derslİk 9-az new · heydƏr Əlİyev azƏrbaycan xalqinin Ümummİllİ lİderİ elmi redaktor:...

999999999TƏSVİRİ İNCƏSƏNƏT

KƏMALƏCƏFƏRZADƏ

Ümumtəhsilməktəblərinin9-cusinfiüçün“Təsviriincəsənət”fənniüzrə

DƏRSLİK

AzərbaycanRespublikasıTəhsilNazirliyinin03.06.2016-cıiltarixli369№-liəmriilətəsdiqolunmuşdur.

© Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi – 2016

Müəlliflikhüquqlarıqorunur.Xüsusiicazəolmadanbunəşrivəyaxudonunhərhansıhissəsiniyenidənçapetdirmək,surətiniçıxarmaq,

elektroninformasiyavasitələriiləyaymaqqanunaziddir.

“Yaz nəşriyyatı” MMC

Dərslikləbağlırəy,iradvətəkliflə[email protected]ə[email protected]ünvanlaragöndərilməsixahişolunur.

Əməkdaşlığınızüçünəvvəlcədəntəşəkküredirik!

HEYDƏR ƏLİYEVAZƏRBAYCAN XALQININ ÜMUMMİLLİ LİDERİ

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ DÖVLƏT HİMNİ

Üzeyir Hacıbəylinin,

Əhməd Cavadındır.

Azərbaycan! Azərbaycan!Ey qəhrəman övladın şanlı Vətəni!Səndən ötrü can verməyə cümlə hazırız!Səndən ötrü qan tökməyə cümlə qadiriz!Üçrəngli bayrağınla məsud yaşa!Minlərlə can qurban oldu!Sinən hərbə meydan oldu!Hüququndan keçən əsgərHərə bir qəhrəman oldu!

Sən olasan gülüstan,Sənə hər an can qurban!Sənə min bir məhəbbətSinəmdə tutmuş məkan!

Namusunu hifz etməyə,Bayrağını yüksəltməyəCümlə gənclər müştaqdır!Şanlı Vətən! Şanlı Vətən!Azərbaycan! Azərbaycan!

Musiqisi

sözləri

HEYDƏR ƏLİYEVAZƏRBAYCAN XALQININ ÜMUMMİLLİ LİDERİ

Elmi redaktor: R.Әliquliyev, АМЕА-nın həqiqi üzvü, t.е.d., professor

[email protected]

Bədii redaktor: T.MəlikovTexniki redaktor: Z.İsayevKompüter tərtibatçısı: T.Məlikov

Ofset kağızı. Qarnituru: məktəb və arial. Ofset çapı.

İnformatika – 7. Ümumtəhsil məktəbləri üçün dərslik.

R.Mahmudzadə, İ.Sadıqov, N.İsayeva. Bakı. “Yaznəşr”, 2016, 96 səh.

Müəlliflik hüquqları qorunur. Xüsusi icazə olmadan bu nəşri və yaxud onun hər

hansı hissəsini yenidən çap etdirmək, surətini çıxarmaq, elektron informasiya

vasitələri ilə yaymaq qanuna ziddir.


Dərsliklə bağlı rəy, irad və təkliflərin və [email protected] e-mail ünvanlarına göndərilməsi xahiş olunur. Öncədən təşəkkür edirik!

Dil redaktoru: S.Hüseynov

Korrektor: Rəssamlar: M.Hüseynov, E.Məmmədov

1Kağız formatı 70ґ100 /1 . 6

Fiziki çap vərəqi 6. Tiraj 49 500. Pulsuz.

A.Məsimov

İÇİNDƏKİLƏR

1. XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ

1-2. PolSezann:kompozisiya,formavərəng 8

3-4. PabloPikasso:fərqliüslublardaişləyənrəssam 13

5. VasiliKandinski:abstraktsənətdəaxtarışlar 21

6. HenriSpenserMur:heykəltəraşlıqdatəbiətfəlsəfəsi 27

7. PolKli:rəngkarlıqdaxətlərinhərəkəti 31

8. NaumQabo:heykəltəraşlıqdaxətlərinhəndəsəsi 35

9-10. SalvadorDali:dahininsürrealistkainatı 39

11. XuanMiro:realizmdənrəmzlərə 44

12. AlbertoCakometti:heykəlinzərifsilueti 49

2. AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ

13. MikayılUseynov:memarlıqdakonstruktivizminprinsipləri 58

14. MircavadMircavadov:miqyas,rəngvəforma 63

15. ÖmərEldarov:gözəllikvəharmoniya 67

16. TahirSalahov:neftmövzusu 71

17. FazilNəcəfov:insantəsvirindəformaaxtarışları 75

18. ArifHüseynov:Azərbaycannağılı 79

19. FərhadXəlilov:Abşeronmotivləri 83

20. SakitMəmmədov:klassikvəmüasirüslubunsintezi 86

3. ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI

21. Rəssamvəteatrsənəti 94

22. Rəsməsərindənfotoşəkləqədər 100

23. Fotoqrafiyavəkompüter 106

24. Rəssamvəkinosənəti 110

25. Animasiyasənəti 116

26. Karikaturavəşarj:şəkilliəhvalatlar 122

27. Televiziya:rəssamvəekran 129

D Ə R S L İ K L Ə T A N I Ş L I Q

Dərslikdəkimövzularüzrətəlimmateriallarıaşağıdakıardıcıl-lıqlaverilmişdir:

1. “İncəsənət haqqında dialoq”və“Xatırlayın” –mövzuyama-raqoyadansual,şəkil,anlayışlarınçıxarılmasıəvvəllərqaza-nılmışbiliklərəəsaslanırvəaktivfəaliyyətəcəlbedir.

2. “Tanış olun” –tədrismaterialıüzərindəmüstəqilişvəmüza-kirəüçünverilənməzmun.Buradatəsvirisənətintarixi,onuncəmiyyətdəroluhaqqındaməlumatlar,müxtəlifsxemvəcəd-vəllərəksolunur.

3. “Görkəmli sənətkarlar” –Azərbaycanınvədünyanıngörkəmlitəsvirisənətxadimlərininhəyatvəyaradıcılığıilətanışlıq.

4. “Təsviri sənət qalereyası” –estetikmünasibətbildirməküçünAzərbaycanvədünyarəssamlarınınqrafika,rəngkarlıq,hey-kəltəraşlıqvədekorativ-tətbiqisənətəsərlərindənnümunələr.

5. “Düşünün və izah edin” –məzmununmənimsənilməsinəxid-mətgöstərənvətəfəkkürüfəallaşdırmaqüçündüşünməyəvəizahetməyəvadaredənzərurimüzakirəsualları,fikirlər.

6. “Bu maraqlıdır” və “Bilirsinizmi?” –mövzuiləbağlı,habelədünyagörüşünügenişləndirməyəxidmətedənmaraqlıfaktlarvəhadisələrözəksinitapır.

7. “Sənətkar məsləhəti” –yeniüsulvəvasitələrə,təcrübivəya-radıcıtapşırıqlardaəməledilməsivacibsayılanqaydalaradairtövsiyələr.

8. “Sərbəst iş üçün tapşırıqlar” –mövzuiləbağlınəzərivətəc-rübitapşırıqlar;yeniqazanılmışbacarıqlarıntətbiqi,onlarınizahıvərəsminçəkilməsinəyardımedəntəsvirardıcıllığı.

9. “Müəyyən edin”və“Yaradıcı fəaliyyət” –maraqvəbacarığagörəseçimimkanıverəntapşırıqlar.

10. “Özünüzü yoxlayın”və“Ümumiləşdirici tapşırıqlar” –özü-nüqiymətləndirmə və qazanılmış nəticələri ümumiləşdirməkməqsədiləverilənsualvətapşırıqlar.

XX əsrin təsviri sənəti bir sıra cərəyan və üslublar əsasında inkişaf etmişdir: fovizm, kubizm, abstraksionizm, sürrealizm…

Lakin heç bir cərəyan bir-birindən yaranmamış, heç biri yenisinin formalaşmasına səbəb olmamış, heç biri təsviri

sənəti bütövlükdə əhatə etməmişdir. Hər bir cərəyanın taleyi müxtəlif olsa da, onlar yalnız bir-birinə qarşılıqlı təsir

göstərməklə XX əsr təsviri sənətinin tarixini yaratmışdır.

XX ƏSRİNTƏSVİRİ SƏNƏTİ 111

XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ 8

Təsviri sənət qalereyası

POL SEZANN: KOMPOZİSİYA, FORMA və RƏNG

Tanış olunXXəsr təsviri sənətininəsassəciyyəvixüsusiyyətləri rəssamaxta-

rışlarının çoxşaxəli və ziddiyyətli olması idi.Yeni forma və obraz ax-tarışları ilə seçilən fransız rəssamı Pol Sezann postimpressionizmingörkəmlinümayəndələrindənbiridir.O,impressionistlərinsərgilərindəiştiraketmiş,onlarıntəsvirüslububdançoxşeyöyrənmişdir.Lakinim-pressionistlərdənfərqliolaraqSezanntəsvirlərəümumiləşdiricixarak-terverməyəsəygöstərirdi.

“Şaftalılar və armudlar”. 1880-ci illərin sonu.A.S.Puşkin adına Dövlət Təsviri Sənət Muzeyi. Moskva, Rusiya

“Marna sahili”. 1888. Ermitaj. Sankt-Peterburq, Rusiya

1Təmiz rəng–rəngdairəsindəkibütünəsasrənglərvəonlarınçalarları.

Sezannmənzərələr,portretlər,müxtəlifhəyatsəhnələriçəkirdi.Lakinonunyaradıcılıqprinsiplərinatürmortlardadahadolğunəksolunmuşdur.Rəssamsabitkompozisiyadakıtəmiz rəng1 ardıcıllığınınköməyiilətəbiə-tin əzəmətini və onun formalarının üzvi bütövlüyünü aydınlaşdırmağaçalışırdı.

Postimpressionistlərinyaradıcılığındafərqlixüsusiyyətlərhansılaridi?Postimpressionizmcərəyanınahansıməşhurrəssamlarıaidedirlər?

Pol Sezannın əsərlərində rəngin təravəti, formaların ümumiliyi

Nəyəgörəpostimpressionistrəssamlarözəsərlərindəhərbirdetalıre-allıqdakıkimideyil,ümumiləşdirərəkverməyiüstüntuturdular?

İncəsənətə dair dialoq

Xatırlayın

1-2



ROMANTİK DÖVR (1860–1872)Sezannın erkən yaradıcılığında tünd,

dolğunqararənglərüstünlüktəşkiledirdi.Rəssamözduyğu,hissvəbədbinfikirləriniifadəetməyəcəhdgöstərirdi. İlkzaman-larSezannrəng,işıq,formavəyaxmalarlamükəmməlişləyəbilmədiyiüçünfikirlərinisonaqədərifadəetməkdəçətinlikçəkir-di.Onunhəminvaxtlaryaratdığıəsərlər-dədeformasiyayauğramışfiqurlarqeyri-sabittarazlığıiləfərqlənirdi.

“Piano çalan qız”. 1868. Rəssamın bacısı Mari və anasının portreti. Ermitaj. Sankt-Peterburq, Rusiya

PolSezannyaradıcılığınıbirneçəmərhələyəbölməkolar.

İMPRESSİONİST DÖVR(1872–1879)BudövrdəSezannimpressionistlərin

yaradıcılığıilətanışolur,onunəsərlərin-dərəngintəravəti,keçidlərinyumşaqlığıhissolunur.Budövrüçünişıq-havamü-hitinin zərif keçidi və daha işıqlı rəngqammasıxarakterikdir.Onunyaradıcı-lığındamənzərəvəçiçəklinatürmortlarəsasjanraçevrilir.Əşyalarınyerləşməsibaxımındanəsərlərdəhələqəlizdeyil.Onlardarəssamınözbənzərsizrəngça-larlarını – tünd göyümtül-mavi və sa-rımtıl-narıncınınuyğunluğunugörməkmümkündür.

KONSTRUKTİV DÖVR(1879–1888)Sezannyaradıcılığınınkamilliyi ilə

seçilənbudövrsənətkarlıqzirvəsiolubiri formaların və ciddi kompozisiyala-rın harmonik uyğunluğu ilə fərqlənir.Bu onun rəngkarlığın dahi qurucula-rından biri olmasını şərtləndirmişdir.Sezannözəsərlərindəhəndəsiformalar-dandahaçoxistifadəedirvəharmoni-yanınməğzinivurğulayırdı.

“Alma, şaftalı, armud və üzüm”. 1879–1880. Ermitaj. Sankt-Peterburq, Rusiya

“Vazada gül dəs tə si”. 1873–1875. Ermi-taj. Sankt- Peterburq, Rusiya



“Parça və bardaq ilə natürmort”. Təxminən 1899-cu il. Ermitaj.

Sankt-Peterburq, Rusiya

SİNTETİK DÖVR(1888–1899)Bu dövrdə mənzərə və natür-

mortonuuydurmasüjetlərdəndahaçox cəlb edirdi. Sezannın natür-mortları qəlizliyi, müxtəlifölçülüləvazimatvəmeyvələrləyüklənmə-siilədiqqətçəkir.

“Mavi mənzərə”. 1900.Ermitaj, Sankt-Peterburq, Rusiya

ÖZ-ÖZÜNƏ ƏMƏLƏ GƏLƏNRƏNGKARLIQ DÖVRÜ(1900-cü illər)Bu dövrdə rəssamın əsərləri-

nin kompozisiyası əvvəlcədən dü-şünülmür,bilavasitə işprosesindəöz-özünəpeydaolur.Rəssamıncə-sarətlisərtpalitrasındalirikçalar-largörünməyəbaşlayır.

Rəssamınöznatürmortlarındaistifadəetdiyiəşyalarnəqeyri-adi,nədətəmtə-raqlıidi.Zinət,bəzəkəşyaları,zərifipəkonucəlbetmirdi.Odahaçoxmeyvə,tərəvəz,qab-qacaqçəkirdi.PolSezannnatürmortjanrındatəxminən200əsəryaratmışdır.

FransatəsvirisənətininXIXəsrinəsasjanrıolanmənzərədəntədricənimtinaedərəknatürmortakeçməsində,heçşübhəsiz,Sezannınböyükroluolmuşdur.

Bilirsinizmi?

Sezanndünyanıyeniləşdirməyi arzulayırdı.Rəssamı ətrafmühitindinamikası,atmosferdərəngindəyişkənliyi,məkanplanlarımaraqlan-dırmırdı. Əsərlərində dəqiq düzxətlərə az rast gəlinir: onlar gah qat-lanır,gahdaəyilir.Sezannınboyalarıüçrəngin–yaşıl,mavi,noxudu(oxra)vəeləcədəbəyazrənglərinuyarlığıdır.



Pol Sezann(fr. Paul Cézanne)Həyat xronologiyası

Yaşadığı illər

Doğulduğu yer

Təhsili

Üslub və texnika

Əsərlərin mövzusu

Məşhur əsərləri

Müdrik fikirləri

19.01.1839–22.10.1906

Eks-an-Provans,CənubiFransa

Eks-an-Provansdabələdiyyərəssamlıqməktəbi(1858–1860),ParisdəSüisAkademiyası(1861)

postimpressionizm;rəngkarlıq

mənzərə,natürmort,portret

“ViktorŞokeninportreti”(1875),“Küçəboyuncaev-lər”(1881),“Estakkörfəzi” (1886),“Qırmızı jiletlioğlan”(təxminən1890),“Kartoynayanlar” (1890–1892), “İri şamağacı” (1892–1896), “Sent-Viktuardağı”(1902–1904)vəs.Nə xətlər, nə də formalar mövcuddur, yalnız ziddiyyətlər var. Bu ziddiyyətlər qara və ağ deyil, rəng duyumu ilə əmələ gəlir. Forma çalarların dəqiq nisbəti ilə yaranır. Çalarlar harmonik və ardıcıl düzüldükdə əsər öz-özünə yaranır.

GÖRKƏMLİ SƏNƏTKARLAR

PolSezannınyaradıcılığıhaqqındasayt:http://paulcezanne.tumblr.com/

Sezannözününoxşardüzbucaqlıyaxmasiste-miniicadetmişdi:yaxmalövhənindiaqonalıüzrəyuxarısağküncdənaşağısolküncəenirvəbütünkətanıbürüyürdü.Zamankeçdikcəo,yaxmanınistiqamətinitəkcəmüxtəlifəsərlərdədeyil,həmdə eyni əsərin müxtəlif hissələrində dəyişirdi.Ammahərsahəniniçindəyaxmanıneyniformanısaxlamasınavəeyniparalelistiqamətdəyayılma-sınaciddidiqqətyetirirdi.Yaxmanınbucürya-yılmasıSezannrəngkarlığınaparça,həttaxalçasəthiiləoxşarlıq,“Medanqəsri”kimiəsərlərəisəritmikhərəkəthissibəxşedir.

Bu maraqlıdır

“Medan qəsri”. 1881.Kunsthauz muzeyi. Sürix, İsveçrə

Pol Sezanndan fərqli olaraq postimpressionist üslubunda fəaliyyət göstərən hansı rəssam özünəməxsus yaxma sistemi yaratmışdı? O öz əsərlərində bunu necə əks etdirirdi?

Düşünün və izah edin



3. P.Sezannınyaradıcılığıhaqqındaəlavəməlumattoplayınvətəqdimedin.

1. Karandaşla eskiz 2. Rəngləmə

Müəyyən edin1. P.Sezannınmüxtəlifyaradıcılıqdövrlərininəsasxüsusiyyətlərihan-

sılardır?

Yaradıcı fəaliyyət2. P.Sezannınnatürmortlarındanbirinitəkrarlamağaçalışın.

Sənətkar məsləhətiSezannınəsərinitəkrarlayarkənəvvəlcəonunsadəkarandaşlaeskiziniçəkin.Masa,stulvəqatlanmışparçanınyerlərinimüəyyənedin.Meyvəvəbardağırəngləyərkəntəmizrənglərdənistifadəedin.

Təchizat: pastel təbaşirlər, quaş, akvarel

3 P.Sezannınəsərləriimpressionistlərinəsərlərindənnəiləfərqlənir?3 TəsvirisənətininkişafındaP.Sezannınrolunədənibarətdir?

Sərbəst iş üçün tapşırıqlar

Özünüzü yoxlayın

2Kubizm(fr. cubisme,cube–kub)–XXəsrinəvvəllərindəilknəhəngformalistcərəyan.Klassikincəsənətinböhrankeçirməsikubizminyaranmasınışərtləndirmişdi.Rəssamlarnaturanınəsasınısadəhəndəsiformalarıntəşkiletdiyiniəsasgötürürdülər.

Rəngkarlığa özünəməxsus baxış Sezannı müasirlərindən fərqlən-dirdi.O,XIXəsrinsonunaxasolanimpressionizmüslubuiləXXəsrinəvvəllərininyenibədiiistiqaməti–kubizm2arasındakörpüsaldı.Təsvi-risənətdəyeniliyinəsasınıqoyanSezannınrolugələcəknəsillərtərəfin-dənlayiqincəqiymətləndirildi.

PolSezanntəkcədahikompozisiyadeyil,həmdəböyükkoloritustasıidi.KlassisizmvəromantizmənənələriniəsasgötürənSezannonlarıtamqovuşdurmaqlabütövbirdövrübaşavurdu.Sonrakınəsillərbuhəqiqətietirafetdilərki,Sezannsənətaləmindəyeniyolaçmışdır.


“Yelpikli xanım”. 1907. Dövlət Ermitaj Muzeyi. Sankt-Peterburq, Rusiya

“Masada çörək və meyvə qabı”. 1909. Bazel Təsviri Sənət Muze-yinin kolleksiyası. İsveçrə

“Kraliça İzabo”. 1909. A.S.Puş-kin adına Dövlət Təsviri Sənət Muzeyi. Moskva, Rusiya


Tanış olunDünyanıhəndəsifiqurformalarıvasitəsilədərkedənprimitivizm,əs-

lində,eləkubizmdir.BucərəyanınmənbəyiözəksiniyalnızPolSezannınrəngkarlıqəsərlərindətapmamışdır.Kubizminənməşhurnümayəndələ-rindənbiridünyaşöhrətliPabloPikassodur.O,müxtəlifhəndəsiforma-larınbirləşməsindəntamamiləyenivəqeyri-adisənətəsərləriyaradırdı.

PabloPikassonunyaradıcılığıçoxzəngindir.O,dünyatəsvirisənəttarixinəkubizminyaradıcısıkimidaxilolsada,kubizmonunyaradıcılı-ğındakıdövrlərdənbirini(onilini)təşkiledir.

Primitivizmüslubundayaradılanəsərlərhaqqındanədeməkolar?Bucərəyanınəsasideyasınədənibarətidi?

Pikassonun əsərlərində sadə həndəsi formalar


Əşyalarınformalarınındəyişdirilməsi,onlarınsadələşdirilməsi,müx-təlifhəndəsifiqurlardantəşkilolunmasıhansıüslubaişarədir?

Xatırlayın

PABLO PİKASSO: FƏRQLİ ÜSLUBLARDA İŞLƏYƏN RƏSSAM3-4

Təsvirisənətineləbirjanrıyoxdurki,Pikassooradaözünüsınamasın.Onunəsərlərininrəngkarlıqjanrlarınabölünməsitamamiləşərtidir.Rəs-samınəsərlərijanragörədeyil,onunyaradıcılığınınbuvəyadigərmər-hələsinimüəyyənedənüslubvərənglərinüstünlüyünəgörəfərqlənir.


PABLO PİKASSO: FƏRQLİ ÜSLUBLARDA İŞLƏYƏN RƏSSAM

ERKƏN İLLƏR (1889–1901)Balaca Pablo artıq üç yaşından

rəsmçəkməyəhəvəsgöstərməyəbaş-layır. “Sarı pikador” Pikassonunöküz döyüşünün təəssüratı altındayağlıboya ilə çəkdiyi ilk rəsmlərin-dənbirihesabedilir.

MAVİ DÖVR (1901–1904)1901-ci ilin payızındaPikasso öz

fərdi üslubuna doğru sıçrayış edir.Həminvaxtadəko,impressionistlərinistedadlışagirdivətəqlidçisiolmuş-dur.1901-ciildənmavidövrbaşlayır.

“Ana və uşaq”. 1901 (20 ya şında). Foqqa Mu ze yi, Harvard İncəsənət Mu zeyi. ABŞ

“Sarı pikador”. 1889 (8 yaşında). Rəssa-mın oğlu Klod Pikasso nun şəxsi kolleksi-yası

“Şar üzərində qızcığaz”. 1905 (24 yaşında). A.S. Puşkin adına Dövlət Təsviri Sənət

Muzeyi. Moskva, Rusiya

ÇƏHRAYI DÖVR (1905–1906)Çəhrayıdövrüçoxzamanhəmdə sirk

dövrüadlandırırlar.Pikassonunyenirəng-karlığının sevimli motivlərindən biri sirkmövzusudur.O,sonsuzsaydaarlekin-təlxəkvəakrobatlarınşəkilləriniçəkmişdir.

ƏnənəviolaraqPikassonunyaradıcılığını11dövrəayırmaqolar:



AFRİKA DÖVRÜ (1907–1909)BudövrdəPikasso özüüçün arxaik (köh-

nə)Afrikaincəsənətinikəşfedirvəonuözya-radıcılıq üslubuna uyğunlaşdırmaq zərurətinihiss edir. O, təsvir etdiyi əşyaların formasınısadələşdirməyə, onlarımonumental və ifadəlietməyəbaşlayır.Buqısadövrübəzən“sezann-sayağı”adlandırırlar,çünkihəminvaxtlarPi-kasso təsvirdə Sezann metodunu – formalarışar,silindr,konusformasınadəksadələşdirmə-yisınayır.Afrikadövrükubizmin“ixtirasına”gətirib çıxardı. “Avinyon qızları”Pikassonunkubizmüslubundayaradılmışilkəsərisayılır. “Avinyon qızları”. 1907 (26 yaşın-

da). Müasir İncə sənət Muzeyi. Nyu-York, ABŞ

ANALİTİK KUBİZM (1909–1912)Analitik kubizm dövrü rəngkarlığının

fərqli xüsusiyyətlərindən biri – monoxrom-luqdur1. İkincisi,hərbirdetalındəqiq ifadə-sindən imtina etməkdir. Digər fərqləndiricixüsusiyyət – kubizmdə perspektiv və onunqanunlarıyoxa çıxır.Nəyin təsvir edildiyi-niyalnıztək-təkdetallarınəlamətinəəsasənanlamaq olar. Pikasso onları “atribut” ad-landırırdı.Rəssamlardünyanınnecəgörün-düyünüdeyil, necə qurulduğunu öyrənməkvəanaliz–“təhlil”etməkistəyirdilər.

“Mandolinalı qız”. 1910 (29 yaşında). Müasir İncəsənət Muzeyi. Nyu-York, ABŞ

1Monoxrom(yun. – birrəngli)–birrəngləişlənilmiş;birrəngdaşıyan.2Kollaj(fr. collage)–təsvirisənətdəüsulvətexnika.Rəngvəfakturayagörəfərqlənənhərhansıbirsəthüzərinəyapışdırılmışmüxtəlifmateriallar.

SİNTETİK KUBİZM (1912–1917)Kubizmin bu dövrü təsadüfən sintetik

adlandırılmayıb.Pikassoözdekorativkollaj-larını2 yaradaraq onları sanki “sintez edir”.Kompozisiyalarrəngliolurvədekorativləşir.Həmin dövrdə onun tablolarında şriftlər vətək-təkhərflərgörünür.

“Masada meyvələrlə natürmort”. 1915 (34 yaşın-da). Kolumbus İncəsənət Muzeyi. ABŞ



3Sürrealizm (fr. surrealisme–realizmdənüstün)–XXəsrinbirinciyarısındadünyain-cəsənətindəkibədiiistiqamət.Sürrealizmqəribəliyi,ağılaziddiliyi,ümumiqəbulolun-muş standartlarauğunsuzluğu ilə xarakterizə edilir.Hərəkatın özümüxtəlif olsa da,ümumiməqsəd– şüuraltı yaradıcı qüvvənin azadlığı və ağıl üzərindəüstünlüyündənibarətidi.

“Olqanın kresloda portreti”. 1917 (36 yaşında). Pikasso Muzeyi. Paris, Fransa

KLASSİSİZM DÖVRÜ (1917–1925)Klassisizm Pikassonun həyat və yaradıcılı-

ğındaçoxparlaqvəzəngindövrdür.O,onilər-zində altı rus balet quruluşunun bədii tərtiba-tındaiştirakedib.Əhatəsindəkimühit–klassikbalet,həmdəRomavəbütünlükdəantikmemar-lıqklassikasının təsirionunəsərlərininüslubu-nu müəyyənləşdirmişdir. Pikasso klassikanındərhaltanınan,lakinözünəməxsusvəbənzərsizvariantınıyaratmışdır.

SÜRREALİZM3 DÖVRÜ (1925–1937)HəminillərdəsürrealizmcərəyanıPikassoya

təsir göstərməyə başlayır. O, qadınların təsvirolunduğubirneçətabloçəkirvəoradakıforma-larıyaradarkənkubizminhəndəsitərziiləhəyatielementləri birləşdirir. O,Afrika heykəltəraşlı-ğından aldığı təəssüratlarını kubizm və sürre-alizm üsulları vasitəsilə uyğunlaşdıraraq hey-kəltəraşlıqlaaktivməşğulolmağadavamedir.

“Qiraət”. 1932 (51 yaşında).Pikasso Muzeyi. Paris, Fransa

“Ağlayan qadın”. 1937 (56 yaşında).Teyt qalereyası. London, Böyük Britaniya

30-cu İLLƏRİN SONU və MÜHARİBƏDÖVRÜ (1937–1945)O, 1930-cu illərin sonunda, II Dünyamüha-

ribəsiərəfəsində,eləcədəonunvətəniİspaniyanıbürümüş müharibə zamanı xeyli ağlayan qadınportretiçəkir.



Pikassonun əsərləri böyük ictimai əhəmiyyət daşıyırdı. 1937-ci ilin apre-lindəalmanaviasiyasıtərəfindənİspaniyanınşimalındakıdincGernikaşəhəridağıdılmış,neçəmininsanzərərçəkmiş,təxminənikiminnəfərhəlakolmuş-

MÜHARİBƏDƏN SONRAKI DÖVR(1945–1954)Həyatsevərlik dolu bu

rəsminçəkildiyiilIIDün-yamüharibəsininbaşaçat-dığı zamana təsadüf edir.Parisin uzunmüddətli iş-ğalındansonraPikassoye-nidən coşqun yaradıcılıqdövrüyaşayır.

SON DÖVR (1954–1973)Pikassogələcəkkubizmintəmə-

liniaraşdırır.Formalarartıqbölü-nür–səthəyayılır.PikassoqismənSezannın, qismən də Luvrda öy-rəndiyiqədimAfrikavəİberiyain-cəsənətinintəsirialtındaçalışır.

“Həyatın sevinci”. 1946 (65 yaşında). Pikasso Muzeyi. Antib, Fransa.

“Qəlyan çəkən zadəgan”(fraqment).1968 (87 yaşında). Şəxsi kolleksiya

Bilirsinizmi?

“Gernika”. 1937. Ölçüsü: 4x8 m. Kraliça Sofi ya Muzeyi. Madrid, İspaniya



Bədii əsərin yaranmasına təkan verən səbəb nədir? Rəssamların şahidi olduq-ları hadisələri əsərlərində əks etdirmələri nədən xəbər verir?


PabloPikassonunyaradıcılığıhaqqındasaytlar:http://www.picasso.fr/;http://www.picasso-pablo.ru/

du.Rəssamınbuvəhşiliyiəksetdirən“Gernika”sıXXyüzilliyinəngüclübədii-siyasiəsərihesabolunur.İstərPikassodanəvvəl,istərsədəondansonraheçkimmüharibəəleyhinəbuqədərqüdrətlibədiifikirbildirməmişdir.

1949-cu ildəParisdəSülh tərəfdarlarınınDünya Konqresinin plakatında Pikassonunçəkdiyi məşhur “Sülh göyərçini” təsvir olu-nur. Bu göyərçin bütünYer kürəsini “dövrəvurmuş”vəbəşəriyyətüçünsülhrəmzinəçev-rilmişdir.

Yaşadığı illər

Doğulduğu yer

Təhsili

Ad və mükafatları

Üslub və texnika



Müdrik fikirləri

25.10.1881–08.04.1973

Malaqa,İspaniya

San-FernandoZərifSənətlərKralAkademiyası

BeynəlxalqSülhmükafatı(1950);BeynəlxalqLeninmükafatı(1962)postimpressionizm,kubizm,sürrealizm;rəngkar,hey-kəltəraş,qrafik,teatrrəssamı,keramikaçıvədizayner

portret,natürmort,süjetliəsərlər,mənzərə

“Qatır” (1898), “Qəlyan tutmuş oğlan” (1905),“Hörmə stul ilə natürmort” (1912), “Üçmusiqiçi”(1921), “Çimərlikdə qaçan iki qadın” (1922), “Çıl-paq qadın, yaşıl yarpaqlar və büst” (1932), “DoraMaarın portreti” (1937), “Bağda əyləşmiş qadın”(1938),“Aralıqdənizimənzərəsi”(1952)vəs.Uşaq vaxtı mən Rafael kimi çəkirdim, lakin uşaqlar kimi çəkməyi öyrənmək üçün mənə bir ömür gərək oldu.

Pablo Pikasso(Pablo Picasso)Həyat xronologiyası




Müəyyən edin1. P.Pikassonunyaradıcılıqdövrlərinəiləfərqlənir?

Yaradıcı fəaliyyət2. Ətrafınızdaolanlarıkubizmüslubundaçəkin;məsələn:natürmort,

portret,mənzərəvəs.

Təchizat: rəngli karandaşlar, flomasterlər, pastel təbaşirlər, quaş Sərbəst iş üçün tapşırıqlar

Kubizmözinkişafındaüçmərhələdənkeçmişdir:sezannsayağıkubizm(PolSezannın 1909-cu ilədək olan yaradıcılıq dövrü), analitik və sintetik kubizm(PabloPikassonunyaradıcılığı).

Sezanndövrüüçüniri,birqədərkobudformalarxarakterikdir.İkincidövr(1909–1912)təsvirolunanəşyanındahaçoxxırdadetallarlaverilməsiiləfərqlə-nir.Sintetikdövrün(1913–1914)əsasüsulunuisəkollajtəşkiledir.

Bu maraqlıdır

Kubizmcərəyanınamənsubrəssamlarbilərəkdənrəngpalitrasındanistifadəni məhdudlaşdırırdılar. Kubizm üslubundakı tablolarda sankirəngazlığımüşahidəolunur.Çünkiəsərlərintonçalarlarını,əsasən,boz,qaravəhəttaqəhvəyirənglərtəşkiledir.

Rəngkarlıqdakubizm–sadəcəəşyanıntəsvirideyil.Bu,əşyanındü-şünərəkdağıdılmışvərəssamınşüurundayenidənyaradılmıştəsviridir.

Kubizmüsluburəngkarlığıninkişafınaçoxböyüktəsirgöstərdi,mə-kanda faktura və həcmin verilməsi üsulları barədə rəssamların təsəv-vürünüdəyişdi.Məhzkubizmdigərcərəyanlarayolaçdı,tamaşaçılarakubizmüslubundatəsviredilmişrəmzləriözlərininistədiklərikimiyoz-masınaimkanverdi.

Beləliklə,kubizmözqarşısınatəsvirideyil,fəlsəfivəzifəniqoymuşdu.Aydındırki,konkretəşyanırealtəsviretməkəşyaanlayışınıntəsvirin-dənasandır.

Pikasso uzun yaradıcılıq fəaliyyəti illərində təxminən 80min əsəryaratmışdır.Hələ1970-ciildə,PikassohəyatdaolarkənBarselonadaPi-kassoMuzeyiaçılmışdı.1985-ci ildə isərəssamınvarisləriParisdəPi-kassoMuzeyiniyaratdılar.

XXəsrtəsvirisənətindəPikassoənməşhursənətkarkimibütünöl-kələrinrəssamlarınagüclütəsirgöstərmişdir.



Sənətkar məsləhətiƏvvəlcəvərəqdəçəkəcəyinizirealformadatəsviredin.Sonraçəkdiyiniztəs-virimüxtəlifhəndəsiformalarvasitəsiləhissələrəayırın.

Butapşırığıkompüterdə“Microsoft Paint”proqramıvasitəsilədəyerinəyetir-məkolar.

3. P.Pikassonunyaradıcılığıhaqqındaəlavəməlumattoplayınvətəq-dimedin.

3 Postimpressionizmkubizmdənnəiləfərqlənir?3 SezannvəPikassonunkubizmüslubluəsərlərindəhansıümumivəfərqli cəhətlərvar?



VASİLİ KANDİNSKİ: ABSTRAKT SƏNƏTDƏ AXTARIŞLAR

Tanış olunİnsanlar hələ qədim zamanlardan ətraf aləmin gözəlliyini vəmöh-

təşəmliyinitəsviretməyəcəhdgöstəriblər.İncəsənətdəhərbircərəyanbuvəyadigərdövrlərdəyaşayaninsanlarındünyanındərkedilməsiiləbağlımüəyyənməqsədlərəçatmasınasəygöstərir.

Lakinrəngkarlıqdavəheykəltəraşlıqdaeləüslublarvarki,onlarkon-kretobrazıdeyil,təsviredilənləriformasızçatdırmağasəygöstərir.Beləincəsənətinməqsədi – təxəyyülü inkişaf etdirməkdir. Belə yaradıcılıqnümunələriniizləyənhərkəsözüüçünoradabaşadüşülənitapır.

1910–1913-cü illərdəeynivaxtdaAvropanınbirneçəölkəsindəmücər-rəd,formasızincəsənət–abstraksionizm1yarandı.Ohəmindövrədəktəsvirisənətdətətbiqolunangörünməmişsınaqvətəcrübələrnəticəsindəmeydanagəldi.Birsırarəssamlarilhamalmaqüçüngerçəkhəyatdaheçbirsəbəbtapabilmirdi,realəşyalaronlarıdahamaraqlandırmırdı.Hərhansıbirmodelinbütünincəliklərinirəssamdandahayaxşıçatdırmağaqabilolanfotosənəti-nincoşquninkişafınınbumeyildəroluazolmadı.Beləliklə,fırçaustalarıfo-toşəklinməharətləöhdəsindəngəldiyibirsıravəzifələrdənazadoldular.

Rəssamtablosundakıxət-lərvəboyaləkələrişagirdrəsmindən nə ilə fərqlə-nir?Bumüəmmalı,çox-larınındərketmədiyivəonları daim düşünməyəməcburedənrəsmlərnəyibildirir?

Ortaəsrlərdənbaşlayaraqmüasirdövrümüzədəktəsvirisənətinmüx-təlifjanrlarındaüslubvətexnikalarnecədəyişmişdir?


Xatırlayın

5

Şagird rəsmiV.Kandinski. “Dağ”. 1909. Lenbahhauz qa lereyası. Münhen, Almaniya

1Abstraksionizm (abstrakt incəsənət), mücərrəd incəsənət (lat. abstractio) – XXəsrtəsvirisənətindəformalist(rəsmiyyətçi)cərəyan.Rəssamlartəsvirisənətinnövlərindəreallığıntəsviriəlamətlərindənimtinaetmişlər.Bədiiyaradıcılıqdantamamiləuzaqlaşanrəssaməsərlərininkompozisiyasımüxtəlifsəthlərdən,rənglihissələrdən,xətlərdənibarətidi.

XX ƏSRİN TƏSVİRİ SƏNƏTİ


Təsviri sənət qalereyasıRəng parçalarının və sınıq xətlərin birləşməsindən yaranan kompozisiyalar

Abstraksionizmkubizminəsasındayarandığındanonunməntiqida-vamı sayılırdı. Kubizm yaradıcı prosesi əşyavi aləmdən mücərrədliyədoğruapardı.Mücərrədincəsənətdünyanın,həyatınvəinsanşüurununsirləriniaşkaraçıxarırdı.Abstraktüslubdafəaliyyətgöstərənrəssamlarözkompozisiyalarınıformalelementlərin–xətt,rəngparçası,formanınyayınanxaricigörünüşüəsasındaqururdular.

Pikassokubizmprinsiplərinitəkmilləşdirərək,zəifdəolsa,təsvirləgerçək obyektlər arasındakı əlaqəni saxlamış, tammücərrədliyə gedibçatmamışdır.Pikassonunyeniliklərinidigərrəssamlarbaşaçatdırdılar.

Rəngkarlığındili rus rəssamıvəqrafiki, abstrakt sənətinbanisivənəzəriyyəçilərindən biri olan Vasili Kandinskinin əsərlərində tədricənmücərrədləşir,obrazlılığınıvəformasınıitirir.

“Qarışıqlıq”. 1917. Dövlət Tretyakov Qalereyası. Moskva, Rusiya

22

“Kəsişən xətt”. 1923. Düsseldorf. Şimali Reyn vilayətinin rəssamlıq toplusu. Vestfaliya, Al-maniya

Kandinskibirçoxtablolarınyaradıcısı,rəssamlıqbarədəbirneçəki-tabınmüəllifivətədqiqatçı-etnoqrafdır.BirzamanlarMikelancelohey-kəltəraşlığamünasibətidəyişdiyikimi,Kandinskidərəngkarlıqbarədətəsəvvürləri alt-üst etdi.Kandinski abstrakt sənətə impressionizmdənkeçərəkgəlmiş,onunilkəsərləribuüslubdaçəkilmişdir.1910-cuildənbaşlayaraqKandinski,əsasən,sırfabstrakttablolarçəkirdi.Kandinski-ninsözlərinəgörə,onunbütünabstraktəsərləriüçqrupabölünür:imp-ressiya,improvizəvəkompozisiyalar.

Əgərimpressiyaxaricialəmintəəssüratıkimiyaranırsa,improvizəisə,əksinə,şüurdanasılıolmayaraqdaxilitəəssüratıifadəedir.Nəhayət,kom-pozisiya–abstrakt rəngkarlığınalivə ənardıcıl formasıdır.Buradager-çəklikləbirbaşaheçbirəlaqəyoxdur,onlarınyaradılmasındaşüuriştirakedir.VasiliKandinskiüçünkompozisiyabiranlayışolaraqistənilənyaradıcıfəaliyyətintəməlidir.Rəngparçalarıvəxətlərhərəkətqüvvəsinincəlbedi-



“Moskva 1”. 1916. Döv-lət Tretyakov Qalereyası. Moskva, Rusiya

“İmprovizə 30” (“Toplar”). 1913

“Kompozisiya VIII”. 1923. R.Quq gen-haym Muzeyi. Nyu-York, ABŞ

ciruhunuyaradır.Kandinskibirçoxkompozisiyalarınaadvermir,sadəcənömrələyirdi(onbeləəsərdənyeddisibugünədəkqorunubsaxlanılmışdır).

VasiliKandinskininyaradıcılığıhaqqındasaytlar:http://www.wassilykandinsky.ru/;http://v-kandinsky.ru/;http://www.kandinsky-art.ru/

Yaşadığı illər

Doğulduğu yer

Təhsili


Üslub və texnika



Müdrik fikirləri

16.12.1866–13.12.1944

Moskva,Rusiya

Moskva Dövlət Universitetinin hüquq fakültəsi(1885–1893), Anton Aşbenin özəl studiyası (Mün-hen),MünhenRəssamlıqAkademiyası(1900)

Moskva Dövlət Universitetinin professoru, RusiyaRəssamlıqAkademiyasınınvitse-prezidenti.Merku-ridəbirkraterKandinskininşərəfinəadlandırılıbabstraksionizm;rəngkar,qrafikvətəsvirisənətnəzəriyyəçisi

mənzərə,süjetliəsərlər

“QədimşəhərII”(1902),“Göyatlı”(1903),“Münhendəevlər”(1908),“Oxatanlarəsm”(1909),“İkiqovaqağacıiləmənzərə”(1912),“KompozisiyaVII”(1913),“Kön-dələnxətt”(1923),“Qırmızıgeyimlikiçikarzu”(1925),“Zərifyüksəliş”(1934),“Fərqlihadisələr”(1941)vəs.

İncəsənət daxili gözəlliyi üzə çıxarmaq üçün zahiri gözəl-likdən də imtina etməlidir. Lakin bu gözəllik buna hazır olmayan tamaşaçıya eybəcərlik kimi görünə bilər.

Vasili Vasilyeviç Kandinski(Васи́лий Васи́льевич Канди́нский)Həyat xronologiyası




24

Verilmiş abstrakt əsərlərin adları yuxarıda haqqında danışılan üç qrupa uy-ğun gəlirmi? Öz cavabınızı əsaslandırın.


“Kazaklar” əsəri detallarda1910. Dövlət Tretyakov Qalereyası. Moskva, Rusiya

VasiliKandinskinin“Kazaklar”tablosurəssamınənmaraqlıəsərlə-rindənsayılır.Təpələringörüntüsü,üfüqxətti,atçapankazaklarınsilu-etləritablonunümumidinamikası,ayrı-ayrıforma,xəttvərəngparça-larıiləvəhdəttəşkiledir.

Kandinski rənginməxsusi simvolizmini həmişə incəliklə duyurdu.Onunbütünəsərlərindərənglərxüsusirəmziməna(ağrəng–dirçəliş,yenibaşlanğıc;qara–ölüm,həyatınsönməsi;qırmızı–cəsurluqvəözü-nüqurbanvermək)daşıyır.Onunəsərlərindəsadəcərənglərdeyil,xətlərdəxüsusirəmzlərəçevrilir.

1. 2.

4.

5.

6.

3.

1. Atəş açan silahlar və ya maneələr.Sol tərəfdəkiparalelxətlərqırmızıtüstüyəbürünmüşatəşsaçansilahlarda,maneələrdəolabilər.

2. Döyüşən süvarilər.Ağatlarınbelindədöyüşənkazaklarıqırmızıpapaq-larından,sarıəlcəklərindənvəuzun,itiqılınclarındantanımaqmümkündür.



Kandinski“Amazonka”və“Amazon-kadağlarda”adlışüşəüzərindədekora-tivkompozisiyalardayaradıb.Bukom-pozisiyalardan biri Azərbaycan MilliİncəsənətMuzeyindəsaxlanılır.

Bilirsinizmi?

“Amazonka”. 1911. Şüşə üzərində təsvir, 16x13 sm. Milli İncəsənət Muzeyi.

Bakı, Azərbaycan

Kandinskivədigərabstraktsənə-tinrəssamlarıözzəmanələrinin–dəyi-şikliklər,inqilablar,elmdəkəşflər,eks-perimentlərdövrününövladlarıidilər.İncəsənətdədünyadabaşverənlərdənkənardaqalabilməzdi.

Kandinskiaydınxətlərin,ala-bə-zək rəng parçalarının dili ilə insanşüurunatoxunmadanbirbaşaonunqəlbinətəsirgöstərməkistəyirdi.O,təsvirisənətidahaçoxabstraktolanmusiqiyəyaxınlaşdırmaqistəyirdi.Bu incəsənət insanınfikirləriniparçalamır, əksinə,onuqeyri-standartfəlsəfidüşüncəobrazınaalışdırırdı.

Abstrakt sənət hər kəs tərəfindən qavranıla bilməz. Bunun üçünmüəyyən hazırlıq olmalıdır. Lakin bunu incəsənətin inkişafının artıqbaşaçatmışaxtarışlar, təcrübələrdövrütəkqəbuletməkvəqiymətlən-dirmək lazımdır. Bədii cərəyan kimi abstraksionizmmüasirmemarlıqüslubunun,dizaynın,sənaye,tətbiqivədekorativ-tətbiqisənətintəşək-külünəvəinkişafınaböyüktəsirgöstərmişdir.

Tarix milyonlarla insan yaradır, amma tarixin axarını dəyişməyətək-təkinsanlarınkifayətqədərgücüvəistedadıçatır.VasiliKandinskidəincəsənətininkişaftarixindəaparıcışəxsiyyətlərdənbiriolmaqüçünkifayətedəcəkkeyfiyyətlərəmalikinsanidi.

İllərsonra,artıqdahisənətkarkimitanınandarəssamçoxsaylısəya-hətlərəçıxır,sənətadamlarıvətənqidçilərtərəfindənyüksəkqiymətlən-dirilənsərgilərnümayişetdirir.IIDünyamüharibəsibaşlayanzamanabs-traksionizmfaşistlərtərəfindənümidsizliksənətikimielanedilir.

3. Göyqurşağı-körpü.Göyqurşağıəsərinsoltərəfininarxaplanındakıməkanısarayınucaldığımavitəpəiləbirləşdirir.Göyqurşağıburadakörpününrəmzidir.

4. Quşlar.ZiqzaqlarvəV-şəkillixətləruçanquşdəstəsinitəsviredir.5. Kazaklar və şiş təpələr.Qırmızıpapaqlıüçkazakmavitəpəninfonunda

təsviredilib.6. Təpədəki saray.Alçaqqalanıxatırladanqəsrincizgiləribirneçəxəttva-

sitəsiləgöstərilib.



26

Təchizat: rəngli karandaşlar, flomasterlər, pastel təbaşirlər, quaş, tuş Sərbəst iş üçün tapşırıqlar

Müəyyən edin1. Kandinskininrənginpsixolojitəsirihaqqındafikrininecəbaşadü-

şürsünüz? “Rəng–insanruhunabilavasitətəsiredəbiləcəkvasitədir.Rəng–

pianonunklavişidir;göz–kiçikçəkicdir;qəlb–çoxsimliroyaldır.Rəssamınəliməqsədyönlüşəkildəbuvəyadigərklavişvasitəsiləin-sanqəlbinititrədir”.

Yaradıcı fəaliyyət2. “Bizim küçə (park, bulvar)”mövzusunda abstraktmənzərə çəkin.

Xətt,formavərənglərvasitəsiləabstraktüslubunəsasxüsusiyyət-lərinigöstərməyəçalışın.

Sənətkar məsləhətiAbstrakt sənətdə fırçadan əlavə, barmaqlar və süngər də rəsmə maraqlı ef-fekt verir. Abstraksionistlər arasında əllə çəkmək ona görə məqbul hesab olu-nurdu ki, rəssam fırça ilə yox, qəlbiylə işləyir. Bu üslubda işləyərkən karan-daşla ilkin qaralamalar etmək məqbul sayılmır.

Mücərrəd rəsmi necə çəkməliİncəsənətdə abstraksionizm forma və əşyaların dəqiq deyil, təqribi təsviri ilə xarakterizə olunur. Abstrakt rəsm vasitəsilə siz məhz özünüzün görə bildiyi-nizi, ya da, sadəcə, əhvali-ruhiyyənizi nümayiş etdirə bilərsiniz.Abstrakt rəngkarlıq çoxları üçün sadə görünür, lakin o, klassik rəngkarlıq-dan daha çətin ola bilər. Bu, abstrakt sənətin qayda və normalarına riayət etməməkdən irəli gəlir.

2007-ciildənRusiyadarəssamınxatirəsinəehtiraməlamətikimihəriltəqdimedilənKandinskimükafatıtəsisolunub.Yaradıcılığıbuvəyadigərtərzdəmüasir incəsənətin inkişafınatəsirgöstərənrəssamlarbumükafataiddiaçıolabilərlər.

3. V.Kandinskininyaradıcılığıhaqqındaəlavəməlumattoplayınvətəq-dimedin.

3 V.Kandinskitəsvirisənətininkişafınahansıtöhfəniverib?3 Abstraktincəsənətinmeydanagəlməsinənətəkanverdi?



1Modernizm (ital. modernismo–müasircərəyan)–XIXəsrin ikinciyarısı–XXyüz-illiyinortalarındaincəsənətdəmövcudolanbədiicərəyanlarınməcmusu.İmpressionizm,postimpressionizm,kubizm,abstraktincəsənətdahamühümmodernistmeyilləridi.Mo-dernizm–klassikənənələrəyenidənbaxışınbaşlanğıcıhesabolunur.

HENRİ SPENSER MUR: HEYKƏLTƏRAŞLIQDA TƏBİƏT FƏLSƏFƏSİ

Tanış olunBritaniya heykəltəraşıHenriMurXX əsrin elə nəhəng sənət usta-

larındandırki,onunorijinalvətəkrarsızyaradıcılığımüasir insanlarıhəyəcanlandırmaqdadavamedir.

Onunhəmmuzeylərdə sərgilənən,həmdə şəhərmühitindəucalanheykəlləribütündünyadaməşhurdur.HenriMurfəaliyyətəAvropain-cəsənətindəmodernizmin1formalaşdığıbirzamandabaşlamışdır.

Murunəsərlərindəkiheyrətamizbədiibütövlüyünheykəltəraşlıqta-rixindəbənzəriyoxdur.

Monumental heykəltəraşlıq dəzgah heykəltəraşlığı nümunələrindənnəiləfərqlənir?

Qədimzamanlardanmüasirdövrəkimiheykəltəraşlarınyaratdıqlarıheykəllərinmövzusunəyəhəsredilirdi?


Xatırlayın

6

“Yarıuzanmış ana körpəsi ilə”. 1983. Texnika: bürünc. Üs lub: ab straksionizm

“Ailə”. 1948–1949. Müasir İn cəsənət Mu ze yi. Nyu-York, ABŞ

Təsviri sənət qalereyasıQadına həsr olunmuş heykəllər, ailə və ana mövzusunda kompozi siyalar



28

Henri Murun heykəlləri orta əsr heykəllərindən nə ilə fərqlənir?Düşünün və izah edin

Formalarbəzəndərinlikvəboşluqyaradaraqrəvanvəayrılmazşəkil-dəbir-biriiləuzlaşır.Murheçvaxtaydınformaproblemləriiləməşğulolmayıb.Onutəbiiformalarıxatırladanobrazlarmaraqlandırırdı:qədimdaşlar,dağmağaraları,insanvücuduvəs.

ÇoxgəncyaşlarındandahiMikelancelonunyaradıcılığıMuruməftunetmişvəo,heykəltəraşolmağıqəraraalmışdır.1920-ci illərinəvvəllə-rindəMuruerkənsivilizasiyalarınincəsənətidahaçoxcəlbedirdi.Mu-runözüslubuisəzamankeçdikcəformalaşmışdır.Oçalışırdıki,heykəl-ləri təbiətinözününyaratdığıkimi– təbiivəəbədiolsun.Sankionlarucaldığıyerdəyüz illərdirdayanıb, təbiətinzərbələri altındadəyişilibvəcilalanıb.Açıqməkanlarüçünnəzərdətutulmuşəsərlərdə landşaft-laəlaqəqorunur.Yarıuzanmışfiqurlartorpağınüstündəeləyerləşibki,sankionlaryerdənçıxıb,abstraktformalarbir-birinəqovuşur.

Murun əsərləri əvvəllər real obyektlərə kifayət qədər bənzəsə də,sonralarabstraktxarakterdaşımağabaşladı.Heykəltəraşözkompozi-siyalarınıağacdan,daşdan,bürüncdən,dəmir-betondanvəterrakotadan(bişmişsarıvəyaqırmızıgil)yaradırdı.Murbirsıraəsərləriniağacvəqurğuşundandüzəltmiş,hissələrinitarımçəkilmişsimvəyamisməftil-ləbərkitmişdir.

Heykəltəraşözəsərləriniaçıqməkanlardayerləşdirərəkonlarıətraf-dakımənzərəiləqovuşdurmağasəygöstərirdi.

Murtamaşaçılarıheykəllərinəinsanınanatomikbənzərikimideyil,təbiilandşaftınbirhissəsikiminəzərsalmağaməcburedirdi.Murunbə-diidiliXXəsrheykəltəraşlığıüçünprinsipialcəhətdənyenitəzahüridi.

“Kral və kraliça”. 1953–1955. Texnika: bürünc. Üslub: abstrak sio nizm. Middelheymdə açıq sə-ma altında heykəltəraşlıq mu zeyi. Şotlandiya

“Dinc qoyunlar”. 1971–1972. Sürix, İsveçrə



Yaşadığı illər

Doğulduğu yer

Təhsili


Üslub və texnika



Müdrik fikirləri

30.07.1898–31.08.1986

Kastlford,QərbiYorkşir.BöyükBritaniya

LidsRəssamlıqKolleci,LondonKralRəssamlıqKolleci

“Xidmətəgörə”orden,“Şöhrətkavaleri”ordeni

abstraksionizm;heykəltəraşlıq

portret,süjetliəsərlər

“Quşyuvası”,“Cəhrə”,“Oxatan”,“Nöqtəlioval”,“Yır-ğalanankürsü”,“Tağ”vəs.

Zaman keçdikcə başa düşdüm ki, forma və məkan eyni şeydir. Formanı başa düşmədən məkanı dərk etmək qeyri-mümkündür.

Henri Spenser Mur (Henry Spencer Moore)Həyat xronologiyası


1984-cü ildə Berlinin 750 illiyi şərəfinə Henri Murun yaratdığı“Kəpənək”abidəsi1987-ciildəozamanhələkonqresmərkəziolanBerlinDünyaXalqlarıMədəniyyətEvininqarşısındaucaldıldı.Onunənməş-hurəsərlərindənbiriolan“Nüvəenerjisi”ÇikaqoUniversitetininqarşı-sındaqoyulub.

“Bölünmüş böyük oval. Kəpənək”. 1985. Texnika: bürünc. Üslub: abstraksionizm. İsrail muzeyi. Qüds

“Nüvə enerjisi”. 1967. Texnika: bü rünc. Üslub: abstraksionizm. Çi kaqo Universitetinin kampu-su. ABŞ

HenriMurtəbiətdəaddımbaşırastgəlinəndaşları,süxurları,sümükvədigərfor-malarıhəvəslətoplayardıvəbuehtirasonunbütünyaradıcılığındaözəksinitapmışdır.

Bu maraqlıdır



30

Murişarələr–rəmzlərheykəltəraşıidi.Heçvaxtobrazlarınportretoxşarlığınavəyapsixolojisəciyyəsinəcanatmazdı.O,yaradıcılığıbo-yuncafiqurluincəsənət(burayainsanvəyaheyvanfiqurlarıdaxildir)vəabstraksiyaarasındasərbəsthərəkətedirdi.

Sənətkarmonumental fiqurativ plastika ənənəsini davam etdirərəkonuyeniyaratdığıformavəbədiimetodlarlazənginləşdirmişdir.

Heykəltəraşhələ sağ olarkən onun şöhrətiBöyükBritaniyanınhü-dudlarınıxeyliaşmışdı:əsərləridünyanın60muzeyindənümayişetdiri-lir,birçoxAvropavəAmerikaşəhərininmeydanlarınıbəzəyirdi.1958-ciildəParisdəYUNESKO-nuniqamətgahınınqarşısındaqoyulmuşməşhur“Uzanmışfiqur”ötənyüzilliyinmədəniyyətininrəmzinəçevrilmişdi.

Müəyyən edin1. Mövzudatəqdimedilmişheykəltəraşlıqəsərləriniforma,məkanvə

məzmunəsasındafərqləndirin.

Yaradıcı fəaliyyət2. Abstraktformadaistənilənmövzudaheykəlyapın.Başlanğıcüçün

yapacağınızheykəlineskiziniçəkin.3. H.Murunyaradıcılığıhaqqındaəlavəməlumattoplayınvətəqdimedin.

Təchizat: plastilin və ya gil Sərbəst iş üçün tapşırıqlar

3 H.Murözyaradıcılığındahansımövzularamüraciətetmişdir?Özünüzü yoxlayın

Murun II Dünya müharibəsi illərindəLondon metrosunda yaratdığı şəkillər sil-siləsionunkaryerasındadönüşnöqtəsioldu.Alman-faşistbombardmanındanyerinaltın-dagizlənənşəhərsakinlərininminlərləeski-ziMilliQalereyadasərgilənərəkölkənisar-sıtdıvəheykəltəraşadünyaşöhrətigətirdi.

Bilirsinizmi?

“Tilberi limanı.Örtülü səngər”. 1941


POL KLİ: RƏNGKARLIQDA XƏTLƏRİN HƏRƏKƏTİ

Tanış olunSon zamanlar “avanqard”1 sözü çox tez-tez istifadə edilir. Lakin

onunnədeməkolduğunuheçdəhamıbilmir.İncəsənətdə avanqard cərəyanı klassik qanunları pozaraq ənənəvi

sosial-mədənidəyərlərəolanmünasibətidəyişir.Bununlabelə,buhərə-katqəbuletdiyiideyaəsasınagörəbir-birindənəsaslısurətdəfərqlənənçoxlusaydamüxtəlifməktəblərdənibarətdir.Təsvirisənətdəbucərəyanmodernizmləçoxsıxbağlıdır.Beləki,onunçiçəklənməsiXXyüzilliyinəvvəlinətəsadüfedir.Kubizm,ekspressionizm2, konstruktivizm,primi-tivizmvəbirçoxbukimibaşqacərəyanlaronaaidedilir.

AvanqardizmFransadayaranıb,sonralarAlmaniya,İtaliyavədigərölkələrə yayılıb.Buhərəkatınnümayəndələri qəbul edilmiş bütünnor-maları,qaydavəideallarıpozmağaçalışırdılar.Avropamədəniyyətiəv-vəllərheç zamanbuqədər cərəyan, istiqamət, fərdiüslub rəngarəngli-yigörməmişdi.Avanqardçılarincəsənətindilinixeylizənginləşdirdilər,yeniideyalarıngenişspektrinitəklifetdilər.OnlarınarasındaP.Pikasso,A.Matiss,V.Kandinski,S.Dalivəbukimiböyüksənətkarlarvaridi.Bü-tünfərdiüslubmüxtəlifliyinəbaxmayaraq,onlarbirgəsəylətəbiətitəqlidetməyən,rəssamınyaradıcıözünüifadəsininəsasındayarananyenibədiisistemi araşdırdılar.Avanqardçılar müasir dövr incəsənətinin əsl yol-göstərənlərioldular.

Avropa avanqardının görkəmli simalarından olan Pol Kli abstraktsənətin inkişafınaböyüktəsirgöstərmişdir.PolKlininyaradıcılığınınçiçəklənməsimodernizminmüxtəlifistiqamətlərininyaranmasıvəinti-

Rəngkarlıqəsərlərindəhərəkəti,hislərihansıvasitələrləgöstərməkolar?

Abstrakt(mücərrəd)təsvirlərdəxətlərhansımənadaşıyırdı?


Xatırlayın

7

1Avanqard, avanqardízm(fr.avantgarde–irəli,mühafizə)–XIX–XXəsrlərdədünya-da,ənəsası–Avropaincəsənətindəyaranmışcərəyanlarınümumiləşdirilmişadı.“Avan-qard” anlayışı fransızmənşəlidir, tərcümədə “irəli” və “mühafizə”mənasını verən ikisözdənibarətdir.2Ekspressionizm(fr. expressionnisme–ifadə)–XXəsrinəvvəllərindəAvropaincəsənə-tindəbədiicərəyan.IDünyamüharibəsinindəhşətlərindənmənəvisarsıntıkeçirənrəs-samlar əsərlərində bilərəkdən öz hislərini ifadə edirdilər.Müharibəyə etirazın ifadəsikimimeydanagəlmiş,IDünyamüharibəsindənsonraAlmaniyavəAvstriyadaxüsusiləgenişyayılmışdı.Əsərlərinəsasmotivlərivəobrazları–şəhərmənzərəsininfonundada-ğıntılar,ölüm,xəstəlik,faciə,dəhşət,dərinkədəridi.



32

Təsviri sənət qalereyasıPol Klinin əsərlərində mücərrədlik və rəng

şarıdövrünətəsadüfedir.Klimüxtəlifistiqamətlərdə(ekspressionizm,sürrealizm,abstraksionizm,kubizm)fəaliyyətgöstərsədə,özəsərlərini,deməkolar,öztərzində,buvəyadigərcərəyanınprinsiplərinəciddiəməletmədənçəkirdi.

Kliçəkdiyirəsmlərdənaturanıklassikrəssamkimixırdalıqlarınadəkoxşadırdı.O,məxsusiolaraquniversitetdəanatomiyaməşğələlərinəge-dirvəbədəninquruluşunuöyrənirdi.Onunüçünrəsmçəkməyiöyrən-mək,sonraisəözbədiiüslubunuaxtarmaqçoxvacibidi.

Rəssamınpərəstişkarıyoxidi–oözyoluiləaddımlamağısevirdi.Klihəmrealist,həmdəabstraktəsərlərçəkirdi.Bunagörədəoheçvaxthərhansıbirbədiicərəyanatamaidedilmirdi.

TunisəsəyahətKliyəgüclütəəssüratbağışlayır.Obuölkədərəngdənbaşqacüristifadəetməyiöyrənir.Ardıcıldüzülmüşkiçikrəngarəngev-lərinişığıvəkompozisiyasıonuheyrətləndirir.1914-cüildənbaşlayaraqrəssaməsərlərindədahaçoxkvadratlarçəkməyəbaşlayır.Onunrəngkar-lıqmanerasındahəminandanetibarəndəyişiklikhissolunur.Mücərrəd-likvərəngrəssamıhərşeydəndahaçoxmaraqlandırırdı.

Klitaxtavəiplərdənkompozisiyalaryaradır,onlarınüzərindəfırçailəişləyirdi.Onunsonişləribirqədəruşaqsayağıgörünür,ammarəssamnəçəkməkistədiyinəçoxəminidi.PolKlihəttaoyuncaqlardadüzəldir.Həminoyuncaqlarınarasındaisəonunavtoportretidəvaridi.

“Cənub (Tunis) bağları”. 1919. Şəxsi kol-leksiya

“Şəhərin qırmızı və yaşıl çalarlarda təsviri”. 1921. Şəxsi kolleksiya



Pol Klinin ev teatrından kuk-la. Avtoportret

“Kukla (portret)”. 1923. A.S.Puş kin ad. Dövlət Təsviri Sə nət Muzeyinin kolleksiyasın-dan. Moskva, Rusiya

“Adsız”. Təxminən 1940. Pol Kli Mərkəzi. Bern, İsveçrə

Kli mürəkkəb texnikalarda işləyir və geniş material çeşidindən istifadəedirdi: pastel təbaşirlər, akvarel, yağlı boya, tempera,mürəkkəb ilə rəsmçə-kir,həmçininofortlar(metalüzərindəoymaüsuluiləyerinəyetirilənqravür-lər)işləyirdi.Çoxzamanbirəsərdəxeylimüxtəlifmaterialdanistifadəedirdi.O,qravürlərəmaraqgöstərirdivəşüşəüzərindəiynəilətəsviretməninorijinaltexnikasınıicadetmişdi.

Bu maraqlıdır

Yaşadığı illər

Doğulduğu yer

Təhsili

Üslub və texnika



18.12.1879–29.06.1940

Münhenbuhzee,Bernyaxınlığı.İsveçrə

MünhendəZərifSənətlərAkademiyası

ekspressionizm,abstraksionizm,kubizm,sürrealizm;qrafik,incəsənətnəzəriyyəçisi,rəngkar

portret,mənzərə,natürmort

“Doğangünəş”(1907),“Fiqurlarınrəngi”(1914),“İdeyauğrundaölüm”(1915),“Kilsələrşəhəri”(1918),“Asiyalıartistlər”(1919),“Göyərçinilənatürmort”(1931),“Qar-daşlarvəbacılar”(1930),“Niləfsanəsi”(1937)vəs.

Pol Kli (Paul Klee)Həyat xronologiyası




Müəyyən edin1. P.Klininverilmişxətlivəhəndəsiəsərlərindənətəsviredilmişdir?

Yaradıcı fəaliyyət2. Abstraktxəttvəhəndəsifiqurlardanibarətsüjetlirəsmçəkin.

3. P.Klininyaradıcılığıbarədəəlavəməlumattoplayınvətəqdimedin.

Təchizat: rəngli karandaşlar, fl omasterlər, pastel təbaşirlər, quaş, akvarel Sərbəst iş üçün tapşırıqlar

3 Ekspressionistəsərlərdənətəsviredilir?3 P.Klininyaradıcılığıdigərmüasirlərindənnəiləfərqlənir?


34

Klinin əsərlərində xətt, mücərrədlik və həndəsə

“Bey Lu parkı” . Lüsern yaxınlığında park. 1938

“Düşüncə”. 1938

DahirəssamPolKliformalrəngkarlıqdabirçox müasir cərəyanlar üzərində qələbə çaldı.Onun əsərlərimüşahidə, fəlsəfi fikir və texnikiicra əsasında yaranmışdır. Bədii ilhammənbə-yindən qaynaqlanan həmin əsərlər müasir in-cəsənətinbaşlanğıcıhesabedildi.

“Cəsur qızılgüllər”. 1938


NAUM QABO: HEYKƏLTƏRAŞLIQDA XƏTLƏRİN HƏNDƏSƏSİ

Tanış olunXXəsrdəmüasirtəsvirisənətininkişaftarixindəözsənətiilədərin

izqoymuşvəheykəltəraşlığınfəlsəfifikrinimüəyyənedəngörkəmlirəs-samlardanbiridəNaumQabodur.

O,konstruktivizmin1vəkinetik2sənətinəsasınıqoyanlardanbiri-dir.Çoxzamanonunəsərlərininelmiləəlaqəliolduğunudeyirlər.Beləki,Qabonunheykəllərihəmişəelmivəriyazigörünüşəmalikdir.Qabonutəbiətinyaratdığı təbii formalarıngözəlliyi vəharmoniyasımaraqlan-dırırdı.NaumQaborəssamlıqdeyil,mühəndisliktəhsilialmışdı.Mün-henUniversitetində təbabəti, təbiət elmlərini vəmühəndislik sənətiniöyrənmişdi.

NaumPevzner(əslsoyadı)kubizmintəsirialtındarəssamolacağınaqərarverirvəyaratdığıkonstruktivistheykəllərinə“Qabo”təxəllüsüiləimzaatır.O,hələuşaqikənözünürəssamqardaşıAntuanPevznerdənfərqləndirməküçünsoyadınıdəyişmişdi.

Rəssamlarhəndəsifiqurlarınköməyiiləbütövtəsvirinecəçatdırırdılar?

Xatırlayın

8İncəsənətə dair dialoq

1Konstruktivizm (fr. constructivisme, lat. constructio– “tikili” sözündən)–XXəsrin20–30-cuillərindəinkişafetmiş,bədiiobrazınəsasınıkompozisiyanındeyil,konstruksiya-nıntəşkiletdiyiavanqardüslub(metod,istiqamət).Formalarınciddiliyi,həndəsiliyi,lako-nikliyivəzahirigörünüşünəzəmətliliyiiləsəciyyələnir.2Kinetik sənət, yaxud kinetizm(yun. kinetikos–hərəkətəgətirən)–müasirincəsənətdəformanınhərəkətiideyasınaəsaslanan,hərəkətedənobyektləringeniştətbiqiiləəlaqə-licərəyan.Kinetizmişıqvəhərəkətinköməyiiləsənətəsəriyaratmağınmümkünlüyübarədətəsəvvürəəsaslanır.

Verilmişəsərlərinoxşarvəfərqlicəhətlərinədədir?

Pablo Pikasso. “Mandalina çalan qız”. 1910. Kətan, yağlı boya. Müasir

İncəsənət Muzeyi. Nyu-York, ABŞ

Naum Qabo. “Baş №2” (fraqment). 1916. Polad. 175,3x134x122,6 sm.

Teyt Qalereyası. London, Böyük Britaniya



36

Qabomüxtəlifüsulvəmateriallardanistifadəedirdi:polad,neylonip,məftil,güzgü,bürünc,alüminiumvəs.O,qapalıvə“möhkəm”deyil,şəffafvə“yüngül”formalara,ətrafmühitləaktivqarşılıqlıtəsirdəolanoyuqvəboşluqlaraüstünlükverirdi.Onunyoğunkəndirdənvəməftil-dəndüzəldilmiş yeni fəzakonstruksiyalarında büküklər küncləri əvəzedir.Qabonunbütünheykəllərihəndəsiformayamalikdir.Həttainsanfiqurununtəsvirindəburun,dodaq,ağızıtəsviredəndaxilihörmələrvəarakəsmələr görünür. Onlar eyni zamanda konstruksiyanın vacib ele-mentlərihesabolunur.

Qabomemarlığı sintetik ola-raq tamamlayan, inkişaf etdi-rən xeyli kompozisiya, relyefvəkonstruksiyayaratmışdır:Be-yenkorf(Rotterdam,1956–1957)univermağı,Rokfellermərkəzi(Nyu-York,1956),İncəsənətMu-zeyi(Baltimor,1950–1951),Mil-liQalereya(Berlin,1973).

“Baş №2”. 1916. Kons truktivizm. Polad. 175,3x134x122,6 sm. Teyt Qalereyası. London, Böyük Brita-niya

“Konstruksiya: yaxalıqlı daş”. 1936–1937. Konstruk-tivizm. Daş, sellüloz, latun, sü xur. 37x72x55 sm. Teyt Qalereyası. London, Böyük Bri ta niya

Təsviri sənət qalereyasıNaum Qabonun heykəllərində fəza konstruksiyaları

“Məkanda xətti konstruksiya №4”.1950. Konstruktivizm. Polad.

İncəsənət Muzeyi. Los-Anceles, ABŞ

“Rotterdamda kinetik heykəl”. 1955–1957. Konstruktivizm. Polad naqillərdən tor.

2600x450x540 sm. Rotterdam, Hollandiya



NaumQaboincəsənətinözdəyərivəfunksiyasıolduğunuiddiaedirdi.Onunfikrincə,həndəsiprinsiplərheykəlintəməlihesabolunur.Buprin-sipəəsasən,fiqurunfəzadakıhəcmionunkütləsiilədeyil,buhəcmitəsviredənxətlərləmüəyyənedilir.

Sənətkarınbilavasitəxidmətiheykəllərisimlivəspiralvarıtökməüsu-lununkəşfindən,formalarınqeyri-adimaterialdanolmasıvəşəffaflıqef-fektindənibarətdir.

NaumQaboüçünhəcminkütləsideyil,onuntamamiləəksiolanboş-luqplastikvasitəidi.Aydınforma,müasirmateriallar,ciddihəndəsiliyinmüntəzəmliyivətəbiətdənilhamalanmühəndisxəyallarınındəqiqhesab-lamalarıtamamiləyeniestetikanınbədii ifadəvasitələri idi.Çoxzamanmemarlığauyğunlaşdırılmış“Qüllə”,“Monument”vəyaxud“Quyu”kimiadlardaşıyanbuəsərlərdəQabonunkonseptualxəyallarıifadəedilir.Əgəronlarımonumentalölçüdəyaratmaqüçüntexnikiimkanlarolsaydı,bucürfəzakonstruksiyalarıXXyüzilliyinməbədlərisayılabilərdi.

Material əsərin üslubuna necə təsir göstərə bilər?Düşünün və izah edin

Yaşadığı illər

Doğulduğu yer

Təhsili


Üslub və texnika



05.08.1890–23.08.1977

Bryansk,Oryolquberniyası,Rusiya

Kurskdagimnaziya

LondonKralİncəsənətKollecininfəxridoktoru,“İncə-sənətətöhfəsinəgörəLoqanqızılmedalı”(ABŞ),“Bri-taniyaimperiyasıordeni”kavaleri

dünyatəsvirisənətavanqardınınlideri,incəsənətnəzəriyyəçisi;memar,heykəltəraş


“Yüksələndalğa”(1920),“Fəzadakonstruksiya”(1937),“Havalimanıüçünmonument”(təxminən1932–1948),“1№-lixətlikonstruksiya” (1942–1943),“Bürüncyu-varlaqmövzu” (təxminən1960),“Qırmızıdaş” (1964–1965)vəs.

Naum Qabo (Naum Gabo)Həyat xronologiyası




Müəyyən edin1. Verilmişheykəltəraşlıqəsərlərininmövzularınədənibarətdir?

Yaradıcı fəaliyyət2. a) Plastilindənabstrakttərzdəkonstruksiyayaradın. b) Ağ,yaxudrənglikağızdanvəkartondanqeyri-adipraktikəşyalar

düzəltməyəçalışın.

Təchizat: rəngli, yaxud ağ kağız, karton, plastilin və ya gil Sərbəst iş üçün tapşırıqlar

Sənətkar məsləhəti“Çiçək” stulu – eyni cür qatlanmış polad vərəqlər-dən quraşdırılıb. Onlar bir-birinə tərəf əyilib və bir-birinə dayaqdır. San-ki vərəq hissələr əvvəl bükülür, sonra da çiçək kimi açılır. Bu konstruk-siyada vərəqlər stulun ayaqları, oturacağı, söy-kənəcəyi və dirsəkliyi funksiyalarını yerinə ye-tirməklə möhkəm struk-tur yaradaraq bir-birinə dayaqlanır.Bu stulu karton kağız-dan da düzəltmək olar.

3. N.Qabonunyaradıcılığıhaqqındaəlavəməlumattoplayınvətəqdimedin.

3 NaumQabovəHenriMurunheykəltəraşlıqüslublarınəiləfərqlənir?Özünüzü yoxlayın

38

Sülh, əmin-amanlıq və harmoniya ideyalarının incəsənət vasitəsilədünyamızadaxilolmasındaheykəltəraşNaumQabonunxidmətimisilsiz-dir.O,dünyaincəsənətiavanqardınınliderlərindənbirikimiincəsənətta-rixindəəbədiolaraqqalacaq.


SALVADOR DALİ: DAHİNİN SÜRREALİST KAİNATI

Tanış olunÖtənyüzillikdünyayabirsıramüəmmalıdahibəxşedib.SalvadorDali

busiyahıdafəxriyertutur.O,əsrinyaşıdısayılırvəçoxşaxəliistedadıilədünyamədəniyyətivəincəsənətinininkişafınaböyüktöhfələrverib.

İkidahirəssam–DalivəPikassotamamiləbənzərsizbaxışlarıilədün-yanıheyranetdilərvəhəyatınmövcudqanunlarınıdəyişdilər.Dünyahaq-qındatəsəvvürlərhərbirindəfərqliidivəonlarınyaradıcılığıalışdığımızdüşüncədənbirqədərseçilirdi.ƏgərPikassonunyaradıcılığınıazacıqolsadabaşadüşməkolurdusa,Dalinəinkiözyaradıcılığı,həmdəhəyatdakıdavranışıiləyaheyranlıq,yadatəəssüfhissidoğururdu.

SalvadorDalisürrealizmcərəyanınıngörkəmlinümayəndəsivəXXəsrin ən nüfuzlu incəsənət xadimlərindən biri idi.Rəssamın qeyri-adixarakteri,nadiristedadıvəolduqcayaradıcırəngkarlıqüslubuonaşöh-rətqazandırdı.

Daliyaradıcılığındatoxunmadığımövzuqalmamışdı.Bu,atombom-bası,vətəndaşmüharibələri,elm,incəsənətvəhəttayeməkhazırlanma-sınadairəsərləridi.Ohəttasağlamdüşüncətərzinəmalikinsanındərkedəbilmədiyihərbirşeyiağlasığmaztəsvirlərəçevirirdi.

Kubizmcərəyanıabstraksionizmdənnəiləfərqlənir?Kubizminyaran-masınanətəkanoldu?

Xatırlayın

9-10Rəssamlarınyaratdığıəsərlərhansıtəəssüratıdoğurur?Onlarbununlanədeməkistəyiblər?Təsviredilmişrebuslarıaçmaqmümkündürmü?


Frida Kalo. “Yuxu” (“Çarpayı”). 1940. Sel-ma və Ne suş Er te qum ların kollek siyası. Nyu-York, ABŞ

Rene Maqritt. “Şəxsi də yərlər”. 1952. Müasir İncəsənət Muzeyi. San-Fransis-ko, ABŞ



40

Təsviri sənət qalereyasıAvtoportretlərdə Salvador Dalinin şəxsi üslubunun axtarışları

Sürrealizm üslubunda əsərlər həmişə öz qeyri-adi kompozisiyasıilədiqqəticəlbedirvədigərüslublardanfərqlənir.Rəssamlardahabircərəyanyaratmaqməqsədigüdmür,onlarinsanşüurundainqilabiçev-rilişetmək,bütünyaradıcıfəaliyyətnövlərinəvədüşüncətərzinətəsirgöstərməkistəyirdilər.Uydurmaxəyallar,formalarınqəribəuyğunluğuvəfərqliobrazlar–sürrealizmüslubununümumixüsusiyyətlərisayılır.

MükəmməlçertyojçəkməyibacaranDalihəmdəkoloristidi.O,əv-vəlki dövr sənətkarlarından ilham almışdı. Rəssam tamamilə yeni vəmüasirincəsənətüslubuformalaşdırmaqüçünçoxqəribəformavətəsvir

“Avtoportret. Yuxu”. 1937. Sürrealizm üslu bu. Şəxsi kollek-siya

“Kubizm üslubun da avtoport-ret”. 1923. Dali Teatr Muzeyi. Fiqeras, İspaniya

Salvador Dali yaradıcılığında mövzu rəngarəngliyi

“Yaddaşın daimiliyi”. 1931. Vaxt axınının labüdlüyünü ya-ratmaqda Dali ərimiş pendir tikəsindən ilham alıb. Müasir İncəsənət Muzeyi. Nyu-York, ABŞ

“Qalateya sferalarla”. 1952. Əsər atom nəzəriyyəsinin öyrənildiyi mər hə lədə çəkilib. Da li Teatr Mu-zeyi. Fi qeras, İspaniya



üsullarından istifadə edirdi. Onun əsərləri ikili obrazlardan, istehzalısəhnələrdən,optikillüziyadan,qeyri-adimənzərəvədərinsimvolizmdənistifadəiləseçilir.

SalvadorDalininyaradıcılığıhaqqındasaytlar:http://www.dali-genius.ru/;http://www.mir-dali.ru/

Dalinin yaradıcılığı za-manıqabaqlayırdı.Onunda-hiliyi hələ sağlığında qəbuledilmişdi. Ustadın toxun-duğuhərbir şeydən– istərfotoşəkil, kinematoqraf,cizgifilmi,ədəbiyyat,yaxudreklam–şahəsəryaranırdı.

Böyükrəssamınyaradı-cılığımüasirreklamtexno-logiyalarınıninkişafınamühümtəsirgöstərmişdi.Maestronunənməşhurəsəri–“Çupa-çups”monpasılarınınloqotipindəkiçiçəkdir.O,1969-cuildənyalnızcüzidəyişikliklərəməruz qalaraq bugünədəkgəlib çatmışdır.Maestronun reklama

Bilirsinizmi?

“Çupa-çups”un loqotipi. 1969 “Avroviziya”nın loqotipi. 1969

Yaşadığı illər

Doğulduğu yer

Təhsili


Üslub və texnika



11.05.1904–23.01.1989

Fiqeras,İspaniya

San-FernandoKralZərifSənətlərAkademiyası,Madrid

“Katolik İzabella” ordeni; İspaniya və Fransa in-cəsənətakademiyalarınınüzvü;MerkuriplanetindəbirkraterəSalvadorDalininadıverilmişdir

kubizm,sürrealizm;rəngkar,qrafik,heykəltəraş,rejissor,dizayner

natürmort,mənzərə,portret,mifologiya,simvolikrəngkarlıq

“Zürafəodiçində”(1936–1937),“Nərgizinçevrilməsi”(1936–1937),“Bədheybətlərinyaradılışı”(1937),“Ato-munparçalanması”(1947),“Məxfiaxşam”(1955),“Can-lınatürmort”(1956),“Döyüşçü”(1982)vəs.

Salvador Dali (Salvador Dalí)Həyat xronologiyası




42

Dalininyaratdıqlarısırasındaavanqardmodapərəstişkarlarınıhey-rətəsalacaqkolleksiyalardaazdeyildir.SalvadorDalininvalehedicivəqalmaqallıməşhursürrealistgeyim,aksesuarvəzinətəşyalarınümunə-lərionunözeskizləriəsasındayaradılırdı.

Rəssam təxəyyülü müxtəlif yaradıcılıq sahələrində necə əks oluna bilər?Düşünün və izah edin

olantöhfəsimonpasıiləməhdudlaşmır,1969-cuildəo,“Avroviziya”da–Avropamahnımüsabiqəsinintərtibatındadaaktiviştiraketmişdi.

Elza Skiaparel li-nin geyimi

“Zamanın gözü” yaxa sancağı “Rubin dodaqlar” yaxa sancağı

SalvadorDalisənayeəşyasınıcanlıtəbiətobyektiyləbirləşdirərəkaldığınəticəiləin-sanlarıvalehedirvəheyrətləndirirdi.Tele-fonla iri dəniz xərçənginin birləşməsindənalınansürrealistobyektilkbaxışdacəfəngi-yatkimigörünsədə,özdərindaxilimənasıiləinsanımatqoyur.

Salvador Dalinin rəngkarlıqəsərlərindənbaşqa,əliləərsəyəgə-tirilən xeyli sürrealist əşyalar davar.Onlarınarasındaənparlaqvəən məşhuru – dodaq formasındaolan divan 1974-cü ildə yaradılmışsürrealistmebelnümunəsidir.

SalvadorDaliətirləri1982-ciil-dəbilavasitəözününiştirakıiləya-radılmış yeganə parfümeriya məh-suluoldu.



Müəyyən edin1. S.Dalinindərslikdəverilmişrəngkarlıqvədizaynəsərlərindəoxşar

vəfərqlicəhətlərnədədir?

Təchizat: rəngli karandaşlar, flomasterlər, quaş, rəngli kağız, parça, qəzet və jurnallardan kəsiklər


3 Rəssamüçünonunyaradıcılığınədeməkdir?3 S.Daliyaradıcılığınınəsasxüsusiyyətlərihansılardır?


Yaradıcı fəaliyyət2. a) Öztəxəyyülünüzdənvəyaradıcıdüşüncənizdənistifadəedərəksürrea-

listrəsmvəyaxudsürrealistobyekt(məişətəşyası,mebel,geyim,aksesu-arvəs.)yaratmağaçalışın.Başlanğıcüçünmövzuseçməkyaxşıolardı.

b) Qəzet,jurnal,rənglikağızvəparçanınkəsilmişhissələrindənsür-realistrəsm-kollajdüzəltməyəçalışın.

3. S.Dalininyaradıcılığıhaqqındaəlavəməlumattoplayınvətəqdimedin.

Rəssamındahabirmaraqlıəsəri–sürrea-listikotaqdır.Buradakıçəhrayırənglidivanamerikalı aktrisa Mey Uestin dodaqlarınınformasındahazırlanıb.Saçlarıotağıngirişi-niəhatəedənpərdə,gözləri–şəkil,burunisəüstündəsaatqoyulmuşbuxarıkimiyaradıl-mışdır.

“Mey Uestin üzü”. Sürrealist otaq. 1934–1935.İncəsənət İnstitutu. Çikaqo, ABŞ

Bütünplanetdəənnəhəngsürrealizmeks-ponatlarından biri olan və ən çox ziyarətçıqəbuledənispanmuzeyi–DaliTeatrMuze-yidir.Kataloniyada(İspaniya),Fiqerasşəhə-rindəyerləşənmuzeyrəssamınşəxsilayihəsiüzrə tikilmişdir.Onun əsərlərinin ənböyükvə rəngarəng kolleksiyası dahi sürrealistinşəxsikolleksiyasıəsasındayaradılmışbumu-zeydəsərgilənir.

Yaradıcılığıilədünyanınbirçoxrəssamları-natəsirgöstərmişSalvadorDalinicəsarətləXXəsr sürrealizmininbənzərsizvədahi sənətkarıadlandırmaqolar.


XUAN MİRO: REALİZMDƏN RƏMZLƏRƏ

Tanış olunHəyatvə yaradıcılığıBarselona ilə ayrılmazbağlı olan, sürrealizm

janrındafəaliyyətgöstərənXXəsrinənparlaqispanavanqardçılarındanbiridəXuanMirodur.

Miroözyaradıcılığındabirkimyagərkimidünyanıuniversalsimvol-laraayırır.O,ilkinrəsmvərənglərinvasitəsiləözqeyri-adiestetikasınıyaradır.XuanMirobütünömrüboyubu istiqamətinəsasprinsipinə–yaradıcılığınməntiqvəidrakıntəsirindənxilasedilməsiprinsipinəsadiqqalır.Bununlabelə,Miroəsərlərininmüxtəlifliyivəhəyatsevərliyiilədi-gərsürrealistlərdənseçilirdi.

MiroAvropaavanqardınınklassiki,modernizminəsl təmsilçisi idi,lakinPabloPikassokimiodamüəyyənbədiiistiqamətlərinçərçivəsiniaşmışdı.Məlumdurki,modernizminəksərnümayəndələrininyaradıcı-

Sürrealistüslubunhansıəsasxüsusiyyətlərivar?

Xatırlayın

11Avanqardçırəssamlaryaradıcılıqdaözüslublarınınecəaxtarırdılar?


“Kişi başı”. 1935. Jorj Pom-pidu Milli İncəsənət və Mə-dəniyyət Mərkəzi. Paris, Fransa

“Mavi səmadan odlu çarxa doğru nərdivan”. 1953. Şəxsi kolleksiya

“Mavinin qızılı”. 1967. Xuan Miro Fondu. Barselona, İspani-ya

Təsviri sənət qalereyasıXuan Mironun sürrealist əsərlərində rəng kontrastı



Miroperspektivinqaydalarıiləkifayətqədərsərbəstdavranır,yaxınvəuzaqplanlararasındafərqivurğulamır,lokaldolğunrənglərdən,ko-budyaxmalardanistifadəedir.Rəngkarlıqvəqrafikaəsərləriciddisa-dəliyi,lakonikliyivəhəttasxematikliyiiləfərqlənir.Əsərlərdahazərif,poetik,müəmmalıolmağabaşlayır.Buəsərlərdəkisadələşdirilmişhən-

lığıtəkbircərəyanlabitmir.Deməkolarki,bütünrəssamlarmüxtəlifhərəkatlardaiştirakedirdi.Özüslubaxtarışlarındaidilər.Bunagörədəbuvəyadigərsənətkarınözyaradıcılıqpotensialınıhansı istiqamətdədahadolğungöstərdiyinimüəyyənetməkçoxzamançətinolur.

Xuan Mironun üslub axtarışları

“Həyətin daxili görünüşü”. 1914. Üslub: rea lizm. Xuan Miro Fondu. Bar se lo na, İspaniya

“Pradesdə kənd”. 1917. Üslub: fovizm. Solomon R.Quq-gen haym Muzeyi. Nyu-York, ABŞ

“Stol. Dovşan ilə natürmort”. 1920. Üslub: kubizm. Şəxsi kolleksiya

“Arlekin karnavalı”. 1924–1925. Üslub: sürrealizm. Olbrayt-Noks Rəsm Qalereyası. Buffalo. Nyu-York, ABŞ



46

dəsi fiqurlarınməskunlaşdığı qəliz aləm sürrealizmüslubunun inkişa-fındanövbətimərhələsayılır.

Mironun əsərlərindəqrafikadaha çoxdur–nöqtələr, cizgilər, qırıqxətlərmücərrədlikkimiqavranılır.Lakinrəssamözübeləbirizahıinad-larəddedirdi.Yaradıcılığınəsasxüsusiyyətləriarasındasevinc,günişı-ğı,sağlamlıq,rəngvəritmvaridi.

KubizmintəsirialtındaolanMiroParisdəPikassoiləgörüşür.Miro-nunəsərlərindəPolKliyaradıcılığınıntəsirihissedilir.Rəssamkarye-rasıboyuncamüxtəlifrənglərə,formavəmateriallaramaraqgöstərir.O,rəngkarlığavəsürrealizməyenilikvəqeyri-adilikgətirməkistəyir.Odurkiqum,daş,sumbatakağızı,vişvəəlaltındaolandigərmateriallarilətəcrübələrəbaşlayır.SonralarMirokeramikayamaraqgöstərir.

XuanMironunyaradıcılığıhaqqındasayt:http://www.joan-miro.ru/

Mirohəmdəheykəltəraşlıqlamaraqlanırvəbirdahaözünüifadəninyeniüfüqlərinikəşfedir.Həcmvəmateriallarvasitəsiləo,növbətiəsərlərindəye-niliketməkistədiyiçoxlusaydabənzərsizplastikkompozisiyalarkəşfedir.

Müdrik fikirləri Mənim üçün maksimal intensivliyə minimal səylərlə çat-maq vacibdir. Məhz buna görə mənim əsərlərimdə boşluq getdikcə daha böyük rol oynayır.

Yaşadığı illər

Doğulduğu yer

Təhsili

Ad və mükafatlarıÜslub və texnika



20.04.1893–25.04.1983

Barselona,İspaniya

LaLonxaZərifSənətlərMəktəbi,ModestoUrgelinsin-fi,BarselonadaFransiskoQaliözəlrəssamlıqməktəbi

Quqgenhaymmükafatı(1959)abstraksionizm,sürrealizm;rəngkarlıq,heykəltə-raşlıq,keramika,qrafika


“Fermer”(1913–1914),“Qızılgülilənatürmort”(1916),“Şimal-Cənub” (1917), “Ferma” (1921–1922), “Anamövzusu” (1924), “Holland interyeri” (1928), “Xarak-ter”(1934),“Öküzdöyüşü”(1945),“Rəngkarlıq”(1953),“Köçəriquş”(1970),“Qadın”(1976)vəs.

Xuan Miro (Joan Miro)(Joan Miro i Ferra)Həyat xronologiyası




Mironun “Qadın və quş”(1983)adlıheykəltəraşlıqəsəriBarselonadaXuanMiroparkın-da ucaldılmışdır. Ustadın 22metrhündürlüyündəolanəsərihəmşlyapalıqadın,həmdəquşobrazı formasındadır. Heykə-linsəthiqırmızı,sarı,yaşılvəgöy(Mironunənsevimlirəng-ləri)keramikailəörtülüb.

MiroHarvardUniversitetinin yeməkxanasını (1960–1961), Sankt-Qallendə Ali İqtisadi Elmlər Məktəbinin binasını (1964), Sen-Pol-de-VansdaMeqFondunundivarını(1968),Barselonadahavalimanını(1970)bəzəyənbirsıramonumentalkeramikpannolarınmüəllifidir.

Mironun rəngkarlıq və heykəltəraşlıq əsərlərini birləşdirən ümumi cəhətlər han-sılardır?


1920-ciillərinortalarındaMiroreal,tanınanobrazlarıözününicadetdiyigiz-li,müəmmalıdiləçevirməyiöyrənir.Çəkilmişəsər–artıqsüjetlikompozisiyadandahaçox,sehrlidüsturdur.Yalnız insanıntəxəyyülükətanüzərinəsəpələnmişdetallardan, ayrı-ayrıhəndəsi fiqurlardan,düz, sınıq, qıvrıqxətlərdən, ələkeç-məzalovdillərindənbütövbir tamlıqyaradabilər.Budetallarınhərbiriniaç-maqmümkündür.Sirliişarələrrəssamtərəfindənuydurulmamışdır.Mirobunlarıənənəvivəxalqsənətinindərindənöyrənilməsinəticəsindəkəşfetmişdir.

Bilirsinizmi?

“Şumlanmış tarla”. 1923–1924. S.Quq gen-haym Muzeyi. Nyu-York, ABŞ

“Kataloniya mənzərəsi” (“Ovçu”). 1923–1924. Müa sir İn cə sənət Muzeyi. Nyu-York, ABŞ



48

Mirosürrealizminənparlaqnümayəndələrindənbiriolmuşdur.Yal-nızMironunyaradıcılığındaözünəməxsus,xarakterikolansirrvərəmz-lərlədolufərdiüslubtərzinigörməkmümkündürvəbufərdiüslubunformalaşmasındaməhzsürrealizmhəllediciroloynamışdır.

Sürrealizm tarixdə və incəsənətdə parlaq səhifəyə çevrildi. Bu is-tiqamətin əsərləri öz qeyri-gerçək aləmi ilə tilsimləyirvə özünə çəkir.Onları anlamaq çətindir, elə bu səbəbdən də insanları cəlb edir.XuanMiroözününpoetiksürrealizmvariantınıyaratmağaqadiroldu.

1976-cıildəBarselonadarəssamınmuzeyi–XuanMiroFondu–Müa-sirİncəsənətinTəbliğivəTədrisiMərkəziaçıldı.XuanMirohələ1968-ciildə,nəhəngfərdisərgisindənsonramuzeytəsisetməkfikrinədüşmüş-dü.Oözününvəmüasirincəsənətindigərtəmsilçilərininəsərlərininsər-gilənəcəyiyenibinayaratmaqistəyirdi.Fonduneksponatlarıçoxmüxtə-lifdirvəburahəmrəssamınerkən işləri,həmdəonundaxilialəmininmüxtəliftərəfləriniəksetdirənçoxməşhurəsərləridaxildir.

ƏsərlərinçoxunufondaMiroözübağışlayıb.Kolleksiya300rəngkar-lıqəsəri,10minrəsmvə150heykəldənibarətdir,buradaçoxsaydatoxu-culuqvəkeramikanümunələrisərgilənir.

Bu günXuanMironun adı bəşəriyyətin düşüncəsində kətan və gilüzərindəbütünaləminəksolunduğuqeyri-adirəngarəngfikirləritəcəs-sümedir.

Müəyyən edin1. X.Mironunəsərlərindəmüəmmalırəmzlərəksolunmuşdur.Buişa-

rələrnədeməkdir?Yaradıcı fəaliyyət2. “İlinfəsilləri”mövzusundasürrealistikvəsimvolikrəsmçəkin.Real

obyektlərisirli,həndəsi işarələrvəxətlərinköməyi iləgöstərməyəçalışın.Özrəsminizinarxatərəfindəhərrəmzinhansımənadaşıdığı-nıqeydedin.

3. X.Mironunyaradıcılığıhaqqındaəlavəməlumat toplayınvə təqdi-mathazırlayın.

Təchizat: rəngli karandaşlar, flomasterlər, quaş Sərbəst iş üçün tapşırıqlar

3 SürrealizmininkişafındaXuanMiroyaradıcılığınınrolunədədir?Özünüzü yoxlayın

Miropoeziya toplularına illüstrasiyalar çəkərkəndəmaraqlı əsərləryara-dıb.1971-ciildəisəözünün“Qızıllələklikərtənkələ”adlıkitabınınəşretdirib.

Bu maraqlıdır


ALBERTO CAKOMETTİ: HEYKƏLİN ZƏRİF SİLUETİ

Tanış olunİsveçrəliheykəltəraş,rəngustasıvəqrafikrəssamAlbertoCakometti

XXəsrtəsvirisənətininənböyüknümayəndələrindənsayılır.Oözyara-dıcılığındakubizmvəsürrealizmintəsirinihissedirdi.Müəllifözhey-kəllərininəksəriyyətiniböyükfransızheykəltəraşıRodeninyaradıcılı-ğınıntəsirialtındayaratmışdır.

Cakomettininilkinişlərirealisttərzdəişlənilib,lakinsonralaro,ku-bizmintəsirialtınadüşür,Afrikaincəsənəti,Okeaniyanınarxaikplasti-kası,qədimAmerikaincəsənətiiləmaraqlanır.Çoxfərqliistiqamətlərdəfəaliyyətgöstərənrəssamlar–PikassovəMatissrəngkarlıqvəheykəltə-raşlıqəsərlərindəbusayaqmotivlərdənistifadəediblər.

Heykəltəraşlığınnövvəinkişafsahələrihansılardır?

Xatırlayın

12İncəsənəthansıvasitələrləinsanatəsirgöstərir?


“Qaşıq-qadın”. 1926 “Fiqur”. 1926 “Cütlük”. 1927

BirqədərsonraCakomettiözheykəllərindəkubizmelementləriniröya-larladoluxəyalvəqəzəbləcəmləşdirir.Sürrealizmdövrününheykəllərindəformalarmücərrədliyəyaxınlaşaraqsadələşir.Ətrafaləm,onunqaydalarıvəməcburənqəbuletdirilənşərtiliklərləbarışmayanCakomettibuhisləridoğuranemosiyalarıözününküləşdirərəktamçəkisizheykəltəraşlıqkom-pozisiyalarıyaradırdı.Bunlarüçölçülüreallıqdandahaçox,kölgəidi.

Onlarınməxsusiliyinidahaçoxvurğulamaqdanötrüsənətkarbirsıraəsər-ləriniqəfəsə–vizualolaraqonunşedevrlərininməhkumolduğuvəəbədidin-cəldiyikiçikməkandatəcridedənzərifkarkaskonstruksiyalarıniçinəsalırdı.



50

“Boğazı kəsilmiş qadın”. 1932“Əl”. 1947

IIDünyamüharibəsiillərindəCenevrədəyaşamışCakomettimühari-bədən sonra heykəltəraşlıqda, portret rəngkarlığında və qrafikada yenitərzdəişləməyəbaşlayır.

Alberto Cakometti öz heykəltəraşlıq təsvirlərinin xüsusi, unikal vətanınantipini–uzadılmış,kövrək,səthidöyünən,özətrafındakıməka-nıovsunlayanfiqurtipləriniformalaşdırmışdı.Cakomettitəsvirisənətinənənəvinövlərininqavranılmasınıtamamilədəyişdi,metalvətəmizsət-hinemalüsullarınıqarışdırdı.Heykəltəraşıntəsvirisənətdəetdiyiinqilab–heykəllərintəməlinindəyişdirilməsihesabolunur.O,həcmisadələşdir-di,fiqurlarıtamamiləincəltdi,seyrəkkonstruksiyalartətbiqetdi.

Təsviri sənət qalereyasıÖlümündəhşətlitənhalığınıəksetdirənCakomettinin“Əl”əsərihey-

kəltəraşınmüharibəzamanıözgözləriiləgördüyüqoparılmışinsanəlininəsasındadüzəldilib.Buəsəristənilənadamısarsılmağaməcburedəbilər.

“Sürrealist masa”. 1933 “Yeriyən adam”. 1947



İsveçrənin pul əsginasları üzə-rində rəssam, şair və bəstəkarlarınportretlərini görmək olar. Öz iste-dadıiləbütündünyadaməşhurolan,İsveçrənin dahi sənətkarlarındanbiri Alberto Cakomettinin portre-ti 100 nominallı İsveçrə frankınınüzərindətəsvirolunmuşdur.

Bilirsinizmi?

Cakomettinin yaradıcılığına təsir edən nə olmuşdur?Düşünün və izah edin

SürixdəAlbertoCakomettiFonduyaradılmışdır.Buradaəsashissə-sini fondun təqdim etdiyi, Cakomettinin 60 işindən ibarət kiçik sərgi

Yaşadığı illər

Doğulduğu yer

Təhsili

Üslub və texnika



10.10.1901–11.01.1966

Borqonovo,Stampa,İsveçrə

ParisdəQrandŞomyer studiyası,CenevrəZərifSə-nətlərMəktəbi

sürrealizm,ekspressionizm,kubizm,formalizm;heykəltəraşlıq,rəngkarlıq,qrafika


“Baş”(1925),“Qıvrılmışadamcığaz”(1926),“Qadın”(1928), “Baxan baş” (1927–1929), “Əyləşmiş qadın”(1946),“İşarəedənadam”(1947),“Yeriyənüçnəfər”(1948),“Yağışadüşmüşadam”(1949),“Tala.Doqquzfiqur ilə kompozisiya” (1950), “Addımlayan adam”(1960)vəs.

Alberto Cakometti(Alberto Giacometti)Həyat xronologiyası




AlbertoCakomettiqardaşı–istedadlırəssam,mebeldi-zaynerivəinteryerlayihəçisiDiyeqoylabirlikdəxeylideko-rativheykəlyaratmışdır.Buheykəllərinəksəriyyətininkon-struksiyasınatəbiətvəheyvanobrazlarıdaxildir.“Dəvəquşuvədəvəquşuyumurtası”belənümunələrdənbiridir.

Bu maraqlıdır

Müəyyən edin1. AlbertoCakomettininəsərlərihansımövzulardadır?

Yaradıcı fəaliyyət2. Cakomettininyaratdığıheykəllərintərzinəuyğun“İdmannövü”və

ya“İdmançı”mövzusuüzrəinsanfiquruyapın.

Təchizat: plastilin və yaxud gil, karton, məftil Sərbəst iş üçün tapşırıqlar

Sənətkar məsləhətiƏvvəlcə qalın karton və məftildən fiqur üçün karkas düzəldin, sonra karka-sın üzərinə fiqurun hərəkətini göstərəcək şəkildə plastilin və yaxud gil qoyun. Barmaqlarınızla çox zərif silueti düzəldərək digər detalları dəqiqləşdirin.

İdmançı fiqurunun yapılması üçün karkas

52

sənətkarınilkinavtoportretindənbaşlayaraqənson(həyatakeçirilmə-miş) layihəsinədək –Nyu-Yorkda ÇeyzManhetten Bankı qarşısındakımeydanüçünheykəltəraşlıqkompozisiyasınadəkonunbütünyaradıcılıqmərhələləriəksolunur.



Təqdim olunmuş siluetlərdə müx təlif idman növlərini müəyyənləşdirərək öz heykəl seçiminizi edin.

Yapmadan əvvəl h ərəkətdə olan idmançıların eskizini çəkmək mümkündür.

İdmançıların hərəkət anlarının eskizləri

3. A.Cakomettivəonunyaradıcılığıhaqqındaəlavəməlumattoplayınvətəqdimedin.

3 SürrealizmininkişafındaA.Cakomettininhansıroluolmuşdur?Özünüzü yoxlayın


Pol Sezann Pablo Pikasso VasiliKandinski

ÜMUMİLƏŞDİRİCİ TAPŞIRIQLAR

1. Verilmişəsərlərinmüəllifinimüəyyənedin.


“Şaftalılar və armudlar”. 1880-ci illərin sonu. A.S.Puşkin adına Dövlət Təsviri Sənət Muzeyi. Moskva, Rusiya

“Ağlayan qadın”. 1937. Teyt Qalereya sı. Lon-don, Böyük Britaniya

“Yarıuzanmış ana körpəsi ilə”. 1983. Texnika: bürünc.

“Cənub (Tunis) bağları”. 1919. Şəxsi kollek-siya


Henri Spenser Mur

Pol Kli

“Kəsişən xətt”. 1923. Düsseldorf. Şimali Reyn vilayətinin rəssamlıq toplusu. Vestfaliya, Almaniya

Naum Qabo

2. Sənətkarlarınyaradıcılığıvəyaratdığıəsərlərhansıüslubvəcərəyanlarıəhatəedir?

“Baş №2”. 1916. Polad. Teyt Qalereyası. London, Böyük Britaniya

“Kral və kraliça”. 1953–1955. Texnika: bürünc. Middelheymdə açıq səma altında heykəltəraşlıq mu zeyi. Şotlandiya


“Mavi səmadan odlu çarxa doğru nərdivan”. 1953. Şəxsi kolleksiya

“Sürrealist masa”. 1933

Xuan Miro Alberto Cakometti

Salvador Dali

3. Sənətkarlarınhansınövvəjanrdafəaliyyətgöstərdiklərinisa-dalayın.

“Yaddaşın daimiliyi”. 1931. Müasir İncəsənət Muzeyi. Nyu-York, ABŞ

Sürrealist divan. 1974.

POL SEZAN: KOMPOZİSİYA, FORMA VƏ RƏNG

AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ 57

XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan təsviri sənətində müasir cərəyanlar bir-birini əvəz edirdi. Onların meydana gəl mə si

ilə rəssamlar tərəfi ndən bir çox təcrübələr sınaqdan keçirildi. Lakin rəssamlar öz əsərlərində hər zaman sadiq qaldıqları

realist və milli üsluba üstünlük verərək vəhdət yaratmağa nail oldular.

AZƏRBAYCANTƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏMÜASİRLİYİNƏKSİ222

AZƏRBAYCAN TƏSVİRİ SƏNƏTİNDƏ MÜASİRLİYİN ƏKSİ58

MİKAYIL USEYNOV: MEMARLIQDAKONSTRUKTİVİZMİN PRİNSİPLƏRİ

Tanış olunXXəsrinincəsənətibütünnövləriiləyanaşı,müasirmemarlığıdaəhatə

etmişdir.Memarlıqdaəngenişinkişafetmişistiqamətkonstruktivizmidi.“Qənaət,faydavəgözəllik”–konstruktivizminəsasdeviziidi.

BuüslubunyaranmasınınilkinişartılarıXIXəsrinsonlarındaözü-nügöstərdi.Memarlardaşvəağacdanimtinaedərəkşüşə,dəmir-betonkonstruksiyalardanistifadəsayəsindəirihəcmlitikililəryaratmağanailoldular.

Azərbaycan konstruktivizminin görkəmli nümayəndəsi, sovet me-marlığının yaradıcılarından biri olanmemarMikayılUseynovXX əsrmillimemarlıqtarixindəxüsusiyertutur.MüasirBakışəhərmemarlı-ğınınənyaxşınümunələrininmüəllifiMikayılUseynovdur.Həminnü-munələrinideyasıvəifadəüslubuindidəpaytaxtımızüçünaktuallığı-nı saxlamaqdadır.Bu sənətkarın yaradıcılığında ən vacib olanməqam– dünyamemarlığının qabaqcıl və yenimeyillərindən imtina etmədənAzərbaycanmemarlığınamillikoloritigətirməsidir.

Sizinfikrinizcə,konstruktivizmincəsənətinhansınövlərindəəksolu-nabilər?

Konstruktivizminəsasxüsusiyyətlərihansılardır?


Xatırlayın

13

Bakı şəhərində M.Useynovun layihələri əsasında inşa edilən bu binaların ad-larını söyləyin və onların ümumi cəhətləri haqqında danışın.


Memarın1929–1934-cüillərdəkifəaliyyətininqısadövrükonstruk-tivizmiəhatəedir.


MİKAYIL USEYNOV: MEMARLIQDA KONSTRUKTİVİZMİN PRİNSİPLƏRİ

Onun layihələndirdiyi tikililərmillimemarlıqüslubu ilə seçilib.O,sonradanŞərqvəQərbmemarlıqməktəbinin sintezindənyararlanaraqəzəmətli yaşayış və ictimai binaların layihələrinihazırlayıb.OnlardanbugünBakınınyaraşığıolanBakıMusiqiAkademiyasının,M.F.Axun-dovadınaMilliKitabxananın,MilliElmlərAkademiyasınınbinalarınıgöstərməkolar.

M.Useynov hələAzərbaycan Politexnik İnstitutunun (indikiAzər-baycanTexnikiUniversiteti) tələbəsiolarkənonunkonstruktivizmüs-lubunda yaratdığı layihələrin bir qismi reallaşmışdır. Bu layihələrdəhəndəsilakonizm,üfüqivəşaqulixətlərinkəsişməsi,həcmliformalarınvəsəthlərin,bütövkütləninvəşüşəlisəthlərinziddiyyətivurğulanırdı.İşləkdamörtükləri,yüngültalvarlar,qalereyalar,artırmalar,günlük-lər–istiiqlimüçündaxilihəyətkimivacibelementlərbütüntikililərindəyişməz atributu idi.M.Useynov hələ ali təhsil aldığı illərdəAvropaklassikasıonuntəxəyyülünü“zəbtetmişdi”,ohəmdəmemarlıqdarusklassisizmininirsiniətraflıöyrənirdi.

Bakı şəhərində M.Useynovun memarı olduğu və heykəltəraş Fuad Əbdürrəh-manovla birlikdə layihələndirdiyi bu abidələr kimlərin xatirəsinə ucaldılıb?Nəyə əsasən heykəllərin yaradılmasında memarlar iştirak edir? Fikrinizi əsaslandırın.




M.Useynovun yaradıcılığının ilkin mərhələsi sovet memarlığındakonstruktivizmdövrüiləüst-üstədüşürdü.Bakı1920–1930-cuillərdəCənubiQafqazınənmühümsənayevəintellektualmərkəziidi.OzamanhələçoxgəncolanmemarM.Useynovümumiruhyüksəkliyindənilham-

Yenitərzdəəsərləryaratmaqlayanaşı,M.Useynovyaradıcılıqaxta-rışlarındasırfənənəvi–Azərbaycanmilliüslublarınadatoxunurdu.Beləki,1924-cüildəMikayılUseynovtərəfindənŞirvanşahlarsarayıkomp-leksininölçülərinindəqiqləşdirilməsimütəxəssislərinarasındasensasi-yadoğurmuşdu.ƏnənəviüslubdanümunəvilayihələrindənbiriXIIəsrAzərbaycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin məzarı üzərindəabidəmüsabiqəsindəqalibgələn(1926-cıil)layihəsidir.OnunlayihələriəsasındaBakıda,Gəncədə,Naxçıvanda,Azərbaycanındigərşəhərvəra-yonlarındabinalartikilib.

Yaşadığı illər

Doğulduğu yer

Təhsili


Üslub və texnika


06(19).04.1905–07.10.1992

Bakı,Azərbaycan

AzərbaycanPolitexnikİnstitutu(indikiAzərbaycanTexnikiUniversiteti)(1922–1929)

Azərbaycanınəməkdarincəsənətxadimi(1940),“Le-nin”ordeni(1946,1958),memarlıqdoktoru(1950),AzərbaycanSSRDövlətmükafatılaureatı,SSRİxalqmemarı (1970), Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1985),ŞərqölkələriBeynəlxalqMemarlıqAkademiyasınınprezidenti(1992)vəs.

memarlıq;konstruktivizm

Bayıl qəsəbəsində fabrik-mətbəx (1930, hazırda do-ğum evi), Tibb İnstitutu tələbələri üçün yataqxa-na (1934), Azərbaycanın Moskvadakı ÜmumittifaqKənd Təsərrüfatı Nailiyyətləri Sərgisində Azərbay-canpavilyonu (1939),AzərbaycanTexnikiUniversi-teti(memar S.Dadaşovla birlikdə),Bakımetrosunun“Nərimanov” stansiyası (1967), “Nizami” stansiyası(1976),“ElmlərAkademiyası”stansiyası(1985)vəs.;BakışəhərindəSəmədVurğununheykəli(heykəltəraş F.Əbdürrəhmanovla birlikdə),Nizamininheykəli(hey-kəltəraş F.Əbdürrəhmanov və memar S.Dadaşovla bir-likdə)vəs.

Mikayıl Ələsgər oğlu Useynov

Həyat xronologiyası




M.Useynov yaradıcılıq baxımından həqiqətən də tükənməz memaridi.Onunzənginirsinə200-dənartıqlayihəsidaxildirvədeməkolarki,hərbirigerçəkləşdirilib.Yaradıcıirsdəənbaşlıcası–ənənələrəhörmətvəondanbədiitəcəssümlüformalardaistifadədir.

DünyamemarlıqirsininvəənyenimeyillərinbilicisiolanMikayılUsey-novundünyagörüşüözxalqınınmillimədəniyyətindənformalaşmışdı.

OnunyaradıcılığımüasirAzərbaycanmemarlığındayenibirdövraç-mışvəbusənətibeynəlxalqmiqyasdatanıtmışdır.MikayılUseynovmilliAzərbaycanmemarlığını bənzərsiz, nadir dəstxəti ilə önəmli dərəcədəzənginləşdirmişdir.

Memarlıqda konstruktivizmin banisi LeKorbuzye sayılır. O,memarlıqdayenilikedərəkbinanınkonstruktivhissələrindənfasadagözəllikverənelement-lərkimi istifadə etmişdir.LeKorbuzyeyaradıcılığındakonstruktivizmınbeşprinsipindənistifadəedirdi:sütunlarüzərindədayanantikili,fasadınsərbəstkompozisiyası,zolaqvarıpəncərələr,konstruksiyadaxilindəsərbəstplanlaşdır-ma,düzterras-dam.

Bilirsinizmi?

Müəyyən edin1. Müxtəlifmənbələrdənistifadəedərəkmüasirvəkeçmişillərinmemar-

lığınınxüsusiyyətlərihaqqındadanışın.

Təchizat: rəngli karandaşlar, flomasterlər, rəngli qələmlər, akvarel, rəngli kağız, karton


lanaraq memarlığınyenidiliniöyrənməyəcəhdgöstərirdi.

MemarM.Useyno-vun əsl yetkin yara-dıcılıq dövrü müasirAzərbaycanmemarlı-ğının yaranmasındamilliirsinyerivərolu-nun dərk edilməsi iləbaşladı.Memaryarat-dığıbirçoxtikililərdəAzərbaycan milli me-marlıqelementlərindənbaşqa,həmdəŞərqformavəmotivlərinitətbiqetmişdir.ButikililərarasındaMoskvadaÜmumittifaqKəndTəsərrüfatıNailiyyətləriSərgisindəAzərbaycanpavilyonunu,Bakımetrosunun“Ni-zami”stansiyasınıvəNizamiGəncəviadınaMilliAzərbaycanƏdəbiyyatıMuzeyininümunəgöstərməkolar.

Elm işçilərinin yaşayış evi


Yaradıcı fəaliyyət2. a) Dünyanın hər hansı bir

paytaxtşəhərininkonstruk-tivizm nümunəsi olan ənməşhur, onun “vizit kartı”sayılan tikilisinin siluetiniçəkin və ya qara kağızdankəsibhazırlayın.

Məsələn,FransanınpaytaxtıParisdəucalanEyfelqülləsi.

b) Konstruktivizmüslubunda ictimaivəyayaşayışbinasınıneski-ziniçəkin.Tikiliningörünüşüsütunlarüzərindədayananirişüşəlivədüzsəthliolabilər.Binanıneskizinieləçəkinki,ohəmqarşıdan,həmdəyandangörünsün;məsələn:

3. M.Useynovhaqqındaəlavəməlumattoplayınvətəqdimathazırlayın.


3 XXəsrinəvvəllərindəmemarlığıninkişafınınəsasideyavəprinsipləri hansılardır?



Rəngkarlıqəsərlərininmiqyasınəyəəsasənseçilir?Əsərlərdərəngvəformabir-biriilənecəəlaqəlidir?

MİRCAVAD MİRCAVADOV: MİQYAS, RƏNG və FORMA

Tanış olunGörkəmlifırçaustasıMircavadMircavadovAzərbaycanrəssamlığın-

damüasiristiqamətinvə“Abşeronməktəbi”ninbanisikimitanınır.Azər-baycanincəsənətinəimprovizasiyavəsərbəstlikgətirənrəssamtamamiləyeniüfüqlərinaçılmasınasəbəboldu.Qiyamçıvəeksperimentator,non-konformist1vənovatorolanM.MircavadovunəsərləriAzərbaycantəsvirisənətinəböyüktəsirgöstərdi.M.Mircavadovunəsərləriniyaqeyd-şərtsizqəbul,yadarəddedirdilər.Lakinonunyaradıcılığızamanbaxımındanbiz-dənuzaqlaşdıqcarəssamınmüasirAzərbaycanincəsənətitarixindətutdu-ğuyerinunikallığıdahaaydıngörünməkdədir.Rəssambumövqeyisovetdönəmindəuzunillərdavamedənsükutvəbiganəlikdənsonraqazanıb.

Müasirrəssamlarınnailolmaqistədiyiyeniliklərnəilənəticələnir?


Xatırlayın

14


“Yüzilliklərin himni” silsiləsindən. 1986 “Nuhun gəmisi”. 1987

1Nonkonformizm (ing. nonconformism (non–yox (conformis–oxşar)–qeyri-oxşar)–hamıtərəfindənqəbuledilmişqaydaların,dəyərlərin,ənənələrinvəqanunlarıninkaredil-məsi.“Neqativizm”anlayışınınsinonimi.



Tələbəlikillərindəsənətləbağlıodövrdəqəbulolunmuştədrissistemiistedadlıgənc rəssamıqaneetmirdi.ÇünkikeçmişSovet İttifaqındakıbədiitəhsilinmühümhissəsinitəşkiledənsosializmrealizmininehkam-larıM.Mircavadovayadidi.

RəssamSezannınəsərləriniErmitajdagörməkarzusundaidi.Oillər-dəSovetİttifaqındaimpressionistvəpostimpressionistlərinyaradıcılığıqadağan edilmişdi. LakinM.MircavadovLeninqrada (indiki Sankt-Pe-terburq)gedirvəDövlətErmitajındaonumaraqlandıranbütünkolleksi-yayabaxmağanailolur.SənətəvurğunluğuonuErmitajdaadifəhləiş-ləməyəvadaredir.RəssamElQrekonun,Rembrandtınəsərlərindənçoxşeyöyrənir,surətləriniçıxarır,orijinalınıətraflıtədqiqedir.SezannınvəvanQoqunqadağanedilmişəsərləriMircavadüçünəslməktəbolur.

LeninqradAntropologiya və Etnoqrafiya Muzeyindəki kolleksiyalarlatanışlığırəssamdagüclüyaradıcılıqhəvəsioyadır.O,buradaAfrika,Oke-aniya, İndoneziya,Yaxın Şərq xalqlarının ənənəvi incəsənətini yaxındanöyrənir.

1954-cü ilədəkLeninqraddayaşadıq-dansonrao,Bakıyaqayıdıbyaradıcılıqlaməşğulolurvəbuhəyattərzi10ilçəkir.

Rəssam öz təcrübələrində təsviri sə-nət üçün ənənəvi olmayan materiallar-dan–metal,daş,qum,bitum,qatranvəsementdən istifadə edirdi. Bumaterial-lar nəticəsində yaranan eksperimentaləsərlər özlüyündə heyrətləndirici qüv-vəyəmalikidi.

M.Mircavadovun ən erkən rəngkarlıqəsəri “Yırtıcı”dır. Burada ayaqları bağlı,arxası üstə yıxılmış qoyun, yaxında isəbir canlı, dişini ağardan və torbasayağıgövdəsiolanməxluqtəsvirolunub.Bura-da rəssamın təsvir etdiyi cəmiyyətə, onuəhatə edənmühitə kinayəli yanaşdığı ay-dıngörünür.

Rəssamın qrafik əsərlərinə məxsusqüvvə, enerji, həm də miqyas tamaşaçınıheyrətləndirir. Onların bəziləri tuşla, bə-ziləri karandaşla icra olunub. Qrafik əsər-lərdədigərcəhətdədiqqəticəlbedir:əksərrəsmlərdə insanın bədən hissələrində başverəndəyişikliyimüşahidəetməkolur.

“Kişi rəsmi”. 1950. Kağız, qrafi t

“Yırtıcı”. 1967



Ətrafmühititəsviredərkənrəssamınmüxtəlifemosionalvəpsixolojiçalarlarınıdivobrazındagörməkmümkündür.Buməfhumənənəvimi-fologiyadaözəlamətinəgörə(divlərxeyirxahvəqəddar,cəsurvəqorxaq

“Ümid işığı”. 1982

XX əsr rəssamlığı-nınikiböyüknümayən-dəsi–PabloPikassovəSalvadorDaliMircavadMircavadovun sevim-li rəssamları və onunüçün şübhə doğurma-yan avtoritetlər idilər.“Ümid işığı” adlı əsə-rini o,SalvadorDaliyəhəsretmişdir.

Bilirsinizmi?

Yaşadığı illər

Doğulduğu yer

Təhsili


Üslub və texnika



19.01.1923–24.06.1992

Bakı,Azərbaycan

Ə.Əzimzadə adına Azərbaycan Rəssamlıq Məktəbi(1941–1949)

AzərbaycanRəssamlarİttifaqınınüzvü(1975),Rəs-samlar İttifaqı İdarəHeyətinin üzvü (1987),Azər-baycanınəməkdarincəsənətxadimi(1988)

avanqard;rəngkarlıq

portret,mifologiya,süjetliəsərlər,mənzərə

“Xırmanda” (1968), “Fayton” (1968), “Öküzün nal-lanması” (1970–1971), “Od gəlini” (1970), “Sirk”(1981),“Yuva”(1982),“Məxfigecə”(1982),“Letargi-ya”(1983),“Humayquşu”(1984),“Hərəkət”(1986),“Odtanrısı”(1987)vəs.

Mircavad Mirhaşım oğlu Mircavadov





Azərbaycanın hansı rəssamı üslub, qəhrəmanları və düşüncə tərzinə görə Mir-cavad Mircavadova yaxın idi?


Azərbaycan incəsənətinin tarixi üçün və xüsusiləmüasirAzərbay-can rəngkarlıq məktəbinin formalaşmasında Mircavad Mircavadovunxidmətlərinisonaqədərdərketməkçətindir.Azərbaycanrəssamlarınınötənəsrin“yetmişinciillərnəsli”ninçoxu“Mircavadtəsiri”altındafor-malaşmışdır.Onlarınəksəriyyətitədricənincəsənətdəözyolunuvəhərbiri öz fərdi üslubunu tapmışdır. Bir çox rəssamların yaradıcılığındaMircavadınbugündədəstxətihissedilir.

Rəssamınsənətiyalnız1987-ciildətanındı.Onunəsərləridünyanınbirçoxmuzeylərindəvəşəxsikolleksiyalardasaxlanılır.Bakının,Mos-kvanın,birsıraAvropapaytaxtlarının,həmçininYaponiyaşəhərlərininənnüfuzlusərgisalonlarındabirçoxsərgiləritəşkilolunmuşdur.

Müəyyən edin1. M.Mircavadovundərslikdəverilmişəsərlərininəsasmövzusununə

təşkiledir?

Yaradıcı fəaliyyət2. Rəngtəzadınıvəformamüxtəlifliyininəzərəalaraqqeyri-adimifolo-

jicanlınıvəonunətrafınıtəsviredin.

Təchizat: rəngli karandaşlar, flomasterlər, pastel təbaşirlər, quaş Sərbəst iş üçün tapşırıqlar

3. M.Mircavadovhaqqındaəlavəməlumattoplayınvətəqdimathazırlayın.

3 AzərbaycanınmüasirtəsvirisənətindəM.Mircavadovunrolunədən ibarətdir?


olurlar)birmənalıdeyil.Mircavadınyaradıcılığındabu,insandaolabilə-cəkbütünrəzilcəhətləriözündəbirləşdirənpersonajdır.

M.Mircavadovun əsərlərindəki digər sabit obraz qadındır. O, xe-yirxahvəqəddar,zəhmətkeşvəçoxqəşəng,ağıllıolabilir.

Onunyaratdığıəsərlərarasındabirsıramənzərələrdəvar.Rəssamüçünməhzrəngbaşlıcamənayüküdaşıyır.Rəssamrəngkar-

lıqdasankirəngvəformaarasındakıtəzadıaradanqaldırmağaçalışır.Rəngkarlığın bu iki elementiMircavad kompozisiyasının əsas təkrar-olunmazifadəvasitəsidir.


Tanış olunÖz zəngin daxili aləmi olan görkəmli

heykəltəraşÖmərEldarov unudulmaz ob-razlaryaratmışdahişəxsiyyətdir.

İradə və zəriflik, improvizasiya və ka-millik,dərinlikvəduymaqbacarığıÖmərEldarovyaradıcılığınımüşayiətedənbaşlı-casəciyyəvixüsusiyyətlərdir.Onunyaradı-cılığınınölkəmizinbədiimühitinətəsiriniqiymətləndirməmək olmaz: heykəltəraşınəsərlərindədaxiliməzmunlaformanınhar-moniyası insanı qeyri-ixtiyari düşünməyəsövqedir.

ÖmərEldarovunyaratdığıheykəllərözdinamikliyiilədaimdiqqəticəlbedir.Onunxarakterinə xas olan cəsurluq, nikbinlik vəmənəviməsuliyyət sənətkarın yaradıcılığın-da,xüsusənobrazlarınbədiiifadəsindətəcəs-sümolunur.

Ö.Eldarov şairə Natəvan şəx-siyyətinə bir neçə dəfə müraciətetmişdir. Zəngin geyinmiş, ampirüslubunda olan kresloda oturmuşzadəgan qadının tunc heykəli har-moniyanınvəincəzövqünənyüksəktəzahürününnümunəsikimibugündəpaytaxtımızınmərkəzimeydanı-nıbəzəyir.

İnsanlarınhəyatındakıromanti-kaya və dinamikaya meyil, qəhrə-manların daxili vəziyyəti, onların

Heykəltəraşlıqdainsangözəlliyininvəhislərinintərənnümürəssam-danhansıbacarıqlarıtələbedir?

ÖMƏR ELDAROV: GÖZƏLLİK və HARMONİYA

Heykəltəraşlıqdaəsasifadəvasitələrinisadalayın.


Xatırlayın

15

“X.B.Natəvan”. 1960. Tunc

“Səadət”. Kompozisiya. 1956. Tunc


qəhrəmanlıqmübarizəsindən doğan duyğuları – bütün bunlarmüəllifdüşüncəsinindərinliyini,onunhumanististiqamətinixarakterizəedəncəhətlərdir.


Ustad lirikvəvətənpərvərlik ruhundaolanobrazlarınbədiihəllin-dəetikprinsipləriönəçəkir.Bu,HüseynCavidəhəsrolunmuşheykəltə-raşlıq ansamblında qabarıq hiss olunur. Cavidin pyeslərinin ideyasınıönplanaçəkənÖ.Eldarovheykəldədramaturqunəyilməzruhunutəcəs-süm etmişdir. Heykəltəraş şairi yüksək mənəvi, yaradıcı düşüncələrə

daldığı anda təsvir etmişdir. Əsə-rin memarlıq-kompozisiya həlli bugüclü, mürəkkəb və yaradıcı ehti-raslı şəxsiyyətin obrazını açmağayönəlmışdir.

Lirik,qəhrəmanlıqmövzusuonunbütün yaradıcılığını müşayiət edir.Portretlər,büstlər,heykəllər–hərbi-rininpsixolojitəsiriçoxgüclüdür.

ÖmərEldarovböyükrəssamSət-tarBəhlulzadəninportretinədəfəl-səfi-romantikyanaşmışdır.Buobraz

“S.Bəhlulzadənin məzarüstü abidəsi”.1974. Tunc

“Dramaturq Hüseyn Cavid”. 1993. Tunc, qranit



Sənətkarın xüsusi təsir bağışladığı əsərlərindən biri də “Zamanındördrəngi”dir.Müəllifburadasondərəcəfəlsəfivəetikproblemlərihəlledir.O,müxtəlifçalarlıdördqozağacınıfərqliyaşdaolanqadınlaramü-vafiq pozada yonmuşdur.Qızın, gənc, yaşlı və qoca qadınınhərəkətlə-ri ilin fəsillərinəuyğundur.Fiqurlarınəzərdənkeçirdikdəplastikanıngözəlliyi,həyat fəlsəfəsi onunməkanlavəhdəti təəssüratlarımızıdahadazənginləşdirir.

dahinin yaradıcı ruhunun təcəssümüdür.Heykəltəraş xüsusi qayğı vəməhəbbətlə rəssamın portretinəmüraciət etmiş, onu iki dəfə ağacdanyonmuşvətuncdahəkketdirmişdir.BakınınƏmircanqəsəbəsindəqoyu-lanS.Bəhlulzadəninqəbirüstüheykəlindəməkan,kompozisiya,dinami-ka,obrazbir-biriniçoxgözəltamamlayır.


Üslub və texnika



“Şərəf nişanı” ordeni (1959), Azərbaycan SSR-inəməkdarincəsənətxadimi(1963),SSRİDövlətmüka-fatılaureatı(1980),AzərbaycanSSR-inxalqrəssamı(1982),“QırmızıƏməkBayrağı”ordeni(1986),“İstiq-lal” ordeni (1997),Rusiya Federasiyasının “Dostoy-nomu”medalı(2002),“Şərəf”ordeni(2012)vəs.

heykəltəraşlıq


“MəhəmmədFüzuli”(T.Məmmədovla birlikdə,1963,Bakı),“İbnSina”(1980,Düşənbə),“İhsanDoğrama-cı” (2001,Ankara), “Heydər Əliyev” (2001, Qars),“ÜzeyirHacıbəyov”(1955,Bakı),“SəttarBəhlulza-də”(1975,Bakı),“VaqifMustafazadə”(1984,Bakı),“FikrətƏmirov”(1988,Bakı),“Niyazi”(1989,Bakı),“ZiyaBünyadov”(2000,Bakı),“Elegiya”xatirəabi-dəsi (1989), “Zərifə Əliyeva” (1995, Bakı), HeydərƏliyevinqəbirüstüabidəsi(2004,Bakı)vəs.

Yaşadığı illər

Doğulduğu yer

Təhsili

21.12.1927

Dağıstan,Dərbəndşəhəri.Rusiya

Ə.ƏzimzadəadınaAzərbaycanRəssamlıqMəktəbininheykəltəraşlıqbölməsi(1941–1944),İ.Y.RepinadınaLeninqrad Rəssamlıq, Heykəltəraşlıq və MemarlıqAkademiyasınınheykəltəraşlıqfakültəsi

Ömər Həsən oğlu Eldarov





Müəyyən edin1. Ö.Eldarovunəsərlərininoxşarvəfərqlicəhətlərinədir?

Yaradıcı fəaliyyət2. Plastilinvəyaxudgildənhərəkətdəolanəsgərfiquruyapın.

3. Ö.Eldarovun yaradıcılığı haqqında əlavəməlumat toplayın və təq-dimathazırlayın.

Təchizat: plastilin, yaxud gil, kağız, karton Sərbəst iş üçün tapşırıqlar

3 Ö.EldarovunAzərbaycanheykəltəraşlığınaverdiyitöhfənədəniba- rətdir?


“Zamanın dörd rəngi”. 1973. Qoz ağacı

Yaratdığıheykəllərvəabidələrnəinkiölkəmizdə,həttadünyanınbirçoxmuzeylərindəlayiqliyertutmaqdadır.Onunilkişlərindən–diplomqorelyefindəntutmuşaxırıncıheykəlinəqədərbirparlaq,sabityaradıcı-lıqxəttivar.Beləki,buəsərləryaşadılmışaləmingözəlliyiniromantiktutumdagörməkdir,gözəlliyixeyirxahlıqvəməhəbbətdəaxtarmaqdır,etikkeyfiyyətlərəüstünlükverməkdir.Ustadınheykəltəraşlıqirsibütövbirorqanizminhissəsidirki,bununadıbənzərsizÖmərEldarovyaradı-cılığıdır.


Rəngkarlıqəsərininməzmunudedikdənəbaşadüşülür?

TAHİR SALAHOV: NEFT MÖVZUSU

Tanış olunMövzuüzrərəsməsərlərigenişməzmunluolduğuüçünbukateqoriyaya

tarixi,hərbvəməişətsəhnələri,insanhəyatındagündəlikbaşverənlərvəənaktualhadisələr,insanlaravətəbiətəümumiləşdirilmişfəlsəfibaxışlartəsvirolunmuşəsərləraidedilir.Bəzənbütünbuhadisələrbirəsərdədəcəmləşir.Rəssamınmövzuüzrəəsərlərdəqarşısınaqoyduğuməsələlərmüxtəlifolur.

Təsvirisənətdəsüjetli (tematik1) tablo–ümumimövzuvəyatəsvirobyektlərinibirləşdirənbədiiəsərlərinməcmusudur.

MüasirdövrümüzünməşhurAzərbaycanrəssamlarındanbiri,ənçoxsüjetliəsərlərinyaradıcısıTahirSalahovdur.

TahirSalahovyaradıcılığındaneftmövzusunaxüsusiyerverir.Bakışəhəri–neftçiəməyininromantikməkanıhesabedilir.Şəhərneftlə,nefthasilatı ilə sıx bağlıdır.Bumövzuhər zaman rəssamları cəlb edib.O,dəfələrləkətanüzərindəBakıneftçisininobrazınıyaratmışdır.RəssamınV.İ.SurikovadınaMoskvaDövlətİncəsənətİnstitutundamüdafiəetdiyi“Növbədənqayıdanlar”adlıdiplomişidəbumövzudadır.Sankt-Peter-burqRəssamlıqAkademiyasınınkolleksiyasındasaxlanılansənətəsərin-

Süjetliəsərlərinjanrmüxtəlifliyininhərbirihaqqındadanışın.


Xatırlayın

16

Süjetli əsərlər

Mifolojijanr Bataljanrı Tarixijanr Məişətjanrı Animalistika

Rəsm əsərlərində verilmiş mövzular nədən bəhs edə bilər?Düşünün və izah edin

1Tematik janr (rus. тема –mövzu) – süjetli əsərlərinmüxtəlifliyidir.Buraya tarixi,məişət,batal,animalistik,mifolojivədigərləridaxildir.




Tahir Salahovun “Təmirçilər”,“Q.Qarayevin portreti” və “Səhəreşelonu”kimiəsərlərihələ1962-ciil Venesiya biennalesində3 böyükmaraq doğurub. Onun ən məşhurəsərləriarasında“Xəzərüzərində”(1961),“Xəzərdəsübhçağı”(1986)və bukimi sənət incilərini xüsusiqeydetməklazımdır.

dəişnövbəsindənqayıdanvəaddımlayangəncfəhlələrtəsvirolunmuş-dur.KompozisiyaT.Salahov tərəfindənəsasıqoyulmuş“sərt”2 üslubdaişlənmişdir.

T.Salahovunəsərləritəkcəsənətbilicilərinindeyil,sadəinsanlarındadiqqətinicəlbedir.Həyatınrealvəsəmimitəsvirolunmasıəslhəqiqət-ləriüzəçıxarır,incəsənətvasitələrinəmaraqyaradır.T.Salahovunneft-çilərimifik–qüvvətliqəhrəmanlar,monolitqayalarkimitəsviredilib.

2Sərt üslub –1950-ciillərinsonu–1960-cıillərinəvvəlindəyaranmışrəngkarlıqüslubu.3Biennale –hərikiildənbirkeçirilənbədiisərgi,festivalvəyayaradıcılıqmüsabiqəsi.

1.“Təmirçilər”. 1960

1 2

“Növbədən qayıdanlar”. 1957

2. “Abşeron qa-dınları”. 1967

“Xəzərdə səhər” (fraqment). 1986



Neftmövzusundaəsərləriniyaratmazdanqabaqrəssamuzunmüddətbu sadəneftçilərlə yaşamış, onlarla birlikdə “Neftdaşları”na– buruqplatformasınagetmişdir.Əsərlərindəkiobrazlarrəssamıntanışolduğuvədostlaşdığıneftçilərdir.

T.Salahovun“Abşeronqadınları”əsərianavəbacılarındənizdəolanözyaxınlarınagörəkeçirdiyihəyəcanıifadəedir.

T.Salahovun neftçilərinin sərt görünüşləri əmək adamlarının tale-yini,təbiətlərindəkisadəliyi,mətanəti,xeyirxahlığıifadəedir.Rəssamüçünxırdabirdetalındaböyükmənasıvar.Estakada,platformavəüzüküləyəgedənfəhlələrintəsvirindəbunatez-tezrastgəlməkolar.

RəssamıdoğmatorpaqvəXəzərləbağlıolanhərşeymaraqlandırır.Təsadüfi deyil ki, rəssamın yaradıcılıq emalatxanası kiçik Nardaranqəsəbəsində, natürmort vəmənzərə rəsmlərini çəkdiyi dəniz sahilindəyerləşir:onlarınhamısındaXəzərinenerjisihissolunur.

Yaşadığı illər

Doğulduğu yer

Təhsili


Üslub və texnika



29.11.1928

Bakı,Azərbaycan

Ə.Əzimzadə adına Bakı Rəssamlıq Məktəbi (1945–1950), V.Muxina adına Leninqrad (indiki Sankt-Pe-terburq)AliRəssamlıq-SənayeMəktəbi(1950–1951),V.İ.SurikovadınaMoskvaDövlətİncəsənətİnstitutu(1951–1957)

AzərbaycanSSR-inxalqrəssamı(1963),“Lenin”or-deni,“QırmızıƏməkBayrağı”ordeni(SSRİ)(1971),SSRİxalqrəssamı(1973),“İstiqlal”ordeni,“HeydərƏliyev” ordeni (2008), Sosialist Əməyi Qəhrəmanı,“Fəxrilegion”ordeni(Fransa,2015)

rəngkarlıq,qrafika

portret,natürmort,mənzərə,süjetliəsərlər

“Neft daşlarında” (1955), “Çənlər” (1959), “BəstəkarQara Qarayevin portreti” (1960), “Bəşəriyyət naminə”(1961), “Böyük kanal. Venesiya” (1962), “Şirvanşahlarsarayı”(1966),“RəsulRzanınportreti”(1971),“Narda-rankəndi”(1974–1975),“Günəşlisəhər”(1980),“Roma”(2000),“Qrekoqəhvəxanası.Roma”(2002)vəs.

Tahir Teymur oğlu Salahov





Tahir Salahov dünya mədəniyyətinin tanınmış simasıdır. Təsvirisənətəehtiramlayanaşılanbütünölkələrdəonunbusənətəverdiyitöhfəyüksəkqiymətləndirilir.T.Salahovunistedadıgünəş,sözvəiradəqədərgüclüdür.Onunqəhrəmanızamandır.Onunzamanıkeçmişvəgələcəkdeyil,onlarınarasındaəlaqəyaradanandır,bugündür.OnagörədəT.Sa-lahovunrəsmlərimüasirlik-gənclikenerjisivəyüksəksənətkarlıqlaçə-kilib.Rəssamınəsərlərindəbirmaraqlıcəhətdəvar:onlarinsanaümidvənikbinlikverir.Görkəmlirəssamınmüdrikliyidəməhzbundadır.O,gəncliyəhəsədaparmadan,qocalıqdanqorxmadanhəyatasevgiiləçalış-mağaüstünlükverir.

“Atəşpərəstlərin məbədi”. 2007

“Xəzər bu gün”. 2007 “Qız qalası”. 2007

Müəyyən edin1. T.Salahovunverilmişəsərlərindəhansıkoloritmüşahidəolunur?

Yaradıcı fəaliyyət2. Neftvəneftçilərmövzusundasüjetlirəsmçəkin.

3. T.Salahovunyaradıcılığıhaqqındaəlavəməlumattoplayınvətəqdi-mathazırlayın.

Təchizat: rəngli karandaşlar, flomasterlər, pastel təbaşirlər, akvarel və ya quaş Sərbəst iş üçün tapşırıqlar

3 T.Salahovözyaradıcılığındadahahansımövzularaüstünlükverir?Özünüzü yoxlayın

TahirSalahovunXəzərəmarağıhəyatıboyusəngimirvə2007-ciildəçəkilmişdahabirnəhəngəsəri–“Ənənələrvəmüasirlik:Odlaryurdu”adlı 6 metrlik triptixi neft mövzusunun kulminasiyası kimi baxılır.BuəsərAzərbaycanınsalnaməsi,memarlığımızınqədimdövrlərdənbugünədəkolantarixidir.


Heykəltəraşlığınbaşlıcamövzusunəyəhəsredilir?

FAZİL NƏCƏFOV: İNSAN TƏSVİRİNDƏ FORMA AXTARIŞLARI

Tanış olunMüasirAzərbaycanheykəltəraşlığınınənparlaqnümayəndələrindən

biri olan Fazil Nəcəfov görkəmli heykəltəraş Fuad Əbdürrəhmanovunyetirməsidir.Mövzuvəjanrmüxtəlifliyi,plastikformalarınincəduyu-mu,mövzununmahiyyətinəuyğunmüasirformalar,təsirvəözünüifadəvasitələrininaxtarılmasıFazilNəcəfovunyaradıcılığınınilkillərindənetibarənhissolunmağabaşlayır.

1950-ciillərinsonu–1960-cıillərinəvvəllərindəBakıdaözlərinita-mamiləbədiieksperimentlərə,fərdisənətdilinininkişafınahəsretmişhəmfikir rəssamlardan ibarət müəyyən mühit formalaşmışdı. Onlarınyaradıcılığındaməzmunlayanaşı,əsərlərininəsasınımüxtəlifformalartəşkiletməyəbaşlamışdı.

Monumentallıq,yığcamlıq,dəqiqvə inamlıkompozisiyahəlliF.Nə-cəfovunəsərlərininsəciyyəvicəhətlərindəndir.Rəssamhərzamanbədiiyaradıcılıqdasərbəstliyə,cəsarətliformalara,orijinalideyalara,yeniob-razlarınyaranmasınacanatırdı.

Heykəltəraşlıqdamövzu,materialvəformaseçiminədənasılıdır?


Xatırlayın

17


“Neftçi”. 1963. Gips “Balıqçı”. 1980. Ağ daş“Əks-səda dövrü”. 1979. Bürünc


FAZİL NƏCƏFOV: İNSAN OBRAZINDA FORMA AXTARIŞLARI

FazilNəcəfovunəsərlərindəmonumentallıq,bütövlük,həcmyığcam-lığı,plastiklik,sərbəstfikrinifadəsiözəksinitapır.Ohəmçininəlarəsmçəkməyibacarır.Bubaxımdanustadınyaradıcılığınınbaşqabirönəmlicəhətionunsondərəcəifadəlirəsmlərində,plastikxətlərindəüzəçıxır.

Rəsmtəsvirisənətinəsasınıtəşkiledir.BumənadaFazilNəcəfovunqrafikrəsmləri,deməkolarki,onunyaradıcılıqaxtarışlarınınbəhrəsidir.

Ustadyaratdığıbüstlərdəmodelinxırdatəfərrüatlarınavarmayaraqinsanhisləriniqabartmağaüstünlükverir.Onunheykəllərindəinsanta-leyivəhəyəcanıözplastikhəllini tapmışdır.O,uzunvəasanolmayantaleyaşamışzəhmətadamlarınınobrazlarınamüraciətedirvəbuobraz-larıyaratmaqlainsansevərliyinivurğulayır.

“Neftçi”əsərindəmöhkəmvücudluvəqüvvətliBakıneftçisininsər-bəstduruşundadaxilibirgərginlikduyulur.Fəhləninhəyateşqiilədoluolansimasıtamaşaçınıcəlbedir.

F.Nəcəfovun 1970–1980-ci illərdə ərsəyə gətirdiyi istənilən əsərdəgizliməna,emosionalcoşqunluqözünübüruzəverirdi.F.Nəcəfovunson-rakıfəaliyyətiüçünolduqcaəhəmiyyətliolanmərhələ–bir-birinəsıxıl-mışinsanmotividir.Bütünbunları“KöhnəBakımotivləri”adlıböyüksilsilədə,habeləözlakonizmiiləheyranedən“Əks-sədadövrü”kompozi-siyasındagörməkmümkündür.Oxşar,bir-birinəbənzəyəninsanfiqurla-rısankikubformalıhəcminiçinəyerləşdirilib.Sərtbaxışlı,dizçökmüşhaldaolanbufiqurlareləbilsusacaqlarınadairsözvermişlər.

Yaşadığı illər

Doğulduğu yer

Təhsili


Üslub və texnika



16.02.1935

Bakı,Azərbaycan

Ə.ƏzimzadəadınaBakıRəssamlıqMəktəbi(1950–1955),V.İ.SurikovadınaMoskvaDövlətİncəsənətİnstitutu(1955–1961)

AzərbaycanRespublikasınınxalqrəssamı(2002)

heykəltəraşlıq,qrafika

portret

“Gəncqız”(1961),“Rayanınportreti”(1961),“İkinəfər”(1973),“Korlar”(1979),“Səhər”(1982),“Yatmışqoca”(1985),“Duaedənqadın”(1985),“Dəvə”(1980),“Həyatdüsturu”(1988),“Minyaşlıadam”(1994)vəs.

Fazil İmamverdi oğlu Nəcəfov





“Həyatın mərtəbələri”. 1988. Bürünc

“Fortuna”. “Zamanın oyunları” əsərindən fraqment. Bürünc

“Üç müdrik”. 2000. Daş

F.Nəcəfovun qrafi k rəsmləri

Müxtəlifmateriallarla – daş,mərmər,bürüncvəqranitləişləyənheykəltəraşdaimonların təsir im-kanlarının əhatəli ifadəsinə canatır.Materialınölçüsü,fakturasıvərəngindənasılıolaraqobrazlarözxarakterinidəyişir.

Bəstəkar Qara Qarayevin abidəsi. 2014. Mərmər, qranit.

Bakı. 28 May küçəsi

Son illər Fazil Nəcəfov özü-nübütünlükləirilayihəyə–XXəsrin böyük bəstəkarı Qara Qa-rayevinabidəsiüzərindəişəhəsretmişdi. Nəhəng qırmızı qranitparçası abidənin əsasını təşkiledir. Abidənin ön hissəsi tama-şaçıyatərəfşaqulişəkildəçevril-miş royalqapağı formasındadır.Onun fonunda qorelyef – bəstə-karın“qanadlanmış”fiquruhəkkolunub.

Bilirsinizmi?

İnsan portretləri çəkərkən bəzən səbirsizcəsinə əsas diqqəti təsvirolunaninsanınzahiribənzərliyinə,xarakterininaçılmasınayönəldir.



“Zamanın oyunları”. 2008. Bürünc

F.Nəcəfovunsonillərəaidəsərlərindənbiri“Zama-nın oyunları” adlanır. Bu, plastik rəmzlər, portret vəmüdriksözlərdən ibarətgeniş, əhatəli fəlsəfiproqram-dır.Əsərdəqədiməsgərincəngarabasındayerləşdirilmişmaska-dəbilqəsi göstərilmişdir. Burada konkret tarixiünvanyoxdur.İnsanlarbütündövrlərdəhakimiyyətvəpulhərisiolmuş,bütünbunlarımüharibələr,başqaları-nınqanıvəcanıhesabınaəldəetmişlər.Tarixdəbirçoxböyükinsanınadıqalıbvərəssamgözyuvalarıboşolanbu dəbilqədə onların bəzilərini təcəssüm etdirmişdir –Ramzes,Makedoniyalıİsgəndər,Neron...

Bu maraqlıdır

Müəyyən edin1. F.Nəcəfovundərslikdəverilmişheykəltəraşlıqəsərlərinimövzu,ma-

terialvətexnikabaxımındanşərhedin.Yaradıcı fəaliyyət2. İnsanobrazıyaratmağaçalışın.Buradainsanaxasolanhalları–qəm,

kədər,ağrı,sevinc,təəccübvəs.göstərin.3. F.Nəcəfovunhəyatvəyaradıcılığıhaqqındaəlavəməlumattoplayın

vətəqdimatedin.

Təchizat: plastilin və yaxud gil, karton Sərbəst iş üçün tapşırıqlar

3 F.Nəcəfovunyaradıcılığınıhansımüasirüslubaaidetməkolar?Özünüzü yoxlayın

Heyvanlaraləminidərin-dənmüşahidəsiəsasındahey-kəltəraşhəmdəbacarıqlıani-malistkimiçıxışedir.

“Bayquş”. 1970-ci il lər. Mərmər

“Pişik”. 2010. Bürünc

F.Nəcəfovun əsərlərindəki fəlsəfi baxışlar nədən irəli gəlir?Düşünün və izah edin

Kamilvəfərdiusluba,bənzərsizheykəllərə,özünəməxsusrəsmlərəmalikolanFazilNəcəfovunyaradıcılığıdövlətimizindiqqətmərkəzin-dənkənardaqalmamış,yüksəksəviyyədəqiymətverilmişdir.


Qrafikanınvərəngkarlığınəsasifadəvasitələrihansılardır?Rəssam-larözəsərlərindəbunlardannəüçünistifadəedirlər?

ARİF HÜSEYNOV: AZƏRBAYCAN NAĞILI

Tanış olunGörkəmliqrafikaustası,xalq rəssamıArifHüseynovdaimaxtarış-

daolan,millifolklora,adət-ənənəyəbağlısənətkarlarımızdandır.Onunillərboyumüxtəlifmiqyaslısərgilərdənümayişetdirilənəsərlərirəssa-mınsənətdünyasındakıimzasınıtəsdiqləyəcəkmühümfaktlardır.

Rəssamın mənəvi dəyərlərimizə göstərdiyi münasibətinin parlaqifadəsiolanəsərlərindəbunudahaaydıngörməkmümkündür.Birçoxrəsmlərindəustadınqədimminiatürüslubuənənələrinəbağlılığıiləya-naşı,vətəndaşlıqyanğısıvəmüasirliyəhəvəsdəqabarıqhissolunur.

Кitablardakımətnlərəçəkiləntəsvirlərnecəadlanır?


Xatırlayın

18


“Nar çiçəkləri”. 2014“Azərbaycan muğamı”. 2010

Qrafika sənətinin bədii və texniki imkanlarına kifayət qədər bələdolanrəssamsondacəlbediciliyiiləyanaşı,həmdədərinfəlsəfiməzmunluəsərləryaratmağanailolmuşdur.O,ağ-qaracizgilərdəolanişlərəaza-



ArifHüseynovxalqımızınhəyatıvəadət-ənənələriniAzərbaycanna-ğıllarıvəfolklorubaxımındanaydınvəmaraqlı,yumorvəfantaziyailəəks etdirən rəngkarlıqvə qrafika əsərləri yaratmışıdr.Bənzərsiznağılxəzinəsinihərkəsuşaqlıqdansevirvəbilir.Ozamanlarxəyaldacanlananəşyalar,danışanheyvanlarvəquşlar,qəhrəmanlarınigidliklərioxucu-nuzənginsehrəsalırdı.Rəssamınöztəxəyyülücadugərlərin,divlərin,hiyləgərvəzirlərinvəqəddarhökmdarların,olduqcagözəlqəhrəmanla-rıngörünüşünütamamlayır.Nağıllarrəssamlarüçünyalnızillüstrasi-yalardadeyil,həttanəqqaşlıqda,qrafikada,kinematoqrafiyadavədigərincəsənətnövlərindədəhəyatakeçirilənobrazvə ideyalarıntükənməzmənbəyiolaraqqalmaqdadır.1Dəzgah qrafikası –təsvirisənətinqrafikanövününinkişafsahəsi,molbertüzərindəya-radılanqrafik əsərlərdir.Onlarınyaradılmasında tuş, qaraquaş,karandaş,kömürdənistifadəedilir.

cıq rəng ovqatı qatmaqla əsərlərin bədii-psixoloji təsir gücünü artırırvədahatəsirliifadəvasitələriaxtarırdı.ƏdəbiyyatıürəkdənsevənArifHüseynovböyüksözustalarınınyaradıcılığınadəfələrləmüraciətedib.OnunNəsimi,Gəncəvi,Füzuli,Sabir,Cavid,SəmədVurğun,RəsulRzavədigərklassiklərimizləbağlıyaratdığıəsərlərdəzgah qrafikasının1əngözəlnümunəsisayılır.

Yaşadığı illər

Doğulduğu yerTəhsili


Üslub və texnika



30.10.1943

Bakı,AzərbaycanƏ.ƏzimzadəadınaDövlətRəssamlıqMəktəbi(1960–1962),AzərbaycanDövlətİncəsənətİnstitutu(1965–1972)AzərbaycanRespublikasınınəməkdarrəssamı(1992),“Hümay”mükafatılaureatı(1995),AzərbaycanRes-publikasının xalq rəssamı (2006),AzərbaycanRes-publikasıPrezidentininfərditəqaüdçüsü(2008)rəngkarlıq,dəzgahvəkitabqrafikası,miniatürsahəsi

natürmort,portret,mənzərə,süjetliəsərlər

“Azərbaycannağılları”silsiləsindən“Cırtdan”(2006),“Azərbaycannağılları”silsiləsindən“Tapdığınnağılı”(2008),“Narbayramı”(2005),“Nərdoyunu”(2008),“Hophopnamə”(2012)vəs.

Arif Şahbaz oğlu Hüseynov





“Aşıq”. 2008

Rəsul Rza. “Vaxt var ikən”. II. 2013. Kağız, rə qəm sal çap

“Novruz” silsiləsi – “Kəndirbazlar”. 2008

“Dialoq”. 2010. Kağız, rəqəmsal çap

“Hophopnamə” – “Yaşadıq-ca xərabə Şirvanda...”. 2012

Əsərlərdə əks olunan nağılların koloriti detallarla zəngindir. ArifHüseynovnağıllarıntəsvirinəfərqliyanaşır.

Rəssamın təsvir etdiyi əsərlər çox incəliklə çəkilmiş ornamentlə –nöqtəmirvarilərlə,buruqlarlavəyadigərqrafikelementlərləxırdalanırvəbütövləşir.

XX əsrin 70-ci illərindən başlayaraq Arif Hüseynovun əsərləridəfələrləBakıda,eləcədədünyanınbirçoxmöhtəşəmsərgisalonların-datamaşaçılarındiqqətinəçatdırılıb.Moskva,Praqa,Tokio,Ankaravəİzmirdə sərgilənən əsərlərinə görəA.Hüseynovmüxtəlifmükafatlara,diplomlaralayiqgörülüb.



Müəyyən edin1. A.Hüseynovunverilmiş əsərlərində dəzgah qrafikası və rəngkarlıq

əsərləriarasındaüslubfərqinişərhedin.

Təchizat: flomasterlər, pastel təbaşirlər, rəngli qələmlər, quaş Sərbəst iş üçün tapşırıqlar

3. A.Hüseynovvəonunyaradıcılığıhaqqındatəqdimathazırlayın.

3 A.Hüseynovtəsvirisənətininkişafınahansıyeniliklərgətirmişdir?3 İllüstrasiyaçəkəndahahansırəssamlarımızıtanıyırsınız?


Yaradıcı fəaliyyət2. a)BildiyinizvəsevdiyinizAzərbaycannağıllarınaillüstrasiyaçəkin.

Rəsmlərinizdə rəng həlli, şərti dekorativlik üslubunu göstərməyəçalışın.

b)Oxuduğunuzvəsizəmaraqlıgələnhərhansıbirhekayəvədasta-naqrafikillüstrasiyaçəkin.Təsvirelementləriilənümunələrdətanışolabilərsiniz.

BugünA.HüseynovunəsərləriAzərbaycanMilliİncəsənətMuzeyin-də,AzərbaycanDövlətRəsmQalereyasında,MoskvaDövlətŞərqXalqla-rıİncəsənətMuzeyində,həmçininşəxsikolleksiyalardasaxlanılır.


Mücərrədyaradıcılığınrealizmdənfərqliolancəhətləriniizahedin.

FƏRHAD XƏLİLOV: ABŞERON MOTİVLƏRİ

Tanış olunAzərbaycanmilliincəsənətininmüasirrəngkarlıqistiqamətindəxü-

susiyertutanrəssamlarımızdanbiridəFərhadXəlilovdur.Özfərqliqav-ramatərzi,dünyayaözünəməxsusbaxışı,fərdiifadəüslubuonubaşqala-rındanfərqləndirir.Rəssamınəsərləriyaşadığımühitçərçivəsində,eləcədəQafqazregionundaunikalhesabedilir.

FərhadXəlilov çoxillik axtarışlarının nəticəsi olaraq özünəməxsusbədii üslubunu yaratmışdır. Onun yaratdığı üslub – şərti-fəlsəfi bədiiformalar üslubudur. Rəssam daha cəsarətli və kəskin ümumiləşdirməyoluiləgedir:onunəsərlərindədağelədağdır,tikililərisə–onlardando-ğantəəssürat,obrazdır.Rəssaməşyanınzahiriformasınıhansısagüclü,gərginhissiləəlaqələndirməyibacarıb.Onunsənətindəolansimvolikadüşündürücüformaüslublarındaözəksinitapmışdır.

RəssamadoğmaolanAbşeronunvəAzərbaycanınmüxtəlifyerlərininmənzərələridir.FərhadXəlilovunyaradıcılığındaAbşeronmotivləriəhə-miyyətliyertutur.Abşeronyarımadasınınyaşayışməntəqələri–Narda-ran,Buzovna,Zuğulba,Maştağa,Mərdəkanvəbaşqalarıbunamisalolabilər.

Rəssamlarabstraktmənzərə təsvirlərinin ifadəsindəhansıelement-lərdənistifadəetmişlər?


Xatırlayın

19


“Goradildə”. 1966 “Çiçəklənən badam ağacı”. 1976



FərhadXəlilovunAbşeronahəsrolunmuşəsərlərindəhəyateşqi ilədolu,rəngvəməkanın,ritmvəhərəkətinmüasirümumiləşdirilmişyo-zumunu görməkmümkündür. Onun seçdiyi rənglər dolğun, tutumlu,lakonikbiçimdədir.Təsvirdahaçoxfrontalolmaqladərinliyədoğruaçı-lır.Rəssaməsərlərindəsünidetallardanqaçaraqinandırıcıdolğunluqlaobrazınsəciyyəsiniaçır.

F.Xəlilovun yaradıcılığında rəngin mühüm rolu var: dəniz yaşıl,səmagöy,yetişmişnarqırmızıvəqonur rəngdədir.Rəssamçalışırki,rəngnaturanıtəkrarlamasın,əksinə,psixoloji,dərin,bədiianlamkəsbetsin.Bu,rəssamınqəlbindənkeçənobrazınrəngi,təbiiboyalardır.Əsər-lərininölçüsününböyükolması isəonunAbşeronunçoxcəhətli obrazlıpanoramını yaratmağa səy göstərməsinin nəticəsidir. Rəssam sevdiyimənzərədəəbədiliyi,daimiliyi,sabitliyiaxtarırvətapır.

O,millivədünyaincəsənətiənənələrinidərindəndərkedib.Azərbay-candavədünyanınmüxtəlifguşələrinəsəyahətzamanıgörüböyrəndiyivəsevdiyihərşeyikətanüzərindəəksetdirməyibacarıb.FərhadXəlilovözdəstxətini,özüslubunu,öztərzinitapmışsənətkarlardandır.

FərhadXəlilovun yetkin yaradıcılığı – 1970-ci illərdən başlayaraqhazırkıvaxtadəkrəngkarlıqprinsipləriniözündəəksetdirəninkişafıdır.Lakinşərtiolaraqonuikimərhələyəayırmaqolar.

Yaşadığı illər

Doğulduğu yer

Təhsili


Üslub və texnika



26.11.1946

Bakı,Azərbaycan

Ə.ƏzimzadəadınaAzərbaycanDövlətRəssamıqMək-təbi(1961–1966),S.Q.StroqanovadınaMoskvaDöv-lətİncəsənətvəSənayeAkademiyası(1966),MoskvaPoliqrafiyaİnstitutu(1969–1975)

“Şöhrət”ordeni(2006),AzərbaycanRespublikasınınxalqrəssamı(2002)

abstraksionizm;rəngkarlıq

mənzərə,portret

“Görüş”(1983–2007),“Xatirələr”(2003–2006),“Tor-pağın naxışları” (1999–2006), “1984-cü ilin yazı”(1984),“Axşamlar”(1984)vəs.

Fərhad Qurban oğlu Xəlilov





Birincimərhələ–doğmalandşaftlabağlı,lakinAvropaavanqardınınmüəyyənənənəsinintəsirihissolunanrəngkarlıqnümunələrininyaran-dığıdövrdür.

İkincisiisərəssamınözəvvəlkidünyaduyumunatapınaraqmütərəqqiifadəvasitələrinətamkeçidmərhələsidir.

FərhadXəlilovunyaradıcılığınıntəməli–onunsabiqsovetincəsənə-tinəözmənzərələriilədaxilolmasıdır.Dəniz,torpaq,səmarəssamıntab-lolarındayüksəkəhəmiyyətkəsbedir.Təbiətonunəsərlərindərəssamınqeyri-adipoetikhissiiləvəcdəgəlir,adihəyatınmənasınıaçabilmədiyisirləriözündəqoruyur.

FərhadXəlilovsononillikdəkiözabstraktəsərləri ilə təkcəmüasirincəsənətindünyacərəyanınatamdaxilolmur,ohəmdəözyaradıcılığı-nınözünəməxsusluğununümayişetdirməkdədavamedir.

Müəyyən edin1. F.Xəlilovunəsərlərindəəsasmövzularnədənbəhsedir?

Yaradıcı fəaliyyət2. “Abşeronmotivləri” adlı rəsm çəkin.Bu, fəsillərindəyişdiyimən-

zərə,bolməhsullunatürmort,yaxudmilliadət-ənənələriəksetdirənsüjetliəsərolabilər.

3. F.Xəlilovunyaradıcılığıhaqqındaəlavəməlumattoplayınvətəqdi-matedin.

Təchizat: rəngli karandaşlar, pastel təbaşırlər, quaş Sərbəst iş üçün tapşırıqlar

3 F.Xəlilovunyaradıcılığınınəsasxüsusiyyətlərinədir?Özünüzü yoxlayın

«İşıq». 2004«Görüş 2». 2003


Rəssaməsərindəbirneçəüslubusintezedəbilərmi?Nümunələrgətirin.

SAKİT MƏMMƏDOV: KLASSİK və MÜASİR ÜSLUBUN SİNTEZİ

Tanış olunAzərbaycan incəsənətinin dünyada təbliğində böyük xidmətləri ol-

muşistedadlırəssamlarımızdanbiridəSakitMəmmədovdur.Ohələməktəbillərindəartıqrəssamolacağınımüəyyənləşdirmişdi.

Rəssam gənc yaşlarından öz dəstxəti və üslubunun yaranmasına canatırdı.Onuntələbəlikişləridəfələrləsərgilərdənümayişetdirilmiş,bö-yükuğurlaqarşılanmışdı.SakitMəmmədovrəngkarlıqəsərlərinionla-rınbütündetalvəincəliklərini–rəng,ton,forma,üslubvəcərəyanlarıöyrənərəkyaradırdı.Zamankeçdikcə o, şuxkolorit və qüsursuzkom-pozisiyanın hakim olduğu öz dəstxətini dəqiqləşdirdi.O, ətrafmühititükənməzrəngzənginliyiiləgörənrəngkardır.

Onunistedadınınformalaşmasınamüxtəlifdövrlərinrəssamlarıtə-sir göstərmişdir. SakitMəmmədov Şərqin dərin fəlsəfi düşüncəsini vətəmtəraqlı şuxboyalarını rəngkarlığagətirdi.Rəssamınuğurununsə-bəblərindənbiridəonunyaradıcılığındamüasirvəklassiküslubunsin-teziniyaradabilməsidir.

Rəssamınhərbirəsərihəmdəmüəmmavəxəfifliyiiləfərqlənir.Sa-kitMəmmədovunistedadıməhzportretlərdədahadolğunifadəolunur.

İmpressionistrəssamlar,adətən,hansımövzularaüstünlükverərdilər?


Xatırlayın

20


“Aktrisa”. 1996 “Küsmüş mələk”. 1998 “Nərgiz”. 1997



Yaşadığı illər

Doğulduğu yerTəhsili


Üslub və texnika



05.08.1958

Neftçalarayonu,AzərbaycanƏzim Əzimzadə adınaAzərbaycan Dövlət RəssamlıqMəktəbi(1974–1978),İ.RepinadınaLeninqradRəs-samlıqAkademiyası(1982–1987)Azərbaycanınəməkdarrəssamı,“Vətənövladı”orde-ni, “Böyükcəngavər”qızılulduzu,Rusiya İmpera-torRəssamlıqAkademiyasınınmedalı,“Xidmətlərəgörə imperator IAleksandr” ordeni, “Leonardo daVinçi” medalı, “Mosart” medalı, Dünya RəssamlıqAkademiyasınınmedalı,Avropanın “Şərəf” ordeni,İtaliyanınqızılmedalı,“Dostluq”ordenirəngkarlıq

portret,süjetliəsərlər,mənzərə

“Qızımınportreti”,“Nüşabə”,“İtaliyalıqız”,“Güzgüqar-şısında”,“Yaşasınİstanbul”,“Yorğunşəhər”,“Adgünü”,“Həzin musiqi”, “Suriyalı rəssam”, “Filosof”, “Melodi-ya”,“AdəmvəHəvva”,“Yatmışmələk”,“Türkmotivi”,“Leninqrad xatirələri”, “Rəfiqələr”, “Dədə Qorqud”,“Məhəbbət”,“Bayramaxşamları”,“Arzu”,“ŞahİsmayılXətai”,“Gəncəsimfoniyası”vəs.

Sakit Qulam oğlu Məmmədov



Onunportretlərindəsimalarsankizamanınaxarındanqoparaqəbədiyyətüçünhəkkedilib.

O,portretləriinsanqəlbinədərindənnüfuzedərəkçəkirvəbu,rəs-samınəslistedadınınəsasfərqlixüsusiyyətidir.Lakinrəssamınyaradı-cılığınınanaxəttiniqadınportretləritəşkiledir.S.Məmmədovzərifliyi,saflığı,nəcibləyaqətivəruhungözəlliyiniçatdıranxeylisaydaqadınsi-masınıkətanüzərindəcanlandırıb.

İncəzövqvəölçühissi rəssamınbayağılıqhüdudunukeçməyəqoy-mur,onunhərmənzərəsi, əsasən, təbiətgözəlliyinindoğurduğuovqatkimibaxılır.Rəssamınpalitrasıdahaçoxilıqnoxudurənglədolğunma-vininçalarlarından,zeytunyaşılıvətünd-qəhvəyirənglərdənibarətdir.Məkana bütövlük bəxş etməsi əsərlərinə dərinlik və xüsusi ifadəlilikbəxşedərəktəbiətinəsrarəngizgözəlliyinivəmöhtəşəmliyiniduymağaimkanverir.



İmpressionist rəssamların və Sakit Məmmədovun üslub tərzi arasında fərq nədədir?


Müəyyən edin1. S.Məmmədovunəsərlərindəkompozisiya,koloritvəmövzununməz-

mununədənibarətdir?

Yaradıcı fəaliyyət2. Tanınmışsima,məşhurinsanvəyadostunuzunportretiniçəkin.

Təchizat: pastel təbaşırlər, akvarel Sərbəst iş üçün tapşırıqlar

Sənətkar məsləhəti Akvarel ilə portreti çəkmək üçün əvvəlcə sifətin eskizini qaralama et-

mək lazımdır. Sonra isə akvarel texnikasında verilmiş portreti mər-hələlərdən istifadə edərək çəkə bilərsiniz.

SakitMəmmədov–Azərbaycandailkdəfəəsasınıqoyduğuopalizmməktəbininyaradıcısıdır.Opalizm–əsərintəsvirüslubudur.Opaldaşı–zərgərliksənətindəgenişistifadəedilənmineraldır.SakitMəmmədovunəsərləridəhərbiropaldaşınınrəngarəngliyivəparıltısıkimibir-birinəbənzəmir.

Rəssamın əsərlərindəki parlaq qırmızı, əlvan göy, mavi, sarı kimidolğunrəngləronuntamaşaçısınıvalehedir.Ənmaraqlısıisəodurki,burənglərsankibir-biriiləqarışırvəeyniandaparlayır.

SakitMəmmədovbirçoxjanrlardaeyniuğurlaişləyənmüasirrəssam-lardandır.Rəssamınişlərininəsashissəsionunşəxsiqalereyasındasaxla-nılır.OnunəsərləriRusiya,QərbiAvropavəABŞ-daəksərmuzeyvəşəxsiqalereyalarıbəzəyir.

SakitMəmmədovunyaradıcılığıhaqqındasayt:http://sakitmammedov.com/



3 S.Məmmədovunyaradıcılığınınəsasxüsusiyyətlərinədənibarətdir?Özünüzü yoxlayın

4

1

5

2

6

3

3. S.Məmmədovun yaradıcılığı haqqında əlavə məlumat toplayın vətəqdimathazırlayın.



MircavadMircavadov

Ömər Eldarov


Mikayıl Useynov

1. Sənətkarlarınyaradıcılığınıyadınızasalın,verilmişəsərlərinmüəllifinimüəyyənedin.


“Növbədən qayıdanlar”. 1957

Bakı Musiqi Akademiyası. 1937–1939

“Azad qadın” heykəli. 1960. Tunc



Tahir Salahov Fazil Nəcəfov

“Yüzilliklərin himni” silsiləsindən. 1986

“Səadət”. Kompozisiya. 1956. Tunc

2. Sənətkarlarınyaradıcılığıvəyaratdığıəsərlərhansıüslubvəcərəyanıəhatəedir?

“Həyatın mərtəbələri”. 1988. Bürünc

SakitMəmmədov


3. Sənətkarlarınhansınövvəjanrdafəaliyyətgöstərdiklərinimü-əyyənedin.

“Goradildə”. 1966

“Novruz” silsiləsi – “Kəndirbazlar”. 2008

“Küsmüş mələk”. 1998

Fərhad XəlilovArif Hüseynov

Kino sənətinin təsvirlərlə yaratdığı fantaziya hər birimizi ma raqlandırır. Səhnənin sehri valeh edir, animasiyalar

şənləndirir. Çəkdiyimiz foto şəkillər həyatımızı maraqlı və rəngarəng edir. Lakin çox vaxt düşünmürük ki, bu sahələrin

yaranma tarixi təsviri sənətdən başlayıb və eynilə onun kimi – təsvir və görüntülü obrazlar di lin də danışır.

ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI333333


Tablodatəsviredilənhərbirşey–rəssamınəlişidir.Tamaşanınmü-əllifinin kimliyi, rəssamın rolununnədənibarətolduğubizəhəmişəaydındırmı?

RƏSSAM və TEATR SƏNƏTİ

Tanış olunMüasirtəsvirisənətçoxcəhətlivəçoxformalıdır.Ənənəvitəsvirfor-

maları–qrafika,rəngkarlıq,heykəltəraşlıqiləyanaşı,texnikanınvasitə-siləyeniformalarmeydanagəlir.Fotoqrafiya,kino,videovəs.bunlaraaiddir.Buyeniliklərinmeydanaçıxmasırəssamıntəsviretməvəyaradı-cılıqimkanlarınıgenişləndirir,çünkionlardarəssamvərəssambaxışı,onunistedadıvar.Axırəssamtəkcərəsmçəkəndeyil,həmdədünyanırealvəözünəməxsustərzdəgörənşəxsdir.

RƏSSAM və SƏHNƏ.Teatrrəssamınınişirəngkarınvəyaqrafikrəs-samınişindənfərqlənir.Teatrrəssamıkətanvəyakağızsəthiiləişləmir.O,tamaşanınyarandığısəhnəməkanındaçalışır.Bu,bədiiyaradıcılığınxüsusinövü–teatr-dekorsənəti,yaxudsəhnəqrafiya1 adlanır.Teatralvasitələrlədünyanınrealobrazlarınınyaradılmasıteatrrəssamınınəsas

Mehriban Əfəndi. “Gecənin sirləri”. 2013

Qara Qarayev. “Yeddi gözəl” baletindən fraq-ment. Azərbaycan Dövlət Akade mik Opera və Balet Teatrının balet truppasının ifası

HansıAzərbaycanrəssamlarıteatrüçündekorasiyavəgeyimeskizlərihazırlayıblar?


Xatırlayın

21

1Səhnəqrafiya (teatr-dekorsənəti)–tamaşatərtibatıvəonuntəsviri-plastikobrazınınyaradılmasınınbədiifəaliyyətnövü.

ƏTRAFIMIZDA OLAN RƏSSAM YARADICILIĞI 95


vəzifəsidir.Onunyaradıcılığıdizayn,memarlıq,rəngkarlıq,müxtəliftexno-logiya,ənbaşlıcasıisəkompozisiyasahəsindəbilikvəvərdişlərtələbedir.Te-atrrəssamıbirçoxyaradıcıvəpeşəvəzifələrini–geyimvəqrimiyaratmağı,əsərdəbaşverənhadisələrisəhnədətəcəssümetdirməyi,işığınharadandüşə-cəyinivənecətəsirgöstərəcəyinimüəyyənləşdirməyibacarmalıdır.

Teatrda səhnələrin müxtəlif üslublarda tərtibatı

Azərbaycan teatr-dekor sənəti zəngintarixəmalikdir.Teatrla rəssamlıq sənəti-nibirləşdirənbuklassiksənətsahəsimillimədəniyyətimizinmühümqaynaqlarındanbirinitəşkiledir.

Milliteatr-dekorsənətinintəməldaş-larınıƏlibəyHüseynzadə,ƏzimƏzimza-də,BəhruzKəngərli qoymuşlar.RüstəmMustafayev, Qəzənfər Xalıqov, NüsrətFətullayev, Sadıq Şərifzadə, Bədurə Əf-qanlı, İsmayıl Axundov kimi teatr rəs-samlarımız səhnəqrafiyanın inkişafındaxüsusiroloynamışlar.

Milliteatr-dekorsənətimizidahisənətkarlarımızƏyyubFətəliyev,TahirSa-lahov,MikayılAbdullayev,ToğrulNərimanbəyovvəbaşqalarıdainkişafetdir-mişlər.BugünNazimBəykişiyevvəTahirTahirovkimisənətdəözsözünüdemişrəssamlarımızsəhnəqrafiyasahəsindəçalışırlar.

Azərbaycandapeşəkarteatrsənətininyarandığıdövrlərdəsəhnəqrafiyailkaddımlarınıatırdı.Rəssamlarsəhnəsənətininictimaiməzmunununəhəmiyyə-tiniyaxşıbaşadüşürvətamaşalarıntərtibatındamillixüsusiyyətləriəksetdir-məyəçalışırdılar.

Bu maraqlıdır

Yaradıcılığındaözqanunlarınıtətbiqedənrəngkar-rəssamdanfərqliolaraqteatrrəssamı,ilknövbədə,rejissoruntəklifetdiyiideyalarıhəya-takeçirməlidir.

Əsərinsəhnəhəllinəbuvəyadigərəşyalardaxilolabilər,ammaobiziəhatəedəngerçəklikləeyniolmayacaq.Səhnəaləmişərtivəobrazlıdır.

Teatrdamüxtəlifprofillirəssamlarişləyir:quruluşçurəssam,rəssam-texnoloq,işıqüzrərəssam,geyimüzrərəssam.

Tahir Salahovun bəstəkar Fikrət Əmirovun “1001 gecə” baletinə verdiyi dekorasiya eskizi



RƏSSAM və GEYİM.Rəssamıngeyimüzərində işi eskizdən başla-yır.Beləki,personajınobrazınınsəciyyəvixüsusiyyətləriartıqeskizdədəqiqləşdirilməlidir.Geyimineskizləritamaşanınsəhnəqrafiyasıiləeyniüslubdacızılır.Hərpersonajıngeyimitamaşanınbütünaktyorlarıüçünvahidbirüslubdanəzərəalınaraqyaradılır.

Rəssamın düşündüyü geyim yalnız aktyorun səhnədə oyunu zama-nımənadaşıyır.Aktyorungeyimdədavranışı,hərəkətetməsi,geyiminzahirivədaxilibaxımdanyaddaqalanobrazınyaradılmasındaonanecəköməketməsi–rəssamınişininuğurlualınmasınasübutdur.

RƏSSAM–AKTYOR–QRİM.Səhnədə dekorasiyalar qurulsada,işıqlarguryansada,musiqisəslənsə də, aktyor yoxdursa,deməli, tamaşa da yoxdur. Ak-tyor teatr sənətinin təməlidir,məhzonunsayəsindəpyesinmət-ni və dekorasiyalar canlanır, re-jissorvərəssamındüşüncələriöztəcəssümünü tapır.Aktyorun özqəhrəmanınaçevrilməsiteatrsənətininmahiyyətivəməğzidir.

Səhnədə baş verənlərin bizdə yaratdığı bədii təəssürat, əsasən, ak-tyorunsayəsindəyaranır.Aktyorluqsənətirəsmdəndahaçox,heykələ–plastikasənətinəyaxındır.Obrazlıdesək,aktyorlarözformavəməğzinihərzamandəyişən“canlıheykəllər”dir.Heykəlinobrazlıifadəsiiləak-tyorunsəhnəhərəkətiinsanvücudununplastikasınıneynidilindədanı-şır.Aktyordarəssamkimidir:özplastikasınıncanlıvədinamikheykəlformasıilətamaşanıngörünənsimasınıyaradır.



Aktyorteatrdaözqəhrəmanınınmaskasıarxasındagizlənir.Odahaçoxpersonajıtəmsiledir,onunxaraktervədavranışınıtəsviredir.Oyunmaskasınınyaranmasındazahiriifadəvasitələri–qrimvəplastika,da-nışıqtərzivəgeyiminxüsusiyyətləriböyükroloynayır.Qəhrəmanınza-hirisimasıonundaxilialəmininvəxarakterininəksidir.

Qrimçirəssamqrimidüşünüb-daşınır,uyğunparikvətaxmasaçax-tarır,saçdüzümüyaradır,bığ-saqqalyapışdırır.Rəssamqrimetməkləaktyoramüəyyənqəhrəmanınobrazınıverir.

Jest – heykəltəraşlıqda və səhnədə ifadənin dili

Zakir Əhmədov.“Nəvələr”

Kompüterinköməyiiləqrimnümunələrivəzahirəndəyişilməküçünolandigərvasitələryaratmaqçoxfaydalıvəmaraqlıdır.Rəssamfotonuəsasgötürərəkaktyorlabirlikdəpersonajınsimasınımüxtəlifvariant-lardayaradabilər.

RƏSSAM–TAMAŞAÇI–PLAKAT. Teatrsənətitamaşaçısızmövcuddeyil.Bəs tamaşaçı tamaşabarədəməlumatıharadanalır?Bununüçünöncətamaşanınreklamı,onunyaradıcılarıiləmüsahibələrhazırlanırvəs.Yenədəburadarəssamınartıqafişa,proqram,bukletvəs.yaradandizay-nerkimiiştirakıtələbolunur.



Teatrplakatıvəafişasısənətiqrafikdizaynsahəsinəaiddir.Lakinənənə-violaraqbuhəmdətamaşanınistərsəhnədə,istərsədəplakatda–bütünobrazlıhəlliüçünməsuliyyətdaşıyanquruluşçurəssamınfəaliyyətda-irəsinədaxildir.Tamaşanınplakatdaəksolunmuşobrazı,onunqabarıqifadəsitamaşaçınıaktyorlarınadlarındanheçdəazcəlbetmir.

Teatrın cəmiyyətdə və sizin həyatınızda rolu nədən ibarətdir?Düşünün və izah edin

Bizhərşəhərdətamaşasalonu,işıqlıfoyesi,genişsəhnəsiolangözəlteatrbinasınınolmasınaalışmışıq.

Lakinheçdəhəmişəbeləolmayıb.Hələikiyüziləvvəltamaşasalonuelek-trik işığı ilə deyil, şamla işıqlandırılırdı. Ondan daha əvvəllər isə tamaşalargündüz,açıqsəmaaltındaoynanılırdı.Ozamanlartamaşalarda, teatrbinasıda,rəssamınteatrdaroluvəvəzifəsidəbaşqaidi.

Bilirsinizmi?

Hərbirtəsviriheçdəsənətəsəriadlandırmaqolmaz.Onuəsərəçe-virənfırça,yaxudfotoaparatdeyil,rəssamınistedadıdır.

İncəsənəttəkcətəsviretməkbacarığıdeyil,həmdəgözəlliyigörmək,onuhissetməkvəondanzövqalmaqqabiliyyətidir.

Teatrsənətiilətanışolarkənsankiistənilənfəaliyyətdairəsindəya-radıcıinsankimiyetişməyinizəköməkgöstərəcəktəcrübəvəbilikəldəedirsiniz.

Təchizat: rəngli karandaşlar, flomasterlər, pastel təbaşirlər, rəngli qə-ləm lər, quaş




Müəyyən edin1. “Teatrsənətivərəssam”mövzusundaaraşdırma(fərdivəyaxudkol-

lektiv)aparın.Rəssamvəaktyoryaradıcılığınınqarşılıqlıəlaqəsini,həmçinincəmiyyətdəteatrınrolununnecədəyişdiyiniizahedin.

Yaradıcı fəaliyyət2. Bütünsinifləbirlikdəməktəbdəyaddaqalantamaşagöstərməyəvəöz

dostlarınızıdəvətetməyəçalışın.Bununüçünmövzunuseçməkvəonunəsasında“Teatrvərəssam”layihəsiniaraşdırmaqlazımdır.

Sinifdə“Quruluşçurəssam”,“Qrimüzrərəssam”,“Geyimüzrərəs-sam”və“Aktyorlar”adlıyaradıcıqruplaryaradın.Dərslikdəkimət-ninəsasındahərbirrəssamınfəaliyyətiilətanışolacaqvəmüvafiqolaraqdatəklifediləntapşırıqlarıyerinəyetirəcəksiniz.Hərhansıbədiiəsərdənxoşunuzagələnbirfraqmentiseçinvəonunəsasındaözşəxsissenarinizitərtibedin.

“Quruluşçu rəssam”: üç-dörd əşyadan ibarət tamaşa yeri yaradın – stol, stul, kətil və s. Eyni əşyalardan müxtəlif məkanlar – hazırlanacaq tama-şanın eskizi və maketi yaradıla bilər. Dekorasiya elementləri – dəzgahlar, arakəsmələr, nərdivanlar, yastıqlar və s. məktəb tamaşasında istifadə edilə bilər. Səhnə üçün dekorasiya, afişa, proqram, buklet və s. hazırlayın.

“Qrim üzrə rəssam”: tamaşada iştirak edən hər obraz üçün qrim düşünün. Aktyorların üzünü rəngin, plastik və tüklü yapışqanın, parikin, saç düzü-münün və s.-nin köməyi ilə dəyişin. Qrimin xarakteri tamaşaya yazılmış mətnin bədii xüsusiyyətlərindən, aktyorun fikrindən, rejissor konsepsiya-sından və tamaşanın tərtibat üslubundan asılıdır. Hazırlanan tamaşanın personajlarının qrim və saç düzümü variantlarını (kompüter vasitəsilə də ola bilər) yaradın.

“Geyim üzrə rəssam”: səhnə geyiminin xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla personajların geyim eskizlərini hazırlayın. Tamaşanın geyim və səhnəqra-fiyasının vahid üslubuna nail olmaq – işin uğur meyarı sayılır. Geyimləri kağızdan, parçadan, yaxud əl altında olan artıq kostyum materiallarından hazırlamaq olar.

“Aktyorlar”: ssenari və rollar ilə tanış olun, obraza girin və öz “rolunuzu” yerinə yetirin.

3. “Teatr və rəssam” layihəsi çərçivəsində rejissor, aktyorlar və rəs-samlarınişininnəticəsininsərgiformasındatəqdimatınıkeçirin.

3 Teatrdarəssamınəsasvəzifələrinədənibarətdir?3 Səhnəqrafiyanınrəngkarlıqdanəsasfərqinədir?



Müasircərəyanlarınmeydanaçıxmasınanəsəbəboldu?

RƏSM ƏSƏRİNDƏN FOTOŞƏKLƏ QƏDƏR

Tanış olunUzunyüzilliklərərzindərəs-

samlaronları əhatəedənger-çəkliyidahadəqiq təsviretməküzərindəçalışıblar.Onlartəsviriuzunvəüzücüzəhməttələbet-mədəngerçəkləşdirməküsulunutapmağasəygöstərirdilər.

Rəssamlar onların ətrafın-dabaşverənhəranısaxlamağınüsullarınıaxtarırdılar.İncəsənə-tintamamiləyeniistiqamətiolanfotoqrafiyanın1kəşfiolub-keçən-ləriəbədiləşdirməyimümkünləş-dirdi.“Fotoqrafiya”anlayışı“işı-ğınköməyi ilə rəsm”deməkdir,çünki əvvəlcə o, rəsmə köməketməküçünicadedilmişdi.

Fotoqrafiyanın tarixini öy-rənərkənonunrəngkarlıqəsər-lərinə oxşarlığından öz ifadədilininaxtarışınadoğrumeyil-ləndiyinigörməkolar.

Həyatdakı konkret hadi-sələrin onların görünən əşya-larıntimsalındacanlandırılmasınaəsaslananyaradıcılıqnövləritəsviri sənətadlanır.Bunövlərqrupunaheykəltəraşlıq,rəngkarlıqvəqrafika

Rəssamlarrealtəsvirdənabstraksionizmənəüçünkeçdilər?


Xatırlayın

22

XVIII əsrin əvvəllərində rəngkarlıq

XIX əsrin fotoqrafiyaları

1Fotoqrafiya (yun. phos–işıq+grapho–yazıram)–təsvirisənətinyeninövüdür.Buradaişıq,rəng,format,kompozisiya,plan,çəkilişrakursu–təsviriifadəvasitəsidir.


RƏSM ƏSƏRİNDƏN FOTOŞƏKLƏ QƏDƏR

aiddir.Fotoqrafiyatəsvirisənətindaxilindəinkişafedirdi.Bizimgünlər-dəbədiifotoqrafiyanıdabunövlərqrupunadaxiletməkməqbulsayılır.

Həmrəngkarlıq,həmdəfotoqrafiyaobrazvəvizualrəmzləryaratma-lıolanvizualincəsənətinformalarıdır.Vizualincəsənətinbütünməlumformaları arasında fotoqrafiyanın rəngkarlığa təsirihamısındangüclüolub.Yalnızçoxazrəssambutəsirdənuzaqlaşabilib.

Görünənoxşarlıq,obrazabənzətməvəgerçəklik–buincəsənətnöv-lərininxarakterikcəhətidir.Bədiifotoqrafiyasənədlitəmələ–konkrethadisəninşəklinəəsaslanır.Fotoqrafiyanınsayəsindətarixintəşəkkülvəinkişafyolunuizləməkolar.

Qədim Bakı. Qız qalası Milli geyimli qızlar Xurşidbanu Natəvan uşaqları ilə

FotoqrafiyanınrəngkarlığatəsiriXIXəsrinikinciyarısındahissedil-məyə başladı. Rəssamların əksəriyyəti təsvirin kətanda əksini almaqüçünobskura2kamerasındanistifadəedirdi.

Obskura kamerasında o zamanlar işin görüntüsü və ötən illərin aparatları

2Obskura kámerası (lat. camera obscūra–qaranlıqotaq)–obyektlərinoptiktəsvirinialmağaimkanverənqurğunun(qutu)ənsadənövü.İşıqşüalarıdəliyiniçindənkeçərkənekrandaçevrilmiştəsviryaradır.


RƏSMDƏN FOTOŞƏKLƏ QƏDƏR

LeonardodaVinçi,Velaskes,Karavacсovəbirçoxbaşqarəssamlarözəsərləriüzərindəçalışarkənlinzalardan,güzgülərdən,həmçininbirçoxbaşqaoptikcihazlardanistifadəetmişdilər.

Fotoqrafiyayalnıztəsvirisənətüçündeyil,bütüntəsvirimədəniyyət-dəhəyatiəhəmiyyətdaşıyanünsürəçevrildi.1859-cuildəParisdəənənə-vi incəsənətsərgisindəyeni incəsənətnövükimifotoqrafiyaya ilkdəfəyerayrıldı.Artıq1863-cüildəFransafotoqrafiyanırəsmiolaraqyeniin-cəsənətformasıkimitanıdı.

Fotoaparat–karandaşvəyafırçakimibirvasitədir.Heçbirfotoin-sanıniştirakıolmadançəkiləbilməz.İnsanınçəkilişprosesindəiştirakınə qədər çoxyaradıcı xarakterdaşıyırsa, fotoşəkil də incəsənətə bir oqədərçoxyaxınolur.

Rəngkarlıqlafotoqrafiyaarasındaoxşarlıqkifayətqədərçoxdur.Hərşeydənəvvəl,rəngkarlıqvəfotoqrafiyakonkretməqamıqeydəalmağıvəonudüzgünçatdırmağıbacarır.Rəsmdəolduğukimi,fotoşəkildədəəsasrolonunfikriniifadəedəbilənyaradıcısınaməxsusdur.

İmpressionistlərinincəsənətaləminənecəgüclütəsiretdiklərihamı-mızaməlumdur.Beləhesab edilirki, impressionizmözməşhurluğunagörədahaçoxməhzfotoqrafiyayaborcludur.

Adətən, rəssamlar təbiətdə etdikləri qaralama cızgilərdən istifadəedərəkstudiyadaçalışırdılar.İmpressionistlərisəbununəksiniedir,kə-tanı, boyaları götürüb təbiətin qoynuna çıxır və həminməqamdagör-düklərininaturadanbirbaşakətanaköçürürdülər.Onlarişığıntəsiriiləbaş verən incə dəyişiklikləri qeydə alaraq ötəri işıq effektini tutmağacəhdgöstərirdilər.

Müasir fotosərgi

Pyer Ogüst Renuar. “Mulen de la Qalettdə bal”. 1876.

Gəmidə bal. Foto



Fotoqrafiya –müasir incəsənətin yaranmasına gətirib çıxaran yenitəsvirüsuludur.Fotoqrafiyaimpressionizm,simvolizm,abstraksionizm,kubizm,sürrealizm,konstruktivizmvədigəristiqamətlərkimidövrünqrafikavərəngkarlığıiləyaxınlaşmağacəhdedirdi.Zamankeçdikcəbeləbireffektənailolmaqdanötrüfotoqraflarxüsusiçəkilişvəçaptexnika-sındanistifadəedirdilər.

Abstrakt fotoqrafiyaçəkilən təsvirin hökməntanınmalı olduğunu rəddedir. Abstrakt incəsənətbircərəyankimirəngkar-lıqdan fotoqrafiyayadək,deməkolarki,bütüntəs-viri sənətnövlərini əhatəetmişdi.

Sürrealist üslubda olanfotoqrafiyasankisürrealistrəngkarlıqdır:obyektlərinqəribə yığını ilə doludur.Müəlliflər belə işlərdə re-allıqdanüzdöndərir, fan-taziya və yuxugörmələrəmüraciət edərək onlardangötürdükləri rəmzləri bə-diiobrazlaraköçürürlər.

Portretinfotoçəkilişifotoqrafiyanınyaranmasıiləeynivaxtdamey-danagəlib.Fotosənətininrəngkarlıqvəqrafikanınbirbaşatəsirialtındatəşəkkülüməhzportretjanrındabaşverir.

İstənilənyerdəinsanınfotoşəkliniçəkməkolar:studiyada,parkda…Lakinhər fotoşəkli portrethesab etməkolmaz.Məhzbirnəfərəvəya



1984-cü ildə əfqan qaçqınları düşərgəsindəki portretfotoçəkilişisayəsindəfotojurnalistStivMak-Karrininfo-tolarından biri “National Geographic” jurnalının üz qa-bığında dərc edildi. Bu fotoşəkil dərhal əfqan xalqınınmüstəqillikuğrundamübarizəsininrəmzinəçevrildi.ABŞMilliCoğrafiyaCəmiyyətininfərziyyəsinəgörə,o,100ənyaxşıfotodanbirihesabolunur.2005-ciildə“AfghanGirl”(“Əfqanqızı”)əksolunmuşüzqabığı“Son40ilinənyaxşıjurnalüzqabığı”onluğunadaxiloldu.BufotonubəzənLe-onardodaVinçininfırçasındançıxmışMonaLizanınport-retiiləmüqayisəedirvə“əfqanMonaLizası”adlandırırlar.

Bu maraqlıdır

Fotoqrafiyanı rəngkarlıqdan ayıran təsvir və obraz xüsusiyyətləri hansılardır?Düşünün və izah edin

birqrupinsanadahaçoxdiqqətyetirildiyifotoportretfotoşəklihesabedilir.Çoxza-manarxafonsadəvəbirrəngliedilirki,ta-maşaçınındiqqətiportretdənyayınmasın.Beləbirşəklifərəhhissiiləçapedibfotoal-bomdayerləşdirmək,yaxudçərçivəyəsal-maqolar.

Yaradıcı və peşəkar fotoqrafın əlindəötərikadrşedevrəçevrilir.Alışdığımızadihəyatda istənilən anı qaçırmamaq üçünuşaq müşahidəçiliyini və tədqiqatçı ma-rağını,psixoloqsəbrinivəfilosofunxəyaldüşüncəsiniqovuşdurmaqlazımdır.

Yaxşıfotoşəkilfotoqrafındərinhis-ləri ilə birgə, gerçəkliyin əlçatmaz vəəvəzolunmaz məqamlarını əks etdirir.Beləkadrxeylihiss,düşüncəvəemosi-yadoğurur.Yaxşıfotoşəkil–açılması-nadəfələrləcəhdgöstərilənkitabdır.

Fotoqrafiya hələ İntibah dövründərəngkarlığınənmühümvəzifələrindənsa-yılanfaktıntəsvirinitəsbitetməkdənxilasetdi. Demək olar ki, fotoqrafiya bununlarəngkarlığın inkişafına köməklik göstər-di, onun təkrarsız xüsusiyyətlərinin tamaşkarlanmasına təkanverdi.Lakin fotoq-

Aclıq çəkən oğlan və missioner

Ümid sonda ölür



rafiyaözüdə təsviri sənətin çoxəsrlik inkişafındançox şeymənimsədi.Rakursvəperspektivinqurulması,tamaşaçınınfotoşəklihəcmliməka-nınsəthüzərindətəsvirikimi“oxumaq”bacarığı–bütünbunlarfotoq-rafiyayarəngkarlıqdanmirasqalmışmədəniirsdir.

Müasirdövrdəfotosənəticəmiyyətinbədiimədəniyyətinintərkibhis-səsisayılır.O,dünyanınestetiköyrənilməvasitəsiolmaqlayanaşı,həmdəcəmiyyətinmənəvivəictimaihəyatındanəzərəçarpacaqroloynayır.

Təchizat: rəngli karandaşlar, flomasterlər, pastel təbaşirlər, rəngli qələm-lər, quaş; veb-kamera, fotoaparat, telefon, yaxud planşet


Müəyyən edin1. a) İstənilənmətndənvəyadigərmənbədəntəbiətobrazı(mənzərə),

insanrəsmi(portret)vəfotoşəkilləriseçin.Müqayisəlitəhlilaparın:rəsminvəfotoşəklinhansıümumivəfərqlicəhətlərivar?Tapşırıqreferatformasındavəyaşifahi,seçilmişillüstrativmaterial(jurnalvəqəzetlərdən,yaxudinternetdən)əlavəedilərəkyerinəyetirilir.

b) Həminrəsmvəfotoşəkillərdəbədiiifadəvətəsvirvasitələrinitəhliledin.

Yaradıcı fəaliyyət2. a) Sinifləbirlikdəyaradıcıçəkilişedəbiləcəkaparatlalayihəniyerinə

yetirin.Sizişiçəkilişaparatıvəyafotoçəkilişlənümayişetdirməli-siniz.

Bugün,deməkolarki,istənilənrəqəmsalqurğulardakameraquraşdırılır.Bizdədostlarımızladahaçoxtelefon,həttaplanşetvasitəsiləşəkilçəkdiri-rik.Bütünbunlarfotoçəkilişprosesiniyüngülləşdirir,buişlə,deməkolarki,istənilənvaxtməşğulolmaqmümkündür.Unutmayınki,ötərikadrsi-zinəlinizdəşedevrəçevriləvəgerçəkliyintəkrarolunmazməqamlarınıəksetdirəbilər.

Qruplarabölünün.Fotoçəkilişsinifdə,məktəbdə,məktəbinhəyətindəvəyaekskursiyada (əşyalar, obyektlər, ağaclar, binalar, adamlar) aparılabilər.Obyektvəçəkilişnöqtəsinişüurluolaraqseçməkqabiliyyətinizigöstərin.Özsinifyoldaşlarınızlafikirmübadiləsiedin.

b) Dərslikdənportretfotoçəkilişi,yaxudfotoalbomdanbütünailəninbirlikdəolduğufotolarıseçin.Şəklinkompozisiyasındamüxtəlifbədiiçəkilişvasitələrivəüsullarını(rakurs,planıniriliyivəs.)şərhedin.

3. Fotoqrafiyadakı təcrübənizvəçəkilişinməqsədləribarədə (konkretnümunəüzərində)söhbətaçın.

3 FotoqrafiyaXXəsrdətəsvirisənətintaleyinənecətəsirgöstərmişdir?Özünüzü yoxlayın


Kompütertexnologiyalarınıntətbiqinəticəsindəfotorəssamınqarşısın-dahansıyaradıcıüfüqləraçılır?

FOTOQRAFİYA və KOMPÜTER

Tanış olunKompüterin, elektron-rəqəmsal texnologiyaların meydana gəlməsi

çəkilişvəfotoşəkillərinemalıimkanlarınıgenişləndirdi.Lakinişzamanıkompüterproqramlarınıntətbiqinəinkitexnolojibacarıq,həmdəonunbədiiimkanlarınındərkolunmasınıtələbedir.Yenitexnologiyatəsvirinalınmasınıyüngülləşdirir,onunkeyfiyyətiniyüksəldir.O,eynizamandafotoqrafiyasənətininməğzinəincəsənətvəinformasiyanövüolaraqyenitərzdəbaxmağavadaredir.

Kompüter fotoqrafiyanın sonsuz sayda emal imkanlarına meydanaçır.Korrektə-redaktədüzəlişlərindənbaşqa,şəklinüslubudadəyişdi-riləbilər.

Qrafikailəişləməküçünəngenişyayılmışproqramtiplərindənbiriqrafik redaktorlardır1.Birsıraqrafikredaktorlarfotorealisttəsvirləri-ninredaktəsindəixtisaslaşdığıhalda,digərlərirəsmlərinyaranmasındavəredaktəsindədahagüclüdür.

Kompüterinqilabınındahabirmühümnəticəsiinternetdənfotoşəkliyükləməkimkanıdır.Obyektiçəkmədən,çəkilişyerindəolmadanhəmin

Hansıkompüterproqramlarıvasitəsilə fotoşəkilləriemaletmək,də-yişməkvəkollajlaryaratmaqolar?


Xatırlayın

23

1Qrafik redaktor –istifadəçiyəkompüterinekranındatəsviryaratmaqvəonuredaktəetməküçünproqram.TəsvirləriJPEG,PNG,GIFvəbukimimüxtəlifformatlardasaxlamaqolar.



təsvirlərikompüterinmonitorundagörməkolar.Beləliklə,müasirinfor-masiyatexnologiyalarıfotorəssamdanfotoarxivlərinyaradılmasıvəon-larlaişləməkkimiyenibacarıqlarınəldəolunmasınıtələbedir.

Rəqəmsalfotonunmeydanaçıxmasıiləonlarınsonradanemalınazə-rurətyaranır.Heçbir fotoqrafemaldan imtinaetmir,çünkiqrafikre-daktorvasitəsiləfotoportretdədəridəolanqüsurlararadangötürülürvəişıqeffektləriəlavəedilir.Hazırkıproqramlarınqeyri-məhdudimkan-laramalikolmasıportretitanınmayacaqqədərdəyişməyəimkanverir.Portret-fotonunemalıçoxzaman“AdobePhotoshop”proqramındavəyaonunsadələşdirilmiş“PhotoshopLightroom”proqramındaaparılır.

Proqramınköməyiiləistənilənşəklidəyişdirməkolar.Fototəsvirdərəng,işıqlanmadəyişdirilə,təsvirinişıq-kölgəziddiyyətiartırıla,fonutəzələnə,müxtəlifşəkillərəköçürülə,geyimidəyişdiriləbilərvəs.Bü-tünbunlarşəklinməzmununutamdəyişməyəimkanverir.

Kompüter foto işinə yeni bədii yaradıcılıq cəhətləri bəxş edə bilər.Kollajjanrındaişbunanümunəolabilər.Kollajdamüxtəliftəsvirlərin–fotoşəkillərin, rəsmlərin,mətnlərinkompozisiyaquruluşuvəməzmunbaxımındanbirləşməsinəticəsindəbədiiobrazınyaranmasıbaşverir.

İstənilənşəkildəolduğukimi,kollajdadamənamərkəziayırdedilirvə onunkompozisiya tarazlığı ikinci,üçüncüplan elementləri ilə əldəolunur.



Fotoqrafiyanın ya-ranışırəssamlaraəvvəl-lər mümkün olmayanbədii vəzifələri fotokol-lajda həll etməyə im-kan verdi. Fotoqrafiya-nın əsasında müxtəlifproqramların köməyiilə istənilənmövzudadolğunbədiiəsəryaradılabilər.Onunkompüterformasıənmüxtəlif–kollajvəinstalyasiyadanslayd-filmədəkolabilər.Kompüterqrafik-dizaynerolmaq,fototəbriklərvəbayramüçünorijinalaçıqcalarvəs.yaratmaqimkanıverir.Onlardafotoşəkillərdən,rəsmlər-dən,qeydvəmətnlərdənistifadəediləbilər.

Dünya daim dəyişir. Texnologiyaların hazırkı sürətli inkişafı ilənəhəngİKTşirkətlərininmütəxəssislərihəttaadigözlükləridərəqəmlifotokamerailətəchizedəbilirlər.Bu,cəlbedicigörünənhərbirşeyiçək-məyəimkanverir.

Müasirdünyadafotoqrafiyamühümyertutur.Heçbirçapvəelektronnəşrşəkilsizkeçinmir.Fotoqrafiyasızsaytdayaratmaqmümkündeyil.Fotoşəkliçəkənaparatdır,ammaonusənətəsərinəçevirəninsanınbədiiistedadıdır.

Müəyyən edin1. Smartfonvəplanşetləringenişyayılmasımüasirrəqəmsalfotoqrafiyanı

əsaslısürətdədəyişdi.Onlarınvasitəsiləçoxasanlıqlakeyfiyyətlişəkil-lərçəkməkmümkündür.Sonradanbuşəkilləriemaletməkdəçoxrahat-dır.Rəqəmsalfotolarçəkənqurğularbarədədahanələrbilirsiniz?

Yaradıcı fəaliyyət2. Yaradıcıçəkilişlayihəsiniyerinəyetirin. a) Sərbəst mövzuda (məsələn: “Ölkənin qəhrəman müdafiəçiləri”,

“Mənimdostlarım”, “Mənim ailəm”, “Mənim şəhərim”, “Sevdiyimrəssam”,“Təsvirisənətdəmüasirüslublar”)5–7təsvirelementindən(fotoşəkil,rəsm,mətnvəs.)ibarətkollajkompozisiyasıtərtibedin.

b) Müxtəliftəsvirelementləriiləbirlikdəözfotoşəklinizdənibarəttəbrikaçıqcasıdüzəldin.

c) Kompüteremalıvasitəsiləşəklinfotoqrafikasınıyaradın.Sənətkar məsləhəti1. İnterneti açın və axtarış vasitələrindən birini (məsələn: “Google”) tapın.2. Görməli yerlərin – müasir memarlıq nümunələrinin fotolarını tapın və on-ları bir qovluqda saxlayın.

Təchizat: veb-kamera, “Microsoft Paint” və “Adobe Photoshop” proqram-ları, internet




3. Adobe Photoshop proqramının işarəsinə cıqqıldadaraq onu açın.

Öz fotoşəklinizin Surətini köçürün və onu görməli məkanın fotosuna da xil edin.

6. Öz fotoşəklinizi görməli məkanın fo-toşəklinə yerləşdirdikdən sonra Yerini dəyiş __(Move tool) alətinin köməyi ilə onu lazım olan yerə aparın.

7. Pozan_ _ (Eraser tool) alətinin kö-mə yi ilə şəklin fonunu silin.

Fonu silməyə başlamazdan əvvəl Po-zan (Eraser tool) alətinin üzərinə vur-duqda pozan menyusunda Soft Cloner işarəsini (ekranın yuxarı hissəsində) cıqqıldadın.

Fayl (File) və Faylın təsvir ilə eksportu komandalarının köməyi ilə hazır-ladığınız işi qovluğunuzda saxlayın. Siz bütün foto növlərində dünyanı necə gördüyünüzü və yaradıcılıq qabiliyyətinizi göstərə bilərsiniz.

3. Kompüter proqramları – kollaj, videotəqdimat (slayd-film) sayə-sindəfotoyaradıcılığınınbədii-ifadəimkanlarınıtəhliledin.Bunuməxsusiseçilmiş(jurnalvəqəzetlərdən,açıqcalardan,internetdən),mövzunun məzmununu açan illüstrasiya materialı cəlb edilməklətədqiqatreferatıvəyaşifahiməlumatformasındayerinəyetirməkolar.

4. Fayl (File) sözünün üstündən vurun və Açmaq (Open) əməliyyatını seçin ki, internetdən yüklədiyiniz iki fotoşəkil ek-randa açılsın.

5. Formanın seçimi alətinin köməyi ilə şəklin surətini çı-xar maq istədiyiniz hissəsini ni şanlayın.

3 Kompüterşəklinhansıtexnolojiimkanlarınıyaradır?3 Kompütertexnologiyalarınıntətbiqisayəsindəfotorəssamınqarşısındahansıimkanlaraçılır?



Sizcə,fotoaparatvəfotoqrafiyaicadedildikdənsonrarəssamlardahanəyikəşfetməkistəmişdilər?

RƏSSAM və KİNO SƏNƏTİ

Tanış olunƏsrlərboyuyaradıcıinsanlartəsviricanlandırmağı,onuhərəkətəgə-

tirməyiarzulayırdılar.Fotoqrafiyameydanaçıxdıqdansonrayalnızki-çikbiraddımatmaqqalırdı:kinolentini,çəkilişvəproyeksiyaüçünkinoaparatlarını yaratmaqvə ekranı əvəz edən ağparça asmaq.Buda başverdi.ParisdəLümyerqardaşları“Qatarıngəlişi”adlıilkqısakinolentinümayişetdirdiklərigün–22mart1895-ci ilkinonunyaranmagünühesabolundu.

Əvvəlcəkinoağ-qara,səssizidi,filmdəisəəsasifadəvasitəsitəsvirinözü,onunhərəkətmöcüzəsioldu.Kinematoqrafınbu inkişafmərhələ-si“Böyüklal”adınıalmışdı.SəssizkinodövrünəşöhrətiəfsanəviÇarliÇaplingətirmişdi.

Fotoqrafiyakimi,kinodatədricənözdilinivəbədiixüsusiyyətləriniaxtarırdı. Fotoqrafiya kimi, incəsənətdə öz əhəmiyyətini sübuta yetir-məküçünkinodarəngkarlığıtəqlidedirdi.

İlkfotoşəkillərnəyixatırladırdı?


Xatırlayın

24

Lümyer qardaşları (solda – Ogüst, sağda – Lui) və “Qatarın La Syotavağzalına da xil olması” filmindən kadr



Əvvəlcəfilmlərihəryerdə–musiqi salonla-rında,klublardavəhəttamağazalardagöstərir-dilər.1908-ciildəisəkinonümayişiüçünilkte-atrlartikməyəbaşladılar.

Filmayrı-ayrıfraqmentlərlə–planlarlaçəki-lir. Planların ardıcıl birləşdirilməsimontaj ad-lanır.Planlarınardıcıllıqqaydasıbizimekrandagördüklərimizəmənaverir.Filmyaradıcılarınıngörməkistədiklərivədüşündükləriməhzseçim-dəvəmontajdaözəksinitapır.Montaj–kinema-toqrafın1bədii-obrazlıtəkrarsızlığınınəsasıdır.

Səsinyaranmasıkinoda“inqilab”yaratdı.Kinodasözvəmusiqininol-masıbugünküfilmlərintəsvirdəndahaçox,süjetininkişafıvəaktyoroyu-nununxırdalıqlarıüzərindəqurulmasınasəbəboldu.

Rənginkinoekranlarınagəlişikinotarixindəmühümaddımidi,lakinrəngkinoüçünsəsqədərinqilabihadisəolmadı.Çünkirəng–kinotəsvi-rininyalnızyeni,“rəngli”tərəfiidi.Rəngkarlıqdavəfilmdərənginbədiimahiyyətifərqlidir.Rəngkarlıqdarəng–rəssamınicadı,obrazınyaradıl-masındaisəənmühümvasitədir.Kinodaisərəngmüəllifinistəyindənasılıolmayaraqekranaçıxır.O,təbiigerçəkliyinoxşarı,surətidir.

1Kinematoqraf (yun. hərəkət,təsviretmək)–insanınhərəkətedəntəsvirlərinyaradıl-masındanibarətfəaliyyətsahəsi.Bəzənhəmdəsinematoqrafvəkinematoqráfiyadaad-landırılır.

“Cazda yalnız qızlardır” fi lmindən kadr “Roma tətilləri” fi lmindən kadr



“Matrisa” filmindən kadr “Avatar” filmindən kadr

“Titanik” filmindən kadr

Ekrandabaşverənhadisəzamaniçindəinkişafedir.Təsvir,nitqvəmu-siqinivahidbirobrazdabirləşdirməkbacarığıkinokompozisiyasənətinitəşkiledir.Teatrrəssamındanfərqliolaraqkinorəssamırealobyektlərdənvəhəyatdamövcudolanəsləşyalardanibarətrealdünyanınobrazınıyaradır.Teatrdaol-duğukimi,kinodadageyimvəqriminyaranmasındarəssamınroluəvəzsizdir.Ekrandagördüklərimizbədiikollektivinyaradıcılığıdırvətəkcərəssamınişiiləməhdudlaşmır.Buprosesə,ilknövbədə,rejissorvəoperatorqoşulur.

Kinomühitininyaranmasıeskizvəçertyojlardanbaşlayır.Buyaradıcıişinnəticəsindəmeydanaçıxanmühitfilminənmühümobrazınaçevrilir.

Texnologiyanınsonrakıinkişafı–dairəvipanoramdanstereotəsvirə-dək–kinosənətini,ümumiyyətlə,dəyişmədi.

Sonrayenimərhələ–kompüterinxüsusieffektləri,stereotəsvir(3Deffekti)meydanaçıxdı.

“Küləklə sovrulanlar” filmin dən kadr



“Alisa möcüzələr ölkəsində” filmindən kadr

“Balaxanıda neft fontanı“. 1898-ci ildə çə-kilmiş qısametrajlı sənədli filmdən kadr

“Yura dövrünün parkı” filmindən kadr

Üzeyir Hacıbəylinin “Arşın mal alan” ope-ret tası əsasında ilk Azərbaycan kinokomedi-

yası çəkildi

Azərbaycandaəvvəlcəsəssizvəağ-qara,sonradanisəsəslivərənglikinoyaranmışdır.1924-cüildəilkikiseriyalı“Qızqalasıəfsanəsi”bədiifilmiekranlaraçıxmışdır.1935-ciildə“Mavidənizinsahilində”bədiifil-miiləAzərbaycandasəslikinonunistehsalınabaşlanılmışdır.

Azərbaycandakinosənətidünyakinosundancəmiüçilsonra,1898-ciildəyaranıb.

Kino insanlara nə üçün və niyə lazımdır? Kino onların həyatında nəyi dəyişdi?Düşünün və izah edin

KinoXXəsrdəənvacibincəsənətnövünəçevrildi.Busahədəeynizaman-dayüksəksənətnümunələrivəsadəsüjetlifilmlərmövcudidi.Seanszamanıtamaşaçıözünüfilminqəhrəmanıkimihissedirdi.Kinotamaşaçılaraböyüktəsəllioldu:onlarıgündəlikqayğıvəkədərdənuzaqlaşdıraraqekrandakıxoş-bəxtlik,zənginlikvəsevgidoluxəyalvəarzularaləminəqaytardı.

Kinoəslhəyatxülyasıdır,ammabəzənfilmyaşadığımızhəyatıhəqi-qətdəgördüyümüzdəndədərinvəgerçəkolaraqgöstərir.Beləkinoeləhəqiqiincəsənətdir.Həyathaqqındaəslhəqiqətiəksetdirənbirçoxfilm-lərçəkilib.Onlarinsanındaxilialəminigöstərənməşhursənətkarlarınhəqiqətəndəböyukəsərləridir.



Yarandığıgündəninsanlarındünyagörüşünüformalaşdıran,hərbirxalqıntarixini,milliadət-ənənəsiniyaşadan,həyatınbütünsahələrinənüfuzedənkinosənətibəşəriyyətinənböyükkəşflərindənbiridir.Kinoyeganəsənətnövüdürki,özündəmədəniyyətinbirneçəsahəsinibirləş-dirir.Kinonunbirüstünlüyüdəəyaniliyində,inandırmagücünəmalikolmasındadır.

Azərbaycankinosənətibütövlükdətamaşaçılarınestetikzövqününvədünyagörüşününformalaşdırılmasındamühümroloynamış,xalqımı-zınmilliruhununqorunubsaxlanmasıişinəxidmətetmişdir.

“Nəsimi” filmindən kadr

“Qaçaq Nəbi” filmindən kadr

“Ögey ana” filmindən kadr

“Axırıncı aşırım” filmindən kadr

“Bizim Cəbiş müəllim” filmindən kadr

“Uzaq sahillərdə” filmindən kadr



“Amfibiya adam” filmindən kadr “Brilyant əl” filmindən kadr

Kinosənətinəölkəmizdəmaraqbugündəböyükdür, çünkihərbirfilm, yaradılan hər bir ekran əsəri xalqımızın tarixini, mədəniyyətiniözündəyaşadaraqgələcəknəsillərəmilli ruhuçatdırır.Filmqədərheçnəbelətezköhnəlmir,ammadüşüncələrimizivədünyamızıheçnəkinoqədərqorumur.

Təchizat: rəngli karandaşlar, flomasterlər, pastel təbaşirlər, rəngli qələmlər Sərbəst iş üçün tapşırıqlar

3 Filmdərəssamınrolunədənibarətdir?3 Hansırejissorvəaktyorlarlabirgəişləməkistərdiniz?Onlarlahansı mövzudafilmçəkərdiniz?


Müəyyən edin1. FİLMsözüiləkrossvordtərtibedin.

Yaradıcı fəaliyyət2. a) Özsinfinizhaqqındafilmhazırlayın.Filminssenariqəhrəmanları

sinifyoldaşlarınız,müəllimləriniz,məşğələləriniz,sinfinizvəasudəvaxtınızdaxilediləbilər.

b) “Kinematoqrafiya”mövzu-sundarəsmçəkinvəyaemb-lemeskiziyaradın.

3. “Kinodassenarinəüçünlazım-dır və ailə videosunun çəkili-şindəonunrolu”mövzusundaanalitikişiyerinəyetirin.


Necəfikirləşirsiniz,kompüterinekranındahansıtəkrarlananha-disəəksolunub?

ANİMASİYA SƏNƏTİ

Tanış olunKinohərzamanbizimüçünmaraqlıvəəyləndiricihəmsöhbətolmağa

çalışıb.Uşaqdanböyüyədəkbütüntamaşaçılarınənsevimlihəmsöhbəti–animasiyadır1.

Rəsmlərdə hərəkətin təsviri-nədair ilk cəhdlərPaleolit döv-rünün mağara rəsmlərinə aidedilir. Mağara divar rəsmlərin-də heyvanları bir-birinə dolaşançoxluayaqlatəsviredərdilər.

Filminyaradılmasındassenarininhansıroluvar?


Xatırlayın

25

1Animasiya (fr. animation–canlandırma,diriltmə)–cizgifilmininQərbdəkiadı;kinosənətinövüvəonunəsəri(cizgifilmi),həmçinincansız,hərəkətsizobyektlərinköməyiiləhərəkətillüziyasıyaratmaqimkanıverənmüvafiqtexnologiya.Animasiyavəyacizgifilmininyaradılmasıiləməşğulolanrəssamaanimatordeyilir.

Fransız Emil Reyno ilk və əsl animator hesab edilir. O, hərəkətlirəsmlərinnümayişiüçünfırlananbarabandan,güzgüsistemivəfənər-dənibarətolanoptikcihaz–praksinoskopaparatıicadetdi.1892-ciildəReynoözünəməxsusattraksion–optikteatryaradır.Buradao,tamaşaçı-lara15–20dəqiqədavamedənkomiksüjetlərnümayişetdirir.Buhadisə


Lümyer qardaşlarınınməşhur premyerasındanbirneçə iləvvəlbaşver-mişdi,yənianimasiyalarfransızlara kinofilmlər-dən bir qədər əvvəl mə-lumidi.

2Pantomim–sözlərdənistifadəetmədənbədiiobrazınyaradılmasındainsanbədənininhərəkətləri(plastikası)əsasvasitəsayılansəhnəincəsənəti.


İlkanimasiyalarəliləçəkilibrənglənmiş,onbeşdəqiqəyədəkdavamedənpantomimlər2idi.Reynorəsmlərləyanaşı,fotoşəkillərindəistifa-də olunduğufilmləryaradırdı. Sonralarmüxtəlif janrvə texnikalardaişləyəndigərsənətkarlardabeləkinofilmlərinininkişafınaöztöhfələ-rini verdilər. Zaman keçdikcə animasiya kinematoqrafın bir hissəsinəçevrilərəkkino janrlarındanbirikimiözyerini tutdu.Animasiyalarınhazırlanmasıüçünkinoçəkənaparatlardanistifadəedilirdi.

XX əsrin əvvəlində animasiya sürətlə inkişaf etdi. Təxminən eynivaxtda bir neçə adambir-birindən asılı olmadan animasiya filmlərininyaradılmasıüzərindəişləməyəbaşladı.

Emil Reynonun praksinoskopu

Felikspişik–səssizkinodövründəmeydanaçıxmışcizgifilmiqəhrəmanıdır.Qarabədəni,iriağgözləri,ge-niştəbəssümüvəsüjetəgörədüşdüyüvəziyyətlərFelik-sianimasiyatarixindəəntanınanpersonajlardanbirinəçevirdi.Felikspişikuşaqdanböyüyədəkbütüntamaşa-çılarıcəlbetməyəqabilolanvəməşhurluqqazanmışilkanimasiyapersonajıdır.

Animasiyanın inkişaf yo-lunda xeyli şərəfli ad tarixəməlumdur. İlk animasiya fil-miniamerikalıkarikaturaçıvəanimatorUinzorMak-key1906-cıildəyaradıb.Amerikalırejissor,rəssamvəprodüserUoltDisneyanimasiyaaləmindəəslçevrilişyaratdı.O,ilkdəfəanimasiyadasəsvərəngdənistifa-dəetdi.Onunfilmlərivəqəhrəmanları,xüsusiləMik-kiMausnəinkiənmüxtəlifyaşlıtamaşaçınınqəlbinifəthetdi,həmdəonunfilmlərinintəsvirüslubutəqlidedilməyəbaşlandı.“Disney”studiyasıözfəaliyyətinə

görə12“Oskar”mükafatınalayiqgörülüb.

Bilirsinizmi?



Animasiyafilmindəpersonajıbeləhərəkətəgətirməkolar:dəftərçədəat şəkli çəkilir.Hərvərəqdəatınayağınınhərəkətidəyişir.Dəftərçənisürətləvərəqlədikdəelətəəssüratyaranırki,sankiathərəkətedir.

Bilirsinizmi?

Atın qaçışında hərəkətin dövriyyəsi. 8 kadrlıq animasiya

“Pişik Leopoldun macəraları”

“Hələ bir dayan!” “Vinni Pux və başqaları”

Uşaqvəböyüklərüçünxeyligözəlcizgifilmiyaratmışsovetcizgifil-miməktəbianimasiyanınbədiiinkişafınaböyüktöhfəvermişdir.

Animasiya–xüsusitexnologiyalarvasitəsiləhərbirkadrınayrı-ay-rılıqda çəkilməsi ilə yaradılan kino sənətidir.Animasiyanın müxtəlifnövlərimövcuddur.

1. 2. 3. 4.

5. 6. 7. 8.

Animasiyanın növləri

Qrafik animasiya

Animasiyanınklassiknö-vüdür,obyektlərəliləçə-kilir,adətən,kompüterəköçürülür.

Həcmli animasiya

Müxtəlif materiallarınistifadəsi ilə yaradılanhəcmliobyektlər(gəlin-ciklər, plastilin, barel-yeflər,maketlərvəs.)

Kompüter animasiyası

Obyektlər kompüter va-sitəsilə yaradılır. 3D və2Danimasiyalarvar(fləş-animasiyalardadaxilol-maqla).



AzərbaycandaanimasiyanınyaranmasıXXəsrin30-cuillərinətəsadüfedir.

“Tıq-tıqxanım”,“Cırtdan”,“Tülkühəccəgedir”,“Təpəğöz”vədi-gərləribirçoxtamaşaçınınhəyatınadaxilolmuş,uşaqlıqtəbəssümünüqorumuşvəürəklərifəthetmişdir.

“Tülkü həccə gedir” “Tıq-tıq xanım” “Cırtdan”

Animasiya filmlərinin çəkilməsi çox mürəkkəbdir. Şəkillər çəkilir,nömrələnirvəbunlarbir-birkamerayaalınır.10dəqiqəlikfilmüçüntəx-minən30–40minşəkillazımolur.Şəkillərindəyişdirilməsiyoluiləani-masiyafilmləriəmələgəlir.

Azərbaycanın görkəmli animatoru Elçin Hami Axundov

Fotoqrafiyasənətindəolduğukimi,kompüterinkinoprosesinətətbiqidəçoxcəhətlidir.Bugünanimasiyaustalarımızözfəaliyyətlərindəhəmənənəvi,həmdəkompütertexnologiyalarındanistifadəedirlər.

“Buz dövrü” “Şrek”“Arabalar”



Kompüterpeşəkarkinoistehsalındatəsvirinçəkilməvəçoxaltmapro-sesinisadələşdirdi.Animasiyasənətkarlarıbugünözişlərindəhəmənənə-vi,həmdəkompütertexnologiyalarındanistifadəedirlər.

Sonzamanlar(xüsusilədəinternetşəbəkəsində)fləş-animasiyaböyükməşhurluqqazanıbvəsürətləyayılmaqdadır.

Animasiyada rəssamın rolu nə üçün bu qədər böyükdür?


Cizgifilmininyaradılması–uzunsürənvəçoxzəhməttələbedənprosesdir.Prodüserümumiməzmunumüəyyənedir,ssenarimüəllifləriisəsüjetvəssena-riniişləyibhazırlayırlar.Sonrabütünbunlarrejissor-animatoraötürülür,odasəhnələrirəssamlararasındabölüşdürür.Onlarınhərbirisəhnədəkipersonajla-rınəsasvəziyyətinəcavabdehdir.Aralıqepizodlarınıisəkiçikmultiplikatorlarişləyibtamamlayırlar.Digərrəssamlarhadisələrincərəyanedəcəyifonuhazır-layırlar.Sonraoperatorxüsusikamerailəşəkillərinfotosuəsasındahərbirkad-rıayrı-ayrılıqdaçəkir.Nəhayət,təsvirləsəssinxronlaşdırılır.

Bu maraqlıdır

Bugünanimasiyaxüsusilədəxariciölkələrdə(eləkinokimi)mədəniy-yətvəantimədəniyyətinrəqabətməkanınaçevrilib.Bunagörədəxeyirvənursaçanpersonajlarınəvəzinəçoxzamanekranlardahərcürbədheybətvəəcaibməxluqlargörürük.Sizdoğmatariximizi,onunmənəviənənələri-niöyrəninvəonlarıçəkin,xoşagəlməzanimenin3alternativləriniaxtarın.SamuraylibasıəvəzinəmilliAzərbaycangeyimini,bədheybətlərəvəzinəmilliqəhrəmanlarıtəsviredəbilərsiniz…

3Anime (yap. anime) –yaponcizgifilmivəyaanimasiyası.Animebütünyaşdövrləriüçünhazırlanır.

Müəyyən edin1. DərslikdəverilmişxaricivəAzərbaycananimasiyalarınıntəsvirləri

nəiləfərqlənir?

Yaradıcı fəaliyyət2. “Ssenaridənanimasiyayadoğru”adlıyaradıcılayihəniişləyin.Gələ-

cəkcizgifilmininətraflıssenarisinidüşünün.İstənilənhərşey–uçanpayızyarpağı,ikipersonajındialoqu,yadaxeylisəhnəninsıralandı-ğımaraqlı bir əhvalat süjet ola bilər.Aydındır ki, əsas personajın

Təchizat: plastilin və ya gil, rəngli karandaşlar, flomasterlər, pastel təba-şirlər, rəngli qələmlər, quaş, akvarel, rəngli kağız, karton




3 Animasiyapersonajlarınınədənyaratmaqvəanimasiyadakompüterdənnecəistifadəetməkolar?

3 Animasiyakinematoqrafdanəyidəyişdi?


3. “Animasiyasənəti”mövzusundaanalitiktapşırığıyerinəyetirin.Özişinizdəmüxtəlifölkələrinanimasiyafilmlərinin timsalındafilmlə-rinyaranmatexnikasınıvəonlarınbədiidəyəriniaçıqlayın.Bu işiməxsusi seçilmiş illüstrativ materialı (jurnallardan, qəzetlərdən,açıqcalardan,internetdən)cəlbetməkləreferatvəyaşifahiməlumatformasındayerinəyetirin.

(ohərhansıəşyadaolabilər)başınagələnhərhansıadiəhvalatdanbəhsedənsadəssenaridənbaşlamaqlazımdır.

Cizgifilmindəpersonajınhərəkətiniçatdırmağaçalışın:dəftərçəninhərvərəqində,məsələn,at,yadaitşəklinieləçəkinki,ohərsəhifədəayaqlarınınvəziyyətiniazacıqdəyişsin.Dəftərçənisürətləvərəqlə-dikdəelətəsəvvüryaranacaqki,sizinpersonajhərəkətedir.


KARİKATURA və ŞARJ: ŞƏKİLLİ ƏHVALATLAR

Tanış olunKino,xüsusəndəanimasiyafilmləriiləsıxbağlıolanhərhansıəhva-

latınbəhsedildiyitəsvirsilsiləsinəkomiks1deyilir.Buşəkilliəhvalatlar,rəsmlərlətəqdimedilənhekayələrözündəədəbiy-

yatvətəsvirisənətkimiincəsənətnövlərininxüsusiyyətlərinibirləşdirir.İlkkomikslərXXəsrinəvvəllərindəAvropavəAmerikaqəzetlərində

görünməyəbaşlayıb,sonralarisəonlarınənməşhurlarıayrıcakiçikjur-nalkiminəşredilib.

Komikslərdəənazı2şəkilolmalıdır.Odurkiyalnız1təsvirdənibarətillüstrasiya,rəsmkomiksadlanabilməz.Komikslərbəzənhərhansıbirsüjetdənbəhsedənardıcılmətnləmüşayiətolunur.Komisklərdəçəkil-

Filmüçünssenarinecətərtibedilir?

Xatırlayın

26

1Komiks(ing. comic –gülməli)–vahidhekayənitəşkiledənqısamətnlişəkilsilsiləsidir.Yumoristik,macəra,fantastik,tarixivədigərkomikslərolur.

KomikslərintarixiqədimdənbaşlayıbvəbujanrABŞ-da yaranıb. 1892-ci ildəAmerikanın “The SanFrancisco Examiner” jurnalında “Ayı balası və pə-ləng”adlı ilkAmerikakomiksidərcedilir.SonralarisəkomiksyaradıcısıkimiməşhurlaşanvəözkomiksseriyalarınıtəqdimedənRiçardAutkoltoldu.Janrıninkişafına öz töhfəsini həmdəRudolfDerks verib.Personajların nitqinin yerləşdirildiyi bulud formalı“qovuq”çərçivələriməhzoicadetmişdir.

Bilirsinizmi?

Jurnallarda, qəzetlər-dəqısamətnlərinmü-şayiətiiləməzəlikiçikşəkillər görmüsünüz-mü?Onlarınhaqqındanədeyəbilərsiniz?




mişpersonajlarözaralarındasöhbətedirlər,busöhbətonlarınağızların-dançıxanbuluduniçindəmətnkimitəsviredilir.Oxunanmətntəsvirləharmoniyayaratmalıdır.Əslkomiksyaratmaqüçüntəkcəmaraqlıəhva-latyox,həmdəmaraqlıqrafikaüslubulazımdır.

Bununardıncadakomiksləringur inkişafıbaşlayır, bugündəya-şayanyeniqəhrəmanlarmeydanaçıxır:Supermen,Betmen,Hörümçəkadam,DonaldDak,MikkiMausvəb.

XXIəsrinəvvəlindəkomiksləryenitəcəssümünütapdı.Bu,komiks-lərinrənglənməsindəistifadəedilənyenikompütertexnologiyalarıhe-sabına,həmçininbirsıraistedadlırəssamlarınbujanramarağısayəsin-dəmümkünoldu.Komiksləriartıqtəkcəkarandaşladeyil,həmdəyağlıboyailəboyamağa,üstəlik,birinciiləikinciniqrafikrəqəmsaltexnologi-yalarlakombinəetməyəbaşladılar.Komikslərkino,xüsusəndəanimasi-yailəsıxbağlıdır.KomikslərinəksəriyyətiHollivuddaekranlaşdırıldı,filmlərisəbütündünyadauğurqazanabildi.

Brüsselin görməliyerlərindən biri artıq25 il boyunca davamedən unikal küçə la-yihəsidir. 1991-ci ildəküçə rəssamları Brüs-selküçələrindəkievlə-rinvəbinalarıngörkə-mini dəyişmək, onlarıdahadaəlvan,yaddaqa-lanetməküçünbutiki-liləriməzəlikomiksəh-valatları ilə boyamağabaşladılar.

KomikslərBelçika-da çox populyardır vəmilli qürurun bir his-

Bu maraqlıdır



Tarixənbeləgətiribki,komiksinəngenişyayılmışjanrıkarikatura-dır3.Bujanryumorhissindən,gülməkqabiliyyətindəndoğulub.Məqa-mındaməharətlədeyiləngülməli söz insanıözdavranışıhaqqındadü-şünməyə,özəməllərinəyenitərzdəyanaşmağavadaredir.Ağıllızarafatçoxzamangeniş,düzgün,ammadarıxdırıcınəsihətlərdəndahainandı-rıcıçıxır.Gülüşbirtərəfdəninsanıəyləndirə,başınıqata,həvəsləndirə,özünə inamını artıra bilir, digər tərəfdən isə ictimai həyatdakı mənfitəzahürlərləmübarizəaparmağaköməkedir.Karikaturaçırəssamlarözyaradıcılıqlarındaməhzistehzanınbugüclütərəflərindənistifadəedir-lər.Başqasözlədesək,rəssamlarkonkrettipajlarımüəyyənşəraitdəçək-məklə onları təbii, həqiqətəuyğungörkəmdəgöstərmirlər, onların əsl,gerçəkcizgilərinihəmdəkomikkeyfiyyətlərləartırırlar.

Karikatura bəlkə də gündəlik hadisələrə dərhal, hadisə baş verənandamünasibətbildirməyəqabilolanyeganəjanrdır.Karikaturadaənuyğunsuzgörünənlər–gerçəklikfantastikayla,həqiqətəuyğunluqağla-sığmazlıqlaqarışabilər.

2Qraffíti (təkhalda–graffíto;ital. – graffito,cəmhalda–graffiti)–XXəsrinsonrübün-dəavanqardizmcərəyanı,divardavədigərsəthlərdəboyavəyaxudmürəkkəbləcızılmış,yazılmışvəyaçəkilmiştəsvirlər,rəsmlər,yadayazılar.Adicəsözlərinyazılışındantazərifrəsmlərədəkküçədivarlarınınboyanmasınınistənilənnövünüqraffitiyəaidetməkolar.Birincəsənətnövükimiqraffitinindəözüslubuvəcərəyanlarıvar.3Karikatura(ital. caricatura–yükləmək,şişirtmək)–bilərəkdənkomikeffektinyara-dıldığı,adamları ifşaetmək,yaxudonlaragülməkməqsədiləvücudun,simanın,geyi-min,davranıştərzininxarakterikcəhətlərininşişirdildiyivəqabardıldığıtəsvirləri(çoxzamanqrafikada,satirikformada)birləşdirənxüsusitəsvirisənətjanrıdır.

səsi sayılır.Bəziqraffitilər2 artıq ölkənin əsl qüruruna çevrilibvə özlüyündəküçəincəsənətininşedevrisayılır.

Karikatura cəmiy-yətin siyasi həyatınınmüxtəlif tərəflərinə,sosial problemlərə to-xunur və yumoristikvəziyyətiəksetdirir.

Zəngin ənənələrəmalikkarikaturajan-rıAzərbaycan təsvirisənətininmühüm sa-hələrindən biri kimimüxtəlif inkişaf yolukeçmişdir.

Azərbaycandakarikaturajanrınınyaranması1906-cıilinaprelayın-da“MollaNəsrəddin”adlıhəftəliksatirikjurnalınnəşriiləbağlıdır.CəlilMəmmədquluzadə“MollaNəsrəddin”jurnalınınnaşirivəbaşredaktoruolub.Bujurnalmövcudolduğu25ilərzindəcəmiyyətineybəcərliklərini,



qüsurlarınıheçkimdənçəkinmədən,heçnədənqorxmadanaçıbgöstərib,müsəlmanları,birnöv,cahillikyuxusundanoyatmağaçalışıb.

Azərbaycandakarikaturajanrınıninkişafındayeniənənələrinyaran-masına1952-ciildən“Kirpi”satirikjurnalınınnəşrəbaşlamasıdatəkanverib.Nəcəfqulu,H.Əliyev,Z.Kərimbəyli,P.Şandin,Ə.Zeynalov,A.Ələs-gərov,A.Quliyevkimirəssamlarbujurnalınsəhifələrindəcəmiyyətdəkinöqsanvəproblemləri,əsasən,karikaturalarvasitəsiləəksetdiriblər.

Karikatura janrına marağın artması bu sahəyə peşəkar rəngkar-ların axını ilə müşayiət olunub. 1950–1960-cı illərdə Azərbaycanıngörkəmlirəssamları–M.Abdullayev,T.Salahov,O.Sadıqzadə,K.Kazım-zadə,A.Hacıyev,G.Mustafayevavə başqaları bu sahədə layiqli əsərləryaradıblar.

İlkkarikaturaçırəs-samımız isə Azərbay-cansatirikqrafikasınıntəməlini qoymuş, jur-nalınbaşrəssamıƏzimƏzimzadəolmuşdur.

Karikaturaçırəssam-lar S.Şərifzadə, S.Sa-lamzadə,M.Vlasovvəbaşqalarınınxidmətləridanılmazdır.

Mikayıl Abdullayev.– Bu niyə belə sürətlə oxuyur?– Əzbər bilir. Keçən ilin məruzəsidir.

Mikayıl Abdullayev.– Bu niyə belə hıqqanır?– Məruzəsini özgəsi yazıb.

Əzim Əzimzadə.“Xoruz döyüşü”. 1915

1960–1970-ci illərdəR.Qədimov,A.Ələsgərov,E.Abdullayev,F.Əli-yev,M.İsmayılov,E.Avalov,M.Məmmədovvəbaşqarəssamlarınbusahə-dəpeşəkarişlərisonnəticədəAzərbaycankarikaturasənətinizənginləş-dirməyəxidmətedib.



Dahakəskinkarikaturalarıbəzənşarj4adlandırırlar.

4Şarj (fr. charger–şişirtmək,artırmaq)–karikaturanınbirnövü, insanınxarakterikcizgilərinindəyişdirildiyivəvurğulandığıyumoristikvəsatiriktəsviridir.Şarjınəsa-sındaportretdururvəo,inkişafedənsüjettələbetmir.Termindənbütünincəsənətnöv-lərindəistifadəedilsədə,təsvirisənətsahəsindəmaksimalistifadəolunur.

Bəzənilkbaxışdaneləgörünürki,şarj–sadəcəadişəkildir,əslindəisəböyükməharətvəzəngintəcrübətələbedir.Şarj–rəssamıngördük-lərininvizualmüşahidəsidir.Şarjıeləçəkməklazımdırki,ondatəsviredilənşəxsəqarşıtəhqirəçevrilməsin.Şarjqəhrəmanaistehzaetməkdəndahaçox,onuxoştəbəssümləişıqlandırır,məşhurinsanısadəadamlarayaxınlaşdırır.

Karikatura–informasiyanınçatdırılmaformasıdır,digərifadəva-sitələri iləmüqayisədəodaha tezqavranılırvəanlaşıqlıdır.Karikatu-ralaraəsasəncəmiyyətinvəziyyətini,onunproblemlərivənöqsanlarınıöyrənməkolar.Satirikjanrictimairəyinformalaşmasınatəsirgöstərir,müəyyəndünyagörüşünəmalikmövqetutmaqdaoxucuyaköməkedir.

Karikaturaçıbaşverənbütündəyişiklikləriizləməlidir.Satirikrəsmləngimişşərhindeyil,hadisələrinbirhissəsiolmalıdır.Karikaturadaay-dınlıqamili,sadəlikvəinsanaçatdırılmaifadəsiçoxvacibdir.

Karikaturatəkcəgüldürməyibacarmır,həmçininpublisistişiniye-rinəyetirir,yənitənqid,ifşa,təşviqedir.

Gündəlik həyatınızda komiks yaradılacaq və ya karikatura çəkiləcək kimi hadisələrə rast gəlmisinizmi?


Şarjınyaradılmasındamühümməqamkompozisiyasayılır.Şarjçəkəntəcrübəlirəssamşəkildəyalnızqabarıqməqamıəksetdirmir,ohəmdəinsanınümumipsixolojiovqatını,onundaxilialəminikağızdaifadəet-məlidir.



Təchizat: rəngli karandaşlar, flomasterlər, pastel təbaşirlər, rəngli qə-ləmlər


Müəyyən edin1. Komiks,karikaturavəşarjınhansıümumivəfərqlicəhətlərivar?

Yaradıcı fəaliyyət2. а) Özgündəlikhəyatınızadairkiçikkomikstərtibedin. Seçdiyiniz süjeti ardıcıllıqla açan mətn qurun. Onun personajları

özaralarındasöhbətedirlər,söhbətinmətnidəonlarınağızlarındançıxanbuluduniçindəyazılır.Oxunanmətntəsvirləyaxşıuzlaşmalı-dır.Nəzərəalınki,yaxşıkomiksyaratmaqüçüntəkcəmaraqlıəhva-latyox,həmdəmaraqlıqrafikaüslubuseçməklazımdır.

b) “Müasirtexnologiyalaruşaqlarıngözüilə”mövzusundakarikatu-raçəkin.Özqəhrəmanlarınızüçünxarakterikolancəhətləribilərək-dənqabartmağavəkomikləşdirməyəçalışın.

Unutmayınki,karikatura–insanıngülməligörünməsiüçünvəhərhansıbirxariciəlamətləribilərəkdənşişirdilmişməzəliportretdir.Yaxşıkarikaturainsanınxarakterininxüsusiyyətlərinidəvurğula-yır. İlk əvvəlkarikaturasını çəkmək istədiyinizpersonajı təsəvvü-rünüzəgətirin.Onunhansıcizgilərisizəəngüclütəsirbağışlayır?Karikaturadadaməhzbucizgilərseçilməlivədərhalnəzərəçarpma-lıdır.

c) Sevdiyinizinsanınşarjınıçəkin.Onunovqatını,daxilialəminiəksetdirməyəçalışın.

3. Təsviredəcəyinizsözü(yaxudözadınızı)fikirləşin.Nümunələrüzrəistənilənüslubdavə qraffiti texnikasında yazın. Şrift seçin, ya da



3 Komikslərnəyiəksetdirir?3 Karikaturanınəsasfunksiyalarıhansılardır?3 Şarjlarınəüçünçəkirlər?


onuözünüzdənuydurun.Hərfləriniçinin,konturlarınınhansırəng-dəolacağınımüəyyənedin.İşəkonturlardan,yoxsaboyamadanbaş-layacağınızı düşünün. Nəzərə alın ki, ən sadə üslubdakı işlər ikirəngdənibarətolur.Birrəngləkonturçəkilir,obirisiiləboyanılır.


Fotolarharanıəksetdirir?Hadisəharadabaşverir?

TELEVİZİYA: RƏSSAM və EKRAN

Tanış olunTeleviziyanınsayəsindətəsvirkinoteatrekranlarındanhərbirevəgəl-

di.İnsanlartelevizordatəkcəfilmlərideyil,həmdəbirbaşateleseyrçiləringözləriqarşısındabaşverən,onlarıhadisələrinrealiştirakçısınavəşahi-dinəçevirənkonsertlərin,futboloyunlarınıncanlıyayımınıgördülər.

Bugünhəyatıtelevizorsuztəsəvvüretməkçətindir.Əgərkinematoq-rafınyaranmasıbütünincəsənətsahələrinətəsirgöstərmişdisə,televizi-yaadamlarınhəyatınınbütünsahələrinidəyişdi.O,adamlarınpsixologi-yasını, dünyanın qavranılmasını və müasir cəmiyyətin mədəniyyətinibaşqalaşdırdı.Televiziyabizidünyanınistənilənyerindərealzamandabaşverənlərinşahidinəçevirdi.

İstənilənrəsmvəyafotoşəkil,əlbəttə,təsvirinihəkketdiyihansısain-formasiyanıdaşıyır.Lakincanlıtəsvirivəcanlısözüözündəbirləşdirən

Hansıkütləviinformasiyavasitələrinitanıyırsınız?


Xatırlayın

27



televiziyagörüntüsümüqayisəolunmayacaqqədərböyüktəəssüratdoğu-rurvəinformasiyaverir.Televiziyanınəsasvəzifəsi–ekrandadünyanınrealmənzərəsiniyaratmaqdır.

Televiziyadarəssamınfəaliyyəti,əsasən,ikiistiqamətdəinkişafedir:ssenoqrafik dizayn–müxtəlifverilişlər(disput,tok-şou,konsert)üçünstudiyanın tərtibatı və kompüter qrafikası (ekran dizaynı, kompüterbaşlıqlarıvəs.).Televiziyaverilişlərininhazırlığındaişıq,geyim,qrimvəs.üzrərəssamlardaiştirakedirlər.

Əgərkinematoqrafekranseyrinəkollektivbaxışvəbir-biriiləşərikmünasibətxarakterivermişdisə,televiziyabiziekranlatəkbətəkqoydu.Obizimhəmsöhbətimizə,qonağımıza,bəzənisəazqalaevimizinsahibinəçevrildi.

Azərbaycan televiziyası radiodan düz 30 il sonra –1956-cıilfevralın14-dəfəaliyyətəbaşladı.Bakıstudiyasıəvvəlcəhəftədəiki,sonraüçdəfə2saatlıqproqramlaefirəçıxırdı.

1957-ci ildənAzərbaycan televiziyası efirəhəftədə5dəfəçıxmağabaşladıvəverilişləringündəlikhəcmi2saat20dəqiqəyəçatdırıldı.

1962-ciildəgündəlikefirəçıxanproqramlarınhəcmi7saatadəkartmışdı.

Azərbaycan televiziyasınıngündəlik veriliş və proq-ramları2005-cı ilinyanvarından24saatlıqfasiləsizya-yımakeçdi.

Televiziya yayımı müxtəlif məqsədlərlə aparılır və fərqli auditoriyalarayönləndirilir. Bu gün televiziyanın məktəb televiziyası forması da mövcud-dur.Yuxarısinifşagirdləriyayımşəbəkəsini,telerubrikalarımüəyyənedir,vi-deodərslər, süjetlər, reportajlar (hadisə yerindənxəbərlər) çəkir vəmüzakirəedərəkməktəbteleviziyasınınbütünsüjetləriniardıcıllıqladüzürlər.

Bilirsinizmi?

Bilirsinizmi?Ssenoqrafik dizayn Kompüter qrafikası



Rəssamfəaliyyətəbaşlayandabütün işlər sənət əsərinə çevri-lir.Televiziyaverilişidəistisnadeyil.Televiziyadakarandaş,fo-toaparatkimiyalnızvasitədir,onusənətəçevirənsərəssamıniste-dadıvəyaradıcılığıdır.Teleyayımınistənilənnövü(havaproqnozuvə reklamdan ta idman oyunlarının, konsert və bayram parad-larınınyayımınadək)sənətəsəriolabilər.

Müəyyən edin1. Konkretteleviziyaverilişi,telereportajvəyamüsahibədərəssamın

rolunutəhliledin.

Yaradıcı fəaliyyət2. а) Özşəhəriniz(kəndiniz)barədətelesüjethazırlayınvəçəkilişüçün

ənçoxuüçobyekt(görməliyer,memarlıqabidəsivəs.)seçin.Buob-yektlərbarədəəvvəlcədənyazılmışmətnikadrarxasındaoxumaqolar.

b) Hərhansıbirmuzeyhaqqındatelereportajhazırlayın.Bununüçünmuzeyəekskursiyayagetmək,onunfunksiyası,ekspozisiyası,muzeysərgilərininfəaliyyətindəkiyeniliklərlətanışolabilərsiniz.Özaranız-daişbölgüsüaparın.

3. “Televiziyamənimhəyatımda”(“Mənimsevimliteleviziyaverilişim”vəs.)mövzusundaanalitik (fərdivəkollektiv)araşdırmadatelevi-ziyanın informasiya-ekran xüsusiyyətlərinin nə demək olduğunu,onuntamaşaçıyavəşəxsənsizətəsiriniaçın.

Məktəbteleviziyasıyaratmağacəhdedin.Bu,məktəbmövzusundasüjetinhazırlanmaprosesindəözünüzüssenarimüəllifi,rejissor,qu-ruluşçurejissor,rəssam,aparıcı,yaxudaktyorkimisınamaqüçünəla imkandır. Televiziya proqramlarının yaradılması üzərində işözünüzüfərdolaraq,yaxudqrupdagöstərmək,özişinizinnəticəsinihamıiləbölüşməkimkanıverir.Artıqbugünməktəblərinəksəriy-yətindəşagirdlərbeləlayihələrüzərindəçoxaktivçalışırlar.Məktəbteleviziyasındakıverilişlərinbirneçərubrikasıbunlardır:“Sinfimi-zinhəyatından”,“Maraqlıdır”,“Məktəbinhəyatından”,“Əlamətdargünlər”vəs.Bayramtədbirlərinin,açıqdərslərinlentyazısıdamək-təbteleviziyasındanümayişetdiriləbilər.

Təchizat: videokamera, smartfon və ya planşet, internet, kompüter Sərbəst iş üçün tapşırıqlar

3 Kinofilmteleserialdanvəyatok-şoudannəiləfərqlənir?3 Televiziyavəinternetmüasirinsanüçünniyəbeləvacibdir?




Verilmişəsərlərinhansısənətnövünəaidolduğunumüəyyənedin.Özünüzü yoxlayın

ƏZİZ DOST!

Dərsliyinsəhifələrindətəsvirisənətdəkiyenibaxışvəyenianlayışlarlatanışoldunuz.Sizbutükənməzaləmidərketməyədoğruilkaddımlaratdınız.Buaddımlar–sizinbusənətlərigələcəkdədədərketməyinizintəməlidir.

Bütün təsviri sənət tarixindəXIX əsrin sonu –XX əsrin əvvəlləri incəsənəti qav-ramaqüçünənmürəkkəbdövrlərdənbirihesabolunur.Heçbirəsrbuqədərfaciəvisosialsarsıntı,belədəhşətlidünyamüharibələri,buqədərheyrətləndiricielmi-texnikitərəqqi,belə genişmilli-azadlıq hərəkatı görməmişdir.Bütün baş verənlər incəsənətdə dərin vəciddidəyişikliklərəsəbəboldu,onunyenivəorijinalinkişafyollarınımüəyyənləşdirdi.

Həmin vaxtın bədii situasiyasının unikal olması ondan ibarət idi ki, özündənəvvəlki dövrlərdən fərqli olaraq realizmlə, demək olar ki, eyni vaxtda bəzən onunlaziddolanyeniüslub,cərəyanvəistiqamətlərmeydanaçıxırvəformalaşırdı.XXəsrinincəsənətibirtərəfdənköhnəbədiiənənələrdənimtina,keçmişinklassikirsiniyenidən,yaradıcışəkildədərketməkcəhdikimi,digərtərəfdən isəheçbirçərçivəvəşərtilikləməhdudlaşdırılmayancəsarətliyeniliklər,eksperimentlərkimiqavranılır.

XXəsrdəhərbir rəssamözüslubunu,öz tərziniyaratmağa, özdəstxətini təsdiq-ləməyə can atırdı. O, ilk dəfə öz zövqünə və şövqünə yönəlmək üçün real imkan əldəetmişdi.Heçvaxtrəssamözyaradıcılığındabuqədərsərbəstvəazadolmamışdı.

İncəsənətdəsintezideyasıXXəsrdəçoxdoğmagöründü.O,yeninövlərləzənginləşdi:fotoqrafiya, kinematoqraf, televiziya, video, kompüter qrafikası, dizayn – bu dövrünsəciyyəviəlamətlərinəçevrildi.Realistheykəltəraşlıqvərəngkarlığınəvəzinəkollaj,art-obyekt,instalyasiyagəldi.Rəssamlarəsrlərləyalnızfırçavəboyalarlaişləmişdilər,XXəsrdəisəkompütertexnologiyalarındanbəhrələnməyəbaşladılar.Bununlayanaşı,tarixgöstərdiki,təsvirinheçbirnövüözündənəvvəlkiniləğvetmir,əksinə,yalnızrəssamınifadəimkanlarınıgenişləndirir.

Gələcəkdə hansı sahəni seçəcəyinizdən asılı olmayaraq incəsənətin bədii ifadəxüsusiyyətlərini bilmək sizin hər birinizə gərəklidir. Bu biliklər tamaşa və filmyaradıcılarının çatdırmaq istədiklərini daha yaxşı anlamaq üçün tamaşaçı olaraq sizəlazımdır.Bubiliklərözvideo,fotovə internetbildirişlərinmüəllifikimisizlərəgərəkolacaq. Mədəniyyət və incəsənət insan fəaliyyətinin bütün sahələrində yaradıcılığıntəməlidir.

Təsviri sənətin məktəbdə tədrisi başa çatır, amma bu sizin sonsuz İNCƏSƏNƏTyolundairəliləyişinizinyalnızbaşlanğıcıdır.

İncəsənət–sizinəbədiyolyoldaşınızvədostunuzdur!

133

134

LÜĞƏTTəmiz rəng –rəngdairəsindəkibütünəsasrənglərvəonlarınçalarları.

Kubizm –(fr. cubisme,cube–kub)–XXəsrinəvvəllərindəilknəhəngformalistcərəyan. Klassik incəsənətin böhran keçirməsi kubizmin yaranmasınışərtləndirmişdi.Rəssamlarnaturanınəsasındasadəhəndəsiformalarındurduğufikriniəsasgötürürdülər.

Monoxrom –(yun. – birrəngli)–birrəngləişlənilmiş;birrəngdaşıyan.

Kollaj –(fr. collage)–təsvirisənətdəüsulvətexnika.Rəngvəfakturayagörəfərqlənənhərhansıbirsəthüzərinəyapışdırılmışmüxtəlifmateriallar.

Sürrealizm –(fr. surrealisme–realizmdənüstün)–XXəsrinbirinciyarısındadün-yaincəsənətindəkibədiiistiqamət.Sürrealizmqəribəliyi,ağılaziddiliyi,ümumiqəbulolunmuşstandartlarauğunsuzluğuiləxarakterizəolunur.Hərəkatınözümüxtəlifolsada,ümumiməqsəd–şüuraltıyaradıcıqüv-vəninazadlığıvəağılüzərindəüstünlüyündənibarətidi.

Abstraksionizm (abstraktincəsənət), mücərrədincəsənət – (lat. abstractio) – XX əsr təsviri sənətində formalist (rəsmiyyətçi)

cərəyan.Rəssamlartəsvirisənətinnövlərindəreallığıntəsviriəlamətlə-rindənimtinaetmişlər.Bədiiyaradıcılıqdantamamiləuzaqlaşanrəssaməsərlərininkompozisiyasımüxtəlif səthlərdən, rəngli hissələrdən, xət-lərdənibarətidi.

Modernizm –(ital. modernismo–müasircərəyan)–XIXəsrinikinciyarısı–XXyüz-illiyinortalarında incəsənətdəmövcudolanbədii cərəyanlarınməcmu-su.İmpressionizm,postimpressionizm,kubizm,abstraktincəsənətdahamühümmodernistmeyilləridi.Modernizm–klassikənənələrəyenidənbaxışınbaşlanğıcıhesabolunur.

Avanqard (avanqardízm) –(fr.avantgarde–irəli,mühafizə)–XIX–XXəsrlərdədünyada,ənəsa-sı–Avropaincəsənətindəyaranmışcərəyanlarınümumiləşdirilmişadı.“Avanqard”anlayışıfransızmənşəlidir,tərcümədə“irəli”və“mühafizə”mənasınıverənikisözdənibarətdir.

Ekspressionizm –(fr. expressionnisme–ifadə)–XXəsrinəvvəllərindəAvropaincəsənə-tindəbədiicərəyan.IDünyamüharibəsinindəhşətlərindənmənəvisar-sıntıkeçirənrəssamlarəsərlərindəbilərəkdənözhisləriniifadəedirdilər.Müharibəyəetirazınifadəsikimimeydanagəlmiş,IDünyamüharibəsin-dənsonraAlmaniyavəAvstriyadaxüsusiləgenişyayılmışdı.Əsərlərinəsas motivləri və obrazları – şəhər mənzərəsinin fonunda dağıntılar,ölüm,xəstəlik,faciə,dəhşət,dərinkədəridi.

Konstruktivizm –(fr. constructivisme,lat. constructio–tikili)–XXəsrin20–30-cuillə-rində inkişaf etmiş,bədii obrazınəsasınıkompozisiyanındeyil,konst-ruksiyanıntəşkiletdiyiavanqardüslub(metod,istiqamət).Formalarınciddiliyi, həndəsiliyi, lakonikliyi və zahiri görünüşün əzəmətliliyi iləsəciyyələnir.

Kinetik sənət,yaxud kinetizm – (yun. kinetikos – hərəkətə gətirən) – müasir incəsənətdə formanın

hərəkətiideyasınaəsaslanan,hərəkətedənobyektləringeniştətbiqiiləəlaqəlicərəyan.Kinetizmişıqvəhərəkətinköməyiiləsənətəsəriyarat-mağınmümkünlüyübarədətəsəvvürəəsaslanır.

Nonkonformizm – (ing. nonconformism (non–yox+conformis–oxşar)–qeyri-oxşar)–hamıtərəfindənqəbuledilmişqaydaların,dəyərlərin,ənənələrinvəqa-nunlarıninkaredilməsi.“Neqativizm”anlayışınınsinonimi.

135

LÜĞƏT

Tematik janr –(rus. тема–mövzu)–süjetliəsərlərinmüxtəlifliyidir.Burayatarixi,məişət,batal,animalistik,mifolojivədigərləridaxildir.

Sərt üslub –1950-ciillərinsonu–1960-cıillərinəvvəlindəyaranmışrəngkarlıqüs-lubu.

Biennale –hərikiildənbirkeçirilənbədiisərgi,festivalvəyayaradıcılıqmüsa-biqəsi.

Dəzgah qrafikası –təsvirisənətinqrafikanövününinkişafsahəsi,molbertüzərindəyara-dılanqrafikəsərlərdir.Onlarınyaradılmasındatuş,qaraquaş,karandaşvəkömürdənistifadəedilir.

Səhnəqrafiya –(teatr-dekorsənəti)–tamaşatərtibatıvəonuntəsviri-plastikobrazınınyaradılmasınınbədiifəaliyyətnövü.

Fotoqrafiya –(yun. phos–işıq+grapho–yazıram)–təsvirisənətinyeninövüdür.Buradaişıq,rəng,format,kompozisiya,plan,çəkilişrakursu–təsviriifadəvasitəsidir.

Obskura kámerası –(lat. camera obscūra–qaranlıqotaq)–obyektlərinoptiktəsvirinialma-ğaimkanverənqurğunun(qutu)ənsadənövü.İşıqşüalarıdəliyiniçin-dənkeçərkənekrandaçevrilmiştəsviryaradır.

Qrafik redaktor –istifadəçiyəkompüterinekranındatəsviryaratmaqvəonuredaktəet-məküçünproqram.TəsvirləriJPEG,PNG,GIFvəbukimimüxtəliffor-matlardasaxlamaqolar.

Kinematoqraf –(yun. hərəkət,təsviretmək)–insanınhərəkətedəntəsvirlərinyaradıl-masındanibarətfəaliyyətsahəsi.Bəzənhəmdəsinematoqrafvəkinema-toqráfiyadaadlandırılır.

Animasiya –(fr. animation–canlandırma,diriltmə)–cizgifilmininQərbdəkiadı;kinosənətinövüvəonunəsəri(cizgifilmi),həmçinincansız,hərəkətsizobyektlərinköməyiiləhərəkətillüziyasıyaratmaqimkanıverənmüvafiqtexnologiya.Animasiyavəyacizgifilmininyaradılmasıiləməşğulolanrəssamaanimatordeyilir.

Pantomim –sözlərdənistifadəetmədənbədiiobrazınyaradılmasındainsanbədəni-ninhərəkətləri(plastikası)əsasvasitəsayılansəhnəincəsənəti.

Anime –(yap. anime) –yaponcizgifilmivəyaanimasiyası.Animebütünyaşdövrləriüçünhazırlanır.

Komiks –(ing. comic –gülməli)–vahidhekayənitəşkiledənqısamətnlişəkilsil-siləsidir.Yumoristik,macəra,fantastik,tarixivədigərkomikslərolur.

Qraffíti –(təkhalda–graffíto;ital. – graffito,cəmhalda–graffiti)–XXəsrinsonrübündəavanqardizmcərəyanı,divardavədigərsəthlərdəboyavəyaxudmürəkkəbləcızılmış,yazılmışvəyaçəkilmiştəsvirlər,rəsmlər,yadaya-zılar.Adicəsözlərinyazılışındantazərifrəsmlərədəkküçədivarlarınınboyanmasının istənilənnövünüqraffitiyəaidetməkolar.Bir incəsənətnövükimiqraffitinindəözüslubuvəcərəyanlarıvar.

Karikatura – (ital. caricatura –yükləmək, şişirtmək)–bilərəkdənkomikeffektinyaradıldığı,adamlarıifşaetmək,yaxudonlaragülməkməqsədiləvücu-dun,simanın,geyimin,davranıştərzininxarakterikcəhətlərininşişir-dildiyivəqabardıldığıtəsvirləri(çoxzamanqrafikada,satirikformada)birləşdirənxüsusitəsvirisənətjanrıdır.

Şarj – (fr. charger–şişirtmək,artırmaq)–karikaturanınbirnövü, insanınxarakterikcizgilərinindəyişdirildiyivəyaxudvurğulandığıyumoristikvəsatiriktəsviridir.Şarjınəsasındaportretdururvəo,inkişafedənsü-jettələbetmir.Termindənbütünincəsənətnövlərindəistifadəedilsədə,təsvirisənətsahəsindəmaksimalistifadəolunur.

Təsviri incəsənət – 9Ümumtəhsil məktəblərinin 9-cu sinfi üçün

“Təsviri incəsənət” fənni üzrə dərslik

Tərtibçi heyət:

Müəllif Kəmalə Əhməd qızı Cəfərzadə

Elmiredaktoru Z.Əliyev,Azərbaycanınəməkdarincəsənətxadimi

Dilredaktoru K.CəfərliBədiiredaktoru N.NovruzovTexnikiredaktoru G.SəfərovaDizaynerləri G.Səfərova, J.MuradovaRəssamları A.Dadaşov, T.MəmmədovKorrektoru A.Məsimov

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin03.06.2016-cı il tarixli 369 №-li

əmri ilə təsdiq olunmuşdur.


Kağızformatı:70x1001/16.Səhifəsayı136.Fizikiçapvərəqi:8,5.Tirajı:112500.Pulsuz.

“Çaşıoğlu”mətbəəsindəçapedilmişdir.

derslİk 9-az new · heydƏr Əlİyev azƏrbaycan xalqinin Ümummİllİ lİderİ elmi redaktor:...

Documents