D E H O M I N E. A V C T O J i t M

P- F- ANDREA DOROTICHO R D . M I N . S A C R A E T H E O L O G I A E

L E C T O R E G E N E R A L I .

V E N E T I I S M D C C X C V .

s

T yp is Simonis C ordella .

S U P E R I O R U M P E R M I S S U .

X 3 )(

P R A E F A T I O .

f Uarnvis perexiguum opus hoc sit , quod in prae-

senti , Lectissimi Discipuli , oculis vestris

subjicio , dubitare tamen non possum , quin , si causam hujus mei consilii perpenderitis , quidquid laboris , atque in­

dustriae in illo perspicietis , aequi bonique facturi sitis .

Enim vero quam Philosophicam de Homine doctrinam longa, ac desudata Dissertationum serie contentam e lap sis annis vo­bis tradidi , eamdem compendiosis enunciatis arcto compre­hensam vobismeiipsis hoc tempore exhibeo . Quorsum au­

tem ? U t probe intelligatis , quam immerito obtrectatores

mei adversati mihi fuerint , meamque existimationem in di­

scrimen adduxerint ; cum quosdam ex memoratis ennuncia-

tionibus tamquam a veritate. alienas , ac publica luce indi­

gnas arguere , ac reprobare non dubitarunt : Quas postei

universas justi rerum extirnatores adeo probarunt , ac lau­

darunt , ut easdem palam defendere , ac propugnare , prae-

c la ru m , ct gloriosum esse judicaverint . Quocirca, ne videar

t Z tactn•

X, crimen agnoscere , et ne illi

.conscientiae .signum interpretentur ; ea

quae ,male ah.ipsis audiverunt, publici juris

c u r a v i U n d e discent , ut Jd e m Hieronym us

ait , obtrectatores ;mei .recipere in toto , quod in partibus susce­perunt. Libenter ergo hoc, qu alecum que est. Philosophicum

specimen e x c i p i t e b o n i q u c .c o n s u l i t e s i c enim vestri M a ­gistri existimatio .immerenter vexata in vestris mentibus re­

florescet , .e t perspicuum .constantis .meae .in yos benevolenti®

.monumentum existet,.

f R O A E -

X 7 )('

P R O P O S I T I O N E SP R A E L I M I N A R . E S .

duo distincta genera cognoscimus :

nempe 'motum localem, aut conatum ad mo­

tum , et cogitationem,

i i . H inc errat Hobbius, omnes omnino actiones ad uni­

cum motum pertinere , existimans •

III. Quemadmodum et Cudxvorthus ■, tercii cujusdam

generis in natura actiones , effutiens.I V. Quocirca duplex substantiarum genus dumtaxat da'

ri in rerum natura propugnam us, nempe M ateriam , & Spi­

ritum ( i ) . ' : -‘/V"V . Unde pessum ire eorum opinio videtur , qui Mate­

riam , quam prm oprim tm vocant , admittentes, eamdem ne-

qne corpoream , neque spiritualem esse v o lu n t/

V I . Ad primum substantiarum genus spectat humanum

Corpus , cujus existentiam denegare , est prorsus animo de-

sipere :_______________________________________________________ V I I I .

( i ) Huic nostra; propositioni favet doctrina S.Augustini inquientis: quidquid corpus nen est ; et tamen a liq u id est , recte ja m s p ir itu t d icitu r , Lib . iz . super Genes, n. ie.

a 4

)( 8 )(

7-

V II . secundum vero Anima humana , cujus pariter

cxistentia, nonnisi per summum nefas , denegari potest.

V III. Hae binae substantiae hominem constituunt, quem

compositum dicimus ex anima , et corpore , non vero ter­tiam quamdam substantiam , ut minus recte aliqui sen­tiunt (z ) .

De Hominis Corpore.I . Humanum Corpus est aggregatum substantiarum in*

ter se consociatarum, quae compositum unum efficiunt, non

autem unam substantiam. 1 ’ ,

H. Potest nihilominus humanum corpus unum substari*. . . -

^mle_jrocari^ quatenus in ipso , natura operante, substantiae

simplices cura humanam industriam , per modum contiguita-

tis , mirabiliter coalescant ( 3 ) .

I I I . Ipsum porro ncc ejusdem esse cnm D eo substan-

jiae , neque D ei partem , aut modificationem , contra Pan-

theistas~Tuemur, .

- ' IV .

( i ) Passim philosophi habent ,^^Sc9Uini^no|trum docJiisse, totum , seu compositum tertiam esse quamdam substamiam a p a rt lB u s simul conjunctis realiter distinctam . Sed im m e r ito N a m id ex ejus libris non co llig itu r. Quinimmo ex Jib. ». Phy. q. 9. ubi fuse*, et ex professo rem hanc pertractat, oppositum eruimus . A liis vero in locis , sicuti in lib. 3 . sent. dist. 2. q. 2 . , incidenter tantum adversus Aristotelis com m enta­torem id d o cet, eumdem urgens ex absurdis .A re t in i praeterea falsam di­cimus interpretationem super Scoti doctrinam , quam si exam ini subje-. c isse t, npn ea profecto in Scotum dixisset, quae d ix it .

( ? ) Per modum contiguitatis. inquimus > quia contactum in rerum natura d ari, prorsus repugnat.

IV . Humani corporis partes praecipuae sunt Ossa , N er­

vi , Musculi , Arteriae , Venae , Vasa Lymphatica , Cere­

brum , Cerebellum , Medulla spinalis , Cor , Pulmones ,

Ventriculus , Pancreas , Hepar , Lien , Intestina, Mesentc- rium , tandem partes quaedam fluidae . Quae sane omnia non tam sunt organa , quam organorum congeries (4 ) .

V . Ac primo quidem ossa , quibus tota humani corpo­

ris machina innititur , omni sensu destituta esse , experien­

tia constat.

V I . E x cerebro , et cerebello, quae principalissimae sunt

ia humano corpore partes , medullam dorsalem ejusdem pe­

ne substantiae usque ad os sacrum distendi , omnesque sen­

suum nervos originem ducere , anatome periti docent . N er­

vos proinde esse instrumenta ad reliquorum membrorum rho- tum necessaria , ut sine ipsis flant omnino inactuosa , asse­

rimus ( 5 ) .

V II . In eis insuper contineri fluidum nerveum , quod

spiritus vitales au d it , non immerito defendimus: quum id a

( 4 ) De singulis hisce partibus integri extant apud anatome peritos tractatus, et unaquaeque pars suam habet particularem provinciam : ut O steolog ia , quae ossa; N eurologia, quae nervos; M yologia , quae muscu­lo s ; A ngiologia, quae arterias, venas, aliaque vasa,- ac tandem Splanche- n o log ia , quae reliqua humani corporis viscera considerant. Nos autem eas tantum partes considerandis suscipimus, quae humanarum actionum sunt causae praecipuae, et instrumenta .

( O Quadraginta in humano corpore numerantur nervorum paria : quorum priora decem a cerebro , e : cerebeilo , reliqua vero a m edulla spinae dorsalis derivantur , ac per totum corpus , membra , artusqua in plures ramos divisi sparguntur . Porro singulos nervos constare veluti fasciculo tuborum cilindricorum , cum Heistero ( anacom. num. }o i . > tenem us.

tota

___________ )( i O X____________

tota antiquitate , et plcrisque etiam recentioribus eum Boe- rhaavo , ec Haller admissum legarhus. • •

VIII. P lclm us pariter a natura musculos , fasciculos

nempe illos diversas speciei fibrarum plurimos, destinatos es­

se ad omnes in humano corpore motus peragendos : eorum

nimirum contractionis distractionisque ope ( 6 ) .

IX . Venae , 'atque arteriae a corde originem h a b e n t q u a ;

per totum distenduntur corpus, ac ili minimas corporis par­

tes insinuantur, Porro per has continuo , perenniterque ru­

bicundam substantiam , quam Sanguinem vocant, circulari ,

experientia constat. Sangninem itaque ad. 'omnium partium

humani corporis, motum inservire dicimus.

Perennis hujusmodi circulationis causa proxima est

Ynotusque cordis, atque arteriarum clastica, una, et inechanica valvularum positio , alterna pulmonum sese dii a-.

tancJTs^comraKen^ a respirato aere , et praes-

sione ipsa pectoris pendens.“ • X I . Sanguinea llla in venis, arteriisque- substantia com­

ponitur, adaugeturque ab escis, quas, exedunt homines ( ope

nimirum digestionis ) , quae prius in chylum , et postea iri

Sanguinem convertuntur totum irrigando corpus , nutriendo-

q u e . Quomodo autem digestio , c seu ciborum solutio peraga­

t u r , quaeque sit ejns causa , non abs. re erit determinare, ,

Veteres itaque olim communiter opinati sunt , eam solius

ope caloris peragi possc : recenter vero Archibaldo Pircarniopia-

( 6 ) Galenus de formatione foetus Sex mille fines musculorum > ad quos destinati sunt, coqsiderat ,> alii autem multo plures . A t nos huac Mntum recensem us, qui et alios com prehendit, et manifestius patet.

placuit, sola in stomaco animalis, perfici tritura mechanica ,

quibus non assentimnr. ,

X I I . Ula enim absolvitur tum ope moderati caloni ,

tum trituras, cum denique cujusdam liquoris gaitrici , seu

spiritus acidi, atque salivalis in ventriculo residentis, qui prae­

cipuas ad id rei obtinet parte.s. ,

X I I I . Liquor iste insuper vera est famis causa, eo quod

acrimonia sua, deficientibus in Ventriculo cib/s, nerveam tu­

nicam ipsiusmet Ventriculi p u n g it , vellicat, quadamque ro­

dit molestia. .... ;

X I V . Humoris pariter salsi vellicatio in fancibus , /Eso-

phago , et Ventriculo provocat sitim , seu liquorum appeten­

tiam .

- X V . J i m aliquam rnotricem humano inesse corpori ,

nullus, qui vel minimum anatomicis scientiis sic instructus- , negabit . ~

X V I . Quam porro in organico^ipsius corporis mechanis-.

m o , textura, tenacitate, tensione, flexibilitate ^com plicatio­

n e , atque in fluiditate illius substantiae, quas corporis organa

irrigat , inslar,"~dlsreiidit , multiplicique alia afficit ratione ,

consistere propugnamus.

X V H . Sensuum organa in humano corpore consideratu

valde digna censemus, Quae porro nec p lu ra , nec pauciora

sunt, quam quinque: nempe V isu s , Auditus, O lfac tu s , G u ­

stus , et T actu s .

X V I I I . Quare G . Lam ii autumantis, tres alios sensus ab

enumeratis discinctos dari • Famem videlicet, S it im , ct Vene-

ream voluptatem, salsam dicimus opinionem,

X I X .

)( 1 * XX IX . Organum visus putarunt nonnulli in humore ,

quem chrystallinum dicunt , esse primario statuendum . Ast

•immerito : cum desint in eo requisitas ad visionem perficien­dam conditiones:

X X . 'Q u a : hec rilfnus deesse videntur in illo integumen­t o , quod choroidem vocant.

X X L In tunica itaque reticulari praecipue visionem ficti

propugnamus, cum illa sit inter oculi partes, quae Jucis im­

pressiones recipere , et ad cerebrum propagare queat.

X X I I , Organum auditus constituunt fibrae, quae ex mol-

liori nervi acustici ramo deductae, per cochleam, ejusque spi­

ras, per canales semicirculares, aliosque Labyrinthi anfractus disperguntur . *■ ^

X X I I L Olfactus organum littim esse dicimus in nerveis papillis , per membranam interiores narium anfractus vestien-

«em dispersis ( 7 ) .

X X I V . Sunt autem , quae hujus organi proprias excitant

sensationes sulphureo salinae particulae, quae a corporibus avo­

lantes perque aerem dispersae, ad nares perveniunt.

X X V . Gustus organum consistit in papillis nerveis, quae

a quin-

( 7 ) Papillae sunt m olles, medullares , ac nerveae prominentiae , seu projecturae, sub cuticula, seu Epiderme undique dispersae. Componuntur ex nervis subcutaneis, qu i, exuentes primo suam exteriorem membranam, majorem in modum postea molles , sensibilesque efficiuntur . Alajorem habent prominentiam in illis partibus, quae specialiter ad tactum perti­

m en t. Contrahuntur ve l ad minimas impressiones , ac denuo elasticitate propria restituuntur. Oblinicae tandem veniunt humore quodam penetra­

b i l i , -ad earum m ollitiem conservandam , solaque cuticula, seu aepiderme .coopertae. Haec papillarum explicatio a Malpighio primo inYenra est » .dein vero a pluribus Anjglicanis Auctoribus illustrata.

a quinto nervorum cervicalium pari profectas per linguam inaequaliter disperguntur.

X X V I . Hujus vero organi sensationes excitantur t **-

linis sapidi corporis particulis , quae dictas nerveas afficiuntpapillas .

X X V I I . Organum denique Tactus positum «st in red-

culari corpore Malpighiano ( 8 ) .

X X V l U . Hujus organi objectum sunt corpora omnia ,

quae sensus nostros afficere valent.

m m i m m u H H M m

De hominis Anima .1 I . i n l m a hominis est principium iliud, quo homo per-

,cipit, judicat, ratiocinatur, .vult, verbo , cogitat .

II . Porro hoc .cogitationis principium veram esse sub­

stantiam , lo T su b je c tu m suarum ccmpos operationum inde-

fendentgr a quocumque inhaesionis .subjecto, nemo, nisi sin-

cipitis expers, inficias ib iu .

I II . Hanc insuper .substantiam spiritualem esse , et abho-

( 8 ) Tactus com m unit,est aliis sensibus: neque enim ulla sensatio haberi potest absque aliqua.im pressione , seu aliquo tactu . Hinc T u l­lius lib. i i . d e natura Deorum cap. 16. tactum , scribit , per lotam corporis machinam distendi , ut in qualibet parte impulsum experiti possimus. Q uid sit corpus Malpighianus patet ex adnotatione 7. ad Pan-

„ctum X X III .

hominis-corporei ejusque affectionibus prorsus distinctam, at- que diversam, validissimis innixi rationibus, propugnamus:^.

. IV . Imo ta le m , uc ejusdem cum Angelis , coelestibus

neiupa spiritibus; naturae sit ( i ) . :

V . Q u m circa^ ^ ^ jn a e b in e ^ hominis a* nimam purum tsst vocabulum , q u o , a d illam partem corporis

designandam , utimur ,P H £ ^ b i^ ji^ i7pco^tatpPucc~~abP)rgamta

cerebri structura uffatenus ipsam discrim inari: innuens , turpi,*

VI. Quemadmodum, et F reret , qui falso conatu nititur

evincere, animam hominis nil esse aliud pretter integram v i ­

scerum humani corporis compagem, vigoremque membrorum:

~ V I I , 'N e c denique, m inus im pie A u c to T e x e c ra n d iTlhri ,,

Systeme de /a uature, blaterat nom inis anim am ipsummet hu­

manum esse dorpus' ̂ prout peculiares quasdam ab eo peragi

actiones observamus.

V I I I . Discrimen namque m aximum hominis animam

inter , et corpus ex tota antiquitate professos fuisse h om i­

n es, illamquc perstare posse , et vitam agere independenter

a corpore persuasum habuisse , vel recens auctor , M ateriali- stis minime invisus, testatur ( 2 ) ;

IX .(■ 1) Quod egregie confirmat S. Augustinus inquiens : Anime,

enim rationales, et i l l is superioribus ( idest Angelis ) officio quidem ir e s , sed natura p a re s . Lib. 3 . de libero arbitrio cap. n . n. 32.

Et enarratione in Psalm . 1 4 ? . num. 4 . sic scrib it: Res sp ir ita lis e s t , res incorporea e s t , v ic in a est sub stant if. D e i.

( z ) De ra m e on voit que 1 es bommes en on faic de bonrte heureune substance distincte du Corps qu’ felle animet , & capable d' exister .pa.t elle-inc.ma.

' o e l k a'me et sori’ im m ortalitate ( p a r Mirabaud ) A Lopdrcs 17 7 8 * pag. i ; . ' -----------

sunt‘mpa-

i

X * s X

IX . Nobis autem, praeter hanc antiquitatis vocem , cch

gitario potis est ratio , ac praecipuum argumentum ad hujus­modi discrimen dignoscendum ( 3 ) .

X . Cogitandi itaque vim adeo hominis animae

esse propugnamus ut materiei nulla ratione

X I . E x hac porro mirahiH cogitandi virtute metaphy-st-

carn de animae spiritualirate gloriamur habere certitudinem ;

decipicifr idcirco_matcriaiistarum fautor Francissus L . . . .

inquiens { M edit. Filos, ) ne abbiamo fisicn ctrtezza , maggio-

re t ib . ■■■:X II . Pugnantia quoque docent H ohb iu s, T o llandus j

H elvetius materiei cogitationem competere garrientes;

X I I I . Quorum doctrinam ut-magis confirment Lokius }

Woltairius , aliique ad divinam recursum habent infinitam

virtutem , atque potentiam; sed ita somniat gens ratione ca-

rtn s , et mentem pasta fbimteris ~

X I V . Semel enim a c perspectum habemus , quascumque

materiei operatione* unico motu contineri ; nec Deus ipse

potest officere, ut oldein m ateriei cogitatio xornoctat..X V. Exim ant eapropter scmpnlmn.-omnem Materialittas

hujusmodi , qui alias humana , divinaquae omnia susque de-

que vertentes, hic veneno armgtL. simulato agitantur z e l o ~nc

( 3 ) Pra?clare hic ad rem nostram Cartesius: omne inquit , quod po- test cogitare est mens ( idest Anima ) . , . se/i cum m ens, et corpus re a li­ter d istin g u a n tu r, nullum corpus est m ens; ergo nullum corpus potest cogita^res Resp. ad ». obj. §. Pmerea etc.

propriamconvenire

Ile Piv inam ' Jiniitibusi-circumscribiint potentiam non enim

-DivinasTpoteptiaaea objectum esse poscunt, quas intrinsecam

contradictionem iuvolvuut/. n ) .:r.;

, > X V L -Hominis' an^mas not» esti; qoatuor; .elementorum

Aarmonia , Dicoearehusor sensuumr; coexciramentum ut

A sclepiadei,- levium' atomorum compositum,- ut Dem ocritus,-

aut quidvis ejusm odr,-ut alli Somniarunt .•X V I I . In ipsa siquidem nullum corruptionis, vel dissor

lotionis principium: extat;:quemadmodum in materia:

X V I I I . Cum enim sit spiritualis substantia , a providq flaturae Auctore Deo- immediate per creationem fieri, perspi-

Cuna est. . , - • ’ h c ir

X I X . Cum que creatio- nullam' praeexistentem materiam

supponat; t x n ihilo s i i i e t subjectU ab ipso D eo anitnam

ed u cii ratio ad evidentiam- usque ostendit ( 4 ) . . c ;

X X . Quocirca dicimus t in tanti momenti doctrina , ad­

modum errasse Grcgorium Ariminensem , Joanncm.. Basso*

lium , et ex-•parte’ etiam Gabrielcra BicI contrarium do­centes r - - •> • • - -> v? —j !-•- • -f

X X L Sicut et' perditissimos homines Voitarium ',- et Jo: Jacobum R J5im eau siq fir^ jrsu b stan tiam omnem :scternam es-

re in fe r re m s^ D e anique i animaniiqueTiomTnis c medio tolle..

r e 'f f t r n u b it a r e a d m ^ substantia ex nffiHty

a u i, et subjecti creari possit

x x n . _

( 4 ) Idipsum docet S . Augustinus inquiens : J t a quippe A n i mu y e l de f la tu fa c t a , v i l H ei flatus fa c tu s est ip sa , u t non, de ipso , sed al> ipso de nih ilo creata s it i L ib i i . de’ A nim a, ejusque origine cap. 4 » num. a . ;

( j ) Hi -doctrinam hanc commenti su n t, innixi principio : rx nihilo n ih i l , et in n ihilum n il re d ic i pesse r '

x *tX

X X I I . P la to , A verroes, Thom asins, aliique , qui Mun*

d i animam esse animarum omnium fontem , seu cunctos infor­

mare hom ines, opinati su n t, pugnantia docentt ^

X X I I I . Quemadmodum , et Qngenistae, T ertu llianus i

aliiqu e, animam ex parentibus in fili^J per traducem propae* g a r i , arbitrantes. C

X X I V . Stoici Manichaei, Priscillianistae, tandem B e ­

nedictus Spinoza , A|nimam ipsum- ;Deum , yeT~divinae su- bnatTliae particulam, seu modificationem csse/docuerunt. Sed

X X V . S piritualis, et indefectibilis animae humanae natu­ra hanc sibi vindicat proprietatem , ut sit intrinscce inamor-

talisi • ’ • - *

X X V I . Non inde tamen quis inferat eamdem extrinse-

ce quoque propria ex natura immortalem-fore . E s t quippe

creata 'y ideoque a Conditore suo , ut sic , cr conservetur ,

pendet.

X X V I I , Scimus nihilom inus, naturali ‘ratione duce ,

D e i Conditoris Optimi , cc Sapientissimi voluntatem esse , hominis animam in aeternum conservandi.

X X V s l L Quare animae immortalitas non esc Legislato­

rum , ad populos in officio coercendos inventum , aut Sacer­

dotum terriculamentum, ut tota Incredulorum, ac Libertino­

rum cohors ubique blaterat.

X X I X . Nec absque temeritatis nota dicet quispiam ,

eamdem. animae immortalitatem solo fidei lumine innotesce­

re .* quum falsum omnino sit illud Incredulorum dictum si-

eundum philosophiam mens humana mortalis: dicenda est.b X X X .

' J t

m uuuj » '

X 18 )(

X X X . Hominis animas cxistcntia ab ejus non distingui­

tur v ita : haec in aedone sita est: actio Animae est cogitatio:

quamdiu ergo existit anima perenniter cogitat ( 6 ) .

X X X I . N cc ei unquam desunt cogitationis objecta :

cumque in percipiendis iisdem sit causa necessaria , non si­

ne inscitiae nota eidem cogitandi perennitas denegari pote-r k ^ • * ■■■■ -■ • - -

X X X I I . Eapropter ferendus nobis non est error Mate-riilistarum , Frcretii praesertim , contendentium , quod ho­

mini* anima , absque corpore , corporeisque sensibus , ncc perciperet, nec vellet quidquam ; 'sed quodam veluti sopore

ten eretur: I*

X X X I I I . Distinguendae enim sunt operationes hominis

ab operationibus animae propriis . Illas quidem nequit anima

seorsim a corpore exercere : has tamen , quae naturam ejus

se-

( 6') Haec est quoque S. Augustini d octrin a, qui ita scribit : E s t au­tem *nim us v i tu q u id a m , unde omne , quod anim atum est , v iv ere , omne Autem in a n im e , quod anim ari potest, m ortuum , id est v it a p riva tu m intcl- lig itu r . . . iNam si carere poterit v it a ( anima ) non anim us , sed .an im a­tum a liq u id est. Lib. de Imm. Animae cap. 9• n- 1 S. Eadem etiam do­ctrina esse debet D .Thom ae, qui negat intellectum agentem aliquando in a c tu , aliquando non it* actu esse posse ( Sum. Theol. p .p . q. 7 9. art. 1 . ) A lib i vero ( In J . de Anima textu t^.. ) disserte scribit , intellectum a- gentem esse substantiam actu ens ,• nisi dicere quis velit , ipsum non con­sentanee ad sua principia ratiocinari; quod nefas est.

( 7 ) S. Augustinus d o c e t i Animam sibimetipsi posse esse objectum suarum operationum , et quidem ta le , quo in tim iu s nen possit exco g ita ri: Seipsam , inquit idem S. Doctor , p rim itu s ing rata m iretur ( M SS. no­ve m , seipsam primitus mirata miretur ) , seipsam p a u lu lu m , s i potest ad- tollat * corpore, et ab eis rebus, quas solet sentire per corpus, et v id e a t ip ­sa q u i i s i t , qua u titu r corpere . . . . Intendat hac anim a rationalis , et sensus corporis , non sensibus corporis , sed ipsa mente atqnt ratione consi­deret .

sequuntur, quaeque Puro spirituales cura sint , ab essentkli

sibi propria agendi virtute profluunt, absque corpore pera»

g i t , imo liberius ( B ) .

XXXIV. Porro [animae operationes , quae cogitationisvocabulo a Philosophis exprim untur, pro reali animas essen­

tia constitui nequeunt.

X X X V . Hinc a Cartesii sententia recedentes Animas rea-

lera essentiam imperviam prorsus esse tuemur.X X X V I Quandonam primo hominis animae existentiam

recipiunt ? Pythagoras , Piato , aliique docuerunt , easdem fuisse in A str is , seu in Mundo intelligibili collocatas ; dein vero in corpora velut in carceres, ad luenda patrata in astris

crimina, fuisse detrusas. Sed apage commenta.

X X X V I I . W olfius, e^usque sectatores innuentes, animas

omnes temporis initio fuisse conditas , propriisque inclusas organicis corpusculis in lumbis Adae, vel ovatio Hevae delite­

scentibus : nec isti recte sentiunt:

X X X V l l l Illae siquidem creantur successive , corpori-

husque infunduntur, cum haec ad sufficientem pervenerint

organizationem ( 9 ) .

X X X I X .

(8 ) Hominis operationes fu re , meritoque humanus dixit P. Joseph ;M. Costa ad distinctionem earum , quoe propria sunt anima? ( de R eli­gione adversus Incredulos llb. i . de Immorr. Anima: C o n ci. 1 . ) Cui e- tiam suffragari videtur S. Augustini doctrina , cum docet sp iritu s ( ani­mas intellige ) sint corporibus carnali cogitatione non posse cogitare, qua­si diceret humanas non valere operationes exercere , L ib. de Trinitate cap. 1 . n. 3.

( 9 ) Mac de rc inqiiir S. Hieronymus : Animam figurato corporo sta-̂ ,tim creari, et im m itti. A pol. z. adv. Ruffin,

b Z

X X X I X E o itaque ex anima ct corpore compositus

homo , in cujus omnibus individuis collective sumptis non

est una numero anima, ut Peripatetici Arabes, ac praesertim

Averroes opinati sunt:

X L . Ncquc in quolibet hominis individuo aut simul ,

ut Galenus ; aut successive, ut alii docuere , pJurcs repe-

riuntur animae, sed in singulis hominibus una est, eaque ra­

tionalis;3TJLI. Cujus praecipua Sedes collocari non debet , vel in

toto capite , ut docuit Plato cum Democrito: V e l circa ca-

put , ut Pythagoras j aut in ventriculo cerebri , ut Hero-

philus : aut in glandula pineali , (ut Cartesius ^ ncquc in

arterioso cordis ventriculo , ut Diogenes ; aut in sanguinis

concretione, ut Empedocles aliique somniarunt. E r it ne ergo

mima propria entitate , per totum corpus d iffusa , ut Peri­

pateticis placuit ? M in im i . Sed in ea tantum residet cerebri

parte, ex qua nervi omnes originem ducunt..XLH . Veram nihilom inus unionem, verumque animam

nter, et corpus dari commercium, unde profluant operatio- ;es, quas humanas diximus ( prop. x x x r i i ) , experientia ,

et ratione constat.

X L I I I . Ad commercium istud explicandum tria excogi­

tarunt Systemata Philosophi : Causarum occasionalium scili­

cet, quod utpote incertum , internoque conscientiae testimo-

l u o c W r a n u n w e ^ x o T T ' ^ ^X L I V .

( io) Auctorem fuisse hujus Systematis Cartesium , omnes ferme Mosophi docent. Ast nos ipsiusmet Cartesii verbis innixi secus arbC*

—ira-

X L I V . Tutn harmoniae praestabisitae7; quod itidem con*

scien tis testimonio, certis, atque inconcussis principiis , f i ­

ctis , ac experimentis opponi, coque Commercium explicari

neutiquam posse, tuem ur:

X L V . E o vel m axim e, quia ipso praestructo tollitur hn-

mana libertas quoad motus corporeos, aliaquc innumera ab»

surda inde sequuntur:

X L V I . D em iim influxus p h y sic i, quod utique systema

(d u m m o d o , Aristotelico probi expurgetur cmno ) ceteris praeferendum esse videtur :

X X V I I . In hoc explicatur Com m ercium , quatenus ani­

ma voluntate sua , pro lubitu , vim corporis motricetn

( prop. x v ; et x v i . ) determ inat, Corpus vero Animae prae-

bet occasionem , ut vim sentiendi necessario exerat: tametsi

m odus, quo haec f i ant , ignoretur ( i i ) .

X L V T II . Considerandae nunc sunt facultatej Animae , intellectos v idelicet, atque voluntasi. Ad intellectum perti­nent ideae , seu m odificationes, et est in homine potentia

necessaria . Voluntas autem libera est libertate indifferentiae

circa bona, et mala f ini ta. gfe

X L I X . Tam etsi nec bonum sub ratione boni sespuerc ,

nec m alu m , qua m alum amplecti valeat.

L . Eidem libertati neque astrorum influxus , si qui ta­

men e s t , neque D ivina Prescientia quidpiam detrahit;

____________________________________________________ U .tm n us I-cgatUr E p isto la , quam scribit is ad Henricum Morum > et alte­ra ad Elisabetam Principem Palatinam . Tom. 4 - “

( i i ) M odus, inquir, in A ugustinus, quo corperiius udhirent sp ir itu i , ■st unim uliu f u n t , omnino m irus ts t , utc comprelrtntii »b homine pottst , I.ih . » i . de C ivitate Dei cap. io . nutn. i.

b 3

5 r

. X * » X

L l . Sicuti inec ratio sufficiens , qua semper ducitur ,

quaeque in agentibus liberis non semper.objectiva, sed quan­

doque etiam subjcctiy* est. : Inse,

L l l . Quid porro est, quod in suis volitionibus vero li­beris, ultimo determinat voluntatem ? N o n judicium practi-

(um y ut vocan t, intellectus; neque bonum , vel malum fi­

nitum repraesentatum; sed ipsa est voluntas, quae propria v i ,

et energia sese juxta boni , vel mali repraesentati rationem

sibi propriam ultimo determinat»

D E

U I

T R O ' J E M I U M ,

; i - . i t ' ' ’’

superioribus annis de h o m i ­n e , deque duabus Substanti is ,

q u ib u s ipse c o n s t a t , d is s e r u im u s , earum-

que naturas pluribus proposit ion ibus de­

t e r m in a v im u s , i i nunc m er i to de huma-

nis actiortibus disserere, e a r u m q u e n a t u ­

ra m perscrutari a d g r e d im u r ; ut ind£ ho­

m i n e m ad i l lam ', et hujus te m p o ra n e a e ,

et alterius aeternae v itae veram fe l ic i t a ­

t e m

tcm faci l ius p e r d u c a m u s , ad q u a m unu­squ isque Se natura Sua co m p a ra tu m , et d eterm in atu m cognosc it , q u a m q u e non- 1

nisi recta suarum operat ion um institu­t ione Sibi com parare potest . Sed q u o ­n ia m q u a e c u m q u e in h o m in e sunt a c t io ­nes^ eae d u m tax a t Vel p h y s i c i , vel mo-

raliter consideran dae ven iun t ; h inc hoc

duplic i h u m a n a ru m ac t io n u m statuto g e ­

n e r e , pysico s c i l i c e t , et m o r a l i , p r im u m nobis a g en d u m est .

aliud CSt ni*L artiv». potfn*

tias exercitum . Unde quandiu humanas na­

turae potentiae activae exercen tu r , tamdiu e as , sive in Ani.

ma , sive in Corpore inspectas physice agere ndsirmarnus .'

Sunt autem duae in hominis A n im a ’activae potentias } nem- pe Intellectus , et Voluntas:

I s Atque utriusqne potentiae operationes sunt actionesin Anima immanentes , non vero transeuntes,—-— — 2— —

l l l . Actiones autem hujusmodi quadruplici sub aspectil z Philosophis communiter considerantur ; nempe alia Sim­

plex Perceptio , alia Judicium , alia Ratiocinatio , denique

Methodus alia dicitur . Nostra autem sententia ad duas spe­

cie diversas classes contrahi jure optimo possunr aa Sim-

plieem videlicet Perceptionem , ct ad Judicium , quod R a*

b /f- tio-

DE HUMANA: NATURAEP H Y S I C I S A C T I O N i B V S ,

tiocinium , cr Methodum , si proprie loqui velimus , in­

cludit.I V . Methodus igitur non est mentis actio a ceteris

reapse distincta , ut nonnullis placuic ; bene vero ipsum Jii . diciurn , quo veritas aliqua hoc potius , quam alio modo in­quirenda , aut aliis exponenda suscipitur .

V . Simplex Perceptio est nuda contemplatio rei , quas

menti obversatur , quin de illa aliquid adfirmet , aut negee.

Actio tamen Simplicis Perceptionis, confundenda non esc cum

illa , quae ideam audit.

V L Est enim idea actionis ejusdem modificatio , quas

quamvis 'verum , perfectumque judicium non contineat, ali­quam nihilominus judicii spedem praeseferre videtur . E t li­

cet ejusmodi modificationem efformari quodammodo? a mente

concedamus ad instar imaginis dati objecti , vera tamen ,

proprieque dicta imago dici neutiquam potest .

V II . Quare ideam distingui formalitcr a mentis perce­

ptione , non autem ab ipsius modificatione sustinemus.

V I I I . Diversitatem autem idearum pendere a diversi-

tate objectorum , q u » ah ideis , modo suo , repraesentati

tur , nemo inficias i b i t .

I X . Hinc corruit eorum opinio , qui suas ideas rerum

expressas esse species p u ta n t .

X . U num namque mentibus humanis inesse intellectum „

cumque activum , et sua activitate producere sibi in dies di­

versas ideas ad praesentiam diversorum motuum , qui fluidi

nervei ope causantur in communi sensorio , seipsum videli-

cet modifi«ndo , nemo non videt, ;

X I .

X M. X

X I. Magna enim hujus fluidi nervei ( quod etiam spi­

ritus animales , vel vitales audit ) est copia , quae modo

mirabili , atque incredibili celeritate excurrit per n e rv o s . , et

acceptam impressionem ad commune sensorium defert , in-

deque pro ratione vividioris , er debilioris impressionis , vi­vidiores , debilioresque fiunt ab intellectu suae perennis

actionis modificationes , , hoc est idecp * haeque clariores , aut

obscuriores :

X I I . Quas suis respectivis objectis semper esse confor­

mes dicimus ; ideoque semper veras : non tamen form aliter .

Veritas namque formalis includit necessario convenientiam

integram , aut dissidium totale subjectum inter , et attribu*

tum ; ideae autem cum proprie non adfirraent , aut negent de conceptis objectis , nullam talem exprimunt convenien-

tiam , nullumque dissidium : igitur non sunt verae forma*

liter.

X I I I . Itaque ideis inesse statuimus repraesentationis ve­

ritatem , quam Peripatetici transctndcntalem , seu i» essendo

barbare dixere. ..X I V . Objecta enim , quae repraesentant ideae , ab liis

immediate etiam includuntur ; quatenus nimirum intellectus

ea cognoscit. H inc ideas immediate ad objecta ipsa termina­

re adserimus:X V . Quocirca evanescit opinio Scholasticorum adseren-

tium , cognitiones non terminare ad objectum immediate co­

gnitum , sed ad illius quoddam simulacrum , quod in phan­

tasia efformatur , quodque idolum m ateriale, idolant phantasti­

cum denominavere:

X 26 )(\\ X V I . Quemadmodum et eorum , qui verbum mentis ,

ec conceptum objectivum pro immediato cognitionis objecto

statuere: ■ • ' ' ‘ i ' T • •,

X V H . Porro cum intellectus s u i vi propria actiohes

sese modificando producat ( e x ' propo. x . e t x i . ) quum,

que ideae sint carumdem intellectus actionum modificationes

( ex propo. vi. ) sua sponte f lu i t , eas omnes esse de novo in eodem intellectu.

X V I I I . Quuar£ id e a , qua? D eum repraesentat• non est innata i :-

X I X . Sicuci nec illae , quae prima principia , aut axio, mata sive moralia , sive speculativa exhibent:

X X . T u m etiam corruit opinio Malehranchii autuman- t is , mentes humanas eatenus modificari , seu ideas habere ,

quatenus quaecumque cognoscunr in D eo videnti

X X I . Tandem Occasionalistarum rejicimus opinionem

quorum judicio ideas omnes in humanis mentibus Deus per

se , et immediate producit. , '■■■■■

X X I I . Itaque * sic , in nostro systemate , explicatis

ideis , dicimus eas esse judicii materiem . n Nolumus tamen

judicium constare ex pluribus ,* sed esse .simplicem mentis

actum , quo relationem convenientiae , vel discrepantiae in- ter duas , aut plurcs ideas deprehendimus , easdemque vel

per adfirmationem conjungimus , vel per negationem sepa­

ram us . n " . , ■: •: < ’

X X I I I . H inc cum adfirmatio , et negatio ad intellectum

pertineant' 3 dicimus , judicium .esse actum intellectus f non

vero voluntatis *X X I V .

X X IV * Mentis judicia, si verbis exprimantur , proposi­

tiones dicuntur; et quemadmodum illa ratione objecti, ita oc

istae ratione subjecti diversum valorern , variamque habent

extensionem*X X V . Quadruplex autem propositionum prascipuum ge ­

nus agnoscimus • propositio videlicet vel est Universalis, vel

Indefinita , vel «Singularis , vel Particularis . Propositionum porro universalitatem aliam dicimus esse metapliysicqm , quae

nullam patitur exceptionem , aliam moralem , qnae ecsl ali­

quam possit exceptionem admittere , plerumque tamen vera

e s t .X X V I . In determinanda autem propositionum , praeser­

tim indefinitarum ( quarum est objectum indeterminatum )

mantitate saepe homines errant. U t igitur erreri aditus prae­

cludatur, propositiones indefinitas dicimus in materia necessa­

r ia , et impossibili aequivalerc universali: in materia vero con­

tingenti distinguendas esse propositiones indefinitas doctrina­

les ab historicis ; et illas universalitate morali semper esse

universales, has verd modo particulares, modo singulares ad-

firmamus.

X X V I I . Singuli, praeterea propositionibus sua inest ve­

ritas, vel falsitas. Hinc defendimus unam ex duabus proposi­

tionibus singularibus, sibi contradicentibus , dc futuro even­

tu contingente absoluto libero , in se esse determinate ve­

ram , alteram vero determinate falsam.

X X V I I I . Itaque licet unaquaeque propositio suum deter­

minatum habere debeat objectum, ut verificctnr quod enun­

tiat y omne tamem propositionum , q u a aliquid impossibileenun-

v «nunciant eliminamus objectum , quaestionemque omnem de ime rationis ut inutilem improbamus.

X X JX . Quid igitur sentiendum est de objecto proposi­

tionum de futuro absoluto libero? Dicimus primo" illud sem-

per habere in se formalem propriae exiscentiae rationem, hoc

est determinationem ad existendum : quam in non existentia

sui pro nunc , et ejusdem existentia pro postea constitui*

mus . Quod et formale quidem est illarum propositionum

verificativum, et inttinsecam constituit objecti existentias fu­

turae rationem : quae a Scholis dicitur futuritio formalis , quae­que confundenda sano non est cum illa , quam causalem di­

xere , quamque objecto futuro extrinsecam esse adfirrnamus.

X X X . Sunt judicia extrinseca, seu propositiones ratioci­

nii materies : igitur ratiocinium modo tractandum adgredi-• v - • . . -, ’ * •» ’■ , . ;

rau r . Quod cum sit quaedam judicii species ( ex prop. 1 1 1 . )

recto actio mentis ignotum ex noto inferens dicitur ; aut cum

T u llio ccr R a t io , qua ex rebus percepit a d id , quod non per­

cipiebatur adducit . Atque duplici sub aspectu considerari

potest , nempo metaphysico , cum intellectus ab una ad a*

liam veritatem per illationem progreditur ; et physico ,

cura idem intellectus conclusionis judicium finit , peragit * perficit .

X X X I . Quocirca ratiocinium melaphysico inspectum plu-

xibus realiter inter se distinctis veritatibus contineri : physico

autem consideratum , in solo conclusionis judicio consistere,

sustinemus.

jX X X II . Ratiocinium ratione materiae d ivid ior in de­

monstrativum , probabile , et sophisticum , quod syllogisti­

cae artis ope maxime elicitur : quatn artem assequenda: veri­tatis omnium utiliorem esse dicimus * Verum secundum, cc

tertium hon est cum primo comparandum , nec secundum

cum tertio confundendum.

X X X I I I . Demonstrativum enim ratiocinium syllogismi

auxilio elicitum parit in mente scientiam : constat quippe

hujusmodi syllogismus praemissis certis.

X X X I V . Probabilis ver6 syllogismus , probabile con-

tinens ratiocinium, in mente opinionem gignit ; cum una ,

vel utrraque praemissarum probabili semper ipse contineatur.X X X V . Neutiquam tamen syllogismus simpliciter pro­

babilis dicendus est sophisticus: hic enim vero , eum semper propositionibus, seu judiciis falsis constet, nonnisi errorem

continere potest, contra ac i l le .

X X X V I . Hinc errant M alebranchius, et Huetius syllo­

gismum probabilem cum sophistico confundentes.X X X V I I . Quemadmodum et Michael Fardella , qui a-

perte statuit, syllogismum probabilem esse sophisticum , etiamsi

insignis, et maxima probabilitas habeatur .X X X V I I L D u m enim haec ita docent laudati Philoso­

p h i , ceteroquin doctissimi, Sceptismum promovere videntur.

A d quem convellendum duos statuimus argumentandi m odos,

duasque vias esse agnoscimus , quibus insistendum est in ac­

quirendis cognitionibus, demonstrationem videlicet, et proba­

bilitatem : quam varios habere gradus ( quibus fides humana

innititur ) per quos deveniri possit ad certitudinem , nem o

nisi Scepticus inficiabitur.

X X X I X Eam autem dicimus breviorem % clarioremquede-

)( 3° )(

demonstrationem, quae recte adhibito syllogismo perficitur, ut

frustra proinde adversus syllogisticam artem obstrepere cen­

sendi sint Lok iu s , et Soria.

X L - Confert enim plurimum syllogismus ad veritatem

ob oculos ponendam , quum in eo , admissa praemissarum

verirate , non possit intellectus veritati conclusionis refra-

g a r i .X L I . Eam tamen veram , propriamque demonstrationem

esse inferimus, quae in concatenatione consistit syllogismorum, quorum praemissae nonnisi definitionibus , indubitatis expe­

rientiis, axiomatibus , et jam antea discussis propositionibus

continentur, a t .• . i . . . . . . , ’X L T I . EffVaetiorum igitur Scepncorum demonstratio nec

recta est , n«c in praesenti rerum ordine possibilis. Quinimo

•eam esse rectae rationi contrariam, pessum dare omnem cer­

titudinem, veramque evertere Religionem propugnamus.

X L I U . Non enim humanae mentis brevitas , rerumque agnoscendarum difficultas , quibus Scepticorum tota innititur

deliratio, motivum est sufficiens asserendi , de omnibus esse dubitandum : hoc quippe demonstrandi genus idem peccat

peccatum , ac illud Scholarum , a, dicto secundum quid , ad

dictum simpliciter.

X L I V . Quare licet humana ratio suos sibi a natura

praestitutos limites habeat , extra quos prosiliens, nonnisi in

tenebras offendat ; plura tamen certa , tum per simplicem

intuitionem , quum per demonstrationem sibi comparare po­

te st : .u t nullum proinde dubium habere quis possit , quin

in humanae cognitionis linea aliqua certitudo adstruenda s i t :

X L V .

X L V . Sccus enim actum est de tota hom inum sorte :

quum quae divinitus nobis revelata s u n t , rationis lumine a-

gnoscamus : quaeque frustta nonnulli Scepticorum fautores

cum H uetio , ab universali eximunt dubitatione , si rationis

nostra: lumen sit ita infirmum , ut nullam certam cognitio­

nem parere possit.

X L V L U t enim credamus veritatem rei divinitus reve­

latae, oportet prius nos certos esse , tum de existentia reve­

lationis, tum de auctoritate Dei revelantis ; si enim de alte­rutra dubitare liceret, non posset huic dubitationi superstrui

( > ■certa fides rei revelatae ; atqui talis certitudo obtineri debet

per lumen rationis: siquidem illa praerequiritur ad querneum-

que actum fidei : ante fidem autem non affulget nobis aliud,

lum en, nisi lumen rationis : si igitur lumen rationis nostrae

ita imbecille-esset, ut nihil certi per illud cognosci possit ,

jam et ipsa certitudo fidei tolleretur.X L V I I . Quilibet tamen Philosophus in suis comparan­

dis cognitionibus moderatum , et methodicum examem prius instituere debet f indeque rerum naturalium seriem , cau­

sas , nexum , ordinem , juxta vim , suique captum deter­

minare .

X L V I I I . In sola autem hac determinatione humani in­

tellectus certitudinem consistere dicimus : eamque diversam ,

m ajorem , aut minorem esse, juxta diversam objectorum perce­

ptionem, intensioremqne determinationem , ultro adserimus:

X L I X . Quae certitudo eidem intellectui subjectiva qui­

dem esse debet, quatenus est ipsius actio ; ( ex prop. n . ) noo vero objcctiva, ut nonnullis placet.

L .

)( 3 2 X

L , Ast nequit intellectus hanc sibi certitudinem compa­

rare y nisi aliquo infallibili donetur medio y quod communi-

ter criterium dicitur i cujus ope ■ verum a falso discernat ,

cognitionum confusionem v itet, et claritatem % cujus est, ca- w

p a x , acquirat, \ -

L I . Porro Criterium hoc , seu hanc adeptas veritasis ,

et certitudinis tesseram in evidentia , seu summa perspicui­tate situm esse ducimus; quas et pacata; conscientiae testimo- n io, et sensu optimorum communi firmetur.

L is . Triplicem hanc facimus evidentiam . Quae in rebus

obtinet imelligibilibus eam metaphysicam, seu mathematicam

vocamus , quae sane in tali posita est modificationum , se»

idearum claritate , ut ineluctabili vi mefitem ad assensum

rap iat .

LTII. Neque vero huic evidentiae; quidquam detrahunt

demonstrationes , quae ex propositioriibus Euclidis, xxxv . , ec

xx x v i . in eam communiter congeruntur ; aut ca , quae ex

propositione x v r . ejusdem Euclidis L i b u t . efformari pos- sent argumenta y qnae nec a Pclctaria nec a Clavio rectc

sunr explicata,.

L I V . Omnes autem veritates recte , cvidentcrque ex

principiis deductas per ratiocinationem metaphysica certitu­

dine gaudere propugnamus j;

L V . Quemadmodum et illas , quas intimi sensus testi­

monio perspectas habemus . Qui cum sit interna quaedam

motio , seu persuasio reminiscentiam semper includens , qua»

Animus sibimet' suarum affectionum , operationumque con* scjfis est 3 d icim us, illum tum praesentes , cum praeteritas' re>

spi*

«Mi«i i.- * i i ...

X 3 3 X..— -.—mi—— '■"« .... -.......i,-. ni i———«— mmmm—marnm n

spice re affectiones , ct operationes-, proindeque veritates ; e r

immediate quidem praesentes-, mediate vero, praeteritas.

■LVI»- Physicam dicimus evidentiam ,- cujus ope de re­

bus sensibilibus certam' adipiscimur cognitionem-. E a au- rem oritur ex vivida-, constanti , et uniformi sensuum re-

nunciatiooe , quae ubi adsit , sensus minimo dicendi sunt

fallaces-.- . t - ' . - - ^L V H . Mulca , circa hoc rerum genus , sensuum judi­

cia , seu renunciationes plure*' simul ab usu , cc experientia proveniunt: plures^ etiam , quae sensuum renuneiatfones cen­

sentur vel a-solo u su y vel ab experienda originem trahunt ?

veluti , quae visu ferimus «circa corporum; distantiam r figu­

ram , et magnitudinem, ■ ..

L V I I I . Vocamus denique moralem , seu historicam-eyh

dentiam* illam?, - quam de facti alicujus- existentia habemus;,

quae ex constanti* quidem-, et universali hom inum con sensa^ 'J de facto illo testantium enascitur . Quod si factum aliqUodsl, nec constanter , nec universaliter testatum habemus , prS majori , vel minori testium numero , et gravitate facium, ipsum , intra probabilitatis historicae limites , majorem mh noremve merebitur fidem.

L I X . Haec autem’ m oralia certitudo cum. vere tumma e st , et plena , ponderis eam ejusdem esse adserimus dc phy­

sicam , et mathematicam , seu geometricam . Nam omnis-

~1fottunum status > societas tranquillitas .riionutn- , vita de-

nique ipsa hac nititur certitudine , cujus fundamentis con- vulsis , aut nutantibus , actum foret cte siumano genere

act\im etiam de scientia . et ceteris ouibuscumque.

L X . Quapropter delirat Volterius in hanc moralem cer*

titudinem plenam , e t summam impetum faciens:

L X I . Sicuti et D . C ra ig geometricis computationibus

involutus adserens, eam decrescere in ratione inversa distan-

riarum ab origine facti ; 'non desunt quippe paradoxa tum Circini , tum aequationum solemnia.

L X H . Non omnia aut metaphysice , aut physico } a u c moraliter certo nobis innotescunt ; sed et multa per Analo­

giam cognoscimus . H inc dicimus , argumentum ab analogia

desumptum 1 aliquando mereri assensum moraliter certum ,

aliquando vero probabilitatis non excedere gradus „ Atque eo

m a jo r , vel minor est probabilitas, quo majoris., aut minoris ponderis tum nostrae, tum aliorum sunt observationes.

L X I I I . Ea autem , quae probabiliter nobis innotescunt ,

licet in liypotesi sunt absolute fallibilia , non omnem tamen

assensum excludunt. Quar£ merito inferimus, assensum mo-

tivo absolute fallibili inni?um non esse imprudentem.

D E M O R A L I B U S

H U M A N A ; . N A T U R A A C T I O N I B U S .

O ralif humanae/naturae actio illud est acti-' vae facultatis exercitium', quod praelucente

intellectu', et' libere'determinanto' Voluntate objectum' parti­culare' respicit

II. Esse autem exercitium I i o c modificationem quamdam,

aliius exercitii physici , de quo prop. I I . par. I. ; et insuper ea inter se forrnaliter distingui sustinemus: quatenus nempe te'

libera' potenrta promatiat y 'et: diversum boc .audit .comotatum»

III . Cum enim' humanae natura in virium Animae , Cor- porique divinitus impressarum consistat complexu, unde actio- num naturalium quidam exurgit’ infallibilis ordo ; cumque natur Alium' causa sit' D eus , non' est cur quisquam refragetur,

tam morales actiones esse naturalium liberas modificationes

qnamieas ex eadem natura de novo oriri »•

c 2 '- XV,-

IV . Nova autem haee , quae fit actionum . modificatio ,

aliquam semper humanae naturae , seu illarum ,virium.com-

plexui affert mutationem , cujus ope . aut complexus ille , vel

si maris natura, perficitur, aut imperfectior.redditur.V . 'Q u a r e , quae modificationes perficiunt naturalem actio­

num statum.,-eas dicimus eidem esse consentaneas , indcque

bonas;, quae vero illum : imperfectiorem reddunt., eas discon­venientes, et inde malas esse pronunciamus.

V I . Cum autem nulla’-ex ejusmodi modificationibus ,

quae humanae naturae raliqtiam semper mutationem adferunt(( ex prop. I II . et IV . ) ;fingi valeat , quae actionibus natu­

ralibus inducta,-easdem1 non-perficiat, -aut imperfectiores red-

. d a t ; nullam idcirco actionem.moralem .simus esse , et i n in­dividuo indifferentem, adfirmamus.

Y I J . - Omnes .porro . , .er singulae morales hominum a- ctiones i n recta ratione., .quae Summae Rationis quaedam

est participatio fundamentum .habent . .Ipsa vero ratio in

hominum natura inest , .sine qua ne concipi quidem , e.a

potest.

V i n . Cum enim -homines libertate donentur ; cumque

..ad-sibi debitum,, e t , proportionatum .finem tendant , patet

.vipsis necessariam ■ esse ..dcbere-rectam quamdam .> certamque

norm am .,. ad quam morales.., seu liberas suas actiones com-

ponant , . ne falsa-boni spede de.ceptb, dum proprium inse­quuntur finern, ab- Mlo longissime, recedant .

I X , -N o n esc. ergo dubitandum,, quin providentissimus

! naturae. A u cto r .D eu s eam. normam hpminisjus ipsis concesse-

i r i t . . Hinc eum norm a.haec.\ab hominis, natura petita. ( prop.

V II . )

V II . ) jus naturae vocetur, jam plano consequitur jus ipsum

.naturae- existere.X . Hoc autem naturae- jus a Deo hominibus concessum'

legis proprie dictae vim habere, et ab aeterna lege , quam e?

xistere propugnamus, o r ir i-n em o - inficias f t i t .X I . Numque cum lex aeterna sic Dei Voluntas ordinem,

naturalem conservari jubens-, ae perturbari vetans ; cumque

ordine , et praecepto positis , ponatur., regula , cujus auxilio

ipse ordo conservetur,: ct non perturbetur, et illis, ablatis ,

haec etiam auferatur, ncn esc cur quisquam neget , hanc .ah

illa originem sumpsisse. ■ , .XII.*- Est itaque, lex. naturalis omnibus hominibus, cora*

munis-,,

X I I I . Est insuper apud omnes homines eadem'.X I V . Estqiie omnino immutabilis..X V . Quare hanc naturae Jegem veram inducere obliga­

tionem, cujus vi homo tenetur eidem-legi suas actiones con­

form are , ex eo patet,-quod nequeat ipse contra illam opera­

r i , quin se male egisse , hoc est difformiter propriae naturae

( ptop. V .) ex recta ratione percipiat, atque inte lligat, se a

proprio fine aberrasse: - duo haec enim a i veram obligationem

inducendam et necessario-requiruntur , et simul sufficiunt.

X V i . Hanc autem veram , et proprie dictam legis na, turalis obligationem immediate repetendam esse existimamus

ab actionis convenientia cum recta ratione, scu cum propriis reetae rationis dictatis, quae legem ipsam naturae constituunt

( prop. V I I . et iX . ) ; mediate vero ab ejus humanae naturae

Auctore D e o ,c i X V I I .

X 3 3 )('

X V I I . Hinc reluctamur Puffendorfio , ejusque commen­

tatori Barbeyracio, qui omnem juris naturae obligationem ex una' voluntate jubentis , et vetantis Dei immediate derivant ;

non inficiemur tamen ipsam D ei Voluntatem arctius efficere

duplex- illud , qticfd statuimus obligationis'vinculum, quoties

adjungatur.

X V I H . Nedum' vero proprie dictam paric jus naturae

obligationem, sed sua etiam non destituitur naturali , ct in--

trinseca sanctione , quum actiones illae , quae sunt ipsi juri

conformes, sint etiam intrinseco delectabiles , et utiles , inju­

cundae vero, et noxiae , quae ab eo dissentiunt ; haec tamen

sanctio hujusmodi non est ,-u t valeat homines ad juris natu­rae observandam sufficienter,, ut oportet;, allicere’ ,, e c ex­

citare-.- ■ ' ■■■ 1 ' ,

X I X . Hinc laudis cupiditas , timor infamiae , corporis

temperies , et id genus a l ia , quae Baelius collig it , sufficien­

tem sanctionem constituere non possunt , nec proinde homi­

nes- ad juris naturae observantiam sufficienter impellere .

X X . Externa igitur, et positiva sanctione indiget jus na*

eurae, qua omnes , et singuli homines; ad ejus observantiam

satis apte impellamur , qua' nimirum facile noscant , et abs­

que ulla haesitatione, sibi longe utilius esse , jus ipsum ser­

vare, quam illud infr ingere, ut , quum pravis animi cupidi­

tatibus agitantur iis possint obsistere. '

X X L Ad hoc autem plurimum conferre possunt leges

humanae positivae quas necessarias esse dicimus , ad v iv e n ­

dum secundum rectam rationem, seu jus hoc naturae:

X X I L Quae, ut rationem legis habeant, vel in hoc ju„.

^re naturae, vel in positiva Divina lege fundentur est opus:

X X I I L Neutiquam tamen hae .humanae leges perfectam

juris naturae sanctionem conficere valenti

X X I V . Quocirca dicimus, extrinsecam juris naturae san-

.ctionem veram , et sufficientem m altera, quae superest, vita

exequendam esser eamque proptereain futura, post corporis

mortem, retributione unice constituenda.

X X V . Q u a re , exclusa idea Dei Remuneratoris , aut

Vindicis, alteriusque vitae, nulla fingi potest vera , et suffi*

, ciens ju ris naturae sanctio , atque proinde, licet homines sen­

tire possent , se ad juris naturae observantiam teneri etiam .absque Dei cognitione, et spe futuri.praemii ; utraque.tamen necessaria e s t , ut eorum voluntas allidatur ad honestatem.

.Y X V I . ^3m vero honestas omnis desumenda est ab illa

actionum cum hoc jure conformitate , ut inde , quod huic

juri conforme , bonum , qued difforme , malum jure dica,

m us.

X X V I J . Malum idcirco fbrmaiiter,acceptum in negativo

constituimus; bonum vero in positivo.■ X X V m . Bonitatem igitur , et malitiam esse humanae

naturae actionum moralium.qualitates, , et illam quidem posi­

tivam, hanc vero negativam esse inferimus.

X X I X Ejusmodi autem qualitates dicuntur communiter

moralitates , quae nonnisi iis inesse possunt humanae naturae

actionibus, quae liberae sunt , quaeque ad objecta particularia

tendunt, eaque respiciunt, unde bonum , malumre particu-

: la r e , et specificum oritur., X X X . Quart proprie exprimi easdem actionum morali-

c 4 . taiss

tAtes posse-tantum propositionum particularium ope , quae

sdlicet sunt de bono, et malo particulari, aut specifico; mi­

nime vero propositionibus generalibus , vel indefinitis , quae

nimirum sint.de bono , e r malo in-genere,-constanter asse­rimus.

X X X I . Quemadmodum enim propositiones indefinitae

objecta , ideoque bona , aut mala in genere significare , et

exprimere quidem possunt , non tamen in specie ( ex prop.

X X V I . primae partis ) ; ita neque ullam moralitarem pro­

prie innuere valenc , - contra ac .nonnulli falso sibi persua­sere .

X -X X H .' Vera igitur-principia-moralia , seu regulae mo­rum esse nequeunt , nisi propositiones, quae 'determinant bo-

'num in specie sequendum, malum in specie fugiendum, qui-

•busqtie i specifice distinguatur bonum sequendum a non se­

quendo, malumque fugiendum a non fugiendo.

X X X I I I . Quum enim bonum in genere sit id , quod

placet , quod displices vero malum ; -quumque non omne

id , quod placet sic sequendum, neque fugiendum omne id , ,

■quod displicet ; patet non omne bonum esse,sequendum ,

-non omne malum esse fugiendum.

X X X I V , Cum itaque hae duae ■ propositiones bonum est umandum, malum est fugiendum sint propositiones indefini­

tae , ac de bono , et malo in genere, non autem in specie-.;

•ideoque non distinguant bonum amandum a non amando ,

-nec malum, fugiendum a non fugiendo ; sua sponte fiuic ,

•easdem neque raoralitatem ullam innuere , , neque principia

.-moralia esse possc .

X X X V . Possunt tamen dici principia naturalia , quate­

nus necessarias humanas naturae in n u n t, exprimuntque incli-

nationes, et declinationes, quae sunt d eb on o , e t malo gc-

neratim accepto.X X X V I . Ita enim cuicumque rationali creaturae, ve lit ,

nolit , quemadmodum verum est percipiendum , et -falsum

repellendum ; ica bonum amandum , malumque declinan*

dum , ut aliter «fieri nequeat , .q u in ‘humana natura penitus

. evertatur .

X X X V I I . Quatuor autem i n "humana natura ejusmodi

agnoscimus principia , quae sunt praecipuae mechanicae naturae

leges, quibus homines ad se ,su u m q u e genus conservandum,

atque perficiendum feruntur . Est enim vero prima : pro­

pensio naturae in - verum generatim : secunda , .propensio in bonum indefinitum j et sum mum ; tertia propensio se con­

servandi; quarta denique, stimulus veneris generacim.

X X X V i l l . Neque ici sine magna Supremi N u m in is pro-

videntia fieri kitclligendum est , ut^homo non sola ratione ,

( quae per scipsa sine ullo affectu frigida est ) ac libertate

ad suum f inem , eique adaptata media ducatur, sed -vi etiam

ipsius naturae, ac-irritatione quadam impellatur au scilicet ubi ratione, nc libertate sit facile abuti, non possit mon iis na­turae legibus obsequi, quibus i r r i t a t u r quaeque , .ut ille ait s

, urunt, et excoguunt sub pectore.

- X X X I X . N eque tamen iper aioc »quidquam humanae na­

turas detrahitur libertati , aut actionum moralium censui .

C u m enim homines prius regantur iis inclinationibus , quae

v «orum nafurae a n lm a l l J n s u n t , quaeque n a tu ra le s .su n t .q u u m *

oue. A --

.

) U O ( ______________________

<que naturalia libertati subtsse nequeant , nihil sane demonstra­

tu .facilius est., humanaeque naturae .accommodatius , quam omnes humanas actiones ., idest,morales , provenire ex varia modificatione quatuor illarum legum naturalium ( prop.

X X X V I I . ) . ; quaevarie modificatae ratione , et conversatione,

in peculiares*evadunt inclinationes, aut declinationes, quibus,

utpotc liberis, deinde moralis hominum matura Tegitur.

X L . Cum ig i tu r ‘ hujusmodi Inclinationum , aut declina­

tionum modificationes , a .recta ratione praeceptae , aut veti­

tae , sint in morali ordine; cumquae , quae recta ratio praeci­

p it , ac v e ta t , per se, et .immutabiliter honesta s int, vel tur­

p i a , ipsae quoque-hominum;morales actiones a fu re natura? imperatae , aut prohibitae, ;tam em intelligantur ante .volunta­

tem immediate praecipientis., «.aucvvetantis Dei , intrinsecam honestatem , aut turpitudinem ■ habere,dicendae sunt.

X L I . Quapropter absurdissima e t 'H o b b ii .opinio , qui

nihil m aturi sua honestum esse , vel turpe , nihil justum ,

aut m justum .,' sed omnem justitiam , vel injustitiam poten­

tia , et viribus dimetiendam esse contendit, ut tantum cuiii-

.bcc Jiceat ., quantum v i vpotest,efficere.

X L H . N eq u e m inus,absurdum e st , quod statuit H elve­

tius , a physica nempe sensibilitate , ct personali lucro bo­num vel malum m orale, ju stum vel injustum originem sum­

psisse .

X L I I L Possent .autem morales humanae naturae actio­

nes , quae respiciunt deges, positivas , quaeque ob circumstan­

tias tales evadunt., extrinsece bonae esse , aut malae , vel si

eaedem actiones sine recta ratione sumantur , neque in hac. ne-

............

X 43. X

necessario fundari concipiantur , ut nonnullis parum cautis

visum fuit , tunc pariter ab extrinseco bonae , aut malae fo­

rent ; at cum hoc repugnet (. ex prop. V I I . ) , , ejusmodi hypothesim , ut morali ordini contrariam, rejicimus.

X L I V . Quum enim homo quilibet , rudis utcumque et imperitus , dummodo rationis usum sic consecutus , ne­

dum valeat honestatem a turpidine facile distinguere , sed

naturali' quodam affectione donetur , qua ea , quae honesta

sunt necessario approbet , iisque delectetur quae-, vero tur­

pia necessario improbet , et aversetur, sequitur sensum m o­ralem turpitudinis, et honestatis homini cuilibet ab ipsa na­

tura inesse: igitur sensus hic non hominum inventioni, non1 educationi, multoque minus corumdem praejudiciis, ut stul­

te quidam opinati sunt , esc tribuendus .

X L V . Quod si ea ,, quae in morali sensu habentur , ri­

te perpendantur apertissime constabit,, ipsum non esse ni­

si animi facultatem propriam , et naturalem in natura hu­

m a n i , rectaque ratione fundatam ( e x prop, I II . et I V . )

X L V I . Quare Auctor Iibri Naturae qirammaxime in eo

delirat, dum v u l t , sensum hunc esse sextum quemdam cor­

poreum- organicum sensum,, aliis quinque plano similem, aut

analogum.X L V U . D u m vero moralem honestatis , et turpitudinis

j^nsiunn ^dertTTTPamm o''habere , ejusque facultatem esse

contendimus, non hanc profecto a ratione / “vel a voluntate

distinguimus „ sed ab utraque simul derivandam esse existi­

m am u s^ prop- x. ) non enim nisi rationi ridetur esse tri­

buenda relationum perceptio 3 quibus h o n estasyau t turpicu-do

' 4 4 ) (ym*m «i <m o»C.v i - .............

do d eterm inaturneque nisi voluntati tribui posse perspicitur-

actionum illa approbatio-, v d improbatio , quae cx eodem

morali sensu, nascitur ,~ne<? non voluptas illa , vel molestia

qua cx honesta, vel'turpi actione afficimur.

X L V I I I . Itaque actionum moralium natura sic explica­

t a , et intellecta , dicimus , quo saepius eaedem, sive similes-

actiones.ab hominibus exercentur , eo majorem easdem pa­

trandi facilitatem ah illis comparari. Undo in hominibus m o­

rales oriuntur habitus , quos , cx- repetitis actionibus morali­

bus, in eorum voluntate generari inferimus.

X LIX -. Quamobrem sicuti actiones ejusmodi' a natura-

rationali de novo fiunt ( ex prop. H I ; ) , ita' et habitus cx- ilHs<enascentes y quos ideo innatos' neutiquarn esse posse tue-

• mu* . Excipimus tamen ab his illos habitus supematurales

videlicet Fidei , Speiy et Gharitatisr quos vi Baptismatis, in

Ghristi fidelium animam infundi docent T h e o lo g i .

L.- Morales idcirco habitus bonos dumtaxat , vel malos'

esse possc statuimus , quemadmodum bonae , aut malae sunt

actiones morales ( cx prop. IV . V, et VII»

LT. Quum autem habituum moralium ope hominis vo­

luntas, vel perficiatur , vel reddatur deterior, dicimus , mo­

rales habitus bonos esse virtutes, malos vero vitia.

L H . Quatuor itaque praecipuas morales agnoscimus vir­

tutes : nempe Prudentiam , Justitiam , Fortitudinem , e:

Temperantiam , quae naturae rationalis sunt veluti cardines ,

quibiis innititur i et sine qneis ea minime subsistere potest.

L IH . Singulis autem virtutibus■: sua opponi vitia , quae

ilonnisi ex illarum oriuntur abusu , facile perspicitur . Vel

enim-

r.tnim quis illis utens virtutibus , -ultra quam fas est , exce­

dit , et per excessum abuti . iisdem ; vel non exequitur id,

omne ., quod virtutes praescribunt., et p er defectum Iisdem

xibuti dicitur.■L IV . Jam vero tam laudatae virtu tes., quatri,illis oppo­

sita vitia cum saepe numero exercentur , foventurque ,-aA

hominibus quodammodo, naturalia evadunt, . ut .ea. rxtirpare,

•et auferre .sit moraliter p lan e imposibile.

; L V . Radicatis autem ita in natura virtutibus , aut v i­

c i i s , , enascuntur inde,hominum mores,, .quQs,-ex. virtutibus

honos , ex - vitiis vero, malos esse dicimus .LV.L H inc,cum mores ,nihil aliud sint., ,nisi quaedam

operandi consuetudo , .vel 'secundum , vel contra legem ; cumque operationes ejusmodi media sint ad felicitatem , vel

ad miseriam ducentia , adserimus mores bonos esse media ad felicitatem,, malos yeio ad rrireriarm.

. L V H . Unde .consequitur.., vitiis irretitos homines mise­

ria detineri .; yiptuosqs autem.felicitate perfrni debere.

H u m a n a m itaque .felicitatem eam esse d ic im u s ,

, quae: in . sta tu constanti vo lu ptate praedito , o m n iq u e m iser ia

h destituto , consistit^.__________

L I X . H u ju ^ fclicitatis objectum ^collocandum certe non esc in eo , qnpd affectibus.,. et cupiditatibus, tantum consen­

taneum e s t . , i it ..nonnulli ..stulte . opiqati, sunt ; .vel in bonis

carnalibus\ ut Epicurus , vel in voluptatibus corporeis , ut:

A r i s t y p p u s e t ' Mahummedes ; vel in bonis fortunae, ut vo­

lunt Avari ; vel in dignitatibus, ut SuperST, aut in horum

somnium collectione , ut alii somniarunt . Imo neque.statui

„de-

debet in oohtemplatione rerum Caelestium , u t Anaxagoras ' ahr io cognitione Perfectionis virtutum , ut Pythagoras; aut

lh animi' tranquillitate , ec securitate , ut Democritus ; aut

in sola virtute ,, ut Zeno ; aut in statu virtute praediro , ut

Aristoteles.! y aliique dixere . Sed in bono infinito tantum

seui summo collocandum e s t .

L.X., C u m igitur ex: necessitate propriae naturae omnes

homines, sequantur bonum , maiumque aversentur •; cumque

in bono sita sic humana: felicitas , dicimus: omnibus, innatum esse- felicjtatis appetitum.

L X s . N on inde tamen inferendum- est perfectam ho­mines; in hoc. unionis statu acquirere posse felicitatem , qui ,» cum. in eo- p o t is s im u m q u o d ad cognitionem, boni,, vel' ma­

li spectae saepe decipiantur ,, nonnisi: manca r et imperfecta:

perfriii valent felicitate-.

L X I L JErgo in- altera' dumtaxat vita: perfectam felicitas

te m homines; obtinebunt : Ad quam acquirendam necessa--

riarn prorsus esse dicimus. F id e m in D eum , Deique gra--

tram , sine- quibus, fieri haudtjuaquanv potest, u t illam horni- nes plen6> virtutis, exercitio consequantur ^

. . . . • . . . . S i quid' novisti' rectius istis

£'Mdidus< imperti'- si non ,, bis utere mecum

N O I R I F O R M A T O R ID E L K O S T U D I O D I P A D O V A .

‘P

Vendo vednjo per la Fede d i Revisione , ed Approvaziont

dei Prbblico Revisar D . Angelo Pietro G alli , nel L ibro in ti-

tolato ; philosoficum Specimen de Homine Auctore Patre F .

Andrea D orotich Ord. Min. Sacrae T h e o lo g is Lectore G e ­

nerali . Stam pato, c M .S . Non v i esser cosa alcnna contro la

Santa Fede Cattolica , e parimente per attestato dei Segretario

nostro, niente contro Principi , e hnoni Costumi , concediamo Li~ cenza a Simon Cordella Stampator di Venezia cbe possi esser stampato , osservando gli ordini in materia di Stampe , e pre- sentando le solite Copie alie Pubblicbe Librerie di Ventzia , t di

P a d o v a .

D ata li 8.

( a G O S T I N 6 A R E A R I G 0 R l F O R M .

( P A O L O B E M B O R l F O R M ,

( Z A C C A R I A V A L L A R E S S O R l F O R M .

Registrato in Libro a Car te 27. al N um . 6.

Marcantonio S a n fem o $eg„

Adi io . Agosto 179 5 .

Registrato a Catte 18 7 . nel L ibro degi’ Ulmi , ed Eccfrii.

Sig. Esecutori contro la Bestemmia»

' Antonio C thyini Seg.