SUB AUSPICIIS CONSILI10ENERALIS FACULTATM PARISIENSIOMEX DIVERSIS BIBLIOTHECIS TABULARIISQUE COLLEGIT ET GUM AUTHENTIGIS CHARMS CONTULIT

SOGIUS

SORBONA coNsiiiiTA:i?oiff

AB ANNO M OG UBQUB AD ANNUM M CO LXXXVI

PAEISIISEX FYPIS FBATRUM D E L A L A I N VIA A S6RBONE DICTAANNO MDGGGLXXXIX

TLLARIUMUNIYERSITA.TIS PARISIENSIS

CHARTULARIUMUNIVERSITATIS PARISIENSISSUB AUSPICIIS CONSILII 6ENERALIS FACULTATUM PAMSIENSIUM EX DIVERSIS BIBLIOTHBCIS TABULARIISQUE COILEGII ET CUM AUTHENTICIS CHART1S CONTULITT"rT*mVTTi T/^TTCi UJifjM -LJ? JUJii, \J. Jr. xlxuJMxild U & T^T^TWTTTCnT TT' f\ TO IN ARCHIVO APOSTOLIGAE SEBIS ROMANAE YIGARIUS, AGADEMIAE SGIENTIARUM VINDOBONENSIS SOGIUS AUXHJAN

AEMILIO CHATBLAIN,BIBLIOTHECAE TJNIYERSITATIS IN SORBONA GONSERVATORE ADJUNGTO.

TOMUS IAB ANNO MCG USQUE AD ANNUM M GG LXXXVI.

PARISIISEX TYPIS FRATRUM DELALAINVIA A S O R B O N E D I C T A .ANNO MDGGCLXXXIX.

v:

4

IONSILIUM GENERALE Facultatum Parisiensium, duodetricesimo die mensis Deceinbris, anno MDCCGLXXXV, decreto institatum, quo in Francia Universitates quasi de integro instauratae sunt et refectae, censuit uti antiquae Parisiensis Universitatis Chartularium, ab Henrico DENIFLE 0. P. collectum, sub auspiciis suis, auxiliaiite Aem. CHATELAIN, pervulgaretur. Hoc opus, Summo scholarum publicarum Magistro sumptus ex aerario liberaliter suppeditante, typis mandatum, necnon curantibus 0. GREARD, Academiae Parisiensis Rectore, et A. HIMLY, Facultatis Litterarum Decano, et E. LAVISSE, in eadem Facultate Professore, in lucem editum, Consilium Generale Facultatum antiquae Parisiensis Universitatis memoriae, quod foret insigne pietatis monumentum, dicavit et dedicavit.

,,vin .-nil l,.^i.lii,s iipuNt. MndU. tt. CIuriMnbuldi. 10. Armilphi I.i-t.iti..ti^iv i i i j i i * frtlli-i.iN ."|,,.ftiii MI Jiilinniu-M SmrMlii-r. Si-.| vi.lt. KnU-r, (feschtotnc Alexanders HI, II, 30 sqq. 11. H7o. I. H(>. Jim. IKi'i. In hoc cniH-ilin ilis i > iinstiiM.ii(linilius uvilis Wgirt Autfliun ngcbiiliir. 2. Cfr. Ac. hoc Hcfclc, Concilienii'JUe, V, fifi7 H(J([. Kd. iJ, p, fi'JK H(|(J. H. Fridci'inix I vfiinj)ulHtis iHl 0 AuguNli 1107 pvoplor pcHlilcntinni in suo riiNHjinli'iii cinn iiiili^xijia I'uHchnli lloninni i'iiit'.ns ('nntunrieiifiist scribil JWllelmt> fi:nonensi archiepiscopo do lite inter ipsum et /fi'nrii-iiin U Anglinu, ad t/iinm dirinwndfim. re.x priming se. monslrnvit stare judicio rcgis Francorum, vel wlnsint1 ifiillirfinnt1, nut scliolnrium Pnrininnsitun.1169, mense Novembris, Parisis.

llevi-rendo palri el amic.o earissiino , Willelmo dei gralia Scnonensi archiepiscopo, Thomas Canluariensis ec-clesie minisler humilis, quidquid dcvnlio potest exsulis et pro-

22

CH^RTULA.RIUM UNIVERS. PARIS.

script!. Impossible est ut animus quiescat impii, quern conscience stimulus semper exagitat, perpetuumque timorem incutit, ne per singula momenta recipiat quod merelur. Sic estuantem jugis sollicitudo premit, et dum omnes homines, etiain benc promerilos et amicissimos, suspicionibus lacerat, ex proprie culpa perfidie putat aliis dcossc, quam in conscientia non habet fidem. Sic rex Anglonun, audila profectione veslra, sue conscius iniquitatis et veritus zelum legis, et perseverantiam virtulis, quam habelis el. oxcirelis in Domino, supra modum timet ne in terrain eius cisinarinam saiiclilati vcat.ro logalio coinmittatur, quia in tola ecclesia Gallicana ei alius non occurrit, per quern malitia ojus rcprimi possit aut conteri. Sed nee in ecclesia Roinana veretur aliquem, sieul. sui testamur, pretcr dominum Gratianum, quia si gloriatio ejus vera est, quolquol. alii ad ipsum ex quaiumqiie causa accesaerunt, ad nutum ejus, et interdum non sine nota siiiislrc opiniouis, coiwertibiles inventi sunt. Quia ergo dominum Gratianum in comilaUi veslro rodire dididl, adeo turbatus est, ut animi motum dissimulare nequivcrit, dicons quod per vos cogondiis crit ad pacem, aut cum magno sui suorumque dispendio porpeluam igiiominiam subilurus. Evoeavit itaque magistruin Yivianum per siias ct domini Rolliomagcnsis el (Jaulrcdi Midelli litteras, eique sicut idem Yivianus in publica pluriinoruin audionlia conlbHsiis osl, (oi'poraliter fidem dedit, quod in ecclesie pace rcformanda domini papo inaiidaluin (M ipsius consiiiuin sequeretur. Fecit et litteras signari sigillo suo, ([iias oHtcmdil qiiil)iis v o l u i l , promittens in illis, quod pro amore domini pape nobis redden1-!, (lauliiarienHCMii ocrle.siam et possessiones ablalas nobis et nostris et paccm ot securitaleni, ut ad Iraelamlum pads verbum, quam vestro et domini Gratiani metn (quidquid alius ^loricUnr) qnorero videlialur, prefatum Vivianum validius perurgeret. Sed de ablalis non '('ariebat aliquam meulioiKMii, nisi quod innuebat, quod si illius in reformationc pacis sec|U(>r(vmur ar])ilriuin, nos collocaret in capite regni, et nulla ratione paterctur egere. Revocalo aulom magislro Yiviano el. verbis ejus habente fidem, siinulata devolione proreclus est ad sanctum Dionysium , re autein vera, ut faceret quod pene fecit, id est ut regom Chrislianissimiun circumvenirel. Gonvenit enim inter eos in colloquio apud S. Dionysium 1 , ut oi alemlum L insliluoiulum traderet Ricardum filium suum, et ut comitem S. Aegidii TimmaH (ivocarol, cidoin Ricardo responsurum super comitatu. Tolosano. Siquidem locus ille prudenler coiinnodissimus visus est, ubi subsidiarii partium tutisaime conveniant, et litiganlium ualalos IiJ>on. ])rol(i.stentur, et qui jus dicturi sunt, quam ratio exegerit partem alleri 'wno lropi!H. Mi(jni', Patrol, hit., loin. KXC, (tp. lot), p. 54. 1. Din H. jniHl li'Mliim S. Miirlini, iiJ nnl 18. Novi'iuhn's, oi'liil. Migun, Patrol, lat., torn, GGVII, cp. 51, p. 154. 1. H. PuiihiH 11, Cor., 1, 17. "2. MM. 147(54 ct ins. aclOB, fol. /j2, Hpnrtncua .

25.

Pet run /'/W//AV.Y //. ari'/iftiiticono Ntmnetensi exponit de ingenlo nepotuin duorum suae institutioni commisynrum, .ii'mult/tii' doevl nniuiiiti jtictis probe fiiiidnmcnli.'i grannnalices ad sulllmiora studio, progrediendum. C. an. 1160, Paris/is.

Karissimo d o m i n o ol. ainico suo 1.1. archidiacono Nannetcnsi, P. Blesensis, saluteni ol. si quid inclius cst salulo. Duos i\ nopolihus tin's michi erudiendos nudiustertius coiuuiisisli; alUu'iuu p u o r i l i t t aunos agcnle.ju, allcrurn plena iutegrum pubertate. Nunc auUuii ]>or litlo.ras luas volxMnoulei- evuliis ot oommeiulaa inajoria mgenium, et asseris te n u j x j u a i ) ) vein- s u b l i l i o r i s lioiuincni iiivonissc.. Idoo supplicaa et hortaris, ut circa eum Icinposliviiis vigilaucia magislralis apparcal; lovo nainque estimas illi edificio manum HiippriMDn conriiuninalionis apponi, cui aliona sollicitudo declcrit increinentum. Verumlaiucn n-s in conlrariiuu versa cst. Molius enim apero de illius eruclitione, qui ad me nulls ol, infonnis accssil, qiiain do allorius, cujus jam ex parto induruit vena, sibique quasi olIigiiMii alioni docloris iinprcasit. Argilla et cera atque hiijiiamodi, que susceptioni foniK? ot iupr| |

AB ALEXANDRO III USQUE AD ANNUM MGG.

29

patet, ad artem graminaticum filium, quern tenerrime diligebat, diligenter invitat. Et que utilitas est scedulas evolvero, finnare verbotcnus suminas et sophismatum versucias inversare, dampnare scripla vcteriun et reprobare omnia,que non inveniuntur in suorum cedulis inagistrorum ? Scriptum est, quia in anliquis est scientia. Nee Jeremias de lacu educitur, donee in funibus ei subinitlautur vestes vcteres et attrite. Nam de ignorantia ad lumen sciontie non ascend! tin* , nisi anliquorum scripta propensiore studio relegantur. Gloriatur Jeroninuis se scriplis Origenis operosior institisse. Oracius s quoque jactitat se relegisse Homeruin,Qui, quid sit puldn-um, quid turpc, quid utilo, quid non, Pliuiiits ot moling Cviuippo fit Grantoro dicit.

Scio niiclii pluriimini profuisae, quod cum in arte versificatoria parvulus erudirer, predpiento magisLro inichi inatcriain non de fabulia, scd de historiarum veritate sumebam. Pro/nil, inichi, quod upislola** IlUdeberli Cenoinanensis episeopi, stili elegantia et suavi ui'banilalo predpuas, firmaro ol corde lenus reddere adolescentulus compellebar. Pr-eter roloros oliaui libros, qui {-('lobrtiM sunt in scolis, profuit inichi frequenter inspicere Trogum PonijxMuin, JoHopliuin, Siniloniuin, Egesippinu, Quintiiin Ciirlium, Gornelium Taciturn, TiLum Liviuui, qui oinnoH in hisloriis, quas reforunt, inulta ad inorum edificationem et ad profool.mii srionlio liltcralis inloi'Kcninl. FjCigi et alioa, qui de historiis nichil agunt, quorum non osl nuniorus, in quibus oinnil)us quasi in orlis aromatum flores decerpere et urban n suavilalo loquondi inollilioaro sibi polcst diligcntia modernorum. Nolite ergo ulteritiH allo^aro wu1)lilo \Villelim V(;Mli'i nopotis ingcnium ; nee inichi imputotis ad culpam, HI tnodi(M) louiporo non pi-oluMl ad porfoclujn. Purgatur onim egrotua, antequam dietetur; nt juxla sonlnliain TimolluM, qui do aliorum diseipulis retributionem laboris sui duplicem (rxigo]>al, i n u l i l i a prius evollonda sunl, ut. ulilia inseranlur. Nam in mercurialibus nuptiis philologia i u u l i l i H .s 2. Glare hie exprimitur artes liberates tune aatrac in insula esse traditas. In vico Garlandiae artistaa tantum post an. 1202 (infra parte I, n 2) morabantur. "Vide Denifle, Die Universitaeten des Mittelalters, I, 663 sijq., ot supra ia prooemio. 3. Quod ad medieinam, quae hie praetermittitur, attinet, Tide infra parte I ad nttm 8. 4. Auclor enarrare prosequitur de morte cujusdam amici, nomine Guidonis militis.

55. Statutum episcopi Mauritii et capituli Parisiensis ne quis domos claustrales alicui scholari conducat.1180-1196, Parish's.

[... Hoc quoque presente Tbeobaldo episcopo totiusque capituli conventu annuente in eodem capitulo statutum et sub anathemate corroboratum est, quod iiullus canonicorum doinum siiam in claustro alicui conduceret nee aliquem in clomo sua precio prenominato procuraret]. Additum est preterea tempore domini Mauritii episcopi et communi assensu firinatum, ne quis canonicorum domos claustrales alicui scolari conduceret aut etiam commodaret. Quod si quis forte presumeret, nee in cboro nee in capitulo reciperetur ab alhs.Lime noir in Arch. nat. Paris. L. 177, p. 338. Additio maiiu posteriori facta est.

CHARTULARIUMUNIVERSITATIS P A R I S I E N S I S

PARS PRIMAAB ANNO MCC USQUE AD PHILIPPUM IV EEGEM FRANCOMM

Chart. Univ. Paris. I.

1 Privilegium Philippi Augiisti regis Francorum in favorem scholariunt Parisiensium. . 1200 [Julio?], Bsstisiacf.

In nomine sancte et individue Trinitatis, amen. Philippus Dei gratia Francorum rex. Novcrint universi presentes pariter et futuri, quod propter enorme illud flagitium, quo Parisius clerici simul et laici quinque numero a quibusdam maleficis interfecti sunt, talem justiciam facieinus, quod Thomam ilium tune prepositum, de quo super omnes alios scolares conquesti sunt, quia factum negat, in perpetuis vinculis detinebimus, in arta custoclia et paupere victu quandiu vixerit, nisi forte elegerit Parisius publice aque' subire judicium, in quo si ceciderit dampnatus "erit, si liberatus fuerit, nunquam Parisius deinceps vel alibi usquam in terra nostra propria prepositus noster vel ballivus erit, nee alibi, dum id evitare possimus per rationem, nee Parisius intrabit de cetero. Et si per bonain el: legitimam inquisitionem, quam commisimus duobus fidelibus nostris Galtero earner, et Philippo de Liviis, sine omni personarum acceptione facienda, sub adjuratione fidei, qua christiani sunt quamlque nobis domino suo ligio debent; et per juramentum quod nobis fccerunt de honore et consilio nostro, intelligere potuerimus quod amplius indo faecre possimus aut debeamus, sine ullo arrestamento faciemus salvo honore Dei et noslro. De aliis autem qui in captione sunt pro eodem forifacto hoc facieinus, quod in perpetuis vinculis in captione nostra eos detinebimus, nisi judicium aque 2 subire maluerint et innocentiam suam Deo leste purgare, in quo si qui ceciderint, habebimus eos pro dampnatis, nisi forte aliqui ex eis per bonain inquisitionem innocentes inventi vel in culpa leviorc per intercessioiiem scolarium a captione per nos fuerint liberati. Eos autem qui fugerunt, eo ipso pro dampnatis habebimus, et omnes prepositos terre nostre jurare facieinus, quod diligenter inquirent eos, et si quern ex eis capere poterunt, capient et nobis mitlont Parisius. Do securitate autem scolarium in posterum Parisius consilio hominum nostrorum hoc ordinavimus, quod omnes cives Parisienses jurare faciemus, quod si alicui scolari ab aliquo laico injuriam fieri aliquis viderit, quod super eo testimonium perhibebit veritati, nee se substrabet aliquis ne videat. Et si contigerit quod aliquis scolarem percusserit, nisi super se defendendo, si scolaris inaxime armis percutiatur, aut fuste, vel lapide, omnes laici qui viderint bona fide comprehendent ilium malefactorem vel malefactores et tradent justicie nostre, nee se substraent ne videant vel comprehendant vel testimonium veritati perhibeant. Sive autem malefactor captus sit super ipsum forifactum, sive non, nos legitimam inquisitionem facieinus et fidelem, sive per clericos sive per laicos seu per quascumque legitimas personas; et prepositus noster et justicie nostre idem facient. Et si intelligere

60

CIIA.HTULARIUM

UNIVERS.

PARIS.

[1200

potuerimtis per bonam inquisitionem, vel justicie nostre intelligere potueriiit, quod ille cui imponitur fecerit illucl forifactum, statim inde faciemus justiciam sive justicie nostre hoc facient secundum qualitatem et mo'dum forifacti, non obstante GO, quod malefactor ille factum negabit, vel quod dicet se paratum esse defendere* se per monomachiain, vel purgare per judicium aque. Preterea prepositus noster vel justicie nostre pro imllo forifacto in scolarem manum mittent, nee in captionem nostram mitten I, uisi forifactum scolaris tale visuin fuerit ut debeat arrestari; et tune arrestabit eum jus tic ia iiostra in eodem loco sine amni percussione, nisi se clefenderit, et reddet eum jiiHlicie ccclesiastice que eum custodire debet pro satisfaciendo nobis et injuriam passo. Et si forifactum grande visum fuerit, ibit vel mittet justicia nostra ut videat quid de .scolari fiet. Si vero se scolaris non cTefenderit in arrestatione ilia et injuriam passus fueril, uos secundum predictam inquisitionem et per juramentum predictuni exinde ultionein capiemiis. Ad hec in capitale Parisiensimn scolarium pro nullo forifacto justicia nostra manum millet; sed si visum fuerit illucl esse arrestandum, per justiciam ecclesiasticam arreslnbitur et arrestatum custodietur, ut de illo capitali fiat quod per ecclesiam fuerit legilhne judicatmn 3 . Quod si tali hora fuerint scolares arrestati a preposito nostro, quod non possit ecclesiastica justicia inveniri vel statiin haberi, faciet prepositus noster in aliqua scolaris doino eosdem sine omni injuria sicut supra dictum est 4 cuslodiri, donee juslicie ecclesiastice tradantur. De servientibus laicis scolarium qui non debent burgensiam nobis vel residentiam, iiec vivunt de mercaturis et unde scolares non faciant injuriam a l i i , wic erit, quod in eis manum non mitteinus nee justicia nostra, nisi forifactum apparent* fecorint, propter quod in eos debeamus manum mittere vel justicia nostra. Pro tenore siquidcin privilegii, quod scolaribus Parisiensibus contulimus, nolumus ut canonici Parisiensos et eorum servieiites in hoc privilegio contineantur, sed volumus ut. servientes cauonicorum Parisiensiuiii et ejusdem ville canonici eaindem liberlatem habeanl, quam ois prcdecessores nostri observare debuerunt, et nos eisdeni observare debemus. Occasione autem predictarum conventionum vel occasione hujus carte in causam trahi non poleriums nisi in curiam nostram. Ut autem hec catitius custodiantur et stabili imperpetuinn jure firinentur statuimus, ut prepositus mine noster et populus Parisiensis omnia que prediela sun I. in conspectu scolarium se bona fide servaturos juramento confirment. Et de cetero semper quicumque officium prepositure Parisiensis adininistrandum a nobis acceperit, inter ipsa prepositure sue initia, dominica scilicet prima vel seconda, in una ecclesiarnm Parisiensimn, postquain exinde summonitus fuerit, coram scolaribus predicta omnia se bona fide servaturum publice juramento confirinabit. Que ut .perpetuam obtineant stabilitatem presentem paginam sigilli nostri auctoritate et regii nominis karactere inferius annolalo precepimns confirniari. Actum apud Bestisiacum, anno incarnati Verbi millesimo ducentesiino, regni nostri

1202]

AB A N N O M C C

USQUE

AD P H I L I P P U M IV REG.

FRANC.

61

anno vicesiino primo, astanlibus in palatio nostro quorum nomina supposita sunt et signa. Dapifero imllo. Sigmim Guidonis bulicularii. S. Mathei camerarii. Signum Droconis conalabularii. Data vacaiite (monogr.} caucellaria.Originulo in Arch. nnt. Paris. M. GG.v, n 1. Deost sigillum. Suporsunt fila sericea rubci colons. A Deriifle cd. in Main, de la Soc. da I'hist. de Paris et da l'Ile-de-France, X, 247. Portinebat ad Archiv. Universitatis. Bibliotb. Phillipps in Cheltenham ins. 870, fol. 51. Bullions, III, 2. Jourdain, n 1, ubi variac cditiones, et Delisle, Catalogue des actes de Philippe Augusts, 11 62U, ubi otiam divcrsi mas. referuntur. Gum hoc celcberrimo documento incipiunt monumenla Universitatis Puris. Yci'um cst, Guillelmum Armoricum scribcre, jam patrem. Pbilippi, Ltidovicum "VII, libertatem et spccialem prerotjtvbivnm defonsionis ipsis scolarilma impondisso (CEuvres de Rifford et de Guillaume le Breton, ed. Delaborde, I, 230). At JVusli'd quucris documentum (quod' rcfcrntur ad scolarcs Parisienses) in actis Ludovici VII (vide Luchaire, Etudes sur les Actet dc Louis VII. Paris, 1885). Jain saoc. XVII auctor oporia Unfaersitatis Paris, ejusque facultatum cjuatuor Qrigo v&'a Hcripsit: Sivo in doci-etalibus sive in libris iiuinuscriptis Universitatis, sive in cjus tobulario nibil eat, quod cxwlat iiotatom Innocontii tcrtii ct Pbilippi Aug-usti. Bibl. Univcvs. Paris, ms. u. I, 1, p. 498. Qua occasione privilcgium Philippi Atig-uHli condcsHum sit vido Chron. magistri Rogcri de Houedene, ed. Stubbs, IV, 120. Evenit sub canccllario Paris. Pctro PicluvciiHi, qwi succcasit Hulduino (vide supra part, introd. ad ne 8), ct anno 1193 primum ut canccllarius nominatur (of. Guenird, Cart, da Notre-Dame II, 408), ultimo vcro anno 1204 (ibid., p. 513). Albrico Trium Fontium teste obiit anno IU05 tit par annos 38 thKoIogium logit Parisiis. Ipsi succossit Bernardus Gbabert, cujus mcntionenx facit Obituariuin occl. Paris, (vido Giu-ravd, IV, G2, ct infra ad u G). Thcobaldus, quern Hcmeraeus, De acad. Paris,, p. 115, ad an. 1200 ut cuneellnviuiii rofcrt, mm fuit noni^llarius coch Pai'is., snd canccllarius comitia Blcsensis. Vide Gnerard, Cdrt.de Notre-Dame I, 2%. 1 ct 2. Primo. crnt acriptum doi , quod fuit correctum in nquo . 3. Lcgitur ajudicatum logitimp ; per liniolns iiidirulur logoudum caao ut Hupra. 4. In orig1. : aicut supra dictum cat sine omni injuria custodiri . Liniolnc indicant poaitioncm vftrborum ut aupru.

. Matthaeus dc Monte-Morenciaco ct Mathildis uxor cjus dant vineam., fjuae dicelatur clausus Mali vicini, liospiiibus ad hostisias faciendas} at componunt cum conventu*S, Gcnovefae.

1202, [Parisiis]. Kgo Matheus de MonLe-Moreiiciuco, douiinus Marliaci, et Maltildia uxor mea nolmn lam futuris quain presenlibus, quod vineam nostram, que dicebatiir clauaus Mali vicini, quern lenemus ab ccclesia Sancte Genovefe, sub annuo censu trium solidoruui et vin denarioruni, dedinius hospitibus ad hostisias faciendas de assensu et voluntate abbatis ct canonicorum Sancte Genovefe, quorum erant fundus terre illius et deeima et omnis justiciii. Statutum est autem, quod ille census capitalis semper erit canonicorum Saucte Genovefe, ct hospil.es qui ibi erunt mansioiiarii, sui erunt parrochiani, et omnes decimas tain magnas quain minulas ' capellano de Monte persolvent, et cetera jura parroclualia secimclum consuet.iidi.nem parrochie sue. Nobis autem abbas et conventus concesserunt lotum augmcntum census hostisiarum que ibi fient, quod vulgo dicitur Croiscena et medietatem vendillonuin, thelonei, rotagii, foragii et omnium proventuum tain justiciarum quain aliorum redditunm qui pertinent ad justiciam, et medietatem ripagii quantum clausus comportat. Quodenscumque ventum fuerit ad vadia duelli, ducetur duellum-in curiam canonicorum in Monte et ibi finietur, salva tamen medietate nostra de emenda duelli. Omnis alia justicia tenebitur super predictuin clauaiim usque ad vadium duelli.

62

CHA.RTULARIUM UNIVERS.

PA.RIS.

[1202

Serviens ibi constituetur ex consensu utriusque partis, qui tarn nobis et heredibus nostris quam supradictis canonicis faciet fidelitatem de omni jure conservando et faciendo ad utrarnque partem pertinente. Si autem forte aliqua querela emerserit inter nos et canonicos vel eos, qui in loco nosiro in hiis redditibus cum eis participationem habebunt, vel etiam communem servientem illius terre, quia sibi doininium illius terre canonic! retinuerunt : causa ilia in curiam eorum in Monte referetur terminanda. Preterea sciendum est quod nos et heredes nostri predictos redditus ab ecclcsia beate Geiiovefe omni tempore tenebimus nee poterimus alii ecclesie sine assensu abbatis et canonicorum vel dare vel vendere, seu commutare, et singulis annis predictum capitalem censum trium solidorum et. VIH denariorum eis in festo sancti Remigii persolvemus. Insuper sciendum est, quod in strata ilia, qua de Monte itur ad Sequanam, et in strata ilia, qua itur per vicum Garlande usque ad gressum Sancti Juliani, qui est meta burgi Sancte Geiiovefe, que strate in viaria sunt canonicorum, nos vel heredes nostri nichil pcnitus poterimus reclamare, sed tantummodo infra metas clausi predicti participationem cum eis habebimus secunduin quod superius est diffinitum. Quod ne valeat oblivione deleri, presentem cartam sigillorum nostrorum munimine fecimus confirmari. Gujus etiam rei testes sunt Magister Gilebertus presbyter Sancte Marie de Marliaco, Milo dc Vicinis, Willelmus de Vicinis, Odo de sancto Mederico. Ac turn anno incarnati Verbi. iniileshno ducentesimo secmulo.Chartularium Sanctae Genovefae in Bibl. Sanctao Gonovcfac Paris, ms. E. 1. 25, Fol. png. 190-101, ulri Buperscriptio : Do cluuao mail vicini . Gattia Christ, VII, instvum. p. 225, n 10. Jaillot, Recherches critiques sur la -oille de Paris, Quarticr 8. Bonolt, p. 65, bene obserrat, post is tarn donationcm et compositioncm osse fuctam vlaxa dw Fouare, ubi posicm sckolas ai'tistariuixin.Yenim.UB. Vide Dcnifle, Die Universitaeten des MittelaUers, I, 667. Hx do, ex quo apparct, ubi fuerit istc clausus Mali vicini) ot domos in oluuso Mali vicini extitis.sc.

3.

Innocentius Iliad magistros et scholaros Parisienses, ul invitanto Oraocorum imperalora Conslantinopolim eos migrare non pigeat ad reformandum illic litterarum studium.1205, Maii 25, Roma apucf S. Petrum.

Universis magistris et scolaribus Parisiensibus. Multifarie multisque modis dementia divina nos excitat, ut de sopmno mortis evigiiemus ad vitam, et de lacu miserio in spem eterne glorie respiremus. Exultamus siquidcm et merito exultare debot oinnis sanctorum ecclosia, quod visitans visitavit nos oriens ex alto, ut magna pars orienLalis ecclesie, Grecia videlicet pene tota, que a lougissimis retro temporibus matris sue sancte Romane ecclesie contempserat imitari vestigia, nostris temporibus facta sit de inobedieiite obediens, et de contemptrice devota. Ad majorem etiam accedit ivfiluentium gaudiorum qod vir christianissimuB carissimus in Christo filius noster B.1 Imperator Gonstantinopolitanus illustris ad ea totis viribus satagit et inten,dit, per que possit et debet Christiana religio propagari, et ut edificium jam ex magna parte constructum non corruat, ardenti laborat

AB

A

N N O MGG U S Q U E AD PHIL1PPUM IV HEG. FRANC.

63

studio el sollicitudine diligenti. Nuper siquidem devotionem suo plantatam in pectore in ramos bone operations diffundens nobis humiliter supplicavit, ut VQS inducere ac monere apostolicis Hlteris dignaremur, quatinus in Greciam accedentes ibi studeatis litterarum stuclium reformare, unde rioscitur exordium habuisse. Volentes igitur imperatorem eundem tanto benignius in suis petitionibus exaudire, quanto majorem in majoribus frequenter sumus ejus fidei sinceritatem experti, universitatem vestram rogamus attente et hortamur per apostolica vobis scripta mandantes, quatinus diligentius attendentes, quanta majores vestri difficultates et gravamina sunt perpessi, ut adolescentie sue primitias imbuerent litteralibus disciplinis, non tedeat plerosque vestrum ad terram argento et auro gemmisque refer tarn, frumento, vino et oleo stabilitam et bonorum omnium copiis affluentem accedere, ut ad illius honorem et gloriam a quo est omnis scientie donum sibi et aliis ibidem proficiant preter temporales divitias et honores eterne glorie premia recepturi, Dat, viij kal. Junii.Reg. Vat. Innocentii HI, an. 8, fol. 23*. Rec. ctes Histor, des Gaul. XIX, 475. 1. Balduinus I (1204-1237).

4.

Decretum Odonis episcopi Parisiensis de residentia canonicorum S. Marcelli, et licentia danda canonicis qui studere voluerint. 1205, [ParisiisJ.

Odo Dei gratia Parisiensis episcopus omnibus presentes litteras inspecturis eternam in Domino salutem. Noverint universi, quod nos ecclesiam beati Marcelli considerantes ex canonicorum absentia suo pene servitio et potissimum consilio destitutam, et tarn mortuis quam vivis ipsius ecclesie benefactoribus in posterum providentes de speciali voluntate swmmi pontificis et utriusque capituli Parisiensis videlicet et beati Marcelli assensu cum prudentibus viris habita deliberatione statuimus, ut quicumque de cetero in eadem ecelesia canonicus instituetur, per vm menses scilicet vel xxxii" septimanas, continue vel per partes, ibidem residere et in propria persona tenebitur ecclesie deservire, ita quod dies ilia, qua canonicum villam ingredi vel exire contigerit, nisi alicui horarum interfuerit, in residentia rninime computabitur. Quolibet autem aliorum dierum residentie sue alicui trium, matutinis videlicet aut majori misse sen vesperis, tenebitur interesse, nisi egritudine vel minutione impediatur, alioquin dies ilia non debebit sub tempore residentie comprehend!. Si vero residentiam vm mensium, ut distinctum est, non fecerit, de prebenda sua nichil ultra summam xx solidorum accipiet preter distributiones cotidianas, quibus presens affuerit. Postquam autem canonicus semel per VIH menses residentie tempus expleverit, si peregrinari vel studere voluerit, canonici residentes vel major pars ipsorum eidem dare .licentiam debebunt, et ipsum a scolis aut peregrinatione prohibere non poterunt1, sed de mora peregrinationis aut studii, prout videbitur competens, ordina-

64

CHAUTULARIUM

UN1VEUS.

PARIS.

[1205

bitur. Scolarein tameii bona fide, quando viderinl. expedire capitulo aut major! parti canonicoruin residentium, revocare licebit, et si revocatus infra tenipus competens assignatum redire noluerit, ex tune eum foraneum reputabunt, nisi eis de rationabili impedimento constiterit. Licentia autem inanendi in scolis nulli concedatur, nisi resident vel pro residenti habeatur. Si vero capitulum in danda sen deiieganda studiorum licentia vel in revocatione studeutium excederet, ad Parisieiisem episcopum excessus hujus correctio pertineret. Verum tarn nos qiiam successores nostri Parisienses episcopi duos de canonicis ejusdem ecclesie ad obsequium nostrum, si voluerimus, poterimus evocare, qui licel in propria persona ecclesie non serviant, suarum tamen inte.gre fructus percipient probendarum, quamdiu iiostro vel successorum nostrorum obsequio fuerint mancipati, exceptis cotidianis distributionibus, quas nee ipsi, neque peregrinant.es, neque scolures canonici percipient. Qui de mandate ecclesie erit in negotio ecclesie, pro residenti liabebitur, eL nichilominus percipiet distributiones cotidianas. Obsequium autem inteUigimus episcopale : equitare cum episcopo, esse oflicialem ejus, vel ad servitium episcopi morari iu . domibus suis Parisiensibus, vel mitli ad sedem apostolicain. Gum vero causa studiorum, peregrinalionis, aut episcopalis obsequii aliquem de canonicis absentem esso oonligcrit, canoniciiR providebit ecclesie ydoneum vicarium sine mora, cui dab it xx solidos ad minus per annum preter distributionem, que fiet vicariis. Verum de foraneorum preboudia, vicario primitus a canonicis residentibus instituto, quicquid de fructibus illarum pi'obendurum residuum fuerit, canonicis sacerdotibus et vicariis el, aliis clericis de choro, qui, secundum quod ordinabitur a canonicis, servitio interfucrint, distribuctur in liunc moduin, quod canonici et sacerdos majoris altaris ebdoinadarius, sive sit canonicus sive non canonicus, duplam portionem, reliqui vero sacerdotes et reliqui vicaril simplam accipient, clerici autem de choro dimidiam simple. Hanc itaque institutionem se finniler scrvaluros singuli canonicoruin instituendorum in inslitutionc sua juramenli religionc firmabunt, el quod earn nee per se nee per alium infringero procurabunt. Institutus etiam canonicus non prius in choro sen capitulo recipietur ab aliis, aut fructus percipiet prebendales, donee in capitulo juraverit hec omnia se firmiter servaturinn. Prcterca decanus beali Marc ell i et capitulum hoc se juraverunt bona fide similiter servaluros. In hujus itaque rei perpetuam firmitatem presentem paginam sigilli nostri. munimine fecimus roborari, et prelevea, in hujus facti testiinohium et consensum Hugo decanus et capitulum Parisiense suum sigilhun, et capitulum beati Marcelli similitor suum sigillum huic Cccenml. apponi. Actum anno incarnati Verbi mccv, pontificalus nostri anno viij.Chartul. episcopi Paris, in Biblioth. nat. Pnris. ms. Int. 5526, [ol. 53b. Parvum Chartul, in Arcli. nut. Puris. LL. Wi, p. 90. Gudrard, Can. de Notre-Dame de Paris, I, 75, n 77. 1. Jam saoo. pvaccedonti idom innlto lavgius ficbat a quibusdiun capiLulia. Sic Alexander III 19 Deoemb. (1170-1180) scvibit dccnno ot cnpitulo A.mbianensi; Addidistis inaxipcv, quod qui tantrum vestrorum do licpntiii vcstru cmina sludii TO! povegrinntionis obsentes fuerint, prcbcndnm aunm niMlominus dcboant cum intcgritnto povciporo . Arch. dtSp. do lix Sommo (Amiens). Chartul. I. G> 339, fol. 4511. Gf. Pflugk-IInrttung, Acta pont. Rom. inod. I, 2'i8.

1207]

AB A N N O M C C U S Q U E AD P H I L I P P T J M IV R E G .

FRANC.

65

5. Inn.ocenti.us III in litteris ad Odonem episcopum Paris, directis numerum magistrorum in theologia Parisiis ad octonarium reducit. 1207, Novembris 14, Sutrfr.

Innocentius episcopus servus servorum Dei venerabili fratri .. episcopo Parisiensi salutem et apostolicam benedictionem. Sicut expedire credirnus ut apud civitatem Parisiensem, ad quam pro sacre pagine disciplina Celebris recursus habetur theologorum, sit copia magistrorum, qui parvulis petentibus panem frangant et esurientes animas reficiant pabulo verbi Dei : sic etiam decens est, ut ipsoru'm numerositas refrenetur 1 , ne forsitan propter honerosam multitudinem, que nichil liabet honesti, vel vilescat eorum officium, vel minus composite impleatur, cum Dens omnia fecerit in numero, pondere ac mensura. Hac igitur* consideration prudenter inducti auctoritate presentium firmiter inhibeinus, ut Parisius magistrorum theologie numerus octonarium non transcendat, nisi forte multa necessitas vel utililas 3 hoc exposcat. Nulli ergo oinnino hominum liceat hanc paginam nostre inhibilionis infringere, vel ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursiirum. Dat. Sutrii xviij kal. Decembris, pontificatus nostri anno x.Rog. Vat. Innocent! Ill an. 10, fol. 31A Chartul. episcopi in Bibl. nat. Paris, ms. lat. 5526, fol. 49*. Magnum Chartul. eccl. Paris, in Arch. nat. Paris. LL. 183, fol. 181*. Bulaous, III, 36. 1. Tcmporc Innocentu III numerum theologorum Parisiis fuisse magnum scimus inter alia ex vita Jobannis dc Montmirail, qui ante an. 118% Parisios adiit ad consultandos Parisicnscs theologos : a Cumque Parisi&nscm. urbcm fuissot ingressus, poritoruin theologorum convcntu maxima in unuiu congregate primum quidcm ad oos salutationis verba praomisit . AA. SS. Septcmb. VIII, 221, n 16. In bac navrationo aicut in vita Jobannis I abbatis S. Albani (1195-1214) insupor nobis eat conaervata prima notitia de conaortio magistvorom Parisiansiuin. Vide Gestct abbatum monasterii S. Albani, cd. Rilcy, I, 217. 2. Igitnr decst in Chartul. episcopi. 3.- Ib. Malta utilitas et nccossitas .

O. Decretum Odonis episcopi et capituli Parisiensis circa residentiam cancellarii. 1207, [Parisiis].

Odo Dei gratia Parisiensis episcopus, Hugo decanus et universum capitulura Parisiense omnibus presentes litteras inspecturis in Domino salutem. Notuin facimus universis quod nos residentiam cancellarii Parisiensis attendentes necessariam ease nostre Parisiensi ecclesie et cummunitati (sic] scolarium, de bonorum viroruin consilio et cummuni assensu statuimus in capitulo Parisiensi ut quicumque de cetero cancellarius Parisiensis fuerit, teneatur in persona propria bona fide Parisius residere, et post institudonem suam teneatur juramentum in capitulo exhibere, se facturum residentiam bona fide in ecclesia Parisiensi, quamdiu cancellariam. tenuerit, et quod per se vel per alium nullatenus procurabit, quod relaxetur a juramentb predicto, Statuimus etiam quod nichil de fructibus cancellarie percipere possit, donee pretaxatum exhibuerit in Parisiensi capitulo juramentum. Postquam autem magister Prepositinus1 factus est cancellarius, rogavimus eum ut dictum. Chart. Univ. Paris. I. 9

QQ

CHARTTJLARIUM UNIVERS. PARIS.

[1207

faceret juramentum, et ad necessitatem residence faciende se astringeret. Qui libenter et benigne suum ad hoc inclinavit assensum, et primus juravit in forma predicta, in qua successores sui cancellarii de cetero jurare similiter tenebuntur. Quod ut ratum et firmum permaneat, presentem cartam sigillorum nostrorum fecimus impressions muniri. Actum anno Domini M GG septimo.Originale in Arch. nat. Paris. M. 257, n 2. Desunt duo sigilla, quae olim exstabnnt. Parvum Pastorale in Arch, nat. Paris. LL. 176, p. 203, Magnum Pastorale, ibid. LL. 175, p. 600. JMre noir, ibid. LL. 177, p. 276. Bulaeus, II], 36. 1. Magister Praepositinus seu Praepositivus electua est cancellarius Parisicnsis circa annum 1206, poatquam antecessor cjus Bernardua Chabert (vide supra ad n 1) ad sedcm episcopalom Gebcnnensem evectus crat. Iste ultimus est idem ipse, de quo habetur apud Albricum Trium Fontium (Man. Germ. XXIII, 887): Bcrtrannus, qui erat cancellarius Parisiensis post Pictayinum, factus est arcbiepiscopus Ebredunensis , nam de sede Gebenncnsi circa annum 1212 translatus est ad sedem Ebredunensem. Vide Gallia Christ. XVI, 406. In Obituario S. Victoria legitur ad pridie kal. Decemb. : Obiit dom. Beraardus Gembennensis (sic) episcopus, quondam cancellarius Paris. . Bibl. nat. Paris, ms. lat, 14673, fol. 258. In ecclesia Parisiensi ejus anniversarium celebrabatur 2 non. Mail. Vide Gue"rard, Cart, de Notre-Dame de Paris, IV, 62. Praepoaitiaus Cremonensis (ut legitur in mss. Oxoniae, Coll. -univera., n 61, fol. 201; Bibl, imperial. Vindobon., n 1501J erat Celebris tbeologus, cujus Summa cum initio : Qui producit ventos in multis mss. consei'vatur.

7' Constitutiones Gualae Sichieri S. Mariae in Portion, diaconi cardinalis et apostol. sedis legati circa magistros et scholares Parisienses.1208, [Paris/is].

Volentes autem, quantum cum Deo et honeste possumua, magistris et scolaribus deferre, eatenus erga ipsos rigorem, si quis est, nostre constitutionis duxirnus temperandum, ut, antequam periculum excommunicationis incurratur, adrnonitio generaliter fiat per magistros et comminatio excommunicationis in transgressores. Quibus premissis, si qui forte contumaces et rebelles extiterent, iterum et nominatim sub eadem comminatione et in scolis moneantur, indulta nihilominus ad satisfaciendum dilatione competent!. Quod si forte nee taliter resipiscere voluerint, ex tune per cancellarium, qui pro tempore fuerit, excommunicati denuncientur, et tamdiu ab omnibus evitentur, donee satisfecerint competenter, et ab episcopo, si fuerit presens, vel eo absente ab abbate S. Victoris cum forma ecclesie fuerint absoluti. Precipimus autem magistris in virtute Spiritus Sancti ut predicta omnia, excepto tainen necessitatis excusabilis articulo, diligentius exequantur, ne per negligentiam vel malitiam aliquorum nostre constitutionis auctoritas contemnatur.Mansi, Ampl. concil. coll. XXII, 763, n 8-10. Bulaeus, III, 44. Gonstilutionos soptem priores tractnnt: 1. ne cum clericis et sacerdotibus mulieres commorentur; 2. ne pro sacris illiquid exigatur; 3. do voatibus sacerdotum; 4. do vestibus arcbipreabyterorum, arcbidiaconorum, prepositorum; 5. de vestibus monachorum; G. no clorici et monachi focnus et negotiationem inbonestam. exerceant; 7. ut prelati supradicta observent et faciant observari,- quod capitulum sequentia tonoris ftst: (i Ut autem ab omnibus in tonsura et babitu et conversation bonestas ecclesiastica conservetur, districto precipimus prelatis universis sub attestatione divini judicii firmiter injungentes ut omnia supradicta obsorvent et quantum in ipsis erit faciant a subditis monitione premissa per censuram ecclesiasticam inviolabilitcr observari . Deindo sequitur 8 capitulum: Ut cum magistris et scolaribus agatur indulgentius, ut supra. In Bibl. Arsenalis Paris, ms. 769 (saec. XIII ineunt.) vero, ubi, fol. 113>>, constitute Gualae cum bac superscriptione : Incipit conatitutio Gale , occurrit, ct in Bibl. uat. Paria. ma. lat. 4653, fol. 120 (saec. XTV-XV), desunt capitula supra edita ad magistros et scbolares PariBienses spectantia; poatrelata in nota verba inviolabiliter observari legitur in Arson.: Explicit. In Bibl. Laudunensi ms. 157, fol. 44 (saec. XIII.), invenitur tantummodo principium constitutionis a Gala :editae. 9.

1209]

A.B

A.NNO

M C G U S Q U E A.D

P H I U P P U M IV

KEG.

FRA.NC.

67

8.

Innocentius III ad doctores sacrae paginae, decretorum liberaliumque artiunj. Parisiis commorantes de magistro G. communioni magistrorum restituendo. 1208-1209.

Universis doctoribus sacre pagine, decretorum et liberalium artium Parisius commorantibus. Ex litteris vestre devotionis accepimus, quod cum quidam moderni doctores liberalium artium a rnajorum suorum vestigiis in tribus presertim articulis deviarent, habitu videlicet inhonesto, in lectionum et disputationam ordine non servato, et pio usu in celebrandis exequiis decedentium clericorum jam quasi penitus negligenter onrisso, vos cupientes vestre consulere honestati octo ex vobis juratos ad hoc unanimiter elegistis, uL super dictis articulis de prudentum virorum consilio bona fide statuerent, quod foret expediens et honestum ad illud imp'osterum observandum vos jurainento interposito communiter astringendo, excepto dumtaxat magistro G., qui jurare renuens et formidans fidejussoriam pro se tantum optulit cautionem. Fuit insuper ad cautelam a vobis fide prestita protinus constitutum, ut si quisquam magistrorum adversus alios duceret resistendum et primo, secundo tertiove commonitus infra triduum universitati parere contempneret magistrorum, ex tune beneficio societatis eorum in magistralibus privaretur et quidem hoc ultimum quidam ex vobis simpliciter, quidam vero nisi satisfaceret, ct nonnulli nisi per nos se adinitti ab aliis optineret se intellexisse fatentur. Gum autem supradictus magister G. infra triduum universitati non paruerit, requisitus juxta condictum vestrum, ex tune a vobis habitus est exclusus, qui cum satisfaction.! condigno s