dido a eneas heroidas
TRANSCRIPT
5/9/2018 Dido a Eneas Heroidas - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/dido-a-eneas-heroidas 1/6
Epistola VII
DIDO INFLEXIBLE ANTE EL HADO
Sinopsis
Los mas incisivos recursos de las suasoriae son esgrimidos porDido, a1misrno tiempo que teje una fluida narracion, La primera
rnitad del texto establece los hechos recientes. Luego, Dido se
remonta al tiernpo de la llegada de Eneas y a sus propios recuer-
dos anteriores (vv. 87-132). En segui da, el futuro: l Prefiez ?
.! Abandono? ~.Retardo de la partida? ~Suicidio? Y las impresio-nes brotadas de tales posibles sucesos,El libro IV de la Eneula es la fuente continua para esta apo-
logia de la esposa relegada, a cuya imagen volvera Ovidio en
el A r s a l1 wn di (III, 39 y s), extrafiando que Eneas tenga fama
de piadoso, siendo que dio a Elisa Dido la causa de la muerte
y la espada ejecutora,
Esta es la tonica de los ayes de Dido:
Recibe, Eneas, las ultimas palabras de Dido. Se que son inuti-les mis ruegos, pero debo censurarte que, al desatar tus naves,
desatas tus promesas. Y todo para buscar un reino que no
conoces y fraguar nuevas per jurios (1-22). Aun sabi endo tu
traicion, te sigo amando, perc can mas dolor. iPerdona, Venus,a tu nuera; Amor, a tu herrnana! (23-34). Enea s: que el olea jete haga detenerte, si tu animo no 10 hace (35-44).
Dafiada, aun temo daiiarte: no vavas a la torrnenta a naufra-
gar. Prefiero perderte vivo (45-74)~ l Vas a hundir contigo a
ttl hijo Ascanio ? No tuviste piedad hacia tu padre. A tu esposa,
debes de haberla abandonado como a mi (75~86).
iQue mal hice en acogerte y darte mis reinos! Durante latempestad que me forzo a refugiarme en un antro contigo, quie-
nes pnlulaban eran las Eumenides, no las Ninfas (87~86). Oh
Siqueo, difunto marido mio: castiga tii al perjuro, pues yo 1 0creta fiel (97~1l0).
CCXXIV
SINOPSIS
Midestino siempre ha sido adverso: muerto mi esposo, huyode mi hermano, hago construir una ciudad, y acabo siendo victi-
rna tuya (111-132). Y, si Dido queda gravida, con la madre
rnataras a un nonato. Y todo por buscar una tierra que se te
oculta obstinada, Si deseas proveer de guerras a JuIo, aquimisrno puedes teneri as (133-156).
lAs! me castigas por haberte amado? Si te avergiienzo como
mujer, llamarne huesped, pero retenrne (157-168). Espera, y yo
te indicare el tiempo en que el mar te dejara ir vivo. Entr etan to,se calmara el oJeaje y mi pasion (169-180).
De otro modo, me arrancare la vida: ya tengo desenvainada
tu espada: 1a tefiire con mi sangre. No sera la primera herida,
Ya tu arnor me habia herido antes (181-190).
Ana, hermana mia: ttl sepultame can honor y manda grabar
1 1 1 i epitafio (191-196)..
ccxxv
5/9/2018 Dido a Eneas Heroidas - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/dido-a-eneas-heroidas 2/6
VII
DIDO AENEAE
[Accipe, Dardanide, moriturae carmen Elissae;
quae legis, a nobis ultima verba legis J .
Sic ubi fata vacant, udis abiectus in herbisad vada Maeandri concinit albus olor.
Nec quia te nostra sperem prece posse moveri,
adloquor (adverso rnovimus ista dec),
:; sed merita et farnam corpusque animumque pudicum
cum male perdiderim, perdere verba leve est.
Certus es ire tamen miseramque relinquere Didon,
atque idem venti vela fidernque ferent?
Certus es, Aenea, cum foedere solvere naves
If) quaeque ubi sint nescis, Itala regna sequi?Nee nova Carthage, nec te crescentia tangunt
znoenia nee sceptre tradita summa tuo?
Facta fugis, facienda petis; quaerenda per orbem
___ltera, quaesita est altera terra tibi.
1~ Ut terram invenias, quis earn tibi tradet habendarn?
Quis sua non notis arva tenenda dabit?
Alter amor tibi restat? habenda est altera Dido?
Quamque iterum fallas, altera danda fides?
Quando erit ut candas instar Carthaginis urbem
20 et videas populos altus ab arce tuos ?
Omnia si veniant nee di tua vota morentur,
unde tibi, quae te sic amet, uxor erit?
Uror, ut inducto ceratae sulpure taedae;
34
VII
DIDO A ENEAS
[Recibe el canto de Elisa que esta por morir, oh Dardanida;
las ultimas palabras que lees de mi, estas leyendo].
Asi, al llarnarlo los hados, echado en las humedas hierbas,
a orillas del Meandro el albo cisne canta,
Y, no porque espere que tu -'puedas por mi mego rnoverte,
hablo -un dios oponiendose, eso hemos emprendido-«
pero, habiendo meritos y fama y cuerpo y animo honesto
malamente perdido, leve es perder palabras.
5
Mas, l estas decidido a irte y dejar a la misera Dido,
y llevaran los misrnos vientos tu fe y tus velas?
Mas, l estas resuelto, Eneas, a soltar can ttl pacta tus naves
y buscar reinos Halos que no sabes donde'esten?lNote tienta ni la nueva Cartage, ni las murallas
que crecen, ni e 1 poder entregado a tu cetro?
Huyes 10 hecho, buscas 10 por hacer; por el orbe otra tierra
has de buscar; ibuscada par ti ya fue otra tierra!
Para que encuentres la tierra, l quien te la dara a que la
(tengas?
~quien sus campos dara a unos extrafios a que tenganlos?
~Te resta otro arnor ? ~Debes tener otra Dido?
~Para otra vez destruirla debes dar otra fe?
~Cuando sera que fundes a ejernplo de Cartago otra urbey, alto, desde tu alcazar observes a tus pueblos?
10
15
20
Si todo eUo sucede y los dioses no retardan tus votos,
~de d6nde poseeras esposa que as! te arne?
Ardo como, al afiadirles azufre, las teas enceradas;
34
5/9/2018 Dido a Eneas Heroidas - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/dido-a-eneas-heroidas 3/6
vl' ...v...v
Ut pia furnosis addita tura foeis.
2~ Aeneas oculis semper vigilantis inhaeret,
Aenean animo noxque diesque refert.
Ille quidem male gratus et ad mea munera surdus
et quo, si non sim stulta, carere velim.
Non tamen Aenean, quamvis male cogitat, odi,
so sed queror infidum questaque peius amo,
Parce, Venus, nurui, durumque amplectere fratrem,
frater Amor! Castris militet ille tuis
atque ego quem coepi (neque enim cledignor) arnare,
materiarn curae praebeat ille meae,
85 Fallor et ista mihi falso iactatur imago;
matris ab ingenio dissidet ille suae,
Te lapis et montes innataque rupibus altis
robora, te saevae progenuere ferae,
aut mare, quale vides agitari nunc quoque ventis,
que tamen adversis fluctibus ire paras.
Quo fugis? obstat hiemps. Hiemis mihi gratia pres it.
Adspice ut eversas concitet Eurus aquas.
Quod tibi malueram, sine me debere procellis:
iustior est animo ventus et unda tuo.
40
45 Non ego sum tanti (quamvis rnerearis, inique)
ut pereas, dum me per freta longa fugis.
Exerces pretiosa odia et constantia magno,
si, dum me careas, est tibi vile mori.
lam venti ponent strataque aequaliter unda
50 caeruleis Triton per mare curret equis,Tu quoque cum ventis utinam rmrtabilis esses!
Et, nisi duritia robora vincis, eris.
Quid, si nescires insana quid aeq tiara possunt?
Expertae totiens tam male credis aquae r0 15 Ut, pelage suadente etiam, retinacula solvas,
35
HEROIDA VU
[cualpio incienso echado a hogueras humeantes,
Eneas siempre esta adherido a mis ojos de insomne], 2~
a mi animo e! dia y la neche a Eneas traen.
Pero iiI es malagradecido y sordo a mis dones
y, si no Iuera estulta, de el carecer querria,
Empero, no odio a Eneas, aunque mal reflexiona
sino infieJ 10 larnento yIo amo pear, tras quejarme. so
iPerdona, Venus, a tu nuera; y, hermann Amor, a tu hermano
duro abraza! Milite el en tus carnpamentos,
y al que yo comence a amar (pues no me arrepiento )
a rnis cuidadosel materia proporcione.
Soy engaiiada y en falso para mi se agita esa imagen; 85
es diferente el de la indole de su madre.
A ti la piedra y los montes y robles nacidos en altas
rocas han engendrado; a ti, las crueles fieras,
a el mar, como 10 yes ser aun ahara agitado por vientos,
a do, empero, te aprestas a ir can adversas alas. 40
~A d6 huyes? La ternpestad obsta. iDe ella el servicio me ayucle!Mira como levanta el Euro revueltas aguas,
Lo que a ti deber prefiriera, deja que deba a tormentas;
son eI viento y la ala mas justos que ttl animo.
No soy de tanto valor (a unq ue 1 0 rnerezcas, inicuo )
que perezcas, en tanto me huyes par largos mares.
Ejerces adios valiosos y que mucho te cuestan,
si, con tal de librarte de mi, el morir te es futil,
Ya calrnaran los vientos y, aplaeado igualmente el oleaje,
Triton correra par el mar con azules potros.j Ojala ttl tarnbien fueras can los vientos mudable!
Y 1 0 seras, si n o en dureza a robles vences,
~Que, si ignoraras que pueden los mares insanos?
iEn el agua, sentida tan mal tantas veces, creesl
'Aunque sueltes amarras hasta cuando el mar te persuada,
3S
5/9/2018 Dido a Eneas Heroidas - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/dido-a-eneas-heroidas 4/6
60
multa tarnen latus tristia pontus habet.
Nee violasse fidem temptantibus aequora prodest;
perfidiae poenas exigit ille locus,
praecipue cum laesus amor, quia mater Amorum
nuda Cytheriacis edita fertur aquis,
Perdita ne perdam, tlrneo, noceamve nocenti,
neu bibat aequoreas naufragus hostis aquas.
Vive, precor; sic te melius quam funere perdam:
tu potius Ieti causa ferere mel.
65 Finge, age, te rapido (nullum sit in amine pondus)
turbine deprendi: quid tibi mentis erit?
Protinus occurrent falsae periuria linguae
et Phrygia Dido fraude coacta mori;
coniugis ante oculos deceptae stabit imago
tristis et effusis sanguinulenta comis,Quicquid id est, tatum merui; concedite, dicas,
quaeque cadent, in te fulmina missa putes.
Da breve saevitiae spatium pelagique tuaeque;
grande morae pretium tuta futura via est.
70
15 Nee mihi tu curae; puero parcatur Iulo.
Te satis est titulum mortis habere meae,
Quid puer Ascanius, quid commeruere Penates?
Ignibus ereptos obruet .unda deos?
Sed neque fers tecum, nee quae rnihi perfide, iactas,
presserunt umeros sacra paterque tuos.
Omnia mentiris, neque enim tua fallere lingua
incipit a nobis primaque plector ego.
Si quaeras ubi sit formosi mater Iuli,
occidit a duro sola relicta viro.
s o
36
HEROIDA VII
mucho de triste, empero, el mar dilatado tiene.
Y no ayuda a quienes tientan a1 mar, la fe haber violado;
ejecuta el castigo a Ia perfidia aquel lugar,
sabre todo wando Amor fue herido, pues la madre de Amores
dicen naci6 desnuda en Citereas aguas, 60
Perdida, temo perder 0 daiiar at dafiante,
a que, miufrago, beba el haste marinas aguas,
Vive, te ruego; mejor as! que en funeral yo te pierda;
ttl mas bien seras dicho la causa de mi muerte,
Vamos: Irnagiua que a ti [ningun peso haya en mi augurio)
raudo turbon atrapa; ~que idea ni tendras?
Los perjuirios de tu falsa lengua asaltarante de pronto
y Dido, por engaiio Frigio, a morir forzada;
surgira ante tus ojos la imagen de unaesPQsa engafiada,
triste y sanguinolenta can los cabellos sueltos,"Cuanto ello sea, todo 1 0 mereci; iperdonadrne I", dirias
y, cuantos rayos caigan, creerias a ti lanzados.
Da breve pausa, tanto a la furia del mar como a Ia tuya;
va a ser de tu demora el premio un seguro viaje.
6"
70
Y t u no cui d es de mi: perdonese a Julo, tu nino.
Bastante es que t u tengas el titulo de mi muerte.
.:Que el nino Aseanio, que mereciercn los dioses Penates?
~Hundira la ala a dioses salvados de los fuegos?
Mas ni los traes contigo, desleal, ni, de 1 0 que me alardeas,
tus reliquias y padre tus hombros oprirnieron.
En todo mientes, porque ni tu lengua a engafiar
cornienza por nosotros ni ami, primera, hieres,
Si preguntaras d6nde esta Ia madre de Jul0 el hermoso,
sola ha muerto, por duro esposo abandonada,
15
80
36
5/9/2018 Dido a Eneas Heroidas - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/dido-a-eneas-heroidas 5/6
UVilllU
85 Haec mihi narraras: haec me movere. Merentem
ure: minor culpa poena futura mea est.
Nee mihi mens dubia est quin te tua numina damnent;
per mare, per terras septirna iactat hiemps.
Fluctibus eiectum tuta statione recepi
vixque bene audito nomine regna dedi.
His tarnen officiis utinam contenta fuissern,
et mihi concubitus fama sepulta foret!IlIa dies nocuit, qua nos declive sub antrum
caeruleus subitis cornpulit imber aquis,
95 Audieram vocem; nyrnphas ululasse putavi;
Eumenides fatis signa dedere meis,
90
Exige, laese pudor, poenam et violate Sychaeeu
ad quem, me miseram, plena pttdoris eo.
Est rnihi marmorea sacratus in aede Sychaeus
(oppositae frondes velleraque alba tegunt);
hinc ego me sensi nota quater are citari;
ipse sana tenui dixit: «Elissa, veni».
Nulla mora est, venia, venio tibi declita coniunx:
sum tamen admissi tarda pudore meL
105 Da veniam culpae; decepit idoneus auctor;
invidiam noxae detrahit ille meae.
Diva parens seniorque pater, pia sarcina nati,
spem mihi mansuri rite dedere viri;
si fuit errandum, causas habet error honestas:
adele fidem, nulla parte pigendus erit.
100
110
Durat in extremum vitaeque novissima nostrae,
prosequitur fati, qui fuit ante, tenor.
Occidit Hercaeas coniunx mactatus ad aras,
et sceleris tanti praemia frater habet.
37
HEROIDA VII
Esto me habias contado: esto me conmovi6. Pues 10 merezco, 83
quemame, va a ser menos mi pena que mi culpa.
Y no tengo mente incierta de que te condenan tus numenes:
te agita invierno septimo por el mar, par las tierras.
Arrojado por las olas, te acogi en refugio tranquilo,
y, apenas bien oido tu nornbre, te di mis reinos,
iPero ojala hubiera estado contenta con estes oficios,
y sepulta me fuera la fama de aquel concubitc lMe daiio aquel dia en que, bajo un antra profundo,
nos empuj6 can subitas aguas la azul tormenta.
Una voz habia oido; crei que clamaban las Ninfas;
las Eumenides dieron sefiales a mis hados.
90
95
Exigid castigo, oh leso pudor y oh of endido Siqueo,
hacia e 1 euaI, ide mi misera l De pudor 11ena acudo.
Tengo a mi sagrado Siqueo en un templo marmoreo
(1 0 cubren Irondas puestas at frente, y vellones blancos);
de ahi cuatro veces por nota boca ser lIamada he sentido;a, con sonido tenue, ha dicho: "Veri, Elisa,"
No hay dernora alguna: vengo, vengo, a ti entregada consorte;
pero soy tarda por el pudor de mi delito.
Da venia a mi culpa; el causante idoneo engafiorne:
Ia maldad a mi falta aquel esta quitando,
Sl1 diosa madre, su anciano padre, la pia carga de 5U hijo,
me dieron esperanza de que de esposo durarame;
si debi errar, mi error tiene causas honestas:
afiade la Ie: en parte ninguna hay que lIorarlo.
100
105
110
Dura hasta el extrema y persigue el final, de rni vida
esa continuidad de mi hado que antes hubo,
Cayo mi esposo asesinado ante las aras Herceas,
y el premia de tan grande crimen mi herrnano tiene.
37
5/9/2018 Dido a Eneas Heroidas - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/dido-a-eneas-heroidas 6/6
OVIDIO
Exul agar cineresque viri patriarnque relinquo
et feror in duras haste sequente vias.
Adplicor ignotis fratrique elapsa fretoque
quod tibi donavi, pedicle, litus emo;
urbem constitui lateque patentia fixi
moenia finitimis invidiosa locis,120
Bella tument: bellis peregrina et femina temptor,
vixque rudis portas urbis et arma paro;mille precis placui, qui in me coiere querentes
nescio quem thalamis praeposuisse suis.
Quid dubi tas vinctam Gaetulo tradere Iarbae?
Praebuerim sceleri bracchia nostra tuo,
Est etiam frater, cuius manus impia poscit
respergi nostro, sparsa, eruore viri.
Pone deos et quae tangendo sacra profanas,
Non bene caelestis impia dextra colit;
si tu cultor eras elapsis igne futurus,paenitet elapses ignibus esse deos,
11 5
125
130
HO
Forsitan et gravidam Dido, scelerate, relinquas,
parsque tui lateat corpore clausa meo,
Accedet fatis matris miserabilis infans
et nondum nati Iuneris auctor eris,
cumque parente sua frater morietur Iuli,
pcenaque conexos auferet una duos.
"Sed iubet ire deus". Vellem vetuisset adirepunica nee Teucris pressa fuisset humus.
Hoc duce nernpe dec ventis agitaris iniquis
Et teris in rabido tempera tonga freta?
Pergama vix tanto tibi erant repetenda labore,
Hectore si vivo quanta ~!lere forent,
38
HEROlDA vn
Me echan desterrada y deja los restos de mi hombre, y rni
patria 1 1 1 >
y, siguiendome un haste, a duras vias me l1evan.
Me voy a 1 0 ignoto y, escapando de mi herrnano y del mar,
compro Ia playa, perfido, que te he donado a ti;
estableci una ciudad y fije unas murallas tendidas
vastarnente, envidiables a los cercanos sitios, 120
Se hinchan guerras; por guerras soy tocada -extranjera y
[mujer-;y prepare las puertas y armas de una urbe aun ruda;
placi a mil pretendientes, que se me acercaron quejandose
de que prefer! un no se quien a sus talamos,
~Par que dudas en entregarme al Getulo Yarbas atada? 125
Yo misma ofreceria rnis brazos a tu crimen.
Tambien esta mi hermano, cuya mano impia reclama,
-salpicada con sangre de mi hombre- en la rnia rnojarse.
Deja a tus dioses y objetos sacros que, toeando, profanas,
No bien la diestra impia da culto a los celestes; 130
si eras ttl el que iba a dar culto a los que salvaste del fuego,los dioses, de haber sido de fuegos salvados, duelense,
Y acaso, criminal, abandones gr'avida a Dido
y se oculte una parte de ti encerrada en mi cuerpo,
A los hados de su madre acercarase el misero infante
y seras el autor del funeral de un nonato,
y junto con su madre morira el hermano de J u10,y, a dos conexos, un castigo va a llevarse,
"Mas un dios manda irse." Querrla que llegar te hubiera
(prohi bido.Y no habria sido hollada por Teucros la tierra Punica, 140
Attn siendo tu guia este dios, eres agitado por vientos
inicuos, y en un rabido mar pierdes tiernpos largos.
Apenas con tan gran labor debias volver hacia Pergamo,
si, estando vivo Hector, tan magna. cual fue, fuera,
38