hipponensis episcopi de gon jugiis adulteriwis liber … · hipponensis episcopi de gon jugiis...

HIPPONENSIS EPISCOPI

DE GON JUGIIS ADULTERIWIS

AD POLLENTIUM

LIBER PBIMU8.

Inquotraclanturquffistionespotissimumduae.PriniaestinilludadCorinthios,sisautemquisuntinconjugioprmcipw..mulierem...si discesserit,manereimiuptam,etc, quodApostoIipraeceptumPolfentioquidemvideturpertinereadmulie-res recedentesa viris jirajlerfornicationiscausam,hisquesolisprohihituniuuberealteriviro':contraaulemAugustinuseasiantunispectareconlendit,quaeavirisfornicationiscausarecesserint, atque praeterhanccausamrecederenonj.ermissum.Secundaquaestioest circailluditemadcorinthios,cmterisautemeqodico,nonBominus,elc. iiocmonendodictumabAposlolodocetAugustinus,ut scilicetfidelesconjugesinrelinquendismfidehbuspermissalicentianonutantur•Polleutiusconlrasentitvetitumihi essea Paulo,ne conjugeseliaminfidelesdimittaniura fidelibns.Atlingiturjiostremoqu-esliodecatechumenisin ultimoyiteeconstitutis,aniis nec petentibus,nee jiro se responderevalentiPusprositriaptizari.

CAPUTPRIMDM.— 1. In locoPauli dissensus

Potlenlii el Augustini.An cilra causamfornicationis

discedereliceat conjugisine nuptiis manere volenlu

Prima quacstio esl, fraler dileclissime Pollenti,

earum quasad mescribens, tanquamconsulendotra-

ctasti, quod ait Apostolus, His autem qui sunl in

conjugioprmcipio,nonego, sedDominus,mulierema

vironon discedere; quodsi discesserit,manereinnu-

plam,aul vtrosuo reconciliari:etviruxoremnondtmifc

tal (I Cor.vn, 10e. 11), ulrumita sit accipiendum,

ut eam prohibuisse nuberc inlelligatur, quce sine

causa fornicationisdiscessil a viro; id enimsentis :

an sicul ego sensi in eis libris quos ante plurimos

annos de sernione evangelicoscripsi, quemsecun-

dura Maliha.umhabuil Salvalorin monie, illas innu-

ptas manere praeceperil, qucea viris suis ea causa

recesseriutquacsola permissaest,id esl, foi'nicatio-

nis. "Videlurenim tibi tunc a viro discedentemfemi-

nam nubere non debere, si nulla viri fornicaiione

compulsadiscesseril.Necattendis, si nullamvir ejuscausam forriicationishabuerit, noneamdiscedenlem

manere innuplam, sed omninodiscederenon debere.

Namuliquecuiprcecipilur,ut si a viro discesseritin-

nupta permaneat, non discedendiaufertur licentia,

sed nubendi. Quodsi ita esl, datur ergo licentia fe-

niinis qucecontinentesessevoluerint, nullummari-

torum exspeclare consensum, ut quod diGlumest,mulierema viro non discedere, eis preeceptumesse

videatur; quee possent eligere, non coniinenliam,sed tale divorliumquo liceret eis in aliorumnupliasconvenire.Proinde queedilexerintnullumdesiderare

concubitum,nullura ferre connubium, Iicebiteis vi-ros suos eliam sine ulla fornicationis causa relin-quere, et innuplassecundumApostolumpermanere.Et viri similiter(quoniampar formaest in utrisque),si conlinenies esse yoluerint, eliam uxoribus nonconsentieiitibusdesei'ent eas, et sine ullis nuptiispermanebiint.Tunc enimeis, ui putas , alia conjugialiceret inquirere, si fornicalioniscausa divorliumnasceretur. Cum ver>oista causanon est, superest,secundumid quodexistimas,ut aut eonjuxnon disce-dal a coujuge, aut si discesserit, sine conjugioma-neat, aut ad pristinum conjugiumrevertatur.Nullaergo existente causa fornicutionis, cuilibetconjugilicebit unum de tribus eligere: aut nondiscederea

conjuge; aut si discesserit, sic nianere; aut si nonsic manserit, non alterum quccrere, sed priori sereddere.

CAPUTII. —2. Nonlicereconjugidiscederenisiex

fornitationistausa. Et ubi est quodidemapostolus,nec ad tempus, ut vaceturorationi,nisi ex consensu,voluitconjugescarnali fraudareinvicemdebilo?Quo-modo salvum erit quod ait, Propler fornitationesaulemunusquisqueuxoremsuamliabeat, el unaqumquevirumsuumhabeat.Vxorivir debilumreddat, similiterautemet uxorviro. Vxornon habetpolestaletncorporissui,sedvir; similileret vir nonhabetpoleslalemcorpo-rissui,sedmulier(I Cor.vii,2-5)?Hocquomodoverumerit, nisi quia nolenle conjuge, non licel conjugicontinere? Namsi licetmulieri sie dimitterevirum,ut maneatinnupta, non vir habet,sed ipsasuicorpo-ris potestatem : quod eliam de viro intelligitur.

ADMOSITIOPP.BENEDICTINO-l-JM.Libride ConjugiisAdulterinisrecognitisunldenovoadMss.Regium,Germanensem,Bigotianum,Pratellensem,Michae-

Huum,Ebruljihensem,Corbeiensemoplima.notae,adtresVaticanos,ttdleclionesvariantestriumBeIgicorum°apuclLov.etadeditionesErasmiac Lovaniensium;necnonabsolutaimpressionead Anierbachianameditionem,quasconcordatcumErasmiana.

Comparavimusprceterea eas omnes ediliones initio Retr. et Confess. t. 1, memoratas. M.

(o) Scripticirciterannumchristi419. ln Retractalionumlibrosecundo,proximepost opusdeOrigmeaniniee,quud»nnoChristi419conscrijituniest, collocantur.HosPossidiuscap.6 appellat,«DeIncompetentibusNupUis.»

;*K3 DE CONJUGIISADULTERINIS,S. AUGUSTINILIBERPRIMUS. 454"

Deindecum diclumesl, Quicumquedimiseriluxorem

juam, exceptaccittsafornicalionis,faciteammmchari

. (Matth.v, 52); quomododictuminlellecturisumus,

nisi prohibitumesse homiiii dimittere uxorem, si

nulla causa fornicalionisexstiterit? Et dicium est

.quare,ne scilicetfaciat eam mcechari: ulique ideo,

quia etiamsinon ipsa dimiserit, sed dimissafuerit,erit moeclia,sinupserit.

CAPUTIII. — LocnsApostolide mulierequma viro

fornicantediscedit, intelligendus.Propter hoc ergolam magnummalum, non licelhorainidimittereuxo-

rem, nisiex causafornicalionis.Tuncenimnonipsediraitlendofaeil adulteram, sed dimitlit adulleram.

Quid si ergo dical, Dimittoquidcm uxorerameam

sine ulla causa fornicafionis, sed conlinensperriia-nebo? Ideonedicemuseum impuiiefecissequod fe-

cit? ftuis hoc dicere audebil, qui voluntalem Do-

mini heecdicentis iiitelligil?Quoniamnec conlinen-

ticecausadimitticonjugemvoluit, qui solamcausam

foruicalionisexcepit.3. fiedeamusigilur ad ipsa Apostoliverba dicen-

lis , Hisautemquisuntin conjugioprmcipio, nonego,sedDominns,uxorema vironondiscedere; quodsi dis-

cesserit,manereinnuplam; et eum velut inlerroge-niusj el lanquampraesenlemquodanimodo consula-

Dius: Curdixisti, Apostole,quod si discesserit,ma-

nerehinupiam? Licetnediscedere, an non licet ? Si

non licet, cur praecipisdiscedentiut maneat innu- .

pta ? Si aulemlicet, profeclo est aliqua causa qualiceat. Hcecauteminquisitanon invenitur,nisi quamsolamSalvatorexcepil, id est, causa fornicationis.

Ac per hoc non praccejjitApostolusmulierem, si

discesseril,manere iniraptam,nisi quceilla causadis-

cedit a viro, qua soia ei licitumest discederea viro.

Ubienim dicilur, Prmcipio-nondiscedere; quod si

discesseril,manereinnuplam; absifut contrahocprce-

ceplumfaciat, qucesic discedit ut innhpta perma--

neat. Nisi ergo illa inlelligalur cui licel discedere

.(non autemlicet nisi viro fornicanle), quomodoju-belur innupta, si discesserit, permanere? Quis csl

jquidicat•: Si discesserit mulier a viro nonforni-

cante,' iiuiuptapermaneat, cum ei nisia viro.forni-

__antediscedereomniiionon liceat? Sensus ilaqueiste tuusquantumadverselur vinculoconjugali, ubi

Doniinusnecconlinenliam voluif suscipi, nisi pariconcordiqueconsensu, puto quodjam intelligas.

CAPUTIV. — -4.Aposlolusmaleinlellectusdemti-liereobconlinenlimplacilumdiscedente.Sedrem ipsampaulo apertius proloquamur, et quasi constituamusante oculos. Ecce placuil continenlia nuilieri, viro

non placuit: discessitab eo mulier, el cccpitvivere

confraenter,ipsascilicetcaslamansiira, sed factura,quodDominusnon vull, adulterumvirum; quicum

ge non conlinueril,alteramqueeret.Quid sumus di-cturi mulieri,nisi quoddicitEcclesicesanadoclrina?Bedde debitumviro, ne dum tu queerisunde ampliushonoreris, ille unde damneiurinveniat. Hocenimetilli diceremus,si tenolenleconlinerevoluisset.Nonenim habes potestalemcorporistui, sed ille : sicut

nec ille habet potestaleincorjiorissui, sed tu. Noliteinvicemfraudare,nisi ex consensu. pum htec alquehnjusmodiplura qucead hoc perlineant dixerimus,!placetnc libi ut nobismuliercx ista luaVatione re-'

spondeat? Ego Aposlolnraaudiodiceiitem, Prmcipiomtdieretna vironon discedere; quodsi disccsseril,mu-,nereinnuptam,aulvirosuoreconciliqri: ecce.discessi,nolo reconciliari viro, sed innupfa permaneo.Nonenimait, Si discpserit, manei-einnuptam, donecviro suo reconcilietur; sed, manere, inquit, innu-

ptam,aut virosuoreconciliari.Hoc,inquit, faciat,autillud : unum e duobus eligendum permisit ; nonautem in bprum alterum.compulit.Manere innuptaeligo, ac sicpraeceptumimpleo.Corripe; argrie, in-

crepa, uterequa voluerisseveritate, si nupsero.'CAPUT."V.—5. Befutalur illa inlerprelatioApo-

stplt. Quidhuic conlradicam; nisi, Apostolumnonbene intelligis? Nequeeniin ille preeceplsset•, si aviro discesserit, innuplam manerc mulierem, nisieam cuidiscederelicuisset, illa una videlicetcausa,quseibi proptereatacitaest, quianotissima.esl, hoc

est, fornicaiionis.HanceninisolamDeusmagistcrex-cepit, cumde diniitfendaloquereturuxore ; deditqueintelligi lalemformameliamin viroesse servandam:

quoniam non solum mulier non habet polestatemcorporis sui, sed vir ; sed similileret vir non habet

potestatemcorporissui, sedmulier. Cumergo tuummaritura arguere de fornicatipneuon possis, quo--modoputas quod ab eq discedis non nubendo excu-sare, a quo libi nqn licet omninodiseedere? Cuuihccca nobisraulieraudieril, puto quod nolis eamsic respondere, ut dical propterea se manereinn.u-ptam, quia sineulla viri fornicationediscessit; nanisi ille fornicatusesset, non solum sibi discedere,verumetiani nubere l.icuisset.

CAPUTVI. —6. Pollenliisenteiilia,mutieriab.adul-terodiscedentinujjtiasc.umalio nonessepfmceplove-lilas, sedtanlumpropteropprobrittmvitandas.JSTequa-quamhoc illa dicerel, cum el ipse sis verecundalusistammulieribusdare licenliam.Dixisti enim : « Si. vir uxoremadulteratndimiseril, et aliainduxeiit,« mulierlanlum ojiprobriumhabebit.Si autemmu-'_ lier supradicta causavirum dimiserit, et alii nu-« pserit, non vir tantura, sed et mulieropprobriumi habebit. i>Cujussentenliaetuaeraliojiemreddens;« Dicentenim, inquis,eamideodiscessisse,ut alium'c virumsibi conjungei-et,efsi talis forle fuerit qua-« lis1a quo discessit ; perquam facile enim viris« est, in bocmprbi vitiumirruere. Si atileni el ip-« sum dimiserit, et alii iiupseril, magisniagisque« dicent eam numerosilatenivirorum appeti§'se.,»Hac reddila ralioneconcludis, et dicis : « His ergq« pertractalis vcl etiamdiscussis, qpqrietmulierem

• « virum lolerare, aut innuptaniniancre. i Bonum

plane dedisti consiliummulierihus, ul cum spiantsibiesse permissum, siadulterps viro.sdimi.serint,-aliis conjugari, non famen faeiant p_rpptero.pproTbrium ; sedpolius tplerent etifinjadulterosyirps, ne.

yideaniurhac occasionemultisvellemisceri, eoquod

455"

DE CONJUGHSADULTERINIS,S. AUGUSTINI _ m

difficilesit ul non talem invenialmulier cui nubat,

qualis fuerit quemdimisit, quoniam valde in bunc

morbum suntproclives viri. Cum crgo nos diciraus

etiain illi mulieri, qucevirumfornicanlemdimiserit,

alleri nuberenon licere, lu aulemdicislicerequidem,

sed lion expedire : ulriqueprocul dubiodicimuseam

qucefornicanlemvirum dimittil, nubere non debere.

Verum hoc intcrcsl, quod nos, quando conjuges

ambochristiaiiisunt, mulierij, si a viro fornicanie

discesserit, dicimusnon Iicerealteri nuberc , a viro

autemnrin fornicaiitenon licere omninodiscedere:

lit vero dicis, si niulier a viro non fornicaiuedisces-

serit, non ei licerealteri nubere, propter prcece-

plum ; si aulema lornicaiilediscesserit,nonei expe-

dire liubcre jiropler opprobrium. Mulieremitaque

non nupturaiiidiscederea viro, sive fornicanle, sive

,non fornicaiite, permiltis.CAPUTVII.—7. Drmcipiul innuptamanealeiiam

qum ab adulicro distedit. Porro beatus Apostolus,

imo per AposlolumDominus, quia mulierem non

permiltit a viro non fornicaiuediscedere ; reslal ut

eamprobibeal, si discesserit, nubere. quampermit-lit a fornicanlediscedere. De qua enim dicitur, Si a

viro discesserit, non uubal; ea coiidilionediscedere

permilliiiir, ut non nubat. Si ergo elegerit non nu-

bere, non est cur prohibeaiur discedere. Sicut illa

de qua dicitur, Si se non conlinei,nubat (1 Cot: vn,

9) ; hacutique couditionenon continerepermittiiur,ut lamennubat.Si ergoelegerilnubere, cogi nonpo-

test continere. Sicut ergo ista inconlinenscompel-

litur nubere,*ut possitquod non continetnon esse

. damnabile: sic a viro illa discedens, innupta com-

peUilurpcrmaneie, ut possit quoddjsceditnon esse

culpabile.Culpabiliterautem a viro non fornicanle

.discedit, etiamsiinnuptapermanserit.Illa ergoiniiu-

pla manereprcecipitur, si discessefit, queea 1'orni-

•canle discedil.Qutecum ita se babeant, si eo modo

-iniellexerimusAposlolum, ul mulieribusdicamus,

Ita nolitediscederea viris veslris eiiam pudicis, ut

si discedere volueritis, iniuiplaeraaneatis ; omnes

quibus placueril conlinentia, etiaranon coiiseniien-

libus viris, existimabuntsibi licere discedere.Quod

procul.dubio quia-permitlerenon debemus, reslat

ul quod dictumest, si discesserit,mancreinnuptam,

deilla diciumdoceredebeamus,cuilicere discedere,

non uliquenisi a fornicante, didicimus.Ne si aliter'docuerimus,oblentu coiuineiuiceperiurbemuschri-

stiana conjugia, et contra niisericordissimumDo-

mini prceceptumdimissosa coniineiitibusmulieribus

inconlinentesviros, vel a coiilinentibusviris incon-

tinentesmulieresin adulteria compellamus.

CAPUTVIU.— 8. Parein essein eare formamviri

et mulieris.lllud ergoquod Dominus,non quidemin

sermonc ipsoqui exponebalura nobis, sed lamen

alibi ait, Quicumquedimiserituxoremsuam, nisi ex

causafornicalionis,etaliamduxeril,mmchatur(Mallh.

iix, 9), si hoc modo intelligeudumest, ut quicum-

que causa fornicationisdimiseritet aliam duxerit,

non moechelur; non videtui.in hacousa par fomia

esse mariti el tuoris : quandoquidemmulier eliamsicausa fornicationisdiscesserita viro et alii nupserit,mocchatur; vir autem si eaderaeausauxoremdimi-serit et aliamduxerit, nonmoschatur.At si par formaest in ulroque,-uterquemoechatur, si se alteri jun-xerit, etiam cumse a fornicantedisjunxeril-.Paremvero esse formamin bac causaviri atque niulieris,ibiosteudil Apostolus(quod sccpecommemorandtim

est), ubi cuiii dixisset, Uxornon habelpolestalcmcorporisstti, sedvir ; adjecit atque ait, Similileretvirtiotiliabetpolestaiemcorporissui, sednutliei:

CAPUTIX. — 9. ObjeclioPolleniiiex locoMal-tlimi..Befeliiiurex simili loco Jacobi. Peccata igno-raitlium.Ex Marco et Ltica Maithmusinlelligendtts.. Cur ergo, inquis, inlerposuitDominuscausani for-« nicationis;etmonpoliusgeneraliterail, Quicumque( dimiserit uxorem suam el aliam duxerit, mcecha-« tur; si et illemcechusesll, quidimissa fornicante« muliere alteram ducit? J Credo, "quiaillud quod

majusest, hoc Dominuscommemorare5voluit.Majusenimadulteriumessequisnegat,uxorenonfornic.nledimissaalleram ducere, quam

1si fornicantemquis-

que dimiserit, et tunc alleram duxerit?Nonquia ethoc adulteriumnon est; sed quiaminusest, ubi for-nicantedimissaaltera ducilur. Nam simililocutioneusus etiam ApostolusJacobus ait: Scienli igilur bo-numfacere, et non facienti,peccatumest illi (Jacobiiv, 17). Numquidideo non peccatum est illi etiam

qui nescit bonum facere, et ideo non facit? XJtiquepeccatumest; sed hoc gravius, si etiara sciat et nonfacial: nec illud ideonullum, quia mlnus. Ut ergoeodem modo utrumque dicamus: sicut quicumquedimiserit uxorem, excepla causa fornieaiionis,etaliam duxeril,moschalur; ila quicumquescitbonunf

facere, et non facit, peccat. Sed quemadmodumhicrecte dici non potest, Ergo si nescit, non peccat;sunt enim eiiam peccalaignoranlium,.quamvismi-nora quamscientium: ita uec illic recte dicipotest,Ergo si causa fornicationisdimiserit,et aliamduxe-

rit, non moecliatur;est enimmoechatioeorumefiam,qui alias ducunt, relictis propler fornicationemprio-ribus; sed utique minorquam eorum qui rion pro-pter fornicationemdiraittunt, et alleras ducunt. Po-test quippe,sicut dictumest, Scientibonumfacere,etnonfacienti,peccatumesl illi; eodem modo et illud

dici, Dimitfeiiliuxorem sine causa fornicalionis, etaliamducenli,moechatioesl illi. Quemadmodumigi-tur si dixerimus,Quicumquemulierema mariioprce-ter causamfornicatiouisdimissamduxerit, mcecha-

tur, procul dubio verum dicimus; nee lamen ideoilluin qui propter causamfornicaiiouisdimissamdu-

xerit, ab hoc eriniineabsolvimus,sed utrosquemoe-chos esse niinime dubitamus: ita eum<jui preetercausamfornicalionisuxoremdimiseritet aliam du-

xerit, moechumpronuntiamus;nec ideo tamen eum

qui propter causam fornicationisdimiserit, et alte-ram duxerit, ab hujuspeccatilabedefendimiis.Ara-

1 Mss.,siet illemmclialusesl.~mMss.,commendare.

iWl "LIBERPRIMUS.

bos enim,licet altcrumaltero gravius, mcEchosta-

men essecognoseimus.Nequeenimquisquamila est

absurdus, ut moechumueget esse qui duxerit eani

quam marilus*propier causam foniicaiionisabjecit,

cum ma_chumdicatcum qui duxeril eam quaeprac-

ter causamfornicationisabjeela est : sic ergo isti

ambosunt moechi.Unde cum dicimus, Quicumque

nmlieiemprcetercausamfornicationisa viro dimis-'

sam duxerit,mC-Chalur;de uho quidemipsorumdi-

cimus,nec tamen ideo moecharinegamus eum qui

eamduxerit, quampropler causanifornicalionisroa-

ritus dimiserit: ita cum ambo sint moeclii, et ille

scilicetqui dimiseriluxorem suam preeler causam-

fornicationisel aliamdttxerit, et ille qui proptercau-

sam fornicaiionisuxore dimissa se alteri copulave-

rii; profccloquandode uno eoriira legimus,non ita

iiilclligcrcdebeinus,quasiex"hoc alter moechusne-

gaiussii, quodalter exjircssussit.

40. Scdsi hoc cvaiigelisla"Mallh_eus,quiaexpressa

una spccioaltcramtacuil,facit ad intelligendumdif-

ficilc;nuiiKjuidnon alii gcueralilcridipsumila com-

jiloxisuiil, ut de utroquc posscl intelligi?Nam se-

cuiidimi..larcuiiisic scriplumesl: Quicmnquedimi-

scrit ttxoreinsitam, el alteram duxerit, adullerium

tommittilsupercam; et si uxor dimiserilvirumsuum,

el ctliinitpscfil,mcechalur(Marc.x, 11et 12). Secun-

dum Liicamsie~: Omnisqtti dimiltit ttxoremsuam,

ct altcram dutil, tnmcltalut;el qui dimissama viro

ducii, mmclfalur( Luc. xvi, 18). Qui ergo nos

suraiis, ul dieamus, Esl qui inocchalur, uxore

sua diraissaallerara ducens, et cs( qui hoc faciens

non.iiKJccliaiur,cuin Evaugcliunidicat oninemmoD-

chari quihoe facit?Proiude sl quiciiiuquehoc fece-

rit, id esl, onuiisqttihocfeccrii, ut uxorc sua di-

r.iissaallefamduca(,nioecliatiir;sine dubitationeibi

suiil ambo,el qui prcclcr'causam fornicalionis,et

-qui propler causam forii.caiionisdimittit uxorcm.

Hocestenirii, Quicumqucdimiserit:hoc esl, Omms

qitidimitlil.

CAPUT X. — \\. Maiihwi locus tractalus in

libris ijiwslcgit Pollentius, quomodoItabeat.Non

autcin(sicut ncscio quare libi visum est) , cum

l.vangelii secundiini Malthaeunivcrba proferrem,

pr.ciermisiquodscriptumest, ci aliatn duxerit; et

sic dixi,mmchatitr: sed ca yerba posuiqueein ser-

nione illo prolixo lcguntur, quem Dominusbabuit

iu iiionte.llunc enim iraclanduinsnsceperam, queeverbaillic ila legtnUurul posui, id esl, Quicumquedintiscrituxoremsuam, exceplacausa fornicationis,

facileammaxhari; el quisolutama viroduxerit,tnm-' cltalitt: Uhielsi nomiullaexemplaiiaverbisdiversis

euindemscnsum habenl inlerpreiatuni, non tameu

ab co quodhitclligiturdiscrepanl..Alia quippe ha-

benl, Quicumquedimiscrit: alia, Omnisquidimiserit.

lteinquealia, cxceplacattsafornicalionis: alia , prm-tcrcattsainfornicciiionis: alia, nisi obcausamfomica-lioiris.llciu alia, qui solulama viro duxeril,tnmcha-

lur: alia,qui dimissama viroduxerit, tnmthalut:Ubi

pulo quod videas nihil interesse.adunam camdem-

que seiitenliam.Quamvisillud ultimum,id est, quidimissatna viro duxerit,tnxcltalur; in eq sermone

qucm Dominusfecit in monte, nonnulli codiceset

grceciet laiininon habeant.Credopropterea, quia etibi explicatushic sensus putari potuit, in eo quodsuperiusdiclumesl,facileammmtltari.Quomodoenim -

dimissafumoecha,nisi fiatqui eam duxeritmcechus?.CAPUf XI. — 12. AliusMaithmilocussubobscu-

rus, sed ab evangelistisaliis explanatus.Verba vero

quceipse posuisli,unde tibi visum cst non moecliaricumqui proptercausamfornicalionisuxoremdimise-rit et aliam duxerit, [obscurequidem posita sunt.

Undenon miror in eis inlelligendislaborare lecto-

rem : sed non sunt in eo sermoneDomlni, qui lune.a me tractabatur, quandoilla conscripsi, quce cuns

legeres le moverunt.Alibiquippe idemMatthceusec_

Dominumdixisse'naiTavit,non cumillunijirolixumfaceret in monle sermoneni, sed cum interrogatusesset a Pharisceisulrum liceret cx quacurnquecausa

. dimiltereuxorem. Sec quod minusinlelligiturapudMatthceum,apud alios evangelistas-in.e_l.gipolcst-

Quaproptcrcririilegerimusin Evangeliosecundun.

Matlhccum,Quieumquedimiserituxoremnisi obforni-cationem,aut quod magis in greecolegitur, prmtetrcausamfornicalionis,el aliamduxerit m̂mchalur: non.

debemuscontinuoputare illum non ma_chai'i, qul,

propter causamfornicationisdimiserit, et aliamd'j.

xeril; sed adhuc ambigere,donecEvangeliuin se-cundumaliosevangelistasa quibushocnar>:atumest,consulamus.Quidsi eriimsecundumMiuihseum,nor.

quidemquodadhahc rem pertinet dictumest tolran,-

sed ita pars diclaest, ut intelligeretura parte totum,quod tanquam explanantesMarcusel Lucas, ut cla-reret jilenasenlenlia, lotum diceremaluerunt? Cum.

itaquepiimumnon dubilantesverumessequod apudMallbeeumlegilur, Quicumquedimiserituxoremsuam

proptercauscimfornicationis,elaliamduxerit,tnaiclialur;,queesierimusulrum tantum iste moecbeturducendo.alieram uxorem, qui prceler causam fornicationis.

prioremdimiserit, an omnisqui dimissauxore alte-ram duxerit, ut ibl sil eliaraille qui fornicantemdi-miserit: nonnesecundumMarcumrespondebiturno-

bis, Quidquceritisulrum ille sit moechus,et ille non;sit? Quicumquedimiserituxoremsuam,et aliamduxe-

ril, adulleriuincommiliit.NonneetiamsecundumLu-cam dicetur nobis, Quid ambigitisuirum iile qui.propler causam fornicatiouisuxorem dimiserit, etaliam duxerit, non liioeehelur?Omnisqui dimitiit.uxoremsuam,et ducilalleram,mwchalui:Acper hoc„quoniamfas non est ut Evangelistas,quamvis.diver-sis verbis de unare loquentes,ab uno sensu eadem-

que senlenliadissentiredicamus-,reslat utMatihajiim

inlelligamusa parte tolum signiflcarevoluisse,eam-dem tamen tenuissesententiam, ut dimittens uxo-rem et alleram ducens, non quidam moechetuivid

est, qui prceterfornicationemdiniiserit,'quidamvero.non moechelur,id est, qui propler fornicationemdi-

miserit,sed onniisqui dimittituxorem suam,et<Ju.«cit alteram,mc-chariminjmedubitctur. .

SAKCTACGUST.VI. (Quime.)

m DE GONJUGIISADULTERINIS,S. AUGUSTINl~

460

CAPUTXII.--—15. Mulierobfornicalioneindimissar

noheessalesseuxof ejusquidimisit.Namet illudquod

etiam secundumLucamsequitur, Quidimissama viro

dutil, mmchalnr,quomddoesf verum?Quomodomoe-

clialur, nisi quia illa quamduxit; eo vivente a quo-diihissa est, adbuc uxor aliena' cst? Si enim jain

suce,lioit alieneemisceltiruxori, ulique non moecha-.

tur _mcecbalurautem; alieiiaest ergo cui miseetur.

Porro si aliena esl, boc esl, ejus a quo dimissaest;

etiamsi propler foi-iicationis causam dimissa esl,,

nondum dimittenlis uxor esse cessavit. Si autem il-

lius esse cessavit, jani hujus est cui alteri nupsil: et

si hujus est, non moechusjudieaiidus esf,-sed mari-

tiis. Sed quia non eum maritum|dicit Scrjplura,sed

mo-chum; adhuc illa illius est, a quo etiam causa

fornicalionisabjeclaesl. Et ideo quaracumqueetiam

ipse illa dimissadueiluxorem, cjuiacum alienoma-

rito concumbit,adullera est. Undeaulefiifieri potestut aduller etiam ipse non sit, cumconstetadulterare

quam duxit?

CAPUTXIII.—li. Dimittereinfidelesconjugesnon

licere senlit Pollenlius; iicere,sednon expediredicit

Augustinus.Jam nunc illud videamusquodait Apo-slolus , Cmterisaulcmegodico, ttonDominus: ad im-

paria scilieel, hoc esl, ubi non ambochristiani fue-

rant, conjugia loquitur. Quodniihi visuin est eum

monendbdixisse.Quiaenimconjuxfidelisrelinquere

eorijugemlicife poluit infidelem, ideofieri hoc non

Domimis,sed Apostolusprohibet.Quodetiim Domi-

IJUSprohiiset, fieri omnino non licet. Monel ergo

Apostolus,quo possit essemultorumoccasiolucran-

dorum, ut lideles conjuges in relinquendisiniideli-

bus permissa licentiarion utantur. Tibi aulem vide-

tur infldeles.quoquc dimitii a iidelibus non licere,

quia hoc vetat Aposlolus: cum1ego dicam licere,

'quia boc non<yelat Dominus; non tamen cxpedire,

quia boc.ne fiat, monel Aposiolus: qui reddil eliam

ratioiiem curfleri non expedial,quamvisliceat. Quidenhnscis, inqult, mulier,si virumsalvumfacies? aut

undescis, vir, si uxoremsalvamfacies?Cumetiamsu-

perius dixisset, Sanctificalttsesl enim vir hificlelisin

uxore% et sanclificalaest mulier infidelishi fralre,lloc esl, in cbristiano: alioquinfitiivestri,inquit, im-

mundiessenl; nuncaulemsanclisunt (I Cor. vn, 12-

16). Sic ad lucrandos conjuges et fljios Cliristo,etiam exemplisquee jam provenerant, videlur hor-

^talus. Cur ergo non expediateliarainfldelesconjugesdiriiiltia fidelibus,causa evidenterexpressa est. Non

efiiriipropter vhjeulum cum lalibusconjugale ser-

vandum, sed ut acquirantur in Gliristums, recedi

ab infldelibusconjugibusAposlolpsvelat.

CAPUTXIV.— 15. Multanonjussa prwscriplole-

gis, faciendasuntconsiliocharilalis.Multasunt autem

faciendanon jubenle lege, sed Iibera cbarilale : et

ea sunl in noslris offlciisgratiora, quce-cumliceret

npbis eliam non impendere, tamen causa dilectio-

nis irajjendimus.Uudeprior ipseDominus, cumse

tributuniuon deberc monsfrasset, solvit tamen; ne

scandalizareteos quibus ad ceternamsalutemgerenshomineni.consulebat(Mqtth.xvn, 25-26). Jam vero

Apostolusquemadmodumista commeudet, ejus ve"r-

ba teslantur,ubidicit: Cumenimtibersimexomnibus,omniumservummefeci, ut plures lucrifacerem.Cum

paulo supeiius dixisset: Numquidnonhabemuspote-statemnutnducandicl bibendi? Numquidnon habeittus

licenliamsororem mulieremcircumdutendi,sicttl el

tmteriApostoli,et frulresDomini,>e_Cephas? An egosoluselBarnabasnoii liabemuspotestalemhocoperan-di? Quis tnililal suis slipendiisunquam? Qttisplan-

'i tavilvineam, el de fruciuejusnoncdil? Quis pascil

gregem,et de laclegregisnonpercipit? Et pauloposl:Sialii, inquit, potestatisvestrwparlicipanl, nonma-

gis nos? Sed nonstimususi hac poleslale.,seclomnia

loleramus, ne quod impeitiinenlumdemus EvaugelioChristi,Deinde posl pauca :_Qumergo, inquit, tnitumerceseril? Ut evangelizanssinesumptuponainEvan-

gelium, ul non abutar polestaietnea in Evangelio(ICor. ix, _-19). Conlinuoquesubjungit quod pauloante conimemoravi:-Cumenim libersim.exomnibus,oinniumme servumfeti, utptures lucrifacerem.ltem

alio locode quibusdam quce ad escam pertinent':Oinnia, inquit, tmVitIicilasunt, sednonomniaexpe-diunl: omniamihilicila sunl, sed egosubnulliusre-

digar.potestale.Esca ventriel venterescis,Deusautemel Ituticel has evacuabil(ld. vi, 12 el 15). Ilem alibide hoc ipso : Omniatnihi "•licilasunl_,sed non om-'nia expediunt: omniamihilicila sunt, sednon.omnia

mtlifitant.Nemoquod suutncst quwrat, sed id quodalteriusest. Atque ut .ostenderet unde loqueretur :

Omne,inquit, quodin macellovenii, tnanducate,tti-hil interroganlcsproplerconscientiam(Id. x, 2__-25).Et tamenalibi dicit : Nonmanducabocarnemin mier-

num, ... ttoiifralremmeutnscandalizem(Id. ym, 13).Itemquealibi : Omniaquidemmunda, sed malumeslhomhtiqui peroffensionemmandttcat(Rom. MV,20).Quod esl, Omnialicilastml; ipsumest, Omniaqui-demmunda: ct quodcst, sednon onvtiaexpediuni;ipsumest, sedmalumest homini quiperoffensionemmanducat. Ita ostendit ea qnce Hcita sunt,id j-st,

. ntillo prceceptoDomini prohibenlur-, sicul expedilpoiius esse tractaiida, non prcescriplolegis, sed

consiliocharilalis. Heecsunt quceampliuseroganUirsaucio, qui curandus ad slabulumSaniaritani illiusmisei'aiioneperduetus est (Luc.%, 55-55).Et ideodicunlurnon a Doniinoprcecipi, quanivisDomino2

moneanturofferri; ut tanto intelliganturesse gratio-

ra, quantomagisosienduiiturindebila.

CAPUTXV.— 16. Licitaqumdamquw non expe-diunl.Sed ca quaein his talia sunt, ut quamvis sint

licitano.i expediant, non in eis dici polest, Bouum

est hoc, sed illud melius : sicut diclum est, Quidal nuptum, benefacit; et qui riondalnuplum,me-

'J Lov.,in uxorefideli.Abest,fideli,ab edilisediisetMSS.

* solaeditio-ov.,acquiranturchrislo. -

1 Particula,mitii,hoc et proximoinfralocoabest aMss.

2 sicliss.Atediti,a Bomino: minusbene.

m LIBERPRl.MUS. - 46S

tiusfacit(I Cor.vtr, 58). Ibi enimufrumquelicet, et-

lioc aliquando, aliquandoillud expedit. Narn illis

quce se non eonlraent, ulique expedit nubere; ct

quodlicet, expedit: queeautem voverint continen-

liam, neeiicet.necexpedit. Porro discedereab in-

fldeliconjugelicet, sed non expedit: manereaulem

cumillo, si cohabitareconsenlit, el lipelet cxpedit;

quia si 11011Iiceret, expedirenon posset. Potest ergo

aliquidlicere et nonexpedire -. expedireaulem quodnon licet non potest. Ac per boc non omnialicitaex-

pediunt; omnia autem illicita non expediun.l.Sicuf

enim omnis qui Chrisli sanguine redemplus est,

homoest; uoii tamen omnis qui homo est, eliarii

sanguine Christiredemplus est: ita omne quodnon

licet noii expedit, nec tamen omnequodnon expediteiiamnonlicet. Stintquippelicilaqueenon expediunt,sicutApostoloteste didicimus.

CAPUTXVI.—17. Liciiumquodnonexpedit,differtabillicilo, ita ul illud si ftat, nonsit peccatum,quam-vis nonsil fadendum.Sed inter id quod'illicilumest

et ideo non expedit, alque id quod licitumesl hee

tamenexpedit, quid inlersit, aliqua universali regu-la defluiredifficiieesl. Citiusenim'quisque dixerit :

Omnequodiieri non expedit, peccalumesl; omne

autempeccatumilJicilumesl : omne ergo quod non

exjieclil,illicltum est. Et ubi erunl illa quaelicita

esse, sed fion expedire,Apostolus dixit, si omne

quodnon expedit, licilumhon est ? Quapropter quiavertimdixisseAposlolumdubitarenon possumus, et"

aliquapeccataesse licita dicerenon audemus; restat

uldicamus, fleri aliquid quod non expediat, el la-

iricii si licitum est, non esse peccatnm*, quaiiiyis

quoniamnon expedit,noiisit utiquefaciendum.Quodsl absurdumvidelur, ut aliquld fiat quodnon expe-

dit, et dicatuf non peccassequi fecerit; inlelligen-d'_mest h*6cex consueludhie serraonis absurdum:

qiieeiia late palet, ut eliam junienla, quamvis sint'

ratiohisexpertia, lanjen plerumquedicamusdebere

vapularecum peccant; peccare autem proprienonesl nisi ejus qui ulituf rationali volunlalis arbitrio,

quod in omnibus morialibus animanlibus non nisiliominiest diviniuts allribulum. Sed aliud est cum

proprie loqulraur, aliud cum verba ex aliis rebustransferendovel abufendomufuaniur~.

CAPUTXVII. — 18. Vnde4iffertid qttodlicel ettionexpedil,abeo quodideonoriexpeditquianonlicet.

Dimillerecdnjugeiiiinfidelem,necvelalnecjubetChri-

stvs, tndnelPautusne fiai. Ut igitur, si possumus,

enilamur, inler id quod licet et non expedit, et i"d

quodnon licet atque ideo non expedit, aliqiiocerlo

flnedislinguere; ea fnihividentur licere et noh ex-

pedire, quceper juslitiam quldem, quce coramDeo

est, perniiltuntur, sed propter offensionemhomi-

nuhi, ne 6b hocimpedianlura salule, vilandasunt;ea vero fion licere, elideo nec expedire, quaesic

ipsajustitia velantur, ut facienda non sint, _eliams"iab eis quibusin hotitiata fuefint perlata, laudehtur.

Quodsi ila est, ideonon nisi illicita prohibentur a

Domino; ut ea quee licita sunt et non expediunt,non legisvinculo, sed liberadilectionisbencficentiacaveantur.

19. Quocircasi dimittercinfideleniconjtigemnon

liceret, hoc fleri Domiuusprohiberet, ncque id

Aposlolus prohibens dicerel, Ego dico, non Domi-rius (I Cor.vn, 12). Nam si propter fornicalionem

cariiis-perniillilurhomo a conjuge"separari; quantomagisin conjugementisfornicalio'detestandaest? id

est, infldelitasV de qua scriptumest, Quoniamecce

qui longe se faciunta te, peribttnl; perdidistiomnem

qui fornicaturabs le (Psal. LXXII,27).CAPUTXVIII.— Cur sicul Israelilis uxoresalie-

nigenas, nonita Chrislianishtfidelesjubelurdeserere.ConsiliumPauli tanquamChrisliaccipiendum.Iclquodlicet, quandoqueexpedit,quandoquejion.Discessipab

infideliconjugenon proltibilaprwceplolegis, sedcon-siliocharitatis.Sed quia ita Iicilumesl, ut nonexpe-diat: ne propter conjuguinseparaliones offensibo-mines, ipsamdoctrinam salutis, qua illiciiaprohi-benttir, exhorreant, ac sic pejoresalqueperituri ineadem infidelitateremaneant; interceditAposlolus,_et monendo fieri velal quod ila licitumest ut non

expediat.Sic enim recedere ab infidelibusuxoribusvelmaritis, fidelesviri vel femineenon prohibentura Domino, ul neque jubeantur. Nam si dimilterelales conjugesjuberentur, nullus essel Iocus con-silio monentis Ajiostoline lioc fierel. Nullo modoenimquod Dominiisjubet, servus bonusfieri pr.oiu-beret. -

20. Namque hoc Dominus aliquandoper Esdramprophclamjussit, ct laclumest : dimiseruntIsrae-lila. uxores alienigenas-,quicumquelunc haberepo-tuerunt (I Esdt: x, 11, 12), jief quas fiebal ut etipsi ad alienos seducerentur deos, non ut illeeper' marilos vero acquirerenturDeo.Nonduraenim tanfagratiaSalvatorisilluxerat, et jjromissistemporalibusVeteiis Testamenliadhuc inhiabatilliuspopulimul-titudo. Et proplei'eacuinbona terrena, quceproma-gno exspectabant a Domino, -yiderent eliam' hisabundare qui niullos falsoscolebantdeos, blanditiisuxorum prius eos reverebantur offendere, deindeinducebanlur et colere. Unde j'usserafDominuspersaiicfumMoysen,nequisuxoremalienigenamduceret

(Deut.vn, 5). Meritoergo, quas duxeraiu Dominoprohibenle, Dominojubenfe diniiscrunt.Cum vero

coepissetGentibus Evangeliumpra_dicari,jam con-

junctos Gentiles Genlilibuscomperit conjuges :.cx-quibus si non arabo crederenl, sedunus aul una in-fideliscumfldeliconsenlirel habilare, nee prohibeiiaDomino debuit fidelis.infidelemdimitlere, nec ju-heri : ideo scilicet non prohiberi, quia juslitia per-mitlit a fornicanle discedere', et infidelis horainisfornicatiocsl major in corde; nec vera ejus pudicitiacumconjugedici potesi, quia Omne-quodnon est ex

fide, peccaiumest (Bom.xiv, 25) : quamvisveramfidelishabeat pudiciiiameliam cum infideliconjuge,.1SolaeditioLov.,et tamensU licitum: nec essepec-

calum.3in solaeditionetov..mulamus.

'NsSvJiifittelUatis.

465 DE CONJUGIISADULTERINIS,S. AUGUSTINI _G_

qul non habet veram. Ideoaulem nec juberi debue-

runt fldelcs ab infldelibusseparari, quia non con-

tra jussionem Domini Gentiles fuerant ambo con-

juncti.21. Quoniamergo ab infideli fidelem discedere

neeprGhibetnec jubet Dominus, ideont non disce-

dat, Apostolusdicit, nou Dominus : hahens ulique

Spirilum sanctum, in quo dare posset ulile et fldele

consilium.Unde cum dixissetde muliere, cujus vir

mortuus fuerit, Beatior autemerit, si sic pennanse-rit, seeundummeumtonsilium;ne quis hoc consilium

lanquam humanum, non divinum, contemnendum

putaret, adjecit, Puto aulein, et ego Spirilum Dei

liabeo.Proinde intelligcndumest, etiam ipsa qucenon a Dominojubeniur, sed a saneto ej'us faraulo

utiliter suadentur, eodemDbmino inspirantesuade-

ri. Absit enim ut quisquamcatliolicusdixcrit, qtian-do suadet Spiritus sanctus, non Dominumsuadere;cum el ipse Dominus sil, et inseparabiliasint operaTrinitatis. Dicit tamen, Devirginibusattlem prmce-

plumDomininon habeo,consiliumaulemdo. Nonut

hoc consiliumalienumexistimemus a Domino, cum'

conlinuo sequatur et dicat: lanquammisericordiam

consecutusa Dominoul fidelisessem(I Cor. vn , iO ,

25). SecundumDeumergodal fideleconsiliumin eo

Spiritu, de quoail: Pttloatilem,\elegoSpiritum Dei

Itabeo.

22. Verumlamenaliud est Dominijubenlis impe.rium , aliud conservisecundttmmisericoi'diamchari-

tatis, queecst illi a Domino inspirata atque donata,"fideleconsilium.Ibi aliud facerenonlicel, bic aulemlicet: ita saneut ipsumlicitum partim quidemexpe-

diat, partimvero non cxpcdiat.Expcdit tunc, quandonon solura per-justiiiam, quce coram Dominocst,_permitlitur, sed eliamhominibusnullum ex hoc im-

pedimentumsalulisiufertur :veluf cnmdat consiliumnon nubciidiApostolusvirgini, undepraeceptumDo-niiriisc non baberelestalur; licet aliudf.iccre,id est,nubere, el niinus quam continenticc,bonum tamenlenere nupliarum. Ijjsumquelicitmii cliarnexpedil:quoiiiamin velita cl illicilaruifuraracaruis infirmita-

lcm sic excijjithoiieslalenubendi, ut neminemim-

pediat ad salutem; quanivis magis exjiedirei, raa-

gisquehoncstumcsset, si-virgoconsilium,quoprcc-ceptum eam non coinpellil, arriperet. Tunc aulemnoii expedil id quo.dlicifumest, quaudopermittiturquideni, scd usus ipsius poleslatis aliis affertimjje-dinienlunisalufis.Sicut est, unde jam diu loquimur,discessio fidelisconjugisab infideli, quamnon jiro-hibet Dominusprceceplolegis, quia coram illo in-

jusla lionest; sed probibetApostolusconsiliochari-

latis, qiiia infidelibusaffertinipediinenlumsalulis:non solumquiapcrniciosissimescandalizanturoffen-

si; verum eliam quia in alia conjugiacumceciderintviventibuseisa quibusdimitluntur,adultcrinis nexi-bus colligalidifficillimeresolvunlur '.

"AliquotMss.,abinfidelilatedijficillimeresolvuntur.Alii

meliorisnota.codiceseditisconsentiunt.

CAPUTXIX. —23. Consiliumnonnubendi,deeocssequodampliusexpedit; at consiliumnon.dimitlcndi

infidelem,de eo esse cujus conlrariitinnon expedit.Ideo hic, ubi id quodlicel non expedit, non polestdici, Si dimiserit infidelem, benefacit; si non dimi-

seril, meliusfacit: sicutdictumest, Quidat nuplum;benefacil; et qui non dat nuplum, melitisfacil.Quo-niamillud non solum utrumque pariter licet; undead nihil horum prceceptoDominiquisque compelli-tur: sed etiamutrumqueexpedil, aliud minus, aliud

amplius; unde ad id quod amplius expedit, consilio

Apostoli,.quicumquepotest capere, provocatur.Hocautera ubi de dimittendovel non dimittendoinfideli

conjugioqueeritur,utrumque quidenrpariter licilumest per justitiamquaecoramDominoest, et ideonihilhorum Dominusprohibet: sed non utrumqueexpe-dit, propter infirmilates homiiium, et ideo id-quodnon expedil, Aposlolusprohibeti;dante sibi Dominoliberumprohibcndilocum.quianeque id quodmonetAposlolus, prohibelDominus, neque id quod-prohi-bet Apostolus,juberDominus. Quod nisi ilaesset,nequeconlra prohibilionemDominiApostolusaliquielmoneret, nequecoutra jussionemejus aliquidpfohi-berel. Proindcin his duabuscausis, una de nubendovel non nubendo, altera de infideli conjugediinit-tcndovelnondimittendo, aliquidsimileesl in verbis

Apostoli, aliquiddissimile.Similequidemilludquodet ibi dicit, PrcsceplumDomhiinon habeo,consiliumatttemdo; et hic dieit,Ego dico, nonDominus.Qualeest enim, PrwceplumDomini non liabeo; lale est,NondicilDoiirinus:etquale esl, consiliumdo;taleesf,egodico.Illudautemdissimileesl, quiade nubendoetnon nubendopotestdicl, hoc bene fieri, illudmelius;

quoniamutrumqueexpedil,minusaliud,magisaliud:at verode conjugeinfidelidimittendovelnon dimit-tendo , quoniamunum horum non expedit, aliudex-

pedit, dici non oportet, Quidimiltit, bene facit; et

qui non dimitlit,<meliusfacil: seddici oportet, Non

dimittat; quia etsi licet, non expedit.Sic ergopos-sumusdiceremeliusesseinfldelemconjugemnondi-

mittere, quamvisliceatet dimittere; quemadmodumrecte dicimus melius esse quod et licet el expedit,quamidquod lieet, nec expedit.

CAPUTXX. — 24. De conjugibusinfidelibusnondhniitendisconsiliumAposloliest,l twn prmceplum.Monitumhic locidere liberaesse,alia tamenessetno-nila Aposlolidere imperata.Hisde eausis factumestut exponens Domini sermonem, quemprolixiim inmonte habuit, ubi venlum est ad quaestionemde

conjugibusdimittendisvel non dimlttendis, adhibitiseliamapostolicistestimoniis,diceremconsiliumesse

Apostoli,non preeceplumDomini,ubi ait, Cmlerisaulemegodico, nonDominus, monenseos quihabe-rent conjuges infldeles, ut consenlienteshabitaresecumnon dimitterent.Quoduliqueideomonendum,non jubendum fuit, quia non tantopondereprobi-bendi sunt hominesfacere licila, quamvisnon expe-diant, quantopondere prohibenturillicila. Si aulemalicubiApostolusctiam illa quse j'ubendasunt, mo-

465 LIBERPRIMUS. 466

nere dignatus-est, hoe fecit parcendol inflrmitati,

non prcejudicandojussioni. Unde si dixit, Non ut

confundamvoshmcstribo, sed ul filiosmeostharissi-

mos moneo(I Cor.iv, 14); quid habet quaestionis,

ubiait, Egodito, non Dominus?Item ubi ait, Ecce

egoPaulusdicovobis,quiasi circumcidamini,Christus

vobisnihil proderit(Galat.v, 2); numquidetiambic

dixit, Ego dico, non Dominus? Non suiit itaqtieista

similia, quia eliamilla qucejubet Dominus, nonest

indignumnequecontrarium,si eademinonetAposto-lus. Monemusenim quoscharos habemus, ut faciant

Dominipraecepla,veljussa. Cumveroait, Egodico,nonDomimts; safisostenditDominumHOIJprohibere

quodipse prohibebat.Prohibuissetaulem Dominus,si essel illicilum.Ergo secundumea quae supra diu

diximus, mullumque versavimus, licitum erat per

juslitiam; sed eliamlicitumnon erat faciendumpro-

jiter liberamberievolentiam.

CAPUTXXI. — 25. Deconjugiiscuminfidelibus,Pollenliisententiadisculilur.Aliamesseqitmslionemde

jam conjunclis,aliamde conjungendis.De jam con-

junclis, non de jungendisagi in loco Aposlolicilato.

Illicita el velitaa Dominonunquamexpediifacerc.Tu

autemcuiplacet, ita non licerc quod non vetnt Do-

minus, sedApostolus,queniadmodumnonlicctquodvetat Dominus,cum exponerc voluisscs quiil sibi

vellet quodait, Ego dico,non Dominus,cum allo-

querelur fideles quibus esscnt conjuges inlidcles;

dixisti, « Quia Dominusjussit neconjugia sibimet

c diverscereligioniscopularenlur: > el ipsuinadhi-

buisti teslimoniumDomhii dicenlis, Non accipiesux-oremfilioluoa filiubusalienigenarum, ne traducal

eum postdeos suos, et pereat anhnaejus (Deut.vn,

5, 4). AddidislietiamverbaApostoli,ubi dixil, Mu-

lier alligalaest,quamdiuvirejusvivil.Quoclsimoiiuus

fuerit vir ejus, liberataest: ctti vult nubat, lunltimin

Domino(I Cor.vn, 59): quod ita exposuisti, ut ad-

jungeres, « Id est chrislianos. > Deindcseciituscs,et aisli: c Hocest ergoDominiprcecep.umtam in« Veleri quam in Novo Teslamento, ut jion nisi

« uniusreligioniset fidei conjugiasibi maneantco-« pulata.i>Si hoc ergoest Dominiprceceptumtam in

VeleriTestamenloquam in Novo, et hocjubet Do-

minus, hoc docetAposlolus, ut non nisi uniusreli-

gioniset fideimaneantcopulataconjugia;quarecon-

ira hoe Domini jussum, contra doctrinam suam,contrap'ra.ceptumTestameriiiVeleriset Novi, jubet

Aposlolusut diverscefidei•coujugianianeantcopula-ta? i Quia Paulus, inquis, Gentiumpraedicaloret_ apostolus, jam in conjugio positos, non solum

« monet, sedetiamjubet, ut si unus aut una a con-

« jngihus credidisset, allerumvel alteraranon cre-

« dentem, secumtamenhabifareconsentientem,non« diniiiierel. t His verbisluis aliud hoc, aliudesse

iilud, satis evidenterostendis.IUudenimde his con-

jugirsagitur, qucesibi piimilus copulantur,ne nubat

feminanon succreligionisviro, vel vir lalem ducat

uxorem. «Id enim, » ut dicis, «jubet Deus, docet« Apostolus, ufrumque preecipit Teslamentum. >Hocautemdivefsumessequisabnuat, ubi agiturnonde conjungeridis,sed de conjunctis? Ambo quippeunius ejusdemqueinfidelitatisfuerunt quando cou-

j'unc!isunt; sed Evangeliumcuinvcnissct,altcr sinealtera, vel altera sine altero credidit.Si ergoaliudest hoc, quodsine scrupuloulliusdubilationisappa-ret, cur fidelemcum infidcliin conjugiopermancre,non cl DominussicutAposlolusjubet? Nisi fortc istolocovaeal, quod tain fidenteripsc ait: An vttltisex-

periinentumaccipercejns qui_in meloquiltirCltristus

(II Cor.xni, 5)? Et uliqueDoniiimscst Chrislus.In-

lclligisne quid dicani?Au in hoc cxplanando ali-quantodiligeniiusiinniorabor?

26. Alleiide, ul rcm ijisamlanquamin conspeetuconsiderandamplaniorescrnioneponamus.Eccecon-

juges duo, unius infideliiatis;ila fucrunt quandoconjunciistint: ntillade.Iiisquecsiiocst, quaeperli-neatad illamDoniiuijiissioncindoeirhiamqueaposto-licaract jircecepluraTesiaiiieniiYctcriscfNovi, quoprohibctur fidelisctiin inlidcli copulare coiijugium.Jam stint corijuges,ct adhuc amho sunt infideles;adhuc talcs siiniqualcs fucruiitanicquara jungeren-(ur, qualesquecoiijiuiclisunl. VcnilEvangeliipraedi-

calor, crcilidit corumaut uiuis, aut una ; sed ila utinfidclis ciim fidelibabilaicconscniiat. Jubet fideliDoiiiinusne iiifidoleradimit(ai, an non jubet? Si

dixeris, Jubet; rcclamal Aposlolus, Ego dico,nonDominits.Si dixeris,Nonj'ubet; causamrcquiro.Ne-

que illamniihi rcspoiisurtiscs, quara tuis litteris in-

didisfi, <QuiaDoiiiiraisprohihcl fulclcs infidclibus

« jungi. »llic t.iiiin iuillo niodo cst isia causa : de

jainjtinclis loquimur,non dc jiingciidis.Si crgo tu

caiisamnon invenisticur nou yctcl DoiuiiuisquodvclatApostolus;ccrnis ciiira jara, ut c.visiiino,non

essc ipsain quamcssc jiiiiaveras:vide ne forte illasit qucerailiivisa csl, et tuiic' profcrcnda, ct iuiric

defcndenda;ul sciiieclillud iiitclligainusdiccrcDo-

niinuni, quodhabetcorani illonulloiuodolransgre-dienda justitia, id est, quod ita jubct aul vetat, ut

aliud faccrc onnilnonon liccat: quod aulcin volen-

tis poteslati ita permiltil,ut nec agalur nccprcctet'-niillalur illicile; ibi servorum suorum consilio lo-

cum dare, ut id poliussuadcantquodviderintcxpe-dire.

27. Tencatur hic ergo primitus ac maximc, nc

commiltanturillicita. Ubi aulemaliquid ita licitum

est, ut aliud facerenon sit illicitum,fiat quodexpe-

dit, vel quodroaglsexpedit. Illa igitur queeDominus

ita dicit ul Dominus,'id esf, rionmonenlisconsilio,sed dominantisimperio, non facere nori licet1, et

ideonec expedit.Dominusilaqueprcecipii,Mulierem

a viro non discedere;quod si discesserit,ea utiquecausa qua discederelicitum est, manere innuptam,aul viro suoreconciliari(I Cor.vuj 10 et 11).Mulier

enimsubviro, vivomarilo,juncta est legi; et vivente

1DuoMss.,parendo.1 SolaeditioLov.,idquechrisiiano.1 sicMss.Atediti,facerenonlicel,omisso,non, anle,

faeere,~

;*

.67 DE CONJUGIISADULTERINJS,S. AUGUSTINE

virovocabituraditllera, si fuerit cum alioviro'(Rom.

vii,"2, 5); quoniammulier altigdlaest, quamdiuvir

ejus vivil (I Cor.vn, 59). Undc, Si uxor dimiserit

virttmsuumel alii nupserit,mcechcilur(Marc.x, 12);

et, Qui dimissama viro duxerit, mmchalur(Matlh.

xix, 9). Ideoquecx eodemprceceptoDomini,Et vir

uxoremne dimiltat (I Cof.vn, 11) :. quoniamquidimiseriluxorem suam prwter cansam fornicalionis,

-facileammmchari(Mallh.v, 52). Sedsi proplerhanc

causam dimiserit, eliam ipse sic iuaneal : Omnis

eiiim qui dhnittit uxorem suam, et ducit atleram,mwchalur(Luc. xvi, 18).

CAPUTXXII.— Dimissaudulleraalteramducens,ul cltrisiianamfaciat, inwcliatttt:HcecconslitulaDo-

mini sine ulla retfactatione servanda sunl. Habet

cnim ha*cjuslilia quaecorara illo esl, sive ajjpro-

bent, sive improbeut homines : et ideo dici non

oporlel, propter offensioneshominum, aut ne im-

pediantur hominesab ea salute,quaein Chrisloest,non esse servanda '. Quis enim cbristianus audeat

dieere: 1\Tehomiiipsoffendam,aut ul hominesChri-

slo acquiram, faciammoeciiaiiuxorem meam, aut

_egoipse mo.chusflam?

28. Potcsl enim (ieri ut-cum adulieram u.orem

quisque dimiseritcliristianus,ila icntetur, ul aliquafeniinaqueenondumcredidit,cupiensin ejus nupliasconvenire, proniitlat se futuram esse chrislianam,

"nonfallacitcr,sed si ei nupserilboc omninofactura.Iluic ifaque hoc connubiumrecusanti poterit sug-"ger.ere ille fenlator : Dominus dixil, Quicumquedhniserilnxorem suam prmler causam foniitutionis,ei aliamduxeril, mmchatur; tu autem qui dimisisti

propler causarafornicationisuxorein,si aliam duxe-

ris, non ma_chaberis.Huic talia suggerenli,eruditocorde respondeat, moechari quidem illum graviusqui prcelerpausapi fornicationis uxore dimissaal-teram duxcrit; sed eliam illupi qui uxore fornicaiitefliniissasibi aliamcopulavii,non ideo non mcechari,qpiafornicaniemreliquit : sicut mceeliatur_quieam

queepreeter causamfornicationisdimittilur, duxerit;- nec ideonon moechaturqui eamducit, quamdimis-

sam propter causamfornicationisinveuerit. Et jiro-plerea quod subobscureapudLMatlhceumposiiumesl,

quoniam2 totuma jjarle signifieatumest, exposilum

esseapud alios3,qui fotumgeneraliterexpresseriml,-_sicut legiturapud Mareum,Quicumquedhniserituxo-

rem suam, el atiam duxefit, adttltcriumcpmmitlit:et apud Lticam, Omnisqui dhnittiluxpremsuam, etducil alleram, mmchalui:Non enim alios dixerunt

moechari,aliosnon racechari, qui dimissisuxorihussuis duxerint alteras-; sed, Quicumquedimiserit:omneroprorsusqui diraiseriluxoremsuam, et aliam

duxerit, moecliaiieum sine ulla exceptionedixe-runl.

CAPUTXXIII.—29.Adulteriiiiimcpnjugiuminire,utfeminafiatchristiqnq,nonlicet.Sed si hacc illc chri-

stianusresponderitfentalori,inlelligensHcuissequi-denisibi dimiltereadulferam, sed aliani ducere nonlicere : quid, si dicat ille lentator, Commiite hoepeccatum, ut acquiras aniraam Christo in morteinfidelilatispositcefemince,quceparala est, si libinupserit, fieri christiana? quid aliud chrisliantis

responderead ista debetel dicere,nisise non posse,si hoc fecerit,evadere judicium,quodcominemora-vit Apostolusubi ait, El sicut dicutii quidqmnosdicere,Faciamustnala, ut venianlbona;quorutnjudi-ciumjuslutnest(Rom.ni, 8)? Quomodoaulempoleritesse salubrilercbristiana,qucecumillo a quo duci-tur erit adulfera?

CAPUTXXIV.— 50. Continentimvolumnullaspecompensalionisrumpendum.Non solum autem mce-ehandumnon est, quodfacit,non quidam,sed onmis

qui dimittit uxorem suam, et ducit alteram, elsiproptereaduxerit ut faciaf,chrislianam; sed etiam

quisquisnon alligatusuxori coiiiinentiamDeovove-rit, nullo modo debet.ista, compensalionepeccare,ul ideo credat uxoremsibi esseducendam,quiapro-misit queenupliasejus appetit, fufuramse esse chri-slianam. Quodenim cuique anlequamvovissetIice-bat, ciim id se mmquam facturum vpverit, nonlicebit : si tamen id voverit quod vovendumfuit,sicuii est pei'petuavirginitas, yel conlinentia postexperla connubiasolutis a vinculoconjugali,yel excoiisensuvovenlibuset carnalia debifasibi invicemrelaxantibus fidelibus castisque conjugibus; quodalterum sine altera, vel alleram sine allero voverefas non est. Hcec ergo,- et si qua alia sunt quaereciissime vovenlur, curh homines voveiint, nrillacondilionerumpendasunl, qucosine uliacondilionevoverunt. Quia et hoc^Domiiiumprcecepisseinlelfi-gendumest, ubi legilur : Vovete,ei redditeDominoDeovesiro(Psal. LXXV,12). UndeAppstolusde qui-busdam quaecoiitinenliamvovent, et poslea nubgrevolunt,quod eis anterjuamvovissentutique licebat:Habentes,inquit, damitafwnem,quoniamprimamfidemirrilamfecerunl(I Tim.v, 12).

51. Nihilergo expeditquodillicitumest, et nihilquodprohibetDominuslicilumest.

*

CAPUTXXV, — CohsiliumAposloli in iis qumprqiceplanon sunt, audiendum.Quwstiode conjugiisdifficillima.Alia qumstioPollentii.Qua?.autem nulloDominiconslringentepraeceploin polestate dimissa

sunt, in his audia(ur Apostolus,in Spiritu sancio- monens et consulens ut vel meliora capianfur, velea queenonexpediuntcavearitur.Ibi audiaturdicens,PrwceptumDomininon habeo,consiliumautemdo;

- el, Ego dico, nonDominus.Ibi si meliora elegerit,qui audit, Solutusesl ab vxore, nonqumratuxorent,quia et si acceperituxorem, non peccal: ibi virgonon nubat.' Quienim J?OKdat nuptum,melhtsfacit;et qui dal nuptum,benefacit. Ibi beatior sil mulier

sic permaneiido,quae^mortuoviro suo in poteslatohabet, cuivull nubere, tanlutninDomino.Quodduo-

bus modis accipi poiesl; aul cliristianaperraanens,aut chrisliano nubens. Nonenira tempore revelaii

1solaedilioLov.,nonesseservandmn.~Sicftiss.Atedili,quomodo.a Lugd.et ven.,expositimiestapudcdios.iti.

,-469 LIBERPRIMUS.

TestamentiNovi, in Evangeliovel ullis apostolicisLitleris sine ambiguitale declaralum esse recolo,ulrum Dominusprohibuerit fidelesinfidelibusjungl.

Quamvisbeatissimus Cyprianus inde non dubitet,-nec in levibuspeecalis constituat, ^ungerecumin-'

fidelibusyinculummatrimonii, atque id esse dicat

prostiluereGenlilibusmembraGhristi (a). Sed quiade iis qui jam conjunclisunt alia quaeslioesl;"audia-tur et hicApostolusdicens : Si quis frater habetuxo-

reminfidelem,el Itmctonsenlithabilareoumillo, npndimiltaliltam: et si qnamulierhabelvirttminfidelem,el hio consentithabilarecumilla, non dimiltalvirum

(I Cor.vn, 12,15, 25, 27, 58, 59). Et sicaudialur,"ulquamvisfieri-licilumsit, quiahoc non dicitDomi-

nus; non tamen fiat, quia jion expedil. Non enimomnia expedire quce licifa sunt, aperlissime docet

Apostolus( ld., x, 22), sicut supra j'am ostendi-

mus. Propler quodlibet lamen fornicationisgenus,sive carnis, siye spiritus, ubi et infidelitasintelligt-tur, ct dimissovirojion licet alteri nubere,et diniissauxoi'e non licet alteramducere : quoniamDominus

nullaexceptionefaeladicit, Si uxor dimiseritvirutn

suuin,el alii nupserit,mwchalur;et, Otnnisquidimit-ftluxoremsuam,et ducilaltefam, mwchatut:

52. His ila pro meo modulo pertractatis atquediscussis, quxslionemtamen deconjugiis obscuris-simam et implicaiissimaraesse non nescio. Necaudeoprofileri omnes sinus ejus, vel in hoc opere,vel in aliome adhuc explicasse, vel jam posse, si

urgear, explicare.Illud aulem unde me iiidem inalia scliedacoiisulendumexistimasti,seorsumeliam

ego enodarecurarem, si mihi aliudquam tibivisum

est, viderelur : cum vero eadem sit eliam nostra. sententia,non hinc opusest diutius dispulare.

CAPUTXXyi. --r 55. Calechumenisin ullimqvitman dandusBaptismusiip.t pelenlibus,nec pro se re-

spottderevalenlibus.Opinioquorumdamnegansreji-eilitr, net tamen damnatur. Catechuraeiiisergo in

hujtis vilte ultimo constitulis, si morbo seu casu

aliquosic ojjpressi sint, ut quamvisadlmc vivant,pelere sibi tamenBaptismumvcl ad inlerrogala re-

sponderenon possint; prosit eis quod eorumin fidechristiana j'aninola voluniasest, ut eo modobapti-zentur, quoraodo baptizantur infanles, quorumvo-Iuntasnulla adhucpaluit (_>).Non tanien proptereadamnare debemus eos qui tiinidius agunt, quamnobis videtur agi oporlere, ne de pecuniaconservo.credila improbius quam caulius judicare voluissejudicemur,Salis qtiippein talibus respicienduraestillud Aposloli,ubi dicit: Vnusquisquenoslrumpro serationemreddelDeo(Bom.xiv, 12). Non crgo am-plius invicemjudiceraus,Sunt enim qui vel in his,vel etiam in aliisobservandumputanf, quoddixissepomimunlegimus,Nolilesanclumdaretanibus,neque

projeteriiismargarilasvestrasante porcos(Maltli.vn,6). E_lisla Salvalorisverba referenles', baptizarenon audent eos qui pro se respondere riequiverint,ne forte conlrarium gcrant volunlatis arbilrium.Quodde parvulis dici.non potcst, in quibusadhucralionis.nullus est usus. Sed non solumincredibileest, nec in fine vitaehujus baptizaricatecbumcnumvelle; verum eliam si volunias ejus incerta est,multo satius est nolenli dare quamvolenli negare,ubivelit an nolil sic non apjiaret,ut tanien credi-hilius sit eum, si posset,vellese polius fuissediclu-rum ea Sacramenta percipei'e,sinequibus jam cre-didit lion se oportere de corpore exire.

CAPUTXXvIl.— 54. Vl intetligenduindiclumDo-

mini, Ne delur sanelumtanibus.Si auiem Doniinus,ubi ait, Nolile_dare sanelumcanibus,hoc quod isti,cavendumputant, vellet-intelligi,non ipsesuo tradi-tori dedissetquodin suamille perniciem, sine culpadantis, cumdignisindignusaccepit.Undecumhocdi-ceret Dominus, credendumcsl significarevoluissequodlucem intelligenticespirilualisimmunda cordanonporlant.Et si porlandadocloringesseril,quceuonrecte accipiunt,quia non capiunt,vel reprehensiouismorsibus lacerant, vel conlemnendoconculcant.Sienim beatns Aposlolus,'quamvisin Chrislojam rena-

tis, t.imen adhucparvulis, lac dicit se dedisse,nonescam: Necdumenhn poieruiis,inquit, sednecadhue

quidetnpoleslis(lCor. m, 2); sideniqueipseDominus-eleclis Aposlolisdixit,Adhucmullahabeovobisdicere,sed non potestisUla portare modo(Joan, xvi, 12) :

quanto minus possuntferre", queecumquede incor-

porea luee dicuntur,immundaementes inipiorum?CAPUTXXVIII.— 55. BaptismusAn casu propo-

silo daitdus calechumeniseliam adulterina conjugiaretinenlibus.Beconciliationispwnitentiddhdwin peri-culomoiiis eademratio. Sed ut sermo noster ad boc

potiusclaudalur, unde sumpsil exordium, ego nonsolumalios catechumenos,verumeliam ipsosqui vi-ventiuraconjugiis copulati relinent adulterina con-sortia, cum salvos corpore.2 uon admiltamus ad

Baptismum;tamensi desperalijacuerint, nec pro se

i'esponderepolueriut,baptizandospulo, ut eliam hoc

peecalumcumccelerislavacro regenerationis ablua-tur. Quisenininovitulruinfortassisadulterincecarnisillecebrausquead Baptismumslatuerantdetineri? Siatilem ab illa desperationerecreali poluerint vivere,aut faeientquodstatuerunt,aut edoctiobtemperabunt,aut de contemptoribusfiet quodfierietiamde bapli-zatis talibus debet. Quceautem Baplismatis,eademreconcilialionisest causa,si forte poenitehtemfinien-dcevitcepericulumprceoccupaverit.NecIpsoSenim exhac vita sine arrha sucepacisexire velledebet malerEcclesia.

(a) Cyprianus,lib.deLapsis.(*)Md.lib.4 confess.,cap.i, n. 8.

1 AliquotMss.',reverentes.2 Hicineditissuperlluofiierataddilum,in his perma-

nenles: itemquepost,lamensi desperati,iniislegehatur,etintrasepwnitentes;quceverbaveterumIibrorunjaucto-ritateexpunximus. - :__,,

DE fcQNJUGHS'ADULTEMNIS,S. AUGUSTINI!

4»

LIMER SECIfNBITS,

KedafguiturPollenlius,adulteriopulansperindeatquemortesolviconjugium,eoquetrahensilludApostoliadCorin-Shios,QuodsimorluusfuerUvirejus,iiberataesl; ul mortuumhoclocovelit eliamadutterumintelligi.ATgumenlaadeindeejusrehquadiluuntur,et variaqucesuboriritimetincommoda,nisirepudiataadulteraducerealteramviroliceat,relulantur.

GAPUTPRIMUM.— 1. Hujus librioccasio,Adea

goee mihi scripseras, fraier religiose Pollenli, jam

asescripseramnon parvumyolumen,de iis qui viven-

tibus conjugibussuisaliiscopulanlur.Quodcuminno-

luisset Dileelioni tuce, addidisti aliqua ad libellum

tuum, etiambis me responderedesiderans: sed cum

facere disponerem, addendoet ego ad nieum,ila ut

raus liber esset etiamresporisionismece, repente il-

-ludeditum estquod absolveramprius, flagitantibus

fetribus, el nescieniibusnostris' quodadhucaliquid

>essetaddendum.Hinc factumesl ut allero seorsum

'Opusculo,ad ea quacaddidisli, respondereeompelle-'

rer. Nonautemquceaddidisti, adjunctasunt finioptt-sculi ttti; sed, ubi visumest, ejus interjecta sunt cor-

'

pori. . _:

CAPUT11.— 2. Polknlii setitenlia, nuberealteri

-vetitumesseconjugi,~sia nonfornicanle,non aulemsi '

d fmnicantediscesseril.Mortuumin locoPattli inlellu

cgendumetiamfornicantemsentit.Horumprimumillud '

<est,cui quidemarbitror merespondere debere,quod

in his'Aposloliverbis, ubi ait, Cmierisaulemegodico,

non Domhtus,muiierema vironon discedere;quodsi

dkcesserit,manerehtnuplam,anl virosuoreconciliari,

«lonputasita dictumesse, sj discesserit,ufa viro for-

nicanie diseessisse inlelligatur,,quasola causadisce- '

dere^iiciium est; sed polius existimasa pudico, et

ideo jussammauere irinuptam, utposset ei reconci-

5iari, si continereille noluisset,ne virumad fornican-,- <dum,id esl, ad aliamse viventedueeiidam,ipsa non

reconcilialacompellerel.Cceterumsi a virofornicanle

, fhsccsserit, putas ei non prcecipiut innuptaperma-

neat: sed hoccamfacere, si contiriensessevoluerit;- non ut prceceptiviolatrixihveniatur'esse, si nupserit.

Queetibi videtur forma et a viro esse servanda, ut

uxorem nou dimittat, exceptacausa fornicationis;si

aulemdimiserii, mancatsine conjugio,ut pudicaere-

conciliaii possit uxori, nisi forle continenliarailla

delegerit; ne uxbriscaslsereconciliationemrefugiens,

ipse illam cogat mcechari, si sese non coritinensvi-

vcnle illo nupserit altcri : si autem fuerit ab uxore

fornicaiitedisjunctus,jam eum nullo praeceptout se

contiiieatdetineri,nec omfiinonioechari,si viva illa

alteram duxerit : quoniamid quod.ait idem aposto- <

lus, Mulieralligalaesl, quatndiuvir ejusvivil; quodsi.morluusfuerit vir ejus, liberalaesl; ttti vult hubat (ICor. vu, 10, 11,59); sic intelligendumexistiraas,ut

si vir fueriifoinicatus,prd mortuodeputclur,~etuxor

promortua; ei idcoliceat cuilibet illorum,-tanquam

post morfem, ita post fornicationemeonjugisalteri

copulari.CAPUTIII. — 5. BefelliturPollenlius.Quibusluis

sensibusconsideralis, abs te quaero,lUrumquicum-

que duxeril mulieremquacviro alligataessedesliie-

rit, adulter habendus sil? Quodtibi existimonon

videri.Ideoenimmnliervivenlevirovoeabituradullera,si fueritcumalio viro; quoniamalligataest, quamdiuvir ejus vivil.Hocaulcin yhicujumsi ei eumviro vi-

venlc non cssel, sine ullo adulterii crimine alleri

nuberet. Proinde si alligatacst quamdiuvir cjus vi-

vit, nullo modonlsi viro raorlttosoluta dicenda cst

ab hocvinculo. Porro si niortecujuslibeteorum in-

ter maritumet uxoremhoc vinculumsolvitur, et promorte babenda est, sicul dieis, ctiam foniicalio,

procul dubio erit ab hoc et raulier soluta, qttaiulofueril fornicata.Ncqucenimdici polcrit hcecalligala

viro, quando ab illa ftteritvir solutus. Ac per hoe

jjosleaquamfornicandoalligala viro essc deslilerit,

quisquiseamduxerit, adulter non erit.

CAPUTIV. — Fornicalionempro inorteconjugalevintulitmsolventedepulaie, quamabsurdum.Etvido

quamsit absurduni, ut ideo non sit adultcr, quiaduxit adulleram.Imo vcro, quod est monstruosius,nec ipsa mulier crit adullcra : quoniamnon erit po-sleriori virouxor aliena, sed sua. Solulo enim peradultcrium priorc conjugalivinculo, cuicumqucjam

nupserit conjugemnon habenti, non aduliera cum

adultero, seduxor eril poliuscummarito. Quomodo•ergo erit verum, Mulieralligataest, quamdiuvir ejttsvivil? Eccevir ejus vivit,-quianec dc corpore exces-

sit, nec.fornicatusesl, quodpromorte vis dejiutari;ct tamen einmlieralligalajam non est. Nonneattcn-

dis quarasit hoe contra Aposlolumdicentem, Mu.icr

alligataesl, quatndiuvir ejus vivil? An forle diclurus

es: Vivitquidem,sed vir ej'usjam non est; quoniamtunc essedestitit, quandoilla per adulteriurii conju-

gale vinculumsolvit?Quomodoigiturvivenievirovo-

cabilur adullera, sifuerit cum alio -viro; quandoqui-demvir ejus ille jam non est, conjugalivinculopermulieris adulterium jam soluto? Quo enimvivenle

viro, nisi suo,"vocabituradultera, si fueril cumalio

viro? At si vir ejus esse illejam destilit; non utiquevivenleviro vocabituradultera, si fuerit cum alio

viro; sed nullum habens virum nubendoerit cum

suoviro. Hoc qui sentit, nonne cernis quam .contra

Aposlolumsentiat? Quod quidem non ipse sentis,sedhoc sequitur illa quee senlis. Mula ergo anle-

cedentia, si vis cavere sequentia; el noli dicere,mordium virura vel mortuamuxorem hoc locode-

bere mlelligietiamfornjcantem',_'';

1Editi, flagitanlibusfralribusnoslrisel nescientibus.AtMss.vocem,riostris,collocantpost, et nescientibus;ut inhisquidemdomeslicosel conviclores,hi flagitantibusfra-tribusveroextraneosintelligamus.

A-JS UBER SECUNDUS.' . _m

4. Quamobremsecundum doctrinam sauam Mu-

lier altigalaesl, quamdiuvir ejus vivit; id est,"non- _

dum e corporeabscessit.Mulierenim sub viro, vivo

marilo,junctaestlegi; boc est, iii corpore consliluto.

Si auleinmoriuusfuerit-,hocest, de corpore exierit,evacualaesta legeviri. Igilur vivenleviro, vocabituf

adultera,si fueritcumalioviro.Si aulemmortuusftte-'rit vir ejus, liberataesla lege L, ut non sil adullera,si fuerit cumalio viro(JRoui.vn, 2 et 5). Haecyerba

Aposlolitoliesrepetita, tolies inculcala, vera sunt,vivasunt, sana sunt, plana sunt. Nulliusviri poste-rioris mtilieruxoresseincipit, nisiprioris esse desi-verit. Esse autemdesinct uxor prioris, si rnorialurvir ej'us; non si fornicetur. Licile itaquedimitli.urconjuxob causamfornicationis; scd manetvineulum

prioris, propterquodflt reus adullerii, qui dimissamduxeritefiamob causamfornicationis.

CAPUTV. —Conjugiivintutumtnorieresolvi,nonaulemfornicalioneet separalioneconjugum.Sicutenimmanenlein se Sacramento regenerationis, excom-munieatur cujusquamreus crirainis, nec illoSacra-nienlocarel, etiamsinunquamreconcilieturDeo: itamanentein sevinculofoederisconjugalis,uxoi;dimilli-tur obcausamfornicatioiiis,nec carebit illo vinculo,eliamsi nunquamreconcilietur viro; carebit autem,si mortuus fuerit vir ejus. Reus vero excommunica-tusideonunquamcarebitregenerationisSacramenlo,etiam non reconcilialus, quoniamnunquamriiorilurDeus.Remanet itaque ut, si sapere secundumApo-stolumvohtmus, non dicamusvirum adulterumpromortuo deputandum, et ideo licere uxoriej"usalterinubere. Quamvis enim sit mors adulterium, non

corporis, sed quod pej'usest, animce: nou tamenet

de isla ? morie, loquebaturApostolus,cum dicebat,Quodsi tnmluusfuerilvir ejus, cui vultnubat; sed deilla sola_quade corpore exitur. Quoniamsi per con-

jugisadulteriumconjugalesolvitur vinculum, sequi-lur illa perversitas, quam cavendamessemonstravi,ut et mulierper impudiciiiamsolvaturhoc vinculo:

queesi solvilur,libera erita legeviri; el ideo, quodinsipientissimedicitur, non erit adullera si fueritcum alioviro, quia per ..dulterium liberata-est a

priore viro.Quodsi ita est a verilatedeviuin,ul riul-

lus id, non dicoehrislianus, sed humanussensusad-

mitlat; profectomulier alligalaesl, quamdiuvir ejusvivit: quodut apertiusdicam, quamdiu vir ejus in

corporecst. Pari ergo forma et vir alligatus est,

quamdiumulierejus in corpoie est. Unde si vult di-

-mittere adulteram, uon ducal altcram, ne quod inilla culpat, ipse comraitlat.Similiter et muliersi di-mittit adulterum, nonsibi copuletalterum : alligataesl enim, quamdiuvir ejus vivit; nec a legeviri nisimortui liberatur, ut non sit adultera, si fuerit cumalioviro.

CAPUTVI.— S. Becontilialioposladulleriumeutn

conjugeresiptstentequamtonvenienstltristiano. Quod

autem tibi durumvidelur,ut post adullerium recon-cilietur coiqugi conjux; si fides adsit, non erit du-rum. Cureniriiadhucdeputamusadulteros, quosvelBaptismaleablutos, vel poenitentiacredimusessesa-nalos?Heeccriminain vetere Dei lege nullis sacrili-ciis mundabantur, quee Novi Testamenfisanguinesine dubifalionemundantur»: el ideotuncomnimodo

prohibltumest ab alio contaminalamviro recipereuxorem; quamvisDavidSaulis filiam, quam paterej'usdem mulieris ab eo separatam dederat alteri,

tanquamNovi Testamenti praefiguratorsine cuncta-

tionereeeperit (11Beg. m, 14) : nunc autem postea-quam Christus ait adullefce, Nec'ego tedamnabo;vade, deincepsnoli peccare; quis non inielligat de-bere ignosceremaritum, qiiod videt ignovisseDo-

"hiinumamborura, necjam se debere adulteramdi-

cere, cujus poenilentiscrinien divina credit misera-lionedeletum? - .

CAPUTVII.— 6. Marilismvienlesinuxoresadulte-.

ras, cumsintetipsiadulteii.Sed hoc videlicelinfide-liuin sensus exhorret, ita ut honnulli modiceefideivel potius inimiciveree fidei, credometuentespec-candi impunitatem dari mulieribussuis, illudquodde adulterceinduigentiaDomiiiusfecit, auferrent de

codicibussuis (a): quasi permissionempeccanditri-

buerit qui dixit, Jam deincepsnoli peccare; aut ideo

non debuerilmuliera medico Deoillius peccali re-missionesanari, ne offenderenlurinsani.Nequeenim

quibusilludfactumDominidisplicet,ipsipudici sunt,et eos severos caslitasfacit : sed potius ex illo sunt

hominum numero, quibus Dominus ait, Qui sine

peccaloest vestrum,priorin eam lapidemjacial__Nisi

quod illi conscientialerrili recesserunt, et tentareChristumatqueadulleramperseqitidesliterunt (Joan.viii, 7-11); isliautem et segrotimedicum reprehen-

dunt, et in adulterasadulteri saeviunt: quibussi di-

cerelur, non quod illi audierunt, Qui sine peccaieest; quis enimsine peccato? sed, Qui sine Islo pec-cato est, prior in illamlapidemmillat; tumvero'For-

silan cogitarent, qui indignabanturquod adulteramnon occiderent, quanta illis Deimisericofdiaparce-retur, ut adulteri viverent.

CAPUTVIII.—7. Viri adulleri graviuspuniendi

quctmadullerwuxores.LexAnlonini, virosimpudicos-

'Editi,liberataestalegeviri.vox,viri,hoclocononre-

petiturinMss.2 sie codicessiss,Atediti,nonlathendeista.

1 SiceditioEr.nostrisibiplerisqueacmelioribusMss.consentiens.AtLov.,quwNoviTestamenliiiisanguineckrUstisinedubUalioiiemundantur.

(a) In grcecisplerisqueexemjdaribusnonlegehaturhi--storiadeadulteramuliere.Ejusiiuliamenlioin commen-tariis Chrysostomiet Theophylacliin F.vangeiiumJoaunis:tametsialibiChrysostomus,scilicefinhomilia60, eamhi-s.oriamagnoscat.uieronymus,in dialogoadversusPciagia-nossecundo,meminitilliusiiificecverba: «tnEvangelio,«ait, secundumJoannemin muttiset graecisetlalinisco-«dicibusinveniturdeadnlleramulierequceaccusataest«apudDominum.»EusebiusCaesariensis,Ecclesiasticcehi-sloricelib.5, hancde adullerahistoriamJoanniadditamdicitex Evaugelioquod inscribitursecundumHebrceos.Fieri potuiltamenquodAugustinussuspicatur,ul quodprimumin Joannisverioribusexemplaribusexstabat,de-tractumsithominumimprudentiunitemeritate, ne niulie-fibusadulteris,inquaserantseverioresscecularesleges,peccandilicentiaet imptmitasiu Evaugeliodala pu:a-'retur. . ' *

475~

DE CONJUGIISADULTERINIS,S. AUGUSTINI -*'_§76

mqueac mulieresdamnarivolenlis.Virorumimpudkilia

pejor.Sed cumhceceis dicinms,rionsolum nihil vo-

lunt delrahereseverilati; sed irascunlurinsuperveri-

tali, et loquunlur alque respondenl : Sed nos viri

_suniiis; an vefosexusnostri dignitashanc susfiuebit

injpriam, ut cumaliis feminisjireeleruxoi-esnostras

.si quid admiltimus,. in luendis pcenis mulieribus

comparemur?Quasinonprbpterea magisdebeantil-

licilas concupiseentiasvirililer frenare , quia viri

sunl? quasi noiipropierea magisdebeant mulieribus

"suis ad virtutis hujus exemplumse prccbere, quia^viri sunt ? quasi11011propterea minnsdebeant a libi-

.dinesuperari, quia viri suntf quasi non proplerearoraus debeaut lascivienti cami servire, quia viri

sunl? Et tamenindignaiuur,siaudiantadulierosviros- pendere similes"adulleris fcminispcenas; cumtanto- gravfuseos puniri oportuerit, quanlo magisad eos

periinet el virlule vincere, et exemploregere femi-

nas. ChrislianisequidemJoquor,qui fideliteraudiunl,

Capulmulierisvir (Ephes.v, 25) : ubi se agnoscnnt

duces, illas autem comiiesesse debere; et ideoca-. vendumviroillacire vivendo, qua timct ne uxor se- ,

quafur imiiando.Sedisti quibusdisplicelut inter vi-

rum et uxorcfhpar pudiciticeformaservetur, et po-. tius eligunt, maximequein hac causa, mundilegibussubditi esse quam Christi,quoniamjura foi'ensianou

. eisdemquibusfeniinaspudiciiicenexibusvirosvidcii-tur pbstringere; Jeganlquid iniperatorAiitoniruis*,non ulique cluislianus, de hac re coiistifuerit, ubi

niarilus uxorem de adulterii crimine accusare non

sinitur, cuimoribus suisnon prcebuitcastiialisexcm-

plum, ita ul ambodamiicniur,si amhopariter im-

,ppdieosconflictus ipse convicerit. Nara-supra dicti

.iniperaloris heecverba sun(, quceapud Gregorianum-leguntur (a) : Sane, inquil, ntewlUtermnulla parle

-

tausmprmjudicabunt.Nequeenimsi penesle culpafuitiil.matrimoniumsolvereltir,elsecundum legemJuliam

Eupasia uxor tua. nuberel, propter hoc rescriptum.meumadulleriidqmnqtaerit, ttisioonsteiessecommis-

sum. Habebitntaulem anle oculoshoc inquirere, an

.cumlu pudiceviveres, illi quoqttebonosmorescolendiattclorfuisli. Periniquumenimmihivideluresseul pu-diciiiamvir ab uxore exigal, quamipsenon exhibcl:

qumres polesl ct virumdamnare, non obcompensa-lioneminuluicriminisrem inlet]ulrumnuecomponere,velcausamfacliloitere.Si haccobservandasunl pro-plcr decuslerrcnaecivitatis;quanlo cas(iores quceritcoelestispatria et societasAngelorum? Qucccum ita

-sinl, liumquidideo minor est, ac non polius majoret pejorvirorumimjjudicitia, quia inest illissuperhael licenliosa jaetantia? Non igilur exhorrcant viri

"quodadulterceCliristus ignovit : ,sed potius cognp-sc.uit eliam periculuni_suuin,|ctsimilimorbo labo-

"rnnles ad eurademSalvatorcmsupplieipielalc confu-

gianl; et quod in illa factuni legurit, efiam sibinecessarium esse faleantur, adiilleiiorum suonmi-medicinamsusciphnt, adulierarejam desinant, lcui-:

deut iti se Defpalientiam, agant poenitentiam, su-mant indulgenliam, luuteiUdepoena femiuarura-etde sua imjjunilalesenieiUiam.

CAPUTIX.— 8. Nolensreconciliariadultermuxorinoti polesl alieri nubere."Quibus considerciiisafquetractalis, si commuriis condilio,commune maluin,

'

comiijuiie perieulum, commune vulnus,_commi>iiis_salus, fideliterel burailitercogitefur; non erit lurpis,nequedifficilis.etiam jiost perpetr.Uaatque purgalaadulleriareconciliatioconjugum,ubi perclaves regnicojlorum non dubitalur fleri remissio peccatorum:uonui posi viri divortiumadulterarevocelur,sed utpost Chrisficonsorliumadultera non vpeetur. Verumeccenon fiat, nerao compellit, quia forle lcx aliquahujus sacculivetal secundum lerrgneecivitatis mo-diim,ubi cogilafanon est abolitiocrimihumpersan-guincmsanctum. Suscipiaturergo eonlinentia,quamnulla lex probibet; in alia non eatrir adulleria. Et '

quid ad nos, si necsaltem divina miserationeraun-dala marilo reconciltetur1adultera, dum tamen nonreconcilialisadulferis,non alia liant quasi connubia,qneeconvincuiitur esse adulleria? Mulier enim alli-gata est, quamdiuvir ejus vivil(lCor. vn, 59)'. Ergoconser|uenler et vir -alligatusesf, quamdiu mulierejus vivit. Baec alligatio facit ut aliis eonjurigisineadullerinacopulationenon possint.Undenecesseestex duobus conjtigibiisquatuor adulleros fleri, si etilla alteri nupserii, et ille alteram duxerit2. Quamvisenim sceleratiusmoechelur,cjui non causa fornica-tionis uxore dimissaalteramducit; quodgemisadul-terii commemoravitMatlheeus:tamen non solumipsemoechatur,sed, sicutiesl apud Marcum,Quicuinquedhniserit uxoremsuam, et aliant duxeritl adulieriumcommiliitsupeream; el si uxor dimiseril-virums_.mii,ei aliinitpserit,mwchalur(Marc.x, 11el 12); etsiculiest apud Lucam,Onmisqui dimittituxoremsuam,etdttcitalleram,mwchatttr; et quidhnissama viroduxe-rit, mmchalur(Luc. xvi, 18). De quibus testimoniisjam satis in libro supcrioredisserui.

CAPUTX.— 9. JncontinentiumquerelasqdversuslegetnChrisli vetantisalleri nuberedimissaadullera,fruslraobjcctari.Si incontinentiumquereld;admitlanlur,permittendaadulteria in miitliscasibus.Justior videbi-tur querelamtilierisprmler fornicalionemdimisswetnuberealteri ciipieniis.Sed respondes mihi: jiConti-? nenter viverepaucorumest; et-ideoqui fornican-t tes coiyugesdimiserunt, quoniamnon possunt re-. eonciliari, lantum se vident periclitari, ut legem« Christi non humanam,sed fcralera proiiuntienf._•'

0 frater, quanfuraad inconlinenlespertinet, mullas

querelas babei-e possunt, quibus, ut dicis, le.gemChristi feralem jjronunlient, non Immanam.-Etla-men non propler illos EvaiigelitmiChrisli pcrver-

1 EdifioErasmiana,Aitlonius: male et refragantibusonmihususs. , > ".(a)Gregorianivixaliquanuncsupersuiitfr_gnienla,inter

quaelllacerniturAntoninioonstitutiolotidemverbis,et exhocipsoAugusliullibro,credimus,illucadjecta.EjusparshabeturetiamapudDlpianum,§5J lilj.15deAdult,-

1 Editi,feconcitietura Deo.AtMss.uonaddunt,a Deo.~sola cdiiioLov..si el itla adulterotwpserit,pi itle

adtdteramduxerit.

IYI LIBER.SECUNDUS. 478

tere, vel mutare debemus. Te quippe sola eorttm

qucrelapermovet, qui conjuges causa fornicalionis

iiitercedentedimitlunt, si alias ducere nonsinantur:

quoniamcominerepaucorumest, alquead id debent

laude adborlari, non lege compelli.Itaque si dimissa

aduliera non ducitur allera, justam .querelam,sicut

putas, habebit hominumiiiconlinentia. Sed atlende .

quamplura sunt, ubisi querelasineontinenliumveli-

linis adniittere, necessenobiserit aduileriafacienda

permiltore1. Quidsi eninialiquodiuturnoet insana-

bili raorhocorporisleneatur conjux, quo concubitus

impeditur(fl)?quid, si captivitas,vel visaliquasepa-

rei, ita ut sciat vivere marilus uxorem,cujus sibi

copia denegatur? censesne admittenda inconfinen-

tiiim murmura, et permittenda adulleria? Quid in

hoc ipsounde interrogatus est Dominus, respondit-

que iieri non debere,-sedad durifiamcordis illorum

Moysenpermisissedari libellumrepudii, et quacum-

que causadipiillereeoiijugem?noiinelex Christiin-

continenlibusdisplicet, qui uxores litigiosas,inju-

riosas, imperiosas, fasiidiosas",et ad reddcndumde-

bitumconjugaledifficillimas,repudiointerpositoab-

jicere volunl,el alteras ducerc? Jam crgo, quiaisto-

rum inconlinenlialegem Christi horruit, ad eorum

lex-Chrisliarbitriumcoinmutandaesl?

10. Jam porro si maritumrelinquatuxor, yel ma-

rilus uxdfem,non causa fornicationis,sed potiuscon-

tinenli;-,sitque incontiiienscui rcpudiumjiropterhoc

datur; quccroufrumnon erit adultervel adultcra, si

alleri copuletur? Si, Nonerit, dicitur; Domino'con-

tradieitur, cujus bcecverba sunt: Diclumest ctuletn,

Quicumquedimiseriluxoremsuam,del illi libellumre- -

pudii. Ego auiem dicovobisquia omnisqnidimiserit

uxoreinsuatn,excepta-causa-fornicaiionis,facil eam

mmchari; et qui dhnissamduxeril, adulteral(Mallh.

v, 5Ie(32). Ecce diraissa est, non dimisit; el quiaconlinere p.iucorumest, inc6_itinenf.cecessit et nti-

psit; et tamen aduller ciduheraniduxit. Ambo rei,ambodamnandisunl; et quccnupsit vivoraarito,et

qui duxlt eam cujus vivit marilus. Numquidhic le-

gemChristi dicimusinhumanam,qua consiituilurrea

tanli criminisatquepiinitur,quamvir nullaejusprce-cedente fomicatione dimisit, et quia paucorumest

continere,dimillendocompulitnubere? Cur lion hic

dicimushabendumessepro mortuo,qui male dimit-

tendo prior conjugale vinculumrupil? Namqua ra-

-lione dicturus es eum rupisse vinculum conjugale,

_quilicef sit rooechus,non dimisit uxorem; et eum

non rupisse, qui etiam caslamdimisituxoreni?Egoautem dico in ulroque nianere hoc vinculum,quomulier alligataesl, quamdiuvir ejus vivit,sive con-

tinens, sive moechus: et ideo mcecliarieam quaedi-niissanupserit, et moecharieum qui dimissamduxe-

rit, sive a moeeho,..sive a coiitinente diniissa sit;quoniammulieralligataest,quamdiuvir ejusvivit.Sedniinc de querelis inconiineiiliumdisputamus. Quidenimvidetur juslius hujus mulieris querela, qucedi-cil: Dimissasum, non dimisi; et quoniamcbntinere

paucorumest, non me continui,ne forniearernupsi;_ et dicor moecliata,quia nupsi? Numquid.propler

hujus quasi j'uslamquerelam,legemcensebhnusmu-landam csse divinam,ul istam non judicemusadul-teram? Absit. Sed respondebisnon eam debuisse

dimitli,quia fornicationis ntilla causa preecesserat.Verum dicis : nam peccatum marili pjps Domjnusexpressit, ubi ait, Quidimiseriluxpremsuam,exceptacausafornicalionis,facit eam mmchari.Sed nuraquidista ideonubendoposteauonpeccavit,quiaprius di-mittendo ille peccavii?Quid prgqei prodest, quodde lege Christiraulier inconlinens.queritur , nisi utmurmuraiispunialur?

CAPUTXI. — 11. Objectioalia Pollentii ul sal-lem ftliorumgignendorumcausa liceatglleram dttceredhnissaadultera.Jam imnc eliam ilja videaniusquaealio loco interponensaddidisli,neque ad ea rpspon-dere voluisfi: ubi te movet, et raiseraris hpminemqui cubare cumadultera, etiamsi no» bicoiilinenlia,certe filiorumprocreandorum necessitate compelli-lur, si non ei licel sic eam dimittere, ut ea viventealteram ducat. Unde rec(e mpvereris, si adulleriumnon esset, quamvisadulteraviva uxore, alleram du-cere. Si autem adulteriumesl, ut ea queesunt dispu-tata docuerunt,quidobtendilur procreandorumcausaCliorura? Non enim propterea flagitiorumesl per-

. mitlenda licentia : aut vero*lam eavendumest sine

posteiis mori, qtiameligendumin posferumvivere?- quod non sinentur adulteri, quos necesse est post

primammortem secundeemortis eeternitatedamfiari.Nam procreandorum filioruraista causatio, etiamnon adulteras, sed castissimasfeminas,si forte sint

slerilcs, cogitdimitli, et alieras duci: quod libi exi-slimonon placere.

12. Quapropter si causa incoDtinenticenon suiit

excusandaadulteria, quantominus excusan.urpro--creaudorumcausafiliorum?

CAPUTXII. —Nupliashoclemporefiliorumcausaiis tanlttmeligendasesse, quise conlincrenon possunt.Illi quippeinfirmilati, hoc est, inco.uhieiiti.evoluit

Apostolussubyeniri Iionestalenuptiarum. Non enim

ait, Si filios non habet, nubat; sed, Si se non

continel, nubal (I Cor. vn, 9). Filiorum quidemprojiaginecompensaturquod inconiinenlieenubendocedilur. Namuliqueincorilinentiavilium est, conju-giumautem rionest vitium; et ideo fit per hoe bo-

num, ut illud veniale sit malum. Cum sint ergo, nuplicecausageuerandiinslitulcc, ea causa fiebanta

Patribus, qui tantum officiogeneraiidi feminis, seduon illicite,miscebantur. Erat enim tnnc qucedamjjropagandinecessilas, queenunc non esl: quoniamiempusamplectendi,sicut scriptumest, quod udquetunc fuit; eltempuscontinendiabamplexu(Eccle,1H,5),

1SolaeditioLov.,adulleriafiendapermitlere.-(a) FrustraopponiturGregoriiII rescriplumadBonifa-

cium.Epislola15,siveinlerBonifacianas120,et malealiasGregbriiIIIquarla: quodquidemGratianusin quaest.2,cap.52,Quodproposuisti,rejicitut« evangelicceet aposto-«liceedoclrineepenitusadversum;»Baroniusvero adan.726,accij.itin meliorempartem, necAuguslinocon-traiiam. 1 lov., <n..viro.ccetericoclices,avtvero.

179 DE CONJUGHSADULTERINIS,S. AUGUSTINI 480

quodnunc est. Dequo tempore Aposlolusloquensait: Decwtero,fralres, lempusbreveesl; reliquumest

ut et qui habent uxores, lanquamnon habentessinf

(I Cor. vu, 29). Unde nunc rectissime dicilur, Qui

potestcapere, capiat (Malth.xix; 12) : qui autem se

non conlinet, nubat. Tunc ergo etiam conliuenlia

propter propagationemfiliorumin nuptias descende-

bat offlcio': nunc aulem vinculumnuplialeinconti-

neiiiieesubvenitvitio; ut ab eis qui se non conlinent,non per turpitudinemsluprorum,sed per honestatem

conjugiorum,flat propagatiofiliorum.Cur ergo non

dixitApostolus,Si filiosnonhabet,nubat?Quiascilicet

hoc tempore"continendiab amjilexu,non est necesse

filios propagare.Et quare dixit, S._se non continet,nubat? Utique proptcrea, ne per incontinentiam2

cogaturadulterare. Si ergo se coiilinet, nec nubat,nec generet. Si atitemse non continet, licitenubat,

ne lurpiter generel, aut tttrpius concumbendonen

generel. Quanquamhoc quoduliimumdixi, nbnnuUi

facianl eliamlicite conjugati.Illicileuamque et tur-

piler etiara cum legilima uxore concmnbilur, ubi

prolis concepliodevitatur. QuodfaciebatOnan filius

Judee,et occiditillumpropterhocDeus(Gen.xxxvm,

8-10). Propagatio ilaquefiliorum, ipsa est prima etnaturalis et legitjmacausanupliarum: acper hocqui

propter incontinentiamconjiigantur, non sic dcbent

tcmperaremalum suum, ut bonunicxlerraineiftnu-

ptiarum, id est, propaginemfilioriim.Deinconlinen-tibus-quippe loquebalur Aposlolus, ubi ail: Volo

igiturjunioresnubere,filiosprocreare, matresfamiliasesse,nullamoccasionemdare adversariomaledictigra-lia. Jatn enimconversmqitwdamsunl relrbposlsata-

_.._.».(l Tim.v, 14e(15). Cuin itaque dicebat, Volo

junioresnubere;boc uliquemonebalpropler ruinam

incoiuinenliccfiilciendam.Sed ne forlc ab eis sola

carnalis concupisccnticccogitaretur infirniilas, cui

tanlummodoesset opere connubii serviendum,nu-

ptiarnm auteni vel conteninerelur vel negligereturboiuira;coiitinuosubjunxil,filios\procreare,matresfa-tniliasesse.Quivero eliguntconlinere, aliquidutiquemeliuseliguntquamest nupliarumbonum, hoc est,gcneralio filiorum.Undcsi eligitur continentia, utbono-nupliarummelius aliquid capessatur; quantopotiuscustodiendaest, ut adulteriumcaveatur? Cumcnim dixissel Aposlolus, Quod si se non conlinet,nubat: Meliusest enim, incjuit, nubere qtiain uri

(I Coi: vii, 9). Nondixit, Meliusest moecbariquamuri.

CAPUTXIII.—15. Nolentesreconciliariconjugibus,_adulleris, continenliamcttslodianl.Non est igitur ad^ quod exhortemureos qui reconciliari limenl conju-

gibusadulterispoeniteiidosanatis, nisi ad custodien-damconlinentiam.Quoniammulieralligataquamdiusive moechussive castusvir ejus vivit, moechatursialteri nupserit; et vir alligalusquamdiu sivemoechasivecasta uxorejus vivif,moechatursialteram duxe-

rit. Hcecnamquealligatioquandoquidem non solvi-

tur, etiamsi per repudium couj*uxa casto conjuge l

separetur; multo minus solvilur, si non separatamceehetur.Acper hoc noneamsolvit,nisi morscon-

jugis, non in-adulteriumcorrueiuis, sed de corporeexeuntis. Quaproplersi reeesserilrnulierab adultero •

viro, el ei reconciliarinon vult, maneat innupta; etsi dimiseritvir adultei'ammulierem,et eamnoiivult

recipere nec post pceriitentiam,custodiat conlinen-tiam : etsi non ex voluntate eligendipofiorisboni,certe ex necessitalevilandi perniciosimali. Ad hoc

exhorlarer, eliamsiuxor esset in languoreinsanabili

atquediulurno,etiamsialieubiessetcorporeseparafa,quo marilusnon posset accedere: postremo ad hoc

exhortarer, etiamsimuliervolensvivereconlinenler,quamvisconlra disciplinam, quianon ex consensu,tamen pudicum pudica dimitteret.Puto enim chri-siianumneminemreluctari, adulterum esse qui veldiulauguente, vel ditt absenlevel continenlervivere

cupientesua uxore, alleri coramixtusest femince.Sic

ergo el dimissa adultera, adulter est cum allera :

quoniamnon ille, aut ille; sed, Omnisqui dimiliitnxoremsuam,etduciialleram,tnmchaiur(__.!.<;.XVJ,48).Quaproptersi a eonjugalivinculoimmunisminusap-petiturvilasanctorum,exhorrea.urpoenamo3chorura;et timore saltem frenetur conetipisceiuia,si amorenon eligiturcontinenlia.Si enimuhi est limor, opere-tur labor; ubierat labor,crit et amor.Noncnimcou-fidendumest de noslris viribus; scd oratio adjnn-genda conatibus, ul imjileat bonis, qui delerret amalis.

CAPUTXIV.— 14. Objeotioalia , Itao sententiaextludibenignilalem,ul maritivelinlpuniriadttlieras,quibusmortuisduoere alias possint. Respondeamusetiamad illud, ubi pulasmaritosad puuiendasadul-leras sine ulla miseralionecompelli;cum volunt easmori, si eis viveulibusnon Iicctcis alleras ducere.Quam crudelitalemvolens exaggeraredixisli: Nonmiliividetur,atnanlissimepaler,hit divinttsesscsensus,ubibenignilasel pietasexcludilur.Ila istud dicis, quasiproptereamariti pareere debeant adulterisfeminis,quia lieet eis allefas ducere; ut si non licel, non

parcanlul liceat. Quinimoproptereadebent peccalri-cibusprceberemisericordiam,ul el ipsi pro suispec-catis misericordiamconsequanlur.Et multo magishoceis faciendumesl, quidimissisuxoiibusadulteris

cupiuntviverecontinenler.Tanto quippedebentesse

misericordiores,quanlovolnntesse sanctiores: ul elad castitatemin se ipsisservaiidamdivinilusadjuven-tur, dumcastitalemabuxoribusviolalamnec ipsihu-manitusulciscuntur.Et maximevoxilla dominicaesteis in meinoriara revocanda: Qui sine peccaloest,

prior in illamlapidemjacial (Joan. viu, 7); Non,Quisine ipso peccatoest, quoniamloquimurde pudicisviris 2; sed, Qui sine peccatoest: quod si esse se

_l GermanensisMss., in nupliarumdescendebatoffi-cium. "~

Corbeiensiscodex,nepropleriiitbvbx::'' \

1 sicmeliorisnotaeMSS,AtLov.,conjuxa caslaconjuge.Er.,conjuxcastocorpore.- sicmeliusMss.-Atedili,quomodoloqtiimurde pudicisviris.

,58!- LIBER SECUNDUS.

" '482

dixerinl, se ipsos sedueunt, et veritas in eis non est

(I Joan. i, 8). Porro,si non se seducunt, elest ineis

verifas, non erit in eis cruenla. severilas. Scientes

enimsenonessesinepeccatOjdimittunlut dimillaiur

eis; nec abeisbenignitaset pictasexcluditur*.Magis

enim hcccexcludunlur,si peccatis conjngumab cis

impetretveniamlicentia libidinis,non cura pielalis ;

id est, ul proptereaparcant quia licet eis altcras du-

cere, et non poliusproplereaquiavoluntel sibiDo-

niinumparcere.15. Quantoilaquemelius, el honeslius, chrisiiana

deniqueprofessionedignius, ulparcanl adulierarum

sanguini uxorum, quodscriplum esl eis dicimus,

Dimilteinjustitiamproxhnotuo. et tunc precanli libi

peccalasolventut:Homo kominiconservaliram, ct a

Dominoqumrilmedelam? Superhominemsimilemsibi

honhabelmisericordiam,el depeccalissuisdeprecalur?

Cumipsecarosit, conservaliracundiam?quispropilia-

biiurpeccalisillius(Eccti.xxvin, 2-5); et dc Evan-

gelio',Dimillile,et dimitteturvobis(Luc.vi, 57); ut •

possimusdicere, Dimillenobisdebilanoslra, sicutel

nos dhniltimusdebitoribusnostris(Maah. vi, 12); ct

de Apostolo, Niillimalumpro maloreddentes(Bom.

xn, 17): et si qua sunt hujusmodiin Scripturissan-

ctis, quibus,ad ulciscendumquandohunianusanimus

exeilatur, quia chrisiianusesf, mitigatur?'

CAPCTXV.•—Maritiad parcendumadullerisuxo-

ribus,nonlicenlialibidinis,sedcura pielalisadducan?

lut: Quanto, inquam, meliusisla dicimus, quam ut

dicamus,Tanltimadullerasislas dimittite, et earum

nolile sanguinemqucerere;quidquiddolorisex carum

flagitiishabetis, eonsolabunfurvos aliai quas duxe-

rilis : meritoenimvelletisistas de vivenliumnuinero

auferre, si earumvita impedimentoesset, quoniinus

aliasducerelis; nunc vero, etiamisiisviventibuscuin

liceat aliavobismalriinouiaprovidere, quid eas tan-

lopcre vullis occidere? Haecsi dicimus,nomie allen-

dis qtiam noslra suasio longe sit a characlerecliri-

sliano2: quiaet falsumdicimus,eis licere quod nou

licel, hoc est, istis viventibusut aliiscopuleritur; et

si propterea illis pepercerint, non parcent propter

pietatem, sed propler aliarum nupiiaruni libei'am

potestnlem.Poslremo quecroabsfe, ulrum marito

chrislianolicealvelsecundumveteremDeilegem,vel r

Roriianislegibusadulteramoecidere3? Si liccl, me-

lius cst ut ab ulroquese temperet, id est, et a licifo

-i!la jieccanlesupplicio, et ab illicitoilla viventecon-

jugio. Quodsi alierulrum eligere perseverat, satius

csl ei facerequodlicet, ul adulterapuniatur, quam

id quodnonlicet, ut ipsavivaillenioschetur.Siautem

qnodveriusdicitur,uonlice.thominichristianoadul-

teraiu conjugemoccidere,sed tantumdimittere; quis

est tam demerisqui ei dical, Fac quodnon licel, ut

libi licealquodnonlicel? Cumenimutrumqtiesecun-

dumlegem'Christi illicitumsit, siveadulteramocci-dere, sive illa vivente alteram ducere, ab utroqueabslinendumest, non illicilumpro il^citofaciendum.Si eniirifacturusest quodnon licel, jam faciatadul-'1

terium, et non faciat homicidium;ut vivente uxorealteram ducat, et non humanum sanguinemftindat.Quodsi est utrumquenefariura, non debet alterura

pro altero perpetrare, sed utrumquevitare.CAPUTXVI.— 16. Objeclaliirincpnlinentem,si

adulterw uxori sum mortem accusando procurarit,veniam acceplurumper Baplismumaut reconcilia-

tionem, quw sibi alioquinperpeluoadullerodenega-renlur. GravioracontraPellentiiopinionemexcogilariposse,quam qum ab illo objeclanturincommoda.Hicvideoqttiddici ab incontineiilibuspossit: quod vi-delicetqui dimitiit et vivere permittil adulleram, sialteram duxerit, quamdiu prior illaviyil, perpetuusadulter est, nec agitpocnitentiamfructuosama ilagi-lio non recedens; necsi calechumenuscst, ad Ba-

plismuraadmitlilur,quoniamab eo quodimpeditnonmutatur ; nec reeonciliaripoenitenspotest iji eadem

nequitiaperseverans : si autem accusando adulte-ram oceideril, hoc peccafum quoniam transactum

esf, et in eo non permatiet,et si a catechumenofa-ctum est, Baptisraateabluilur; et si a baplizato,poeiiiientiael reconciliationesanalur. Sed numquidproptereadicturi sumusadulteriumnon esse adulte-

rium, quod sinodubiocommittitur,si coryugeadul-tera viventealtera ducilur? Sed hoc adulterii genere .

excepto,nempenon dubitasesse adulterium,si quis-quamducat viventisuxorema viro suo per libelluih

repudii sine ulla mulieris fbrnicatione diinissam.

Quidergo, cumviderit se necad.Baptismumadmiiti,si catechumenus,nec uiiliter agere poenitentiam,si

baplizatusboc fecit, non corrigendoet relinquendoquod fecit, si eumvolueritet polueritoccidere cujusduxit uxorem, ulhoc scelusvel Baptismatediluatur,vel poenitendosolvatur,atque ita etiam illud adulle-rium non permaneal, evacuata muliere a Icge viri

postmortemviri, sed de transaclo quod factumest,per poenitentiarasalis fiat, vel regenerationedelea-

tur; numquidproplerea esl accusanda lex Chrisli,lanquamcompulerit fieri homicidiura,cum sine cri-niine fornicalionisrepudiatamducere,dicit esseadul- ,lerium?

17. Hicenim, si pnruniquidloquamurattendimus,multogravioradici possuntquam ipse dixisli. Namtu dum non vis esse adulferia, si aliceducanturdi-missisadulteris,hoc invenisti:Quoniamsi hwcadul-leria dixerimus,cogenturmaritioccidereadulteras,qua-rum vitaimpediunturallcrasducere.Atqueuthoc exag-gerares,dixisli:Nonmihividetur,ainanli_ssimepaler,-hicdivinusessesensus,ubibenignilaset pielasexcludilut:Si

ergoquispiamnolenscredereesseadulleriumquandoamarito sineforiiicationjscriminerepudialaab aliero

ducitur,ethoccoiitraleinveniat, quiaistaralionesua-delurhominibushomicidiaperpetrare,-etearummari-

tos, quaseo modorepudiatasduxerint,vel insidiisqui-buspotuerint, vel calumniisapnetere^vel aliquijms

1 i-ov.,ne abeis benignitasel pielasexcludatur.caeteriverocodijcs,necabeis,etc, etexhis quidamhabent,ex-cludanlur;aliicumAm.elEr.excludilur.

2 Corbeiensiscodex,cltaritatecltrisli.s sic onuiesMss.Atedili,vel Romanaslegesadulleram

qccidere.

485 DE CONJUGIISADULTERINIS,S. AUGUSTINI -484

veris criminibusabcusare el occidere,ut eis morluis

*essepossint conjugia, qucevivis-fuerant adullcria;.""nonne Id exaggerandolibi dicturus est, Non milii

vldelur,amantissimeTrater,hic divihusesse sensus,

ubi non solum benigiiitaset pietasjjxcluditur, sed

eiiam ingensmalignitasel impielasexcilatur?Quan-

doqtiidenimulto est levius et lolerabilius,ut adulte-

ras mariti, quamut maritos adulteri occidant. Pla-

celnelibi, ut propter vanissimaininvidiara,domini-

ccedefehsiouemsententicedescraraus, vel eam insu-

per acCusemus,dicentesnon debere adulteriurhvin-

-dicaril, etiamsi preeter causam fornicatloiiisrcpu-_•dialaa viro alteri conjugelur,ne maritum ejusa quodimissa6st compellaluroccidere,dura adulteriumiu

connubluriJctipit viri prioris morte converlere? Scio

hoc librtioii placere,ut propter hanc vanissimaiiiin-

vidiam, lex.Chrisli, cum vera invenialur et sana,

dura el inhuinauadicalur. Sic ilaque non tibi debet

videri ideonegandumesse adulleiium,quandouxore

adultera viventealtera ducilur, quia potest maritus

per hoc cogi adulleram occidere,dum cujrit sibi li-

tere illaexstiiicta alteraih ducere, si hoc ca vivenle

non licet facere. Quid si enim1et illud dicaut chri-

sliancefldeidelractores,cogihomhiesoccidereuxores

suas insidiarum sceleribus,quas molestasferre non

possunt, sive diuturno languore laboraines et pati

concubilumnon valentes, sive pauperes, sive sleri-

les,sivedelormes,.aliarumspe ducendaruin,sanarum,

opulentarum,fecundaruin,pulclicrrimarum;quiaeas

quas perpetinolunt, prcetercausamfornicationisre-

jjudiarenori licet etalteras ducere, ne perpetuo de-

Vinctiadulterio,hec baplizaripossint, necpcenitendo

sanariV Numquid proplcrea ne ista homicidiorum

sceleraperpelrentur, dicturi sumus,non esse adul-

leria, fepudiatis prceter eausam fornicatioriisuxori-

btts, sihialteras cojiulare?CAPUTXVII. — 18. Incommodumaliud contra

Pollenliisententiam.Jam vero cx hoc quod sapis non

esse adulterium, si vir uxorem causa fornicationis

abjecerit, et alleram duxerit; npnnearbiliariscaven-

duffl,ne disCantviri uxores sutis,quasjjropler alias

iniiunicrabiles causas ferre non possunt, mcecliari

cogere,ut ab eis vinculoconjugaliper Ibrnicaiionera,

"sicutptitas,soluto, liceat eis alteras ducere; cl ex

eo quodill.asrooecbaricoegeruni,aul Baplismateab-

lui, aut posjiitendosanari, quoniamillis el gralia ct

medicinanegabiturquamdiucuinadulterisvivcnl,si

prioribus preetercausanl fornicationis repudiatisal-

teras duxerint? Nisifortcquis dicat, uemineniposse

rixoremsuam mcecharifacere,si pudicaest; el la-

inen Dominus, Omnisqui dhniseril, inquit, uxorcm

-suain,prwlercausamfornicationis,facit eammwcliari

(Matih.v, 55). Utiquepropterea, quia cum esset jiu-

dica cumviro, tamen dimissa cogitur per inconli-

nenliamvivo priorealteri copulari, el hoc est moe-

chari. Qiiodsi liocista nonfecerit, lamen illequan-

tum in ipsoeslfacere compulil;elhoc ei Deuspec-

catum, etiamsi illa casla permaneaf,impulabit Sed

quis nesciatquam sint rarissiniaf,queeita_pudicevi-vaui curaviris, ut etiamsiab eis dimittantur, aliosnon requirant? Incomparabiliterquippenumei'us estampliorfeminarum, qucecumpudiceadheereantma-ritis, taraen si dimissacfuerint a marilis, non diffe-runt nubere. Cumergo crediderinthomiues Domino•dicenti,Onvnisquidimiserituxoremsuam,prmlercau-sam fornicationis,facileamtnmchari;si crediderint etlibi dicenli,mulierefornicanlelieereviroejusalterara

ducere; quisquisvoluerilpropter aliasquaslibetmo-lestiascarereuxoreeuijuiicliisest,priuseam-moecharifaciat, sine fornicatione dimittendo, ut tunc ducat

alterani, cumfuerit illa rooeclianubendo : ac sic a

priore peccatoquo eam moecharifecif,sive per Ba-~

plismum,sive per poenitentiamliberatus, sine suoadiilferiosibihaberevidea(ur,quampost prioris adul-lerium, tanquamhinc solulo malrimoniivinculo,al-teram duxerit. Quodquidemsi fuerit machinalus,etuxoremsuam moecliamfaeiet, et ipse quamvis postadulteriura conjugis aliam ducendo moecbuseril;nihilqueilli proderil quod tibicredidil, el non eipo-tius qui nullo excoploail, Oinnisquireliqiierituxorem

suam,elaliamduxeril,mmchaiur(Luc.xvi, 18).CAPUTXVIII. — 19. Continenliaservanda attt

conjugatisaul excellenlior.Quibus omnibusconside-ratis atque tractatis. rcslal ul ab eis qui hcecfideliler"

audiunt, dicatur nobisquod Domino~dictum esl : Silalisestcaustt cumuxore, ttonexpedilnubere.Quibus,et nos qtiid respondeamus,nisi quod'ipse rcspondil*?Non omnescapiunlverbumhoc, sedquibusdalumcsl.

Sunt enimeuntichiqui demalrisnlerosicnalisunl; elsutileunuchiqui facli sunlab hominibus;el sunteunu-thi qui se ipsostastraveruntproplerregmimtwlorum.

Qui polestcapere,capial (Mallh. xix, iO-12). Ergoqui potestcapial, quod non omnescapiunt. Possuntautemcapei'ehi quibttshocprceslatDeimisericordia

occulia, sed justa *.Sed in his omnibus qui se ipsoscasli'averunl jjroplerregiiumccelorum, alii sunt quiin ulroque sexu concubilumnesciunf,alii qui expertiet aversi sunl, partimquideraillicite,partimvero li-

cite experli.Porro in Iiisqui licite experti sunt, qui-damsunl qui nonnisi licite,quidamet illicileet licite.Sunt quippein eis qui conjugiasua fantumsciunl;sunt auiera qui et alias feminas ac stupra quaclibei.Bed qui post concubilumconjugumse ipsos caslrant

propterregnum coelorum,aut morleamitlunt conj'u-

ges, aul ex consensucum eis contineiitiamprofiien-tur; aut ex necessitatedivortiorum,ne viviseonju-

gibusse aliiscopulandoadulieriaperpetrent.caslrantse ipsos propler regnum coclorum,rion ut clariores

ibi esse possiut, sed quod aliter ibi essenon pos-sinl: namqui non ista necessiiatese coniincnt, sed

honi appelitione melioris, possent ihi esse efiam-

servata pudicitia conjugali, quamvis in preemiis

minoribus, tamen inlus. Qui vero propterea se

contiiient, quia prioribus conjugibusvivis liment

aliis conjugari, majorem curam debenl gerere prosalute, quamgesserunt illi a quibuscontirientiapro

1 Mich&&im&coh.<ix,'judicarl1r_ov»sednoninjusla.Editialiiet Mss.,sedjusta.

m LIBER SECUNDUS.

muneredelcclaest* amplore.Tuncquippeibierunt,siadulteri nonerunt. Si autcmnon contiuent,adulteri

erunt; quiaviventibusconjugibuspristinis,nori con-

jugibus allcris, sed adulreris adhecrebunl.Et si a

regnocoelorumaberunt, ubi eruht, nisi ubi salvihon

ertinl?

CAPCTXIX.—20.Conjugesdivotiioseparatosa ton-

jugibusIwrtaluradconlinenliam.Hosigituralloquor,ut

quod facere deberent, si haberenl conjugesdiuturno

languoremarcescentes,vel locosibi inaccessibiliab-

senles,vel animositafeillicitacontinenles;hocfaciant,si habuerinlconjugesadulterinainquinatiouesorden=

tes, et propterhoca suoconsortiodivortianies2 : non

alia quaerantconjugia,quia non erunl conjugia,sed

adulteria.Cumenimparfoi'masilinhoc vinculoviriet

uxoris,siculuxorviventevirovotabiluradultera,sifueritiuinatioviro(Rom."vn,5); ila et vir viventeuxorevo-

cabiluradultcr, si fuerit cum aliamuliere. Elsi enim

graviusquiprcetercausamfornicationis,oinnistamen

quidimiseriluxorcmsunm.elaliamduxeril,mwchalur,

Non eos lerreal sarcina conlinenlice: levis erit, si

Christierit; Christieril, si fidesaderif, quaeinipetrata jubentequodjusserit. Noncos frangal, quodvide-

tur eorumcoiilinenlianecessitatisesse, non volunta-

tis : quia el illi quieamvolunlaledelegerunt,fecefiint

eamessenecessitatis; quoniamjam sine damiialione

ab illa deviarenonpossunt: et quiin eaiunecessifale

coiilrusisunt,faciunteamessevolunlalis,si non dese

ipsis, sedde illo a quoest bonumomneconfidurit,llli

ad eam conscenderuiilcausamajoris glori.e, ut ali-

quidampliusinvenirent; isli ad eamconfugerunlcura'

salutis novissimee,ne perirent: utrique permaneant,

utrique in quod pervenerunt ambuient usque in fi-

nem, feiTeantsiudiis, supplicenl volis.quia et illis

saluscogilandaest, ut ab eo quodvoluntasarripuitcadere timeant; et istis gloriadesperandanon est, si

in eo quod necessilas inlulit, persistere deligant~.

Fieri enim polest ut Deo terrente et liorlante, eon-

verteute et implente, humanus in roeliusniutetur

affectus; alque ila voveanlsine conjugiiset sineullo

concubitualque iminundalibidinis allrectalione*per-severantlssimevivere, ut etiamsi separala conjugiaIocumducendialias moriendo aperuerinl, "claudatur

ex votoquod palet exlicilo, et quoderat neeessitale

I coeritum,flal charitate pcrfccliim.Talibusjjroiectoid

relribuetur, quodillisquivel pari coiisensuciimcon-

jugibus hoc vovei'uut, vel nullis conjugiis alligali

jiroptermajusbonunieoiitiueiuiamdelegeruiU.Si au-

tem ita se continent, ut si moriantur quarum viia

conjugariinipediuntur, alias ducere cogitent; profe-ctoeilamsi prius ipsi in lali continenliade corporeabscedant,non eis impulaturnisi ad pudicitiamcon-

; jugalem, proplerqtiamnon faciuntquod facerent si

j licerel. Hac quippe intentione continentcr vivere,'parumest ad accipiendaillius quaeliberius eligiturcoutinenticeprcemia, sed sufficit ad cavenda adul-

* leria.

CAPCTXX.—21.Viri mulieribuspraireinpudiciliadebenl.Conlinentiamclericorumquielpctisuntinvilipro-'ponifvirisnoletilibusin divorliose conliriere.Hcecau-lem mede utroquesexumeminerisdicere,sedmaxime

proplerviros,quipropterease feminissuperioresesse

arbitrantur, ne pudicitiapares essedignentur : in quaetiariipfceircdebuerunt,uteos illeetanquamsuacapita

sequerenlur.Quandoauteralexprohibetadulteria, siobtenlu incontinenlieecarnalisinflrmitalisadmitlatur

excusatio, muliis sub nominefalsceimpunilatisper-euiidi aperitur oceasio.Nequeenimcarncm non ha-bent femincc,quibusviri aliquid lale nolunt liccre,

quasi eis, quiaviri sunt, liceat. Sed absil ul meliorissexus*tanquamhonori debeaiurjquodpudofi detra-

hilur; cum honor justus virtuli, nonvitio dcbeatur.

Quinimocum a leminisutiqtie habentibuscarnem,tantani flagilantcastitatem, ut quando ab uxoribusdiutissime peregrinantur, velinl eas ab adulterinoconcubituincontaminatasfervoremtransigerejriven-tutis (et plurimcepudicissime(ransigunl,et maxiine

Syrce,quarummariti tiegofiandiquaeslibusoccupali,juvenes adolescentulasdeserunt, elvix aliquandose-

-nes ad aniculasfevertuntur); eo ipsoevidenliuscon-vinciintur non Csse impossibilequod se non possecausantur. Si enim hoc non posset iiifirmilashomi-

num, multo minus id possetsexrisirififmiorfemiria-rum.

22. Undeislos quivirilehiexcellentiam*npn pu.ahtriisipeccandiliceutiam, qtiandoterrenitisne adulfe-rinis conjugiishaerendopereant iri ceternum, sole-mus eis proponere eliam eorilinenliariiclericofuiri,,

qui plerumquead eamdem safeinainsub_undamca-

piuntur iiiviti, eamque susceplamusque ad debilurii

finem,' Dominoadjuvante, perdiicunt. Diciriiusei'goeis : Quidsi el vosad hoesubeundumpopuloruriivio=

ientia caperemini? noiine susceptumcasle cuslodire-

lis officium, repenteconvefsiad impetraridasvifesa Domino, de quibus liunquam anlea cogilastis?Sedillos, inquiunl, honorplurimuriicoiisolalur.Res-

pondemus: Et vobis timor mtilloampliusmodere-

tur 2. Si enim hoc mulli Dei ministri fepeiue alqhe

inopinate impositumsuseepcruiU,spefantcs selliu-

slrius in Christihcerediiafefulgere; quantomagisvos*

adultcria caveudo, vivere conlinenler debeiis, me-

tuentesnoiiin regnoDeiminuslucere, sedingehcnna

ignis ardere? Hcecatque bujusmodieis ut possumus

dicimus,quiquoquomodoa se discedentibusvel pro-

pter adulleriumdimissisconjugibussuis, alias volunt

ducere, et cumprohibentur, infirmilateiiinobis car-

nis opponunt.Sed j*amliber etiam isle claudendus

est, et rogandusDeusut aul eos lehtafinon sinat se-

parationibusconjugum; aut ila sinat, rit timorperi-clilantissalutisfial illisampliorissiie probaliorisoc-

casiocaslitalis.

1 Er.et Mss.,dileclaesl.4 mJiss.,divoiiientes.'* Er.et Hss.,diligant.

1 SolaeditioLov.:Sedabsilhoca meliorisexu,ut tan-quam,elc.

2 solaeditioLov.:Elvoslimoramphormoderelur.

hipponensis episcopi de gon jugiis adulteriwis liber … · hipponensis episcopi de gon jugiis...

Documents