ogbasa kinow 2 - sil.org · by ogbasa kinow 2 let's read ata manobo of davao primer 2 patricia...
TRANSCRIPT
Ogbasa Kinow 2
Ala of Davao
by
Ogbasa Kinow 2
Let's Read Ata Manobo of Davao
Primer 2
Patricia Hartung
Illustrations by
Nathaniel T. Tianero
e Summer Institute of Linguistics-Philippines, Inc. Translators Publishers
1970
35.4-270-2.5C
Published
in cooperation with Bureau of Public Schools
and Institute of National Language
of the Department of Education
Manila, Philippines
52. 30P-706003MCPZ Printed in the Philippines
PREFACE
This book is the second primer of a two primer series designed to teach pre-literate speakers of Ata Manobo of Davao to read. The phonics method of instruction as set forth by Hay-Wingo in Reading with Phonics, has been used with adaptation. Permission to doso has been kindlygranted bythe J.B. Lippincott Co., of Chicago, Philadelphia, and New York.
This second primer introduces m, .Q, !_, !!_, E, '!!., _!!g, and y.
The Ata alphabet is symbolized as follows: a, b, k, d, g, h, i, 1, m, n, ng, o, p, r, s, t, u, w, y and glottal stop which is symbolized by hyphen (-) within a word and by ( ) in word final position. Letter 1 is underlined in positions where it is not pronounced in certain dialects of Ata.
These sounds closely resemble their counterparts in Pi 1 i p in o except for Q which is sometimes pronounced similar to .!! in "but" ors imilar to ~ in the Pangasinan language, and ~ which in many areas is pronounced similar to Qy_ of Pllipino when it occurs between vowels.
These materials were prepared by Patricia Hartung, a member of the Summer Institute of Linguistics, Inc.
Literacy Committee Summer Institute of Linguistics
Nasuli, Malaybalay Bukidnon., ·Philippines
ma ta mani
. ' man10
m
noko-uma ogko-ima
M
manuk
mo nu momos mo-om is
amo momonu
1
ma Ma mo Mo mi Mi mu mu
miki minuna
. .. m1-m1
lamisaan loml
muog mu la komu
limu timun
sa ba
na
la
ka ga
ta ma
so
bo no lo
ko
go to mo
2
si
bi ni
li
ki g1 ti mi
SU
bu
nu
lu
ku gu tu nu
3
Ogko-on ki kunto-on. Ogko-on ki to manuk. Maga-an ki ogko-on su
gutasan ki. Mo-omis ka miki no
in-amut to ko-onon. Kagi ni Mama, "Ko-on ka
to 1 imu woy ka mani." Mo-omis ka mani. Mo-omis ka miki. Mo-omis ka limu.
man mak mat
taman timun minti
am kam tam
tambal ambd umba
mon mok mot
om kom tom
samak samuk mokkag
om-on: . . ' im-1mu mo-itom
4
min mik mit
im kim tim
mun muk mut
kamot amut
salamat
um kum tum
komkom tumbaga ikam timbabakal kikim tambal
Kumusta. "Kumusta ka Ubl." Kagi ni Utu, "Kumusta man.
Usi, ma!ambog ka." Kagi ni Usi, "Ma!ambog a.
Salamat. Utu, magasd ka." Kagi ni Utu, "Mania to
ma!ambog ka Usi?" "Ma!ambog a su magolgol a.
Utu , .. manio to magasa ka?" Kagi n{ Utu, "Magasa a su ma!intok ko ogko-on
a." "Mania, Utu, to ma!intok ka ogko-onon nu?" Kagi ni Ubl, "Su kona a ogko-ibog." Kagi ni Usi, "Mania to kono ka ogko-ibog?" "Su ogmasakit so gotok ku," kagi ni Utu. Ko ki ogko-ibog to ko-onon ko ogmasakit so gotok ta.
(May-as Labasa)
5
datu dani dagum
d D
dagum
dogil do-isok doun
6
da Oa do Do di Di du Du
did din dig us
du-on dutna du tun
da dara
dalu -daralu
dani marani
dagd narago
do doro
dogil dorogil
tire uromo
orok uran
7
di diri
dinug dirinug
mariu karina
naragd duruma
du duru
du ma duruma
dua darua
sakaru marani
dan dak dag
kandan indiksion kandin
ad kad gad
ad-ad tu-od tul-id
don dok dog
od kod god
dukduk dokdok dagdag
din dik dig
id kid gid
kadkad kidkid
bukod
8
dun duk dug
masandig dogkit dugsu
ud kud gud
agad sogod
lunsud
lunsud lunsuran
tu-ud tu-uron
tul-id tul-iron
kidkid kidkiron
9
kadkad kadkaran
sogod sogoron
ligid ligiran
a gad agaran
Ka Dalaga
Kagi to datu, "Da!aga, kunto-on kad on moko-uma?" Nigtabak ka da!aga to, "Kunto-on ad on Datu."
Nig-insd ka datu to, "Da.!aga, du-on duma nu?"
Di kagi to da!aga, "Sagboka ku do su marani do kun ka lunsud nu to lunsud ku."
Nokoy kaman no kagi to datu, "Da!aga, nokoy so ogku-on nu kai to kanak?" No kagi to da!aga, "Ko du-on tiro nu, sikan do ka ogku-on ku."
Kagi to datu, "Dakol ka tiro ku. Kuo ka to dakol." Di kagi to boi, "Kena a ogkuoto dakol. Malintokon ku do Datu, su mabogat."
Nokoy kaman du-on no imbogoy to datu ka tiro. Narago on ka dalaga. Nig-u-uranda su narago man. Naragd to du-on tiro din su mo-omis ka tird. Nig-uli on ka da!aga.
10
Ka Aro! no Dalogos
qgkukutkut ki ko nig-arol ki to dalogos. Ogdogos man ka dalogos. Ogdogosan ki su du-on kagow.
Ogmomonu ki ko nig-a-arol ki to daJogos? Ogsasabun ki woy kid ogkuo to tambal.
Ko ogmamara ka lawa ta, ogtambalan ta ka arol to tambal. no sulpur (sulfur) su sikan ka tambal to dalogos. Asolom, oghutuk ki to ogsasabun woy oghutukan ta ka tambal.
Oglantaan ta ka so-og ta, ka ikam ta, woy tibo no kinabo ta, su ogkamatoy ka kagow to mo-init.
11
hari halin hallok
hallok
kaallok hatod
h H
hi lam
himu hi bat
hi lam
hirogo
hidhid hilu
12
ho-o hontow hondo-i
hogot
homoy honda
ha Ha ho Ho hi Hi hu Hu
hutuk hun-a hukas
hula but
hulid hugun
Malaria
Da!u ka malaria no ogligkat to hilam. Ogkolko!on ki woy ogmo-init ki. Ogmasakit so u!u ta. Takas ki to ogmo-init no oghutuk ki to ogkolko!on. La-in ka masakit so gotok. Ko ko ki og-inum to tambal litos to malaria oglobag so malit ta.
Nokay ka tambal to malaria? Og-inum ki to Kamokin (Camoquin) su sikan ka tambal to ogkolko!on. ()) () (]) Tato!u ka lites to buyag.
() Q;
0
~
Oarua ka lites to dakol no batd.
Sagboka do ko ralintok ka bate.
Ma!intok do ka litos ko ogsusu ka bate.
Ogkikiambu ki to mausilom su ko ki ogmalaria ko kono ki ogkagatan to hilam.
13
kai bud kuo
biak luak doun
darua saliu kaniu
ian ias iam
naan taan gaat
biak siak si-ak
14
bua boi kai
taan naan na-an
did kuo dua
dalan -do log
pa la kalasi
ma la lab -balagad
hilu hi lam
bulan bulu -
dalan dalaga
15
dalu ulu
ko-o!og ko-ulug
pa la pa no pa-a
dopa
la pas gapas
p p
pa la
poka pori pogos
' sopo
naponu rnaporos
16
pisu pitas pi tu
papitu
ko-ipi dapit
pa Pa po Po p1 Pi pu Pu
punas pusil purut
' sapu
' apu gapun
"Andi, hondo-i si ipag?" "Nighondio si ipag to dibabd." "Mania to nighondio si ipag to dibabo?" "Su ogboboli to pala." "Ogmonuon ni ipag ka pala?" "Oghimu to pamu!a-anan." "Andi, nokoy ka igpamu!a din?" "Mundu, kalabasi, pitsay, patatas bua." "Andi, nokoy ka patatas?'f nKalasi no mundu ka patatas di ma!intok." "Hondo-i nu kita-a ka patatas, Andi?" "Dia to dibabo." "Andi, tag pila ka pala no makopal?" "Ko makopal no pala, sampulu no pisus woy
papitu." -"Ogboli si ipag to makopal?" "Ho-o, su ogkagopu ka pala ko manipis." "Ho-o. Kono ogkagopu ka pala ni ipag su
makopal."
pitsay kalabasi
17
v:~ ~'
patatas
pad pag pat
sap ad ipag lipat
ap sap lap
alap-ap so-ip tu-up
pod pog pot
tampotl pogkot sampot
op sop lop
sapsap salipsip supsup
18
pid pud pig pug pit put
tap id pudpud dapig apug dapit saput
ip up sip sup lip lup
so-1p lap lap lop lop sulip laplap sapsap
Masakit so Laplap
Ogsabunan ta ka pal! ta woy ki ogpatambal.
Ka masakit Ka tambal
1. Pali no iam - tambal no malalab 2. Pali no taan ~ pulbus no sulpa (sulfa)
woy ko ka igpoid no sulpa. 3. Pagis - ka saliksalik 4. Ousdus - ka saliksalik 5. Dalogos - ka sulpur (sulfur) no igpoid 6. Bulutut - og-oloron to mo-init no woig no
du-on asin. 7. Ponitponit - tatolu no indiksion woy ko
lalima. 8. Buslut - tatolu no indiksion
Ma!asi ki ogpami-pi woy malasi ki ogpamarigus, su die og-ugpo ka kagow to maligsom. Maga-an oghalin ka dalu to laplap ko ogba!agaran ta ka rnaligsom.
19
walis waro wa
lawa dawa I
goinawa hawak
w
walis
wo-il woy woig
kawo awos
mapawo sawog
20
wa . Wa wo Wo Wl Wi
wilik dawi witwit
dawi hawi
kawili kawigi
f
Kagi ni apu, "Asat, kond ka oghondid to woig su ogdawion ka to dakol no ulod."
"Ho-o " kagi ni Asat "Kona a ian ' ' oghondio."
Nokay karnan no kagi to inoy din, "Asat, ogwawalis a kai to solib. Awo kad on." Kagi ni Asat, "Ho-o." Namanoik si Asat.
Nokay karnan du-on no nigwawalis si ind did to solib. Ko nigliwak si ind no kagi ni ino, "Asat, kono kad ogwo-ilwo-il."
"Ho-o," kagi ni Asat. "Asolom kad oghiipanow." Nokay karnan du-on no du-on do ian tarnan.
21
wan wat wag wad
liwan a won awos
now naw
hipanow hipanawan otow
kalawag sawog lawig
kow kaw
takow takawan hontow
won wot wog wod
22
kawit wot wot wi twit
tow taw
pi tow pitawon amp ow
win wit wig wid
haw id kawad liwan
sow saw
bu sow busawon
sasow
Ka Ubal
Sugilonon ta so-i ubal way si Noli. Nighipanow si Noli did to woig. Ogpanikop porom way ogpamunnit. Nokay kaman du-on no insabuk din pad ka kawad din way ka bunnit din marani to lobut to bulu su ogpanikop pad. No nigpanikop si Noli.
No inogo-on no nalius si Noli no pigkito-on to ubal ka kawad way ka bunnit ni
' Noli. 0, nigkud to ubal ka insabuk ni Noli. Nokay kaman du-on no niggakap si Noli.
Pamangho to hondo-i din isabuk ka bunnit, no warad on ka igpamunnit din su nigtakow man do to ubal. Kalugoylugoy, du-on si Noli no ungod ogpamitow to lobut to bulu, di warad ian ka kawad way ka bunnit din.
Nokay kaman du-on no nigpalaguy ka ubal. Nig-ulug din ka bunnit su naallok ki Noli. Nokoy kaman du-on no, du-on do ian taman.
23
ngaran nga!ap ngarog
hiponga bangan langan
ng Ng
ngoyngoy
mongo songo nangon
nalingow langow gingow
24
ngisi ngipon ngingi
lingi langi t pangi
nga ngo ngi ngu
Nga Ngo Ngi Ngu
nguog singut donguk
pungu lungun lingut
' I
Ka Batasan to Ngoyngoy
Ko bate pad ka ngoyngoy, og-ugpo pad did to diralom to tano. Ko ogpiso ka anak to ngoyngoy, alibutod pad. Ko ogtulin no ogdan-ug pad. Ward pad pakpak. Ko_ dan-ug pad ka ngoyngoy, mananoy ogtulin. Did ian og-ugpo to diralom to tano, no ogko-on to dalig.
Woy oglopow ka ngoyngoy no dan-ug pad, ko lalima on no tu-id din dio to diralom to tano. Ogpamanoik ka ngoyngoy did to ampow su oglisuan pad, su dio to dira!om to laplap din nigtulin on ka pakpak din. Kanggo pad ka ngoyngoy. Darua bua no allow woy ogpakalayang.
Ka boian·no ngoyngoy, igsabuk ka anak din did to u-ud to sugpang, su du-on inat gabas to lobut din. Sikan na-an ka iglungag din to sugpang. Ko ogpigso ka anak, ogko-u!ug did to tano, su dio og-u-ugpo to lalima on no tu-id.
Maga-an ogkamatoy .ka ngoyngoy no du-on pakpak. Malayat ka ig-ugpo din did to tano, di malupot ka ig-ugpo din dio to ampow.
25
ngal ngat ngan
wangal songol dingil
ang sang tang
angkuan ongkod ingku-ingku
ngol ngot ngon
ong song tong
ngil ngit ngin
salangat masongot langi t
ing sing ting
sangkub musong sungsung
26
ngul ngut ngun
langan nangon lungun
ung sung tung
utang bagting datong
Ka Da!aga to Langit
Nangnangonon ta so-i da!aga no nig-ugpo dio to langit no ma!upot pad ka langit. Nokay kaman, kagi ni Umbingtanggang, "Amo, oghipanow a kunto-on." Kagi to amoy din, "Oghondo-i ka?" Kagi to bate, "Dio to langit." Kagi to amoy din, "Hondo-i ka ogpamanoik su ware hagoran?" Kagi ni Umbingtanggang, "Ogpamanoik a to baliti." Hipanow on ka bato, namanoik to baliti.
Nokay kaman, pogpamanoik ni Umbingtanggang no marani on ian to langit no nig-umawan din si Talatala.
Kagi ni Talatala, "Hontow ka du-on? Hontow ka ngadan nu?" Kagi to bato, "Kanak no si Umbingtanggang, no gustu ku to og-asawo-on ku sikoykow."
"Otowoy," kagi ni Talatala, "Masongot ka bua. Kona a. Masongot ka."
0-o-o-d. Nabu!u sika bate. Nano-ug on. Kagi, "Naan din no masongot a. Bak wa woig dio to tane. Kono ku og-asawo-on si Talatala."
27
y
ya
a yam lay as la yap
yap yab
yapyap ya by ab
y
yogyogan
yo
sayo say ow oyow
yok yog
yokyok yogyog
28
ya Ya yo Yo yu Yu
yu
kayu kayug
binayu
yuk yup
yukyuk sukyup
\
Ka Bu-aya
Oio to dibabo du-on kun bu-aya no og-ugpo to woig. Ogko-on to ngalap to woig. Di ko oggutasan, ko du-on otow, ogpandawi to otow ko oggutasan. Du-on bu-aya no mabulut su oghimatoy to otow. Maro-ot ko ogdawion ki to bu-aya.
Di du-on bu-aya no ayam no og-ugpo to kulungan, no kono kun oghimatoy to otow. Ogkalantoy to ngalap no igsunggud to uyamuan to bu-aya. Maroyow ko kono ki ogkoimatayan to bu-aya.
Ka laplap to bu-aya, maroyow su makopal. Mahal kun ka laplap ko bolion ta. Du-on sapatus no noimu to laplap to bu-aya. Ko du-on kabil no noimu to laplap to bu-aya, mahal ko bolion ta. Kono ogkamo!u su ogtamba!an dan ka laplap oyow kono ogkamo!u.
29
nokoy bogoy himo!oy ba!oy
himatoy himatayan himatayi
yapyap la yap
a yam la yap
hapuy opuy palaguy babuy
bogoy bogayan bogayi
yokyok bayokbok
oyow say ow
30
inoy ma toy kiloy ba!oy
maroyow marayawan marayawon
lay as bogyas
kayu binayu
Ka Allow woy ka Bu!an
Kagi to bu!an kuo dut allow, "Gaati a to anak ku su ogpami-pi a pad." Kagi to allow, "Ho-o, di maga-an ka do." "No," kagi to bu!an, "Mariu ka do su ogkagangu." "Ho-o, ho-o," kagi to allow.
Hipanow so-i bu!an, ogpanlaba. ' 0, iug-iug do to bulan to nigdanian ka bato. No, nagangu on so-i bato, su nigharokan su na 1 i mu-mu-an s u ma!ambog •
31
Nokoy kaman, nig-ongkoran on to allow ka bato. "Umba na-an ian. Kona a ul-ulangan to og-ogot. Ian do to og-awo ad," kagi to allow.
·~wow," kagi to bulan, "Du-on ka dod allow? su mabogat ka sakaru ku." Takas ka do du-on ko og-umow to warad ogtabak. "Ian do du-on to igsabuk ku pad ka sakaru dii to tano," kagi to bulan, "Mania ka bato ku no kono ogsinogow?" Moko-uma so-i bulan dio to anak din. Pitow pa ian, nokotong on su nagangu on. Niglalow on so-i bulan to konad ogpakitkito-oy to allow. "Woy a do ogsilo," kagi to bulan, "ko mausilom. Asawa ku pad porom sikoykow wa nu higangua ka anak ta no kona a porom oglalow koykow."
Pitow ka na-an dut bulan, mausilom ogsilo. "Woy ki do," kagi to bulan, "pakitkito-oy ko du-on ogbatuon kanta. Ian do," kagi to bulan,
"t o ogpaso-so-ipoy ki ko ogsilo." (Ogmaran Sumpingan)
32
• ka igsapad to kagi .
' ?
ka igsapad to kagi di do-isok do. ka ignangon to du-on inso.
"- - -" ka igkulungan ka kagi to songo otow.
Panangli tan:
Oghondo-i ka? Nokoy sikan? Hontow ka ngaran nu? Mania to ogsinQgow ka bato?
Oghondia a to dibabo. Pusil ku sikan. Si Ana ka ngaran ku. Ogsinogow ka bato to ayam din.
Kag i to bato, "Oghi pa now a." Nokoy kaman, kagi to bato, "Oghipanow a." Ka ngaran to bato, si Ana.
33
a. :>9nna ·-.. Ka Bo-u-u way ka Ubal ~r ..
';. ~
Du-C>r1r1angnangonon to bo-u-u. Ka bo-u-u, nigpamulondag did to taliwaro to lanow. Kagi to ubal, "Wa. Hondo-i ka ogpamu!ondag?" Kagi dut pilas, "Outun to lanow." Kagi to ubal, "Hondii a pad. Samboy a og-olog ko ogbogoy bua. n
Hondio so ubal. Pamminog to ubal du-on to lobut to tibogow. Kagi to ubal, "Ura, ian inhondii ku to koykow su ogsambay a to pulondag nu."
Kagi to bo-u-u, "Kono ku igbogoy su igtingangag nu bua." Kagi to ubal, "Kono ku igtingangag."
' "0," kagi to bo-u-u, "Ko ku ian igbogoy." Di kagi to ubal, "Kai a do man ian ogpamulondag."
"No," kagi to bo-u-u, "Ian do. Ko nu igtingangag." "Ho.:o," kagi to ubal, "Sikan a pad to nigdaldal no kayu."
34
"0," kagi to bo-u-u, "Ko nu ian itingangag." Kagi to µbal, "Kono ku." Pamu!ondag so ubal.
"Bo-u-u, inum ka pad." Tonggak no warad ka ubal. Namanoik on did to lawa-an. Umba ian so pandawit tat bo-u-u.
"Wa," kagi to kumang kuo to bo~u-u, "Nokoy so sinogawon nu?" Kagi to bo-u-u, "Ogsinogow a to pu!ondag ku no nigtingangag to ubal." "Nd," kagi to kumang, "Kai ka pa su ogpamanoik on ku." Pamanoik ian ka kumang.
Kagi to kumang kuo to ubal, "Kai nu ka pu!ondag." 0, ko man igbogoy to ubal. "I mbogoy on man to bo-u-u kanak," kagi to ubal.
Kagi to kumang, "Nokina-an to og-ungod ogsinogow ka bo-u-u?" "U bat do du-on," kag i to ubal, "I mbogoy on man
35
~~If r;JjfJ.tl
~ ~
~ )1 ,, . ..,,·
kanak." No itakas, kagi to kumang, ~
"lbogoy nud ia kanak." "A, 11 kagi to ubal, "Kono ku."
Sipsipita ian to kuman so lobut to ubal. Kagi to ubal, "No. Kona ad. Loko-i a nud, su igbogoy kud so-i pulondag." Kagi to kumang, "Kai nud ian." Nd, imbogoy on to ubal.
Pamano-ug so kumang. Noko-uma dio to tand. Kagi to kumang, kuo to bo-u-u, "Ko du-on ogsambay koykow, ko nud ibogoy su igti tingangag." Kagi to kuman, "Ko ogpamulondag ka, dio ka to diralom to woig."
Kagi to bo-u-u, "Ko man ogdaging ko did ki to dira!om to woig. Woy do ogdaging ko dii ki to ampow. Wa pamulondag ta to ogpamulondag ki dio to woig. Kasul-ugan man," kagi to bo-u-u, "ka lungag dut pulondag, no kono ogdaging." -
"Ho-o," kagi to kumang, "di ka ignangon ku koykow, ko ogpamulondag ka, ko nu igbogoy agad hontow."
(Kunsay Arag)
36
Ata Cebuano Pilipino English
ad-ad tan um taniin plant sugar-cane·
a gad · bisan kahit even a lap dala dalhin carry alap-ap ap-ap a skin
disease allow adlaw araw sun amana igo husto, ta ma enough ambo gabay payat lean amo tatay "' Father ama amoy tatay arM father ampow hibawbaw ibawbaw above amut tampo, sagol ihalo mix And! Day kaibigan Friend
/ angkuan unya na lalong huh later apu apohang nuno grandparent
grandchild a pug apog apog lime arol nuka gaHs impetigo asolom ugma bukas tomorrow awo balhin umalis remove a won balod ibon a bird awos kinahanglan kailangan need ayam pinangga minamahal pet babuy baboy baboy pig bak maayo ug mabuti kung if bajoy balay bahay house bagting bagting bagting ring bajagad sigi lang; hindi bali nevermind;
walay pagtagad neglect balitf baliti baliti baliti tree bangan santik flint bayokbok bonbon buhangin sand binayu lubok bajuhin pmmd rice bogoy hatag bigay give bogyas bantak bubu fish trap boian babaye babae female bu-a ya buaya buwaya alligator
37
Ata Cebuano Filipino English
bukod agtang /
forehead noo bulan bulan buwan moon bunnit binwit fishing line bus ow ungo maligno evil spirit kabil handbag kadkad badbad gusutin ravel kagat paak kagat bite kagow kagaw mikrobyo germ kalabasi kalabasa kalabasa squash kalaglagan kaugalingon kagamitan possessions kalasi klasi uri kind kamot galas palayan field kandin iya kaniya him, to him karina kadena kadena chain kawad tagi kalawit hook kawigl pak6 pakpak wing kawill ambaw, ilaga daga white-tailed
rat kawit 4-strand
braid kawo suroy move arowid kayu kahoy punungkahoy tree kayug kayog harvesting
tool kiambu moskitero kulambo mosquito net kikim tahi, pilu-an tiklop sew kid.kid kiskis grate kiloy kilay kilay eyebrow kita kita kita, tignan see
I
ko-ipi umigit pag-agulo whine kolkolon manginig, gin aw shiver
pangurog komkom kumkum kipkipin hold in hand komu saw bug ko-uli-an kauli-an gumalin recover kuddo kabayo kabayo horse kulungan halwa halwa cage kuron kulon palayok pot kumusta kumusta kumusta hello
38
Ata Cebuano Filipino English
dakol dako malaki big dagdag nahulug hulog glance off dagum dagum karayom needle da_!aga dalaga dalaga maiden dalan dalan landas path daldal hilig sumandal lean dalig gamut ugat root da_!ogos s.cabies dalu sakit sakit disease dani duol la pit near dan-ug wingless
ciCada dapig diskansu tumalikod back away
from ta]Jle dapit lik9d likuran rear datU. datU pinuno chief dawa dawa millet dawi sakdap prey upon di a pan subal't but dibabo ubos· tabing ilog downriver digus. ligo maligo bathe dii/dini here din iya, niya niya him, his dinog talinghug makinig hear dingi.l cock head dinug linog lindol earthquake diO didtu diha there diralom ilalum Halim underneath do lang lang just, only dokdok dukduk pukpukin pound doktol. doktor doktor doctor dod pa pa yet dogi.l guipapahawa pinaalis cast out dogkit a bay magkatabi side by side dogus katol kati itch do-isok diyutay kaunti small amount do_!og paingon patutunguhan destination donguk manggiulawon mahihiyain shy dopa dupa di pa arms pan doun dab.on dahon leaf
39
Ata Cebuano Pilipino English
dua duha dalawa two dukduk sumbag buntalin to sock dugsu dungab sasak stab, inject duma uban kasama companion du-on na.a, duna mayoon the.re is dusdus ka.liskis doubles kin dutun tua doon ,fuere ha go ran ha gel an hagdan ladder hari manghod bunso younger
sibling harok halok halik kiss hatod hatod dalhin deliver hawak hawak bayw.ang waist hawi bawi bawiin recover haw id paghiganti hold back hi bat higda miga lay down hidhid hidhid ilatad spread on hirogo tulog tulog sleep hilam lamok ·1am6k mosquito hilu hilo -las on poison himatoy pagpatay patayi'.n kill himo_!oy pahulay pahinga rest himu buhat id, gawa make hipanow lakat lumakad walk ho got hugot higpitan, banat tighten homoy bugas, kan-on kanin, bigas rice honda unsa ba papaano iyon how about it? hondii dali diri halika com~ here hondfo ad to pun ta go there hondo-i asa saan where hontow kins a sino who ho-o 00 00 yes hukas magsimulang remove from
kumain trap hugun tugotan pahintulot consent,
agree hula but birahon hugutin dr.aw from
sheath hulid ihiwalay lay beside
40
Ata Cebuano Pilipino English
hun-a una una go ahead hutuk usbon, us ab ulitin repeat iam bag-o bago new ian mao, gayod talaga that's why;
emphasis ias ulod uod maggot ikam banig ban{g mat ima pangabugho panibugho jealous inat sama, kumukha, gaya like
ma-ingon-ingon inogo madali madali soon in um inom in um drink ingku-ingku taki.ang papilay-pilay limp ipag hipag, bayaw hipag sister/
brother-in-law
iug-iug paghawa umalis gone lalima lima lima five la low sumpa " sumumpa vow, divorce lantoy salop tabip-silim about 5 p. m. lamisaan limisa lamesa, hapag table la now lanaw dagat-dagatan lake lanta napaso napaso scald langan hatag bi gay give langit langit langit sky langow langaw langaw fly (n.) la pas tabok tawid cross river laras pa-anod pun.ta sa ilog go down-
river lawa-an lawaan kind of tree la wig dahon dahon a weed la yap palid blow away layas dry rice ligkat gikan nangaling origin ligid ligid gulong wheel limu citrus limu-mu cuddly ling! lingi lingon turn head lingut libutan pa lib utan encircle lipat
. . , usa na ngl.lllgulila lonely
41
=1
Ata Cebuano Filipino English
lisu pagpanit talupan peel lius tuana alis leave liwak lugar may panahon have time lo bag hubag maga swell
·1obut lubut, punuan puno base lok6 buhian bitiwan release logs ad kanaug magbaba step down lo mi flatten, crush lo plop salum submerge lopow gula, lutaw lumabas, lutaw emerge maagsil tugnaw malamig cold ma-amuk amok maamo tame mabogat bug-at mabigat heavy mabulut isog mabang{s fierce niakopal baga makapal thick maga-~n madali madalf quick magaso riwang payat thin mahal mahal mahal expensive ma la lab pula pula red ma!_ambog tambok mataba fat ma!_asi , kanunay madalas frequently malayat ta as mahaba long maligsom hugaw
,/ dirty marum1
malintok gamay maliit small malit spleen ma!f>gon lisod; kuyaw mahirap; difficult;
mapanganib dangerous ma!_u-ag lapad, haluag ma la pad wide malupot mubo :- short maigs1 man man eh emphasis
mananoy mahinay mabagal slow mani mani mani peanut maniO ngano bakit why manipis nipis ma nip is thin mantika mantika mantika shortening manuk manok manok chicken
\ kabuntagon madaling-araw dawn mapawo marani duol· ma la pit near marasig daghan marami many
42
Ata Cebuano Pilipino English
. \ lay0 malayo far mar1u maro-ot malaksot, mas a ma bad
mangil-ad magalfug maroyow maayo good
masakit sakit sakit disease , hurt masamuk samuk gulo trouble masandig bakilid, gulod, matarik slope, steep
matitip masongot nanimaho nangangam6y smelly ma ta ma ta ma ta eye ma toy patay namatay die matul-id tul-id matuwid straight mausilom gab ii gabi night miki miki miki noodles
}-
mi-m1 durugin crush, fl.at-ten
minnna katigulangan ninuno ancestor mo-in it mainit mainit hot mo-itom itom itim black molu bul.ok bulok rotten mo mos kinamot eat with
fingers monu unsa-on anhin do, how mongo mga mga plural mo-omis tam is matamis sweet moon-ing daghan marami many muog sip-on uhog nasal mucus mnndu kamoti kamote ca mote naan ihmahma iisip suppose,
think na-an diay tunay, to too really nabolu kasuko galit angry nali:ilgow kalimot limutin forget nangnangonan s~'ilanon kasaysayan story nangon tug-an sulti salaysayin tell ,
filled naponu pmo pun um nokina-an how come nokoy kaman 'mya unsa 'ang nangyari 'then what
ang nahif:abo' ay gamito' happened' ngalap sud-an ulam viand
43
Ata Cebuano Pilipino English
nganga bukas bukasan opening ngaran ngalan pangalan name ngarog baho amoy odor ngingi laway laway saliva ngipon ngipon ngipin tooth ngoyngoy cicada nguog sip-on uhog nose mucus ogot kasuk-an pagalitan scold olog sulay subukin try om-om sups up sipsip suck on ongkod ilabay itapon throw away opuy hubag pigs a a boil orok pugas has ik, tanim sow otow tawo tao person otowoy ay, naku! Oh my
goodness! oyow aron para so that
ti{l /
foot pa-a paa pakpak pako pakpak wing pad pa pa yet, still pa la pa la pa la shovel palaguy dagan takbo rtm pamang:ho pagpangita hanapin search pami-pi laba laba launder pamu!_ondag play flute panunnit binwit mamingwit to fish panikop manikop catch shell-
fish with hands
pa no gapasan, udyong palaso arrow panoik, saka akyat climb
pamanoik pangi pangi pangi pangi tree pa ragas padayon patuloy continue pila pila magkano how much pilas gamay nga maliit na baby monkey
tmggoy matsing pisll piso piso peso
44
Ata Cebuano Pilipino English
pi tow tan-aw tingnan look at pitsay pitsay pechay pechay pi tu pi to pi to seven poka likod likod back po gos pugos pilit force porom unta, angay sana would,
should pul _ _smdag flute pungu ohay head of grain pusil timbak baril gun sakaru sag-ob water
container sakomit sakmit agawin snatch salamat salamat salamat thank you sa_!angat sangat fish trap saliksalik saliksalik salisylic salicylic acid salipsip sapsap trim wood
with knife samboy paghulam manghiram borrow sampl!!u napul6 sampu ten sangkub away fight sapad ihurong ihinto stop speech sapatus sapatos sapatos shoes sapsap sapsap cut away
weeds at roots
' unod la man flesh sapu saput hap in sapin potholder sasow kaso magalala worry sawog isda isda a fish sayo dayeg purihin praise
/
dance sayow sayaw sayaw sinogow hilak iyak cry . ' sipa sipa kick s1po
so god pahit kagat sting so-ip puli ihalili exchange
places /
isa one; also songo usa songol ear necklace
45
Ata Cebuano Pilipino English
so-og salog sah{g floor sosolobon dughan dibdib chest sukyup cavern sugpang sanga sangh branch sulip puna isingit to slip,insert sungsung simhot amuyin sniff' food .,,.
suck sups up sups op sipsipm taan kinaiya, maas likas' matada natural, old tabak tubag, halus sagot answer takas human tapos finish takow kawat pagnanakaw steal tag tags a bawa't isa each taliwaro taliwala gitna center taman kutob, katapiisan wakas end tambal tambal gamot medicine tampod putol kapiraso piece tapid hipos agusin arrange tatolu tulo tatlo three tig- tig, ting panahon ng time of timbabakal kumangko hinlalaki thumb ti mun pipino pipino cucumber tingangag hawa carry away tiro tubo tubo sugarcane tonggak hangad tumingala lift head tu-id tuig ta on year tul-id tul-id matuwid straight tulin tinuboan tumubo grow tumbaga morado punong sagin red banana tu-od tuod sakyap stump tu-ud tu yo hagarin purpose tu-up kababalaghan bad omen ubat bakak magsinungaling lie ura higala kaibigan Friend uran ulan ulan rain uranda a wit a wit lovesong uromo ugma, damlag sa darating eventually
ugpO puyo na panahon
manirahan dwell
46
Ata Cebuano Pilipino English
ulod uwod ahas snake ufu ulo ulo head ~ug hulog hulog fall um.a a bot sum.a pit arrive umba intawon naku! alas um ow ta wag ta wag call ungod sigi, sa lagi always
kanunay utang utang utang debt u-ud tumoy dulo tree top uyamuan alimahan alagaan guardian wa ha ho Oh! wa wala hindi, wala no walis silhig walis broom wangal gumonhap, suliranin problem
siliran waro wala hindi, wala no, none wilik gila bay alokin offer witwit quote woig tubig tubig wat.er wo-il lihok gala win move wotwot isang ibon a bird wow hoy uy! hey yabyab push out
wall yapyap tahupan ta hip winnow yokyok pagkatuyo tuberculosis yogyog pagduyan galawin to rock yukyuk isang ibon a bird
47