logbook z33 (nederlands)

‘Warehouse of Machinery’ (detail), Kris Verdonck, EXHIBITION #1

‘55’, Laurent Grasso, Architecture of Fear

Campaign image, Alter Nature: We Can

‘DANCER’, Kris Verdonck, EXHIBITION #1

‘Units of Infinity’ (outside view), Els Vanden Meersch, Architecture of Fear

‘Growth Pattern’ (detail), Allison Kudla, Alter Nature: We Can

‘EXOTE’ (detail), Kris Verdonck, EXHIBITION #1

‘The Silent Movie’, Laurent Grasso, Architecture of Fear

‘PELLET’, Kris Verdonck, EXHIBITION #1

‘Growth Pattern’ (detail), Allison Kudla, Alter Nature: We Can

‘A Reasonable Man In A Box’, Jill Magid, Architecture of Fear

‘The Villages’, Charlotte Lybeer, Architecture of Fear

‘Synthetic Immune System’, Tuur Van Balen, Alter Nature: The Unnatural Animal

‘Common Flowers – Flower Commons’, BCL, Alter Nature: We Can

‘Shiki 1’ (detail), Makoto Azuma, Alter Nature: We Can

‘MASS’, Kris Verdonck, EXHIBITION #1

‘Shiki 1’ (detail), Makoto Azuma, Alter Nature: We Can

‘GOSSIP’, Kris Verdonck, EXHIBITION #1

‘NET’, Numen / For Use

‘FRIEZE’ (detail), Kris Verdonck, EXHIBITION #1

‘EXOTE’, Kris Verdonck, EXHIBITION #1

‘Secret Garden’, Hans Op De Beeck, Alter Nature: We Can

‘Global Anxiety Monitor’, De Geuzen, Architecture of Fear

‘Synthetic Immune System’ (detail), Tuur Van Balen, Alter Nature: The Unnatural Animal

‘The Second Seal’, Kin-Wah Tsang, Architecture of Fear

‘Light Membrane’ (detail), Numen / For Use

‘Mobile Wilderness Unit – Wolf’, Mark Dion, Alter Nature: We Can

‘EXOTE’ (construction), Kris Verdonck, EXHIBITION #1

‘Het is allemaal show. Een langzaam, vervreemdend en wervelend theater dat zich in deze ruimtes afspeelt. Een theater dat zich telkens fanfaregewijs op gang trekt dwars doorheen de buiken.

En in die buiken, de hoofden en op de muren laat het zijn sporen na. Licht pulserend, chromatisch gestoord en schurend, drukkend en weerbarstig. Uitgespreid als een maandenlange performance die de wanden zoekt en ze tracht te perforeren. Opnieuw en opnieuw.

Dan wordt het allemaal één. De buiken, de hoofden en de muren als een groot georchestreerd ontluikend open einde.

Het is allemaal show.

Maar wat voor één.’

Kristof Vrancken (°1982 Hasselt, België) studeerde fotografie aan de Media en Design Academy te Genk. Sinds 2008 is hij er werkzaam als docent Fotografie. Ook is hij actief als freelance- en kunstfotograaf. Sinds 2005 is hij verantwoordelijk voor de tentoonstellingsfotografie van Z33.

LO

GB

OE

K K

RIS

TO

F V

RA

NC

KE

N

LO

GB

OE

K R

éG

INE

DE

BA

TT

y

Ik bezoek Z33 – huis voor actuele kunst nu al vijf jaar. Mijn relatie met deze kunstruimte ontstond op een eerder voorzichtige en bedachtzame wijze.

In 2007 hoorde ik dat Jurgen Bey, Anthony Dunne & Fiona Raby en Martí Guixe in Hasselt een groepstentoonstelling hadden: Designing Critical Design. Ik nam een kijkje op de website van Z33 en moet met schaamrood op de wangen toegeven dat ik wel enige moeite had om de ongewone mix van kunst, design, architectuur, en kritische houding van Z33 te koppelen aan de nuffige uitstraling van de Limburgse stad. Althans, het Hasselt zoals ik me de stad herinnerde. Na een paar bezoeken aan Z33, echter, was ik verkocht. Dit was de plek voor mij waar ik tentoonstellingen kon bezoeken over de meest hedendaagse onderwerpen, zonder strikte grenzen tussen de verschillende creatieve disciplines, een tentoonstellingsplek waar ik tot denken werd aangezet. Dus eens om de paar maanden, als ik terug in het kleine Waalse dorpje ben waar mijn familie woont, neem ik een bus naar Verviers Centraal, dan een eerste trein naar Luik-Guillemins, waar ik een klein halfuur rondhang in de - afhankelijk van het seizoen - ijzige / winderige / vochtige of helshete wachtruimte van Santiago Calatrava’s ‘glorieuze’ station, om vervolgens een tweede trein (waarschijnlijk de langzaamste van het hele nationale spoorgebeuren) naar Hasselt te nemen. Aan de reis huiswaarts durf ik zelfs niet te denken.

Het voorstel van Z33 om met hen een boek te maken heeft me zowel verrast als gevleid. Ze waren bezig met een opvallend sterk programma van tentoonstellingen, gewijd aan de aanhoudende angst die de samenleving in haar greep heeft (Architecture of Fear), de manipulatie van de natuur (Alter Nature) en een solotentoonstelling van theatermaker Kris Verdonck. Ik was er vrij zeker van dat het schrijven van de catalogus een makkie zou zijn, ik moest gewoon mijn dagelijkse bloggerstaak verder zetten: kunstenaars, ontwerpers en denkers interviewen, verslagen schrijven van tentoonstellingen, interessante mensen ontmoeten. Niets te moeilijk en zeker niets speciaals voor mij en Z33 zou toch de rest doen. En verdorie, dat deden ze! Tim Toubac sneed meedogenloos in mijn teksten en controleerde of de rest nog wel steek hield, Niek Kosten maakte een efficiënt ontwerp... en dan is er fotograaf Kristof Vrancken. Zijn scherpzinnige, medelevende lens documenteert niet alleen de openingen en installaties, maar begrijpt ook de ruimte, de werken, de kunstenaars. Dat lijkt misschien onbeduidend, maar naar mijn ervaring zijn de fotografen met dat niveau van gevoeligheid niet zo talrijk in het hedendaagse kunstlandschap.

Régine Debatty is een blogger, curator en criticus en is gevestigd in Londen en Turijn. Ze schrijft over het snijvlak tussen kunst, wetenschap en maatschappelijke vraagstukken in haar blog we-make-money-not-art.com. Ze schrijft ook bijdrages voor verschillende Europese design- en kunsttijdschriften en houdt internationale lezingen over de manier waarop kunstenaars, hackers en ontwerpers de wetenschap gebruiken als een kritisch medium voor discussie. Co-auteur van het ‘sprint boek’ New Art / Science Affinities uitgegeven door de Miller Gallery van de Carnegie Mellon University + CMU STUDIO for Creative Inquiry.

2

Opening Alter nAture: We CAn / Alter nAture: the Future thAt never WAs

2 0 N O V E M B E R 2 0 1 0 1 9 : 1 3

3

20

NO

VE

MB

ER

20

10

19

:13

A L T E R NA

TU

RE

4

Zaterdag bezocht ik Z33 nog eens. Deze keer ging ik om Alter Na-ture te zien, een project met vier tentoonstellingen op drie verschil-lende plaatsen “over hoe we de natuur kunnen veranderen en dat ook doen, en hoe dit onze kijk op de wereld verandert.”

Alter Nature: We Can, de eerste tentoon-stelling, is even fascinerend als wreed ten opzichte van bomen. Hier volgt een snelle en luie blik op de tentoonstelling, terwijl ik nu

verder zwoeg aan een langer verslag.

Raketenbaum is een performance en een tweeluik dat toont hoe Michael Sailstorfer een fruitboom in de lucht katapulteert door middel van persluchtcilinders die aan de wortels zijn vastgemaakt. Door het letterlijk verplaatsen van de natuur vormt Raketen-baum een speelse kennismaking met de tentoonstelling die zich richt op de verschil-lende manieren waarop de mens de natuur heeft ontheemd, gemanipuleerd of vorm gegeven.

the Flying tree

1 8 J A N U A R I 2 0 11 1 4 : 5 1

5

Vandaag heb ik eindelijk de tijd ge-vonden om een uitgebreid verslag over Alter Nature: We Can op mijn blog te plaatsen.

Een opvallende en eenvoudige inleiding op de tentoonstelling is Morphotheque van Driessens & Verstappen. Hun tientallen kunstmatige wortels met de meest ongebrui-kelijke vormen zijn gebaseerd op de natuur-lijke wortels die in distributiecentra werden afgewezen omdat ze niet de ‘juiste’ grootte en vorm van een wortel hebben. Het werk herinnert ons eraan dat het slechts anderhalf

jaar geleden is dat de Europese Commissie haar belachelijke verbod op onvolmaakte groenten en fruit heeft opgeheven.

Morphotheque verwijst ook naar het feit dat de nu bijna alomtegenwoordige oranje kleur van wortelen een louter politieke keuze was. In Nederland werd de oranje wortel bijzon-der populair in de 17e eeuw als een embleem voor het Huis van Oranje en de strijd voor de Nederlandse onafhankelijkheid. Witte, gele, rode en paarse wortelen bestaan al lang, maar worden nu in de eerste plaats geteeld als ‘nieuwe’ gewassen.

WOrtelen

1 9 J A N U A R I 2 0 11 1 6 : 0 2 A L T E R NA

TU

RE

6

Lezing door Koert van Mensvoort (Next Nature) & kooksessie met Tuur Van Balen.

In zijn nieuwe project Cook Me, vermengt Tuur Van Balen biotechnologische en culinaire experimenten waarin hij voor en met zijn lichaam kookt. De sessie geeft een voorproefje van wat er te zien zal zijn in Alter Nature: The Unnatural Animal vanaf 28 januari 2011 in Z33.

kOken met tuur!

2 0 J A N U A R I 2 0 11 2 0 : 0 0

7

Het Nederlandse koningshuis was niet enkel een inspiratie voor Driessens & Verstappen (zie eerder). Ook in het Transgene Oranje Fazant-project staat het Huis van Oranje centraal. Adam Zaretsky schreef namelijk een brief aan Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Willem-Alexander met het voorstel een ‘Koninklijke Nederlandse Transgene Broedfaciliteit’ op te richten waar oranje fazanten zouden worden gefokt voor de Koninklijke Jacht. Alter Nature: We Can toont beelden van transgene fazanten, een indrukwekkend genpistool, de brief aan prins Willem-Alexander en twee video’s waarin het project wordt voorgesteld. Bij de manipulatie van de kleur van wortelen stelt niemand zich vragen, maar de creatie van een fazant met dezelfde tint doet meer twijfel rijzen: hoe ver kan men gaan in de creatie van een ‘koninklijke esthetiek’?

AdAm’s BrieF AAn Zijne kOninklijke hOOgheid prins Willem-AlexAnder

2 3 J A N U A R I 2 0 11 1 4 : 1 3 A L T E R NA

TU

RE

8

Antti Laitinen is één van de kun-stenaars wiens werk ik blij was te ontdekken op de tentoonstelling Alter Nature: We Can.

Dit jonge Finse talent vult een hele kamer met een video-drieluik en een serie foto’s van It’s My Island. Het werk documenteert Laitinen’s Sisyphuspoging om zijn eigen eiland (en dus micro-natie) te bouwen in de Oostzee. Het toont hoe hij honderden zakken met zand vult, ze te midden van niet-aflatende golven en zware omstandigheden naar zee sleept, tot het eiland uiteindelijk boven het wateroppervlak uitsteekt.

Het duurde drie maanden om het idyllische landschap te creëren. Grote stormen heb-ben het echter in een mum van tijd tot niets gereduceerd.

Een jaar later begon Laitinen aan Voyage. Hij bouwde een tweede paradijselijk eiland, compleet uitgerust met een kleine palm-boom en een wit strand, maar ditmaal was het nergens verankerd. Meer nog, hij roeide zijn eiland over de Baltische Zee, in Grieken-land en op de Theems in Londen.

Voor mij was Laitinen een perfect onder-werp voor een kort interview:

it’s my islAnd

2 4 J A N U A R I 2 0 11 11 : 11

9

A N T I I L A I T I N E N2

4 J

AN

UA

RI 2

01

1 1

1:1

1

voyage is heel anders. je bouwt nog steeds een eiland, maar deze keer reis je ermee rond. is deze reeks van performances eer-der een verkenning van het noma-disme in plaats van het territoriali-teitsbeginsel? Voyage is een beetje de beide. Het is

een fantasie in de zin dat je je eigen eiland hebt, maar tegelijkertijd ben je vrij om te gaan waar je maar wilt.

A L T E R NA

TU

RE

it’s my island documenteert je zoektocht om een paradijselijk eiland te bouwen in de Baltische Zee. heb je ook wat tijd genomen om van je eigen kleine territorium te genieten tussen het moment dat het werd gebouwd en de dag dat het werd verwoest door een storm? Of was het drie maanden lange bouwproces het belangrijkste voor je? Waren er nog andere mensen geïnteresseerd in een bezoek aan je eiland? Het hele project duurde drie maan-

den. De helft van de tijd was ik aan het bouwen en de andere helft was ik foto’s van het eiland aan het nemen. In die periode moest ik het ook telkens herstellen wanneer een storm het ver-nielde. Het was een klein eiland, dus eens het klaar was, gebeurde er niet veel, hoewel veel eenden het eiland gebruikten om er te rusten. Toen het eiland klaar was, heb ik wel enkele vrienden uitgenodigd om het te bezoeken. Het was een soort van vernissage voor mijn eiland. We waren er met een man of vijftien.

Foto

– A

ntii

Laiti

nen

Foto

– A

ntii

Laiti

nen

10

A N T I I L A I T I N E N

micronaties zoals het prinsdom sealand strijden om officieel erkend te worden, wat soms leidt tot diplo-matieke conflicten met omringende landen. heb je dat ervaren tijdens het varen op de theems, de mersey of ergens anders? ik las bijvoorbeeld dat je bijna werd gearresteerd door de londense politie. Wat is daar gebeurd en heb je elders ook soort-gelijke ervaringen gehad? Ik roeide met mijn palmeiland stroomaf-

waarts op de Theems met als doel door het centrum van Londen te varen. Na een paar kilometers liet de politie me voor het gebouw van de MI5 stoppen en werd mijn performance stilgelegd. Ze vroegen me of ik wist langs welk gebouw ik voer en ik zei “ja, dat is ongeveer waar ik langs wil varen”. Daar waren ze het niet mee eens, en zo trok-ken ze mij samen met mijn eiland terug stroomopwaarts de rivier op.Een jaar later was ik in Athene een eiland met kleine stenen aan het bouwen toen de politie opnieuw mijn performance stillegde. Omdat we niet dezelfde taal spraken, begreep ik niet wat het probleem was. Hoe dan ook, na een tijdje ging de politie weg en ik kon mijn project voortzetten.

Foto

– Antii Laitinen

Dat idee is typisch Fins. We hebben namelijk veel pijnbomen in Finland en bijna elke Fin bouwt als kind een kleine boot van schors. We nemen stukken schors en snijden die in de vorm van een kleine zeilboot. Ik wou een grotere boot van schors maken die ik echt kon gebruiken. Toen hij klaar was, voer ik ermee over de Baltische Zee.

ik was ook geïnteresseerd in het feit dat je ervoor kiest om schors te gebruiken om een aantal van je schepen te bouwen. is daar een reden voor?

11

24

JA

NU

AR

I 20

11

11

:11

A L T E R NA

TU

RE

A N T I I L A I T I N E N

Foto

– A

ntii

Laiti

nen

12

Opening Alter nAture: the unnAturAl AnimAl

2 9 J A N U A R I 2 0 11 1 9 : 3 0

13

29

JA

NU

AR

I 20

11

19

:30

A L T E R NA

TU

RE

14

De natuur wordt bedreigd. De natuur is aan het verdwijnen. De natuur wordt ontworpen, heruit-gevonden en geherdefinieerd. De natuur is een merk geworden... Een ding staat vast, de natuur is niet meer wat ze geweest is. Maar is de natuur ooit wel De Natuur geweest? Puur, onvervalst en authentiek? Omdat de mens mens is heeft hij altijd geprobeerd om de natuur te veranderen, te temmen, om ze naar zijn eigen behoeften te plooien en te doen groeien.

Tegenwoordig neemt de manipulatie van de natuur ongekende, soms bijna onwaar-schijnlijke proporties aan. Genetische manipulatie, geo-engineering en de synthetische biologie staan op het punt om de wereld zoals we die kennen te veranderen: ingenieurs achten het mogelijk een woud van 100 000 “kunstmatige bomen” te ontwikkelen dat binnen 10 tot 20 jaar kan worden ingezet om de werelduitstoot van koolstof te helpen absorberen1. Elders zijn wetenschappers bezig met proefbuisham-burgers2 die het houden en slachten van vee overbodig maken3. Over ongeveer 20 jaar zouden onze goeie ouwe apotheken vervangen kunnen zijn door stamcelban-ken. Je krijgt een diagnose en, in plaats van medicijnen, krijg je stamcellen toegediend

die in je lichaam uitzoeken wat de schade is en weefseltherapie toepassen4. Maar bijna elke wetenschappelijke door-braak brengt een eigen lijst van ethische bezwaren met zich mee. Terwijl Britse spionnen een goeie 70 jaar geleden plannen smeedden om doses oestrogeen in het voed-sel van Hitler te smokkelen om hem meer vrouwelijk en minder agressief te maken5, waren de dokters van de Führer bezig een superras voor het Derde Rijk te creëren.6 Het blijft dus de vraag of die labo-gekweekte hamburger meer is dan alleen maar duur “Frankenfood”? Zullen we nog steeds mensen zijn wanneer computerschakelingen

met de regelmaat van de klok in onze huid worden gestempeld?7 Moeten we applaudis-seren wanneer een vruchtbaarheids-dokter beweert een embryo te hebben gekloond met behulp van het weefsel van dode mensen8 ?

Het ziet ernaar uit dat de natuur nu nog

ingewikkelder is geworden...

1 http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8223528.stm

2 http://en.wikipedia.org/wiki/In_vitro_meat

3 http://www.msnbc.msn.com/id/45257771/ns/technology_and_science-

science/t/first-lab-grown-burger-coming-right-thatll-be/

4 http://www.independent.co.uk/news/science/scientist-predicts-stem-

cell-pharmacies-2024663.html

5 http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/world-war-2/8701034/

Revealed-sex-hormone-plan-to-feminise-Hitler.html

6 http://natgeotv.com.au/tv/twinMystery/

7 http://www.independent.co.uk/news/science/how-computers-will-

soon-get-under-our-skin-2336246.html

8 http://news.bbc.co.uk/1/hi/health/3614256.stm

nAtuur nu

1 2 F E B R U A R I 2 0 11 2 1 : 4 6

15

Nina Pope en Karen Guthrie over Cat Fancy Clubhttp://www.we-make-money-not-art.com/archives/2011/02/cat-fancy-club.php

Film: sOmeWhere

1 7 F E B R U A R I 2 0 11 1 9 : 4 0 A L T E R NA

TU

RE

Foto

– C

at F

ancy

Clu

b -

Een

So

mew

here

pro

ject

d

oo

r K

aren

Gut

hrie

enN

ina

Po

pe

(Pro

duc

tion

still

)

16

Met Prof. Dr. Robert Zwijnenberg, Ignace Schops, Prof. Dr. Ann Cuypers, Alexandra Daisy Ginsberg, Adam Zaretsky, Huib de Vriend, Prof. Dr. Catherine Verfaillie, Koen Vanmechelen, Dr. Ir. Rinie van Est, Prof. Dr. Frank Luyten, J.Paul Neeley, Dr. Philippe Jacobs, Dr. Berthold Rutz, Wauthier Robyns, Dr. Peter Raeymaekers

Alter nAture: designing nAture / designing humAn liFe / OWning liFe sympOsium

1 8 F E B R U A R I 2 0 11 8 : 3 5

U N I V E R S I T E I T H A S S E L T

Foto

– Z33

17

yAnn mArussiCh – Blue remix

1 2 M A A R T 2 0 11 2 0 : 0 0 A L T E R NA

TU

RE

K U N S T E N C E N T R U M B E L G I E

Foto

– V

ideo

stil

ls: K

unst

inlim

bur

g.b

e

18

leCture tuur vAn BAlen & revitAl COhen

2 2 M A A R T 2 0 11 2 0 : 0 0

19

Als je een pinguïn wil zien, dan ga je naar de dierentuin. Als je nieuws-gierig bent naar dinosaurussen en dodo’s, zal elk natuurhistorisch museum je kunnen informeren. Maar waar ga je heen als je meer wil weten over spinnenzijde-producerende geiten, anti-malaria muggen, fluorescerende zebravis-sen of het terminator-gen?

Op dit moment kan je enkel rekenen op het goeie ouwe internet, maar in juni opent het Center for PostNatural History eindelijk haar deuren voor iedereen die geïnteresseerd is in genetisch gemanipuleerde levensvormen. Het Center for PostNatural History is een publieksgerichte organisatie gewijd aan het

verzamelen, documenteren en tentoonstel-len van levensvormen die opzettelijk door de mens werden veranderd door middel van processen als selectief fokken en genetische manipulatie.Het centrum verzamelt bij voorkeur levende soorten in haar collectie. Als dat niet moge-lijk is, worden dode lichamen van organis-men van postnatuurlijke oorsprong vergaard en als die niet verkregen kunnen worden,

presenteert men video en fotografie.Samen met de permanente tentoonstelling en de onderzoeksfaciliteit voor PostNatuurlijke studies organiseert het centrum reizende tentoonstel-lingen die zich richten op het PostNatuurlijke vanuit thematische en regionale perspectieven.Tijdens mijn verblijf in Pittsburgh bracht ik een

bezoek aan Rich Pell, de directeur van het Center for PostNatural History.Het centrum was nog niet open toen ik Pell bezocht. De meeste beelden hieronder werden genomen in de tijdelijke studio waar de collectie wordt bewaard tot aan de grote opening.

intervieW met riChArd pell, direCteur vAn het Center FOr pOstnAturAl histOry

2 4 M A A R T 2 0 11 1 0 : 2 8 A L T E R NA

TU

RE

Foto

– R

égin

e D

ebat

ty

20

R I C H A R D P E L L

We willen ons belang niet onder-strepen door te beweren dat we de eerste zijn. Er zijn in feite verschil-lende natuurhistorische musea die tentoonstellingen hebben gehouden over postnatuurlijke thema’s, zoals de tentoonstelling over het ontstaan van gedomesticeerde paarden door het American Natural History Museum in New york, of gedomesticeerde gewas-sen, zoals de Seeds of Change expo-sitie in het National Museum of Natural History in Washington DC, of ook nog de transgene stier Herman, die te zien is in het Naturalis in Nederland. Dit zijn echter uitzonderingen op de regel. Geen van deze musea zijn actief aan het verzamelen of zijn geïnteresseerd in het verzamelen van gedomesti-ceerde of op andere wijze genetisch gemodificeerde organismen. De evo-lutionaire geschiedenis die begint met het ontstaan van de landbouw en het domesticeren van dieren en vervol-gens de genetische manipulatie en de synthetische biologie is gedocumen-teerd in stukjes en beetjes, maar niet op één centrale locatie. Voor zover wij weten zijn er geen andere musea met als missie het verzamelen en expose-ren van levensvormen die opzettelijk zijn veranderd door de mens.

hallo, rich! het Center for postnatural history (Cpnh) lijkt mij behoorlijk uniek, maar weet je of er elders in de wereld een centrum, instelling of groep is die iets soort-gelijks doet?

het is niet moeilijk te begrij-pen hoe iemand gefascineerd kan raken door deze gemodificeerde organismen, maar waarom heb je besloten om een Center for postna-tural history te openen? het is een enorm engagement. Ongeveer zeven jaar geleden leerde

ik het opkomende onderzoeksgebied

Foto

– Rég

ine Deb

atty

21

24

MA

AR

T 2

01

1 1

0:2

8R I C H A R D P E L L

Wanneer je leest over de roundup ready maïs, de triploïde Atlantische zalm of andere gemodi-ficeerde planten of insecten, is het moeilijk om geen oordeel te vormen. Al zijn sommige van de aanpassin-gen uiteraard vrij positief, zoals de mug die geen malaria overbrengt. toch heb ik tot nu toe geen kritiek in je discours kunnen opmerken. dus: wat is je positie of strategie? Ben je van plan om in je presentatie van de informatie zo neutraal mogelijk te zijn om het publiek toe te laten de puntjes zelf te verbinden?

van de synthetische biologie van Chris Voigt kennen. Op hetzelfde moment was ik evolutionaire biologie aan het onderzoeken en werd ik getroffen door het feit dat er zoveel middelen worden besteed aan het documenteren van de natuurlijke wereld, terwijl het aandeel van de mens in het veranderen van die levende wereld zo zelden aan het publiek gepresenteerd wordt. Toen ik de collecties van natuurhistorische musea onderzocht, merkte ik niet alleen dat nieuwe gemanipuleerde organismen in de collecties ontbraken, maar dat er bovendien weinig inte-resse was in het verzamelen ervan. De zeldzame uitzonderingen van Herman de Stier in Nederland of Dolly het schaap in Schotland wijzen allebei op de symbolische, iconische rol die deze organismen vaak kunnen spelen, terwijl de grote meerderheid van genetisch gemanipuleerde organismen ongedo-cumenteerd blijft. Dit is een belangrijke blinde vlek in het publieke bewustzijn die het waard is om te behandelen beschouwen.

Wij zien het als onze missie om de mensen hun eigen idee te laten vor-men. Een persoonlijke ontdekking kan immers een ongelooflijk transforme-

A L T E R NA

TU

RE

Foto

– R

égin

e D

ebat

ty

22

R I C H A R D P E L L

rende ervaring zijn. Taal die een a priori bepaald wereldbeeld inhoudt, kan een obstakel vormen bij het zoeken naar een eigen taal en begrippenka-der. Onze strategie houdt in dat we de postnatuurlijke wereld proberen te beschrijven zonder gebruik te maken van de taal van de industrie, de acade-mische wereld of het activisme. In de praktijk is dit niet altijd mogelijk, maar het blijft wel het ideale doel. Het vor-men van een eigen mening kan soms wel een frustrerende ervaring zijn. We worden wel eens benaderd door be-zoekers die maanden nadat ze één van onze tentoonstellingen hebben gezien nog steeds met een kwestie worste-len. Voor ons is dit bemoedigend. De vraagstukken zijn te belangrijk en te ingewikkeld om niet onze eigen ver-onderstellingen te bevragen en onze eigen ideeën op nieuwe manieren te kaderen.

23

Om een of andere reden miste ik twee tentoonstellingen die deel uitmaken van het vierledige Alter Nature project. En ik bonk nog steeds mijn hoofd op mijn keuken-tafel omwille van deze nalatigheid.

Ik miste Alter Nature: Harder, Better, Faster, Stronger in de niet-commerciële galerie voor hedendaagse kunst CIAP, waar de nadruk lag op het muterende menselijk lichaam. Veel van de kunstenaars en ontwerpers wiens werk ik bewonder toonden er enkele recente werken: Art Orienté Objet, Michael Burton, Revital Cohen, Paddy Hartley... Maar, aangezien ik hen in het verleden al geïnterviewd heb voor mijn blog, dacht ik ditmaal meer te weten te komen over de kunstenaars die ik niet kende met een paar vragen over de stukken die ze in Hasselt presenteerden. Gair Dunlop was een voor de hand liggende keuze vanwege zijn kritische en historische (haast retro-futuristische) be-nadering van wetenschappelijk onderzoek. Het werk van Marcia Nolte sprak dan weer

de fotografieliefhebber in mij aan. Ik moet bekennen dat ik even met weerzin werd ver-vuld door haar visie op ons toekomstig (en niet geheel onrealistisch) lichaam. Uitein-delijk heb ik Charlotte Jarvis geïnterviewd nadat ik een dramatische performance over de SOBA baby’s had gezien op de Gradua-tion Show aan het Royal College of Art in Londen in juni.

Ook miste ik Alter Nature: The Future That Never Was in het Modemuseum in Hasselt. Onder deze raadselachtige titel verkende de tentoonstelling de manier waarop wetenschappelijke innovatie het werk van modeontwerpers beïnvloedt (en soms ook vice versa). Ik interviewde slechts één enkele kunstenaar in deze tentoonstelling. Ik koos voor Suzanne Lee, omdat haar werk balan-ceert tussen zuiver modeontwerp en indus-trieel onderzoek. Maar ook omdat ik dacht dat ze, als auteur van het boek Fashioning the Future: Tomorrow’s Wardrobe, beter dan wie ook het thema van de tentoonstelling in een bredere context zou kunnen plaatsen.

tWee Alter nAture tentOOnstellingen gemist

2 5 M A A R T 2 0 11 9 : 1 0 A L T E R NA

TU

RE

C I A P / M O D E M U S E U M

HA

SS

EL

T

24

In de tentoonstelling in CIAP vind je een houten bureau, een Rolodex kaartsysteem, een vrolijke promotiefilm uit 1962... Retro objecten documenteren, becommentariëren en fictionaliseren een van de hoofdstukken uit de geschiedenis die leidden tot de ontdekking van het DNA. Het gaat om het pionierswerk van Maurice Wilkins in de röntgenstraaltechniek die het mogelijk maakte om de DNA-structuur te visualiseren en te ontcijferen.

Maar afgezien van die baanbrekende episode in de geschiedenis van de genetica, onderzoekt de installatie Century 21 Calling van Gair Dunlop de sociale context van de ontdekking van het DNA en verwijst ze naar de belofte dat wetenschappelijke ontdekkingen als deze zouden leiden tot een triomfantelijke toekomst.Dunlop is een fotograaf, videomaker en ‘interactief knutselaar’ en is ook Course Director aan de Time Based Art & Digital Film afdeling van de Dundee University. Hij was zo vriendelijk om tussen zijn werk in Dundee en een aantal tentoonstellingen in het buitenland door tijd vrij te maken om mijn vragen te beantwoorden:

tWentieth Century CAlling

2 5 M A A R T 2 0 11 1 5 : 2 6

25

G A I R D U N L O P

Kunstenaars die met wetenschap wer-ken hebben een interessante vrijheid, zolang hun rol niet illustratief wordt.Er is vaak een interessant spannings-veld tussen de meer grootstede-lijke medische stichtingen, zoals de Wellcome Trust bijvoorbeeld, en de perifere laboratoria en faciliteiten die zij financieren. De grootstedelijke me-dische stichtingen hebben ruimte voor reflectie en kritiek, terwijl de perifere laboratoria en faciliteiten eerder het gedenkwaardige, illustratieve (beschrij-vende) en ambachtelijke nastreven. John Latham’s idee van de ‘inciden-tele persoon’ is een nuttig concept

twentieth Century Calling ver-weeft hedendaagse gebeurtenis-sen, mediaverhalen en fragmenten over maurice Wilkins en zijn werk op het dnA gebied. hij was een fascinerend persoon. Wilkins was een fysicus en moleculair bioloog die bekendheid verwierf met zijn onderzoek naar de structuur van dnA. naar aanleiding van zijn be-trokkenheid bij het manhattan pro-ject werd Wilkins een tegenstander van de ontwikkeling van nucleaire wapens en was hij betrokken bij de oprichting van de British society for social responsibility in science.

ik vraag me af hoe kunste-naars die wetenschap, hetzij als een thema of als werkmiddel (kun-stenaars die werken in laboratoria en leven manipuleren, bijvoorbeeld) hanteren, hiermee omgaan. Wat is hun sociale verantwoordelijkheid in de wetenschap? hoe zie jij je rol als kunstenaar als je werkt op thema’s als vooruitgang, wetenschap, technologie? Wil je iets onthullen ? Bekritiseren? Observeren? Wijzen op problematische kwesties?

A L T E R NA

TU

RE

25

MA

AR

T 2

01

1 1

5:2

6

C I A P

Foto

– G

air

Dun

lop

26

G A I R D U N L O P

in een dergelijke situatie. Je identiteit en je interesseveld als kunstenaar kan medewerkers in onderzoeksfaciliteiten een beetje de mentale ruimte geven om af te stappen van de gebruikelijke “dit is wat we hier doen” idee en hen verder op de zaken doen doordenken. (Natuurlijk hebben veel mensen die in onderzoeksinstellingen en instellingen met beperkte toegankelijkheid tewerk-gesteld zijn ‘mediatraining’ gekregen waardoor ze moeilijker te bereiken en soms minder interessant zijn.)

In mijn geval hertraceerde mijn werk de afgelopen 10 jaar fundamen-tele persoonlijke bekommernissen en verplichtingen die mijn leven bepaald hebben. Ik ben opgegroeid in een nieuwe stad (Cumbernauld), waar het gevoel heerste dat we in een nieuwe toekomst leefden, ondanks de malaise van de late jaren zeventig.De werkloosheid was toegenomen en de toekomst leek geen oplossing te bieden. Nieuwe evoluties in biologie, militaire vliegvelden, automatisering, nucleaire rampen, al deze dingen leken heel echt. Ik heb vele jaren als een nogal nihilistische activist in antinucle-aire kringen vertoefd.Ik ben nu zeer geïnteresseerd in de vraag wie de mensen aan de andere kant van het hek zijn, waarin ze geloof-den, en hoe ze leefden en werkten. Dit alles willen weten had als gevolg dat ik hun geloof ben gaan delen, maar ik ben nu in staat om werkelijk nieuwsgie-rig te zijn in plaats van strijdlustig.

Foto

– Gair D

unlop

27

Medische en technologische ont-wikkelingen hebben, door ons te beschermen tegen de brutaliteit van onze omgeving, ons vele van de problemen die gepaard gaan met natuurlijke selectie bespaard.

Volgens professor Steve Jones, geneticus aan het University College London, is het proces dat Charles Darwin in zijn essay van 1859 On the Origin of Species beschrijft, nog steeds actief. Hij gelooft dat de “natuurlijke selectie, als ze niet gestopt is, op zijn minst is vertraagd.” Andere onderzoekers gaan nog verder en beweren dat de menselijke

evolutie gedreven wordt zowel door de ma-nier waarop we in staat zijn om de wereld te veranderen als door de natuur.

De verontrustende foto’s van Marcia Nolte lijken deze theorie te illustreren. Haar por-tretserie Corpus 2.0 toont een menselijk lichaam dat zich heeft aangepast aan een aantal van de meest wijdverspreide produc-ten, technologische gadgets en modetrends. De foto’s zijn vanuit esthetisch oogpunt verleidelijk, maar het scenario dat ze geacti-veerd hebben in mijn hoofd maakte me een beetje misselijk.

intervieW met mArCiA nOlte

2 6 M A A R T 2 0 11 1 8 : 2 2 A L T E R NA

TU

RE

C I A P

28

M A R C I A N O L T E

De portretten zijn een reflectie op wat ik de technologie, de mode en het dagelijks gedrag zie doen met het menselijk lichaam. Ik wil de mensen niet choqueren met mijn portretten, maar ik denk dat het belangrijk is om hen bewust te maken van hoe factoren zoals technologie en mode het gedrag van de mens tegenwoordig beïnvloe-den. Ik denk dat de combinatie van lichaam en technologie meer en meer zal voorkomen in de toekomst, dat we onze ogen niet mogen sluiten voor de veranderingen van het menselijk lichaam.

Ik vind het belangrijk dat de design-industrie zelf, naast haar eigen ont-wikkelingen, ook een richting ziet die reageert op deze ontwikkelingen. Ze kan er de voordelen van overnemen om te zoeken naar nog betere oplos-singen. De technologie moet leren van het menselijk lichaam en vice versa. Beide werelden moeten weten dat ze een belangrijke relatie met elkaar hebben die niet ongedaan kan worden gemaakt. Ik denk dat mijn portretten mijn nieuwsgierigheid naar de ontwik-kelingen in de technologie en de mode weerspiegelen. En naar mijn mening is ‘nieuwsgierig’ in deze context een optimistisch bijvoeglijk naamwoord.

hallo marcia! een aantal van de portretten die je hebt gemaakt zijn enigszins verontrustend. Weer-spiegelen zij een visie die je zou kunnen hebben op technologie, mode en, meer algemeen, de tijd waarin we leven? Ben je optimis-tisch of hebben je foto’s tot doel de donkere kanten van de technologie en de mode te weerspiegelen?

parallel met de technolo-gische vooruitgang zijn we ook getuige van een sterke nadruk op

29

M A R C I A N O L T E

Als we praten over evolutie praten we over survival of the fittest. Vanuit een geschiedkundig oogpunt zou-den we kunnen zeggen dat het feit dat de mens minder lichaamshaar kreeg vreemd was om te zien, maar misschien ook een teken van een positieve ontwikkeling. Dus, als je een persoon ziet met een ‘Touch-it thumb’ met een extra duimkootje, dan denk je van “wow, die persoon is een super-sms’er, hij heeft extra beweeglijkheid, wat zou er nog handig aan zijn en wat zouden de voordelen zijn voor mij”.Natuurlijk zal het enige tijd duren om deze evolutionaire veranderingen te accepteren, maar ook de schoon-heidsidealen veranderen door evolutie.

Mijn portretten tonen een hypothetisch beeld dat je aanspoort om na te den-ken over een diversiteit van vragen en mogelijke antwoorden op die vragen. Ik denk dat het mogelijk is dat deze nieuwe lichaamsvormen, die meestal gepaard gaan met afwijkingen, geas-socieerd kunnen worden met moed, goedheid, superhelden, en opnieuw mooi gevonden kunnen worden.

uiterlijkheid. schoonheid lijkt gede-finieerd te worden volgens steeds strengere en soms engere normen. jeugd, gestalte , huidskleur, lange benen... heb je nagedacht over hoe de aanpassing van het lichaam aan de technologie kan samengaan met die strenge schoonheidsca-nons? Zou ons idee van schoonheid evolueren? net zoals pneumatische artificiële borsten of lippen, hoe opvallend ze ook mogen zijn, ons tegenwoordig niet meer lijken te choqueren maar, integendeel, als begeerlijk worden beschouwd?

A L T E R NA

TU

RE

26

MA

AR

T 2

01

1 1

8:2

2

C I A P

Co

rpus

2.0

‘Hea

d-p

hone

ear

’, 20

08

in D

e S

tand

aard

(8

dec

emb

er 2

010)

30

Enkele weken geleden bracht ik een bezoek aan Suzanne Lee in haar atelier, op een steenworp van het Tate Modern. Ik dacht dat ze de meest geschikte persoon was voor een onderlegd en gevat commen-taar op de tentoonstelling Alter Nature: The Future that Never Was in het ModeMuseum in Hasselt.

Suzanne is modeontwerpster, voormalig Senior Research Fellow in Mode en Textiel aan het Central Saint Martins en de auteur van een boek over de toekomst van de mode. Vandaag werkt ze aan een onderzoek over Biocouture, een methode waarbij men een bac-teriële / groene theeoplossing gebruikt om textiel te kweken. Ik betrad haar atelier met het idee dat we over technologie, toekomst en jurken zouden spreken, maar in plaats daarvan ging het gesprek ging over de menselijke, ecologische en ethische kosten van de mode-industrie.

Het project van Suzanne Lee wordt volledig gedreven door een ecologische ambitie: kunnen we de afvalstroom uit de kleding-productie verbannen? Kunnen we uit dat afval iets nieuws produceren? Biocouture bewijst dat het kan, aangezien cellulose een afvalproduct is van de bacteriële vertering van suiker. Bovendien zorgt Biocouture voor een aanzienlijke vermindering van het aantal processen die nodig zijn om een stuk

stof te maken. Tegenwoordig worden alle stadia van de productie van een kledingstuk van elkaar gescheiden. Met Biocouture zou er slechts één stadium zijn.

Verrassend genoeg staat de mode-industrie niet te springen om geld te investeren in de ontwikkeling van het Biocouture-materiaal. Prestigieuze modehuizen contacteren

Lee regelmatig om met haar samen te werken, maar wat ze willen is een kant-en-klaar te snijden en te gebruiken materiaal. In tegenstelling tot andere designdisciplines lijkt modeontwerp niet echt bezig met het hele onderzoeks- en ontwikkelingsproces. Biocou-ture is echter een langetermijn-onderzoek, waardoor het niet binnen het tijdschema van de modeshows past. Het materi-aal is verleidelijk, sensueel en ecologisch, maar er zijn ook

vele aspecten die nog problematisch zijn. Zo is het materiaal niet stabiel, wordt het bio-logisch afgebroken en verandert het onder invloed van vochtigheid. Een ander probleem is dat patroonsnijders nog niet opgeleid zijn om met dit materiaal te werken. De biocouture-technologie is met andere woorden nog niet aan massaproduc-tie toe. Suzanne werkt momenteel aan een oplossing om de ongemakken op te lossen en is onder andere op zoek naar een manier om een meer waterafstotende cultuur te ontwik-kelen om de bacteriën in te kweken.

BiOCOuture – een BeZOek AAn de studiO vAn suZAnne lee

2 7 M A A R T 2 0 11 8 : 4 6

Foto

– Rég

ine Deb

atty

31

A L T E R NA

TU

RE

27

MA

AR

T 2

01

1 8

:46

M O D E M U S E U M

32

Forgive Us Our van Charlotte Jarvis vertelt het aangrijpende verhaal van de SOBA baby’s. Ongeveer twintig jaar geleden werd een testgroep van kinderen – nu bekend als de SOBA baby’s – genetisch gemodificeerd in het kader van een programma dat hebzucht, lust en woede wilde uitroeien. Het uiteindelijke doel van dit wetenschappelijke experiment was het elimineren van sociale wanorde en burgerlijke ongehoorzaamheid in Groot-Brittannië.

De SOBA baby’s zijn nu volwassen en hebben nog steeds moeite om hun aandoening te aanvaarden. Onderzoekers in de synthetische biologie hebben hun lichaam gemanipuleerd, zodat ze bij de eerste tekenen van hebzucht huiduitslag,

blauwe plekken en hevige neusbloedingen krijgen. Eender welk lustgevoel of zelfs maar opwinding wordt afgestraft met flauwvallen en gezwollen geslachtsdelen. Een boze SOBA baby zal niet in staat zijn te schreeuwen, want bij elke poging om hun stem te verheffen kunnen zij slechts een jammerlijk hoog en piepend geluid voortbrengen.

SOBA (Science Of Behavioural Alteration) is uiteraard een fictief wetenschappelijk experiment, maar Jarvis heeft het bijna tastbaar gemaakt door haar reeks van teksten, films, foto’s, performances en een boek. Op deze manier nodigt ze ons uit om ons volledig te laten onderdompelen in een vaak satirisch scenario en om onze positie binnen het huidige media-wetenschappelijke klimaat te herzien.

FOrgive us Our

3 0 M A A R T 2 0 11 8 : 4 6

33

C H A R L O T T E J A R V I S

Voor mij kan er geen betekenisvol onderscheid worden gemaakt tussen kunst, design, sciencefiction of een ander genre. Voor mij maakt het niet uit of mijn werk het een of het ander wordt genoemd, of nog beter, beide. Mijn werk bevindt zich altijd op de grenzen van verschillende genres. Ik denk dat ik mezelf in gebieden be-geef die niet duidelijk gedefinieerd zijn omdat je in die gebieden een echt kritisch perspectief kan krijgen, zowel op wat je maakt als op het onderwerp dat je probeert te ontleden. Werk dat niet eenvoudig te definiëren is, heeft als voordeel dat het niet zo gemak-kelijk zonder na te denken kan worden geconsumeerd. Je moet er een beetje op kauwen om te weten hoe je het moet benaderen. Natuurlijk kan het dan ook gezien worden als pretentieus of intimiderend. Ik probeer dit tegen te gaan door mijn werk rechtstreeks meer bevredigend te maken op een andere manier – bijvoorbeeld door het gebruik van humor. Tijdens mijn BA heb ik veel feministische theorieën gelezen en zo heb ik Teresa de Lauretis ontdekt. Ik zou graag hebben dat mijn werk samenvalt met haar beschrijving van

hallo Charlotte! de sOBA-experimenten die de basis vormen van je scenario zijn gericht op het uitroeien van hebzucht, lust en woede. Wat mij opvalt bij het pro-ject is dat het bijna een sciencefic-tion verhaal zou kunnen zijn. het is een fascinerend verhaal, het rekt de wetmatigheden van de wetenschap net genoeg om nog geloofwaardig te zijn, maar het is tegelijkertijd een designproject. kan je ons vertellen wat van Forgive us Our een design- of kunstproject maakt in plaats van sciencefiction?

A L T E R NA

TU

RE

30

MA

AR

T 2

01

1 8

:46

C I A P

34

C H A R L O T T E J A R V I S

Onze informatie over wetenschap-pelijke verwezenlijkingen komt niet van de wetenschappers zelf, maar via kranten, het internet en televisie. Het mechanisme waarmee de media die informatie doorgeven heeft me altijd geboeid. Veel van mijn werk wil dat proces verduidelijken en gebruikt technieken zoals satire en nabootsing om de resultaten te bekritiseren. Het project heeft ook te maken met het thema van de waarachtigheid. Ik wilde een project waarin wetenschappelijk feit en sciencefiction onderling verwis-selbaar en niet van elkaar te onder-scheiden zouden zijn. Dit is volgens mij al een feit in een groot deel van de roddelpers, dus die context leek zeer toepasselijk. Tot slot gebruik ik heel vaak humor in mijn werk. Ik denk dat het een ongelooflijk doeltreffend instrument kan zijn, vooral wanneer het gaat om complexe of theoretische materie. De overdrijving die inherent is aan de stem van de media – zij het The Sun of New Scientist –creëert een he-leboel mogelijkheden om een verhaal komisch te brengen.

Waarom heb je gekozen om het project te benaderen aan de hand van krantenknipsels? Waarom deze nadruk op de manier waarop de media wetenschappelijke verwe-zenlijkingen filtert?

een “poging om nieuwe ruimtes voor discours te creëren, de culturele verha-len te herschrijven en de voorwaarden voor een ander perspectief te definië-ren – een zicht van ‘elders’”.

35

Tuur Van Balen en Revital Cohen houden een dubbeltentoonstel-ling in Z33. Ze presenteren zo-wel afgewerkte projecten als ‘in progress’ onderzoeksprojecten. De tentoonstelling Alter Nature: The Unnatural Animal onderzoekt de vooruitgang in de biowetenschap en -technologie, maar ook hun in-vloed op onze normen en waarden. Hopelijk heb ik een kans om hen nog eens te spreken voor Z33 de tentoonstelling sluit.

Intussen richt deze bijdrage zich op het meest recente werk van Tuur Van Balen, Cook Me – Black Bile, waarin hij met behulp van bloedzuigers zijn eigen bloed gebruikt om te koken. Bekijk de video om te zien of je meer details van het project kan verteren:http://www.vimeo.com/19400225

Cook Me – Black Bile is een poging om de syn-thetische biologie en de nieuwe interacties die ze kan teweegbrengen in ons lichaam deel te laten uitmaken van een recept dat onze gevoelens van melancholie zou controleren. Tuur legde het me als volgt uit: “Door het DNA van de gist die in het recept gebruikt wordt ‘te programmeren’, wordt de gist een biosensor. Wanneer de gist dus gebruikt wordt om de bloedzuigers te mari-neren, kan het een groot aantal hormonen en chemische stoffen in je bloed meten die betrekking hebben op je stemming. Daarbij kan de gist ook worden geprogrammeerd om serotonerge stoffen (chemische stoffen die de serotonineniveaus beïnvloeden) te bio-synthetiseren op basis van wat het voelt.”

Het voordeel van deze op maat gemaakte gist ten opzichte van door artsen voorge-schreven pillen om het serotonine-niveau

te beïnvloeden, is dat de voorgeschreven geneesmid-delen voor elke persoon steeds vergelijkbare hoeveel-heden en samenstellingen van chemicaliën aanbieden. Synthetische biologie, daar-entegen, maakt het mogelijk om deze (emotionele) erva-ring af te stemmen op een welbepaalde persoon en een welbepaald tijdstip.

Om even terug te komen op het recept. Tuur heeft

speciaal een instrument ontworpen dat de bloedzuiger toelaat zich te voeden op de onderarm en dat vervolgens gebruikt wordt om een mousse van bloed te bereiden.

COOk me – BlACk Bile

3 A P R I L 2 0 11 1 5 : 4 3 A L T E R NA

TU

RE

Foto

– T

uur

Van

Bal

en

36

De bloedmousse is het product van de reac-tie van het lichaam van de parasiet met de gistmarinade en het lachgas.De bloedmousse wordt opgediend met oesterzwammen, een aalbessensaus en bloedzuring.Het recept is gebaseerd op de theorie van de vier temperamenten van Hippocrates. Hippocrates zag het lichaam als een entiteit bestaande uit vier basisstoffen: gele gal, bloed, slijm en zwarte gal. Deze theorie in-spireerde de latere aderlating, een medische praktijk gericht op het herstellen van zowel

de lichamelijke als de geestelijke gezond-heid door het weer in balans brengen van deze lichaamssappen. Elke stof is gekoppeld aan een specifiek temperament. Zwarte gal (gr. Melan chole), de fictieve van deze vier vloeistoffen, roept het melancholische humeur op.

Cook Me – Black Bile onderzoekt de ruimte tussen het oude geloof en de ongekende toekomst, tussen onzin en wetenschap, de keuken en de apotheek.

Foto

– Tuur Van Balen

37

A L T E R NA

TU

RE

3 A

PR

IL 2

01

1 1

5:4

3

Foto

– T

uur

Van

Bal

en

38

Toen ik het interview van Jan Boelen, artistiek directeur van Z33, met ontwerper Revital Cohen bekeek, werd mijn nieuwsgierigheid geprikkeld door een van de projecten die ze kort besprak.

Ready-to-use Models, work in progress, focust op de SERT Knock-out rat, een labo-hulpmiddel dat genetisch werd ontworpen om voortdurend depressief te zijn. De ratten, die kunnen worden besteld via online catalogi, zijn zodanig gemanipuleerd dat ze niet in staat zijn serotonine, het hormoon dat gevoelens van tevredenheid en geluk regelt, op te nemen.

Revital ontwierp een grote speelkooi in een poging om het sombere kleine knaagdier wat gelukkiger te maken en plaatst terwijl vraagtekens bij de variërende rollen tussen dier en object.Ready-to-use Models stelt de huidige definities van levende wezens in vraag. Wordt een gemanipuleerd organisme een object, een product, een dier of een huisdier? Welke gevolgen heeft de keuze van definitie voor onze waarnemingen, gevoelens en gedragingen met betrekking tot levende wezens?

Ik vroeg Revital om ons meer te vertellen over dit project:

the serOtOnin knOCk-Out rAt

2 6 A P R I L 2 0 11 1 8 : 4 2

39

Deze installatie is het begin van een groot project dat ik aan het maken ben rond het thema van het ontworpen dier. Ik heb jaren onderzoek gedaan naar het bestaan van ‘levende produc-ten’ en ben op Genoway gestuit toen ik de wettigheid van transgene soor-ten in Europa onderzocht. Aangezien deze diensten of producten bestaan, zijn ze waarschijnlijk legaal, maar naar ik vermoed enkel in een experimen-tele omgeving. Ik neem aan dat het designprincipe achter het manipuleren van deze knaagdieren ervan uitgaat dat het gerechtvaardigd is om een dier ongelukkig te maken als het kan leiden tot de afschaffing van ongelukkigheid bij de mens. Ik weet niet zeker of ik het eens ben met dit idee, maar ik vind deze ontworpen dieren, die tal van bio-ethische vraagstukken oproepen, fascinerend.

ik was geschokt en geïntri-geerd door die arme serotonine knock-out rat. hoe heb je het be-staan ervan ontdekt? ik weet zeker dat mijn vraag naïef zal klinken, maar is het wel wettelijk om een rat zo te manipuleren dat het een angstig en verdrietig bestaan zal leiden?

R E V I T A L C O H E N

je ontwerp probeert een om-geving te creëren die de rat enige verlichting van haar angsten zou moeten bieden. je lijkt er tezelf-dertijd van bewust dat deze gulle poging om de rat ‘gelukkig’ te ma-ken gedoemd is om te mislukken. Waarom bouwde je dan dit amuse-mentspark voor de rat? Wat heb je willen uitdragen met dit project? Ik ben erg geïnteresseerd in de taal die

gebruikt wordt in de productie en han-del van ontworpen dieren, dat is echt de taal van de handel en marketing van objecten. Ik wilde zien wat er zou gebeuren als ik dit biologische product

A L T E R NA

TU

RE

26

AP

RIL

20

11

18

:42

40

zou behandelen als een dier. Vandaar de zeer naïeve poging om de rat te proberen op te vrolijken, een empa-thische impuls die we voorbehouden voor levende wezens. De voorspel-bare nutteloosheid van deze poging belicht de essentie van dit schepsel als een niet-dier, een bio-product, en opent vele vragen over de aard van deze soorten en hoe we verondersteld worden ermee om te gaan. Voor mij vormt de installatie een begin voor het vastleggen van een nieuwe taxonomie van wezens die de grenzen tussen object en dier doen vervagen.

R E V I T A L C O H E N

41

In Z33 toonde Revital Cohen ook een video die precies het tegenovergestelde van de com-modificatie van de rat laat zien: een reeks producten ontworpen om te worden behandeld als echte huisdieren, van De Tamagotchi tot de ‘Fur Real Friends’ robots. Dit is een screen-shot uit een reclamefilmpje voor dit laatste: ‘Pets without the Poop’.

http://www.youtube.com/watch?v=0chq2crnzug

pets WithOut the pOOp!

2 8 A P R I L 2 0 11 1 4 : 4 7 A L T E R NA

TU

RE

42

Opening kris verdOnCk + perFOrmAnCe shell

3 0 A P R I L 2 0 11 1 9 : 3 0

43

K R I S V E R D O N C K EX

HIB

ITIO

N #

13

0 A

PR

IL 2

01

1 1

9:3

0

44

Opening numen/FOr use – net

2 J U L I 2 0 11 1 5 : 0 0

45

2 J

UL

I 20

11

15

:00

N U M E N / F O R U S E NE

T

46

Tot nu toe was het werk van Kris Verdonck meestal een privilege voor de theaterliefhebbers, maar Z33 nodigde de theatermaker en beeldend kunstenaar uit om haar binnenruimtes te vullen met prachtige machines, installaties, video’s en zelfs een metaforische tuin gevuld met enkele van de meest invasieve niet-inheemse planten diersoorten in België. Het is de eerste ‘galerie’tentoonstelling van de kunstenaar. Vandaar de titel EXHIBITION # 1.

Kris Verdoncks werken zijn ongelooflijk stimulerend omwille van hun originaliteit en poëzie, maar al snel wordt ook hun donkere ondertoon duidelijk. Het werk van Kris Verdonck richt zich op de verwarring van de mens in een vervreemde wereld als gevolg van de technologische ontwikkeling. De spanning tussen mens en machine, tussen levende soorten en dode materialen, creëert een sfeer van Unheimlichkeit of ongemak. Deze ‘huidige toestand van de wereld’ – met zijn milieuproblemen, ecologische rampen en oorlogen – is het centrale thema in zijn oeuvre. In zijn solotentoonstelling in Z33 richt Kris Verdonck zich enerzijds op de verwarring en de vervreemding van de mens in zijn omgeving. Anderzijds behandelt hij de verwarring van de wereld zelf waarin de

Apocalyps al heeft plaatsgevonden.

EXHIBITION #1 was een uitdaging om tebewijzen dat Verdoncks werken sterk genoegwaren om op zich te staan in een hedendaagse kunstsetting. Ik had nooit eerder één van zijn werken in het theater gezien, en dus had ik geen vooroordelen of verwachtingen. Wat ik zag waren, boeiende video’s, prachtige installaties en een heuse robot.

Het meest verbazingwekkende moment voor mij was toen ik in de grote zaal op de eerste verdieping van Z33 kwam. De ruimte was

gevuld met de apparaten en voorwerpen die door de kunstenaar voor live shows waren ontwikkeld, maar waarvan de meeste normaal gesproken achter de schermen gehouden werden. Ondanks het feit dat de machines vaak op Middeleeuwse

(martel)tuigen lijken, zijn het vaak hoogtechnologische objecten die complexe functies vervullen. Ze vormen een groot contrast met de extreem esthetische beelden die ze produceren.Het machineoverzicht van Kris Verdonck belicht het spanningsveld tussen mens en machine in de huidige maatschappij. Welke relatie kunnen/moeten/willen mensen aangaan met de technologie? Hoe moeilijk is de evenwichtsoefening tussen menselijke controle en onderwerping aan machines?

kris verdOnCk’s mAChineriemAgAZijn

1 9 A U G U S T U S 2 0 11 1 4 : 4 7

47

19

AU

GU

ST

US

20

11

14

:47


HIB

ITIO

N #

1

49

19

AU

GU

ST

US

20

11

14

:47


HIB

ITIO

N #

1

50

De Europese Unie definieert soorten die buiten hun natuurlijke verspreidingsgebied gedijen en een bedreiging vormen voor de biologische diversiteit als ‘invasieve exoten’ (invasive alien species).

Uit de lijst van IAS selecteerde theatermaker en beeldend kunstenaar Kris Verdonck planten, schaaldieren, insecten, vissen, amfibieën, vogels en andere organismen die in België leven. Die bracht hij allemaal samen in een grote binnentuin op de eerste verdieping van Z33. Het resultaat is een kunstmatige wildernis van bamboe, papegaaien, kikkers, Japanse duizendknoop en kleine bomen met blauwe bessen. Voor je binnengaat, word je uitgenodigd om witte rubberen laarzen, handschoenen en een laboratoriumjas aan te trekken. Alsof je op het punt staat een besmette ruimte te betreden? Of misschien is het de ruimte die niet mag worden besmet door jou? De mens is per slot van rekening verantwoordelijk voor de eventuele ecologische schade veroorzaakt door niet-inheemse soorten. Het is de mens die deze soorten in de nieuwe habitat binnengeleid hebben, al dan niet opzettelijk (bijvoorbeeld door bij het verlaten van Z33 zaden mee te dragen die de lokale fauna zouden kunnen overwoekeren). Zeker is echter, dat de cleane antichambre in al haar witheid en hygiëne een opvallende tegenstelling vormt tegenover de rommelige

en veelkleurige tuin. Niemand kon het effect beter hebben georkestreerd dan een theatermaker als Verdonck. Als je eenmaal binnen bent, is het makkelijk om te vergeten dat je met ‘invasieve exoten’ te maken hebt.

De tuin van Verdonck opende in mei en zag eruit als een klein stukje van de tuin van Eden. Vol met weelderige bloemen, groene papegaaien, kleurrijke planten, vrolijke amfibieën en mysterieuze besnorde vissen. Toen ik de tentoonstelling een week geleden bezocht, was de plek nog steeds verbazingwekkend, maar eerder op een post-apocalyptische manier. Het voelde een beetje verlaten aan. De fauna en flora werden goed verzorgd, maar de bloemen waren aan het verwelken, de kikkervisjes verdwenen en de parkieten moesten worden weggehaald omdat ze elke bloem of vrucht waar ze hun snavels konden inzetten, opaten.

Het trieste resultaat van het experiment was niet gepland, maar het leert ons zeker een les. Deze binnentuin verkent vervreemding, de niet-aflatende bemoeienis van de mens met de natuur. Maar, zoals de catalogus van de tentoonstelling stelt: “Het doel van EXOTE is niet om zich te positioneren binnen het wetenschappelijk debat over biologische invasies, maar om een metafoor te zijn om na te denken over onze interactie met de omgeving waarin we leven.”

exOte, een Binnentuin vOOr invAsieve exOten

2 1 A U G U S T U S 2 0 11 1 8 : 1 5

51

21

AU

GU

ST

US

20

11

18

:15


HIB

ITIO

N #

1

53

21

AU

GU

ST

US

20

11

18

:15


HIB

ITIO

N #

1

55

1

Vierentwintig konijnen reisden in 1859 vanuit Europa naar Australië om een jager te plezieren. Tien jaar na hun invoering waren er al zoveel konijnen, dat er jaarlijks twee miljoen konden worden doodgeschoten of gevangen zonder dat dit een merkbaar ef-fect had op de konijnenpopulatie. Europese konijnen hebben geen natuurlijke vijanden in Australië en hun impact op de ecologie is desastreus. De jachtprooi werd dus al snel niets meer dan ongedierte dat met alle middelen moest worden uitgeroeid. De arme dieren zijn intussen zo gehaat dat de paashaas (Easter Bunny) is vervangen door de Easter Bilby (langoorbuideldas).

http://en.wikipedia.org/wiki/Easter_Bilbyhttp://members.optushome.com.au/bil-bies/images/bilbies_not_bunnies.jpg

2

Oorspronkelijk waren halsbandparkie-ten, de groene exoten, een louter Brussels fenomeen. De eerste broedende halsband-parkieten werden al in 1966 gespot in het park van Tervuren. De echte start van de Belgische parkietenkolonie kwam er echter in 1974. Guy Florizoone, destijds directeur van de Brusselse Meli-zoo aan het Atomium, liet toen vijftig exotische vogels los, omdat Brussel volgens hem “wat meer kleur kon gebruiken”. Enkel de halsbandparkieten waren bestand tegen onze koude winters, de andere vogels overleefden het experiment niet. Tegen 1984 vlogen in de hoofdstad al 250 parkieten rond, in 1988 was dat aantal verdubbeld en nu telt de populatie meer dan 7000 vogels.

http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=Q51A3F57

tWee eChte verhAlen Over invAsieve sOOrten

2 4 A U G U S T U S 2 0 11 1 4 : 2 5 K R I S V E R D O N C K EX

HIB

ITIO

N #

1

56

Ik wilde Kris Verdonck contacteren voor een interview, maar toen las ik het interview dat Marianne Van Kerkhoven met hem deed voor de bezoekersgids van Z33. Zij was geïnteresseerd in net diezelfde dingen als ik.

een intervieW met kris verdOnCk

2 8 A U G U S T U S 2 0 11 1 5 : 1 2

57

Dat is het grote experiment van deze tentoonstelling. Ik hoop dat er niet veel verandert, maar weten doen we dat niet. In het theater heeft tijd een grote impact op het werk: het gaat daar meestal om een theatrale tijd die het publiek ervaart of doormaakt. Of er nu een object, een video of een toneel-stuk getoond wordt, in een theaterzaal wordt aan het publiek gevraagd om daar gedurende een afgebakende tijd naar te kijken. Die dynamiek beïnvloedt de perceptie. Een theaterbezoeker kijkt anders dan iemand die zelf kan beslis-sen om weg te gaan. In de half op-gesloten verduisterde ruimte van het theater is de sociale druk om niet weg te gaan veel groter: ook dat beïnvloedt de perceptie. De figuren die ik creëer – of ze nu gefilmd of live aanwezig zijn – doen meestal een zeer beperkt aantal handelingen. Ook op hen heeft tijd en duur een grote impact. In een context van beeldende kunst zal de kwaliteit van het beeld wellicht aan belang win-nen. Maar eigenlijk weet ik het niet.

marianne van kerkhoven: jouw werk bevindt zich op de grens tussen beeldende kunst en theater. tot nog toe werd het vooral in the-aterzalen getoond. dit is je eerste grote tentoonstelling. denk je dat je beelden in deze andere context een verschuiving in betekenis zullen ondergaan?

K R I S V E R D O N C K

je wordt hier wel geconfron-teerd met toeschouwers die tot een ander ‘circuit’ behoren dan de theaterbezoekers. Daar ben ik heel benieuwd naar. Je kan

mijn ‘theaterstukken’ zoals I/II/III/IIII of END – en ook vele van mijn perfor-mances – beschouwen als één grote installatie die binnen een theatrale context getoond wordt. Voor mij zijn het alleszins ‘installaties’. Mensen die vertrouwd zijn met beeldende kunst

28

AU

GU

ST

US

20

11

15

:12

EX

HIB

ITIO

N #

1

58


hebben daar minder moeite mee, terwijl een theater- of danspubliek toch graag een evolutie of zelfs een verhaal in de figuren wil zien. De ‘beeldende-kunst-manier-van-kijken’ werkt dus zeer goed bij mijn theaterprojecten of performances. Ik ben dan ook be-nieuwd hoe die relatie met het publiek in een huis voor actuele kunst gaat werken. Het gaat mij echt om wat er op het ervaringsmoment binnen in de toeschouwer gebeurt. Bijvoorbeeld bij het rondlopen in de installatie EXOTE, in die tuin vol invasieve exoten, kan je moeilijk beweren dat er ‘een klassieke theatrale spanning’ in de lucht hangt.in het theater ben je vooral

met je ogen en je oren bezig; in die tuin worden al je zintuigen aange-sproken. De laatste dertig jaar hebben kunste-

naars die installaties maken wel de be-doeling het publiek iets met meerdere zintuigen te laten beleven. Alsof je zou binnenstappen in een schilderij. EXOTE is een installatie waarin je rondwandelt en waarvan je zelf deel gaat uitmaken.het is niet alleen een totaaler-

varing voor de toeschouwer, maar exOte gaat ook zijn grenzen als kunstwerk te buiten. Het hele productieproces, zowel voor

als na de tentoonstelling, maakt deel uit van het werk. Het zoeken naar de planten en de dieren, het in acht nemen van veiligheidsvoorschriften, het beschermen van medewerkers, toeschouwers en omgeving, het ver-nietigen van de planten, het opruimen achteraf… Het is allemaal deel van de installatie. We moeten ons ervan bewust zijn dat de hele omgeving – niet alleen Z33, maar ook Hasselt en omstreken – potentieel beïnvloed kan worden door dit werk. De invasieve exoten moeten binnen de muren van de zaal gehouden worden. Als we ze loslaten, kunnen ze op een heel directe

59

manier schade berokkenen aan de omgeving. Bij een ‘performance’ gaat het telkens om iets ‘echts’, iets dat niet ‘gespeeld’ wordt, maar reëel is. De tuin is een reëel en gevaarlijk ‘object’; een situatie waar je niet licht mee kan omgaan; een omgeving waarbin-nen entiteiten aanwezig zijn die bij de bezoekers directe fysieke letsels kunnen veroorzaken. Wie bijvoorbeeld de reuzenberenklauw aanraakt, kan brandwonden oplopen.


het volledige interview is terug te vinden op de website van Z33.

Marianne van Kerkhoven (1948) was één van de eerste dramaturgen in het Nederlandstalig theaterveld. In het begin van haar loopbaan maakte zij politiek theater met het gezelschap Het Trojaanse Paard. Vanaf halverwege de jaren 80 werkte zij bij het Kaaitheater in Brussel met ver-schillende choreografen en theatermakers. Ze publiceert regelmatig over theater en dans.

EX

HIB

ITIO

N #

12

8 A

UG

US

TU

S 2

01

1 1

5:1

2

60

“Multidisciplinair”, “interdisciplinair”, “crossdisciplinair” en “transdisciplinair” zijn vandaag zulke hippe termen dat je zou verwachten dat ze deel uitmaken van de modus operandi van musea en andere kunsthuizen, en dat het niet blijft bij de aanvraagformulieren die kunstenaars invullen bij hun zoektocht naar een nieuwe opdracht. Toch heb ik soms het gevoel dat de grenzen tussen de creatieve disciplines groter zijn dan ooit tevoren.

Acht jaar geleden, toen ik begon met bloggen met het enthousiasme van de neofiet, werd ik keer op keer gewezen op de tweedeling in de hedendaagse kunstwereld. Aan de ene kant heb je de hedendaagse kunstwereld met de grote K - de kunst die je bewondert in het Tate Modern, zou willen kopen op Frieze, en die de pagina’s siert van vrijwel elk kunsttijdschrift.

Aan de andere kant heb je de nieuwe mediakunst. De definities voor ‘nieuwe media kunst’ variëren, maar iedereen is het erover eens dat het verwijst naar de kunst die als medium bij voorkeur gebruik maakt van recente technologische en wetenschappelijk ontwikkelingen.

Nieuwe mediakunst is de underdog. Ze wordt bijna nooit uitgenodigd op de feestjes van de hedendaagse kunst. Je krijgt haar te zien op verschillende locaties (de ‘festivals’) en leest erover in moeilijk te verkrijgen tijdschriften. Acht jaar later zijn het nog steeds twee verschillende eilanden.

Dus ga ik naar nieuwe mediakunstfestivals en vervolgens naar hedendaagse kunsttentoonstellingen. Maar zoals zo veel mensen ben ik ook geïnteresseerd in kritisch design, activisme, architectuur en grafische vormgeving. En dus moet ik naar nóg meer locaties, evenementen en verkooppunten. Gelukkig hoef je geen Ibn Khaldunof Leonardo da Vinci of andere hedendaagse variant van de uomo universalis te zijn om deze creativiteitsdisciplines regelmatiger onder één dak te zien. Z33 is zo’n forum waar dat kan. Het kunsthuis is een van die zeldzame plaatsen waar het werk van verschillende ‘soorten’ ontwerpers, architecten en kunstenaars (nieuwe media of ‘gewoon hedendaags’) in dialoog gaan over een gemeenschappelijk thema.

Ik ken niet veel andere kunstcentra die dit op zo’n naadloze manier doen. MU in Eindhoven en Stroom in Den Haag. Misschien HMKV in Dortmund en CCCS Strozinna in Firenze. Om eerlijk te zijn, stopt het daar zo’n beetje…

het BelAng vAn interdisCiplinAir te Zijn

1 S E P T E M B E R 2 0 11 1 7 : 0 3

61

Je hebt nog maar een week de tijd om in Z33 te gaan rondspringen in het geweldige werk dat Numen / For Use speciaal heeft gemaakt voor dit huis voor actuele kunst.

Voor mij is het de tweede keer dit jaar dat ik het werk van dit designcollectief zie. Ik ontdekte hun werk in het voorjaar, toen ik een persconferentie bijwoonde in CCCS – Strozzina in Firenze. Sven Jonke, Christoph Katzler en Nikola Radeljkovic hadden transparante tape over de binnenplaats van het eerbiedwaardige Palazzo Strozzi gewikkeld om een zelfdragende cocon te creëren waarin mensen konden kruipen. Voor Z33 lieten ze de plakband ach-

ter in Wenen en Zagreb (waar ze gevestigd zijn) en gebruikten ze netten om de hele tentoonstellingsruimte te veranderen in een gigantische speeltuin die zowel horizontaal als verticaal kon worden onderzocht. Het idee lijkt misschien ongelooflijk simpel, maar het resultaat doet denken aan drijven-de architectuur, een flexibel luchtig ‘land-schap’, of ook een Jungle Gym klimrek.Ik was dan ook zeer blij toen Nikola en Christoph hun werk met mij wilden bespre-

ken. Het interview richt zich vooral op NET in Z33 en de TAPE installatie die ik zag in Firenze, maar de website van Numen / For Use zal je ongetwijfeld veel meer redenen geven om hun werk te gaan bewonderen.

intervieW met numen / FOr use

2 8 S E P T E M B E R 2 0 11 1 2 : 2 9 N U M E N / F O R U S E NE

T

62

Beveiliging en veiligheid zijn altijd de dingen waar we mee worstelen. Om-dat we zijn opgeleid als toegepaste kunstenaars en veel theaterdecors ontwerpen, zijn we ons bewust van alle problemen met betrekking tot statica en veiligheid.Die problemen maken deel uit van elke dagelijkse realiteit. Vooral als je iets maakt in de openbare ruimte heb je te maken met een hele resem juridische kwesties. Maar vaak zijn ze het eerder idiote zaken. Het is bizar om te zien hoe verschillende landen en verschil-lende organisatoren binnen de wette-lijke context belang hechten aan totaal verschillende dingen terwijl andere zaken totaal genegeerd worden. Maar in veel kunstinstellingen wordt de wet meestal niet zo superstreng gevolgd als elders en dat is ook interessant. Dat is alvast één reden waarom ik daar graag werk.Tot nu toe was het zo dat onze ideeën ofwel zonder grote problemen gere-aliseerd konden worden, ofwel heel vroeg stopgezet moesten worden door een aantal wettelijke voorschrif-ten.

het spijt me als ik begin met iets heel triviaals, maar een van de eerste vragen die mij te binnen schoot was “hoe zit het met de veiligheid?” ik ben er zeker van dat jullie installaties volkomen veilig zijn, maar is ‘veiligheid en gezond-heid’ ooit wel eens een probleem? Zijn er speciale regels die jullie moeten respecteren en staan die jullie creativiteit nooit in de weg?

N U M E N / F O R U S E

hoe heb je net voor Z33 gecreëerd? hebben ze je carte blanche gegeven of heb je het idee samen met de curator uitgewerkt? Wij zeiden, “we willen iets nieuws

proberen”. Zij zeiden: “Oké, maar we moeten het idee binnen twee weken

63

in het video-interview voor Z33 verklaar je dat net een soort testbed is voor een publieke versie die kan worden geïnstalleerd tus-sen verschillende huizen. heb je al een locatie gevonden? Zou je het zien als een permanente structuur of eerder een nomadische? We zijn op zoek naar een mooie

openbare locatie om het in te realise-ren! In tegenstelling tot onze andere walk-in-installatie TAPE is het deze keer veel moeilijker om een plaats te vinden in de openbare ruimte. Veel van mijn vrienden zouden het graag in hun ach-tertuin hebben zodat ze er vanuit het venster in kunnen springen om te zon-nebaden of wat dan ook. Maar ik denk dat het moeilijk zou zijn om een locatie te vinden waar alle buren toestemming geven om ’vreemden‘ voor hun ramen te laten rondhangen.Een andere mogelijkheid zou zijn om een van die voetbalkooien waarmee kinderen spelen te gebruiken en het werk daarin te plaatsen. Het zou een andere situatie zijn, maar ik denk toch dat het zou werken.Waarschijnlijk zal het een tijdelijke installatie worden, als gevolg van de wettelijke en veiligheidsvoorschriften.


toen ik de tApe installatie op de binnenplaats van het palazzo strozzi in Firenze zag, was het och-tend. er was een persconferentie, en geen van de journalisten klom in de structuur. eigenlijk had ik er geen idee van dat dat mocht of zelfs dat iemand eraan zou denken om het te doen. meestal wordt er

NE

T2

8 S

EP

TE

MB

ER

20

11

12

:29

Foto

– N

umen

/Fo

r U

sehebben”, wat voor ons een nogal korte periode is om iets te vinden dat we echt leuk vinden. Maar het idee kwam eigenlijk vrij makkelijk en snel, wat eerder zeldzaam is, en wij waren allemaal redelijk tevreden van in het begin.

64


Voor ons is het 100% belangrijk dat het publiek in het werk kan gaan en ze zo te ervaren. Tegenwoordig zijn onze contracten zo opgesteld dat het voor het publiek mogelijk moet zijn om een werk tijdens de normale openings-uren te betreden. Wanneer mensen de installaties zien, zijn de meesten wel benieuwd en willen ze erin gaan. Omdat je je schoenen moet uitdoen en op handen en voeten moet binnen-kruipen, vallen bovendien de sociale barrières weg. De bezoekers beginnen samen van de installatie te genieten op een zeer communicatieve manier, ook al kennen ze elkaar vaak niet eens. Dat is leuk! Dat is de reden waarom we het werk graag in een publieke ruimte zien. Misschien is het op een of andere manier als een andere wereld en gelden een aantal regels dan voor even niet meer.

Foto

– Num

en/For U

sevan het publiek niet verwacht dat ze in sculpturen/installaties gaan klimmen. maar op de een of an-dere manier vond ik het werk ook zo voldoende boeiend. Wat vind je belangrijker: dat het publiek fysiek contact wil maken met je werk of dat het visueel aantrekkelijk is?

65

geZinsnAmiddAg: tApe! BOuWen met plAkBAnd

2 9 S E P T E M B E R 2 0 11 1 3 : 4 1 N U M E N / F O R U S E NE

T

Foto

– Z

33

66

Opening ArChiteCture OF FeAr

3 0 S E P T E M B E R 2 0 11 2 0 : 0 1

67

30

SE

PT

EM

BE

R 2

01

1 2

0:0

1 A R C H I T E C T U R E O

F F

EA

R

68

Z33 heeft net een tentoonstelling met een veelbelovende titel geopend: Architecture of Fear onderzoekt hoe het dagelijks leven in onze hedendaagse gemediatiseerde samenleving doordrongen is van gevoelens van angst.

Ik ga de tentoonstelling donderdag bezoeken, maar in tussentijd dacht ik één van de deelnemende kunstenaars – Jill Magid – te vragen om ons meer te vertellen over het werk dat zij toont in Z33 en meer algemeen over haar ervaringen met onpersoonlijke machtsstructuren (politie- en inlichtingendiensten, beveiligingssystemen...) die, of ze er nu toe bijdragen of ze bestrijden, deel uitmaken van deze ‘architectuur van de angst’.

Een van de meest ironische werken van Magid is System Azure. In 2003 bood de kunstenaar de Amsterdamse politie haar diensten als ‘Security Ornamentation Professional’ van een fictief bedrijf aan om de politiecamera’s te verfraaien. De Amsterdamse politie ging akkoord en huurde haar in om met de hand glittersteentjes op de veiligheidscamera’s van het Amsterdamse hoofdkantoor van de politie te lijmen, een werk dat eerder was afgewezen toen ze het als een kunstproject had gepresenteerd.

Het werk dat Magid dit najaar toont in Z33, A Reasonable Man in a Box, werd geïnspireerd door de ‘Bybee Memo’, een document opgesteld in 2002 en ondertekend door assistent-procureur-generaal Jay Bybee. Het document bestudeerde het gebruik van geestelijke en lichamelijke marteling en verklaarde dat handelingen die men over het algemeen als marteling beschouwt, een wettelijke basis konden verkrijgen op grond van een zeer brede interpretatie van het presidentieel gezag tijdens de ‘War on Terror’. De memo’s werden in 2009 door president Obama vrijgegeven. Eén van de aanvaardbare ‘verbeterde ondervragingstechnieken’ zoals beschreven in het document, betrof het gebruik van opsluiting van een gevangene, samen met enkele onschuldige insecten, in een afgeschermde ruimte. De verantwoordelijken weten dat de dieren onschadelijk zijn, maar zouden deze informatie voor de gevangene achterhouden.Magid’s versie van deze verhoortechniek is een kamer waarin het silhouet van een grote sissende schorpioen op de muur geprojecteerd wordt. Af en toe verschijnt een pincet op het scherm om het dier bij de staart te grijpen.

gesprek met jill mAgid Over demOCrAtie, mArteling en geheime diensten

1 6 O K T O B E R 2 0 11 1 8 : 4 1

69

The Spy Project – waarin ik het hoofd-personage ben, eindigde net voordat ik begon met het onderzoek dat leidde tot A Reasonable Man in a Box. Het Spy Project ging over de censuur waaraan mijn roman werd onderwor-pen, een roman die verhaalde over mijn werkervaring bij de Nederlandse geheime dienst. Dit geredigeerde ma-nuscript zette me aan het denken over andere door de overheid gecensureer-de documenten. Tegelijkertijd deed ik onderzoek naar martelingspraktijken in democratieën en hoe deze praktijken voor de mensen worden verborgen en zo aan de publieke controle ontsnap-pen. Beide pistes leidden me naar de Bybee Memo. Aangezien het docu-ment al afgewerkt was en daarom niet veranderd kon worden, had ik niet het gevoel dat ik er als protagonist kon instappen. Ik vond een andere manier om er mee om te gaan.

hallo jill! ik volg en bewonder je werk al sinds het begin van mijn blog. tot nu toe associeerde ik je met performances waarin je jezelf op de frontlinie plaatst (lincoln Ocean victor eddy, lobby 7 of evi-dence locker bijvoorbeeld.) er zijn echter geen zichtbare sporen van jou in A reasonable man in a Box. hoe bepaal je wanneer je zichtbaar betrokken en aanwezig zal zijn in een nieuw werk en wanneer je een stap terug neemt?

J I L L M A G I D

in het Whitney museum zag ik beelden en uitgebreide beschrij-vingen van de installatie. Ook al werd de film vertoond in een ruime hal met een zichtbare in- en uitgang had het werk nog steeds een sterke impact op de bezoekers. Waarom heb je niet gekozen voor een meer extreme presentatie waarbij de video getoond werd in een claustro-

16

OK

TO

BE

R 2

01

1 1

8:4


F F

EA

R

70

Ik heb geprobeerd om de toeschou-wer niet te reduceren tot het ge-kwelde slachtoffer in de doos (lees: de galerie), maar hem eerder uit te dagen om de fundamentele vragen die de kern van de memo uitmaken te onderzoeken: ‘wat is redelijk, en wat is een redelijke man in een doos?’ De installatie is griezelig, ongerieflijk en eenvoudig. De galerie wordt een schaduwdoos: de schaduw van de schorpioen in de galerie is even groot als ‘het stekende insect’ in de opslui-tingsbox. De schaduw, zoals gepro-jecteerd in het Whitney en Z33, is uitvergroot, zoals ook de ruimte waarin ze is geïnstalleerd natuurlijk groter is dan een opsluitingsbox, die maar even groot is als een zittende of staande persoon. Het fragment uit de Bybee Memo dat de betreffende ‘verbeterde’ ondervragingstechniek - het plaatsen van een man in een cabine met een stekend insect - bespreekt, is ook op schaal vergroot. Deze uitvergroting werkt beklemtonend en maakt de taal in het fragment ‘lijfelijk’, bevattelijk.

J I L L M A G I D

fobische ruimte, één die meer leek op een cel of in een kamer die je niet kon verlaten voor het einde van de video?

de inspiratie voor je installatie was de ‘Bybee memo’, waar ik zelf nog nooit van gehoord had. hier in europa kennen we allemaal wel de verhalen over bepaalde muziek die gespeeld wordt om gevangenen gek te maken, uitleveringsvluch-ten (die in ieder geval niet hadden kunnen worden uitgevoerd zonder de medeplichtigheid van de euro-pese regeringen)..., maar ik denk dat de ’Bybee memo‘ hier minder goed bekend is. is dat ook zo in de vs? speelt de installatie met iets waarmee het publiek vertrouwd

71

J I L L M A G I D

De mate waarin het publiek notie heeft van The Torture Memos (de algemene naam voor de ‘Bybee Memo’s’) en het verbeterde ondervragingsprogramma van de CIA varieert enorm. Hoe dan ook, ik vond dat het ten eerste een belangrijk document was om te behan-delen en ten tweede, dat de installatie zichzelf staande houdt zonder op enige voorkennis te moeten berusten. De praktijk waarbij een man samen met een insect in een beperkte ruimte wordt opgesloten, werd uitgewerkt in de Bybee memo die in 2009 werd vrijgegeven toen president Obama aan de macht kwam. Ik had al gehoord van de memo voor ik aan dit project begon te werken, maar ik had hem nooit echt gelezen (het zijn 18 pagina’s juridisch jargon). Ik heb eigenlijk nog maar een paar mensen ontmoet die de hele nota effectief gelezen hebben. Toen ik hem uiteindelijk las, was ik geschokt, niet zozeer door de praktijken die de memo beschrijft en wettigt, maar vooral door de taal en de absurdistische ‘empiri-sche’ logica.Ik ben geïnteresseerd in dingen die op het eerste gezicht voor de hand lijken te liggen of gekend zijn, maar dat niet echt zijn. Ik wou de memo vertragen, onder de loep nemen en uitvergroten, zodat ik er echt naar zou kunnen kij-ken. De ‘Bybee Memo’ slaagde erin de definitie van foltering in de Verenigde Staten voor een half jaar te veranderen en maakte praktijken die onder het Ver-drag van Genève worden beschouwd als marteling, wettelijk aanvaardbaar.

was of werd met de installatie ook het bestaan van die ’Bybee memo’ onthuld?

16

OK

TO

BE

R 2

01

1 1

8:4


F F

EA

R

72

2 1 O K T O B E R 2 0 11 1 0 : 0 4

Een van de redenen waarom ik de moeite neem om een bus en twee treinen naar Z33 te nemen, is het feit dat het huis voor actuele kunst in haar tentoonstellingen vaak verschijnselen, ideeën en stromingen die de hedendaagse cultuur karakteriseren of beïnvloeden identificeert en met elkaar confronteert. Hun nieuwe tentoonstelling Architecture of Fear verkent hoe ons dagelijks leven doordrongen is van gevoelens van angst.

De tentoonstelling onderzoekt hoe angst geëvolueerd is van een directe emotionele overlevingsstrategie als resultaat van een persoonlijke ervaring naar een constant, meer abstract, primair gevoel en zo de

weg effent voor nieuwe infrastructuren gebaseerd op veiligheid, preventie en ‘risicomanagement’. Zonder een oordeel uit te spreken of met de vinger te wijzen, vraagt Architecture of Fear de bezoekers om hun angsten in een breder perspectief te plaatsen. Zijn bedreigingen van terrorisme, virale ziekten, vervuiling en financiële crisissen echt onbevooroordeeld en valide? Werd een aantal van hen stiekem ontworpen door politici en de media? Voel ik me door de camerabewakingssystemen in de metro veiliger of eerder onveiliger?Zoals Frank Furedi, auteur van Politics of Fear: Beyond Left and Right, uitlegt in een artikel voor Spiked: “De prominente rol die angst vandaag de dag speelt, geeft alleen aan dat ze dient als een kader waarbinnen we een verscheidenheid aan ervaringen interpreteren”.

ArChiteCture OF FeAr

73

Van 2003 tot 2008 verbleef de jonge fotografe Charlotte Lybeer gedurende lange tijd in gated com-munities en hedendaagse pret-parken. Lybeer documenteert hoe deze plaatsen, die keurig rond een centraal thema ontworpen werden, erin geslaagd zijn om een illusie van veiligheid en lifestyledromen te creëren. Vreemd genoeg, zo vertelde ze me een paar weken geleden, toen we elkaar ontmoet-ten voor een drankje in Antwerpen, versterkt het wonen in beveiligde woonwijken alleen maar het gevoel van onbehagen en paranoia. Alles is goed en veilig zolang je onder de mensen bent waarmee je hebt gekozen samen te leven, degenen die dezelfde architectonische, maar ook morele waarden hebben als jij. Maar zodra je een stap buiten zet en met ‘de echte wereld’ geconfron-teerd wordt, neemt de angst veel sterker dan ooit toe.

Charlotte Lybeers nieuwste project, The Villages, was een opdracht van Z33 voor de tentoonstelling Architecture of Fear.Voor deze nieuwe serie bezocht Charlotte een heleboel plaatsen over de ganse wereld, van luxe winkeldorpen tot vakantieparken en residentiële wijken. Allemaal hadden ze een artificiële, geïdealiseerde Nederlandse architectuur met elkaar gemeen. Deze ‘para-dijsenclaves’ hebben meestal niets te maken met authenticiteit of lokale context, maar

werden ontworpen door ontwikkelaars van achter hun bureau. De kunstmatige settings zijn lege decors gericht op het creëren van een aangename omgeving voor massacon-sumptie en -toerisme.

Orange County, bijvoorbeeld, is bijzonder opvallend: een vakantieoord in Turkije met replica’s van typisch Nederlandse gevels, molens van Volendam en Amsterdam Centraal. Het is een stukje Nederlands paradijs onder een eeuwig blauwe lucht met bergen op de achtergrond. Lybeer vond ook tal van Nederlandse / Vlaamse architectu-rale clichés in Maasmechelen Village ( een Belgische design discount outlet store) en, vreemd genoeg, in Noordoost-China. De foto’s van de kunstenares, of het nu gaat om details, voorbijgangers of een hele straat, weten perfect het gevoel van beklemming vast te leggen, waarvan deze plaatsen door-drongen zijn. Alles is zo netjes en onge-rept dat je je afvraagt of het eigenlijk wel toegestaan is om deze volkomen volmaakte architectuur te betreden. De gevel van het INNTEL Hotel in Zaandam (NL) doet echter geen enkele poging om je te misleiden. De architect van het gebouw heeft onbevreesd verschillende huizen in de typisch Neder-landse bouwtraditie op elkaar gestapeld.

Charlotte gaf haar serie de titel The Villages omdat deze afgelegen plaatsen het veilig-heidsgevoel van een dorp willen repliceren als een plek waar je weet wie wie is en wat je kunt verwachten en waar de dingen onver-anderlijk lijken te zijn.

‘the villAges’lege CApsules vOOr de drOOm, nederlAndse levensstijl

2 5 O K T O B E R 2 0 11 1 9 : 4 0 A R C H I T E C T U R E OF

FE

AR

74

C H A R L O T T E Ly B E E R

In de meeste gated communities die ik gefotografeerd heb, heb ik twee maanden geleefd. In die periode pro-beerde ik te begrijpen waarom deze mensen ervoor gekozen hadden om in een beveiligde omgeving te leven.Ik wil zeker niet veralgemenen. Soms begreep ik hun redenen en ik denk dat sommige mensen gewoon te bang of niet avontuurlijk genoeg zijn om in de ‘onbeveiligde’ wereld te leven. Ik stel me meer vragen bij de projectontwik-kelaars en de architecten die dat soort van huisvesting bouwen dan bij de mensen die ervoor kiezen erin te leven.

heeft je verblijf in de bevei-ligde woonwijken en de mensen die er wonen je beter doen begrij-pen waarom iemand er zou willen wonen of had het het tegenover-gestelde effect, het gevoel dat een beveiligde woonwijk iets is voor paranoïde mensen? meer in het algemeen, is het wel mogelijk om je te onthouden van enig oordeel over hun manier van leven? Want bij het bekijken van je foto’s leek je toch enige tederheid aan de dag te kun-nen leggen ten opzichte van deze mensen. het is allemaal heel subtiel en respectvol.

ik veronderstel dat je eerst een beveiligde woonwijk bent gaan documenteren omdat je er nieuws-gierig naar was, maar ook omdat je misschien wat vooroordelen had voordat je er heen ging. Werden deze vooroordelen bevestigd of vond je dat het leven in een gated community niet helemaal was wat je ervan had verwacht? Ik doe altijd veel onderzoek voordat

ik naar een bepaalde plaats reis, en dus ben ik heel goed voorbereid. Tegenwoordig vind je zoveel informatie op het internet, het is bijna mogelijk om elke hoek van een plek virtueel te

Foto

– Charlo

tte Lybeer

75


je zou verwachten dat men-sen in gated communities niet erg open en gastvrij zouden zijn voor de binnendringende fotograaf die jij in feite bent. hoe krijg je toegang tot hen? moet je officiële vergunningen aanvragen? is het een moeilijk pro-ces? in welke mate zijn de mensen die er wonen bereid je te helpen? Wat voor soort relatie kan je met hen aangaan?

bezoeken. Voor de projecten in China (2007) en Dubai (2008) had ik dus vooraf de locaties geselecteerd die ik wou fotograferen (soms had ik zelfs al de kadrering vastgelegd) en wachtte ik totdat er iets gebeurde in het beeld dat mijn foto zou vervolmaken.Natuurlijk laat ik mij ook graag verras-sen door de realiteit van het moment en de plaats. Soms kan een onver-wachte glimp van sterk zonlicht of een persoon die langskomt en gewoon perfect in de sfeer past het beeld bepalen... Dat is waarom ik van docu-mentaire fotografie hou: je kunt een combinatie maken van het geplande en het toevallige.

Op de meeste plaatsen is het niet toegestaan om te fotograferen, en dus vraag ik altijd om toestemming.Ik contacteer de beveiligde woonwij-ken per brief, e-mail of telefonisch en meestal geven ze me geen toestem-ming.Eens ik daar ben, zijn de mensen aanvankelijk een beetje afstandelijk en vertrouwen ze me niet zo gemakkelijk. Maar als ik in een gated community verblijf, kom ik elke dag overal, dus kunnen ze me niet echt vermijden.Ik zie er onschuldig uit, wat ook helpt, en ik probeer mijn opzet uit te leggen en eerlijk te zijn over mijn bedoelingen. Mensen waarderen dat. Sommigen zijn er zelfs trots op dat hun leefomgeving

25

OK

TO

BE

R 2

01

1 7

:40

Foto

– C

harl

ott

e Ly

bee

r

76

De redenen zijn helemaal niet dezelfde. In Florida fotografeerde ik een geslo-ten gemeenschap van gepensioneer-den; iets wat het midden houdt tussen een bejaardentehuis en een Club Med. Ik begrijp de keuze van de bewoners om daar te wonen; er is geen ver-keer, stilte, netheid, ze hebben er veel vrienden en alles wat ze nodig heb-ben is binnen handbereik... Ik kan dus begrijpen dat veel mensen liever de laatste jaren van hun leven doorbren-gen in zo’n omgeving dan in een klein, saai, grijs bejaardentehuis in België. Maar, ik zeg niet dat ik er zelf ook voor zou kiezen.In Zuid-Afrika was veiligheid de belangrijkste reden. Daar woonden vooral families met jonge kinderen.

je hebt beveiligde woonwij-ken bestudeerd en gefotografeerd in verschillende delen van de wereld: Florida, Zuid-Afrika, België. Zijn de redenen om in een gesloten omgeving te leven overal dezelfde? Wat zet de bewoners aan om zich af te zonderen van de rest van de stad?


Foto

– Charlo

tte Lybeer

interessant genoeg is om gefoto-grafeerd te worden en na een tijdje wennen ze aan me. Dat is ook een van de redenen waarom ik daar voor twee maanden blijf, zodat de mensen de tijd hebben om zich aan mij aan te passen en vice versa. Ik heb nog steeds con-tact met een aantal van de bejaarden in Florida. Ze vonden mijn bezoek heel fijn, ik was daar een onderdeel van het entertainment.

77

De foto’s van Ilkka Halso zijn even verleidelijk als traumatisch. Een paar jaar geleden waren zijn natuurafbeeldingen weliswaar onverbiddelijk, maar ze vertoonden nog wel sporen van optimisme. In 2000 toonde hij in zijn Restoration serie: stukken natuur omlijst door delicate steigers die een beschadigd stuk bos, veld of boom beschermden, verzorgden en misschien zelfs uiteindelijk genazen.Drie jaar later schetst Museum of Nature een veel donkerder beeld van de gevolgen van roekeloze menselijke interventies voor het milieu. Deze keer is er geen weg meer terug. De natuur kan niet meer genezen worden; de overblijfselen worden bewaard als kunstwerken. De natuur is van de natuur afgescheurd, wordt in een museum of pretpark bewaard en in stand gehouden dankzij bedrijfssponsoring.

museum OF nAture

2 7 O K T O B E R 2 0 11 1 3 : 3 3 A R C H I T E C T U R E OF

FE

AR

78

I L K K A H A L S O

Museum of Nature is inderdaad pes-simistischer qua benadering. Wat er gebeurde, was meer een verschuiving van visie en methode. Restoration presenteerde een abstracter idee over onze houding ten opzichte van de na-tuur en het behoud ervan. Museum of Nature biedt een concretere aanpak. Ik creëer futuristische visioenen in de hoop dat ik ze nooit gerealiseerd zal zien.

Wat is er gebeurd tussen restoration en museum of nature? de foto’s van restoration toonden nog steeds sporen van hoop, terwijl museum of nature de pessimisti-sche visie verder zet.

Wat is de rol en het belang van schoonheid of esthetiek in je foto’s? Die is er sterk mee verweven. Ook

al kies ik vaak mooie plekjes om te fotograferen om er vervolgens iets verontrustends in te gaan zoeken, dan nog geloof ik dat zelfs dat verwoeste uitzicht en de artificiële onderdelen iets in zich dragen dat te maken heeft

het idee van een museum van de natuur is natuurlijk schokkend, maar helaas ook heel geloofwaar-dig. net zoals je beelden. hoe heb je het evenwicht kunnen bewaren tussen enerzijds geloofwaardig-heid / credibiliteit, en anderzijds de noodzaak om ongemak en bewust-wording op te wekken in dit con-cept van een museum of nature? Ik probeer ze zo echt mogelijk te

maken, in de hoop een zeker mate aan geloofwaardigheid te behouden in de structuren. Ik ben er mij van bewust dat er op de foto’s, wanneer ze van dicht genoeg bekeken worden, kunst-matige elementen zichtbaar worden. Voor mij is het moment waarop de toe-schouwer het geloof in het kijken naar een echt beeld verliest, interessant. Verbazing maakt hopelijk plaats voor opluchting, boosheid of teleurstelling.

79

I L K K A H A L S O

Ik hoop dat er een effect is, maar mijn verwachtingen zijn niet bepaald hoog. Ik denk dat de meeste mensen bereid zijn om te luisteren, maar als andere persoonlijke belangen zoals inkomen of veiligheid in het gedrang komen, dan is het bewustzijn over de natuur één van de eerste zaken die verdwij-nen.

meer in het algemeen: welke rol denk je dat kunstenaars kunnen spelen bij de bewustmaking van ecologische en andere essentiële kwesties waarmee de wereld te-genwoordig wordt geconfronteerd? heb je het gevoel dat de mensen openstaan voor wat kunstenaars kunnen zeggen?

27

OK

TO

BE

R 2

01

1 1

3:3

3

met schoonheid, ook al is het op de verkeerde plaats.

A R C H I T E C T U R E OF

FE

AR

80

2 8 O K T O B E R 2 0 11 1 7 : 0 2

De Global Anxiety Monitor zoekt op Google Images in verschillende talen live naar afbeeldingen aan de hand van kernwoorden rond het thema ‘angst’ en plaatst de zoekresultaten naast elkaar. Elke taal heeft een andere kijk op terrorisme, inflatie, misdaad, onrecht, recessie, de toekomst en klimaatverandering. De verschillen tussen de zoekresultaten zijn verre van triviaal. Ze leggen culturele vooroordelen en lokale belangen bloot.

Het werk slingert je heen en weer tussen een morbide nieuwsgierigheid om de resultaten

van de andere zoekopdrachten te bekijken (Zullen ze ditmaal ook overeenkomen? Zullen zij steeds meer gaan verschillen? En hoe?) en de wens om oorlog en misdaad helemaal te vergeten.

Riek Sijbring, Femke Snelting en Renee Turner van De Geuzen slagen erin om het publiek in een kritische discussie te betrekken aan de hand van tactieken die even divers als onconventioneel zijn: een driegangendiner, papieren poppetjes, slogangeneratoren en virtuele tours. Ik volg hun werk al sinds het begin van mijn blog. Hier zijn een paar fragmenten van het interview dat ik met hen deed over hun werk voor de tentoonstelling Architecture of Fear:

glOBAl Anxiety mOnitOr

81

D E G E U Z E N

De Global Anxiety Monitor is een venster op de stroom van beelden, er wordt niets gearchiveerd, bijgehou-den of bewaard door De Geuzen. De Monitor werkt niet autonoom, maar is afhankelijk van Google crawls, de foto’s van gebruikers en rangorde. De Monitor is geprogrammeerd voor een continue werking of, anders gezegd, er is een script dat de exacte tijd waarop er een zoekopdracht is naar ’terro-risme’ of andere woorden vastlegt. Het scherm is de enige manier om te zien wat er wordt gecontroleerd, of je het werk nu opent in een browser-venster op je eigen computer of het in een tentoonstellingsruimte bekijkt. Door voortdurend getimede zoek-opdrachten uit te voeren, wordt het duidelijk dat de zoekopdracht wordt gedreven door culturele vooroordelen en gevoed door lokale belangen. Dit is niet noodzakelijk een slechte zaak, maar het toch blijkt dat we op eender welk tijdstip in verschillende Google-werelden leven.

houden jullie de global Anxi-ety monitor continu in de gaten? Controleren jullie regelmatig hoe de stroom van angstgegevens in-vloed heeft op wat er op de resul-tatenpagina’s verschijnt? trekken jullie er conclusies uit? hebben jullie ontdekt dat dezelfde beelden worden toegepast op verschillende concepten? heeft het jullie visie over de manier waarop de media informatie behandelt en weergeeft veranderd of versterkt? Wat hebben jullie geleerd van de global Anxiety monitor?

terwijl ik met de global Anxi-ety monitor aan het spelen was, had ik het gevoel dat elke vorm van angst die ik had alleen maar toe-nam en nieuwe bestaansredenen

28

OK

TO

BE

R 2

01

1 1

7:0

2A R C H I T E C T U R E O

F F

EA

R

82

De Global Anxiety Monitor is een reflectie op de zichzelf in stand hou-dende en zelfvervullende aard van de angst. In plaats van onze zorgen te stillen, wordt door middel van zoek-opdrachten een wereld weerspiegeld die deze overtuigingen eerder beves-tigt in plaats van ze te weerleggen. Onze angsten, die door middel van beelden gekanaliseerd worden, zijn lokaal gedreven en worden gevormd door de context. Hoewel Google wordt gebruikt als een ’werktuig’ en de zoekopdracht oneindig lijkt, is het instrument verre van neutraal. Een-voudige taalvergelijking is een middel om te tonen hoe standpunten niet alleen worden weerspiegeld, maar ook worden geproduceerd door middel van zoekopdrachten. Het toont ook dat, hoewel wij globaal dezelfde soort angsten hebben, wij ze heel anders terugvinden, afhankelijk van vanwaar we zoeken en welke taal we gebruiken.jullie hebben de global Anxi-

ety monitor in 2007 gecreëerd. Zijn er dat jaar nieuwe woorden ont-staan of hebben bepaalde woorden aan belang toegenomen die jullie vervolgens hebben toegevoegd aan de oorspronkelijke te monitoren lijst?

D E G E U Z E N

Ironisch genoeg zijn de termen de-zelfde gebleven en waarschijnlijk circu-leerden er ook vergelijkbare woorden in de pers in de jaren zestig, zeventig... Onze angsten zijn niet nieuw; het is eerder de wijze waarop ze zich mani-festeren of in beeld gebracht worden die aan het veranderen is.Met betrekking tot de betekenis van bepaalde woorden: toen we voor het eerst met het project startten, was dat in de nasleep van 9/11 en het was een reactie op de cultuur van de angst die

vond. Wat heeft jullie ertoe aange-zet dit werk te maken?

83

D E G E U Z E N

helaas, op het moment dat ik deze woorden schrijf, heeft google de regels van zijn image search veranderd en werd de global Anxi-ety monitor uitgeschakeld.

uit die gebeurtenis ontsproot. Op het eerste gezicht lijkt er veel te zijn veran-derd op het vlak van bekommernissen. De economische crisis, bijvoorbeeld, heeft de zogenaamde ’War on Terror‘ overschaduwd. Hoewel die oorlog nog steeds woedt, krijgt hij niet langer de hoeveelheid media-aandacht als voorheen. De meest opvallende zoek-opdracht echter blijft ’terrorisme‘. Dit is gedeeltelijk te wijten aan het feit dat het visualiseren van de economische crisis door middel van zoiets als inflatie vaak resulteert in beelden met vereen-voudigde grafieken met rode pijlen. Beelden van terrorisme, daarentegen, zijn dramatisch, iconisch en cultureel bepaald. De term roept beelden op van acties, slachtoffers en daders, en verhaalt over een gevoelen van natio-naliteit en solidariteit die ontstaan door het contrast met vermeende vijanden.Andere termen, zoals protest, pieken even en stabiliseren dan weer. En, terwijl we dachten dat het woord ‘riot’ (rel / rellen), gezien de rellen in Engeland, grote schommelingen in het Engels zou hebben blijft het dominante beeld dat van een rockband. In andere talen, zoals het Arabisch, zagen we dan wel meer fluctuatie.

28

OK

TO

BE

R 2

01

1 1

7:0

2A R C H I T E C T U R E O

F F

EA

R

84

3 0 O K T O B E R 2 0 11 1 4 : 3 0

In het afgelopen decennium heeft de architectuur van de angst steeds hogere muren om ons heen gebouwd. Langzaam maar zeker zijn we ervan overtuigd geraakt dat we in gevaarlijke tijden leven. Meestal besteden we niet zo veel aandacht aan de waarschuwingstekens. Om de zoveel tijd, echter, herinneren kranten ons eraan dat de architectuur van de angst af en toe een bizar, pathologisch belachelijk en, in sommige gevallen, verontrustend niveau heeft bereikt...

Politieagenten in Londen dwingen toeristen om foto’s van dubbeldekkers en busstations uit hun camera’s te verwijderen om zogezegd terrorisme te voorkomen.1 Elders in het Verenigd Koninkrijk werd een grootvader verboden fish and chips te kopen omdat het voedsel, eenmaal koud, volgens inspecteurs een gevaar voor de gezondheid zou kunnen vormen.2

Rijke burgers in het prachtige Potsdam voeren campagne voor een “Nieuwe Berlijnse Muur” om hun weelderige levensstijl te kunnen beschermen.3

Een in het Verenigd Koninkrijk (waar anders?) gelanceerd online spel4 laat mensen toe live de beelden van beveiligingscamera’s te volgen en beloont hen wanneer ze een echte misdaad weten te melden.

Ik zou zo maar door kunnen gaan, maar sta me toe je te waarschuwen dat het hoog tijd is om je panic room in te duiken!5 De Planetary Science Division van NASA vindt het klaarblijkelijk nodig om de mensheid te laten weten dat we door onze broeikasgasuitstoot wel eens door aliens opgemerkt zouden kunnen worden als een steeds groeiende bedreiging. 6

1 http://www.guardian.co.uk/uk/2009/apr/16/police-delete-tourist-photos

2 http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/5393320/Pensioner-banned-

from-fish-and-chip-run-over-safety-fears.html

3 http://www.spiegel.de/international/germany/0,1518,621475,00.html

4 http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/england/london/8293784.stm

5 http://www.nytimes.com/2006/10/05/garden/05hidden.html?ei=5090

6 http://www.guardian.co.uk/science/2011/aug/18/aliens-destroy-

humanity-protect-civilisations

de ArChiteCtuur vAn de Angst Omringt Ons

85

Muzikantencollectief Champ d’Action in dialoog met Architecture of Fear met o.m. de stroboscopische muzikale performance P-Trains van Ann Eysermans.Met Ann Eysermans (contrabas), Serge Verstockt (gitaar), Arne Deforce (cello) & Kris Delacourt (gitaar).

ChAmp d’ACtiOnin ArChiteCture OF FeAr

5 N O V E M B E R 2 0 11 1 8 : 2 3 A R C H I T E C T U R E OF

FE

AR

86

7 N O V E M B E R 2 0 11 7 : 5 9

Ik veronderstel dat er zeer weinig plaatsen op deze planeet zijn die nog niet werden ontdekt door onverschrokken avonturiers. Toch heeft Trevor Paglen gebieden gevonden en bestudeerd die nog nooit eerder gedocumenteerd en aan de wereld getoond werden. Ze maken deel uit van Architecture of Fear, een tentoonstelling die onderzoekt hoe ons dagelijks leven is doordrongen van gevoelens van angst.

Voor zijn Limit Telephotography serie gebruikt Paglen krachtige telescopen om ‘zwarte’ sites, een reeks geheime locaties beheerd door de CIA, in beeld te brengen. Deze locaties, vaak gelegen buiten het grondgebied en de rechterlijke bevoegdheid van de VS, bestaan officieel niet en variëren van Amerikaanse folterkampen in Afghanistan tot stromanbedrijven voor luchtvaartmaatschappijen die als doel het heimelijk transport van verdachten hebben.Paradoxaal genoeg versterken de beelden van Paglen het geheime aspect van zijn onderwerpen eerder dan dat ze het ontkrachten. Limit-telefotografie lijkt het meest op astrofotografie, een techniek die astronomen gebruiken om objecten

te fotograferen die zich tot miljarden mijlen van de aarde bevinden. Paglen’s onderwerpen zijn veel dichterbij, maar ook veel moeilijker te fotograferen. Naast de fysieke afstand, moet ook nog het obstakel van de geheimhouding in rekening gebracht worden.De andere foto’s van de kunstenaar die in Z33 getoond worden, maken deel uit van The Other Night Sky, die geheime Amerikaanse satellieten in een baan om de aarde opspoort en documenteert. Met behulp van een netwerk van amateur-astronomen en een speciaal ontworpen softwaremodel dat toelaat de baanbeweging van geheime ruimtevaartuigen te beschrijven, kon Paglen de positie en het tijdschema van de overvliegende verkenningssatellieten berekenen. Vervolgens fotografeerde hij hun doortocht met behulp van telescopen en grootformaatcamera’s.

Ik heb zijn werk in tal van contexten gezien, van nieuwe mediakunstfestivals tot activistenconferenties en tentoonstellingen van hedendaagse kunst. Hoe meer je het werk van Paglen echter ziet, hoe meer vragen je hem wil stellen. Ik heb eindelijk besloten hem te spreken en interviewde hem voor deze Z33-publicatie via Skype:

gesprek met trevOr pAglen

87

Ik denk dat de beide helemaal ver-smolten zijn. Voor mij is het in mijn praktijk moeilijk om geografie te scheiden van kunst of journalistiek. De kunst heeft haar eigen methoden, net als de geografie en de journalistiek. Elke discipline reikt manieren aan om vragen te stellen en te communiceren die de andere disciplines niet heb-ben. Wat ik probeer, is alles nog wat ingewikkelder te maken. Er zijn kunste-naars die doen alsof ze antropologen of wetenschappers zijn, maar ik vroeg me af: “Wat gebeurt er als kunst niet gereduceerd wordt tot een soort van gedegradeerde, verdunde vorm van pseudosociale wetenschap of geogra-fie , maar werkelijk geografie of sociale wetenschap op zich wordt?” Ik ben altijd al kunstenaar geweest, maar tien jaar geleden ben ik geografie en soci-ale wetenschappen gaan studeren en ik probeer even goed te zijn als iemand voor wie dit een hoofdbezigheid is.

hoe gaat je verlangen om te documenteren en te onthullen samen met de noodzaak om jezelf te uiten als kunstenaar? hoe beïn-vloedt je opleiding als geograaf je kunstpraktijk en vice versa?

T R E V O R P A G L E N

is al die geheimzinnigheid van de overheid soms niet een beetje ontmoedigend? het lijkt alsof de geheimhouding geen grenzen of einde kent en zelfs alsmaar blijft groeien. heb je ooit het gevoel dat het tijd is om het hoofdstuk af te sluiten? Niets is eenvoudig te begrijpen. Zo

tracht de mens al duizenden jaren om bloemen te begrijpen. In mijn geval gaat het over geheimhouding en ik ben geïnteresseerd in zowel de esthetiek als de politiek ervan. Bovendien is reflecteren over geheimhouding een onderdeel van wie we nu zijn.

7 N

OV

EM

BE

R 2

01

1 7

:59


FE

AR

88

Dat is voor ieder beeld verschillend, maar elke foto neemt enorm veel tijd in beslag. De plaatsen die ze afbeelden zijn erg afgelegen en het duurt zeer lang om er te geraken. Ik vertrek vaak vanuit de Bay Area en het is al snel tien uur rijden naar mijn bestemming.De foto’s zijn ook niet niet altijd goed van de eerste keer, en in dat geval moet ik keer op keer terugkeren. Eén bepaalde foto kostte me zes jaar. Ik ging twee keer per jaar naar de locatie tot ik het beeld had dat ik wilde. Dat komt niet alleen doordat de omstan-digheden niet altijd zijn zoals ik wil, maar ook omdat ik veel leer tijdens het proces, ik leer de plaats zien. Ik heb wat tijd nodig voor ik kan begrijpen hoe een plek er op de foto zou moeten uitzien.

ik ben ook geïnteresseerd in het verhaal achter de afzonderlijke beelden van limit telephotography. hoeveel tijd en energie kost het doorgaans om zo’n beeld te maken?

T R E V O R P A G L E N

Zowel limit telephotography en the Other night sky hebben veel aandacht gekregen in de pers. heeft deze aandacht voor ‘de zwar-te wereld’ gevolgen gehad voor toegankelijkheid van informatie? Het is nu gemakkelijker! Mensen con-

tacteren me omdat ze over me hebben gehoord, wat het ook gemakkelijker maakt om problemen te vermijden.We denken over geheimhouding als een perfect geoliede machine, maar het geheimhoudingsysteem is niet zo georganiseerd. We hebben ook het idee dat één enkel brein de hele geheimhouding van het ganse land orkestreert, maar dat is niet het geval. Vele dingen zijn met elkaar in tegen-spraak. De geheimhouding is innerlijk tegenstrijdig, maar ook onsamenhan-gend.

89

7 N

OV

EM

BE

R 2

01

1 7

:59


FE

AR

90

8 N O V E M B E R 2 0 11 1 3 : 11

Een anoniem trackingsysteem dat onwetende voorbijgangers volgt met een schijnwerper en een sound beam (geluidsstraal). Het combineert de sociale controle van de hedendaagse bewakingstechnologieën met ons verlangen naar entertainment en manipulatie. ACCESS reist de wereld rond van de ene openbare plaats naar de andere.

ACCESS was te zien in een publieke hal in de PHL Hogeschool. Het trackingsysteem wordt geactiveerd en gecontroleerd door bezoekers van de ACCESS website, www.accessproject.net.

ACCess – mArie sester

P H L U N I V E R S I T y C O L L E G E

Niek Kosten (°1986) is een Belgische grafisch vormgever. Hij studeerde Communicatie & Multimedia-design en Grafisch Ontwerp aan de Media, Arts and Design Faculty in Genk en Hasselt (MAD-faculty). In zijn werk focust hij op print, identiteit en typografie. Daarnaast maakt hij eigen werk waarin activistische subculturen worden onderzocht. In 2011 en 2012 is Niek verantwoordelijk voor het grafisch werk in Z33 - huis voor actuele kunst. Sinds 2011 doceert hij ook grafische vormgeving aan de MAD-faculty.

Z33 dankt

Tekstenrégine débatty

Fotografiekristof vrancken

Vormgevingniek kosten

Conceptjan Boelen, régine débatty, niek kosten, tim toubac, kristof vrancken

Redactiecoördinatietim toubac

Vertalingenmichael meert, liesbet piessens

Drukhaletra

Verantwoordelijke uitgeverjan Boelen, Z33

© Z33 — Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt worden, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Alle foto’s door Kristof Vrancken behalve indien anders aangegeven. Cover: ‘MASS’, Kris Verdonck, EXHIBITION #1

Z33 is een initiatief van de Provincie Limburg, gedeputeerde van Cultuur, Gilbert Van Baelen en wordt ondersteund door de Vlaamse Gemeenschap.

Zuivelmarkt 33B-3500 Hasseltt +32 (0)11 29 59 60f +32 (0)11 29 59 [email protected]

Alle namen vermelden is onmogelijk, vandaar een algemeen dankjewel aan alle (freelance-) medewerkers, vrijwilligers, stagiair(e)s, jobstudenten, partners van Z33, Kunstinlimburg.be en Design Platform Limburg die met enthousiasme hebben meegewerkt aan de projecten. Voor de productie van de video-interviews dankt Z33 in het bijzonder de Audiovisuele studio van de Provincie Limburg.

Co-publisher mer. paper kunsthalleGeldmunt 36B-9000 Gentt +32 (0)9 329 31 22 f +32 (0)9 329 31 [email protected]

ISBN: 9789490693497Wettelijk depot: D/2012/7852/121

Verdeeld door Exhibitions Internationalorders@exhibitionsinternational.bewww.exhibitionsinternational.be

© 2012 MER. Paper Kunsthalle vzw, Gent, België

dit boek is een logboek, een instrument om terug te kijken naar het jaar 2011 in Z33. Z33 is een huis voor actuele kunst met een bijzondere fascinatie voor de alledaagse dingen die ons leven mee bepalen.

We startten het jaar met Alter Nature, waarin we onderzochten hoe de mens de natuur (kan) veranderen en hoe dit onze blik op de wereld verandert. Kris Verdonck toonde vervolgens de verwarring en de vervreemding van de mens in zijn omgeving en in Architecture of Fear bekeken we hoe ‘angst’ de wereld rondom ons verandert. Z33 werkte in 2011 duidelijk rond de mens die zijn fysieke omgeving verandert op basis van de vragen, twijfels en angsten waarmee we kampen.

De vragen die de kunstenaars uit deze tentoonstellingen stellen of de alternatieven die ze voorstellen, lopen vaak voorop of situeren zich in zijtrajecten van de gekende mainstream discours. Met hun werk doorbreken kunstenaars onze tunnelvisie, laten ze ons op een andere manier kijken. Kunst kan écht de wereld veranderen.

In het eerste deel van het boek geeft fotograaf Kristof Vrancken een niet-lineair overzicht van deze periode. Kristof is al sinds 2005 onze vaste fotograaf, de foto’s die u te zien zijn van onze tentoonstellingen zijn allemaal van zijn hand. Voor dit boek vroegen we hem op dieper te graven en een hoogstpersoonlijk zicht te geven op een jaar Z33. Het tweede deel van het logboek laat een andere blik aan het woord: die van blogster, curator en critica Régine Débatty. Zij leeft ondergedompeld in de wereld van hedendaagse kunst en design en heeft bijzondere interesse voor kunstenaars en projecten op het snijvlak tussen kunst, wetenschap en maatschappij. De ideale match dus… Veel van de teksten die hier gepubliceerd zijn verschenen eerder op haar blog we-make-money-not-art.com en vonden zo al hun weg in de blogosfeer.

Dit boek probeert geen objectief of compleet overzicht te geven. Het zijn twee visies met elk ook hun verhaal. Het is een verrassende ontmoeting voor wie Z33 nog niet kent, en een boeiende excursie voor zij die Z33 al eerder bezochten.

Jan Boelen, artistiek directeur Z33 – huis voor actuele kunst

logbook z33 (nederlands)

Documents