alea iacta est_latín ii

139
ALEA IACTA EST Textos latinos IES Vilamarxant Latín II 2012/2013

Upload: amparo-gasent

Post on 26-Jun-2015

3.926 views

Category:

Education


4 download

DESCRIPTION

Manual de clase para Latín de 2º de Bachillerato

TRANSCRIPT

Page 1: Alea iacta est_Latín II

ALEA IACTA EST

Textos latinos

IES Vilamarxant

Latín II 2012/2013

Page 2: Alea iacta est_Latín II

ÍNDICE

Página Contenido

1 Morfología nominal

19 Morfología verbal

41 1. Pasiva y Subjuntivo

42 2. La proposición de Relativo

44 3. Textos

45 4. CUM

46 5. Textos

48 6. Participio

50 7. Textos

51 8. Infinitivo

54 9. Textos

58 10. UT y NE

60 11. Textos

66 12. Construcción personal e impersonal de infinitivo

67 13. Práctica de Infinitivos

67 14. Textos

71 15. Falso Relativo

71 16. Textos

72 17. SI / NISI / NE / SIVE / CUM + QUI, QUAE, QUOD

18. Relativo con verbo en subjuntivo

73 19. Textos

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 3: Alea iacta est_Latín II

78 20. Valores de QUOD

79 21. Interrogativas Directas

81 22. Indefinidos

82 23. Textos

83 24. Valores de QUO

25. Textos

84 26. Valores de UBI

85 27. Textos

88 28. Valores de DUM

29. Textos

89 30. Interrogativas Indirectas

90 31. Perifrástica

91 32. Estilo indirecto

92 33. Textos

95 34. Formas no personales: SUPINO, GERUNDIO Y

GERUNDIVO

98 Textos de César

119 Anexo I. C. Iulius Caesar. Vocabulario

121 Anexo II. Composición y sufijación verbal latina

125 Derivación y composición de verbos latinos

133 Anexo III. Imágenes

134 Anexo IV. Mapas

Latín II2012-2013

Page 4: Alea iacta est_Latín II

1

MORFOLOGÍA NOMINAL Recuerda que en latín los sustantivos y adjetivos se declinan. Esto significa que utilizan diferentes desinencias según la función que cumplen en la oración. PRIMERA DECLINACIÓN

- Sustantivos femeninos y algunos masculinos - Femenino de los adjetivos de tres terminaciones (tipo BONUS, BONA, BONUM)

DECLINA: ROSA, -AE SINGULAR PLURAL Nominativo

Vocativo

Acusativo

Genitivo

Dativo

Ablativo

FU�CIO�ES BÁSICAS DE LOS CASOS

� Nominativo: sujeto, atributo, predicativo (del sujeto o atributo). � Vocativo: apelación � Acusativo: CD, Predicativo (del CD), CC (con preposición o sin ella), sujeto o

atributo de infinitivos. � Genitivo: CN, CC (con preposición) � Dativo: CI, CC (con preposición) � Ablativo: CC (con o sin preposición)

RECUERDA: los sustantivos se enuncian mediante el nominativo singular y el genitivo singular. El GE�ITIVO nos sirve para conocer la declinación: 1ª: -AE 2ª: -I 3ª: -IS 4ª: -US 5ª: -EI

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 5: Alea iacta est_Latín II

2

SEGUNDA DECLINACIÓN

- Sustantivos masculinos y neutros. - Masculino y neutro de los adjetivos de tres teminaciones (BONUS, BONA, BONUM)

DECLINA: PUER, -I (m)

SINGULAR PLURAL

Nominativo

Vocativo

Acusativo

Genitivo

Dativo

Ablativo

DECLINA: TEMPLUM –I (n)

SINGULAR PLURAL Nominativo

Vocativo

Acusativo

Genitivo

Dativo

Ablativo

Latín II2012-2013

Page 6: Alea iacta est_Latín II

3

*Los adjetivos de tres terminaciones siguen en su paradigma la segunda declinación para masculinos y neutros y la primera para femeninos. DECLINA: BONUS, BONA, BONUM

SINGULAR MASCULINO FEMENINO NEUTRO Nom.

Voc.

Ac.

Gen.

Dat.

Abl.

PLURAL MASCULINO FEMENINO NEUTRO Nom.

Voc.

Ac.

Gen.

Dat.

Abl.

RECUERDA: en un sintagma nominal, sustantivo y adjetivo concuerdan en género, número y caso.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 7: Alea iacta est_Latín II

4

DECLINA LOS SIGUIENTES SINTAGMAS:

1) Nauta, -ae (m); romanus, -a, -um.

SINGULAR PLURAL N

V

Ac

G

D

Abl

2) Pinus, -i (f); altus, -a -um

SINGULAR PLURAL Nominativo

Vocativo

Acusativo

Genitivo

Dativo

Ablativo

Latín II2012-2013

Page 8: Alea iacta est_Latín II

5

TERCERA DECLINACIÓN Los sustantivos de la tercera declinación se dividen en: -Parisílabos (o temas en –i): mismo número de sílabas en Nom. Sg. y Gen. Sg. (Ejm. Hostis, hostis) -Imparisílabos (o temas en consonante): distinto número de sílabas (Ejm. Civitas, civitatis). En esta declinación tenemos sustantivos masculinos, femeninos y neutros.

IMPARISÍLABOS

Ejm. Rex, regis (masc); Civitas, civitatis (fem); nomen, nominis (neutro)

NEUTROS SINGULAR PLURAL N -∅ /-S -A V -∅ /-S -A A -∅ / -S -A G -IS -UM D -I -IBUS A -E -IBUS

PARISÍLABOS Ejm. Hostis, hostis (masc); nubes, nubis (fem); mare, maris (neutro).

NEUTROS SINGULAR PLURAL N -∅ -IA V -∅ -IA A -∅ -IA G -IS -IUM D -I -IBUS A -I -IBUS

EXCEPCIONES

- Imparisílabos que se declinan como parisílabos (gen. Pl. –IUM), los llamamos falsos imparisílabos: sustantivos monosílabos que tienen dos consonantes ante la terminación –IS del genitivo singular. Ejm. Urbs, urbis.

- Parisílabos que se declinan como imparisílabos (gen. Pl. –UM): o Nombres de parentesco en –ter. Ejm, pater, patris; mater, matris, frater, fratris.

o Los sustantivos: canis, canis; iuvenis,- is, senex, senis y vates, -is.

MASCULINOS/ FEMENINOS SINGULAR PLURAL N -∅/-S -ES V -∅/-S -ES Ac -EM -ES G -IS -UM D -I -IBUS Ab -E -IBUS

MASCULINOS/ FEMENINOS SINGULAR PLURAL N -S /-∅ -ES V -S / -∅ -ES A -S / -∅ -ES G -IS -IUM D -I -IBUS A -E -IBUS

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 9: Alea iacta est_Latín II

6

DECLINA: HOSTIS, HOSTIS (m)

SINGULAR PLURAL Nominativo

Vocativo

Acusativo

Genitivo

Dativo

Ablativo

CIVITAS, CIVITATIS (f)

SINGULAR PLURAL Nominativo

Vocativo

Acusativo

Genitivo

Dativo

Ablativo

Latín II2012-2013

Page 10: Alea iacta est_Latín II

7

ADJETIVOS En cuanto a los adjetivos de la tercera declinación, existen de varios tipos. TODOS se declinan como parisílabos excepto vetus, veteris; dives, divitis; pauper, pauperis: - Dos terminaciones –IS (masc y fem) y –E (neutro). DECLINA: FORTIS, FORTE

SINGULAR MASC / FEM NEUTRO Nom.

Voc.

Acus.

Gen.

Dat.

Abl.

PLURAL MASC / FEM NEUTRO Nom.

Voc.

Acus.

Gen.

Dat.

Abl.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 11: Alea iacta est_Latín II

8

- Una terminación: Se enuncian con el nom. Sg. (que sirve para los tres géneros) y en genitivo singular. DECLINA: PRUDENS, -TIS

SINGULAR MASC / FEM NEUTRO Nom.

Voc.

Acus.

Gen.

Dat.

Abl.

PLURAL MASC / FEM NEUTRO Nom.

Voc.

Acus.

Gen.

Dat.

Abl.

Latín II2012-2013

Page 12: Alea iacta est_Latín II

9

DECLINA: FELIX, -ICIS

SINGULAR MASC / FEM NEUTRO Nom.

Voc.

Acus.

Gen.

Dat.

Abl.

PLURAL MASC / FEM NEUTRO Nom.

Voc.

Acus.

Gen.

Dat.

Abl.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 13: Alea iacta est_Latín II

10

DECLINA: VETUS, VETERIS

SINGULAR MASC / FEM NEUTRO Nom.

Voc.

Acus.

Gen.

Dat.

Abl.

PLURAL MASC / FEM NEUTRO Nom.

Voc.

Acus.

Gen.

Dat.

Abl.

Latín II2012-2013

Page 14: Alea iacta est_Latín II

11

CUARTA DECLINACIÓN Los sustantivos de la cuarta declinación pueden ser masculinos, femeninos y neutros.

- Masculinos y femeninos: Nom. –us; Gen. –us. - Neutros: Nom. –u; Gen. –us.

DECLINA: FRUCTUS, -US (m)

SINGULAR PLURAL Nominativo

Vocativo

Acusativo

Genitivo

Dativo

Ablativo

DECLINA: CORNU, -US (n)

SINGULAR PLURAL Nominativo

Vocativo

Acusativo

Genitivo

Dativo

Ablativo

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 15: Alea iacta est_Latín II

12

QUINTA DECLINACIÓN Los sustantivos de la quinta declinación son la mayoría femeninos. Nom. –es; Gen. -ei DECLINA: DIES, DIEI (m/f)

SINGULAR PLURAL Nominativo

Vocativo

Acusativo

Genitivo

Dativo

Ablativo

DECLINA LOS SIGUIENTES SINTAGMAS:

1) Rex, regis (m), pauper, pauperis

SINGULAR PLURAL N

V

Ac

G

D

Abl

Latín II2012-2013

Page 16: Alea iacta est_Latín II

13

2) Mare, maris (n), magnus, -a, -um

SINGULAR PLURAL Nominativo

Vocativo

Acusativo

Genitivo

Dativo

Ablativo

3) Puella, puellae (f) ; fortis, forte SINGULAR PLURAL Nominativo

Vocativo

Acusativo

Genitivo

Dativo

Ablativo

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 17: Alea iacta est_Latín II

14

SISTEMA PRONOMINAL. PRONOMBRES PERSONALES

SINGULAR PLURAL 1ª P. 2º P 3ª (refl) 1ª P 2ª P 3ª (refl) Nom. EGO TU - NOS VOS -

Acus. SE SE

Gen.

Dat.

Abl.

RELATIVO

SINGULAR PLURAL M F N M F N Nom. QUI QUAE QUOD

Acus.

Gen.

Dat.

Abl.

Latín II2012-2013

Page 18: Alea iacta est_Latín II

15

LOS NUMERALES

CARDINALES ORDINALES

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

XIII

XIV

XV

XVI

XVII

XVIII

XIX

XX

XXX

XL

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 19: Alea iacta est_Latín II

16

L

LX

LXX

LXXX

XC

C

D

M

DEMOSTRATIVOS

SINGULAR PLURAL M F N M F N Nom. HIC HAEC HOC

Acus.

Gen.

Dat.

Abl.

SINGULAR PLURAL

M F N M F N Nom. ISTE ISTA ISTUD

Acus.

Gen.

Dat.

Abl.

Latín II2012-2013

Page 20: Alea iacta est_Latín II

17

SINGULAR PLURAL

M F N M F N Nom. ILLE ILLA ILLUD

Acus.

Gen.

Dat.

Abl.

SINGULAR PLURAL M F N M F N Nom. IS EA ID

Acus.

Gen.

Dat.

Abl.

SINGULAR PLURAL

M F N M F N

Nom. IPSE IPSA IPSUM

Acus.

Gen.

Dat.

Abl.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 21: Alea iacta est_Latín II

18

INTERROGATIVO

SINGULAR PLURAL M F N M F N

Nom. QUIS QUID

Acus.

Gen.

Dat.

Abl.

Latín II2012-2013

Page 22: Alea iacta est_Latín II

19

MORFOLOGÍA VERBAL RECUERDA:

� El verbo en latín está formado por una RAIZ y una serie de MORFEMAS. La

RAIZ nos informa del significado del verbo. Los MORFEMAS indican:

- tiempo (presente, imperfecto, perfecto, pasado…) - modo (indicativo o subjuntivo) - voz (activa o pasiva) - número - persona

� El verbo en latín se enuncia con:

1ª persona presente indicativo, 2ª persona presente indicativo, infinitivo de presente, 1º persona pretérito perfecto, supino Ejm. AMO, AMAS, AMARE, AMAVI, AMATUM MONEO, MONES, MONERE, MONUI, MONITUM REGO, REGES, REGERE, REXI, RECTUM AUDIO, AUDIS, AUDIRE, AUDIVI, AUDITUM

� El verbo latino se puede dividir en 5 conjugaciones, que se distinguen por la 2º persona del singular del presente de indicativo y por el infinitivo de presente.

1º Temas en A – Verbos cuyo tema de presente acaba con A Ejm. AMAS – AMARE 2º Temas en Ē – Verbos cuyo tema de presente acaba con E Ejm. MONES – MONĒRE 3º Temas en consonante - Verbos cuyo tema de presente acaba en consonante Ejm. REGO ; REGIS – REGĔRE > REG- 3º Mixta – Verbos con características de la 3ª y de la 4ª conjugación. Ejm. CAPIO , CAPIS, CAPĔRE > CAP/ CAPI- 4ª Temas en I – Verbos cuyo tema de presente acaba con I Ejm. AUDIO – AUDIRE > AUDI-

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 23: Alea iacta est_Latín II

20

RECUERDA: DESINENCIAS PERSONALES ACTIVAS

Desinencias activas �ormales Desinencias especiales Pret. Perfecto

-m / -o -i

-s -isti

-t -it

-mus -imus

-tis -istis

-nt -erunt / -ere

DESINENCIAS PERSONALES PASIVAS

Desinencias pasivas

-r

-ris

-tur

-mur

-mini

-ntur

Latín II2012-2013

Page 24: Alea iacta est_Latín II

21

VOZ ACTIVA TEMA DE PRESE�TE PRESENTE I: RAIZ + DESINENCIAS PERSONALES Subj:1º TEMA+ E + DES. PERSONALES; 2ª, 3º, 3ºM y 4º:TEMA + A + DES. PERSONALES PRETÉRITO IMPERFECTO I: TEMA DE PRESENTE + (E) BA + DESINENCIAS S: TEMA DE PRESENTE + (E) RE+ DESINENCIAS FUTURO 1º y 2º: TEMA DE PRESENTE + BO/I/U + DESINENCIAS 3ª, 3ªm Y 4ª: TEMA DE PRESENTE + A/E + DESINENCIAS IMPERATIVO 2ª Sg: -∅ 2ª Pl: -TE TEMA DE PERFECTO PRETÉRITO PERFECTO I: TEMA DE PERFECTO + DESINENCIAS ESPECIALES S: TEMA PERFECTO + ERI + DESINENCIAS PERSONALES PLUSCUAMPERFECTO I: TEMA DE PERFECTO + ERA+ DESINENCIAS PERSONALES S: TEMA DE PERFECTO +ISSE+DESINENCIAS PERSONALES FUTURO PERFECTO TEMA DE PERFECTO + ERO/I + DESINENCIAS

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 25: Alea iacta est_Latín II

22

VOZ PASIVA TEMA DE PRESE�TE PRESENTE I: RAIZ + DESINENCIAS PERSONALES PASIVAS Subj:1º TEMA+ E + DES. PERSONALES PASIVAS 2º, 3º, 3ºM y 4º:TEMA + A + DES. PERSONALES PASIVAS PRETÉRITO IMPERFECTO I: TEMA DE PRESENTE + (E) BA + DESINENCIAS PASIVAS S: TEMA DE PRESENTE + (E) RE+ DESINENCIAS PASIVAS FUTURO 1º y 2º: TEMA DE PRESENTE + BO/I/U + DESINENCIAS PASIVAS 3ª, 3ªm Y 4ª: TEMA DE PRESENTE + A/E + DESINENCIAS PASIVAS TEMA DE PERFECTO PRETÉRITO PERFECTO I: PARTICIPIO PERFECTO NOM. + PRES. I. SUM S: PARTICIPIO PERFECTO NOM. + PRES. S. SUM PLUSCUAMPERFECTO I: PARTICIPIO PERFECTO NOM. + IMPERF. I. SUM S: PARTICIPIO PERFECTO NOM. + IMPERF. S. SUM FUTURO PERFECTO PARTICIPIO PERFECTO NOM. + FUTURO SUM

Latín II2012-2013

Page 26: Alea iacta est_Latín II

23

FORMACIÓN DE LOS TIEMPOS VERBALES

TEMA DE PRESENTE VOZ ACTIVA PRESENTE I

1ª 2ª 3ª 3ª MIXTA 4ª AM-O MONE-O REG-O CAPI-O AUDI-O

PRESENTE S

1ª 2ª 3ª 3ª MIXTA 4ª AM-E-M MONE-A-M REG-A-M CAPI-A-M AUDI-A-M

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 27: Alea iacta est_Latín II

24

PRETÉRITO IMPERFECTO I

1ª 2ª 3ª 3ª MIXTA 4ª AMA-BA-M MONE-BA-M REG-E-BA-M CAPI-E-BA-M AUDI-E-BA-M

PRETÉRITO IMPERFECTO S

1ª 2ª 3ª 3ª MIXTA 4ª AMA-RE-M MONE-RE-M REG-E-RE-M CAPI-E-RE-M AUDI-E-RE-M

* Las conjugaciones 3ª, 3ª mixta y 4ª añaden una vocal temática -E- entre el tema y el morfema -BA- de imperfecto.

Latín II2012-2013

Page 28: Alea iacta est_Latín II

25

FUTURO

1ª 2ª 3ª 3ª MIXTA 4ª AMA-B-O MONE-B-O REG-A-M CAPI-A-M AUDI-A-M

TEMA DE PRESENTE VOZ PASIVA PRESENTE I

1ª 2ª 3ª 3ª MIXTA 4ª AM-OR MONE-OR REG-OR CAPI-OR AUDI-OR

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 29: Alea iacta est_Latín II

26

PRESENTE S

1ª 2ª 3ª 3ª MIXTA 4ª AM-E-R MONE-A-R REG-A-R CAPI-A-R AUDI-A-R

PRETÉRITO IMPERFECTO I

1ª 2ª 3ª 3ª MIXTA 4ª AMA-BA-R MONE-BA-R REG-E-BA-R CAPI-E-BA-R AUDI-E-BA-R

Latín II2012-2013

Page 30: Alea iacta est_Latín II

27

PRETÉRITO IMPERFECTO S

1ª 2ª 3ª 3ª MIXTA 4ª AMA-RE-R MONE-RE-R REGE-RE-R CAPI-E-RE-R AUDI-E-RE-R

* Las conjugaciones 3ª, 3ª mixta y 4ª añaden una vocal temática -E- entre el tema y el morfema -BA- de imperfecto. TEMA DE PERFECTO VOZ ACTIVA PRETÉRITO PERFECTO I

1ª 2ª 3ª AMAV-I MONU-I REX-I

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 31: Alea iacta est_Latín II

28

3ª MIXTA 4ª

CEP-I AUDIV-I

PRETÉRITO PERFECTO S

1ª 2ª 3ª AMAV-ERI-M MONU-ERI-M REX-ERI-M

3ª MIXTA 4ª CEP-ERI-M AUDIV-ERI-M

Latín II2012-2013

Page 32: Alea iacta est_Latín II

29

PLUSCUAMPERFECTO I

1ª 2ª 3ª AMAV- ERA-M MONU- ERA-M REX- ERA-M

3ª MIXTA 4ª

CEP- ERA-M AUDIV- ERA-M

PLUSCUAMPERFECTO S

1ª 2ª 3ª AMAV- ISSE-M MONU- ISSE -M REX- ISSE -M

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 33: Alea iacta est_Latín II

30

3ª MIXTA 4ª CEP- ISSE -M AUDIV- ISSE -M

FUTURO PERFECTO

1ª 2ª 3ª AMAV- ER-O MONU- ER-O REX- ER-O

3ª MIXTA 4ª CEP- ER-O AUDIV- ER-O

Latín II2012-2013

Page 34: Alea iacta est_Latín II

31

TEMA DE PERFECTO VOZ PASIVA PRETÉRITO PERFECTO I

1ª 2ª 3ª AMATUS SUM MONITUS SUM RECTUM SUM

3ª MIXTA 4ª

CAPTUS SUM AUDITUS SUM

PRETÉRITO PERFECTO S

1ª 2ª 3ª AMATUS SIM MONITUS SIM RECTUS SIM

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 35: Alea iacta est_Latín II

32

3ª MIXTA 4ª CAPTUS SIM AUDITUS SIM

PLUSCUAMPERFECTO I

1ª 2ª 3ª AMATUS ERAM MONITUS ERAM RECTUS ERAM

3ª MIXTA 4ª CAPTUS ERAM AUDITUS ERAM

Latín II2012-2013

Page 36: Alea iacta est_Latín II

33

PLUSCUAMPERFECTO S

1ª 2ª 3ª AMATUS ESSEM MONITUS ESSEM RECTUS ESSEM

3ª MIXTA 4ª

CAPTUS ESSEM AUDITUS ESSEM

FUTURO PERFECTO

1ª 2ª 3ª AMATUS ERO MONITUS ERO RECTUS ERO

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 37: Alea iacta est_Latín II

34

3ª MIXTA 4ª

CAPTUS ERO AUDITUS ERO

VERBOS IRREGULARES VERBO SUM PRESENTE INDICATIVO IMPERFECTO

INDICATIVO FUTURO

Latín II2012-2013

Page 38: Alea iacta est_Latín II

35

PRESENTE SUBJUNTIVO IMPERFECTO SUBJUNTIVO

PRET. PERFECTO

INDICATIVO PRET.

PLUSCUAMPERFECTO INDICATIVO

FUTURO PERFECTO

PRET. PERFECTO

SUBJUNTIVO PRET.

PLUSCUAMPERFECTO SUBJUNTIVO

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 39: Alea iacta est_Latín II

36

VERBO EO PRESENTE INDICATIVO IMPERFECTO

INDICATIVO FUTURO

eo ibam ibo

PRESENTE SUBJUNTIVO IMPERFECTO

SUBJUNTIVO eam irem

Latín II2012-2013

Page 40: Alea iacta est_Latín II

37

PRET. PERFECTO

INDICATIVO PRET.

PLUSCUAMPERFECTO INDICATIVO

FUTURO PERFECTO

ii ieram iero

PRET. PERFECTO SUBJUNTIVO

PRET. PLUSCUAMPERFECTO

SUBJUNTIVO ierim iissem

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 41: Alea iacta est_Latín II

38

VERBO FERO PRESENTE INDICATIVO IMPERFECTO

INDICATIVO FUTURO

fero ferebam feram

PRESENTE SUBJUNTIVO IMPERFECTO

SUBJUNTIVO feram ferrem

Latín II2012-2013

Page 42: Alea iacta est_Latín II

39

PRET. PERFECTO

INDICATIVO PRET.

PLUSCUAMPERFECTO INDICATIVO

FUTURO PERFECTO

tuli tuleram tulero

PRET. PERFECTO SUBJUNTIVO

PRET. PLUSCUAMPERFECTO

SUBJUNTIVO tulerim tulissem

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 43: Alea iacta est_Latín II

40

VERBO VOLO

PRESENTE INDICATIVO IMPERFECTO INDICATIVO

FUTURO

volo Volebam volam

PRESENTE SUBJUNTIVO IMPERFECTO

SUBJUNTIVO velim vellem

Latín II2012-2013

Page 44: Alea iacta est_Latín II

41

1) VOZ PASIVA Y SUBJUNTIVO. Analiza y traduce los siguientes verbos:

Demonstratum est: Audiemur:

Fatigati sunt: Audirentur:

Legantur: Egredi:

Impetrata sint: Pugnati erunt:

Habitum esset: Dici:

Usi eramus: Sustentum sit:

Habitae simus: Secutae essetis:

Captum esse: Amemur:

Amatum iri: Inventae sunt:

Pugnati erunt: Dictam esse:

Habitum est: Missae erant:

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 45: Alea iacta est_Latín II

42

2) LA PROPOSICIÓN DE RELATIVO. Analiza morfosintácticamente y traduce:

-Igitur, comitiis habitis, Tullius et Antonius consules declarantur. -Filii a parentibus suis amentur. -Veritas a vobis dicatur. -Puellae a magistris docebantur. -Oportet a omnibus amari. -Illae litterae missae erant ab hoc consule. -Ipse dux occisus est et milites eius se ipsos occiderunt. -Aduatuci, de quibus supra scripsimus, cum copiis venerunt. -Amor patriae, quem romani antiqui habebant, libris laudatur. -Caesar in eundem locum unde profectus erat rediit. -Ambiorix cum equitatu in Aduatucos, qui eius regno finitimi erant, proficiscitur.

La proposición subordinada relativa se construye con indicativo y puede ir introducida por: • Pronombre relativo: qui, quae, quod: “que, quien, el que, el cual...” • Pronombres relativos-indefinidos:

� quicumque, quaecumque, quodcumque: “quienquiera que, cualquiera que” � quisquis, quidquid: “quienquiera que, cualquiera que” � qualis, quale: “cual” � quantus, a, um: “cuanto, cuanta”

• Adverbios relativos de lugar: ubi, unde, quo, qua: “donde, de donde, adonde, por donde”.

Latín II2012-2013

Page 46: Alea iacta est_Latín II

43

-Omnes homines, quicumque sunt, fratres sunt nostri. -Urbs Cartago, sperata victoria, a Scipione Africano minore expugnata est. -Duae erant viae, qua ex Medis, ubi ille hiemabat, ad adversariorum hibernacula posset perveniri. -Milites dilecti, electo imperatore, missi sunt ut (para) Thermopylas occuparent.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 47: Alea iacta est_Latín II

44

3) TEXTOS DE CÉSAR

DESCRIPCIÓN DE LOS GALOS (Ver mapa en el diccionario, p. 210) Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam qui ipsorum lingua Celtae, nostra Galli appellantur. Hi omnes lingua, Pvo. institutis, legibus inter se differunt. Gallos ab Aquitanis Garunna flumen, a Belgis Matrona et Sequana dividit. Horum omnium fortissimi sunt Belgae, propterea quod a cultu atque humanitate provinciae longissime absunt, minimeque ad eos mercatores saepe commeant,* proximique sunt Germanis qui trans Rhenum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt. (De Bello Gallico. I, 1-5) *Viajan en caravana.

Latín II2012-2013

Page 48: Alea iacta est_Latín II

45

4) CUM Cum sua sponte his persuadere non possent, legatos ad Dumnorigem Haeduum mittunt. Haedui, cum se ab iis non defenderent, legatos ad Caesarem mittunt. Cum te nimium laudas, nec bella nec puella es. Dies triginta in nave fui, cum semper mortem exspectabam. Facile omnes, cum valemus, recta concilia aegrotis damus. Cum gravi vulnere affectus esset consul a pugna removit. Caedebatur virgis in medio foro cum nullus gemitus audiebatur. In id saeculum Romuli aetas cecidit, cum iam Graecia poetarum et musicorum plena esset. Cum vita sine amicis metus plena sit, amicitias quaerere debemus. Antonius, cum aeger esset, proelio adesse non potuit. Cum omnia eis deessent, obsidionem tamen fortiter tulerunt. Haec cum Caesari nuntiarentur, copias e castris sibi eduxit.

RECUERDA. Cum puede ser:

1.- Preposición de ablativo: “con”. 2.- �exo subordinado: 2.1.- Con indicativo:

� Temporal: “cuando, mientras, desde que”. 2.2.- Con subjuntivo:

� Cum histórico (pto. imperf./ plusc.): “como, gerundio o al+infinitivo”. � Causal (presente / pto.pto.): “porque, puesto que” � Concesivo (correlativos como tamen, attamen…): “aunque”.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 49: Alea iacta est_Latín II

46

5) TEXTO LOS ADUÁTUCOS REGRESAN A SU CASA

Aduatuci,* de quibus supra scripsimus, cum omnibus copiis auxilio Nerviis* venirent,

hac pugna nuntiata, ex itinere domum reverterunt; cunctis oppidis castellisque desertis,

sua omnia in unum oppidum egregie natura munitum contulerunt.

(De Bello Gallico. II, 29, 1-2)

*Los aduátucos, habitantes de Aduática, ciudad belga (hoy Tongres). *Los nervios, pueblo belga.

Latín II2012-2013

Page 50: Alea iacta est_Latín II

47

LOS JINETES ENEMIGOS TRABAN COMBATE CON LOS NUESTROS Y SON RECHAZADOS A LAS SELVAS

Equites hostium acriter proelio cum equitatu nostro in itinere conflixerunt. Nostri omnibus

partibus superiores fuerunt atque eos in silvas collesque compulerunt. Sed compluribus

interfectis nonnullos ex suis amiserunt.

(De Bello Gallico, V, 15, 3)

CÉSAR SE DIRIGE A RÍMINI DONDE RECOGE AL RESTO DE LAS LEGIONES Caesar, cognita militum voluntate, Ariminum cum ea legione proficiscitur ibique tribunos

plebis qui ad eum confugerant, convenit; reliquas legiones ex hibernis evocat et subsequi

iubet.

(De Bello Civili, I, 7)

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 51: Alea iacta est_Latín II

48

6) CONSTRUCCIONES DE PARTICIPIO -Imperatore vincente, magna fuit laetitia. -Lupa sitiens ad flumen appropinquavit. -Eum litteras scribentem inveni. -Imperator, ab hostibus victus, se cecidit. -Imperator venit, hostes victurus. -Hostibus fugatis, nostri ad flumen venerunt. -Hostes, a nostris fugati, ad flumen venerunt. -Imperator oppidum, a paucis defensum, non ceperat. -Caesar idoneam tempestatem nactus tertia vigilia naves solvit. -Caesar pontes reficere conatus ad flumen venit. -Imperator oppidum, paucis id defendentibus, non ceperat.

RECUERDA. Morfosintaxis del participio:

1.-Definición: es un adjetivo verbal que concierta en gº, nº y caso con el sustantivo. 2.- Morfología y traducción (ten en cuenta el valor activo/pasivo y el matiz temporal):

� Presente: ama-ns, -antis; “amando / (el) que ama/ (el) que amaba / prop. sub.” � Pasado: amat-us, -a, -um; “amado /habiendo sido amado/que ha sido amado/ prop.

sub.” � Futuro: amat-urus, -a, -urum; “(el) que va a mar/ que amará/ para amar”.

3.-Sintaxis: � Concertado: concierta en género, número y caso con el sustantivo al que

acompaña: ej.; Hostes, a nostris copiis victi, se receperunt. � Ablativo absoluto (equivale a una subordinada adverbial):

Ej.; Gallis a romanis victis, tota Gallia romana provincia fuit.

�OTA: César utiliza con frecuencia los siguientes

participios deponentes: Nactus (nasciscor, encontrando); conatus (conor: intentando); secutus (sequor: siguiendo); arbitratus (arbitror: juzgando, considerando); profectus (proficiscor: avanzando), (co)hortatus (hortor: animando), moratus (moror: demorándose); ausus (audeo -semideponente-: atreviéndose); veritus (vereor: temiendo)...

Latín II2012-2013

Page 52: Alea iacta est_Latín II

49

-Delphini fugientes pisces secuti appropinquunt. -Romani pontem tempestatum vi ruptum invenerunt. -Milites loci oportunitatem arbitrati turres duas constituere coepiunt. -Hostes, a nostris copiis victi, se receperunt. -Galli castra oppugnaturi ad Clusium venerunt.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 53: Alea iacta est_Latín II

50

7) TEXTO: CÉSAR RETIRA EL EJÉRCITO A LOS CUARTELES DE INVIERNO Itaque vastatis omnibus eorum agris, vicis aedificiisque incensis Caesar exercitum reduxit et

in Aulercis*, Lexoviis* reliquisque item civitatibus, quae proxime bellum fecerant, in hibernis

conlocavit.

(Bello Gallico. III, 29, 3) * Aulerci. -orum: celtas, en Normandía.

* Lexovii, -orum: lexovios, en la desembocadura del Sena. CÉSAR DESPUÉS DE UNA LARGA JORNADA LLEGÓ A NOVIODUNO

Postridie eius diei Caesar, priusquam se hostes ex terrore ac fuga reciperent, in fines

Suessionum, qui proximi Remis* erant, exercitum duxit et magno itinere confecto ad oppidum

Noviodunum contendit.

(De Bello Gallico, II, 12) *Remi, -orum: los Remos

Latín II2012-2013

Page 54: Alea iacta est_Latín II

51

8) CONSTRUCCIONES DE INFINITIVO RECUERDA. MORFOSINTAXIS DEL INFINITIVO: 1.-Definición: es un sustantivo verbal. 2.- Morfología:

ACTIVO PASIVO PRESENTE

AM-A-RE MOV-E-RE DIC-E-RE AUD-I-RE

AM-A-RI MOV-E-RI DIC-I AUD-I-RI

PASADO

AMAV-ISSE MOV-ISSE DIX-ISSE AUDIV-ISSE

AMAT-UM,-AM,-UM; -OS-AS-A ESSE MOT-UM, -AM,-UM ; -OS,-AS,-A

ESSE DICT-UM, -AM,-UM; -OS,-AS,-A

ESSE AUDIT-UM,-AM,-UM; -OS,-AS,-A

ESSE

FUTURO

AMAT-URUM, -AM, -UM;-OA,-AS,-

A ESSE MOT-URUM, -AM,-UM;-OS,-AS,-A

ESSE DICT-URUM, -AM,-UM; -OS,-AS,-A

ESSE AUDIT-URUM,-AM,-UM; -OS,-AS,-

A ESSE

AMATUM IRI MOTUM IRI DICTUM IRI AUDITUM IRI

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 55: Alea iacta est_Latín II

52

3.-Sintaxis: Funciones:

� Sujeto: licet, decet, oportet, accidit, fit, evenit (verbos o expresiones impersonales). � Verbos transitivos de entendimiento, lengua, sentido y voluntad (volo, cupio, iubeo,

incipio…// “querer, desear, poder, deber, ordenar, comenzar a… � Atributo: con verbo sum.

Construcciones:

� Construcción de Infinitivo Concertado: Caesar milites “e castris exire” iussit. (César ordenó a los soldados salir del campamento).

� Proposición Subordinada de INFINITIVO NO CONCERTADO: Infinitivo con sujeto propio en Acusativo.

Gaudeo (te venire) (Veo que tú vienes). 4.-Traducción (ten en cuenta el valor activo/pasivo y el matiz temporal):

NORMAS PARA LA TRADUCCIÓN AL CASTELLANO

Dico (digo) que el general viene ducem venire Dixi (dije) que el general venía Dico (digo) que el general vino /ha venido ducem venisse Dixi (dije) que el general había venido Dico (digo) que el general vendrá ducem venturum esse Dixi (dije) que el general vendría

Latín II2012-2013

Page 56: Alea iacta est_Latín II

53

-Dux fossam fieri iussit. -Maluit diligi quam metui. -Dicere recordari est. -Iste sacra neglegi fecit. -Dux castra vallo muniri vetuit. -Mendacem memorem esse oportet. -Omnia contemnere possumus; nemo omnia habere potest. -Cato litterarum radices amaras esse dicit, fructus iucundiores. -Ille miser se esse civem romanum clamabat. -Necesse est in rebus contrariis duabus alterum verum esse, alterum falsum. -Vir ingratus se accepisse beneficium negat. -Celeriter saltos Pyrenaeos occupari iubet. -Eum a Pompeio missum esse in Hispaniam demostratum est. -Audiverat Pompeium per Mauretaniam cum legionibus iter in Hispaniam facere. -Aristoteles Orpheum poetam fuisse dixit. -Civitates leges amare et timere bonum est.

�OTA: Iubeo (ordenar), flagito (pedir, exigir), doceo (enseñar), celo

(ocultar), posco (pedir), rogo (preguntar, rogar), hortor (animar)… rigen dos acusativos (uno de cosa aliquid y otro de persona aliquem). Cuando el acusativo de cosa es un infinitivo, analízalo como infinitivo no concertado y que el acusativo de persona funcione como sujeto del infinitivo.

Traducción: ordenar a (alguien) que... Ej.: Dux “milites castra occupare” iussit. Suj inf. C. D. V. Trans (El general ordenó a los soldados que ocuparan ...)

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 57: Alea iacta est_Latín II

54

9) TEXTOS CASIVELAUNO PIDE LA PAZ Y CÉSAR PONE CONDICIONES

Cassivellaunus, hoc proelio nuntiato, tot detrimentis acceptis1, vastatis finibus, maxime

etiam permotus defectione civitatum, legatos per Atrebatem Commium de obsidum

deditione ad Caesarem mittit. Caesar, cum constituisset hiemare in continenti propter

repentinos Galliae motus neque multum aestatis superesset, obsides imperat et constituit

quid vectigalis (qué tributos) in annos singulos populo Romano penderet.

(De Bello Gallico, V)

1 Realiza la derivación y composición preverbial de los verbos marcados en los textos. Al final del dossier tienes un listado de verbos, busca la raíz de la que proviene el verbo señalado y trata de encontrar sus derivados.

Latín II2012-2013

Page 58: Alea iacta est_Latín II

55

MODO DE VIDA DE LOS GERMANOS Germani agriculturae non student,* maiorque pars eorum victus in lacte, caseo, carne consistit.

Neque quisquam agri fines habet proprios; sed magistratus ac principes in annos singulos*

gentibus agros distribuunt atque anno post* alio transire cogunt.

(De Bello Gallico, VI, 22,1) *Studeo: dedicarse a (alicui rei) *In annos singulos: para cada año. *Anno post: al año siguiente.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 59: Alea iacta est_Latín II

56

LOS GERMANOS EN FUGA INTENTAN CRUZAR EL RHIN Ita proelium restitutum est, atque omnes hostes terga verterunt neque prius* fugere

destiterunt* quam ad flumen Rhenum milia passuum ex eo loco circiter quinque pervenerunt.

Ibi perpauci aut viribus confisi tranare contenderunt aut lintribus inventis sibi salutem

reppererunt.

(De Bello Gallico, I, 53, 1-2)

*Destiterunt: dejaron de. *Prius…quam (priusquam): antes que/hasta que.

Latín II2012-2013

Page 60: Alea iacta est_Latín II

57

ACTIVIDAD DE VERCINGETÓRIX Cum iam muro turres appropinquavissent, ex captivis* Caesar cognovit Vercingetorigem

consumpto pabulo castra movisse propius Avaricum atque ipsum cum equitatu expeditisque

insidiarum causa profectum.

(De Bello Gallico, VII, 18, 1-2) *Cognosco: informarse por (ex + abl.)

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 61: Alea iacta est_Latín II

58

10) UT (UTI) Y NE

NOTAS:

1.-Los verbos como iubeo (ordenar), flagito (pedir, exigir), doceo (enseñar), celo (ocultar), posco (pedir), rogo (preguntar, rogar), cohortor (animar) etc rigen dos acusativos (uno de cosa aliquid y otro de persona aliquem). Ahora bien, en ocasiones el acusativo de cosa podrá ser: acusativo / subordinada sustantiva de ut /ne / quod.../ de infinitivo; sin embargo, no se construyen igual postulo, peto (ab aliquo, aliquid) e impero (alicui, aliquid). Subrayadlos en el diccionario. Prop. sub. sust. CD

Ej. : Caesar milites iubet “ut ...” (César ordena a los soldados que...) Ac. Pers. V.

2.- Los siguientes verbos o expresiones impersonales se construyen con infinitivo o proposición subordinada sustantiva de ut / ne/ quod...:

Accidit, contingit y evenit (sucede), fit (sucede, se produce), nuntiatum est (se anuncia),

constat (consta), expedit (es conveniente), praestat (es mejor), licet (es líicto), decet (conviene), necesse est (es necesario), oportet (conviene), dedecet (no es decoroso), dictum est (se dijo)... Subrayadlos en el diccionario.

RECUERDA. UT puede ser:

1.- Adverbio interrogativo / exclamativo/ desiderativo: “¿cómo?, ¡cómo!”… 2.- �exo subordinado: 2.1.- Con indicativo:

� Comparativo-modal (posibles correlativos: sic, ita, qualis…): “como según”. � Temporal (ut primum): “cuando, mientras, desde que”. � Causal: “según, porque, como”

2.2.- Con subjuntivo: � Sustantivo: “que”. (Funcionará como sujeto, CD, atributo o aposición) � Final: “para (que)” � Consecutivo: “que, de modo que” (adverbio –ita, sic, tantus- + ut / is, ea, id +

ut; sigue a la principal). � Concesivo: “aunque” (correlativos: tamen; precede a la principal)

Para distinguir los valores de UT + subjuntivo:

1. Completivas y finales son mucho más frecuentes 2. Completivas y finales NO LLEVAN CORRELATIVOS. 3. Para distinguir completivas y finales HAY QUE ANALIZAR LA ORACIÓN

PRINCIPAL (ver si el verbo es transitivo o no y si tiene sujeto y CD). 4. Consecutivas siguen a la principal, las concesivas suelen precederla.

Latín II2012-2013

Page 62: Alea iacta est_Latín II

59

EJEMPLOS -Ita sentio, ut loquor. -Galli, ut supra memoravimus, equitatum, qui nondum redierat, exspectabant. -Ut primum loqui coepit, ceteri tacuerunt. -Consul timebat ne galli, priusquam auxilia venirent, impetum facerent. -Accidit ut hostes iam maiores copias haberent. -His rebus fiebat ut minus facile finitimis bellum inferre possent. -Caesar milites postulavit ut omnes scaphas ad litus appulsas habeant. -Caesar statuit ut equites proficiscerentur. -Helvetii a Caesare postulaverunt ut sibi iter per provinciam daret. -Eis Caesar imperavit ut ducentos obsides sibi dederint. -Dux suos milites iubet ut de finibus cum omnibus copiis exirent. -Caesar milites intra munitiones continuit, ne ab hostibus caperentur. -Caesar legiones cohortatur ut in fide maneant atque hostium impetum sustineant.

RECUERDA. �E puede ser: 1.- Adverbio de negación (con subjuntivo): “no” 2.- �exo subordinado (con subjuntivo):

� Sustantivo: “que” /”que no” con verbos de temor. (Funcionará como sujeto, CD, atributo o aposición). Ej.: Dux veritus ne… “El general temiendo que…”

� Final: “para (que) no” Para distinguir completivas y finales HAY QUE ANALIZAR LA ORACIÓN PRINCIPAL (ver si el verbo es transitivo o no y si tiene sujeto y CD).

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 63: Alea iacta est_Latín II

60

-Ne milites exirent iussit. -Eadem nocte accidit ut esset luna plena, -Munitiones ita firmavit, ut hostes irrumpere non possent. 11) TEXTOS LOS HABITANTES, ASEDIADOS Y SIN AGUA, SE RINDEN A CÉSAR Quo facto repente perennis exaruit fons tantamque attulit* oppidanis salutis*

desperationem, ut id non hominum consilio*, sed deorum voluntate factum putarent. Itaque se

necessitate coacti tradiderunt.

(De Bello Gallico, VIII, 43,5)

*Attulit: produjo. *Salutis: suerte, salvación *Consilio: decisión.

Latín II2012-2013

Page 64: Alea iacta est_Latín II

61

ALGUNOS PUEBLOS DE HISPANIA SE UNEN A CÉSAR Y LE SUMINISTRAN ALIMENTO Hos Tarraconenses et Iacetani* et Ausetani* et paucis post diebus Illurgavonenses,* qui

flumen Hiberum attingunt,* insequuntur. Petit ab his omnibus ut se frumento iuvent*.

Pollicentur atque omnibus undique conquisitis iumentis in castra deportant.

(De Bello Civili. I 60, 2-3)

*Iacetani: jacetanos, de Jaca. *Ausetani: de Ausa (Vich), pueblo íbero. *Illurgavonenses: de Amposta. *Attingunt: tocar, lindar.

Impedimenta de un legionario romano

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 65: Alea iacta est_Latín II

62

CÉSAR CELEBRA UNA ENTREVISTA CON ARIOVISTO

Planities erat magna et in ea tumulus terrenus satis grandis. Hic locus aequo fere spatio a

castris Ariovisti et Caesaris aberat. Eo, ut erat dictum, ad colloquium venerunt. Legionem

Caesar, quam equis devexerat*, passibus ducentis ab eo tumulo constituit. Item equites

Ariovisti pari intervallo constiterunt.*

(De Bello Gallico, I, XLIII)

*Devexerat: había transportado. *constiterunt: se detuvieron.

Latín II2012-2013

Page 66: Alea iacta est_Latín II

63

LECTURA DE UNA CARTA DE CÉSAR Y DEBATE EN EL SENADO Litteris Caesaris consulibus redditis, aegre ab iis impetratum est summa tribunorum

plebis contentione ut in senatu recitarentur; ut vero ex litteris ad senatum referretur impetrari

non potuit.

(De Bello Civili, I, 1)

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 67: Alea iacta est_Latín II

64

VERCINGÉTORIX ENCABEZA LA REBELIÓN DE TODA LA GALIA Summae diligentiae summam imperii severitatem addit; magnitudine supplicii dubitantes

cogit. Nam, maiore commisso delicto, igne atque omnibus tormentis necat; leviore de causa,

auribus desectis aut singulis effossis oculis, domum remittit, ut sint reliquis documento et

magnitudine poenae perterreant alios.

(De Bello Gallico, VII, IV, 9-10)

Latín II2012-2013

Page 68: Alea iacta est_Latín II

65

CÉSAR PASA EL RÍO SAONA SIGUIENDO A LOS HELVECIOS Hoc proelio facto ut reliquas copias Helvetiorum consequi posset, pontem in Arare

facere iubet, atque ita exercitum traducit. Helvetii, repentino eius adventu commoti,

legatos ad eum mittunt. (Texto adaptado De Bello Gallico, I, XIII)

CÉSAR ORDENA A P. CRASO QUE SE DIRIJA A AQUITANIA

Publium Crassum cum cohortibus legionariis duodecim et magno numero equitatus in

Aquitaniam proficisci iubet, ne ex his nationibua auxilia in Galliam mittantur ac tantae

nationes coniungantur (De Bello Gallico, III, 11,3)

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 69: Alea iacta est_Latín II

66

12) CONSTRUCCIÓN PERSONAL E IMPERSONAL DEL INFINITIVO Yen co -Ipse non sua sponte Rhenum transisse dicebatur. -Servi venire videntur. -Homerus caecus fuisse dicitur. -Apud Graecos docti viri fuisse uno tempore dicuntur. -Romani adesse nuntiantur. -Saguntini oriundi a Zacyntho insula dicuntur. -Caesar Gallos vicisse dicitur. -Romanos adesse nuntiatur. -Aegroto, dum anima est, spem esse dicitur. -A Caesare Gallos victos esse dicitur. -Ipse opinione celerius venturum esse dicitur.

Los verbos como dicitur, videtur, nuntiatur… pueden presentar dos construcciones:

� Construcción impersonal (con verbos pasivos que se construyen como impersonales): el sujeto es el infinitivo.

Ej.: Dicitur Graecos doctos viros fuisse. “Se dice que los griegos fueron sabios”.

� Contrucción personal: el verbo en pasiva tiene un sujeto en nominativo, de modo que al infinitivo no se le puede asignar una función. En este caso lo analizaremos como: Construc. Personl de infinitivo con dicuntur

Ej.: Graeci “docti viri fuisse” dicuntur.

Latín II2012-2013

Page 70: Alea iacta est_Latín II

67

13) PRÁCTICA DE INFINITIVOS (frecuente omisión de esse) -Cincinnato nuntiatum est eum dictatorem factum. -Constat ad salutem civium civitatumque leges inventas. -Spero amicitiae nostrae memoriam sempiternam fore (infinitivo futuro de sum). -Legati haec se ad suos relaturos dixerunt et post diem tertium ad Caesarem reversuros. -Veteres milites Hamilcarem iuvenem sibi redditum crediderunt. 14) TEXTOS ALABANZAS DEL SENADO A CATÓN Postquam Cato adsedit, consulares omnes itemque senatus magna pars sententiam eius

laudant, virtutem animi ad caelum ferunt, alii alios increpantes timidos vocant. Cato clarus

atque magnus habetur.*

(Salustio, De coniuratione Catilinae, LIII, 11)

*Habetur: es considerado.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 71: Alea iacta est_Latín II

68

CÉSAR SE PRESENTA RÁPIDAMENTE EN LA CIUDAD DE CENABO Huc biduo pervenit. Castris ante oppidum positis, diei tempore exclusus, in posterum (diem)

oppugnationem differt et, veritus ne nocte ex oppido profugerent, duas legiones in armis

excubare iubet.

(De Bello Gallico, VII, XI, 5-6)

Latín II2012-2013

Page 72: Alea iacta est_Latín II

69

CÉSAR ENVÍA TROPAS DE REFRESCO Y HACE HUIR A LOS POMPEYANOS Eodem tempore Caesar tertiam aciem*, quae quieta fuerat et se* ad id tempus loco* tenuerat,

procurrere iussit.* Ita cum recentes* atque integri defessis* successissent, alii autem a tergo

adorirentur*, sustinere Pompeiani* non potuerunt atque universi terga verterunt.

(De Bello Gallico, III, XCIV)

*Aciem: ejército en línea de batalla; sujeto de procurrere. *Se: se (se refiere a tertiam aciem). Es una oración reflexiva.

*Loco: en su puesto. *Iubeo: CONSTRUCCIÓN DE DOBLE ACUSATIVO - aliquem (a alguien) + aliquid (algo); aliquem + infinitivo/subordinada de ut, quod, ne (ordenar a alguien... que).

*Recentes: tropas de refresco (tropas íntegras y de refresco) *Defessis: a los agotados (participio sustantivado) *Adorirentur: atacaran. *Pompeyanos, partidarios de Pompeyo.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 73: Alea iacta est_Latín II

70

INTENTO FRUSTRADO DE CÉSAR DE REPARAR LOS PUENTES Hae permanserunt aquae dies complures. Conatus est Caesar reficere pontes, sed nec magnitudo fluminis permittebat neque ad ripam dispositae cohortes adversariorum perfici patiebantur.

(De Bello Civili, I, 50, 1-2)

LA NOTICIA DE LA VICTORIA DE CÉSAR HACE HUIR A INDUCIOMARO Hac fama ad Treveros perlata Indutiomarus, qui postero die castra Labieni oppugnare decreverat, noctu profugit copiasque omnes in Treveros reducit. (De Bello Gallico, V, 53, 2)

Latín II2012-2013

Page 74: Alea iacta est_Latín II

71

15) FALSO RELATIVO (relativo coordinativo) -Quos adversum proelium commovebat. -Quibus itineribus domo exire possunt. -Caesar Galliam vicit; quo facto duas res consecutus est. -Qua re cognita, duces adversariorum crebras stationes disponunt equitum. -Galli se ad agmen receperunt. Quibus profligatis, rursus oppidani* perterriti sese ei dediderunt. 16) TEXTO CÉSAR SALE DE NOCHE DE SU CAMPAMENTO Y LLEGA POR LA MAÑANA AL DE LOS ENEMIGOS

Quibus rebus cognitis media nocte silentio* profectus ad hostium castra pervenit. Illi celeriter

per exploratores adventu Caesaris cognito carros impedimentaque sua in artiores silvas

abdiderunt, copias omnes in loco edito atque aperto instruxerunt.

(De Bello Gallico. VII, 18, 2-3) * Hendíadis: en medio del silencio de la noche.

El relativo, sin antecedente ni verbo propio, no funciona como nexo, sino como un FALSO RELATIVO o RELATIVO COORDINATIVO. Suele ir tras pausa fuerte y se traduce como si fuera un demostrativo.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 75: Alea iacta est_Latín II

72

17) SI / NISI / NE /SIVE / CUM + QUI, QUAE, QUOD -Si qui non vult operari, nec manducet. -Si quam rem vis, eum voca. -Legati, si quam societatem cum rege Persa volebant, eam petere debebant 18) RELATIVO CON VERBO EN SUBJUNTIVO -Senatores, qui bellum vellent, clamabant. -Caesar legatos qui pacem peterent mittit. -Tu, qui semper obire solitus esses, non adfuisti. -Ego, qui haec ante non viderim, caecus sum. -Haec qui dicat..., nonne disipere videatur? -Missi sunt qui Apollineum consulerent. -Nemo est tam vecors qui non sentiat deos esse

Cuando el relativo se construye con el verbo en subjuntivo, equivale a una prop. sub. adverbial o circunstancial de valor final, concesivo, causal, consecutiva o condicional y se traducirá como tal: Ej.: Ille legatos qui pacem peterent misit. “Envió embajadores para pedir la paz”

Si el relativo aparece precedido de si, nisi, ne, sive o cum se debe a que no es un nexo relativo, sino un indefinido (alguien, algo, etc.)

Latín II2012-2013

Page 76: Alea iacta est_Latín II

73

19) TEXTOS LOS GALOS VENERABAN SOBRE TODO A MERCURIO Deum maxime Mercurium colunt. Huius sunt plurima simulacra, hunc omnium inventorem

artium ferunt, hunc viarum atque itinerum ducem, hunc ad quaestus pecuniae mercaturasque*

habere vim maximam arbitrantur.

(De Bello Gallico, VI, 17,1) *Mercaturas: en lo refernte a los beneficios económicos y al comercio.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 77: Alea iacta est_Latín II

74

CÉSAR PREPARA EL ASEDIO A LA CAPITAL DE LOS BITÚRIGOS

Castris ad eam partem oppidi positis Caesar, quae intermissa a flumine et a paludibus aditum,

ut supra diximus, angustum* habebat, aggerem apparare, vineas agere, turres duas constituere

coepit.

(De Bello Gallico, VII, 17, 1)

*Angustum: concierta con aditum.

Latín II2012-2013

Page 78: Alea iacta est_Latín II

75

ACTIVIDADES DE LOS DRUIDAS (I)

Illi* rebus divinis intersunt*, sacrificia publica ac privata procurant, religiones interpretantur,

ad hos magnus adulescentium numerus disciplinae causa* concurrit, magnoque hi sunt apud

eos honore.

Nam fere de omnibus controversiis publicis privatisque constituunt et, si quod est

admissum facinus, si caedes facta, si de hereditate, de finibus controversia est, idem decernunt,

praemia poenasque constituunt; si qui aut privatus aut populus eorum decreto non stetit,

sacrificiis interdicunt*. Haec poena apud eos est gravissima.

*Illi: los druidas. *Intersum: intervenir, participar en (abl). *Causa: preposición de genitivo pospuesta, “para aprender” *Interdico: vetar *Interdictum: veto.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 79: Alea iacta est_Latín II

76

ACTIVIDADES DE LOS DRUIDAS (II) Quibus ita est interdictum*, hi numero impiorum ac sceleratorum habentur, his* omnes

decedunt,* aditum* sermonemque defugiunt, ne quid ex contagione* incommodi accipiant,

neque his petentibus* ius redditur* neque honos ullus communicatur.*

(De Bello Gallico, 6,13, 4-6)

*His: ablativo separativo, de éstos. *Decedo: apartarse (con ablativo separativo). *Aditum: encuentro. *Contagione: contacto, relación.

Latín II2012-2013

Page 80: Alea iacta est_Latín II

77

LOS ENEMIGOS SE REAGRUPAN DISPUESTOS A LUCHAR DE NUEVO

Hostes re nova perterriti, muro turribusque deiecti* in foro ac locis patentioribus cuneatim

constiterunt* hoc animo, ut, si qua ex parte obviam contra veniretur, acie instructa*

depugnarent.

(De Bello Gallico, VII, 28,1) *Deiecti: empujados, desalojados. *Constiterunt: mantenerse firmes. *Acie instructa: en columnas cerradas (subráyalo en el diccionario).

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 81: Alea iacta est_Latín II

78

20) QUOD -Hoc iter, propterea quod inter fines Helvetiorum et Allobrogum erat, difficilius fuerat. -Legati quod societatem cum rege Persa fecerat Themistoclem accusaverunt. -Opportunissima res accidit, quod postridie eius diei Germani in castra venerunt. -Decima legio Caesari gratias egit quod de se optimum iudicium fecisset. -Caesar, si qui inimicorum exercitus erat, impetum facere iussit.

Además de nexo subordinado relativo (con indicativo), nexo subordinado con valor adverbial o circunstancial (con subjuntivo), falso relativo, indefinido e interrogativo, quod puede ser:

• Nexo sub. sustantivo (suj./CD/atributo/aposición): “que”, “el hecho de que”. Ej.: Multum ei adiuvat quod civis est. “Le ayuda mucho el hecho de que es un ciudadano” • Nexo sub. causal (con correlativos como propterea):“porque”, “ya que”, “puesto que”. Ej.: Germani, quod nostros iam constitisse in munitionibus videbant, trans Rhenum sese

receperunt. “Los germanos, puesto que veían que los nuestros ya se habían establecido...

Latín II2012-2013

Page 82: Alea iacta est_Latín II

79

21) INTERROGATIVAS DIRECTAS -Nonne est pulchrum et dulce mori pro patria? -Quis ego sum? Quae est facultas in me? (Cic.). -O dii immortales! Quam rempublicam habemus?; in qua urbe vivimus? (Cic.). -Vir bonus est quis? Qui consulta patrum, qui leges iuraque servat. (Hor.). -Num, tibi cum fauces urit sitis, aurea quaeris pocula? (Hor.). -Numquid in istis hominibus boni est? (Sén.). -Quin continetis vocem? (Cic.).

Se construyen en indicativo, excepto las que expresen duda, deliberación, etc. Tipos: � Simples parciales (se desconoce algún elemento de la frase): Quis est? “¿Quién es?” totales (se desconoce todo el contenido):

quis, quae, quid?: “¿quién, qué?” �exos de simples parciales: uter, utra, utrum?: “¿cuál de los dos?”

• Pronombres/determinantes interrogativos: qualis, quale?: “¿cuál?” quantus, -a, -um?: “¿cuánto?”

• Adverbios de lugar: ubi (¿dónde?), unde (¿de dónde?), quo (¿a dónde?), qua? (¿por dónde?)

• Adverbios de modo: quomodo, ut? “¿cómo?” • Adverbios de tiempo: quando? “¿cuándo?; quousque? “¿hasta cuándo?” • Adverbio de causa: cur, quare, quid? “¿por qué?” / quin? “¿por qué no?”

Ej.: Ubi est dominus?; Quam rem publicam habemus?, In qua urbe vivimus? �exos de simples totales:

• -ne (espera respuesta afirmativa o negativa): Estne haec domus tua? (Plau.) • Nonne? (espera respuesta afirmativa): Canis nonne similis est lupus? (Cic.) • Num? (espera respuesta negativa): Num potes hoc negare, Verres? (Cic.)

� Dobles: más de un predicado. �exos:

• Ø…an? / Utrum … an? / -ne … an? / Utrum … necne / an non? (¿(Acaso)…o…?): Ej.: Utrum deliras an somnias? (Plau.); Pater eius rediit, an non? (Ter.)

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 83: Alea iacta est_Latín II

80

-Nonne millies perire est melius quam in sua civitate sine praesidio armatorum non posse vivere? (Cic.). -Cuius ea culpa fuit? Militum, an imperatorum? (Liv.). -Vidisne patrem tuum domi?

Latín II2012-2013

Page 84: Alea iacta est_Latín II

81

22) INDEFINIDOS -Si quis quid de re publica accepit, ad magistratum deferat. -Erant in quadam civitate rex et regina. -Quidam, qui se ipsi regere nesciunt, consilia dant aliis. -Num quis dixit? -In rebus asperis et tenui spe fortissima quaeque consilia tutissima sunt. -Neque quisquam omnium lubidini simul usui paret.

Nos podemos encontrar según su flexión tres tipos:

1.- Compuestos de quis. Si funcionan como pronombres, se declinan como quis

interrogativo; ahora bien, si funcionan como determinante, como qui relativo:

Aliquis, aliqua, aliquid (alguien, algo); quis, qua, quid (alguien, alguna, algo); quisquam, quaequam, quidquam (alguien, alguno, algo); quisque, quaeque, quidque (cada uno); quidam, quaedam, quiddam (alguno, uno, un cierto).

2.- Terminados en –ter. Se flexionan como uter, utra, utrum: Uterque, utraque, utrumque (el uno y el otro, los dos); neuter, neutra, neutrum (ni el uno ni el otro, ninguno de los dos); alter, altera, alterum (el uno, el otro).

3.-Terminados en –us. Se flexionan como unus, una unum: Alius, alia, aliud (otro, entre varios); ullus, ulla, ullum (alguno); nullus, nulla, nullum (ninguno); solus, sola, solum (solo, único); totus, tota, totum (todo entero, totalidad).

4.- Defectivos: nemo (nadie); nihil (nada).

S I N G U

N Ac G D Ab

Nemo

Neminem

---

Nemini

Nemine

Nihil

Nihil

---

---

---

NOTA: quis precedido de si, nisi, ne, an, utrum y num siempre será un indefinido, ya que se emplea principalmente detrás de estos nexos.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 85: Alea iacta est_Latín II

82

23) TEXTO SE ANUNCIA A AFRANIO QUE SE ENCUENTRAN DETENIDOS JUNTO AL RÍO GRANDES CONVOYES DE AYUDA A CÉSAR

Nuntiatur* Afranio magnos commeatus, qui iter habebant ad Caesarem, ad flumen constitisse.

Venerant eo sagittarii ex Rutenis, equites ex Gallia cum multis carris magnisque impedimentis,

ut fert gallica consuetudo. Erant praeterea cuiusque* generis hominum milia circiter VI cum

servis liberisque; sed nullus ordo, nullum imperium certum, cum suo quisque consilio

uteretur.*

(De Bello Civili, I, 51,60) *Nuntiatur: construcción personal / impersonal de nuntior, dicor, videor... (subráyalo en el diccionario). *Cuiusque, nullus, etc.: indefinidos. *Utor: dep. (+ abl.; su infinitivo es uti).

Latín II2012-2013

Page 86: Alea iacta est_Latín II

83

24) VALORES DE QUO -Adiuta me, quo id fiat facilius (Ter.). -Id eo scripsi quo plus auctoritatis haberem (Cic.) -Leges breves sunto, quo facilius teneantur 25) TEXTO CÉSAR ASEDIA VELONODUNO PARA NO DEJAR ATRÁS A NINGÚN ENEMIGO

Altero die, cum ad oppidum Senonum Vellaunodunum* venisset, ne quem post se hostem

relinqueret, quo expeditione re frumentaria uteretur, oppugnare instituit dique biduo

circumvallavit.

(De Bello Gallico, VII, XI) *Vellaunodunum; Velonoduno, fortaleza de los Senones.

Además de nexo subordinado relativo (con indicativo), nexo subordinado con valor adverbial o circunstancial (con subjuntivo), falso relativo, indefinido e interrogativo, quo puede ser:

• Nexo sub. final (con subjuntivo): “para (que)” (en la proposición subordinada suele aparecer un comparativo). Ej.: Dedi militibus gladios quo facilius hostem vincerent. “Le entregué espadas a los soldados para que vencieran más fácilmente al enemigo”.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 87: Alea iacta est_Latín II

84

26) VALORES DE UBI -Caesar, ubi ex captivis id cognovit, ad hostes contendit. -Ubi intravi, salutavi. -Nescio ubi essent. -Ubi primum potui, domum contendi

Ubi presenta los siguientes valores:

• Adverbio interrogativo: “dónde”; ej.: Ubi sunt? “¿Dónde están?” • Sub. relativa (adverbio relativo): “donde”; ej.: Veritas locum, ubi consistat,

reperire non poterit. “ La verdad no hallará un lugar donde pueda detenerse” • Sub. temporal (con indicativo): “cuando”; ubi primum, “tan pronto como”;

ej.: Ubi dux catra vidit, profectus est.

Latín II2012-2013

Page 88: Alea iacta est_Latín II

85

27) TEXTOS LAS MUJERES GALAS DELATAN A GRITOS LA HUIDA DE LOS SUYOS

Ubi eos* in sententia perstare viderunt*, quod plerumque* in summo periculo timor

misericordiam non recepit , conclamare et significare de fuga Romanis coeperunt.

(De Bello Gallico, VII, XXVI) *Eos: se refiere a los galos. Los galos, al ver que no podían vencer, deciden huir de la

fortaleza en medio del silencio de la noche, pero sus mujeres, al ver que las abandonaban a ellas y a sus hijos a merced de los romanos, empezaron a dar gritos y a delatarlos.

*Plerumque: adverbio, en la mayoría de los casos.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 89: Alea iacta est_Latín II

86

LÉNTULO EMANCIPA A LOS GLADIADORES DE CÉSAR Y LOS ENVÍA A CAMPANIA Lentulus gladiatores, quos ibi Caesar in ludo habebat, spe libertatis confirmat atque iis equos

attribuit; eos postea, quod ea res omnium iudicio reprehendebatur, circum familias Campaniae

distribuit.

(De Bello Civili) EN VIENA ENCUENTRA A SU CABALLERÍA

Ibi nactus recentem equitatum, quem multis ante diebus eo praemiserat, neque diurno neque

nocturno itinere intermisso, per fines Haeduorum in Lingones contendit, ubi duae legiones

hiemabant.

(De Bello Gallico, VII, IX, 4)

Latín II2012-2013

Page 90: Alea iacta est_Latín II

87

AL REGRESAR A SU PAÍS, LOS SUEVOS SON ATACADOS POR QUIENES VIVEN EN LAS PROXIMIDADES DEL RIN Hoc proelio trans Rhenum nuntiato Suebi, qui ad ripas Rheni venerant, domum reverti

coeperunt. Quos ubi, qui proximi Rhenum incolunt, perterritos senserunt, insecuti magnum ex

his numerum occiderunt.

(De Bello Gallico, I, 54,1)

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 91: Alea iacta est_Latín II

88

28) VALORES DE DUM -Dum ea Romani parant, iam Saguntum summa vi oppugnabatur. -Dum haec geruntur, reliqui discesserunt. 29) TEXTO LOS MASILIENSES PREPARAN LAS NAVES

Dum haec ad Ilerdam geruntur, Massilienses naves longas expediunt numero XVII, quarum

erant XI tectae. Multa minora navigia huc addunt, ut ipsa multitudine nostra

classis terreatur. Magnum numerum sagittariorum, magnum Albicorum, de quibus supra

demonstratum est, imponunt atque hos praemiis pollicitationibusque incitant. Certas sibi

deposcit naves Domitius atque has colonis complet.

(De Bello Civili, I, 56,2)

Según el modo del verbo de la subordinada, dum puede ser: • Sub temporal + indicativo: “mientras que” • Sub. temporal + subjuntivo: “hasta que”

Latín II2012-2013

Page 92: Alea iacta est_Latín II

89

30) INTERROGATIVAS INDIRECTAS -Nescio utrum sis albus an ater homo. -Interrogas me num te ire in exsilium iubeam (Cic.). -Nemo ignorat quid egeris. -Nemo ignorat ubi fueris. -Quaeritur sintne dei necne sint.

1.-Definición: es una pregunta que se plantea dependiendo de un verbo principal de lengua, entendimiento, memoria, percepción, etc.: ej. “No recuerdo cómo lo hice”. 2.-Tipos (con subjuntivo): � Simples parciales (se desconoce algún elemento de la frase): Quid dicas cognosco. totales (se desconoce todo el contenido): Nescio si veniat.

quis, quae, quid: “quién, qué” �exos de simples parciales: uter, utra, utrum: “cuál de los dos”

• Pronombres/determinantes interrogativos: qualis, quale: “cuál” quantus, -a, -um: “cuánto”

• Adverbios de lugar: ubi (dónde), unde (de dónde), quo (a dónde), qua (por dónde) • Adverbios de modo: quomodo, ut “cómo” • Adverbios de tiempo: quando “cuándo”; quousque “hasta cuándo” • Adverbio de causa: cur, quare, quid “por qué” / quin “por qué no”

Ej.: Nescio quid agas “No sé qué haces”. Nescio ubi sint. “No sé dónde están”.

�exos de simples totales: • si, -ne, an, num: “si”. Nescio veniatne. “No sé si viene”. • an non: “si no” Dice an non veniat. “Di si no viene”.

� Dobles: más de un predicado. �exos:

• Utrum … an / -ne … an / Ø…an: “si… o” Ej.: Nescio utrum veniat an maneat/ Nescio veniatne an maneat. “No sé si viene o se queda”

• Utrum … necne / utrum… an non / -ne… an non / -ne… necne: “si… o no” Ej.: Nescio utrum veniat an non veniat. “No sé si viene o no viene”.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 93: Alea iacta est_Latín II

90

31) VOZ PERIFRÁSTICA -Carthago delenda est. -Nemo arma est capturus, nemo dimicaturus pro superbis dominis. -Non estis cenaturi? -Bellum scripturus sum. -Equitatus per pontem mittendus erat. -Patria bonis civibus diligenda est. -Filii patribus amandi sunt. -Studendum est semper et ubique.

En latín nos encontramos dos voces perifrásticas:

� Voz perifrástica activa: 1.- Morfología: se forma con el participio de futuro + tiempos de sum; ej.: amaturus,

-a, -um sum, amaturus, -a, -um es… 2.- Traducción: “ir a / estar a punto de / tener la intención de + infinitivo”. Ej.: Non estis cenaturi? (Plau.). “¿No vais a cenar? / ¿No tenéis intención de cenar?”.

� Voz perifrástica pasiva: 1.- Morfología: se forma con el gerundivo + tiempos de sum; ej.: amandus, -a, -um

sum; amandus, -a, -um es; amandus, -a, -um est… 2.- Traducción: expresa necesidad, obligación, deber… “tener que / deber / haber de + infinitivo”. 3.-Construcciones: El complemento agente al ser pasiva aparecerá en dativo (a/ab + ablativo si fuese un verbo que rige dativo)

• Personal: con sujeto expreso en nominativo; ej.: Carthago delenda est. “Cartago ha de ser destruida”.

• Impersonal: sin sujeto (gerundivo neutro + 3ª sg. de sum)

Latín II2012-2013

Page 94: Alea iacta est_Latín II

91

32) ESTILO INDIRECTO El estilo directo es la reproducción literal de las palabras o pensamiento de una persona; sin embargo, el estilo indirecto, en latín, expresa esas palabras o pensamientos mediante transformaciones que afectan tanto a los modos verbales como a los pronombres y adverbios. El estilo directo se caracteriza por presentar un verbo introductorio, una pausa fuerte (dos puntos) y dos unidades melódicas; ejemplo, “Él dijo: “mañana no vendré”. El estilo indirecto se construye con una pausa fuerte (dos puntos), dos unidades melódicas y un verbo introductorio que suele estar omitido y hay que sobreentenderlo; ejemplo, “Ariovistus Caesari: se venisse in Galliam priusquam populum romanum”.

TRANSFORMACIONES DE MODOS VERBALES Estilo directo Estilo indirecto

Enunciativas Infinitivo (sujeto en acusativo) Volitivas (ruego, orden, prohibición, deseo) Subjuntivo Interrogativas Subjuntivo/ Infinitivo (sujeto en acusativo)

TRANSFORMACIONES DE LOS PRONOMBRES Estilo directo Estilo indirecto

1ª persona ego /nos meus /noster

ipse (en nominativo) sui, sibi, se, se (en los demás casos) suus, sua, suum

2ª persona tu/ vos tuus/vester

ille, illa, illud illius, illorum, illarum

3ª persona Ille, is, hic, iste Suus, sua, suum

ille, illa, illud illius, illorum, illarum

TRANSFORMACIONES DE LOS ADVERBIOS

Estilo directo Estilo directo Hodie (hoy) Heri (ayer) Cras (mañana) Nunc (ahora) Hic (aquí) Hoc loco (en este lugar)

Eo die (aquel día) Pridie (la víspera) Postridie (al día siguiente) Tum (entonces) Illic (allí) Illo loco (en aquel lugar)

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 95: Alea iacta est_Latín II

92

33) TEXTOS AL DESMENTIRSE LA LLEGADA DE POMPEYO, MUCHOS HISPANOS SE UNEN DECIDIDAMENTE A CÉSAR

Perfecto ponte, magnis quinque civitatibus ad amicitiam adiunctis, expedita re frumentaria

exstinctis rumoribus de auxiliis legionum quae cum Pompeio per Mauretaniam venire

dicebantur, multae longinquiores* civitates ab Afranio desciscunt* et Caesaris amicitiam

sequuntur.

(De Bello Civili, I, 62, 5) *Longinquiores: distantes, lejanas. *Descisco: abandonar el partido de...

Latín II2012-2013

Page 96: Alea iacta est_Latín II

93

A MEDIODÍA, VERCASIVELONO, PARIENTE DE VERCINGÉTORIX, ATACA Y LA CABALLERÍA SE ACERCA A LAS FORTIFICACIONES DE LA LLANURA

Cum iam meridies adpropinquare videretur, ad ea castra quae supra demonstravimus

contendit, eodemque tempore equitatus ad campestres munitiones accedere et reliquae copiae

pro castris sese ostendere coeperunt.

(De Bello Gallico, VII, LXXXIII)

LOS LEGADOS TITURIO Y COTA, TRAS CONDUCIR A LAS LEGIONES AL TERRITORIO DE LOS MENAPIOS, SE RETIRAN JUNTO A CÉSAR

At Q. Titurius et L. Cotta legati, qui in Menapiorum finis legiones duxerant, omnibus eorum

agris vastatis, frumentis succisis, aedificiis incensis, quod Menapii se omnes in densissimas

silvas abdiderant, se ad Caesarem receperunt.

(De Bello Gallico, XXXVIII)

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 97: Alea iacta est_Latín II

94

CÉSAR ORDENA SALIR A LA CABALLERÍA Y OCUPA NOVIODUNO

Caesar ex castris equitatum educi iubet, proelium equestre committit; laborantibus* iam suis,

Germanos equites circiter CD submittit, quos ab initio habere secum instituerat. Eorum

impetum Galli sustinere non potuerunt atque, in fugam coniecti, multis amissis, se ad agmen

receperunt. Quibus profligatis, rursus oppidani* perterriti

sese ei dediderunt.

(De Bello Gallico, VII, XIII, 1-2) *Laborantibus: encontrarse en dificultades. *Oppidani: los de la plaza.

Latín II2012-2013

Page 98: Alea iacta est_Latín II

95

34) LAS FORMAS NOMINALES DEL VERBO: SUPINO -Difficile est dictu quanto in odio simus apud exteras nationes propter eorum, quos ad eas cum imperio misimus, iniurias. (Cic.). -Illi sese Rhenum transisse rogatum et accersitum a Gallis dicuntur. -Caesar legionem frumentum quaesitum mittit. -Haec res iucunda visu est. -Legati fere totius Galliae ad Caesari gratulatum convenerunt. -Hostium legati ad senatum auxilium postulatum venerunt. -Id factu facillimum erat. -Hoc incredibile visu est. -Qui principes ad Caesarem salutatum venerant.

1.- Definición: el supino es un sustantivo verbal activo. Puede llevar complementos. 2.- Morfología y traducción: se utiliza únicamente en acusativo y ablativo (4ª declinación): Ac.: VISUM. “Para ver” (depende de verbos de movimiento y tiene valor final)

Abl.: VISU. “De ver” (funciona como complemento de adjetivos que expresen finalidad, asombro, facilidad…); ej.: Mirabile dictu (Vir.) “Admirable de decir”.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 99: Alea iacta est_Latín II

96

GERUNDIO Y GERUNDIVO -Dux militibus signum proelii incipiendi dedit. -Hominis mens discendo alitur et cogitando. -Breve tempus aetatis ad bene beaeteque vivendum satis longum est. -Archias se ad studium scribendi contulit. -Nullus animus iniuriandi est. -Animus in consulendo liber est.

GERU�DIO:

1.-Definición: es un sustantivo verbal, neutro y singular (valor activo). Se combina con el infinitivo para completar la declinación del sustantivo verbal. 2.-Morfología y traducción: Ac. (ad) Ama-nd-um: “para amar” (equivale a una prop. sub. final). G. Ama-nd-i: de amar (amandi causa/gratia= valor final). D. Ama-nd-o: para beber (suele ir con adjetivos que indican aptitud o necesidad). Ab. Ama-nd- o: amando (suele ir acompañado de preposiciones). Ej.: Duas cohortes ad pabulandum misit (Caes.) Ej.: Vivendi ars prudentia est (Cic.). Ej.: Aqua est utilis bibendo (Plin.). Ej.: Ratio et oratio docendo, discendo, disceptando inter se homines conciliat (Cic.)

Latín II2012-2013

Page 100: Alea iacta est_Latín II

97

-Vivis et vivis non ad deponendam sed ad confirmandam audaciam tuam. -Demosthenes Platonis audiendi studiosus fuit. -Caesar ad pacem petendam legatos misit. -Dies is comitiis habendis legitimus erat. -Magna cupiditas erat belli gerendi. -Rei gerendae diem dicunt.

GERU�DIVO: 1.-Definición: es un adjetivo verbal de valor potencial. 2.-Morfología y traducción (siempre lleva un complemento con el que concierta en género, número y caso): Ac. (ad) Amandum, -am, -um: “para amar” (equivale a una prop. sub. final). G. Ama-nd-i, -ae, -i: de amar (amandi causa/gratia= valor final). D. Amando, -ae, -o: para amar (suele ir con adjetivos que indican aptitud o necesidad). Ab. Amando,-a,-o: amando (suele ir acompañado de preposiciones). Ej.: Vivis non ad deponendam, sed ad confirmandan audaciam (Cic.) Ej.: Demosthenes Platonis audendi studiosus fuit (Cic.). Ej.: Dies is comitiis habendis legitimus erat (Cic.). Ej.: Omnis loquendi elegantia augetur legendis oratoribus et poetis (Cic.)

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 101: Alea iacta est_Latín II

98

TEXTOS DE CÉSAR LOS USÍPETES Y LOS TENCTEROS, PUEBLOS GERMANOS, CRUZAN EL RIN A CAUSA DE LA GUERRA CON LOS SUEVOS Y LA FALTA DE AGRICULTURA

Cn. Pompeio Marco Crasso consulibus, Usipetes Germani et item Tenctheri magna cum

multitudine hominum flumen Rhenum transierunt, non longe a mari quo Rhenus influit. Causa

transeundi* fuit quod*, ab Suevis* complures annos exagitati,* bello premebantur et agricultura

prohibebantur.

(De Bello Gallico, IV) *Causa transeundi: (gerundio en genitivo) el motivo de cruzarlo…

*Suebos: pueblo de raza germana, como los Usípetes y Téncteros. *Exagitati: hostigados, acosados.

Latín II2012-2013

Page 102: Alea iacta est_Latín II

99

VERCINGÉTORIX DECIDE ATACAR GORGOBINA

Eo cum pervenisset, ad reliquas legiones (nuntios) mittit priusque omnes in unum locum cogit

quam de eius adventu Arvernis nuntiari posset. Hac re cognita, Vercingetorix rursus in

Bituriges exercitum reducit atque, inde profectus Gorgobinam*, Boiorum oppidum, oppugnare

instituit.

(De Bello Gallico, VII, IX, 5-6) *Gorgobinam: Gorgobina, fortaleza de los boyos, pueblo galo del valle del Po.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 103: Alea iacta est_Latín II

100

LOS MANDUBIOS FUERON OBLIGADOS A ABANDONAR LA PLAZA CON SUS HIJOS Y MUJERES A PESAR DE SUS SUPLICAS Hi, cum ad munitiones Romanorum accessissent, flentes, omnibus precibus orabant ut se*, in

servitutem receptos, cibo iuvarent. At Caesar, dispositis in vallo custodibus, recipi prohibebat.

(De Bello Gallico, VII, LXXVIII) *Se: los (no es reflexiva). CÉSAR, TRAS CONDUCIR A LOS EJÉRCITOS A LAS POBLACIONES CERCANAS, SE DIRIGE A LA CIUDAD

His rebus confectis, Caesar, ut reliquum tempus a labore intermitteretur, milites in proxima

municipia deducit; ipse ad urbem proficiscitur. Coacto senatu, iniurias inimicorum

commemorat. Docet se nullum extraordinarium honorem appetisse...

(De Bello Civili, I, XXXII)

Latín II2012-2013

Page 104: Alea iacta est_Latín II

101

LOS LEGADOS PIDEN A CÉSAR QUE PROHIBA A LOS JINETES COMBATIR Y LES PERMITA A ELLOS ENVIAR LEGADOS A LOS UBIOS Cum id non impetrassent,* petebant uti* ad eos equites qui* agmen antecessissent

praemitteret, eosque pugna prohiberet, sibique ut potestatem faceret in Ubios legatos mittendi.

(De Bello Gallico, IV, XI) *Impetrassent por impetravissent. * Uti (=ut) y ut dependen de petebant y están coordinados por –que. LLEGADA Y DESEMBARCO A LAS COSTAS DE BRITANIA Cuius loci haec erat natura, atque ita montibus angustis* mare continebatur, uti ex locis

superioribus in litus telum adigi posset. Hunc ad egrediendum nequaquam idoneum locum

arbitratus, dum reliquae naves eo convenirent ad horam nonam in ancoris exspectavit.

(De Bello Gallico, IV, XXIII, 10) *Montibus angustis: acantilados.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 105: Alea iacta est_Latín II

102

CESAR LEVA ANCLAS HACIA BRITANIA His constitutis rebus, nactus idoneam ad navigandum tempestatem tertia fere vigilia solvit

equitesque in ulteriorem portum progredi et naves conscendere et se sequi iussit.

(De Bello Gallico, IV, XXIII) ACÓN, JEFE SENON, AL FRACASAR EN SU CONFABULACIÓN ENVÍA EMBAJADORES

ANTE CÉSAR

Cognito eius adventu, Acco, qui princeps eius consilii* fuerat, iubet in oppida

multitudinem convenire. Conantibus,* priusquam id effici posset, adesse Romanos nuntiatur.

Necessario sententia desistunt legatosque deprecandi causa ad Caesarem mittunt.

(De Bello Gallico, VI, IV)

*Consilii: confabulación. *Conantibus: valor temporal, “mientras están en el intento”.

Latín II2012-2013

Page 106: Alea iacta est_Latín II

103

AL LLEGAR AL PUERTO DE ITIO, CÉSAR SE ENTERA DE LO QUE LE HA OCURRIDO

A UNA PARTE DE SU ESCUADRA

His rebus constitutis, Caesar ad portum Itium cum legionibus pervenit. Ibi cognoscit

sexaginta naves, quae in Meldis* factae erant, tempestate reiectas*, cursum tenere non potuisse

atque eodem (unde erant profectae) revertisse. Reliquas paratas ad navigandum atque

omnibus rebus instructas invenit

(De Bello Gallico, V, V) *In Meldis: en el territorio de los meldos. *Reiectas: participio concertado con sexaginta naves, sujeto de la perífrasis verbal tenere non potuisse y de revertisse. PROMESAS DE LOS BRITANOS A CÉSAR Interim, consilio eius cognito et per mercatores perlato ad britannos, a compluribus insulae

civitatibus ad eum legati veniunt qui polliceantur* obsides dare atque imperio populi Romani

obtemperare*.

(De Bello Gallico, IV) *Qui polliceantur: un relativo con el verbo en subjuntivo equivale a una proposición subordinada adverbial o circunstancial final, causal, concesiva, etc.). *Obtemperare: someterse a (alicui).

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 107: Alea iacta est_Latín II

104

DOMICIO FINGE EN EL CONSEJO QUE LA LLEGADA DE POMPEYO ES INMINENTE

Litteris perlectis, Domitius dissimulans in consilio pronuntiat Pompeium celeriter subsidio

venturum* hortaturque eos ne animo deficiant atque haec quae usui* defendendum

oppidum* sint parent.

(De Bello Civili, I, XIX)

*Usui: genitivo de utilidad. *Defendendum oppidum: gerundivo valor final.

VERCINGÉTORIX ENCARGA A LOS QUE SE MARCHAN QUE REÚNAN HOMBRES PARA LA GUERRA

Discedentibus mandat ut suam quisque eorum civitatem adeat omnesque qui per aetatem

arma ferre possint ad bellum cogant.

(De Bello Gallico, VII, LXXI)

Latín II2012-2013

Page 108: Alea iacta est_Latín II

105

CÉSAR ENVIA A FABIO CON LAS LEGIONES A HISPANIA

Dum haec parat atque administrat, C. Fabium legatum cum legionibus tribus quas Narbone

circumque ea loca* hiemandi causa disposuerat in Hispaniam praemittit celeriterque

Pyrenaeos saltus occupari iubet, qui eo tempore ab L. Afranio legato praesidiis* tenebantur.

Reliquas legiones quae longius hiemabant subsequi iubet.

His rebus constitutis, Fabius, ut erat imperatum, adhibita celeritate*, praesidium ex

saltu deiecit* magnisque itineribus* ad exercitum Afranii contendit.

(De Bello Civili, XXXVII) *Circumque ea loca: y sus alrededores. *Praesidiis: con las guarniciones defensivas. *Adhibita celeritate: con la mayor rapidez. *Deiecit: desalojó del puerto. *Magnis itineribus: a marchas forzadas.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 109: Alea iacta est_Latín II

106

LAS TROPAS ROMANAS NO SE ATREVEN A CRUZAR EL RÍO POR MIEDO A VERSE RODEADOS POR LOS BITURIGES

Qui, cum ad flumen Ligerim venissent, quod Bituriges ab Haeduis dividit, paucos dies ibi

morati neque flumen transire ausi, domum revertuntur legatisque nostris renuntiant se

Biturigum perfidiam veritos* revertisse.

(De Bello Gallico, VII, V) *Qui: se refiere a las tropas. *Veritos: participio deponente, concertado con se (sujeto de revertisse).

AL DESMENTIRSE LA LLEGADA DE POMPEYO, MUCHOS HISPANOS SE UNE DECIDIDAMENTE A CÉSAR Perfecto ponte, magnis quinque civitatibus ad amicitiam adiunctis, expedita re frumentaria

exstinctis rumoribus de auxiliis legionum quae cum Pompeio per Mauretaniam venire

dicebantur, multae longinquiores* civitates ab Afranio desciscunt et Caesaris amicitiam

sequuntur.

(De Bello Civili, I, 60) *Longinquiores: distantes, lejanas. *Descisco: abandonar el partido de...

Latín II2012-2013

Page 110: Alea iacta est_Latín II

107

DOMICIO PREPARA LAS NAVES EN MARSELLA PARA EVITAR EL ASEDIO A LA CIUDAD Haec dum inter eos aguntur, Domitius navibus Massiliam pervenit atque ab iis receptus urbi

praeficitur. Summa ei belli administrandi* permittitur. Eius imperio classem quoquo versus

dimittunt; onerarias naves quas ubique possunt (deprehendere) deprehendunt atque in

portum deducunt ad reliquas (naves) armandas atque reficiendas.

Quibus iniuriis permotus Caesar legiones tres Massiliam adducit; turres vineasque ad

oppugnationem urbis agere, naves longas Arelate numero XII facere instituit. Quibus effectis

armatisque diebus triginta adductisque Massiliam, his D. Brutum praeficit, C. Trebonium

legatum ad oppugnationem Massiliae relinquit.

(De Bello Civili, 36) *Summa ei belli administrandi: la dirección suprema de la guerra.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 111: Alea iacta est_Latín II

108

LOS REHENES INFORMAN A CÉSAR DE LA SITUACIÓN DE LOS ENEMIGOS Media circiter nocte, iis qui aquandi causa longius a castris processerant ab equitibus

correptis*, fit ab his certior Caesar* duces adversariorum silentio copias castris educere. Quo

cognito, signum dari iubet et vasa militari more conclamari*. Illi, exaudito clamore, veriti ne

noctu impediti sub onere confligere cogerentur aut ne ab equitatu Caesaris in angustiis

tenerentur, iter suprimunt copiasque in castris continent. Postero die Petreius cum paucis

equitibus occulte ad exploranda loca proficiscitur. Hoc idem fit ex Caesaris castris. Mittitur L.

Decidius Saxa cum paucis, qui loci naturam perspiciat.*

(De Bello Civili, 66)

*Iis...correptis: ablativo absoluto que incluye una proposición de relativo. *Fit...Caesar: César se informa por ellos de que..., certior es un predicativo. *Signum...conclamari: ordena que se transmita la orden y se levante el campamento según la costumbre militar.

Latín II2012-2013

Page 112: Alea iacta est_Latín II

109

CÉSAR HACE REGRESAR LAS NAVES A TODA VELOCIDAD Expositis militibus, naves eadem nocte Brundisium a Caesare remittuntur, ut reliquae

legiones equitatusque transportari possent. Huic officio praepositus erat Fufius Calenus

legatus, qui celeritatem in transportandis legionibus adhiberet.

(De Bello Civili, III, 8, 1)

CÉSAR ORDENA UN ARDID AL VER A SUS SOLDADOS HERIDOS

Caesar cum complures suos vulneratos videret, ex omnibus oppidi partibus cohortes montem

ascendere et simulatione* moenium occupandorum clamorem* undique iubet tollere.

(De Bello Gallico, VIII, 43,1) *Simulatione: simulacro. *Clamor: griterío.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 113: Alea iacta est_Latín II

110

SE ANUNCIA A CÉSAR QUE AROVISTO SE DIRIGÍA A TOMAR VESONTIO

Quibus auditis ab exploratibus ei nuntiatum est Ariovistum* cum suis omnibus copiis ad

occupandum oppidum Vesontionem, quod est oppidum maximum Sequanorum, contendere,

triduique viam a suis finibus processisse.

(De Bello Gallico) *Ariovistum: sujeto de los infinitivos contendere y processisse. DUMNÓRIGE, CAUDILLO EDUO, SE REBELA CONTRA CÉSAR CUANDO IBA A PARTIR A BRETAÑA. CÉSAR TOMA MEDIDAS. Qua re nuntiata Caesar intermissa profectione atque omnibus rebus postpositis magnam

partem equitatus ad eum insequendum mittit retrahique imperat; si vim faciat neque ne pareat,

interfici iubet. (De Bello Gallico)

Latín II2012-2013

Page 114: Alea iacta est_Latín II

111

ENTREVISTA DE CÉSAR Y LOS EMBAJADORES GALOS. CÉSAR NO PROMETE NADA. Legati haec se ad suos relaturos* dixerunt et, re deliberata, post diem tertium ad Caesarem

reversuros*; interea ne propius* se castra moveret petierunt.

(De Bello Gallico, IV, 9) *Relaturos, reversuros (esse). *Propius se: más cerca de ellos. CÉSAR PONE EN FUGA AL ENEMIGO Caesar tamen nactus equites circiter XXX, quos Commius Atrebas, de quo ante dictum est,

secum transportaverat, legiones in acie pro castris constituit.

(De Bello Gallico, IV, XXXV)

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 115: Alea iacta est_Latín II

112

CÉSAR PREPARA LAS NAVES Navibus circiter LXXX onerariis coactis contractisque, quod satis esse ad duas

transportandas legiones existimabat, quod praeterea navium longarum habebat quaestori,

legatis, praefectisque distribuit. Huc accedebant XVIII onerariae naves, quae ex eo loco ab

milibus passuum octo vento tenebantur quo minus in eundem portum venire possent: has

equitibus distribuit.

(De Bello Gallico, IV, XXII, VII) CÉSAR MARCHA HACIA LOS BELOVACOS PARA CONOCER SUS PLANES

His copiis coactis ad Bellovacos proficiscitur castrisque in eorum finibus positis

equitum turmas dimittit in omnes partes ad aliquos excipiendos, ex quibus hostium concilia

cognosceret.

(De Bello Gallico, XXIV, XII)

Latín II2012-2013

Page 116: Alea iacta est_Latín II

113

NUEVOS COMBATES CONTRA LOS MORINOS

Quibus ex navibus cum essent expositi milites circiter trecenti atque in castra contenderent,

Morini, quos Caesar in Britanniam proficiscens pacatos reliquerat, spe praedae adducti primo

non ita magno suorum numero circumsteterunt ac, si sese interfici nollent, arma ponere

iusserunt.

(De Bello Gallico, IV, XXXVII)

LOS SUEVOS SE ALTERNAN ANUALMENTE EN LA GUERRA Y LA AGRICULTURA Suevorum gens est longe maxima et bellicosissima Germanorum omnium. Hi centum pagos

habere dicuntur, ex quibus quotannis singula milia armatorum bellandi causa ex finibus educunt.

Reliqui, qui domi manserunt, se atque illos alunt; hi rursus in vicem* anno post in armis sunt*, illi

domi remanent.

(De Bello Gallico, IV) *Rursus in vicem: a su vez *In armis sunt: toman las armas.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 117: Alea iacta est_Latín II

114

PALABRAS DE ARIOVISTO

Ei legationi Ariovistus respondit:* se neque sine exercitu in eas partes Galliae venire audere

quas Caesar possideret, neque exercitum sine magno commeatu atque molimento in unum

locum contrahere posse.

(De Bello Gallico)

* Estilo indirecto, puede sobreentenderse un verbo de lengua, diciendo que...

LEVANTAMIENTO HELVECIO ENCABEZADO POR ORGETÓRIX

Apud Helvetios longe nobilissimus fuit et ditissimus Orgetorix. Is M. Messala el M. Pisone

consulibus regni cupiditate inductus coniurationem nobilitatis fecit et civitati persuasit ut de

finibus suis cum omnibus copiis exirent:* perfacile esse, cum virtute omnibus prestarent, totius

Galliae imperio potiri*.

(De Bello Gallico, I, II)

*Potiri: infinitivo presente de potior.

Latín II2012-2013

Page 118: Alea iacta est_Latín II

115

DIVICÓN, DIRIGENTE DE LOS HELVECIOS, TRATA CON CÉSAR LAS CONDICIONES DE LA PAZ Is ita cum Caesare egit: si pacem populus Romanus cum Helvetiis faceret in eam partem

ituros* ubi* eos Caesar constituisset; sin bello persequi perseveraret, reminisceretur veteris

incommodi populi Romani ne ipsos despiceret.

(De Bello Gallico, I, 13) *Ituros (esse): infinitivo de futuro. *Ubi: subordinada relativa cuyo antecedente es eam partem. RESPUESTA DE CÉSAR SOBRE LICENCIAR AL EJÉRCITO Ad ea Caesar respondit: ...proinde, ut esset dictum, provinciis excederent exercitumque dimitterent. (De Bello Civili, I, 85, 12)

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 119: Alea iacta est_Latín II

116

LOS GALOS PIDEN AYUDA A CÉSAR

Bello Helvetiorum confecto totius fere Galliae legati principes civitatum, ad Caesarem

gratulatum* convenerunt: Intellegere sese, tametsi pro veteribus Helvetiorum iniuriis populi

Romani ab his poenas bello repetisset, tamen eam rem non minus ex usu terrae Galliae quam

populi Romani accidisse… (De Bello Gallico, I 30, 1)

*Gratulatum: supino. C.C. Finalidad “para felicitarlo”

Latín II2012-2013

Page 120: Alea iacta est_Latín II

117

DIVICIACO, GENERAL DE LOS HEDUOS, INTERVIENE EN UNA ENTREVISTA CON CÉSAR

Locutus est pro his Diviciacus Haeduus: Galliae totius factiones esse duas; harum alterius

principatum tenere Haeduos, alterius Arvernos. Hi cum tantopere de potentatu inter se multos

annos contenderent, factum esse uti ab Arvernis Sequanisque Germani mercede

arcesserentur. (...)

Cum ab his saepius quaereret neque ullam omnino vocem exprimere posset, idem

Diviciacus Haeduus respondit: Hoc esse miseriorem et graviorem fortunam Sequanorum

quam reliquorum.

(De Bello Gallico, I, 31-32)

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 121: Alea iacta est_Latín II

118

PALABRAS DE ARIOVISTO AL PUEBLO ROMANO Ad haec Ariovistus respondit: si ipse populo romano non praescriberet quemadmodum suo

iure uteretur, non oportere se a populo romano in suo iure impediri. Haeduos sibi, quoniam

belli fortunam temptavissent et superati essent, stipendiarios esse factos. Haeduis se obsides

non redditurum esse, neque his neque eorum sociis iniuria bellum inlaturum esse, si

stipendium quotannis penderent.

(De Bello Gallico)

Latín II2012-2013

Page 122: Alea iacta est_Latín II

119

ANEXO I C. IULIUS CAESAR

El vocabulario de César es básicamente militar. Los términos y expresiones más frecuentes son:

� Acies: tropa formada en orden de batalla. � Aciem instruere: disponer el ejército en orden de batalla. � Agger: terraplén en torno al campamento. � Agmen: ejército en marcha. � Primum agmen: vanguardia. � Novissimum agmen: retaguardia. � Auxilia: tropas auxiliares. � Bellum: guerra � Castra: campamento (castra movere: trasladar el campamento, levantarlo). � Concilium: asamblea. � Consilium: consejo de guerra. � Copia: víveres, haberes. � Copiae: tropas. � Eques: jinete. � Equitatus: la caballería. � Falange: formación cerrada de combate compuesta por 59 lanceros en fila por 16 de

fondo. � Fossa: foso para proteger el campamento. � Frumentum: trigo. � Re frumentaria: avituallamiento de trigo. � Ius dicere: pronunciar una sentencia. � Hiberna: campamento de invierno. � Impedimenta: bagaje del legionario: armamento y una mula que llevaba para cada 6

legionarios la tienda de cuero y estacas para montar el campamento. También llevaba las provisiones, etc.

� Impetus: ataque. � Impetum facere: atacar. En el ataque el legionerio echaba a correr, luego lanzaba el

pilum (jabalina), después el hastam (lanza) y desenvainaba la espada (gladium) para el cuerpo a cuerpo. Armas defensivas eran: galea (casco), lorica (coraza), scutum (escudo), parma (escudo redondo de caballería).

� Legatus: embajador. � Legio: legión. Se componía de 10 cohortes de 3 manípulos cada una, es decir, 6

centurias. � Manus: tropa. � Obses, -idis: rehén. Se intercambiaban como garantía de paz � Passus: paso, para indicar distancia. � Pedes: soldado de infantería. � Praesidium: tropas de protección � Proelium: combate, batalla. � Signum: emblema de la legión; dar la señal. � Vallum: empalizada.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 123: Alea iacta est_Latín II

120

� Vigilia: el día se dividía en horas, pero la noche se dividía en 4 vigiliae o turnos de guardia.

Construcciones y expresiones:

� Prima luce: al amanecer. � Summis copiis: con todos los efectivos. � Contione habita: reunida la asamblea. � Pro tempore et pro se: según el tiempo y las circunstancias. � Magnis itineribus: a marchas forzadas. Los legionarios solían hacer hasta 30km. al día,

los de César, muchos más.

Latín II2012-2013

Page 124: Alea iacta est_Latín II

121

ANEXO II COMPOSICIÓN Y SUFIJACIÓN VERBAL LATINA PREPOSICIÓN CAMBIOS FONÉTICOS SIGNIFICACIÓN AB a+m- separación, origen, privación.

Au+f - Abs+t-, c-, q-

AD asimilación+consonante- dirección, proximidad. ANTE anti+c-,s- prioridad, delante. CIRCUM alrededor de. CONTRA contra, enfrente de. CUM co+vocal-, gn-, h- Cog+n- Asimilación+l-,r- compañía, acción acabada.

Com+b-, p-, m- Con+otras consonantes-

DE separación, movimiento de Arriba abajo. EX ex+vocal-, h-, c-, p-, s-, t- origen, movimiento hacia Ef+f- arriba, término.

E+otras consonantes-. EXTRA fuera de. IN im+b-, p-, m- lugar donde, lugar adonde, Asimilación+l-, r- contra. Ig+n- Indu/ind+vocal ( a veces) INTER asimilación+l- entre. OB asimilación+c-, f-, g-, p- delante de, enfrente de. PER lugar por donde, término de una acción, idea superlativa. POST después de. PRAE delante de, antes de, idea superlativa.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 125: Alea iacta est_Latín II

122

PRAETER fuera de, al largo de. PRO prod+vocal- de, a favor de, en lugar de. SUB asimilación+c-, f-, g-, m-, p-, r- debajo de.

Sus+c-, t-, p- SUBTER debajo de. SUPER sobre, encima de, además de. TRANS tra+d- (sobre todo) a través de, al otro lado de, más allá de. PARTÍCULAS CAMBIOS FONÉTICOS SIGNIFICACIÓN DIS asimilación+f- separación, negación ( a veces).

Di+d-, g-, i-, l-, m-, n-, RE red+vocal- repetición, separación de un lugar. SE separación. SEMI medio, mitad. ADVERBIOS SIGNIFICACIÓN INTRO dentro de. RETRO hacia atrás. BIS dos veces. BENE bien. MALE mal. SATIS bastante.

Latín II2012-2013

Page 126: Alea iacta est_Latín II

123

PREFIJOS MÁS FRECUENTES EN CASTELLANO AB-: alejamiento, separación, origen: aborigen. AD-: unión, proximidad, cercanía: adjunto. ANTE-: anterioridad, prioridad: antecedente, antecámara. ANTI-: en lugar de, contra: antidemocrático. CIRCUM-: alrededor: circunloquio. CONTRA-: oposición: contraseña. CUM-/CON-: unión y compañía: contemporáneo. DE-: separación, dirección de arriba abajo: derivar, descender. DES-: fuera de: desorganizar. DI-/DIS-: separación oposición: discontinuo, dimitir. E-/EX_ : de desde, fuera de: éxodo, evento. IN-: lugar en donde, negación: imposible, implantar. INTER-: entre, en medio: interurbano. OB-: por causa de, delante, contra: obstáculo, oponer. PER-: por, a través de, íntegramente: persuadir, pervivir. POST-: detrás, después de: posponer, posdata. PRE-: antes, delante: prehistoria, predeterminado. PRO-: delante, por, en favor de: pronombre. RE-: repetición, movimiento hacia atrás:: revivir, releer. SE-: separación: secesión. SUB-: bajo: subdirector, suposición. SUPER-: sobre, encima: superlativo. TRANS-: al otro lado de, a través de: transferencia. SUFIJOS MÁS FRECUENTES EN CASTELLANO -al: lugar, conjunto, relación: cañaveral, dineral, verbal. -ano: origen, profesión, pertenencia: cortesano, cirujano. -ario: pertenencia, profesión, lugar: ordinario, bibliotecario, sanitario. -arquía: poder, mando: monarquía, oligarquía. -atura: empleo, nombres abstractos: judicatura, candidatura. -bilidad: posibilidad: irritabilidad. -ble: capacidad, posibilidad: adorable, posible. -bundo: condición: vagabundo. -ción: acción, efecto, estado: desesperación, combinación. -cola: el que habita: cavernícola. -culo: valor diminutivo: minúsculo, cálculo, molécula. -dad: cualidad: generosidad, bondad. -dera: utensilio: tapadera, lanzadera. -dero: agente, instrumento, lugar: panadero, vertedero. -dor: agente, empleo: celador, tenedor. -erio: acción, estado, lugar: vituperio, cautiverio, monasterio. -ero: oficio, lugar, pertenencia: librero, matadero, ganadero. -fero: llevar: mortífero. -ficio: hacer: beneficio, maleficio. -ico: sufijo de adjetivos: cónico, práctico. -itis: inflamación: rinitis. -mento: acción, efecto: cargamento, impedimento.

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 127: Alea iacta est_Latín II

124

-metría/-metro: medición, instrumento: anemometría, cronómetro. -nte: el que hace: amante, ambulante. -oide: forma: androide. -opsia/-opsis: visión: autopsia, sinopsis. -osis: enfermedad: psicosis, cirrosis. -teca: caja, depósito: hemeroteca, biblioteca. -tor: agente: actor, lector. -torio: adjetivos verbales que indican la acción del verbo y lugar: difamatorio, locutorio, -ormitorio. -triz: agente: actriz, emperatriz. -voro: devorar: carnívoro.

Latín II2012-2013

Page 128: Alea iacta est_Latín II

125

DERIVACIÓN Y COMPOSICIÓN DE VERBOS LATINOS AGO (COMPOSICIÓN: IGO):

Indago: indagar, indagación.

Cogo: coacción, coágulo, coaccionar. Exigo: exigir, exactitud, exigencia. Prodigo: prodigalidad, pródigo. Subigo: sobar. Transigo: transacción, intransigente.

ASCENDO (SCANDO): CADO: CAPIO (COMPOSICIÓN: CIPIO): CERNO:

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 129: Alea iacta est_Latín II

126

COGNOSCO (GNOSCO): COLO: CONSTITUO (STITUO/ STO): DICO:

DO: DUCO: EO:

Latín II2012-2013

Page 130: Alea iacta est_Latín II

127

FACIO (COMPOSICIÓN: FICIO):

FERO: FUGIO: FUNDO: GRADIOR (COMPOSICIÓN: GREDIOR):

LEGO (COMPOSICIÓN: LIGO):

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 131: Alea iacta est_Latín II

128

MANEO: MITTO: MOVEO: NASCOR: PARO

Latín II2012-2013

Page 132: Alea iacta est_Latín II

129

PONO: PUGNO QUAERO (QUIRO): SCANDO (COMPOSICIÓN: SCENDO): SEDEO:

SEQUOR:

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 133: Alea iacta est_Latín II

130

SERO: SERVO: SISTO: SPECTO: STITUO: SUM:

Latín II2012-2013

Page 134: Alea iacta est_Latín II

131

TENDO: TRIBUO: VENIO: VERTO: VIDEO: VINCO:

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 135: Alea iacta est_Latín II

132

VOCO: VOLO:

Latín II2012-2013

Page 136: Alea iacta est_Latín II

133

ANEXO III. IMÁGENES

�avis oneraria

�aves de guerra romanas

�avis longa

Máquinas de guerra romanas

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 137: Alea iacta est_Latín II

134

Latín II2012-2013

Page 138: Alea iacta est_Latín II

135

ANEXO IV MAPAS

Cristina Félix GarcíaAmparo Gasent Moscardó

Page 139: Alea iacta est_Latín II

136

Latín II2012-2013