท สวน ไร นา ถกนำามาสรางหองแถวใหเชา อาชพสวนใหญรบจางและคาขายหรอใหเช าหองแถว ช มชนม รายไดมากขนดานสขภาพคนสขภาพไมดมโรคภยไขเจบและอ า ย ส น ม โ ร ค เ อ ด ส ระบาด ตองซอนำาสะอาดดม อาหารมสารพษปนเ ป อ นการเมอง เปนแบบประชาธปไตยและยงมระบบเกอหนนและอาศยผนำาชมชน

อาชพสวนใหญรบจางและคาขายหรอใหเชาหองแถว ชมชนมรายไดมากขนแตคาครองชพสงขน

ดานสขภาพค น ส ข ภ า พไมดมโรคภยไขเจบและอ า ย ส น ม โ ร ค เ อ ด ส ระบาด และตายผอนสง อ ย ท า ม ก ล า ง ม ล พ ษการเมอง เปนแบบประชาธปไตยมการเลอกตงประจำาหมบาน

ตารางท 4.4 กระบวนการประชมเชงปฏบตการสรางอนาคตรวมกน (Future Search Conference,

FSC) จำาแนกตามกจกรรม วตถประสงค ขอคนพบ ขอสรป

78

ผลการประชมปฏบตการสรางอนาคตรวมกนกจกรรม วตถประสงค ขอคนพบ ขอสรป

1. ทบทวนสถานการณสภาพปญหาความเปนอยในอดต

เพอใหชมชนวเคราะหสถานการณสภาพความเปนอยในอดตของชมชน

- ชมชนสามารถเชอมโยง สถานการณ สภาพ ความเปนอยของชมชน ตงแตอดตถงปจจบน และแนวโนนทจะเกด ขนในอนาคต

- ทำาใหชมชนสามารถ วเคราะหเปรยบเทยบสภาพ ความเปนอยในอดต ปจจบนและแนวโนนทจะ เปลยนแปลงไปในอนาคต- ชมชนตระหนกถงความ เปลยนแปลงทเกดขน และ ปญหาทจะตามมา

2. ทบทวนสถานการณสภาพปญหาความเปนอยในปจจบน

เพอใหชมชนวเคราะหสถานการณสภาพความเปนอยในปจจบนของ ชมชน

3. ทบทวนสถานการณสภาพปญหาความเปนอยในอนาคต

เพอใหชมชนวเคราะหสถานการณสภาพความเปนอยในอนาคตของ ชมชน

ขนท 2 ขนกำาหนดรปแบบการสงเสรมสขภาพ

79

1. การประชมแบบมสวนรวมอยางสรางสรรค (Appreciation Influence Control ,AIC)

เพอใหชมชนพจารณา ประเดนปญหา จดลำาดบความสำาคญของปญหา คนหาสาเหตของปญหาและกำาหนดภาพลกษณของชมชนทพงปรารถนา และพนธกจในการสงเสรมสขภาพในชมชน รวมทงทำาแผนปฏบตการ โดยการมสวนรวมของชมชน ไดขอสรปตามรายละเอยดทแสดงไวในในตารางท 4.5 และ 4.6

ตารางท 4. 5 ประเดนปญหา ลำาดบความสำาคญของปญหา สาเหตของปญหา ภาพลกษณชมชน ทพงปรารถนา

ผลการประชมแบบมสวนรวมอยางสรางสรรค

80

ประเดนปญหา ลำาดบความสำาคญของ

ปญหา

สาเหตของปญหา ภาพลกษณชมชนทพงปรารถนา

1. สภาพสงแวดลอม2. การจดเกบขยะ 3. ยาเสพตด4. การดแลสขภาพของ สมาชก5. การมสวนรวมของ ชมชน6. ขาดแคลนนำาใน หนาแลง7. การประชาสมพนธ/ การเขาถงขอมล ขาวสาร8. ไฟฟาขางทาง/ความ ปลอดภยตอนกลางคน

1. ขยะและสงแวดลอม2. ยาเสพตด3. สขภาพของชมชน4. การมสวนรวมของ ชมชน

1. การขยายตวของความ เปนเมอง2. ความมกงายและการขาด จตสำานกของคน3 . ความไมใสใจในสขภาพ4. ขาดการออกกำาลงกาย5. ทกคนตองทำางานไมม เวลา6. เขาไมถงขอมลขาวสาร

ชมชนนาอย สะอาดปราศจากมลพษ ยาเสพตดไมม สขภาพด ทกชว รวมใจพฒนาหม 8

81

9. ลกเลกขโมยนอย

ตารางท 4. 6 การประชมแบบมสวนรวมอยางสรางสรรค (Appreciation Influence Control ,AIC) จำาแนกตามกจกรรม วตถประสงค ขอคนพบ ขอสรป

ผลการประชมแบบมสวนรวมอยางสรางสรรค กจกรรม วตถประสงค ขอคนพบ ขอสรป1. ทบทวนขอมลสถานการณสภาพปญหาของชมชน

- ตรวจสอบความถกตองและวเคราะหขอมลทไดจากการวเคราะหชมชนแบบมสวนรวมและแหลงตาง ๆ

-ไดขอมลสถานการณสภาพปญหาของชมชนเพอนำามาวางแผนการดำาเนนงาน

- การประชมแบบมสวนรวมอยางสรางสรรคโดยมการเตรยมขอมลพนฐานของ ชมชนไวทำาใหการกำาหนด

82

ปญหา ภาพลกษณของ ชมชนทพงปรารถนาตงอยบนพนฐานความเปนจรงมากกวาการสรางฝนหรอจนตนาการโดยอาศยประสบการณของผทมสวนไดสวนเสยเทานน - ภาพลกษณและรปแบบการสงเสรมสขภาพสอดคลองกบสภาพปญหาและศกยภาพของชมชนภายใตแนวคดกจกรรมการสงเสรมสขภาพ 5 ขอตาม กฎบตร“

ออตตาวา ”

2 . วเคราะหปญหาและจดลำาดบความสำาคญของปญหาและคนหาสาเหตของปญหา

3. กำาหนดภาพลกษณชมชนทพงปรารถนา4. กำาหนดรปแบบการสงเสรมสขภาพ

5. ทำาแผนปฏบต การ

-ชมชนวเคราะหความ รนแรงความสำาคญของปญหา จดลำาดบความสำาคญของปญหาและคนหาสาเหตของปญหา

- เพอใหชมชนรวม กำาหนดเปาหมายในการ พฒนาชมชนรวมกน- เพอใหชมชนรวมกนหา แนวการสงเสรมสขภาพ ภายใตกจกรรมการ สงเสรม สขภาพ 5 ขอตาม “ กฎบตรออตตาวา”- เพอกำาหนดแผนทจะนำารปแบบการสงเสรมสขภาพ

- ปญหาทควรไดรบการแก ไขตามลำาดบความรนแรง ทกระทบกบชมชน- ปญหาขยะและสง แวดลอม- ปญหายาเสพตด- สขภาพของชมชน- การรวมแรงรวมใจ- ชมชนสามารถกำาหนดแนวทางในการสงเสรม สขภาพตามสภาพปญหาไดตามกจกรรม 5 ขอตาม กฎบตร“ออตตาวา”

- แผนปฏบตการ การดำาเนนการ

83

ไปดำาเนนการในชมชน

การควบคมกำากบ การประเมนผล

สวนท 2 รปแบบการสงเสรมสขภาพในชมชนตามแนวคดของ กฎบตรออตาวา “ ”

ภายใตนโยบายสรางหลกประกนสขภาพถวนหนา ขนท 2 ขนกำาหนดรปแบบการสงเรมสขภาพ ผลการ

ดำาเนนการ พบวา รปแบบการสงเสรมสขภาพทชมชนรวมกนกำาหนดตามประเดนปญหาของชมชนภายใตแนวคดการสงเสรม สขภาพของ กฎบตรออตตาวา สอดคลองกบกจกรรมการสงเสรมสขภาพทง “ ” 5

ขอ ดงรายละเอยดทแสดงไวในตารางท 4.7 และ 4.8

ตารางท 4. 7 รปแบบการสงเสรมสขภาพในชมชนตามแนวคดการสงเสรมสขภาพของ กฎบตรออตตาวา“ ”

แนวคดการสงเสรมสขภาพ

ตาม กฎบตร“ออตตาวา”

รปแบบการสงเสรมสขภาพในชมชนกจกรรม วธการดำาเนนการ

84

1. สรางนโยบาย สาธารณะเพอสขภาพ2. สรางสรรคสงแวด ลอมทเออตอสขภาพ3. เสรมสรางความเขม แขงใหชมชน4. พฒนาทกษะสวน บคคล5. การปรบเปลยน บรการสาธารณสข

1. กำาหนดแนวทางการสงเสรมการรกษา ความสะอาดในชมชน2. กำาหนดแนวทางการสรางความเขมแขง ในชมชนในรปการรวมกลมตาง ๆ ใน ชมชน3. กำาหนดแนวทางการตอตานยาเสพตด 4. กำาหนดคำาขวญของชมชน5. กำาหนดแนวทางพฒนาทกษะในการ สงเสรมสขภาพ/ การพงตนเองดาน สขภาพ

1. จดตงคณะกรรมการพฒนาหมบาน2. จดรณรงคชมชนรวมใจขจดขยะและ สรางสงแวดลอมปละ 1 ครง3. จดตงกลมอาสาสมครพฒนาชมชน4. อบรมเพมทกษะใหสมาชกในชมชน เรอง- การวเคราะหและแกปญหาดวยตนเอง- ยาเสพตดและแนวทางการปองกนใน กลมเยาวชน- ทำาครอบครว 5 ส.- การดแลสภาพตนเอง- การพฒนาชมชน

85

ตารางท 4. 7 (ตอ)

แนวคดการสงเสรมสขภาพตาม “

กฎบตรออตตาวา”

รปแบบการสงเสรมสขภาพในชมชนกจกรรม วธการดำาเนนการ

6. โครงการชมชนรวมใจตอตานยาเสพตด7. การเผยแพรขอมลขาวสารในชมชนโดย การจดตงศนยขอมลขาสาร8. สงเสรมการรวมกลมตาง ๆ9. รณรงคการดแลสขภาพตนเองและ สมาชกในครอบครว10. สงเสรมการออกกำาลงกาย

5 . ครอบครวรวมใจทำาครอบครว 5 ส6 .จดทรองรบขยะใหเพยงพอ7. จดลานกฬา8. จดการแขงขนกฬา9. จดวนรณรงคตานยาเสพตดในชมชน10. จดคายเยาวชนรวมใจพฒนา11. จดตงศนยขอมลขาวสารประจำาหมบาน12. ประชาสมพนธโดยชมชน13. ประกวด/มอบประกาศนยบตรครอบครว และพนททผานเกณฑการประเมน

86

ตารางท 4. 8 รปแบบการสงเสรมสขภาพในชมชนตามแนวคดของ ก ฎ บ ต ร อ อ ต า ว า ภ า ย ใ ต “ ”

นโยบายสรางหล กประก นสขภาพถ วนหน า ในระด บค ร อ บ ค ร ว แ ล ะ ช ม ช น

87

ระดบ

นโยบายสาธารณะฯ

สรางสรรคสงแวดลอม

เสรมสรางชมชนใหเขม

แขง

พฒนาทกษะสวนบคคล

ปรบเปลยนแนวคดฯ

ครอบครว

- แยกขยะ- มทรองรบ ขยะ- จดทำา ครอบครว 5 ส

- ปรบสภาพแวดลอมบรเวณรอบตวบาน

- สงเสรมการมสวนรวมของสมาชกในครอบครว

-อบรมเรอง 1 การสงเสรมสขภาพ ในครอบครว 2. การทำาครอบครว 5 ส.3. การปองยาเสพตด4. ทกษะการแกปญหา/การ พฒนาชมชน

- ปรบเปลยนพฤตกรรม สขภาพ- สงเสรมการออกกำาลง/การกฬา

ชมชน

- กำาหนดภาพลกษณนโยบายและคำาขวญของชมชนเพอเปนแนวทางใหสมาชกถอปฏบต

- โครงการปลก ตนไม- โครงการชมชน รวมใจขจดขยะและสรางสงแวดลอม- โครงการจดหาทรองรบขยะ

- รณรงคการเผยแพร ขอมลขาวสาร- จดตงศนยขอมล ขาวสารในชมชน- สงเสรมการรวมกลม ตาง ๆ ในชมชน

-อบรมวชาชพ-ใหการสงเคราะหสมาชกทประสบปญหาในดานตางๆ

- จดสถานท ออกกำาลงใน ชมชน-จดเตรยม อปกรณการ ออกกำาลง

88

-โครงการแยกขยะ

-จดตงศนยสงเคราะห สมาชกในชมชน

กาย- จดกจกรรม ตอตานยา เสพตด

สวนท 3 ปจจยทมอทธพลตอการมสวนรวมของชมชนในการสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพของชมชน หมท 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร จากผลการศกษาพบวา ปจจยทมอทธพลตอการมสวนรวมของชมชนสามารถจำาแนกออกเปน 2 สวน คอ ปจจยภายในชมชน ปจจยภายนอกชมชน ดงรายละเอยดทแสดงไวใน ตารางท 4.9 และ 4.10

89

ตารางท 4.9 ปจจยภายในชมชนทมอทธพลตอการมสวนรวมของชมชน

90

รบท ปจจยภายใน ขอสรปป จ จ ย ท เ อ อ ปจจยทไมเออ

ดานสงคม

ชมชนกงเมองกงชนบท

- ความเปนอยของชมชนกงเมองกงชนบทสวนใหญเปนแบบระบบ เครอญาต ครอบครวสวนใหญเปนครอบครวขยายมความสมพนธฉนทพนอง มความเออเฟ อ ชวยเหลอซงกนและ -มการรวมกลมตางๆเพอชวยเหลอซงกนและกน-สมาชกมความรกในชมชนและเตมใจ อาสารวมใจในการพฒนา-ทนทางสงคม มวฒนธรรม ประเพณ ภมปญญาทองถนเปน เอกลกษณของตนเอง-การประชาสมพนธจากปากตอ ปาก ทำาใหทกคนมโอกาสเขา

ชมชนเมอง-สมาชกในชมชนตางกนคนตางอยขาดความสมพนธ ขาดการชวยเหลอซงกนและกน ในชมชนไมมความสมพนธทดตอกน

- ลกษณะครอบครวเปนครอบครวเดยว สมาชกสวนรวมใหญจะออกทำางานนอกบานไมมเวลา -ชมชนขาดเอกลกษณ ขาดการรวมกลม ขาดทนทางสงคม-ขาดการชวยเหลอซงกนและกน

1.ลกษณะโครงสรางทางสงคม ชมชนกงชนบทกงเมองมสวนรวมในการสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพมากกวาชมชนเมอง ทงน เนองจากสภาพความเปนอยของชมชนทเออและไมเออตอการมสวนรวม2. ลกษณะทางประชากรสงคม เศรษฐกจ ความหลากหลายของประชากรทอยอาศยในชมชนทำาใหเกดความแตกตางทางสงคม ความเปนอย ฐานะทางเศรษฐกจ สงผลใหเกดการ แขงขนตางคนตางอยขาดการชวยเหลอซงกนและกน

91

ถงขอมล ขาวสาร- สมาชกมความรสกเปนสวนหนง ของชมชน

ตารางท 4.9 (ตอ)

บรบท ปจจยภายใน

ขอสรป

ป จ จ ย ท เ อ อ ปจจยทไมเออดานประชากร

-ลกษณะประชากรคนพนเพเดมทอาศยอยตงแตรนปยา ตายาย สวนใหญมททางทำามาหากนอยในพนท- ภาวะผนำาของผนำาและสมาชกในชมชน

-ลกษณะประชากรทอพยพเขามาประกอบอาชพรบจางสวนใหญจะเชาบานอยอาศย

-ลกษณะการรวบอำานาจขาดความจรงใจของผนำาชมชน

1. สมาชกทมความพรอมทางเศรษฐกจ มรายไดมนคงจะม สวนรวมมากกวาสมาชกทอยในวยสรางฐานะหรอความมนคงในครอบครว 2. ประชากรในภาคเกษตรมสวนรวมมากกวาประชากรในภาค อตสาหกรรม3. ลกษณะผนำาชมชน การม

ดานเศรษฐกจ

-อาชพทำาสวน ทำาไร การเกษตรสวนตว-รายไดอยในเกณฑดมความ มนคง

-อาชพรบจาง คาขาย -รายไดทไมมนคง

92

มนษยสมพนธ มวสยทศน เปนนกพฒนา มความตงใจ มความพรอมทงดานคณวฒเปนทยอมรบ มความมนคงในการดำารงชวต มหลกในการบรหารไมแบงพรรคแบงพวก4. ลกษณะทางการเมอง ประชาชนในภาคเกษตรสนใจและมสวนรวมในการกระจายอำานาจลงสทองถนมากกวาประชากรในภาคอตสาหกรรม

ดานการเมอง

- การกระจายอำานาจในระดบ ชมชนมงเนนประชากร ภาคเกษตร

- ประชากรภาคอตสาหกรรมมสวนรวมทางการเมองระดบทองถนคอนขางนอย

ตารางท 4.10 ปจจยภายนอกชมชนทมอทธพลตอการมสวนรวมของชมชน

93

บรบท ปจจยภายใน

ขอสรป

ป จ จ ย ท เ อ อ ปจจยทไมเออกระแสการพฒนา

ชมชนไดรบความเจรญและพฒนาเปนชมชนเปดมความเจรญเขาถงหมบาน

โครงสรางทางสงคมเปลยนแปลงไปจากลกษณะชมชนชนบท เปนชมชนเมอง ขาดเอกลกษณของตนเอง

1. การกระจายความเจรญจาก กระแสการพฒนาตามแบบ ตะวนตกทำาใหทนทางสงคม ประเพณ วฒนธรรมแบบ ไทย ความเปนอย ความ สมพนธแบบพนอง แบบ เครอญาต และภมปญญา ทองถนถกกลนหายไป

การสนบสนนจากชมชนขางเคยง/สถานประกอบการในพนท

พนทมสถานประกอบหลายแหง และหมบานรอบ ๆ สวนใหญมความพรอมในการพฒนา

การประสานความรวมมอคอนขางนอยเนองขาดการประสานงาน และชองทางการประสานงาน

94

สงผลถงความเปนอยของ ชมชนเปลยนแปลงไปและ การมสวนรวมของสมาชก ในชมชน- ลกษณะการสนบสนนจาก หนวยงานของภาครฐฯสวน ใหญเปนไปตามระบบ บทบาทหนาทขาดความ สอดคลองกบปญหาความ ตองการและศกยภาคของ ชมชน

การสนบสนนหนวยงานองคของรฐฯ

มหนวยงานองคภาครฐใหการสนบสนนหลากหลาย

การสนบสนนทขาดความยงยน และไมสอดคลองกบความตองการและศกยภาพของชมชน

บทท 5สรปผลการวจย อภปรายผล และขอเสนอแนะ

95

การวจยครงนเปนการวจยปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory Action Research) ประกอบดวย 4 ขนตอน คอ 1) ขนทำาความเขาใจปญหา 2) ขนกำาหนดรปแบบแนวทางในการแกปญหา 3 ) ขนดำาเนนการ 4) ขนตดตามประเมนผล ซงการวจยสามารถสรปผล อภปราย และเสนอแนะตามลำาดบตอไปดงน

1. สรปผลการวจย

การวจยครงนสรปผลจำาแนกตามวตถประสงค วธการดำาเนนการวจย และผลการวจยดงตอไปน

1.1 วตถประสงคการวจย การวจยครงนมวตถประสงคเพอ 1.1.1 สรางรปแบบการสงเสรมสขภาพโดย

กระบวนการมสวนรวมของชมชนภายใต นโยบายสรางหลกประกนสขภาพถวนหนา หมท 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร

1.1.2 เพอศกษาปจจยทมอทธพลตอการมสวนรวมในการสรางรปแบบการสงเสรม

สขภาพของชมชนหมท 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร1.2 วธการดำาเนนการวจย ในการวจยครงนมวธการดำาเนน

ดงตอไปน1.2.1 ประชากร/กลมตวอยางทใชในการศกษา คดเลอก

โดยความสมครใจของอาสาสมครสาธารณสข และผนำาชมชนหมท 8 บาน ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร

1.2.2 ขนตอนการวจย1) ขนเตรยมการ

(1) เตรยมพนท

96

(2) เตรยมพฒนาในชมชน2) ขนดำาเนนการตามกระบวนการวจยปฏบตการแบบ

มสวนรวม(1) ขนทำาความเขาใจปญหา(2) ขนกำาหนดรปแบบการสงเสรมสขภาพ(3) ขนดำาเนนการตามแผนปฏบต(4) ขนตดตามประเมนผล

1.2.3 เครองมอทใชในการวจย เครองทใชในการวจยเปนมดงน คอ(1) แบบบนทกผลการเรยนรตามกจกรรมทง 3

กระบวนการ(2) แบบสมภาษณเจาะลกอยางเปนทางการและไม

เปนทางการ(3) แบบบนทกภาคสนาม(4) แบบบนทกการสงเกต(5) แบบสอบถามความจำาเปนพนฐานของครว

เรอน1.2.4 การรวบรวมขอมล

(1) การวเคราะหชมชนแบบมสวนรวม(Participatory Rural Appaisal) และ

รวบรวมขอมลทตยภมจากการสำารวจความจำาเปนพนฐานของครวเรอน(จปฐ) และทะเบยนราษฎรของตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร

(2) การประชมเชงปฏบตการสรางอนาคตรวมกน(Future Search

Conference FSC)

97

(3) การประชมเชงปฏบตการแบบมสวนรวมอยางสรางสรรค(Appreciatory Influence Control AIC)

(4) โดยการสงเกตแบบมสวนรวมในทกกจกรรมตลอดกระบวนการวจย

(5) การสมภาษณเจาะลกอยางเปนทางการและไมเปนทางการ (6) การบนทกขอมลภาคสนามตลอดการ

วจยทผวจยลงปฏบตการวจยในพนท1.2.5 การวเคราะหขอมล ในการวจยครงน

(1) นำาขอมลมาจดระเบยบตามวตถประสงค วเคราะหและสรปในแตละ

ประเดนยอย(2) นำาขอมลมาเรยบเรยงขอมลเพอหาความ

สมพนธของปรากฏการณตาง ๆ ทคนพบในแตละขนตอนของการวจย และสรปโดยขอมลเชงปรมาณบรรยายในรปแบบคารอยละ และ ขอมลเชงคณภาพจดทำาเรยบเรยงเชงพรรณนา 1.3 ผลการวจย จำาแนกออกเปน 3 สวนดงน

1.3.1 การสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพโดยกระบวนการมสวนรวมของ

ชมชนภายใตนโยบายสรางหลกประกนสขภาพถวยหนา หมท 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร โดยใชกลยทธการชนำาดานสขภาพ การเพมความสามารถใหบคคลบรรลศกยภาพสงสดดานสขภาพ การไกลเกลยผลประโยชนทแตกตางกนในสงคมเพอจดมงหมายดานสขภาพ และการสรางพลงการมสวนรวมของชมชนโดยใชกระบวนการเรยนรแบบมสวนรวมแตละเทคนคมาผสมผสานกน 3

98

กระบวน และประยกตเพอใหมความเชอมโยงงายและสอดคลองกบศกยภาพของ ชมชน พบวา

(1) กระบวนการวเคราะหชมชนแบบมสวนรวม (Participatory Rural

Appraisal ,PRA) ทำาใหชมชนสามารถวเคราะหขอมล โครงสรางพนฐาน ลกษณะทางประชากร สงคม เศรษฐกจและการเมองของชมชน และทราบสถานการณ สภาพความเปนอย สงแวดลอมรอบตว ภมปญญาทองถน วฒนธรรมประเพณ ความเชอ คานยมของชมชน สงผลใหเกดความความรก ตระหนกในคณคาและหวงแหนเกดความรสกอยากพฒนา และไดขอมลสามารถนำาไปกำาหนดรปแบบการสงเ ส ร ม ส ข ภ า พ ใ น ช ม ช น

(2)กระบวนการประชมเชงปฏบตการสรางอนาคตรวมกน (Future Search

Conference :FSC) โดยใหชมชนทบทวนสภาพความเปนอยของชมชนในอดต ปจจบนและอนาคต ทำาใหชมชนไดศกษาความเปนมาสถานการณของชมชน ทราบสถานการณความเปนมาและการเปลยนแปลงของชมชนตงแตอดต เชอมโยงกบปจจบน และแนวโนมทจะเกดขนในอนาคตอยางเปนระบบ และคาดการณลกษณะปญหาทอาจเกดขนในชมชน หากชมชนไมรวมมอกนหาทางแกไขอยางมระบบ กอใหเกดความตระหนกถงปญหาและการเปลยนแปลงทเกดขนในชมชนรวมทงผลกระทบตอชมชนและตนเอง

99

(3)กระบวนการประชมแบบมสวนรวมอยางสรางสรรค (Appreciation

Influence Control :AIC) ทำาใหชมชนสามารถนำาขอมลทไดจากการศกษาวเคราะหชมชนแบบมสวนรวม และจากการศกษาทบทวนอดต ปจจบนบน และอนาคตมาคนหาปญหา จดลำาดบความสำาคญของปญหา และคนหาสาเหตของปญหาอยางมระบบ รวมทงสามารถกำาหนดภาพลกษณ และแนวทางในการสงเสรมสขภาพในชมชนไดสอดคลองกบแนวคดกจกรรมการสงเสรมสขภาพ 5 ขอของ กฎบตรออตาวา และสอดคลองกบประเดนปญหาอกทงสามารถ“ ”

ตอบสนองเงอนไขการพฒนาชมชนไดตามศกยภาพ 1.3.2 รปแบบการสงเสรมสขภาพในชมชนตาม

แนวคดของ กฎบตรออตตาวา “ ”ภายใตนโยบายสรางหลกประกนสขภาพถวนหนา ของหมท 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร ผลการศกษาพบวา รปแบบการสงเสรมสขภาพในชมชนเพอสรางชมชนใหเปนชมชนในฝน คอ

(1) กำาหนดแนวทางสงเสรมการรกษาความสะอาดในชมชน

(2) กำาหนดแนวทางการสรางความเขมแขงในชมชนในรปการรวมกลมตาง ๆ ในชมชน

(3) กำาหนดแนวการตอตานยาเสพตด(4) กำาหนดคำาขวญของชมชน(5) สงเสรมใหชมชนรวมใจปลกตนไม(6) สงเสรมกจกรรมครอบครว 5 ส (7) กำาหนดแนวทางพฒนาทกษะในการสงเสรมสข

ภาพ/การพงตนเองดานสขภาพ(8) กำาหนดแนวทางชมชนรวมใจตอตายยาเสพ

ตด

100

(9) สงเสรมการเผยแพรขอมลขาวสารในชมชน(10) สงเสรมการรวมกลม/ชมรมในหมบาน(11) รณรงคการดแลสขภาพตนเอง ครอบครว

และสมาชกในครอบครว(12) สงเสรมการออกกำาลงกาย

1.3.3 ปจจยทมอทธพลตอการมสวนรวมในการสรางรปแบบการสงเสรม

สขภาพของชมชนหมท 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร ผลการศกษาพบวา ปจจยทม อทธพลตอการมสวนรวมของชมชนในการสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพประกอบดวย ปจจยภายในชมชน และปจจยภายนอกชมชน ดงน

(1) ปจจยภายในชมชนทสำาคญ คอ ปจจยดานสงคม ลกษณะของประชากรโครงสรางทางสงคม ความเปนอย ความสมพนธของคนในสงคม การรวมกลม ทนทางสงคม วฒนธรรมประเพณ คานยมการพงพงผมอำานาจมากกวาการพงตนเอง การเขาถงขอมลขาวสาร ลกษณะผนำา ระบบเครอญาต กลม/องคกรตาง ๆ การมสวนรวมของสมาชก การประชาสมพนธ/การสอสาร ฐานะทางเศรษฐกจ โครงสรางอาชพ รายได การพฒนาอยางตอเนอง และลกษณะโครงสรางสงแวดลอมในชมชน

(2) ปจจยภายนอกชมชนทสำาคญ คอ กระแสความเจรญจากการพฒนาทแพรกระจายเขามาในหมบาน การสนบสนนจากหนวยงานภาครฐ\เอกชนตามแผนงานโครงการในระบบสงการทขาดการบรณาการ ขาดความยงยน ไมสอดคลองกบความตองการของชมชนและขาดการมสวนรวมของชมชน และรวมทงการสนบสนนจากชมชนรอบ ๆ

101

2. อภปรายผล

การวจยครงนเปนการวจยปฏบตการแบบมสวนรวม มวตถประสงคเพอสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพโดยกระบวนการมสวนรวมของชมชนภายใตนโยบายสรางหลกประกนสขภาพถวนหนา และปจจยทมอทธพลตอการมสวนรวมในการสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพของ ชมชน หมท 8 ตำาบลนาปา อำาเภอเมอง จงหวดชลบร จากผลการวจยสามารถอภปรายผลตามวตถประสงค ไดดงน

1. รปแบบการสงเสรมสขภาพทไดจากการมสวนรวมของชมชนเปนรปแบบการ

พฒนาคณภาพชวตทสอดคลองกบวถชวตความเปนอยของชมชน ไมไดเนนเพยงมตดานสขภาพเพยงดานเดยว แตขอบเขตครอบคลมทกมตของการดำาเนนชวต สอดคลองกบแนวคดการสงเสรมสขภาพของนายแพทยประเวศ วะส (2541) ทกลาววา สขภาพ หมายถง วถชวตทงมวลของมนษย และจากการแนวคดขององคการอนามยโลกทวามนษยจะมความสขจะตองอาศยอยในสงแวดลอมทดเออตอสขภาพ และการใหชมชนมสวนรวมอยางจรงจงในทกขนตอน ตงแตการวเคราะหขอมล โครงสรางพนฐานทางกายภาพ ลกษณะทางประชากร สงคม เศรษฐกจ และการเมอง ความเปนมาและสภาพความเปนอยของชมชน ทำาใหชมชนรบรขอมลสภาพความเปนจรงของชมชนตนเอง สงผลใหเกดความตระหนกถงผลกระทบตอชมชนและตนเอง และสามารถคนหา จดลำาดบความสำาคญของปญหา หาสาเหตของปญหา ไดของคลองกบขอเทจจรงและความตองการของชมชน (อางถงในสรเกยรต อาชานานภาพ 2541) ดงนน วธการเสรมพลงการสวนรวมของชมชนทส ำาคญ คอการใหชมชนไดรบรและเขาถงขอมลขาวสาร และมสวนไดสวนเสยทกกระบวนการ จากการศกษา

102

พบวา ปจจยทไมเออตอการมสวนรวมของชมชน คอการขาดการปฏสมพนธของสมาชกในชมชน และการเขาถงขอมลขาวสารของชมชน

2. การชแนะดานสขภาพ (Advocacy) การเพมความสามารถศ กยภาพใหท กคนบรรลศ กยภาพสงสดด านสขภาพ (Enabling) การไกลเกลย (Mediating) เปนกลยทธทสำาคญเพอประนประนอม หาขอตกลงรวมกนเนองจากในชมชนมกลมตามธรรมชาตทมผลประโยชนรวมกน การนำาสงใหมๆ หรอการกระตนการรวมกลม อาจทำาใหบางกลมเสยผลประโยชนเพราะฉะนนผวจยควรศกษาชมชนใหรอบคอบยดหลกการของโครงการเปนหลก

3. แนวคดการสงเสรมสขภาพของ ออตตาวา ทำาให“ ”ชมชนปรบความคดจากเดมทมองวาการสงเสรมสขภาพเปนเรองของสขภาพ และสขภาพเปนเรองของการเจบปวยทตองพงหมอพงพยาบาล มาเปนเรองของการพฒนาตนเองและชมชน ดงนน รปแบบการสงเสรมสขภาพในบรบททชมชนมสวนรวมมงเนนพฒนาปจเจกบคคล และสงแวดลอมในชมชนสอดคลองกบความหมายของการสงเสรมสขภาพ ทองคการอนามยโลกและนกวชาการหลายทานไดใหคำาจำากดความไว

4. การนำากระบวนการเรยนรแบบมสวนรวมมาใชในชมชนจะตองอาศยเวลา เพอใหชมชนปรบตวเกดการเรยนรทละนอย ๆ และตองสอดคลองกบความตองการของชมชน จนสามารถนำาไปปฏบตเปนวถชวต ทงน เนองวฒนธรรมสงคมไทยภาครฐฯ เปนผคดและกำาหนด กจกรรมการพฒนาหรอแผนการดำาเนนงาน โครงการตาง ๆ มาโดยตลอด โดยภาคประชาชนเปนรบแนวคดและปฏบตตามจนเปนนสย

ดงนนรปแบบการสงเสรมสขภาพ โดยกระบวนการมสวนรวมของชมชน ถอวาเปนรปแบบหนงของการทจะเสรมพลงใหชมชน

103

มสวนรวมในการพฒนาคณภาพชวต รวมทงการพงตนเองในการดแลสขภาพ สามารถประยกตใชในพนทอน ๆ เพอขยายผลการสรางพลงการมสวนรวในดานสขภาพ

3. ขอเสนอแนะ

จากผลการศกษาครงนเพอนำารปแบบการสงเสรมสขภาพไปพฒนาการมสวนรวมของ ชมชน ในการพฒนาสขภาพ ตลอดจนคณภาพชวตทสอดคลองกบบรบทความตองการของชมชน หนวยงานทเกยวของควรพฒนาดงตอไปน 1. จากผลการศกษาพบวา ชมชนทมลกษณะความเปนอยกงชนบทกงเมองสมาชกในชมชนจะมสวนรวมมากกวาชมชนเมอง ทงน เนองการดำาเนนวถชวตมโอกาสเขาถงขอมลขาวสารไดมากกวา ทำาใหเกดความรสกเปนสวนหนงของชมชนอยากรวมพฒนา ตางกบสมาชกในชมชนเมองทมโอกาสเขาถงขอมลขาวสารของชมชนไดนอยกวา เนองจากวถการดำาเนนชวตทไมเออตอการมสวนรวมจงความรสกแปลกแยก และสวนรวมนอยกวาสมาชกในชมชนกงชนบทกงเมอง ดงนน ควรพฒนารปแบบการประชาสมพนธใหครอบคลม และสงเสรมการเขาถงขอมลขาวสารของประชากรใหครอบคลมทกกลมเปาหมาย และทกพนทโดยเฉพาะชมชนเมอง

2. จากผลการศกษาพบวา การสรางพลงการมสวนรวมของชมชนโดยผสมผสานใชกระบวนเรยนรแบบมสวนรวมทง 3 เทคนค คอ กระบวนการวเคราะหชมชนแบบมสวนรวม (PRA) การประชมเชงปฏบตการเพอสรางอนาคตรวมกน(FSC) และกระบวนการประชมแบบมสวนรวมอยางสรางสรรค (AIC) ทำาใหชมชนสามรถวเคราะหสถานการณสภาพปญหา ทบทวนสถานการณในอดต เชอมโยงถง

104

ปจจบน และคาดการณสภาพปญหาของชมชนทอาจเกดขนในอนาคต ดงนน การใชกระบวนการเรยนรในชมชนควรมลกษณะ การเรยนรตองเรยบงายไม ซบซอน ใชเวลานอย เรมทำาในกลมเลกทำาบอยและ กระจายใหทวถง ผนำากระบวนการเรยนรจะตองทำาความคนเคยใกลชดกบชมชน มความเปนกนเองมลกษณะเปนมตร รวมทงการเรยนรไมควรยดรปแบบใดรปแบบหนงควรผสมผสานและประยกตตามสถานการณแตละชมชน

3. จากผลการศกษาโดยรปแบบการวจยปฏบตการแบบมสวนรวมในชมชน ทำาให

ชมชนสามารถสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพทมลกษณะทสอดคลองกบความบรบทความเปนอยของชมชน และครอบคลมทกมตของการดำาเนนชวต ดงนน รฐฯ ควรสงเสรมใหการสนบสนน ชมชนไดเรยนรการวจยปฏบตการแบบมสวนรวมในชมชน เพอใหปจเจกบคคล/ชมชนสามารถ คนหาประเดนปญหา สาเหตและแนวหา แกไขปญหาอยางเปนระบบ และสามารถนำาไปประยกตในการประกอบอาชพ หรอการดำารงชวตประจำาวนได ตลอดจนสามารถพงตนเองไดอยางมประสทธภาพ

4. การกระจายอำานาจการปกครองใหองคการบรหารทองถนสวนตำาบล มหนาทรบ

ผดชอบในการบรหารและพฒนาชมชน เนองจากศกยภาพความพรอมของแตละตำาบลไมเทากน บางแหงขาดประสบการณ เพราะฉะนนหนวยงานภาครฐฯ ควรใหการสนบสนน สงเสรมสรางความเขมแขง โดยเฉพาะเรองการสงเสรมสขภาพ การพฒนาดานสงคม และจตใจ

5. จากผลการศกษาพบวา รปแบบการสงเสรมสขภาพเปนรปแบบของการพฒนาทอย

105

บนพนฐานของการมสวนรวมของชมชน ดงนน การพฒนาสขภาพและคณภาพชวตควรสงเสรมใหประชาชนทกระดบมสวนรวมโดยใชเวทประชาคมเพอสรางความรวมมอรวมใจ สรางกระแสการมสวนรวมคด รวมรบผดชอบของชมชน

6. จากการศกษาพบวา หากชมชนไดมโอกาสเรยนร รวมคด รวมวเคราะห รวมดำาเนน

รวมกนสามารถเกดพลงในการพฒนาชมชนได ดงนน รฐฯควรปรบวธคดและวธปฏบตและใหเวลาชมชนปรบตวปรบแนวคดในการพงตนเอง โดยมภาครฐฯ เปนผใหการชแนะ เสรมพลงและศกยภาพในการคด และไกลเกลยผลประโยชนในชมชนใหเออตอการพฒนาเพอกระจายผลประโยชนในการพฒนาใหทงถง ยตธรรมและเสมอภาค

7. การศกษาครงนมขอจำากดในดานเวลาในการวจย กลาวคอ เปนการวจยปฏบตการแบบมสวนรวมจะตองใชระยะเวลา เตรยมชมชน และดำาเนนการรวมกบชมชนทกขนตอนการของวจย จงศกษาเฉพาะขนตอนการสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพ และปจจยทมอทธพลตอการมสวนรวมในการสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพเทานน ดงนน เพอทราบประสทธภาพ และประสทธผลการรปแบบการสงเสรมสขภาพโดยกระบวนการมสวนรวมของชมชน ควรขยายเวลาการศกษาตามความพรอมของชมชน และรฐฯ ควรใหการสนบสนนกระตนอยางใกลชดและสมำาเสมอ

8. จากผลการศกษาพบวา รปแบบการสงเสรมสขภาพโดยกระบวนการมสวนรวมของ

ชมชน มกจกรรมทหลากหลายตามสภาพปญหาของชมชน และมลกษณะทการดำาเนนงานแบบ บรณาการ ตอบสนองปญหาของชมชน ดงนน รฐฯ ควรขยายความคดดานการสงเสรมสขภาพ และวธการทำางานดานสขภาพ ใหสอดคลองครอบคลมแบบบรณาการไมแยกสวน และใหการสนบสนนกระตนอยางใกลชดและสมำาเสมอเพอ

106

ใหรปแบบการสงเสรมสขภาพสามารถนพไปใชเปนวถการดำาเนนชวตประจำาวนของชมชน

9. จากผลการศกษาพบวา ปจจยทอทธพลตอการสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพโดยกระบวนการมสวนรวมของชมชนมทงปจจยภายในชมชน และปจจยภายนอกชมชน ดงนน เพอสงเสรมสขภาพใหชมชนมสวนรวมในการสงเสรมสขภาพโดยตรง ควรขยายการศกษาในพนทอน ๆ เพอศกษาความแตกตางลกษณะของรปแบบการสงเสรมสขภาพของแตละพนท รวมทงปจจยในการสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพของแตละพนท

107

บรรณานกรม

เกรยงศกด เจรญวงศศกด ชมชนนยม:ฝาวกฤตชมชนลมสลาย กรงเทพหานคร บรษท ซคเซส มเดย จำากด 2544.กองสขศกษา สำานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข เวทประชาคมสรางสรรคสขภาพเดกไทย นนทบร 2544. . สำานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข แนวคด ทฤษฎและการนำาไปใชในการดำาเนน งานสขศกษาและพฒนาพฤตกรรมสขภาพ นนทบร 2542.จรส สวรรณเวลา มมมองใหมระบบสขภาพ โครงการสำานกพมพสถาบนวจยระบบสาธารณสข

นนทบร 2543.ดสต ดวงสา และคณะ คมอการใช PRA ในการทำาวานดานเอดสในชมชน คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม 2535.ดวงเดอน พนธนาวน หลกและวธวจยทางสงคมพฤตกรรมศาสตร พมพครงท 2 กรงเทพมหานคร หางหนสวนจำากด เอกซเพรสมเดย 2540 .บวรศกด อวรรรโณ ปฏรประบบสขภาพ สำานกงานปฏรประบบสขภาพแหงชาต นนทบร 2543ประเวศ วะส บนเสนทางใหมการสงเสรมสขภาพอภวฒนชวตและสงคม พมพครงท 2

สำานกพมพหมอชาวบาน กรงเทพมหานคร 2541.

108

. สขภาพในฐานะอคมการณของมนษย พมพครงท 3 สำานกงานปฏรประบบ สขภาพ นนทบร 2543.ปณธาน หลอเลศวทย การจดตงองคกรระดบชาตเพอการสงเสรมสขภาพในประเทศไทย พมพ ครงท 2 สำานกงานปฏรประบบสขภาพ นนทบร 2541.ประสทธ ลระพนธ การวจยปฏบตการแบบมสวนรวม เอกสารประกอบคำาบรรยายโครงการ พฒนารปการสงเสรมสขภาพคนทำางานตามกลยทธเมองนาอย พฤษภาคม 2544.ประพนธ ปยรตน บทบาทและภาระหนาทของบคลากรสาธารณสขระดบตำาบล โครงการ สาธารณสขระดบตำาบล นนทบร 254พสมย จนทวมล นยามศพทสงเสรมสขภาพ พมพครงท 2 โครงการตำารา สำานกพมพสถาบน

ระบบสาธารณสข นนทบร 2541.ลอชา วนรตน AIC กบ อบต. โครงการตำารา สำานกงานวชาการ กรมอนามย นนทบร 2542.วพร พลเจรญ สขภาพอคมการณและยทธศาสตรทางสงคม โครงการตำารา สำานกพมพสถาบน วจยระบบสาธารณสข นนทบร 2544วฑรย องประพนธ นโยบายสาธารณะเพอสขภาพ พมพครงท 2 โครงการตำารา สำานกพมพ สถาบนวจยระบบสาธารณสข นนทบร 2541สรเกยรต อาชานานภาพ ววฒนาการการสงเสรมสขภาพระดบนานาชาต พมพครงท 2 โครงการ

109

ตำารา สำานกพมพสถาบนวจยระบบสาธารณสข นนทบร 2541สดารตน เกยราพนธ นโยบายสรางเสรมสขภาพตามนโยบายสรางหลกประกนสขภาพถวนหนา

เอกสารประกอบการประชมเชงปฏบตการ เรอง แนวทางดำาเนนการสรางเสรมสขภาพ

แบบบรณาการของกรมอนามย ป 2545 อนวฒน ศภชตกล และคณะ บทบาทประชาคมสงเสรมสขภาพ : นอกภาครฐ พมพครงท 2 โครงการตำารา สำานกพมพสถาบนวจยระบบสาธารณสข นนทบร 2541.อรศรา ชชาต และคณะ เทคนคเพอพฒนาการมสวนรวม สถาบนการสาธารณสขอาเซยน มหา

วทยาลยมหดล นครปฐม 2538.Pender NJ; Health Promotion in Nursing Practice. 3rd ed. Connecticut; Apple and

Lange, 1996

110

ภาคผนวก

111

112

113

114

115

116

117

118

119

ภาคผนวกท 2

กระบวนการเรยนรแบบมสวนรวมทผวจยใชเปนครองมอในการวจย

1. กระบวนการวเคราะหชมชนแบบมสวนรวม(Participatory Rural Appraisal ,PRA) กจกรรม

1. การทำาแผนทชมชน 2. วเคราะหโครงสรางพนฐานทางกายภาพ 3. ชมชนทฉนภมใจ 4. ชมชนทควรพฒนา 5. จดลำาดบความสำาคญของปญหา

2. กระบวนการประชมเชงปฏบตสรางอนาคตรวมกน (Future Search Conference ,FSC) กจกรรม

ใหชมชนทบทวนความเปนมาสถานการณของชมชนในอดต ปจจบนและ

อนาคตเพอใหชมชนศกษาเรยนรความเปนมาและแนวโนนของปญหาในชมชนอนางมระบบ

120

3. กระบวนการประชมแบบมสวนรวมอยางสรางสรรค(Appreciation Influence Control ,AIC) กจกรรม

1. ใหชมชนศกษาทบทวนขอมลทไดจากการวเคราะหชมชน และจากการทบ

ทวนความเปนมาสถานการณของชมชน2. กำาหนดภาพลกษณชมชนในฝน3. กำาหนดรปแบบแนวทางในการสงเสรมสขภาพตามแนวคดกจกรรมการ

สงเสรมสขภาพของ กฎบตรออตตาวา ” ” 5 ขอ ภายใตเงอนไขการพฒนาตามภาพลกษณชมชนทตองการ

4. จดทำาแผนปฏบตการ ควบคมกำากบและประเมนผล

ภาคผนวกท 3 เครองมอในการวจย

แบบบนทกกระบวนการเรยนร

กระบวนการ กจกรรม อปกรณทใช

ผลผลต

121

แบบฟอรมบนทกขอมลภาคสนาม

วน/เดอน/ป

สถานท ผรวมกจกรรม

กจกรรม ผลผลต

แบบบนทกการสงเกต

วน เดอน ป สถานท/กจกรรม สงทพบ

ขอมล จำานวน รอยละ

122

เพศ ชาย หญงรวมอาชพ รบจาง คาขาย ธรกจหองเชา เกษตรกรรวมการศกษาสงสด ประถมศกษา มธยมศกษา ปวช รวม

1220325

1971

322291

32

37.562.510015.659.421.93.110068.828.13.1100

ตารางท 2 ขอมลทวไปของทมวจยในพนทจำาแนกอาย รายได ระยะเวลาทอาศยอยในชมชน

ขอมล ตำาสด

สงสด เฉลย

อาย 26 64

การนำากลยทธการสงเสรมสขภาพ 3 ขอมาใชในการสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพคอ

1. การชนำา(Advocacy) ดานสขภาพโดยการพฒนาองคความร

123

2. การเพมความสามารถ (Enabling) ใหทกคนมศกยภาพและมสวนรวมคด วเคราะหกำาหนดและตดสนในเลอกแนวทางโดยกระบวนการเรยนรแบบมสวนรวม

3. การไกลเกลย( Mediating) ระหวางกลมผลประโยชนคอเจาของหองเชากบผเชา

1 การวเคราะหชมชนแบบมสวนรวม(Participatory Rural Appraisal)

124