saddhammappakÈsinÊ nÈma - buddhispano · 2014-10-29 · the pŒ£i alphabet in burmese and roman...

$: SaddhammappakÈsinÊ nÈma - BUDDHISPANO · 2014-10-29 · THE PŒ£I ALPHABET IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS ____ VOWELS t a tm È Ä £ i þ Ê O u OD | {e Mo o CONSONANTS WITH$
SuttantapiÔake KhuddakanikÈye

PaÔisambhidÈmaggapÈÄiyÈ saÑvaÓÓanÈbh|tÈ

BhadantamahÈnÈmattherena katÈ

SaddhammappakÈsinÊ nÈma

PA®ISAMBHIDŒMAGGA®®HAKATHŒ

(Dutiyo bhÈgo)

____

Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

Romanized from Myanmar version published in 1958

© BuddhasÈsana Society

AÔÔhakathÈ Series 47

First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

Yangon, Myanmar

THE PŒ£I ALPHABET IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS

____ VOWELS

t a tm È Ä £ i þ Ê O u OD | { e Mo o

CONSONANTS WITH VOWEL “A” u ka c kha * ga C gha i ~a p ca q cha Z ja ps jha Ó Òa # Ôa X Ôha ! Éa ¡ Éha P Óa w ta x tha ' da " dha e na y pa z pha A ba b bha r ma , ya & ra v la 0 va o sa [ ha V Äa H Ñ

VOWELS IN COMBINATION -m -g = È èd = i èD = Ê -k -K = u -l -L = | a- = e a-m a-g = o

u ka um kÈ ud ki uD kÊ uk ku ul k| au ke aum ko c kha cg khÈ cd khi cD khÊ ck khu cl kh| ac khe acg kho ...

CONJUNCT-CONSONANTS uú kka CF ~gha P² ÓÔha "s dhya y’ pla v’ lla u© kkha pö cca @ ÓÉa "G dhva yÁ pba vs lya us kya p ä ccha PÖ ÓÓa EÅ nta AÇ bbha vS lha Bud kri ZÆ jja PS Óha EÉ ntva As bya 0S vha u’ kla Zöß jjha wå tta E¦ ntha jA bra oå sta uG kva n ÒÒa w¬ ttha E nda rÜ mpa ~oå stra cs khya Í§ Òha wG tva `E´ ndra ræ mpha oé sna cG khva Íö Òca ws tya E ndha rÁ mba os sya *¾ gga Íä Òcha Mw tra Eé nna rÇ mbha ó ssa *¢ ggha ÍÆ Òja ' dda Es nya r® mma o® sma *s gya Íöß Òjha ' ddha ES nha rs mya oG sva

j* gra ¥ ÔÔa 's dya yÜ ppa rS mha [® hma uF ~ka | ÔÔha j' dra yæ ppha ,s yya [G hva cF ~kha × ÉÉa 'G dva ys pya ,S yha V§ Äha *F ~ga

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

PaÔisambhidÈmaggaÔÔhakathÈ

DutiyabhÈga _____

MÈtikÈ PiÔÔha~ka 68. IndriyaparopariyattaÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ ... ... 1 69. ŒsayÈnusayaÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ ... ... 4 70. YamakapÈÔihÊraÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ ... ... 11 71. MahÈkaruÓÈÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ ... ... 14 72-73. SabbaÒÒutaÒÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ ... ... 36

2. DiÔÔhikathÈ

1. AssÈdadiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ ... ... 41 2. AttÈnudiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ ... ... 50 3. MicchÈdiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ ... ... 56 4. SakkÈyadiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ ... ... 57 5. SassatadiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ ... ... 57 6. UcchedadiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ ... ... 57 7. AntaggÈhikÈdiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ ... ... 57 8. PubbantÈnudiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ ... ... 59 9. AparantÈnudiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ ... ... 59 10-12. SaÒÒojanikÈdidiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ ... ... 60 13. AttavÈdapaÔisaÑyuttadiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ ... ... 60 14. LokavÈdapaÔisaÑyuttadiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ ... ... 60 15-16. BhavavibhavadiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ ... ... 61

3. ŒnÈpÈnassatikathÈ

1. GaÓanavÈravaÓÓanÈ ... ... 69 2. SoÄasaÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ ... ... 71

ii PaÔisambhidÈmaggaÔÔhakathÈ dutiyabhÈga

MÈtikÈ PiÔÔha~ka 3. UpakkilesaÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ ... ... 72 4. VodÈnaÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ ... ... 74 5. SatokÈriÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ ... ... 87 6. ©ÈÓarÈsichakkaniddesavaÓÓanÈ ... ... 121

4. IndriyakathÈ

1. PaÔhamasuttantaniddesavaÓÓanÈ ... ... 124 2. DutiyasuttantaniddesavaÓÓanÈ ... ... 133 3. TatiyasuttantaniddesavaÓÓanÈ ... ... 137 4. CatutthasuttantaniddesavaÓÓanÈ ... ... 141 5. IndriyasamodhÈnavaÓÓanÈ ... ... 144

5. VimokkhakathÈ

1. VimokkhuddesavaÓÓanÈ ... ... 147 2. VimokkhaniddesavaÓÓanÈ ... ... 151

6. GatikathÈvaÓÓanÈ ... ... 169

7. KammakathÈvaÓÓanÈ ... ... 174

8. VipallÈsakathÈvaÓÓanÈ ... ... 177

9. MaggakathÈvaÓÓanÈ ... ... 179

10. MaÓÉapeyyakathÈvaÓÓanÈ ... 181

2. Yuganaddhavagga

1. YuganaddhakathÈvaÓÓanÈ 1. SuttantaniddesavaÓÓanÈ ... ... 188 2. DhammuddhaccavÈraniddesavaÓÓanÈ ... ... 190

2. SaccakathÈvaÓÓanÈ

1. PaÔhamasuttantaniddesavaÓÓanÈ ... ... 197 2. DutiyasuttantapÈÄivaÓÓanÈ ... ... 200 3. DutiyasuttantaniddesavaÓÓanÈ ... ... 201

PaÔisambhidÈmaggaÔÔhakathÈ dutiyabhÈga iii

MÈtikÈ PiÔÔha~ka

3. Bojjha~gakathÈvaÓÓanÈ ... ... 203

4. MettÈkathÈvaÓÓanÈ

1. IndriyavÈravaÓÓanÈ ... ... 210 2-4. BalÈdivÈrattayavaÓÓanÈ ... ... 211

5. VirÈgakathÈvaÓÓanÈ ... ... 212

6. PaÔisambhidÈkathÈ

1. DhammacakkapavattanavÈravaÓÓanÈ ... ... 214 2-3. SatipaÔÔhÈnavÈrÈdivaÓÓanÈ ... ... 220 4-8. SattabodhisattavÈrÈdivaÓÓanÈ ... ... 220 9. ChabuddhadhammavÈravaÓÓanÈ ... ... 220

7. DhammacakkakathÈ

1. SaccavÈravaÓÓanÈ ... ... 221 2-3. SatipaÔÔhÈnavÈrÈdivaÓÓanÈ ... ... 223

8. LokuttarakathÈvaÓÓanÈ ... ... 223

9. BalakathÈvaÓÓanÈ ... ... 227

10. SuÒÒakathÈvaÓÓanÈ ... ... 237

3. PaÒÒÈvagga

1. MahÈpaÒÒÈkathÈvaÓÓanÈ

1. SoÄasapaÒÒÈniddesavaÓÓanÈ ... ... 250 2. PuggalavisesaniddesavaÓÓanÈ ... ... 263

2. IddhikathÈvaÓÓanÈ ... ... 264

3. AbhisamayakathÈvaÓÓanÈ ... ... 302

4. VivekakathÈvaÓÓanÈ ... ... 306

iv PaÔisambhidÈmaggaÔÔhakathÈ dutiyabhÈga

MÈtikÈ PiÔÔha~ka 5. CariyÈkathÈvaÓÓanÈ ... ... 308

6. PÈÔihÈriyakathÈvaÓÓanÈ ... ... 309

7. SamasÊsakathÈvaÓÓanÈ ... ... 312

8. SatipaÔÔhÈnakathÈvaÓÓanÈ ... ... 312

9. VipassanÈkathÈvaÓÓanÈ ... ... 314

10. MÈtikÈkathÈvaÓÓanÈ ... ... 318

NigamanakathÈ ... ... 322

PaÔisambhidÈmaggaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

KhuddakanikÈya

PaÔisambhidÈmaggaÔÔhakathÈ

(Dutiyo bhÈgo) _____

Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.

68. IndriyaparopariyattaÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ

111. IndriyaparopariyattaÒÈÓaniddese TathÈgatassÈti vacane uddese sar|pato avijjamÈnepi “cha ÒÈÓÈni asÈdhÈraÓÈni sÈvakehÊ”ti1 vuttattÈ “TathÈgatassÈ”ti vuttameva hoti. TasmÈ uddese attato siddhassa TathÈgatavacanassa niddese gahaÓaÑ kataÑ. Satte passatÊti r|pÈdÊsu chandarÈgena sattatÈya laggatÈya sattÈ, te satte indriyaparopariyattaÒÈÓena cakkhunÈ passati oloketi. Apparajakkheti paÒÒÈmaye akkhimhi appaÑ rÈgÈdirajo etesanti apparajakkhÈ, appaÑ rÈgÈdirajo etesanti vÈ apparajakkhÈ. Te apparajakkhe. MahÈrajakkheti paÒÒÈmaye akkhimhi mahantaÑ rÈgÈdirajo etesanti mahÈrajakkhÈ, mahantaÑ rÈgÈdirajo etesanti vÈ mahÈrajakkhÈ. Tikkhindriye mudindriyeti tikkhÈni saddhÈdÊni indriyÈni etesanti tikkhindriyÈ, mud|ni saddhÈdÊni indriyÈni etesanti mudindriyÈ. SvÈkÈre dvÈkÈreti sundarÈ saddhÈdayo ÈkÈrÈ koÔÔhÈsÈ etesanti svÈkÈrÈ, kucchitÈ garahitÈ saddhÈdayo ÈkÈrÈ koÔÔhÈsÈ etesanti dvÈkÈrÈ. SuviÒÒÈpaye duviÒÒÈpayeti ye kathitaÑ kÈraÓaÑ sallakkhenti sukhena sakkÈ honti viÒÒÈpetuÑ, te suviÒÒÈpayÈ, tabbiparÊtÈ duviÒÒÈpayÈ. ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 5 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 2

Appekacce paralokavajjabhayadassÈvinoti api eke paralokaÒceva rÈgÈdivajjaÒca bhayato passante, imassa pana padassa niddese paralokasseva na vuttattÈ1 khandhÈdiloke ca rÈgÈdivajje ca paraÑ bÈÄhaÑ bhayaÑ passanasÊlÈti paralokavajjabhayadassÈvino. Te paralokavajjabhayadassÈvineti2 evamattho gahetabbo. Appekacce na paralokavajjabhayadassÈvinoti tabbiparÊte. Lokoti ca lujjanapalujjanaÔÔhena. Vajjanti ca vajjanÊyaÔÔhena. EttÈvatÈ uddesassa niddeso kato hoti.

Puna niddesassa paÔiniddesaÑ karonto apparajakkhe mahÈrajakkheti-ÈdimÈha. Tattha tÊsu ratanesu okappanasa~khÈtÈ saddhÈ assa atthÊti saddho. So saddhÈsampanno puggalo assaddhiyarajassa ceva assaddhiyam|lakassa sesÈkusalarajassa ca appakattÈ apparajakkho. Natthi etassa saddhÈti assaddho. So vuttappakÈrassa rajassa mahantattÈ mahÈrajakkho. ŒraddhaÑ vÊriyamanenÈti ÈraddhavÊriyo. So kosajjarajassa ceva kosajjam|lakassa sesÈkusalarajassa ca appakattÈ apparajakkho. HÊnavÊriyattÈ kucchitena ÈkÈrena sÊdatÊti kusÊdo, kusÊdo eva kusÊto. So vuttappakÈrassa rajassa3 mahantattÈ mahÈrajakkho. ŒrammaÓaÑ upecca ÔhitÈ sati assÈti upaÔÔhitassati. So muÔÔhassaccarajassa ceva muÔÔhassaccam|lakassa sesÈkusalarajassa ca appakattÈ apparajakkho. MuÔÔhÈ naÔÔhÈ sati assÈti muÔÔhassati. So vuttappakÈrassa rajassa mahantattÈ mahÈrajakkho. AppanÈsamÈdhinÈ upacÈrasamÈdhinÈ vÈ ÈrammaÓe samaÑ, sammÈ vÈ Èhito Ôhitoti samÈhito, samÈhitacittoti vÈ samÈhito. So uddhaccarajassa ceva uddhaccam|lakassa sesÈkusalarajassa ca appakattÈ apparajakkho. Na samÈhito asamÈhito. So vuttappakÈrassa rajassa mahantattÈ mahÈrajakkho. UdayatthagÈminÊ paÒÒÈ assa atthÊti paÒÒavÈ. So moharajassa ceva moham|lakassa sesÈkusalarajassa ca appakattÈ apparajakkho. Moham|ÄhattÈ duÔÔhÈ paÒÒÈ assÈti duppaÒÒo. So vuttappakÈrassa rajassa mahantattÈ mahÈrajakkho. Saddho puggalo tikkhindriyoti bahulaÑ uppajjamÈnÈya balavatiyÈ saddhÈya saddho, teneva saddhindriyena tikkhindriyo. Assaddho puggalo mudindriyoti bahulaÑ ______________________________________________________________ 1. VuttattÈ (Ka) 2. ...dassÈvinoti (SÊ) 3. SÊdarajassa (SyÈ)

PaÔisambhidÈmaggaÔÔhakathÈ 3

uppajjamÈnena assaddhiyena assaddho, antarantarÈ uppajjamÈnena dubbalena saddhindriyena mudindriyo. Esa nayo sesesupi. Saddho puggalo svÈkÈroti tÈya eva saddhÈya sobhanÈkÈro. Assaddho puggalo dvÈkÈroti teneva assaddhiyena vir|pÈkÈro. Esa nayo sesesupi. SuviÒÒÈpayoti sukhena viÒÒÈpetuÑ sakkuÓeyyo. DuviÒÒÈpayoti dukkhena viÒÒÈpetuÑ sakkuÓeyyo. ParalokavajjabhayadassÈvÊti ettha yasmÈ paÒÒÈsampannasseva saddhÈdÊni suparisuddhÈni honti, tasmÈ suparisuddhasaddhÈdisampanno taÑsampayuttÈya, suparisuddhasaddhÈdisampannopi vÈ tappaccayÈya paÒÒÈya paralokavajjabhayadassÈvÊ hoti. TasmÈ eva hi saddhÈdayopi cattÈro “paralokavajjabhayadassÈvÊ”ti vuttÈ. 112. IdÈni “paralokavajjabhayadassÈvÊ”ti ettha vuttaÑ lokaÒca vajjaÒca dassetuÑ lokoti-ÈdimÈha. Tattha khandhÈ eva lujjanapalujjanaÔÔhena lokoti khandhaloko. Sesadvayepi eseva nayo. Vipattibhavalokoti apÈyaloko. So hi aniÔÔhaphalattÈ vir|po lÈbhoti vipatti, bhavatÊti bhavo, vipatti eva bhavo vipattibhavo, vipattibhavo eva loko vipattibhavaloko. Vipattisambhavalokoti apÈy|pagaÑ kammaÑ. TaÑ hi sambhavati etasmÈ phalanti sambhavo, vipattiyÈ sambhavo vipattisambhavo, vipattisambhavo eva loko vipattisambhavaloko. Sampattibhavalokoti sugatiloko. So hi iÔÔhaphalattÈ sundaro lÈbhoti sampatti, bhavatÊti bhavo, sampatti eva bhavo sampattibhavo, sampattibhavo eva loko sampattibhavaloko. Sampattisambhavalokoti sugat|pagaÑ kammaÑ. TaÑ hi sambhavati etasmÈ phalanti sambhavo, sampattiyÈ sambhavo sampattisambhavo, sampattisambhavo eva loko sampattisambhavaloko. Eko lokoti-ÈdÊni heÔÔhÈ vuttatthÈneva.

Vajjanti napuÑsakavacanaÑ asukoti aniddiÔÔhattÈ kataÑ. KilesÈti rÈgÈdayo. DuccaritÈti pÈÓÈtipÈtÈdayo. Abhisa~khÈrÈti puÒÒÈbhisa~khÈrÈdayo. BhavagÈmikammÈti attano vipÈkadÈnavasena bhavaÑ gacchantÊti bhavagÈmino, abhisa~khÈresupi vipÈkajanakÈneva kammÈni vuttÈni. ItÊti vuttappakÈranidassanaÑ. ImasmiÒca loke imasmiÒca vajjeti

KhuddakanikÈya 4

vuttappakÈre loke ca vajje ca. TibbÈ bhayasaÒÒÈti balavatÊ bhayasaÒÒÈ. TibbÈti parasaddassa attho vutto, bhayasaÒÒÈti bhayasaddassa. Lokavajjadvayampi hi bhayavatthuttÈ sayaÒca sabhayattÈ1 bhayaÑ, bhayamiti saÒÒÈ bhayasaÒÒÈ. PaccupaÔÔhitÈ hotÊti taÑ taÑ paÔicca upecca ÔhitÈ hoti. SeyyathÈpi ukkhittÈsike vadhaketi yathÈ nÈma paharituÑ uccÈritakhagge paccÈmitte tibbÈ bhayasaÒÒÈ paccupaÔÔhitÈ hoti, evameva loke ca vajje ca tibbÈ bhayasaÒÒÈ paccupaÔÔhitÈ hoti. Imehi paÒÒÈsÈya ÈkÈrehÊti apparajakkhapaÒcakÈdÊsu dasasu paÒcakesu ekekasmiÑ paÒcannaÑ paÒcannaÑ ÈkÈrÈnaÑ vasena paÒÒÈsÈya ÈkÈrehi. ImÈni paÒcindriyÈnÊti saddhindriyÈdÊni paÒcindriyÈni. JÈnÈtÊti TathÈgato paÒÒÈya pajÈnÈti. PassatÊti dibbacakkhunÈ diÔÔhaÑ viya karoti. AÒÒÈtÊti sabbÈkÈramariyÈdÈhi jÈnÈti. PaÔivijjhatÊti ekadesaÑ asesetvÈ niravasesadassanavasena paÒÒÈya padÈletÊti.

IndriyaparopariyattaÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

69. ŒsayÈnusayaÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ

113. ŒsayÈnusayaÒÈÓaniddese idha TathÈgatoti-Èdi paÒcadhÈ Ôhapito niddeso. Tattha ÈsayÈnusayÈ vuttatthÈ eva. Caritanti pubbe kataÑ kusalÈkusalaÑ kammaÑ. Adhimuttinti sampati kusale akusale vÈ cittavosaggo. BhabbÈbhabbeti bhabbe ca abhabbe ca. AriyÈya jÈtiyÈ sambhavanti jÈyantÊti bhabbÈ. VattamÈnasamÊpe vattamÈnavacanaÑ. Bhavissanti jÈyissantÊti vÈ bhabbÈ, bhÈjanabh|tÈti attho. Ye ariyamaggapaÔivedhassa anucchavikÈ upanissayasampannÈ, te bhabbÈ. VuttapaÔipakkhÈ abhabbÈ.

Katamo sattÈnaÑ Èsayoti-Èdi niddesassa paÔiniddeso. Kattha sassatoti nicco. Lokoti attÈ. Idha sarÊraÑyeva nassati, attÈ pana idha parattha ca soyevÈti maÒÒanti. So hi sayaÑyeva ÈloketÊti katvÈ “loko”ti maÒÒanti. Asassatoti anicco. AttÈ sarÊreneva saha nassatÊti maÒÒanti. AntavÈti paritte kasiÓe jhÈnaÑ uppÈdetvÈ taÑparittakasiÓÈrammaÓaÑ cittaÑ ______________________________________________________________ 1. BhayattÈ (SÊ, SyÈ)


sapariyanto attÈti maÒÒanti. AnantavÈti na antavÈ appamÈÓe kasiÓe jhÈnaÑ uppÈdetvÈ taÑappamÈÓakasiÓÈrammaÓaÑ cittaÑ apariyanto attÈti maÒÒanti. TaÑ jÊvaÑ taÑ sarÊranti jÊvo ca sarÊraÒca taÑyeva. JÊvoti attÈ, li~gavipallÈsena napuÑsakavacanaÑ kataÑ. SarÊranti rÈsaÔÔhena khandhapaÒcakaÑ. AÒÒaÑ jÊvaÑ aÒÒaÑ sarÊranti aÒÒo jÊvo aÒÒaÑ khandhapaÒcakaÑ. Hoti TathÈgato paraÑ maraÓÈti khandhÈ idheva vinassanti, satto maraÓato paraÑ hoti vijjati na nassati. “TathÈgato”ti cettha sattÈdhivacananti vadanti. Keci pana “TathÈgatoti arahÈ”ti vadanti. Ime “na hotÊ”ti pakkhe dosaÑ disvÈ evaÑ gaÓhanti. Na hoti TathÈgato paraÑ maraÓÈti khandhÈpi idheva nassanti, TathÈgato ca maraÓato paraÑ na hoti ucchijjati vinassati. Ime “hotÊ”ti pakkhe dosaÑ disvÈ evaÑ gaÓhanti. Hoti ca na ca hotÊti ime ekekapakkhapariggahe dosaÑ disvÈ ubhayapakkhaÑ gaÓhanti. Neva hoti na na hotÊti ime ubhayapakkhapariggahe ubhayadosÈpattiÑ disvÈ “hotÊti ca na hoti, neva hotÊti ca na hotÊ”ti amarÈvikkhepapakkhaÑ gaÓhanti.

AyaÑ panettha AÔÔhakathÈnayo–“sassato lokoti vÈ”ti-ÈdÊhi dasahÈkÈrehi diÔÔhipabhedova vutto. Tattha sassato lokoti ca khandhapaÒcakaÑ lokoti gahetvÈ “ayaÑ loko nicco dhuvo sabbakÈliko”ti gaÓhantassa sassatanti gahaÓÈkÈrappavattÈ diÔÔhi. Asassatoti tameva lokaÑ “ucchijjati vinassatÊ”ti gaÓhantassa ucchedaggahaÓÈkÈrappavattÈ diÔÔhi. AntavÈti parittakasiÓalÈbhino suppamatte vÈ sarÈvamatte vÈ kasiÓe samÈpannassa antosamÈpattiyaÑ pavattitar|pÈr|padhamme “loko”ti ca kasiÓaparicchedantena “antavÈ”ti ca gaÓhantassa “antavÈ loko”ti gahaÓÈkÈrappavattÈ diÔÔhi. SÈ sassatadiÔÔhipi hoti ucchedadiÔÔhipi. VipulakasiÓalÈbhino pana tasmiÑ kasiÓe samÈpannassa antosamÈpattiyaÑ pavattitar|pÈr|padhamme “loko”ti ca kasiÓaparicchedantena “na antavÈ”ti ca gaÓhantassa “anantavÈ loko”ti gahaÓÈkÈrappavattÈ diÔÔhi. SÈ sassatadiÔÔhipi hoti ucchedadiÔÔhipi. TaÑ jÊvaÑ taÑ sarÊranti “bhedanadhammassa sarÊrasseva jÊvan”ti gahitattÈ “sarÊre ucchijjamÈne jÊvampi ucchijjatÊ”ti ucchedaggahaÓÈkÈrappavattÈ diÔÔhi. Dutiyapade sarÊrato aÒÒassa jÊvassa gahitattÈ “sarÊre

KhuddakanikÈya 6

ucchijjamÈnepi jÊvaÑ na ucchijjatÊ”ti sassataggahaÓÈkÈrappavattÈ diÔÔhi. Hoti TathÈgatoti-ÈdÊsu “satto TathÈgato nÈma, so paraÑ maraÓÈ hotÊ”ti gaÓhato paÔhamÈ sassatadiÔÔhi. “Na hotÊ”ti gaÓhato dutiyÈ ucchedadiÔÔhi. “Hoti ca na ca hotÊ”ti gaÓhato tatiyÈ ekaccasassatadiÔÔhi. “Neva hoti na na hotÊ”ti gaÓhato catutthÈ amarÈvikkhepadiÔÔhÊti.

ItÊti vuttappakÈradiÔÔhinissayanidassanaÑ. BhavadiÔÔhisannissitÈ vÈ sattÈ honti vibhavadiÔÔhisannissitÈ vÈti bhavo vuccati sassato, sassatavasena uppajjamÈnadiÔÔhi bhavadiÔÔhi, bhavoti diÔÔhÊti vuttaÑ hoti. Vibhavo vuccati ucchedo, ucchedavasena uppajjamÈnadiÔÔhi vibhavadiÔÔhi, vibhavoti diÔÔhÊti vuttaÑ hoti. VuttappakÈrÈ dasavidhÈ diÔÔhi bhavadiÔÔhi ca vibhavadiÔÔhi cÈti dvidhÈva hoti. TÈsu dvÊsu ekekaÑ sannissitÈ apassitÈ allÊnÈ sattÈ honti.

Ete vÈ pana ubho ante anupagammÈti ettha “aggito vÈ udakato vÈ mithubhedÈ vÈ”ti-ÈdÊsu1 viya vÈsaddo samuccayattho. Ete vuttappakÈre sassatucchedavasena dve pakkhe ca na upagantvÈ anallÊyitvÈ pahÈyÈti attho. “AnulomikÈ vÈ khantÊ”ti vikappatthova. IdappaccayatÈpaÔiccasamuppannes|ti imesaÑ jarÈmaraÓÈdÊnaÑ paccayÈ idappaccayÈ, idappaccayÈ eva idappaccayatÈ, idappaccayÈnaÑ vÈ sam|ho idappaccayatÈ. LakkhaÓaÑ panettha saddasatthato pariyesitabbaÑ. Te te paccaye paÔicca saha sammÈ ca uppannÈ paÔiccasamuppannÈ. TassÈ idappaccayatÈya ca tesu paÔiccasamuppannesu ca dhammesu. AnulomikÈti lokuttaradhammÈnaÑ anulomato anulomikÈ. KhantÊti ÒÈÓaÑ. ©ÈÓaÑ hi khamanato khanti. PaÔiladdhÈ hotÊti sattehi adhigatÈ hoti idappaccayatÈya khantiyÈ ucchedattÈnupagamo hoti paccayuppannadhammÈnaÑ paccayasÈmaggiyaÑ ÈyattavuttittÈ paccayÈnuparamadassanena phalÈnuparamadassanato. PaÔiccasamuppannesu dhammesu khantiyÈ sassatattÈnupagamo hoti paccayasÈmaggiyaÑ navanavÈnaÑ paccayuppannadhammÈnaÑ uppÈdadassanato. Evamete ubho ante anupagamma paÔiccasamuppÈdapaÔiccasamuppannadhammadassanena na ucchedo na sassatoti pavattaÑ sammÈdassanaÑ “anulomikÈ khantÊ”ti veditabbaÑ. EvaÑ hi ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 74 piÔÔhe.


tadubhayadiÔÔhipaÔipakkhabh|tÈ sammÈdiÔÔhi vuttÈ hoti. YathÈbh|taÑ vÈ ÒÈÓanti yathÈbh|taÑ yathÈsabhÈvaÑ neyyaÑ. Tattha pavattaÒÈÓampi visayavohÈrena “yathÈbh|taÒÈÓan”ti vuttaÑ. TaÑ pana sa~khÈrupekkhÈpariyantaÑ vipassanÈÒÈÓaÑ idhÈdhippetaÑ. HeÔÔhÈ pana “yathÈbh|taÒÈÓadassanan”ti bhayat|paÔÔhÈnaÒÈÓaÑ vuttaÑ. YathÈbh|taÑ vÈ ÒÈÓaÑ sattehi paÔiladdhaÑ hotÊti sambandho.

IdÈni “sassato loko”ti-ÈdÊhi micchÈdiÔÔhiparibhÈvitaÑ “ete vÈ panÈ”ti-ÈdÊhi sammÈdiÔÔhiparibhÈvitaÑ sattasantÈnaÑ dassetvÈ “kÈmaÑ sevantaÒÒevÈ”ti-ÈdÊhi sesÈkusalehi sesakusalehi ca paribhÈvitaÑ sattasantÈnaÑ dasseti. Tattha kÈmaÑ sevantaÑyeva puggalaÑ TathÈgato jÈnÈtÊti yojanÈ kÈtabbÈ. Sevantanti ca abhiÓhasamudÈcÈravasena sevamÈnaÑ. Pubbe Èsevitavasena kilesakÈmo garu assÈti kÈmagaruko. Tatheva kÈmo Èsaye santÈne assÈti kÈmÈsayo. SantÈnavaseneva kÈme adhimutto laggoti kÈmÈdhimutto. Sesesupi eseva nayo. NekkhammÈdÊni vuttatthÈneva. KÈmÈdÊhi ca tÊhi sesÈkusalÈ, nekkhammÈdÊhi tÊhi sesakusalÈ gahitÈva hontÊti veditabbÈ. “AyaÑ sattÈnaÑ Èsayo”ti tidhÈ vuttaÑ santÈnameva dasseti.

AyaÑ panettha AÔÔhakathÈnayo–“iti bhavadiÔÔhisannissitÈ vÈ”ti evaÑ sassatadiÔÔhiÑ vÈ sannissitÈ. SassatadiÔÔhi hi ettha bhavadiÔÔhÊti vuttÈ, ucchedadiÔÔhi ca vibhavadiÔÔhÊti. SabbadiÔÔhÊnaÑ hi sassatucchedadiÔÔhÊhi sa~gahitattÈ sabbepime diÔÔhigatikÈ sattÈ imÈva dve diÔÔhiyo sannissitÈ honti. Vuttampi cetaÑ “dvayanissito khvÈyaÑ kaccÈna loko yebhuyyena atthikaÒceva natthitaÒcÈ”ti1. Ettha hi atthitÈti sassataÑ. NatthitÈti ucchedo. AyaÑ tÈva vaÔÔanissitÈnaÑ puthujjanÈnaÑ sattÈnaÑ Èsayo. IdÈni vivaÔÔanissitÈnaÑ suddhasattÈnaÑ ÈsayaÑ dassetuÑ “ete vÈ pana ubho ante anupagammÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha “ete vÈ panÈ”ti eteyeva. “Ubho ante”ti sassatucchedasa~khÈte dve ante. “AnupagammÈ”ti na allÊyitvÈ. “IdappaccayatÈpaÔiccasamuppannesu dhammes|”ti idappaccayatÈya ceva paÔiccasamuppannadhammesu ca. “AnulomikÈ khantÊ”ti vipassanÈÒÈÓaÑ. “YathÈbh|taÑ ÒÈÓan”ti maggaÒÈÓaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–yÈ paÔiccasamuppÈde ceva ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 257 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 8

paÔiccasamuppannadhammesu ca ete ubho sassatuccheda-ante anupagantvÈ vipassanÈ paÔiladdhÈ, yaÒca tato uttari maggaÒÈÓaÑ, ayaÑ sattÈnaÑ Èsayo. AyaÑ vaÔÔanissitÈnaÒca vivaÔÔanissitÈnaÒca sabbesampi sattÈnaÑ Èsayo idaÑ vasanaÔÔhÈnanti. AyaÑ ÈcariyÈnaÑ samÈnaÔÔhakathÈ.

VitaÓÉavÈdÊ panÈha “maggo nÈma vÈsaÑ viddhaÑsento gacchati, tvaÑ maggo vÈsoti vadesÊ”ti. So vattabbo “tvaÑ ariyavÈsabhÈÓako hosi na hosÊ”ti. Sace “na homÊ”ti vadati, “tvaÑ abhÈÓakatÈya na jÈnÈsÊ”ti vattabbo. Sace “bhÈÓakosmÊ”ti vadati, “suttaÑ ÈharÈ”ti vattabbo. Sace Èharati, iccetaÑ kusalaÑ. No ce Èharati, sayaÑ ÈharitabbaÑ “dasayime bhikkhave ariyavÈsÈ, yadariyÈ ÈvasiÑsu vÈ Èvasanti vÈ Èvasissanti vÈ”ti1. EtaÑ hi suttaÑ maggassa vÈsabhÈvaÑ dÊpeti. TasmÈ sukathitamevetanti. ImaÑ pana BhagavÈ sattÈnaÑ ÈsayaÑ jÈnanto imesaÒca diÔÔhigatÈnaÑ imesaÒca vipassanaÒÈÓamaggaÒÈÓÈnaÑ appavattikkhaÓepi jÈnÈti eva. TasmÈyeva ca “kÈmaÑ sevantaÑyeva jÈnÈtÊ”ti-Èdi vuttanti.

Anusayaniddese anusayÈti kenaÔÔhena anusayÈ? AnusayanaÔÔhena. Ko esa anusayanaÔÔho nÈmÈti? AppahÊnaÔÔho. Ete hi appahÊnaÔÔhena tassa tassa santÈne anusenti nÈma. TasmÈ “anusayÈ”ti vuccanti. AnusentÊti anur|paÑ kÈraÓaÑ labhitvÈ uppajjantÊti attho. AthÈpi siyÈ–anusayanaÔÔho nÈma appahÊnÈkÈro, so ca uppajjatÊti vattuÑ na yujjati, tasmÈ na anusayÈ uppajjantÊti. TatridaÑ paÔivacanaÑ–na appahÊnÈkÈro, anusayoti pana appahÊnaÔÔhena thÈmagatakileso vuccati. So cittasampayutto sÈrammaÓo sappaccayaÔÔhena sahetuko ekantÈkusalo atÊtopi hoti anÈgatopi paccuppannopi, tasmÈ uppajjatÊti vattuÑ yujjatÊti. TatridaÑ pamÈÓaÑ–idheva tÈva abhisamayakathÈya2 “paccuppanne kilese pajahatÊ”ti pucchaÑ katvÈ anusayÈnaÑ paccuppannabhÈvassa atthitÈya “thÈmagato anusayaÑ pajahatÊ”ti vuttaÑ. Dhammasa~gaÓiyaÑ mohassa padabhÈjane “avijjÈnusayo avijjÈpariyuÔÔhÈnaÑ avijjÈla~gÊ moho akusalam|laÑ, ayaÑ tasmiÑ samaye moho hotÊ”ti3 akusalacittena saddhiÑ mohassa uppannabhÈvo ______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 279 piÔÔhe. 2. Khu 9. 394 piÔÔhe. 3. Abhi 1. 94 piÔÔhe.


vutto. KathÈvatthusmiÑ1 “anusayÈ abyÈkatÈ anusayÈ ahetukÈ anusayÈ cittavippayuttÈ”ti sabbe vÈdÈ paÔisedhitÈ. Anusayayamake2 sattannaÑ mahÈvÈrÈnaÑ aÒÒatarasmiÑ uppajjanavÈre “yassa kÈmarÈgÈnusayo uppajjati, tassa paÔighÈnusayo uppajjatÊ”ti-Èdi vuttaÑ. TasmÈ “anusentÊti anur|paÑ kÈraÓaÑ labhitvÈ uppajjantÊ”ti yaÑ vuttaÑ, taÑ iminÈ tantippamÈÓena yuttanti veditabbaÑ. Yampi “cittasampayutto sÈrammaÓo”ti-Èdi vuttaÑ, tampi suvuttameva. Anusayo hi nÈmesa parinipphanno cittasampayutto akusaladhammoti niÔÔhamettha gantabbaÑ.

KÈmarÈgÈnusayoti-ÈdÊsu kÈmarÈgo ca so appahÊnaÔÔhena anusayo cÈti kÈmarÈgÈnusayo. Sesapadesupi eseva nayo. KÈmarÈgÈnusayo cettha lobhasahagatacittesu sahajÈtavasena ÈrammaÓavasena ca manÈpesu avasesakÈmÈvacaradhammesu ÈrammaÓavaseneva uppajjamÈno lobho. PaÔighÈnusayo ca domanassasahagatacittesu sahajÈtavasena ÈrammaÓavasena ca amanÈpesu avasesakÈmÈvacaradhammesu ÈrammaÓavaseneva uppajjamÈno doso. MÈnÈnusayo diÔÔhigatavippayuttalobhasahagatacittesu sahajÈtavasena ÈrammaÓavasena ca dukkhavedanÈvajjesu avasesakÈmÈvacaradhammesu r|pÈr|pÈvacaradhammesu ca ÈrammaÓavaseneva uppajjamÈno mÈno. DiÔÔhÈnusayo cat|su diÔÔhigatasampayuttesu. VicikicchÈnusayo vicikicchÈsahagate. AvijjÈnusayo dvÈdasasu akusalacittesu sahajÈtavasena ÈrammaÓavasena ca. Tayopi avasesatebh|makadhammesu ÈrammaÓavaseneva uppajjamÈnÈ diÔÔhivicikicchÈmohÈ. BhavarÈgÈnusayo cat|su diÔÔhigatavippayuttesu uppajjamÈnopi sahajÈtavasena na vutto, ÈrammaÓavaseneva pana r|pÈr|pÈvacaradhammesu uppajjamÈno lobho vutto. 114. IdÈni yathÈvuttÈnaÑ anusayÈnaÑ anusayanaÔÔhÈnaÑ dassento yaÑ loketi-ÈdimÈha. Tattha yaÑ loke piyar|panti yaÑ imasmiÑ loke piyajÈtikaÑ piyasabhÈvaÑ. SÈtar|panti sÈtajÈtikaÑ assÈdapadaÔÔhÈnaÑ iÔÔhÈrammaÓaÑ. Ettha sattÈnaÑ kÈmarÈgÈnusayo anusetÊti ______________________________________________________________ 1. Abhi 4. 299 piÔÔhe. 2. Abhi 6. 274 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 10

etasmiÑ iÔÔhÈrammaÓe sattÈnaÑ appahÊnaÔÔhena kÈmarÈgÈnusayo anuseti. “Piyar|paÑ sÈtar|pan”ti ca idha kÈmÈvacaradhammoyeva adhippeto. YathÈ nÈma udake nimuggassa heÔÔhÈ ca upari ca samantÈ ca udakameva hoti, evameva iÔÔhÈrammaÓe rÈguppatti nÈma sattÈnaÑ ÈciÓÓasamÈciÓÓÈ. TathÈ aniÔÔhÈrammaÓe paÔighuppatti. Iti imesu dvÊsu dhammes|ti evaÑ imesu dvÊsu iÔÔhÈniÔÔhÈrammaÓadhammesu. AvijjÈnupatitÈti kÈmarÈgapaÔighasampayuttÈ hutvÈ ÈrammaÓakaraÓavasena avijjÈ anupatitÈ anugatÈ. VicchedaÑ katvÈpi pÈÔho. TadekaÔÔhoti tÈya avijjÈya sahajekaÔÔhavasena ekato Ôhito. MÈno ca diÔÔhi ca vicikicchÈ cÈti navavidhamÈno dvÈsaÔÔhividhÈ diÔÔhi aÔÔhavatthukÈ vicikicchÈ, tadekaÔÔho mÈno ca tadekaÔÔhÈ diÔÔhi ca tadekaÔÔhÈ vicikicchÈ cÈti yojanÈ. DaÔÔhabbÈti passitabbÈ avagantabbÈ. Tayo ekato katvÈ bahuvacanaÑ kataÑ. BhavarÈgÈnusayo panettha kÈmarÈgÈnusayeneva sa~gahitoti veditabbo.

Caritaniddese terasa cetanÈ puÒÒÈbhisa~khÈro. DvÈdasa apuÒÒÈbhisa~khÈro. Catasso ÈneÒjÈbhisa~khÈro. Tattha kÈmÈvacaro parittabh|mako. Itaro mahÈbh|mako. TÊsupi vÈ etesu yo koci appavipÈko parittabh|mako, mahÈvipÈko mahÈbh|makoti veditabbo. 115. Adhimuttiniddese santÊti saÑvijjanti. HÊnÈdhimuttikÈti lÈmakajjhÈsayÈ. PaÓÊtÈdhimuttikÈti kalyÈÓajjhÈsayÈ. SevantÊti nissayanti allÊyanti. BhajantÊti upasa~kamanti. PayirupÈsantÊti punappunaÑ upasa~kamanti. Sace hi ÈcariyupajjhÈyÈ na sÊlavanto honti, ante vÈsikasaddhivihÈrikÈ sÊlavanto, te attano ÈcariyupajjhÈyepi na upasa~kamanti, attano sadise sÈruppe bhikkh|yeva upasa~kamanti. Sacepi ÈcariyupajjhÈyÈ sÈruppÈ bhikkh|, itare asÈruppÈ, tepi na ÈcariyupajjhÈye upasa~kamanti, attano sadise hÊnÈdhimuttikeyeva upasa~kamanti. EvaÑ upasa~kamanaÑ pana na kevalaÑ etarahiyeva, atÊtÈnÈgatepÊti dassetuÑ atÊtampi addhÈnanti-ÈdimÈha. Tattha atÊtampi addhÈnanti atÊtasmiÑ kÈle, accantasaÑyogatthe vÈ1 upayogavacanaÑ. ______________________________________________________________ 1. AccantasaÑyogatthe (sabbattha)


SesaÑ uttÈnatthameva. IdaÑ pana dussÊlÈnaÑ dussÊlasevanameva, sÊlavantÈnaÑ sÊlavantasevanameva, duppaÒÒÈnaÑ duppaÒÒasevanameva, paÒÒavantÈnaÑ paÒÒavantasevanameva ko niyametÊti? AjjhÈsayadhÈtu niyametÊti.

BhabbÈbhabbaniddese chaÉÉetabbe paÔhamaÑ niddisitvÈ gahetabbe pacchÈ niddisituÑ uddesassa uppaÔipÈÔiyÈ paÔhamaÑ abhabbÈ niddiÔÔhÈ. Uddese pana dvandasamÈse accitassa ca mandakkharassa ca padassa pubbanipÈtalakkhaÓavasena bhabbasaddo pubbaÑ payutto. KammÈvaraÓenÈti paÒcavidhena Ènantariyakammena. SamannÈgatÈti sama~gÊbh|tÈ. KilesÈvaraÓenÈti niyatamicchÈdiÔÔhiyÈ. ImÈni dve saggamaggÈnaÑ ÈvaraÓato ÈvaraÓÈni. BhikkhunÊd|sakÈdÊni kammÈnipi kammÈvaraÓeneva sa~gahitÈni. VipÈkÈvaraÓenÈti ahetukapaÔisandhiyÈ. YasmÈ pana duhetukÈnampi ariyamaggapaÔivedho natthi, tasmÈ duhetukÈ paÔisandhipi vipÈkÈvaraÓamevÈti veditabbÈ, assaddhÈti BuddhÈdÊsu saddhÈrahitÈ. AcchandikÈti kattukamyatÈkusalacchandarahitÈ. UttarakurukÈ manussÈ acchandikaÔÔhÈnaÑ paviÔÔhÈ. DuppaÒÒÈti bhava~gapaÒÒÈya parihÊnÈ. Bhava~gapaÒÒÈya pana paripuÓÓÈyapi yassa bhava~gaÑ lokuttarassa pÈdakaÑ na hoti, sopi duppaÒÒoyeva nÈma. AbhabbÈ niyÈmaÑ okkamituÑ kusalesu dhammesu sammattanti kusalesu dhammesu sammattaniyamasa~khÈtaÑ ariyamaggaÑ okkamituÑ abhabbÈ. Ariyamaggo hi sammÈ sabhÈvoti sammattaÑ, soyeva anantaraphaladÈne, sayameva vÈ acalabhÈvato niyÈmo taÑ okkamituÑ pavisituÑ abhabbÈ. Na kammÈvaraÓenÈti-ÈdÊni vuttavipariyÈ yeneva veditabbÈnÊti.

ŒsayÈnusayaÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

70. YamakapÈÔihÊraÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ

116. YamakapÈÔihÊraÒÈÓaniddese asÈdhÈraÓaÑ sÈvakehÊti sesÈsÈdhÈraÓaÒÈÓaniddese aÒÒavacanehi okÈsÈbhÈvato na vuttaÑ, idha pana aÒÒavacanÈbhÈvato vuttanti veditabbaÑ. UparimakÈyatoti nÈbhiyÈ uddhaÑ sarÊrato. Aggikkhandho pavattatÊti tejokasiÓÈrammaÓaÑ pÈdakajjhÈnaÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya “uparimakÈyato aggijÈlÈ vuÔÔhÈt|”ti ÈvajjitvÈ parikammaÑ katvÈ anantaraÑ abhiÒÒÈÒÈÓena

KhuddakanikÈya 12

“uparimakÈyato aggijÈlÈ vuÔÔhÈt|”ti adhiÔÔhite saha adhiÔÔhÈnÈ uparimakÈyato aggijÈlÈ vuÔÔhÈti. SÈ hi1 idha rÈsaÔÔhena khandhoti vuttÈ. HeÔÔhimakÈyatoti nÈbhito heÔÔhÈ sarÊrato. UdakadhÈrÈ pavattatÊti ÈpokasiÓÈrammaÓaÑ pÈdakajjhÈnaÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya “heÔÔhimakÈyato udakadhÈrÈ vuÔÔhÈt|”ti ÈvajjitvÈ parikammaÑ katvÈ anantaraÑ abhiÒÒÈÒÈÓena “heÔÔhimakÈyato udakadhÈrÈ vuÔÔhÈt|”ti adhiÔÔhite saha adhiÔÔhÈnÈ heÔÔhimakÈyato udakadhÈrÈ vuÔÔhÈti. UbhayatthÈpi abbocchedavasena pavattatÊti vuttaÑ. AdhiÔÔhÈnassa Èvajjanassa ca antare dve bhava~gacittÈni vattanti. TasmÈyeva yugalÈ hutvÈ aggikkhandha-udakadhÈrÈ pavattanti, antaraÑ na paÒÒÈyati. AÒÒesaÑ pana bhava~gaparicchedo natthi. PuratthimakÈyatoti abhimukhapassato. PacchimakÈyatoti piÔÔhipassato. DakkhiÓa-akkhito vÈma-akkhitoti-Èdi samÈsapÈÔhoyeva, na aÒÒo. DakkhiÓanÈsikÈsotato vÈmanÈsikÈsotatoti pÈÔho sundaro. RassaÑ katvÈpi paÔhanti. AÑsak|Ôatoti ettha abbhuggataÔÔhena k|Ôo viyÈti k|Ôo, aÑsoyeva k|Ôo aÑsak|Ôo. A~gula~gulehÊti a~gulÊhi a~gulÊhi. A~gulantarikÈhÊti a~gulÊnaÑ antarikÈhi. Ekekalomato aggikkhandho pavattati, ekekalomato udakadhÈrÈ pavattatÊti ubhayatthÈpi ÈmeÉitavacanena sabbalomÈnaÑ pariyÈdinnattÈ ekekalomatova aggikkhandha-udakadhÈrÈ yugalÈ yugalÈ hutvÈ pavattantÊti vuttaÑ hoti. Lomak|pato lomak|pato aggikkhandho pavattati, lomak|pato lomak|pato udakadhÈrÈ pavattatÊti etthÈpi eseva nayo. Kesuci potthakesu “ekekalomato aggikkhandho pavattati. Lomak|pato lomak|pato udakadhÈrÈ pavattati, lomak|pato lomak|pato aggikkhandho pavattati, ekekalomato udakadhÈrÈ pavattatÊ”ti likhitaÑ. Tampi yujjatiyeva. PÈÔihÊrassa atisukhumattadÊpanato pana purimapÈÔhoyeva sundarataro.

IdÈni channaÑ vaÓÓÈnanti ko sambandho? HeÔÔhÈ “uparimakÈyato”ti-ÈdÊhi anekehi sarÊrÈvayavÈ vuttÈ. Tena sarÊrÈvayavasambandho2 pavattatÊti vacanasambandhena ca yamakapÈÔihÊrÈdhikÈrena ca channaÑ vaÓÓÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. SÈpi (Ka) 2. SarÊrÈvayavasambandhena ca (Ka)


sarÊrÈvayavabh|tÈnaÑ rasmiyo yamakÈ hutvÈ pavattantÊti vuttaÑ hoti. SÈmivacanasambandhena ca avassaÑ “rasmiyo”ti pÈÔhaseso icchitabboyeva. NÊlÈnanti umÈpupphavaÓÓÈnaÑ1. PÊtakÈnanti kaÓikÈrapupphavaÓÓÈnaÑ. LohitakÈnanti indagopakavaÓÓÈnaÑ. OdÈtÈnanti osadhitÈrakavaÓÓÈnaÑ. MaÒjiÔÔhÈnanti mandarattavaÓÓÈnaÑ. PabhassarÈnanti pabhÈsanapakatikÈnaÑ pabhassaravaÓÓÈnaÑ. PabhassaravaÓÓe visuÑ avijjamÈnepi vuttesu paÒcasu vaÓÓesu ye ye pabhÈ samujjalÈ, te te pabhassarÈ. TathÈ hi TathÈgatassa yamakapÈÔihÊraÑ karontassa yamakapÈÔihÊraÒÈÓabaleneva kesamass|naÒceva akkhÊnaÒca nÊlaÔÔhÈnehi nÊlarasmiyo nikkhamanti, yÈsaÑ vasena gaganatalaÑ aÒjanacuÓÓasamokiÓÓaÑ viya umÈpupphanÊluppaladalasaÒchannaÑ viya vÊtipatantamaÓitÈlavaÓÔaÑ viya pasÈritamecakapaÔaÑ viya ca hoti. Chavito ceva akkhÊnaÒca pÊtakaÔÔhÈnehi pÊtarasmiyo nikkhamanti, yÈsaÑ vasena disÈbhÈgÈ suvaÓÓarasanisiÒcamÈnÈ viya suvaÓÓapaÔapasÈritÈ viya ku~kumacuÓÓakaÓikÈrapupphasamparikiÓÓÈ viya ca virocanti. MaÑsalohitehi ceva akkhÊnaÒca rattaÔÔhÈnehi lohitarasmiyo nikkhamanti, yÈsaÑ vasena disÈbhÈgÈ cinapiÔÔhacuÓÓaraÒjitÈ viya supakkalÈkhÈrasanisiÒcamÈnÈ viya rattakambalaparikkhittÈ viya jayasumanapÈlibhaddakabandhujÊvakakusumasamparikiÓÓÈ viya ca virocanti. AÔÔhÊhi ceva dantehi ca akkhÊnaÒca setaÔÔhÈnehi odÈtarasmiyo nikkhamanti, yÈsaÑ vasena disÈbhÈgÈ rajatakuÔehi ÈsiÒcamÈnakhÊradhÈrÈsamparikiÓÓÈ viya pasÈritarajatapaÔÔavitÈnÈ viya vÊtipatantarajatatÈlavaÓÔÈ viya kundakumudasinduvÈrasumanamallikÈdi-kusumasaÒchannÈ viya ca virocanti. HatthatalapÈdatalÈdÊhi mandarattaÔÔhÈnehi maÒjiÔÔharasmiyo nikkhamanti, yÈsaÑ vasena disÈbhÈgÈ pavÈÄajÈlaparikkhittÈ viya rattakuravakakusumasamokiÓÓÈ viya ca virocanti. UÓÓÈnakhÈdÊhi2 pabhassaraÔÔhÈnehi pabhassararasmiyo nikkhamanti, yÈsaÑ vasena disÈbhÈgÈ osadhitÈrakapuÒjapuÓÓÈ viya vijjupaÔalÈdiparipuÓÓÈ viya ca virocanti.

BhagavÈ ca~kamatÊti-Èdi “Bhagavato ca nimmitÈnaÒca nÈnÈ-iriyÈpathakaraÓaÑ yamakapÈÔihÊreneva hotÊ”ti dassanatthaÑ vuttaÑ. TesaÑ hi nimmitÈnaÑ iriyÈpathÈ yugalÈva hutvÈ vattanti. Yadi nimmitÈ bahukÈ honti, “nimmito”ti-Èdi kasmÈ ekavacanaÑ katanti ce? Nimmitesupi ______________________________________________________________ 1. UmmÈpupphavaÓÓÈnaÑ (SÊ, Ka) 2. UÓÓÈdÈÔhÈnakhÈdÊhi (Ka)

KhuddakanikÈya 14

ekekassa nÈnÈ-iriyÈpathabhÈvadassanatthaÑ. Bahuvacanena hi vutte sabbepi nimmitÈ sakiÑ ekeka-iriyÈpathikÈ viya honti. Ekavacanena pana vutte nimmitesu ekeko nÈnÈ-iriyÈpathikoti ÒÈyati. TasmÈ ekavacananiddeso kato. C|Äapanthakattheropi tÈva nÈnÈ-iriyÈpathikabhikkh|naÑ sahassaÑ mÈpesi, kiÑ pana BhagavÈ yamakapÈÔihÊre bah| nimmite na karissati. C|ÄapanthakattheraÑ muÒcitvÈ aÒÒesaÑ sÈvakÈnaÑ ekÈvajjanena nÈnÈ-iriyapathikÈnaÑ nÈnÈr|pÈnaÒca nimmÈnaÑ na ijjhati. AniyametvÈ hi nimmitÈ iddhimatÈ sadisÈva honti. ®hÈnanisajjÈdÊsu vÈ bhÈsitatuÓhÊbhÈvÈdÊsu vÈ yaÑ yaÑ iddhimÈ karoti, taÑ tadeva karonti, visadisakaraÓaÑ nÈnÈkiriyÈkaraÓaÒca “ettakÈ ÊdisÈ hontu, ettakÈ imaÑ nÈma karont|”ti visuÑ visuÑ ÈvajjitvÈ adhiÔÔhÈnena ijjhati. TathÈgatassa pana ekÈvajjanÈdhiÔÔhÈneneva nÈnappakÈranimmÈnaÑ ijjhati. Evameva aggikkhandha-udakadhÈrÈnimmÈne ca nÈnÈvaÓÓanimmÈne ca veditabbaÑ. Tattha BhagavÈ ca~kamatÊti ÈkÈse vÈ pathaviyaÑ vÈ ca~kamati. Nimmitoti iddhiyÈ mÈpitabuddhar|paÑ. TiÔÔhati vÈti-ÈdÊnipi ÈkÈse vÈ pathaviyaÑ vÈ. KappetÊti karoti. BhagavÈ tiÔÔhatiti-ÈdÊsupi eseva nayoti.

YamakapÈÔihÊraÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

71. MahÈkaruÓÈÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ

117. MahÈkaruÓÈÒÈÓaniddese bahukehi ÈkÈrehÊti idÈni vuccamÈnehi ek|nanavutiyÈ pakÈrehi. PassantÈnanti ÒÈÓacakkhunÈ ca BuddhacakkhunÈ ca olokentÈnaÑ. OkkamatÊti otarati pavisati. Œdittoti dukkhalakkhaÓavasena pÊÄÈyogato santÈpanaÔÔhena ÈdÊpito. “YadaniccaÑ, taÑ dukkhan”ti1 vuttattÈ sabbasa~khatassa ceva dukkhalakkhaÓavasena pÊÄitattÈ dukkhassa ca karuÓÈya m|labh|tattÈ paÔhamaÑ dukkhalakkhaÓavasena “Èditto”ti vuttanti veditabbaÑ. RÈgÈdÊhi ÈdittataÑ pana upari vakkhati. Atha vÈ Èdittoti rÈgÈdÊhiyeva Èditto. Upari pana “tassa natthaÒÒo koci nibbÈpetÈ”ti atthÈpekkhanavasena2 puna vuttanti ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 19 piÔÔhe. 2. AntÈpekkhanavasena (SÊ)


veditabbaÑ. LokasannivÈsoti paÒcakkhandhÈ lujjanapalujjanaÔÔhena loko, taÓhÈdiÔÔhivasena sannivasanti ettha sattÈti sannivÈso, lokova sannivÈso lokasannivÈso. DukkhitaÑ khandhasantÈnaÑ upÈdÈya sattavohÈrasabbhÈvato lokasannivÈsayogato sattasam|hopi lokasannivÈso. Sopi ca sahakhandhakoyeva. Uyyuttoti anekesu kiccesu niccabyÈpÈratÈya katayogo kata-ussÈho, satatakiccesu1 sa-ussukkoti attho. GhaÔÔanayuttoti vÈ uyyutto. PayÈtoti pabbateyyÈ nadÊ viya anavaÔÔhitagamanena maraÓÈya yÈtuÑ Èraddho. KummaggappaÔipannoti kucchitaÑ micchÈmaggaÑ paÔipanno. Upari pana “vipathapakkhando”ti nÈnÈpadehi visesetvÈ vuttaÑ.

UpanÊyatÊti jarÈvasena maraÓÈya upanÊyati harÊyati. JarÈ hi “Èyuno saÑhÈnÊ”ti2 vuttÈ. Addhuvoti na thiro, sadÈ tatheva na hoti. YasmÈ addhuvo, tasmÈ upanÊyatÊti purimassa kÈraÓavacanametaÑ. Etena sakÈraÓaÑ jarÈdukkhaÑ vuttaÑ. TaÑ jarÈdukkhaÑ disvÈ jarÈpÈrijuÒÒarahitÈpi viÒÒ| pabbajanti. AtÈÓoti tÈyituÑ rakkhituÑ samatthena rahito, anÈrakkhoti vuttaÑ hoti. Anabhissaroti abhisaritvÈ abhigantvÈ byÈharaÓena assÈsetuÑ samatthena rahito, asahÈyoti vÈ attho. YasmÈ anabhissaro, tasmÈ atÈÓoti purimassa kÈraÓavacanametaÑ. Etena sakÈraÓaÑ viyavippayogadukkhaÑ vuttaÑ. TaÑ piyavippayogadukkhaÑ disvÈ ÒÈbhipÈrijuÒÒarahitÈpi viÒÒ| pabbajanti. Assakoti sakabhaÓÉarahito. SabbaÑ pahÈya gamanÊyanti sakabhaÓÉanti sallakkhitaÑ sabbaÑ pahÈya lokena gantabbaÑ. YasmÈ sabbaÑ pahÈya gamanÊyaÑ, tasmÈ assakoti purimassa kÈraÓavacanametaÑ. Etena sakÈraÓaÑ maraÓadukkhaÑ vuttaÑ. TaÑ disvÈ bhogapÈrijuÒÒarahitÈpi viÒÒ| pabbajanti. AÒÒattha “kammassakÈ mÈÓavasatthÈ”ti3 vuttaÑ, idha ca RaÔÔhapÈlasutte ca “assako loko”ti4 vuttaÑ, taÑ kathaÑ yujjatÊti ce? PahÈya gamanÊyaÑ sandhÈya “assako”ti vuttaÑ, kammaÑ pana na pahÈya gamanÊyaÑ. TasmÈ “kammassakÈ”ti vuttaÑ. RaÔÔhapÈlasutteyeva ca evametaÑ vuttaÑ “tvaÑ pana yathÈkammaÑ gamissasÊ”ti5. �noti pÈrip|rirahito. Atittoti bhiyyo bhiyyo patthanÈyapi na ______________________________________________________________ 1. Sattakiccesu (Ka), satataÑ kiccesu (?) 2. SaÑ 1. 244 piÔÔhe. 3. Ma 3. 244 piÔÔhe. 4. Ma 2. 256 piÔÔhe. 5. Ma 2. 258 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 16

suhito. IdaÑ |nabhÈvassa kÈraÓavacanaÑ. TaÓhÈdÈsoti taÓhÈya vase vattanato taÓhÈya dÈsabh|to. IdaÑ atittabhÈvassa kÈraÓavacanaÑ. Etena icchÈrogÈpadesena sakÈraÓaÑ byÈdhidukkhaÑ vuttaÑ. TaÑ byÈdhidukkhaÑ disvÈ byÈdhipÈrijuÒÒarahitÈpi viÒÒ| pabbajanti. AtÈyanoti puttÈdÊhipi tÈyanassa abhÈvato atÈyano anÈrakkho, alabbhaneyyakhemo vÈ. AleÓoti allÊyituÑ nissituÑ anaraho allÊnÈnampi ca leÓakiccÈkÈrako. AsaraÓoti nissitÈnaÑ na bhayasÈrako na bhayavinÈsako. AsaraÓÊbh|toti pure uppattiyÈ attano abhÈveneva asaraÓo, uppattisamakÈlameva asaraÓÊbh|toti attho.

Uddhatoti sabbÈkusalesu uddhaccassa uppajjanato sattasantÈne ca akusaluppattibÈhullato akusalasama~gÊloko tena uddhaccena uddhato. Av|pasantoti av|pasamanalakkhaÓassa uddhaccasseva yogena av|pasanto bhantamigapaÔibhÈgo. “UpanÊyati loko”ti-ÈdÊsu cat|su ca “uddhato loko”ti ca paÒcasu ÔhÈnesu lokoti ÈgataÑ, sesesu lokasannivÈsoti. UbhayathÈpi lokoyeva. Sasalloti pÊÄÈjanakatÈya antotudanatÈya dunnÊharaÓÊyatÈya ca sallÈti sa~khaÑ gatehi rÈgÈdÊhi sallehi sahavattanako. Viddhoti migÈdayo kadÈci parehi viddhÈ honti, ayaÑ pana loko niccaÑ attanÈva viddho. PuthusallehÊti “satta sallÈni rÈgasallaÑ dosasallaÑ mohasallaÑ mÈnasallaÑ diÔÔhisallaÑ kilesasallaÑ duccaritasallan”ti1 vuttehi sattahi sallehi. TassÈti tassa lokasannivÈsassa. SallÈnaÑ uddhatÈti tesaÑ sallÈnaÑ sattasantÈnato uddharitÈ puggalo. AÒÒatra mayÈti maÑ ÔhapetvÈ. Yepi Bhagavato sÈvakÈ sallÈni uddharanti, tesaÑ Bhagavato vacaneneva uddharaÓato BhagavÈva uddharati nÈma. AvijjandhakÈrÈvaraÓoti avijjÈ eva sabhÈvadassanacchÈdanena andhaÑ viya karotÊti avijjandhakÈro, sova sabhÈvÈvagamananivÈraÓena ÈvaraÓaÑ etassÈti avijjandhakÈrÈvaraÓo. KilesapaÒjarapakkhittoti kilesÈ eva kusalagamanasannirujjhanaÔÔhena paÒjaroti kilesapaÒjaro, avijjÈpabhave kilesapaÒjare pakkhitto pÈtito. ŒlokaÑ dassetÈti ______________________________________________________________ 1. Khu 7. 324 piÔÔhe.


paÒÒÈlokaÑ dassanasÊlo, paÒÒÈlokassa dassetÈti vÈ attho. AvijjÈgatoti avijjaÑ gato paviÔÔho. Na kevalaÑ avijjÈya ÈvaraÓamattameva, atha kho gahanagato viya avijjÈkosassa anto paviÔÔhoti purimato viseso. AÓÉabh|toti-Èdayo ca visesÈyeva. AÓÉabh|toti aÓÉe bh|to nibbatto. YathÈ hi aÓÉe nibbattÈ ekacce sattÈ “aÓÉhabh|tÈ”ti vuccanti, evamayaÑ loko avijjaÓÉakose nibbattattÈ “aÓÉabh|to”ti vuccati. Pariyonaddhoti tena avijjaÓÉakosena samantato onaddho baddho veÔhito.

TantÈkulakajÈtoti tantaÑ viya Èkulabh|to. YathÈ nÈma dunnikkhittaÑ m|sikacchinnaÑ pesakÈrÈnaÑ tantaÑ tahiÑ tahiÑ ÈkulaÑ hoti, idaÑ aggaÑ idaÑ m|lanti aggena vÈ aggaÑ, m|lena vÈ m|laÑ samÈnetuÑ dukkaraÑ hoti, evameva sattÈ paccayÈkÈre khalitÈ ÈkulÈ byÈkulÈ honti, na sakkonti paccayÈkÈraÑ ujuÑ kÈtuÑ. Tattha tantaÑ paccattapurisakÈre ÔhatvÈ sakkÈpi bhaveyya ujuÑ kÈtuÑ, ÔhapetvÈ pana dve bodhisatte aÒÒo satto attano dhammatÈya paccayÈkÈraÑ ujuÑ kÈtuÑ samattho nÈma natthi. YathÈ pana ÈkulaÑ tantaÑ kaÒjikaÑ datvÈ kocchena pahaÔaÑ tattha tattha kulakajÈtaÑ hoti gaÓÔhibaddhaÑ, evamayaÑ loko paccayesu pakkhalitvÈ paccaye ujuÑ kÈtuÑ asakkonto dvÈsaÔÔhidiÔÔhigatavasena kulakajÈto hoti gaÓÔhibaddho. Ye hi keci diÔÔhiyo nissitÈ, sabbe te paccayaÑ ujuÑ kÈtuÑ na sakkontiyeva. KulÈgaÓÔhikajÈtoti1 kulÈgaÓÔhikaÑ2 viya bh|to. KulÈgaÓÔhikaÑ2 vuccati PesakÈrakaÒjikasuttaÑ. “KulÈ3 nÈma sakuÓikÈ, tassÈ kulÈvako”tipi eke. YathÈ tadubhayampi ÈkulaÑ aggena vÈ aggaÑ, m|lena vÈ m|laÑ samÈnetuÑ dukkaranti purimanayeneva yojetabbaÑ. MuÒjapabbajabh|toti muÒjatiÓaÑ viya pabbajatiÓaÑ viya ca bh|to muÒjatiÓapabbajatiÓasadiso jÈto. YathÈ tÈni tiÓÈni koÔÔetvÈ koÔÔetvÈ katarajju jiÓÓakÈle katthaci patitaÑ gahetvÈ tesaÑ tiÓÈnaÑ “idaÑ aggaÑ idaÑ m|lan”ti aggena vÈ aggaÑ, m|lena vÈ m|laÑ samÈnetuÑ dukkaraÑ, tampi paccattapurisakÈre ÔhatvÈ sakkÈ bhaveyya ______________________________________________________________ 1. GulÈguÓÉikajÈtoti (SÊ), kulÈguÓÉikajÈtoti (PÈÄiyaÑ) DÊ 2. 45; SaÑ 1. 318 piÔÔhesu ca

tadaÔÔhakathÈsu ca passitabbaÑ. 2. GulÈguÓÉikaÑ (SÊ) 3. GulÈ (SÊ)

KhuddakanikÈya 18

ujuÑ kÈtuÑ, ÔhapetvÈ pana dve bodhisatte aÒÒo satto attano dhammatÈya paccayÈkÈraÑ ujuÑ kÈtuÑ samattho nÈma natthi. EvamayaÑ loko paccayÈkÈraÑ ujuÑ kÈtuÑ asakkonto dvÈsaÔÔhidiÔÔhigatavasena gaÓÔhijÈto hutvÈ apÈyaÑ duggatiÑ vinipÈtaÑ saÑsÈraÑ nÈtivattati.

Tattha apÈyoti nirayo tiracchÈnayoni pettivisayo asurakÈyo. Sabbepi hi te vaÉÉhisa~khÈtassa Èyassa abhÈvato “apÈyo”ti vuccanti. TathÈ dukkhassa gatibhÈvato duggati. Sukhasamussayato vinipatitattÈ vinipÈto. Itaro pana–

KhandhÈnaÒca paÔipÈÔi, dhÈtu-ÈyatanÈna ca. AbbocchinnaÑ vattamÈnÈ, saÑsÈroti pavuccati.

TaÑ sabbampi nÈtivattati nÈtikkamati. Atha kho cutito paÔisandhiÑ, paÔisandhito cutinti evaÑ punappunaÑ cutipaÔisandhiyo gaÓhamÈno tÊsu bhavesu cat|su yonÊsu paÒcasu gatÊsu sattasu viÒÒÈÓaÔÔhitÊsu navasu sattÈvÈsesu mahÈsamudde vÈtukkhittanÈvÈ viya yantagoÓo viya ca paribbhamatiyeva. AvijjÈvisadosasallittoti avijjÈyeva akusaluppÈdanena kusalajÊvitanÈsanato visanti avijjÈvisaÑ, tadeva santÈnad|sanato avijjÈvisadoso, tena anusayapariyuÔÔhÈnaduccaritabh|tena bhusaÑ litto makkhitoti avijjÈvisadosasallitto. KilesakalalÊbh|toti avijjÈdim|lakÈ kilesÈ eva osÊdanaÔÔhena kalalaÑ kaddamoti kilesakalalaÑ, tadassa atthÊti kilesakalalÊ, evaÑbh|to. RÈgadosamohajaÔÈjaÔitoti lobhapaÔighÈvijjÈsa~khÈtÈ rÈgadosamohÈ eva r|pÈdÊsu ÈrammaÓesu heÔÔhupariyavasena punappunaÑ uppajjanato saÑsibbanaÔÔhena veÄugumbÈdÊnaÑ sÈkhÈjÈlasa~khÈtÈ jaÔÈ viyÈti jaÔÈ, tÈya rÈgadosamohajaÔÈya jaÔito. YathÈ nÈma veÄujaÔÈdÊhi veÄu-Èdayo, evaÑ tÈya jaÔÈya ayaÑ loko jaÔito vinaddho saÑsibbitoti attho. JaÔaÑ vijaÔetÈti imaÑ evaÑ tedhÈtukaÑ lokaÑ jaÔetvÈ ÔhitaÑ jaÔaÑ vijaÔetÈ saÑchinditÈ sampadÈlayitÈ.

TaÓhÈsaÑghÈÔapaÔimukkoti taÓhÈ eva abbocchinnaÑ pavattito saÑghaÔitaÔÔhena saÑghÈÔoti taÓhÈsaÑghÈÔo, tasmiÑ taÓhÈsaÑghÈÔe paÔimukko anupaviÔÔho antogatoti taÓhÈsaÑghÈÔapaÔimukko. TaÓhÈjÈlena


otthaÔoti taÓhÈ eva pubbe vuttanayena saÑsibbanaÔÔhena jÈlanti taÓhÈjÈlaÑ, tena taÓhÈjÈlena otthaÔo samantato chÈdito paliveÔhito. TaÓhÈsotena vuyhatÊti taÓhÈ eva saÑsÈre ÈkaÉÉhanaÔÔhena sototi taÓhÈsoto, tena taÓhÈsotena vuyhati ÈkaÉÉhÊyati. TaÓhÈsaÒÒojanena saÒÒuttoti taÓhÈ eva lokaÑ vaÔÔasmiÑ saÑyojanato bandhanato saÑyojananti taÓhÈsaÑyojanaÑ, tena taÓhÈsaÑyojanena saÒÒutto baddho. TaÓhÈnusayena anusaÔoti taÓhÈ eva anusayanaÔÔhena anusayoti taÓhÈnusayo, tena taÓhÈnusayena anusaÔo anugato thÈmagato. TaÓhÈsantÈpena santappatÊti taÓhÈ eva pavattikÈle phalakÈle ca lokaÑ santÈpetÊti santÈpo, tena taÓhÈsantÈpena santappati santÈpÊyati. TaÓhÈpariÄÈhena pariÉayhatÊti taÓhÈ eva balavabh|tÈ pavattikÈle phalakÈle ca samantato dahanaÔÔhena mahÈpariÄÈhoti taÓhÈpariÄÈho, tena taÓhÈpariÄÈhena pariÉayhati samantato ÉahÊyati1. DiÔÔhisa~ghÈÔÈdayo iminÈva nayena yojetabbÈ.

Anugatoti anupaviÔÔho. AnusaÔoti anudhÈvito. Abhibh|toti pÊÄito. AbbhÈhatoti abhi-Èhato abhimukhaÑ bhusaÑ pahato2. Dukkhe patiÔÔhitoti dukkhe khandhapaÒcake sukhavipallÈsena patiÔÔhito abhiniviÔÔho.

TaÓhÈya uÉÉitoti taÓhÈya ulla~ghito3. Cakkhu hi taÓhÈrajjunÈ ÈvunitvÈ r|panÈgadante uÉÉitaÑ, sotÈdÊni taÓhÈrajjunÈ ÈvunitvÈ saddÈdinÈgadantesu uÉÉitÈni. TaÑsama~gÊlokopi uÉÉitoyeva nÈma. JarÈpÈkÈraparikkhittoti anatikkamanÊyaÔÔhena pÈkÈrabh|tÈya jarÈya parivÈrito. MaccupÈsena parikkhittoti dummocanÊyaÔÔhena pÈsabh|tena maraÓena baddho. MahÈbandhanabaddhoti daÄhattÈ ducchedattÈ ca mahantehi bandhanehi baddho. RÈgabandhanenÈti rÈgo eva bandhati saÑsÈrato calituÑ na detÊti rÈgabandhanaÑ. Tena rÈgabandhanena. Sesesupi eseva nayo. KilesabandhanenÈti vuttÈvasesena kilesabandhanena. DuccaritabandhanenÈti tividhena. SucaritaÑ pana bandhanamokkhassa hetubh|taÑ bandhanamokkhabh|taÒca atthi. TasmÈ taÑ na gahetabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. �ayhati (SÊ) 2. PahÈto (SÊ) 3. Ulla~gito (Ka)

KhuddakanikÈya 20

BandhanaÑ mocetÈti tassa bandhanaÑ mocetÈ. BandhanÈ mocetÈtipi pÈÔho, bandhanato taÑ mocetÈti attho. MahÈsambÈdhappaÔipannoti kusalasaÒcÈrapÊÄanena mahÈsambÈdhasa~khÈtaÑ rÈgadosamohamÈnadiÔÔhikilesaduccaritagahanaÑ paÔipanno. OkÈsaÑ dassetÈti lokiyalokuttarasamÈdhipaÒÒÈ-okÈsaÑ dassetÈ. MahÈpalibodhena palibuddhoti mahÈnivÈraÓena nivuto. MahÈlepena vÈ litto. Palibodhoti ca rÈgÈdisattavidho eva. “TaÓhÈdiÔÔhipalibodho”ti eke. PalibodhaÑ chetÈti taÑ palibodhaÑ chinditÈ. MahÈpapÈteti paÒcagatipapÈte, jÈtijarÈmaraÓapapÈte vÈ. TaÑ sabbampi duruttaraÓaÔÔhena papÈto. PapÈtÈ uddhatÈti tamhÈ papÈtato uddharitÈ. MahÈkantÈrappaÔipannoti jÈtijarÈbyÈdhimaraÓasokaparidevadukkhadomanassupÈyÈsakantÈraÑ paÔipanno. Sabbampi taÑ duratikkamanaÔÔhena kantÈro, taÑ kantÈraÑ tÈretÈ. KantÈrÈ tÈretÈti vÈ pÈÔho. MahÈsaÑsÈrappaÔipannoti abbocchinnaÑ khandhasantÈnaÑ paÔipanno. SaÑsÈrÈ mocetÈti saÑsÈrato mocetÈ. SaÑsÈraÑ mocetÈti vÈ pÈÔho. MahÈviduggeti saÑsÈravidugge. SaÑsÈroyeva hi duggamanaÔÔhena viduggo. SamparivattatÊti bhusaÑ nivattitvÈ carati. MahÈpalipeti mahante kÈmakaddame. KÈmo hi osÊdanaÔÔhena palipo. Palipannoti laggo. MahÈpalipapalipannotipi pÈÔho.

AbbhÈhatoti sabbopaddavehi abbhÈhato. RÈgagginÈti rÈgÈdayoyeva anudahanaÔÔhena aggi. Tena rÈgagginÈ. Sesesupi eseva nayo. UnnÊtakoti uggahetvÈ nÊto, jÈtiyÈ uggahetvÈ jarÈdi-upaddavÈya nÊtoti attho. KakÈro panettha anukampÈya daÔÔhabbo. HaÒÒati niccamatÈÓoti parittÈyakena rahito satataÑ pÊÄÊyati. PattadaÓÉoti rÈjÈdÊhi laddha-ÈÓo. Takkaroti coro. Vajjabandhanabaddhoti rÈgÈdivajjabandhanehi baddho. ŒghÈtanapaccupaÔÔhitoti maraÓadhammagaÓÔhikaÔÔhÈnaÑ upecca Ôhito. Koci bandhanÈ mocetÈ. Koci bandhanaÑ mocetÈtipi pÈÔho. AnÈthoti natthi etassa nÈtho issaro, sayaÑ vÈ na nÈtho na issaroti anÈtho, asaraÓoti vÈ attho. ParamakÈpaÒÒappattoti jarÈdipaÔibÈhane appahutÈya atÊva kapaÓabhÈvaÑ patto. TÈyetÈti rakkhitÈ. TÈyitÈti vÈ pÈÔho


sundaro. DukkhÈbhitunnoti jÈtidukkhÈdÊhi anekehi dukkhehi abhitunno atibyÈdhito atikampito ca. CirarattaÑ pÊÄitoti dukkheheva dÊghamaddhÈnaÑ pÊÄito ghaÔÔito. Gadhitoti gedhena giddho, abhijjhÈkÈyaganthena vÈ ganthito. NiccaÑ pipÈsitoti pÈtuÑ bhuÒjituÑ icchÈ pipÈsÈ, sÈ taÓhÈ eva, taÓhÈpipÈsÈya nirantaraÑ pipÈsito.

Andhoti dassanaÔÔhena cakkh|ti sa~khaÑ gatÈya paÒÒÈya abhÈvato kÈÓo. PaÒÒÈ hi dhammasabhÈvaÑ passati. Acakkhukoti taÑ pana andhattaÑ na pacchÈ sambh|taÑ, pakatiyÈ eva avijjamÈnacakkhukoti tameva andhattaÑ viseseti. Hatanettoti nayanaÔÔhena nettanti sa~khaÑ gatÈya paÒÒÈya abhÈvatoyeva vinaÔÔhanettako. SamavisamaÑ dassentaÑ attabhÈvaÑ netÊti nettanti hi vuttaÑ. PaÒÒÈya1 sugatiÒca agatiÒca nayati. HatanettattÈyevassa netu abhÈvaÑ dassento apariÓÈyakoti Èha, avijjamÈnanettakoti attho. AÒÒopissa netÈ na vijjatÊti vuttaÑ hoti. Vipathapakkhandoti2 viparÊto, visamo vÈ patho vipatho, taÑ vipathaÑ pakkhando paviÔÔho paÔipannoti vipathapakkhando, micchÈpathasa~khÈtaÑ micchÈdiÔÔhiÑ paÔipannoti attho. AÒjasÈparaddhoti aÒjase ujumaggasmiÑ majjhimapaÔipadÈya aparaddho viraddho. AriyapathaÑ ÈnetÈti ariyaÑ aÔÔha~gikaÑ maggaÑ upanetÈ paÔipÈdayitÈ. Mahoghapakkhandoti yassa saÑvijjanti, taÑ vaÔÔasmiÑ ohananti osÊdÈpentÊti oghÈ, pakati-oghato mahantÈ oghÈti mahoghÈ. Te kÈmogho bhavogho diÔÔhogho avijjoghoti catuppabhedÈ. Te mahoghe pakkhando paviÔÔhoti mahoghapakkhando, saÑsÈrasa~khÈtaÑ mahoghaÑ vÈ pakkhandoti. 118. IdÈni ekuttarikanayo. Tattha dvÊhi diÔÔhigatehÊti sassatucchedadiÔÔhÊhi. Tattha diÔÔhiyeva diÔÔhigataÑ “g|thagataÑ muttagatan”ti-ÈdÊni3 viya. GantÈbbÈbhÈvato vÈ diÔÔhiyÈ gatamattamevetanti diÔÔhigataÑ, diÔÔhÊsu gataÑ idaÑ dassanaÑ dvÈsaÔÔhidiÔÔhi-antogadhattÈtipi diÔÔhigataÑ. DvÈsaÔÔhitesaÔÔhidiÔÔhiyopi hi sassatadiÔÔhi-ucchedadiÔÔhÊti dveva diÔÔhiyo honti. TasmÈ sa~khepena sabbÈ diÔÔhiyo anto karonto “dvÊhi diÔÔhigatehÊ”ti vuttaÑ. PariyuÔÔhitoti pariyuÔÔhÈnaÑ patto samudÈcÈraÑ patto, uppajjituÑ appadÈnena kusalacÈrassa4 ______________________________________________________________ 1. PaÒÒÈ ca (Ka) 2. Vipathapakkhantoti (SÊ) 3. AÑ 3. 181 piÔÔhe. 4. KusalavÈrassa (SÊ)

KhuddakanikÈya 22

gahaÓaÑ pattoti attho. VuttaÑ hetaÑ BhagavatÈ “dvÊhi bhikkhave diÔÔhigatehi pariyuÔÔhitÈ devamanussÈ olÊyanti eke, atidhÈvanti eke, cakkhumanto ca passantÊ”ti-Èdi1.

TÊhi duccaritehÊti tividhakÈyaduccaritena catubbidhavacÊduccaritena tividhamanoduccaritena. VippaÔipannoti vir|paÑ paÔipanno, micchÈpaÔipannoti attho. Yogehi yuttoti vaÔÔasmiÑ yojentÊti yogÈ, Êti-atthena vÈ yogÈ, tehi yogehi yutto samappito. Catuyogayojitoti kÈmayogo bhavayogo diÔÔhiyogo avijjÈyogoti imehi cat|hi yogehi sakaÔasmiÑ yogo viya vaÔÔasmiÑ yojito. PaÒcakÈmaguÓiko rÈgo kÈmayogo. R|pÈr|pabhavesu chandarÈgo, jhÈnanikanti ca, sassatadiÔÔhisahajÈto rÈgo bhavavasena patthanÈ bhavayogo. DvÈsaÔÔhi diÔÔhiyo diÔÔhiyogo. AÔÔhasu ÔhÈnesu aÒÒÈÓaÑ avijjÈyogo. Te eva cattÈro balavabh|tÈ oghÈ, dubbalabh|tÈ yogÈ.

Cat|hi ganthehÊti yassa saÑvijjanti, taÑ cutipaÔisandhivasena vaÔÔasmiÑ ganthenti ghaÔentÊti ganthÈ. Te abhijjhÈ kÈyagantho byÈpÈdo kÈyagantho sÊlabbataparÈmÈso kÈyagantho idaÑsaccÈbhiniveso kÈyaganthoti catuppabhedÈ. AbhijjhÈyanti etÈya, sayaÑ vÈ abhijjhÈyati, abhijjhÈyanamattameva vÈ esÈti abhijjhÈ. Lobhoyeva. NÈmakÈyaÑ gantheti cutipaÔisandhivasena vaÔÔasmiÑ ghaÔetÊti kÈyagantho. ByÈpajjati tena cittaÑ p|tibhÈvaÑ gacchati, byÈpÈdayati vÈ vinayÈcÈrar|pasampattihitasukhÈdÊnÊti byÈpÈdo. Ito bahiddhÈ samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ sÊlena suddhi vatena suddi sÊlavatena suddhÊti parÈmasanaÑ sÊlabbataparÈmÈso. SabbaÒÒubhÈsitampi paÔikkhipitvÈ “sassato loko, idameva saccaÑ moghamaÒÒan”ti-ÈdinÈ ÈkÈrena abhinivisatÊti idaÑsaccÈbhiniveso. Tehi cat|hi ganthehi ganthito, baddhoti attho.

Cat|hi upÈdÈnehÊti bhusaÑ Èdiyanti daÄhaggÈhaÑ gaÓhantÊti upÈdÈnÈ. Te kÈmupÈdÈnaÑ diÔÔhupÈdÈnaÑ sÊlabbabhupÈdÈnaÑ attavÈdupÈdÈnanti catuppabhedÈ. Vatthusa~khÈtaÑ kÈmaÑ upÈdiyatÊti kÈmupÈdÈnaÑ, kÈmo ca so ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 224 piÔÔhe.


upÈdÈnaÒcÈtipi kÈmupÈdÈnaÑ. DiÔÔhi ca sÈ upÈdÈnaÒcÈti diÔÔhupÈdÈnaÑ, diÔÔhiÑ upÈdiyatÊtipi diÔÔhupÈdÈnaÑ. “Sassato attÈ ca loko cÈ”ti-ÈdÊsu1 hi purimadiÔÔhiÑ uttaradiÔÔhi2 upÈdiyati. SÊlabbataÑ upÈdiyatÊti sÊlabbatupÈdÈnaÑ, sÊlabbataÒca taÑ upÈdÈnaÒcÈtipi sÊlabbatupÈdÈnaÑ. GosÊlagovatÈdÊni hi evaÑ visuddhÊti abhinivesato sayameva upÈdÈnÈni. Vadanti etenÈti vÈdo, upÈdiyanti etenÈti upÈdÈnaÑ. KiÑ vadanti, upÈdiyanti vÈ? AttÈnaÑ. Attano vÈdupÈdÈnaÑ attavÈdupÈdÈnaÑ, attavÈdamattameva vÈ attÈti upÈdiyanti etenÈti attavÈdupÈdÈnaÑ. ®hapetvÈ imÈ dve diÔÔhiyo sabbÈpi diÔÔhÊ diÔÔhupÈdÈnaÑ. Tehi cat|hi upÈdÈnehi. UpÈdÊyatÊti bhusaÑ gaÓhÊyati. UpÈdiyatÊti vÈ pÈÔho, loko upÈdÈnehi taÑ taÑ ÈrammaÓaÑ bhusaÑ gaÓhÈtÊti attho.

PaÒcagatisamÈruÄhoti sukatadukkaÔakÈraÓehi gammati upasa~kamÊyatÊti gati, sahokÈsakÈ khandhÈ. Nirayo tiracchÈnayoni pettivisayo manussÈ devÈti imÈ paÒca gatiyo vokkamanabhÈvena3 bhusaÑ ÈruÄho. PaÒcahi kÈmaguÓehÊti r|pasaddagandharasaphoÔÔhabbasa~khÈtehi paÒcahi vatthukÈmakoÔÔhÈsehi. RajjatÊti ayonisomanasikÈraÑ paÔicca rÈguppÈdanena tehi raÒjÊyati, sÈratto karÊyatÊti attho. PaÒcahi nÊvaraÓehÊti cittaÑ nÊvaranti pariyonandhantÊti nÊvaraÓÈ. KÈmacchandabyÈpÈdathinamiddha-uddhaccakukkuccavicikicchÈsa~khÈtehi paÒcahi nÊvaraÓehi. OtthaÔoti uparito pihito4.

Chahi vivÈdam|lehÊti chahi vivÈdassa m|lehi. YathÈha–

“ChayimÈni bhikkhave vivÈdam|lÈni. KatamÈni cha, idha bhikkhave bhikkhu kodhano hoti upanÈhÊ. Yo so bhikkhave bhikkhu kodhano hoti upanÈhÊ, so Sattharipi agÈravo viharati appatisso, dhammepi, saÑghepi, sikkhÈyapi na parip|rakÈrÊ. Yo so bhikkhave bhikkhu Satthari agÈravo viharati appatisso, dhammepi, saÑghepi, sikkhÈyapi na parip|rakÈrÊ, so saÑghe vivÈdaÑ janeti. Yo hoti vivÈdo bahujanÈhitÈya bahujanÈsukhÈya bahuno janassa

______________________________________________________________ 1. Khu 9. 156 piÔÔhe. 2. PurimadiÔÔhi uttaradiÔÔhiÑ (SÊ) 3. AvokkamanabhÈvena (GaÓÔhipade) 4. Uparito otthaÔo pihito (SÊ)

KhuddakanikÈya 24

anatthÈya ahitÈya dukkhÈya devamanussÈnaÑ. Evar|paÑ ce tumhe bhikkhave vivÈdam|laÑ ajjhattaÑ vÈ bahiddhÈ vÈ samanupasseyyÈtha, tatra tumhe bhikkhave tasseva pÈpakassa vivÈdam|lassa pahÈnÈya vÈyameyyÈtha. Evar|paÑ ce tumhe bhikkhave vivÈdam|laÑ ajjhattaÑ vÈ bahiddhÈ vÈ na samanupasseyyÈtha. Tatra tumhe bhikkhave tasseva pÈpakassa vivÈdam|lassa ÈyatiÑ anavassavÈya paÔipajjeyyÈtha. Evametassa pÈpakassa vivÈdam|lassa pahÈnaÑ hoti, evametassa pÈpakassa vivÈdam|lassa ÈyatiÑ anavassavo hoti.

Puna caparaÑ bhikkhave bhikkhu makkhÊ hoti paÄÈsÊ. IssukÊ hoti maccharÊ. SaÔho hoti mÈyÈvÊ. PÈpiccho hoti micchÈdiÔÔhi. SandiÔÔhiparÈmÈsÊ hoti ÈdhÈnaggÈhÊ duppaÔinissaggÊ. Yo so bhikkhave bhikkhu sandiÔÔhiparÈmÈsÊ hoti ÈdhÈnaggÈhÊ duppaÔinissaggÊ, so Sattharipi -pa- ÈyatiÑ anavassavo hotÊ”ti1.

Tattha kodhanoti kujjhanalakkhaÓena kodhena samannÈgato. UpanÈhÊti vera-appaÔinissajjanalakkhaÓena upanÈhena samannÈgato. AhitÈya dukkhÈya devamanussÈnanti dvinnaÑ bhikkh|naÑ vivÈdo kathaÑ devamanussÈnaÑ ahitÈya dukkhÈya saÑvattatÊti? Kosambakakkhandhake2 viya dvÊsu bhikkh|su vivÈdaÑ Èpannesu tasmiÑ vihÈre tesaÑ antevÈsikÈ vivadanti, tesaÑ ovÈdaÑ gaÓhanto bhikkhunisaÑgho vivadati, tato tesaÑ upaÔÔhÈkÈpi vivadanti. Atha manussÈnaÑ ÈrakkhadevatÈ dve koÔÔhÈsÈ honti. DhammavÈdÊnaÑ ÈrakkhadevatÈ dhammavÈdiniyo honti adhammavÈdÊnaÑ adhammavÈdiniyo. Tato ÈrakkhadevatÈnaÑ mittÈ bhummaÔÔhadevatÈ bhijjanti. EvaÑ paramparÈya yÈva brahmalokÈ ÔhapetvÈ ariyasÈvake sabbe devamanussÈ dve koÔÔhÈsÈ honti. DhammavÈdÊhi pana adhammavÈdinova bahutarÈ honti. Tato yaÑ bahukehi gahitaÑ, sabbaÑ taÑ saccanti dhammaÑ vissajjetvÈ bahutarÈva adhammaÑ gaÓhanti. Te adhammaÑ purakkhatvÈ viharantÈ apÈyesu nibbattanti. EvaÑ dvinnaÑ bhikkh|naÑ vivÈdo devamanussÈnaÑ ahitÈya dukkhÈya hoti. ______________________________________________________________ 1. Vi 5. 165; AÑ 2. 294 piÔÔhÈdÊsu. 2. Vi 3. 480 piÔÔhe.


AjjhattaÑ vÈti tumhÈkaÑ abbhantaraparisÈya vÈ. BahiddhÈ vÈti paresaÑ parisÈya vÈ. MakkhÊti paresaÑ guÓamakkhaÓalakkhaÓena makkhena samannÈgato. PaÄÈsÊti yugaggÈhalakkhaÓena paÄÈsena samannÈgato. IssukÊti paresaÑ sakkÈrÈdi-issÈyanalakkhaÓÈya issÈya samannÈgato. MaccharÊti ÈvÈsamacchariyÈdÊhi paÒcahi macchariyehi samannÈgato. SaÔhoti kerÈÔiko. MÈyÈvÊti katapÈpapaÔicchÈdako. PÈpicchoti asantasambhÈvanicchako dussÊlo. MicchÈdiÔÔhÊti natthikavÈdÊ ahetukavÈdÊ akiriyavÈdÊ. SandiÔÔhiparÈmÈsÊti sayaÑ diÔÔhimeva parÈmasati. ŒdhÈnaggÈhÊti daÄhaggÈhÊ. DuppaÔinissaggÊti na sakkÈ hoti gahitaÑ vissajjÈpetuÑ. Khuddakavatthuvibha~ge pana “tattha katamÈni cha vivÈdam|lÈni, kodho makkho issÈ sÈÔheyyaÑ pÈpicchatÈ sandiÔÔhiparÈmÈsitÈ. ImÈni cha vivÈdam|lÈnÊ”ti1 padhÈnavasena ekekoyeva dhammo vutto.

Chahi taÓhÈkÈyehÊti “r|pataÓhÈ saddataÓhÈ gandhataÓhÈ rasataÓhÈ phoÔÔhabbataÓhÈ dhammataÓhÈ”ti2 vuttÈhi chahi taÓhÈhi. Tattha yasmÈ ekekÈyeva taÓhÈ anekavisayattÈ ekekasmimpi visaye punappunaÑ uppattito anekÈ honti, tasmÈ sam|haÔÔhena kÈyasaddena yojetvÈ taÓhÈkÈyÈti vuttaÑ. TaÓhÈkÈyÈti vuttepi taÓhÈ eva. RajjatÊti sayaÑ ÈrammaÓe rajjati, sÈratto hoti.

Chahi diÔÔhigatehÊti SabbÈsavasutte vuttehi. VuttaÑ hi tattha–

“Tassa evaÑ ayoniso manasikaroto channaÑ diÔÔhÊnaÑ aÒÒatarÈ diÔÔhi uppajjati. ‘Atthi me attÈ’ti vÈ assa saccato thetato diÔÔhi uppajjati, ‘natthi me attÈ’ti vÈ assa saccato thetato diÔÔhi uppajjati, ‘attanÈva attÈnaÑ saÒjÈnÈmÊ’ti vÈ assa saccato thetato diÔÔhi uppajjati, ‘attanÈva anattÈnaÑ saÒjÈnÈmÊ”ti vÈ assa saccato thetato diÔÔhi uppajjati, ‘anattanÈva attÈnaÑ saÒjÈnÈmÊ’ti vÈ assa saccato thetato diÔÔhi uppajjati. Atha vÈ panassa evaÑ diÔÔhi hoti ‘yo me ayaÑ attÈ vado

______________________________________________________________

1. Abhi 2. 394 piÔÔhe. 2. Abhi 2. 395 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 26

vedeyyo tatra tatra kalyÈÓapÈpakÈnaÑ kammÈnaÑ vipÈkaÑ paÔisaÑvedeti, so ca kho pana me ayaÑ attÈ nicco dhuvo sassato avipariÓÈmadhammo sassatisamaÑ tatheva ÔhassatÊ’ti”1.

Tattha atthi me attÈti sassatadiÔÔhi sabbakÈlesu attano atthitaÑ gaÓhÈti. Saccato thetatoti bh|tato ca thirato ca, “idaÑ saccan”ti suÔÔhu daÄhabhÈvenÈti vuttaÑ hoti. Natthi me attÈti ucchedadiÔÔhi sato sattassa tattha tattha vibhavaggahaÓato. Atha vÈ purimÈpi tÊsu kÈlesu atthÊti gahaÓato sassatadiÔÔhi, paccuppannameva atthÊti gaÓhanti ucchedadiÔÔhi, pacchimÈpi atÊtÈnÈgatesu natthÊti gahaÓato “bhassantÈ Èhutiyo”ti gahitadiÔÔhigatikÈnaÑ viya ucchedadiÔÔhi. AtÊte eva natthÊti gaÓhantÊ adhiccasamuppannakassa viya sassatadiÔÔhi. AttanÈva attÈnaÑ saÒjÈnÈmÊti saÒÒÈkkhandhasÊsena khandhe attÈti gahetvÈ saÒÒÈya avasesakkhandhe saÒjÈnato iminÈ attanÈ imaÑ attÈnaÑ saÒjÈnÈmÊti hoti. AttanÈva anattÈnanti saÒÒÈkkhandhaÑyeva attÈti gahetvÈ, itare cattÈropi anattÈti gahetvÈ saÒÒÈya te saÒjÈnato evaÑ hoti. AnattanÈva attÈnanti saÒÒÈkkhandhaÑ anattÈti gahetvÈ, itare cattÈropi attÈti gahetvÈ saÒÒÈya te saÒjÈnato evaÑ hoti. SabbÈpi sassatucchedadiÔÔhiyova. Vado vedeyyoti-Èdayo pana sassatadiÔÔhiyÈ eva abhinivesÈkÈrÈ. Tattha vadatÊti vado, vacÊkammassa kÈrakoti vuttaÑ hoti. VedayatÊti vedeyyo, janÈti anubhavati cÈti vuttaÑ hoti. KiÑ vedetÊti? Tatra tatra kalyÈÓapÈpakÈnaÑ kammÈnaÑ vipÈkaÑ paÔisaÑvedeti. Tatra tatrÈti tesu tesu yonigatiÔhitinivÈsanikÈyesu ÈrammaÓesu vÈ. Niccoti uppÈdavayarahito. Dhuvoti thiro sÈrabh|to. Sassatoti sabbakÈliko. AvipariÓÈmadhammoti attano pakatibhÈvaÑ avijahanadhammo, kakaÓÔako viya nÈnappakÈrataÑ nÈpajjati. Sassatisamanti candas|riyasamuddamahÈpathavÊpabbatÈ lokavohÈrena sassatiyoti vuccanti. SassatÊhi samaÑ sassatisamaÑ. YÈva sassatiyo tiÔÔhanti, tÈva tatheva ÔhassatÊti gaÓhato evaÑ diÔÔhi hoti. ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 10 piÔÔhe.


Khuddakavatthuvibha~ge pana “tatra tatra dÊgharattaÑ kalyÈÓapÈpakÈnaÑ kammÈnaÑ vipÈkaÑ paccanubhoti, na so jÈto nÈhosi, na so jÈto na bhavissati, nicco dhuvo sassato avipariÓÈmadhammoti vÈ panassa saccato thetato diÔÔhi uppajjatÊ”ti1 cha diÔÔhÊ evaÑ visesetvÈ vuttÈ.

Tattha na so jÈto nÈhosÊti so attÈ ajÈtidhammato na jÈto nÈma, sadÈ vijjamÈnoyevÈti attho. Teneva atÊte nÈhosi, anÈgate na bhavissati. Yo hi jÈto, so ahosi. Yo ca jÈyissati, so bhavissatÊti vuccati. Atha vÈ na so jÈto nÈhosÊti so sadÈ vijjamÈnattÈ atÊtepi na jÈtu na ahosi, anÈgatepi na jÈtu na bhavissati. AnusayÈ vuttatthÈ.

Sattahi saÒÒojanehÊti SattakanipÈte vuttahi. VuttaÑ hi tattha–

“SattimÈni bhikkhave saÑyojanÈni. KatamÈni satta, anunayasaÑyojanaÑ paÔighasaÑyojanaÑ diÔÔhisaÑyojanaÑ vicikicchÈsaÑyojanaÑ mÈnasaÑyojanaÑ bhavarÈgasaÑyojanaÑ avijjÈsaÑyojanaÑ. ImÈni kho bhikkhave satta saÑyojanÈnÊ”ti2.

Tattha anunayasaÑyojananti kÈmarÈgasaÑyojanaÑ. SabbÈnevetÈni bandhanaÔÔhena saÑyojanÈni.

Sattahi mÈnehÊti Khuddakavatthuvibha~ge vuttehi. VuttaÒhi tattha–

“MÈno atimÈno mÈnÈtimÈno omÈno adhimÈno asmimÈno micchÈmÈno”ti1.

Tattha mÈnoti seyyÈdivasena puggalaÑ anÈmasitvÈ jÈti-ÈdÊsu vatthuvaseneva unnati. AtimÈnoti jÈti-ÈdÊhi “mayÈ sadiso natthÊ”ti atikkamitvÈ unnati. MÈnÈtimÈnoti “ayaÑ pubbe mayÈ sadiso, idÈni ahaÑ seÔÔho, ayaÑ hÊnataro”ti uppannamÈno. OmÈnoti jÈti-ÈdÊhi attÈnaÑ heÔÔhÈ katvÈ pavattamÈno, hÊnohamasmÊti mÈnoyeva. AdhimÈnoti anadhigateyeva catusaccadhamme adhigatoti mÈno. AyaÑ pana adhimÈno parisuddhasÊlassa kammaÔÔhÈne appamattassa nÈmar|paÑ vavatthapetvÈ paccayapariggahena vitiÓÓaka~khassa ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 397 piÔÔhe. 2. AÑ 2. 400 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 28

tilakkhaÓaÑ ÈropetvÈ sa~khÈre sammasantassa Èraddhavipassakassa puthujjanassa uppajjati, na aÒÒesaÑ. AsmimÈnoti r|pÈdÊsu khandhesu asmÊti mÈno, “ahaÑ r|pan”ti-Èdivasena uppannamÈnoti vuttaÑ hoti. MicchÈmÈnoti pÈpakena kammÈyatanÈdinÈ uppannamÈno.

LokadhammÈ vuttatthÈ. SamparivattatÊti lokadhammehi hetubh|tehi lÈbhÈdÊsu cat|su anurodhavasena, alÈbhÈdÊsu cat|su paÔivirodhavasena bhusaÑ nivattati, pakatibhÈvaÑ jahÈtÊti attho. MicchattÈpi vuttatthÈ. NiyyÈtoti gato pakkhando, abhibh|toti attho.

AÔÔhahi purisadosehÊti AÔÔhakanipÈte upamÈhi saha, Khuddakavatthuvibha~ge upamaÑ vinÈ vuttehi. VuttaÑ hi tattha–

Katame aÔÔha purisadosÈ. Idha bhikkh| bhikkhuÑ ÈpattiyÈ codenti, so bhikkhu bhikkh|hi ÈpattiyÈ codiyamÈno “na sarÈmi na sarÈmÊ”ti assatiyÈva nibbeÔheti. AyaÑ paÔhamo purisadoso.

Puna caparaÑ bhikkh| bhikkhuÑ ÈpattiyÈ codenti, so bhikkhu bhikkh|hi ÈpattiyÈ codiyamÈno codakaÑyeva paÔippharati “kiÑ nu kho tuyhaÑ bÈlassa abyattassa bhaÓitena, tvampi nÈma maÑ bhaÓitabbaÑ maÒÒasÊ”ti. AyaÑ dutiyo purisadoso.

Puna caparaÑ bhikkh| bhikkhuÑ ÈpattiyÈ codenti, so bhikkhu bhikkh|hi ÈpattiyÈ codiyamÈno codakaÑyeva paccÈropeti “tvampi khosi itthannÈmaÑ ÈpattiÑ Èpanno, tvaÑ tÈva paÔhamaÑ paÔikarohÊ”ti. AyaÑ tatiyo purisadoso.

Puna caparaÑ bhikkh| bhikkhuÑ ÈpattiyÈ codenti, so bhikkhu bhikkh|hi ÈpattiyÈ vodiyamÈno aÒÒenaÒÒaÑ paÔicarati, bahiddhÈ kathaÑ apanÈmeti, kopaÒca dosaÒca appaccayaÒca pÈtukaroti. AyaÑ catuttho purisadoso.

Puna caparaÑ bhikkh| bhikkhuÑ ÈpattiyÈ codenti, so bhikkhu bhikkh|hi ÈpattiyÈ codiyamÈno saÑghamajjhe bÈhÈvikkhepakaÑ bhaÓati. AyaÑ paÒcamo purisadoso.


Puna caparaÑ bhikkhuÑ bhikkhuÑ ÈpattiyÈ codenti, so bhikkhu bhikkh|hi ÈpattiyÈ codiyamÈno anÈdiyitvÈ saÑghaÑ anÈdiyitvÈ codakaÑ sÈpattikova yena kÈmaÑ pakkamati. AyaÑ chaÔÔho purisadoso.

Puna caparaÑ bhikkh| bhikkhuÑ ÈpattiyÈ codenti, so bhikkhu bhikkh|hi ÈpattiyÈ codiyamÈno “nevÈhaÑ Èpannomhi, na panÈhaÑ anÈpannomhÊ”ti so tuÓhÊbh|to saÑghaÑ viheseti. AyaÑ sattamo purisadoso.

Puna caparaÑ bhikkh| bhikkhuÑ ÈpattiyÈ codenti, so bhikkhu bhikkh|hi ÈpattiyÈ codiyamÈno evamÈha “kiÑ nu kho tumhe Èyasmanto atibÈÄhaÑ mayi byÈvaÔÈ, idÈnÈhaÑ sikkhaÑ paccakkhÈya hÊnÈyÈvattissÈmÊ”ti. So sikkhaÑ paccakkhÈya hÊnÈyÈvattitvÈ evamÈha “idÈni kho tumhe Èyasmanto attamanÈ hothÈ”ti. AyaÑ aÔÔhamo purisadoso. Ime aÔÔha purisadosÈti1.

Tattha purisadosÈti purisÈnaÑ dosÈ, te pana purisasantÈnaÑ d|sentÊti dosÈ. Na sarÈmi na sarÈmÊti “mayÈ etassa kammassa kataÔÔhÈnaÑ nassarÈmi na sallakkhemÊ”ti evaÑ assatibhÈvena nibbeÔheti moceti. CodakaÑyeva paÔippharatÊti paÔiviruddho hutvÈ pharati, paÔi-ÈÓibhÈvena2 tiÔÔhati. KiÑ nu kho tuyhanti tuyhaÑ bÈlassa abyattassa bhaÓitena nÈma kiÑ, yo tvaÑ neva vatthuÑ, na ÈpattiÑ, na codanaÑ jÈnÈsÊti dÊpeti. Tvampi nÈma evaÑ kiÒci ajÈnanto bhaÓitabbaÑ maÒÒasÊti ajjhottharati. PaccÈropetÊti “tvampi khosÊ”ti-ÈdÊni vadanto pati-Èropeti. PaÔikarohÊti desanÈgÈminiÑ desehi, vuÔÔhÈnagÈminito vuÔÔhÈhi, tato suddhante patiÔÔhito maÒÒaÑ codessasÊti dÊpeti. AÒÒenaÒÒaÑ paÔicaratÊti aÒÒena kÈraÓena, vacanena vÈ aÒÒaÑ kÈraÓaÑ, vacanaÑ vÈ paÔicchÈdeti. “ŒpattiÑ ÈpannosÊ”ti vutto “ko Èpanno, kiÑ Èpanno, kismiÑ Èpanno, kathaÑ Èpanno, kaÑ bhaÓatha, kiÑ bhaÓathÈ”ti bhaÓati. “Evar|paÑ kiÒci tayÈ diÔÔhan”ti ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 402; AÑ 3. 34 piÔÔhesu. 2. PaÔibhÈÓitabhÈvena (Abhi-®Ôha 2. 492 piÔÔhe)

KhuddakanikÈya 30

vutte “na suÓÈmÊ”ti sotaÑ upaneti. BahiddhÈ kathaÑ apanÈmetÊti “itthannÈmaÑ ÈpattiÑ ÈpannosÊ”ti puÔÔho “PÈÔaliputtaÑ gatomhÊ”ti vatvÈ puna “na tava PÈÔaliputtagamanaÑ pucchÈmÈ”ti1 vutte tato RÈjagahaÑ gatomhÊti. “RÈjagahaÑ vÈ yÈti brÈhmaÓagehaÑ vÈ, ÈpattiÑ ÈpannosÊ”ti. “Tattha me s|karamaÑsaÑ laddhan”ti-ÈdÊni vadanto kathaÑ bahiddhÈ vikkhipati. Kopanti kupitabhÈvaÑ, dosanti duÔÔhabhÈvaÑ. UbhayampetaÑ kodhasseva nÈmaÑ. Appaccayanti asantuÔÔhÈkÈraÑ, domanassassetaÑ nÈmaÑ. PÈtukarotÊti dasseti pakÈseti. BÈhÈvikkhepakaÑ bhaÓatÊti bÈhaÑ vikkhipitvÈ vikkhipitvÈ alajjivacanaÑ vadati. AnÈdiyitvÈti cittÊkÈrena aggahetvÈ avajÈnitvÈ, anÈdaro hutvÈti attho. VihesetÊti viheÔheti bÈdhati. AtibÈÄhanti atidaÄhaÑ atippamÈÓaÑ. Mayi byÈvaÔÈti mayi byÈpÈraÑ ÈmannÈ. HÊnÈyÈvattitvÈti hÊnassa gihibhÈvassa atthÈya ÈvattitvÈ. GihÊ hutvÈti attho. AttamanÈ hothÈti tuÔÔhacittÈ hotha, “mayÈ labhitabbaÑ labhatha, mayÈ vasitabbaÔÔhÈne vasatha, phÈsuvihÈro vo mayÈ kato”ti adhippÈyena vadati. DussatÊti duÔÔho hoti.

Navahi ÈghÈtavatth|hÊti sattesu uppattivaseneva kathitÈni. YathÈha–

“NavayimÈni bhikkhave ÈghÈtavatth|ni. KatamÈni nava, ‘anatthaÑ me acarÊ’ti ÈghÈtaÑ bandhati. ‘AnatthaÑ me caratÊ’ti ÈghÈtaÑ bandhati, ‘anatthaÑ me carissatÊ’ti ÈghÈtaÑ bandhati, ‘piyassa me manÈpassa anatthaÑ acari, anatthaÑ carati, anatthaÑ carissatÊ’ti ÈghÈtaÑ bandhati, ‘appiyassa me amanÈpassa atthaÑ acari, atthaÑ carati, atthaÑ carissatÊ’ti ÈghÈtaÑ bandhati. ImÈni kho bhikkhave nava ÈghÈtavatth|nÊ”ti2.

Tattha ÈghÈtavatth|nÊti ÈghÈtakÈraÓÈni. ŒghÈtanti cettha kopo, soyeva upar|pari kopassa vatthuttÈ ÈghÈtavatthu. ŒghÈtaÑ bandhatÊti kopaÑ bandhati karoti uppÈdeti. “AtthaÑ me nÈcari, na carati, na carissati. Piyassa me manÈpassa atthaÑ nÈcari, na carati, na carissati. Appiyassa me amanÈpassa anatthaÑ nÈcari, na carati, ______________________________________________________________ 1. PucchÈma, ÈpattiÑ pucchÈmÈti (SÊ) 2. AÑ 3. 208 piÔÔhe.


na carissatÊ”ti1 niddese vuttÈni aparÈnipi nava ÈghÈtavatth|ni imeheva navahi sa~gahitÈni. ŒghÈtitoti ghaÔÔito.

NavavidhamÈnehÊti katame navavidhamÈnÈ. Seyyassa seyyohamasmÊti mÈno, seyyassa sadisohamasmÊti mÈno, seyyassa hÊnohamasmÊti mÈno. Sadisassa seyyohamasmÊti mÈno, sadisassa sadisohamasmÊti mÈno, sadisassa hÊnohamasmÊti mÈno. HÊnassa seyyohamasmÊti mÈno, hÊnassa sadisohamasmÊti mÈno, hÊnassa hÊnohamasmÊti mÈno. Ime navavidhamÈnÈ2.

Ettha pana seyyassa seyyohamasmÊti mÈno rÈj|naÒceva pabbajitÈnaÒca uppajjati. RÈjÈ hi “raÔÔhena vÈ dhanena vÈ vÈhanehi vÈ ko mayÈ sadiso atthÊ”ti etaÑ mÈnaÑ karoti, pabbajitopi “sÊladhuta~gÈdÊhi ko mayÈ sadiso atthÊ”ti etaÑ mÈnaÑ karoti.

Seyyassa sadisohamasmÊti mÈnoti etesaÑyeva uppajjati. RÈjÈ hi “raÔÔhena vÈ dhanena vÈ vÈhanehi vÈ aÒÒarÈj|hi saddhiÑ mayhaÑ kiÑ nÈnÈkaraÓan”ti etaÑ mÈnaÑ karoti, pabbajitopi “sÊladhuta~gÈdÊhi aÒÒena bhikkhunÈ mayhaÑ kiÑ nÈnÈkaraÓan”ti etaÑ mÈnaÑ karoti.

Seyyassa hÊnohamasmÊti mÈnopi etesaÑyeva uppajjati. Yassa hi raÒÒo raÔÔhaÑ vÈ dhanaÑ vÈ vÈhanÈdÊni vÈ nÈtisampannÈni honti, so “mayhaÑ rÈjÈti vohÈrasukhamattakameva, kiÑ rÈjÈ nÈma ahan”ti etaÑ mÈnaÑ karoti, pabbajitopi appalÈbhasakkÈro “ahaÑ dhammakathiko bahussuto mahÈtheroti kathÈmattameva, kiÑ dhammakathiko nÈmÈhaÑ, kiÑ bahussuto nÈmÈhaÑ, kiÑ mahÈthero nÈmÈhaÑ, yassa me lÈbhasakkÈro natthÊ”ti etaÑ mÈnaÑ karoti.

Sadisassa seyyohamasmÊti mÈnÈdayo amaccÈdÊnaÑ uppajjanti. Amacco vÈ hi raÔÔhiyo vÈ “bhogayÈnavÈhanÈdÊhi ko mayÈ sadiso aÒÒo rÈjapuriso atthÊ”ti vÈ, “mayhaÑ aÒÒehi saddhiÑ kiÑ nÈnÈkaraÓan”ti vÈ, “amaccoti nÈmameva mayhaÑ, ghÈsacchÈdanamattampi me natthi, kiÑ amacco nÈmÈhan”ti vÈ etaÑ mÈnaÑ karoti. ______________________________________________________________ 1. Khu 7. 165; Abhi 2. 403; Abhi 1. 216 piÔÔhesu. 2. Abhi 2. 404 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 32

HÊnassa seyyohamasmÊti mÈnÈdayo dÈsÈdÊnaÑ uppajjanti. DÈso hi “mÈtito vÈ pitito vÈ ko mayÈ sadiso aÒÒo dÈso nÈma atthi, aÒÒe jÊvituÑ asakkontÈ kucchihetu dÈsÈ nÈma jÈtÈ, ahaÑ pana paveÓi-ÈgatattÈ seyyo”ti vÈ, “paveÓi-ÈgatabhÈvena ubhatosuddhikadÈsattena asukadÈsena nÈma saddhiÑ mayhaÑ kiÑ nÈnÈkaraÓan”ti vÈ, “kucchivasenÈhaÑ dÈsabyaÑ upagato, mÈtÈpitukoÔiyÈ pana me dÈsaÔÔhÈnaÑ natthi, kiÑ dÈso nÈma ahan”ti vÈ etaÑ mÈnaÑ karoti. YathÈ ca dÈso, evaÑ pukkusacaÓÉÈlÈdayopi etaÑ mÈnaÑ karontiyeva. Ettha ca seyyassa seyyohamasmÊti uppannamÈnova yathÈvamÈno, itare dve ayÈthÈvamÈnÈ. TathÈ sadisassa sadisohamasmÊti hÊnassa hÊnohamasmÊti uppannamÈnova yÈthÈvamÈno, itare dve ayÈthÈvamÈnÈ. Tattha yÈthÈvamÈnÈ arahattamaggavajjhÈ, ayÈthÈvamÈnÈ sotÈpattimaggavajjhÈti.

TaÓhÈm|lakÈ vuttÈyeva. RajjatÊti na kevalaÑ rÈgeneva rajjati, atha kho taÓhÈm|lakÈnaÑ pariyesanÈdÊnampi sambhavato taÓhÈm|lakehi sabbehi akusaladhammehi rajjati, yujjati bajjhatÊti adhippÈyo.

Dasahi kilesavatth|hÊti katamÈni dasa kilesavatth|ni1. Lobho doso moho mÈno diÔÔhi vicikicchÈ thinaÑ uddhaccaÑ ahirikaÑ anottappanti imÈni dasa kilesavatth|ni.

Tattha kilesÈ eva kilesavatth|ni, vasanti vÈ ettha akhÊÓÈsavÈ sattÈ lobhÈdÊsu patiÔÔhitattÈti vatth|ni, kilesÈ ca te tappatiÔÔhÈnaÑ sattÈnaÑ vatth|ni cÈti kilesavatth|ni. YasmÈ cettha anantarapaccayÈdibhÈvena uppajjamÈnÈpi kilesÈ vasanti eva nÈma, tasmÈ kilesÈnaÑ vatth|nÊtipi kilesavatth|ni. Lubbhanti tena, sayaÑ vÈ lubbhati, lubbhanamattameva vÈ tanti lobho. Dussanti tena, sayaÑ vÈ dussati, dussanamattameva vÈ tanti doso. Muyhanti tena, sayaÑ vÈ muyhati, muyhanamattameva vÈ tanti moho. MaÒÒatÊti mÈno. DiÔÔhi-Èdayo vuttatthÈva. Na hirÊyatÊti ahiriko, tassa bhÈvo ahirikaÑ. _________________________________________________________ 1. Abhi 2. 405 piÔÔhe.


Na ottappatÊti anottappÊ, tassa bhÈvo anottappaÑ. Tesu ahirikaÑ kÈyaduccaritÈdÊhi ajigucchanalakkhaÓaÑ, anottappaÑ teheva asÈrajjanalakkhaÓaÑ, kilissatÊti upatÈpÊyati vibÈdhÊyati.

Dasahi ÈghÈtavatth|hÊti pubbe vuttehi navahi ca “aÔÔhÈne vÈ panÈghÈto jÈyatÊ”ti1 vuttena cÈti dasahi. AnatthaÑ me acarÊti-ÈdÊnipi hi avikappetvÈ khÈÓukaÓÔakÈdimhipi aÔÔhÈne ÈghÈto uppajjati.

Dasahi akusalakammapathehÊti katame dasa akusalakammapathÈ2. PÈÓÈtipÈto adinnÈdÈnaÑ kÈmesumicchÈcÈro musÈvÈdo pisuÓÈ vÈcÈ pharusÈ vÈcÈ samphappalÈpo abhijjhÈ byÈpÈdo micchÈdiÔÔhi. Ime dasa akusalakammapathÈ. Tattha akusalakammÈni ca tÈni pathÈ ca3 duggatiyÈti akusalakammapathÈ. SamannÈgatoti sama~gÊbh|to.

Dasahi saÒÒojanehÊti katamÈni dasa saÑyojanÈni4. KÈmarÈgasaÑyojanaÑ paÔighasaÑyojanaÑ mÈnasaÑyojanaÑ diÔÔhisaÑyojanaÑ vicikicchÈsaÑyojanaÑ sÊlabbataparÈmÈsasaÑyojanaÑ bhavarÈgasaÑyojanaÑ issÈsaÑyojanaÑ macchariyasaÑyojanaÑ avijjÈsaÑyojanaÑ. ImÈni dasa saÑyojanÈni. MicchattÈ vuttÈyeva.

DasavatthukÈya micchÈdiÔÔhiyÈti katamÈ dasavatthukÈ micchÈdiÔÔhi5. Natthi dinnaÑ, natthi yiÔÔhaÑ, natthi hutaÑ, natthi sukatadukkaÔÈnaÑ kammÈnaÑ phalaÑ vipÈko, natthi ayaÑ loko, natthi paro loko, natthi mÈtÈ, natthi pitÈ, natthi sattÈ opapÈtikÈ, natthi loke samaÓabrÈhmaÓÈ sammaggatÈ sammÈpaÔipannÈ ye imaÒca lokaÑ paraÒca lokaÑ sayaÑ abhiÒÒÈ sacchikatvÈ pavedenti. AyaÑ dasavatthukÈ micchÈdiÔÔhi.

Tattha dasavatthukÈti dasa vatth|ni etissÈti dasavatthukÈ. Natthi dinnanti dinnaÑ nÈma atthi, sakkÈ kassaci kiÒci dÈtunti jÈnÈti. Dinnassa pana phalaÑ vipÈko natthÊti gaÓhÈti. Natthi yiÔÔhanti yiÔÔhaÑ vuccati mahÈyÈgo, taÑ yajituÑ sakkÈti jÈnÈti. YiÔÔhassa pana phalaÑ vipÈko natthÊti gaÓhÈti. Hutanti ÈhunapÈhunama~galakiriyÈ, taÑ kÈtuÑ sakkÈti jÈnÈti. Tassa ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 216 piÔÔhe. 2. DÊ 3. 257 piÔÔhe. 3. PathÈni ca (Ka) 4. Abhi 1. 224 piÔÔhe. 5. Abhi 2. 405 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 34

pana phalaÑ vipÈko natthÊti gaÓhÈti. SukatadukkaÔÈnanti ettha dasa kusalakammapathÈ sukatakammÈni nÈma, dasa akusalakammapathÈ dukkaÔakammÈni nÈma. TesaÑ atthibhÈvaÑ jÈnÈti. PhalaÑ vipÈko pana natthÊti gaÓhÈti. Natthi ayaÑ lokoti paraloke Ôhito imaÑ lokaÑ natthÊti gaÓhÈti. Natthi paro lokoti idhaloke Ôhito paralokaÑ natthÊti gaÓhÈti. Natthi mÈtÈ natthi pitÈti mÈtÈpit|naÑ atthibhÈvaÑ jÈnÈti. Tesu katappaccayena koci phalaÑ vipÈko natthÊti gaÓhÈti. Natthi sattÈ opapÈtikÈti cavanaka-upapajjanakasattÈ natthÊti gaÓhÈti. SammaggatÈ sammÈpaÔipannÈti anulomapaÔipadaÑ paÔipannÈ dhammikasamaÓabrÈhmaÓÈ lokasmiÑ natthÊti gaÓhati. Ye imaÒca lokaÑ -pa- pavedentÊti imaÒca paraÒca lokaÑ attanÈva abhivisiÔÔhena ÒÈÓena ÒatvÈ pavedanasamattho sabbaÒÒ| Buddho natthÊti gaÓhÈti.

AntaggÈhikÈya diÔÔhiyÈti “sassato loko”ti-ÈdikaÑ ekekaÑ antaÑ bhÈgaÑ gaÓhÈtÊti antaggÈhikÈ. Atha vÈ antassa gÈho antaggÈho, antaggÈho assÈ atthÊti antaggÈhikÈ. TÈya antaggÈhikÈya. SÈ pana vuttÈyeva.

AÔÔhasatataÓhÈpapaÒcasatehÊti aÔÔhuttaraÑ sataÑ aÔÔhasataÑ, saÑsÈre papaÒceti ciraÑ vasÈpetÊti papaÒco, taÓhÈ eva papaÒco taÓhÈpapaÒco, ÈrammaÓabhedena punappunaÑ uppattivasena ca taÓhÈnaÑ bahukattÈ bahuvacanaÑ katvÈ taÓhÈpapaÒcÈnaÑ sataÑ taÓhÈpapaÒcasataÑ. Tena “taÓhÈpapaÒcasatenÈ”ti vattabbe vacanavipallÈsavasena “taÓhÈpapaÒcasatehÊ”ti bahuvacananiddeso kato. AÔÔhasatanti sa~khÈtena taÓhÈpapaÒcasatenÈti attho daÔÔhabbo. AÔÔha abbohÈrikÈni katvÈ satameva gahitanti veditabbaÑ. Khuddakavatthuvibha~ge pana taÓhÈvicaritÈnÊti ÈgataÑ. YathÈha–

“AÔÔhÈrasa taÓhÈvicaritÈni ajjhattikassa upÈdÈya, aÔÔhÈrasa taÓhÈvicaritÈni bÈhirassa upÈdÈya, tadekajjhaÑ abhisaÒÒuhitvÈ abhisa~khipitvÈ chattiÑsa taÓhÈvicaritÈni honti, iti atÊtÈni chattiÑsa taÓhÈvicaritÈni, anÈgatÈni chattiÑsa taÓhÈvicaritÈni, paccuppannÈni chattiÑsa taÓhÈvicaritÈni


tadekajjhaÑ abhisaÒÒuhitvÈ abhisa~khipitvÈ aÔÔhataÓhÈvicaritasataÑ hotÊ”ti1.

TaÓhÈpapaÒcÈyeva panettha taÓhÈvicaritÈnÊti vuttÈ. TaÓhÈsamudÈcÈrÈ taÓhÈpavattiyoti attho. Ajjhattikassa upÈdÈyÈti ajjhattikaÑ khandhapaÒcakaÑ upÈdÈya. IdaÑ hi upayogatthe sÈmivacanaÑ. VitthÈro panassa tassa niddese2 vuttanayeneva veditabbo. AyaÑ pana aparo nayo–r|pÈrammaÓÈyeva kÈmataÓhÈ bhavataÓhÈ vibhavataÓhÈti tisso taÓhÈ honti, tathÈ saddÈdi-ÈrammaÓÈti chasu ÈrammaÓesu aÔÔhÈrasa taÓhÈ honti, ajjhattÈrammaÓÈ aÔÔhÈrasa, bahiddhÈrammaÓÈ aÔÔhÈrasÈti chattiÑsa honti. TÈ eva atÊtÈrammaÓÈ chattiÑsa, anÈgatÈrammaÓÈ chattiÑsa, paccuppannÈrammaÓÈ chattiÑsÈti aÔÔhataÓhÈvicaritasataÑ hoti. PapaÒcitoti ÈrammaÓe, saÑsÈre vÈ papaÒcito ciravÈsito.

DvÈsaÔÔhiyÈ diÔÔhigatehÊti “katamÈni dvÈsaÔÔhi diÔÔhigatÈni BrahmajÈle veyyÈkaraÓe vuttÈni BhagavatÈ. CattÈro sassatavÈdÈ, cattÈro ekaccasassatavÈdÈ, cattÈro antÈnantikÈ, cattÈro amarÈvikkhepikÈ, dve adhiccasamuppannikÈ, soÄasa saÒÒÊvÈdÈ, aÔÔha asaÒÒÊvÈdÈ, aÔÔha nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊvÈdÈ, satta ucchedavÈdÈ, paÒca diÔÔhadhammanibbÈnavÈdÈti imÈni dvÈsaÔÔhi diÔÔhigatÈni BrahmajÈle veyyÈkaraÓe vuttÈni BhagavatÈ”ti3. VitthÈro panettha BrahmajÈlasutte vuttanayeneva veditabbo.

AhaÒcamhi tiÓÓoti ahaÒca caturoghaÑ, saÑsÈrasamuddaÑ vÈ tiÓÓo amhi bhavÈmi. Muttoti rÈgÈdibandhanehi mutto. Dantoti nibbisevano nipparipphando. Santoti sÊtÊbh|to. Assatthoti nibbÈnadassane laddhassÈso. Parinibbutoti kilesaparinibbÈnena parinibbuto. PahomÊti samatthomhi. Kho-iti ekaÑsatthe nipÈto. Pare ca parinibbÈpetunti ettha pare ca saddo “pare ca tÈretun”ti-ÈdÊhipi yojetabboti.

MahÈkaruÓÈÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 362 piÔÔhe. 2. Abhi 2. 406 piÔÔhÈdÊsu. 3. Abhi 2. 414 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 36

72-73. SabbaÒÒutaÒÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ

119. SabbaÒÒutaÒÒÈÓaniddese katamaÑ TathÈgatassa sabbaÒÒutaÒÒÈÓanti pucchitvÈ tena samagatikattÈ teneva saha anÈvaraÓaÒÈÓaÑ niddiÔÔhaÑ. Na hi anÈvaraÓaÒÈÓaÑ dhammato visuÑ atthi, ekameva hetaÑ ÒÈÓaÑ ÈkÈrabhedato dvedhÈ vuccati saddhindriyasaddhÈbalÈdÊni viya. SabbaÒÒutaÒÒÈÓameva hi natthi etassa ÈvaraÓanti, kenaci dhammena, puggalena vÈ ÈvaraÓaÑ kÈtuÑ asakkuÓeyyatÈya anÈvaraÓanti vuccati ÈvajjanapaÔibaddhattÈ sabbadhammÈnaÑ. AÒÒe pana ÈvajjitvÈpi na jÈnanti. Keci panÈhu “manoviÒÒÈÓaÑ viya sabbÈrammaÓikattÈ1 sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ. TaÑyeva ÒÈÓaÑ indavajiraÑ viya visayesu appaÔihatattÈ anÈvaraÓaÒÈÓaÑ. AnupubbasabbaÒÒutÈpaÔikkhepo sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ, sakiÑsabbaÒÒutÈpaÔikkhepo anÈvaraÓaÒÈÓaÑ, BhagavÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓapaÔilÈbhenapi sabbaÒÒ|ti vuccati, na ca anupubbasabbaÒÒ|. AnÈvaraÓaÒÈÓapaÔilÈbhenapi sabbaÒÒ|ti vuccati, na ca sakiÑsabbaÒÒ|”ti.

SabbaÑ sa~khatamasa~khataÑ anavasesaÑ jÈnÈtÊti ettha sabbanti jÈtivasena sabbadhammÈnaÑ nissesapariyÈdÈnaÑ. Anavasesanti ekekasseva dhammassa sabbÈkÈravasena nissesapariyÈdÈnaÑ. Sa~khatamasa~khatanti dvidhÈ pabhedadassanaÑ. Sa~khataÑ hi eko pabhedo, asa~khataÑ eko pabhedo. Paccayehi sa~gamma katanti sa~khataÑ. KhandhapaÒcakaÑ. TathÈ na sa~khatanti asa~khataÑ. NibbÈnaÑ. Sa~khataÑ aniccadukkhÈnattÈdÊhi ÈkÈrehi anavasesaÑ jÈnÈti, asa~khataÑ suÒÒatÈnimitta-appaÓihitÈdÊhi ÈkÈrehi anavasesaÑ jÈnÈti. Natthi etassa sa~khatassa asa~khatassa ca avasesoti anavasesaÑ. Sa~khataÑ asa~khataÒca. AnekabhedÈpi paÒÒatti paccayehi akatattÈ asa~khatapakkhaÑ bajati. SabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ hi sabbÈpi paÒÒattiyo anekabhedato jÈnÈti. Atha vÈ sabbanti sabbadhammaggahaÓaÑ. Anavasesanti nippadesaggahaÓaÑ. Tattha ÈvaraÓaÑ natthÊti tattha tasmiÑ anavasese sa~khatÈsa~khate nissa~gattÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa ÈvaraÓaÑ natthÊti tadeva sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ anÈvaraÓaÒÈÓaÑ nÈmÈti attho. ______________________________________________________________ 1. SabbadhammÈrammaÓikattÈ (Ka)


120. IdÈni anekavisayabhedato dassetuÑ atÊtanti-ÈdimÈha. Tattha atÊtaÑ anÈgataÑ paccuppannanti kÈlabhedato dassitaÑ, cakkhu ceva r|pÈ cÈti-Èdi vatthÈrammaÓabhedato. EvaÑ taÑ sabbanti1 tesaÑ cakkhur|pÈnaÑ anavasesapariyÈdÈnaÑ. EvaÑ sesesu. YÈvatÈti anavasesapariyÈdÈnaÑ. AniccaÔÔhanti-Èdi sÈmaÒÒalakkhaÓabhedato dassitaÑ. AniccaÔÔhanti ca aniccÈkÈraÑ. Paccattatthe vÈ upayogavacanaÑ. Esa nayo edisesu. R|passÈti-Èdi khandhabhedato dassitaÑ. Cakkhussa -pa- jarÈmaraÓassÈti heÔÔhÈ vuttapeyyÈlanayena yojetabbaÑ. AbhiÒÒÈyÈti-ÈdÊsu heÔÔhÈ vuttaÒÈÓÈneva. AbhiÒÒaÔÔhanti abhijÈnanasabhÈvaÑ. Esa nayo edisesu. KhandhÈnaÑ khandhaÔÔhanti-Èdi heÔÔhÈ vuttanayeneva veditabbaÑ. Kusale dhammeti-Èdi kusalattikavasena bhedo. KÈmÈvacare dhammeti-Èdi catubh|makavasena. UbhayatthÈpi “sabbe jÈnÈtÊ”ti bahuvacanapÈÔho sundaro. Ekavacanasote patitattÈ pana potthakesu ekavacanena likhitaÑ. DukkhassÈti-Èdi cuddasannaÑ BuddhaÒÈÓÈnaÑ visayabhedo. Indriyaparopariyatte ÒÈÓanti-ÈdÊni cattÈri ÒÈÓÈni vatvÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ kasmÈ na vuttanti ce? VuccamÈnassa sabbaÒÒutaÒÒÈÓattÈ. Visayabhedato hi sabbaÒÒutaÒÒÈÓe vuccamÈne taÑ ÒÈÓaÑ na vattabbaÑ hoti, sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ pana sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa visayo hotiyeva.

Puna KÈÄakÈrÈmasuttantÈdÊsu2 vuttanayena sabbaÒÒutaÒÒÈÓabh|miÑ dassento yÈvatÈ sadevakassa lokassÈti-ÈdimÈha. Tattha saha devehi sadevakassa. Saha mÈrena samÈrakassa. Saha brahmunÈ sabrahmakassa lokassa. Saha samaÓabrÈhmaÓehi sassamaÓabrÈhmaÓiyÈ. Saha devamanussehi sadevamanussÈya pajÈya. PajÈtattÈ pajÈti sattalokassa pariyÈyavacanametaÑ. Tattha sadevakavacanena paÒcakÈmÈvacaradevaggahaÓaÑ, samÈrakavacanena chaÔÔhakÈmÈvacaradevaggahaÓaÑ, sabrahmakavacanena brahmakÈyikÈdibrahmaggahaÓaÑ, sassamaÓabrÈhmaÓivacanena sÈsanassa paccatthikapaccÈmittasamaÓabrÈhmaÓaggahaÓaÑ samitapÈpabÈhitapÈpasamaÓabrÈhmaÓaggahaÓaÒca, pajÈvacanena sattalokaggahaÓaÑ, sadevamanussavacanena sammutidevasesamanussaggahaÓaÑ veditabbaÑ. Evamettha tÊhi padehi okÈsaloko, dvÊhi pajÈvasena sattaloko gahitoti veditabbo. ______________________________________________________________ 1. EtaÑ sabbanti (SÊ) 2. AÑ 1. 333 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 38

Aparo nayo–sadevakaggahaÓena ar|pÈvacaraloko gahito, samÈrakaggahaÓena chakÈmÈvacaradevaloko, sabrahmakaggahaÓena r|pÈvacarabrahmaloko, sassamaÓabrÈhmaÓÈdiggahaÓena catuparisavasena, sammutidevehi vÈ saha manussaloko, avasesasattaloko vÈ.

Apicettha sadevakavacanena ukkaÔÔhaparicchedato sabbassapi lokassa diÔÔhÈdijÈnanabhÈvaÑ sÈdheti. Tato yesaÑ siyÈ “mÈro mahÈnubhÈvo chakÈmÈvacarissaro VasavattÊ, kiÑ tassÈpi diÔÔhÈdiÑ jÈnÈtÊ”ti, tesaÑ vimatiÑ vidhamanto “samÈrakassÈ”ti Èha. YesaÑ pana siyÈ “brahmÈ mahÈnubhÈvo eka~guliyÈ ekasmiÑ cakkavÈÄasahasse ÈlokaÑ pharati, dvÊhi -pa- dasahi a~gulÊhi dasasu cakkavÈÄasahassesu ÈlokaÑ pharati, anuttaraÒca jhÈnasamÈpattisukhaÑ paÔisaÑvedeti, kiÑ tassÈpi diÔÔhÈdiÑ jÈnÈtÊ”ti, tesaÑ vimatiÑ vidhamanto “sabrahmakassÈ”ti Èha. Tato yesaÑ siyÈ “puth| samaÓabrÈhmaÓÈ sÈsanassa paccatthikÈ, kiÑ tesampi diÔÔhÈdiÑ jÈnÈtÊ”ti, tesaÑ vimatiÑ vidhamanto “sassamaÓabrÈhmaÓiyÈ pajÈyÈ”ti Èha. EvaÑ ukkaÔÔhÈnaÑ1 diÔÔhÈdijÈnanabhÈvaÑ pakÈsetvÈ atha sammutideve avasesamanusse ca upÈdÈya ukkaÔÔhaparicchedavasena sesasattalokassa diÔÔhÈdijÈnanabhÈvaÑ pakÈseti. Ayamettha anusandhikkamo. PorÈÓÈ panÈhu–sadevakassÈti devatÈhi saddhiÑ avasesalokassa. SamÈrakassÈti mÈrena saddhiÑ avasesalokassa. SabrahmakassÈti brahmehi saddhiÑ avasesalokassa. EvaÑ sabbepi tibhav|page satte tÊhÈkÈrehi tÊsu padesu pakkhipitvÈ puna dvÊhÈkÈrehi pariyÈdÈtuÑ sassamaÓabrÈhmaÓiyÈ pajÈya sadevamanussÈyÈti vuttaÑ. EvaÑ paÒcahi padehi tena tena ÈkÈrena tedhÈtukameva ariyÈdinnaÑ hotÊti.

DiÔÔhanti r|pÈyatanaÑ. Sutanti saddÈyatanaÑ. Mutanti patvÈ gahetabbato gandhÈyatanaÑ rasÈyatanaÑ phoÔÔhabbÈyatanaÑ. ViÒÒÈtanti sukhadukkhÈdidhammÈrammaÓaÑ. Pattanti pariyesitvÈ vÈ apariyesitvÈ vÈ pattaÑ. Pariyesitanti pattaÑ vÈ appattaÑ vÈ pariyesitaÑ. AnuvicaritaÑ manasÈti cittena anusaÒcaritaÑ. SabbaÑ jÈnÈtÊti iminÈ etaÑ dasseti–yaÑ aparimÈnÈsu lokadhÈt|su ______________________________________________________________ 1. UkkaÔÔhukkaÔÔhÈnaÑ (DÊ-®Ôha 1. 158; Ma-®Ôha 2. 106 piÔÔhesu)


imassa sadevakassa lokassa “nÊlaÑ pÊtan”ti-Èdi1 r|pÈrammaÓaÑ cakkhudvÈre ÈpÈthaÑ Ègacchati, ayaÑ satto imasmiÑ khaÓe imaÑ nÈma r|pÈrammaÓaÑ disvÈ sumano vÈ dummano vÈ majjhatto vÈ jÈtoti taÑ sabbaÑ TathÈgatassa sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ jÈnÈti. TathÈ yaÑ aparimÈÓÈsu lokadhÈt|su imassa sadevakassa lokassa “bherisaddo mudi~gasaddo”ti-Èdi1 saddÈrammaÓaÑ sotadvÈre ÈpÈthaÑ Ègacchati, “m|lagandho tacagandho”ti-Èdi2 gandhÈrammaÓaÑ ghÈnadvÈre ÈpÈthaÑ Ègacchati, “m|laraso khandharaso”ti-Èdi3 rasÈrammaÓaÑ jivhÈdvÈre ÈpÈthaÑ Ègacchati, “kakkhaÄaÑ mudukan”ti-Èdi4 pathavÊdhÈtutejodhÈtuvÈyodhÈtubhedaÑ phoÔÔhabbÈrammaÓaÑ kÈyadvÈre ÈpÈthaÑ Ègacchati, ayaÑ satto imasmiÑ khaÓe imaÑ nÈma phoÔÔhabbÈrammaÓaÑ phusitvÈ sumano vÈ dummano vÈ majjhatto vÈ jÈtoti taÑ sabbaÑ TathÈgatassa sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ jÈnÈti. TathÈ yaÑ aparimÈÓÈsu lokadhÈt|su imassa sadevakassa lokassa sukhadukkhÈdibhedaÑ dhammÈrammaÓaÑ manodvÈre ÈpÈthaÑ Ègacchati, ayaÑ satto imasmiÑ khaÓe imaÑ nÈma dhammÈrammaÓaÑ vijÈnitvÈ sumano vÈ dummano vÈ majjhatto vÈ jÈtoti taÑ sabbaÑ TathÈgatassa sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ jÈnÈti. Imassa pana mahÈjanassa pariyesitvÈ appattampi atthi, pariyesitvÈ pattampi atthi. ApariyesitvÈ appattampi atthi, apariyesitvÈ pattampi atthi. SabbaÑ TathÈgatassa sabbaÒÒutaÒÒÈÓena appattaÑ nÈma natthÊti. 121. Puna aparena pariyÈyena sabbaÒÒutaÒÒÈÓabhÈvasÈdhanatthaÑ5 na tassÈti gÈthamÈha. Tattha na tassa addiÔÔhamidhatthi kiÒcÊti tassa TathÈgatassa idha imasmiÑ tedhÈtuke loke, imasmiÑ paccuppannakÈle vÈ paÒÒÈcakkhunÈ addiÔÔhaÑ nÈma kiÒci appamattakampi na atthi na saÑvijjati. AtthÊti idaÑ vattamÈnakÈlikaÑ ÈkhyÈtapadaÑ. IminÈ paccuppannakÈlikassa sabbadhammassa ÒÈtabhÈvaÑ dasseti. GÈthÈbandhasukhatthaÑ panettha da-kÈro saÑyutto. Atho aviÒÒÈtanti ettha atho-iti vacanopÈdÈne nipÈto. AviÒÒÈtanti atÊtakÈlikaÑ aviÒÒÈtaÑ nÈma kiÒci dhammajÈtaÑ. NÈhosÊti pÈÔhaseso. Abyayabh|tassa atthisaddassa gahaÓe pÈÔhasesaÑ vinÈpi yujjatiyeva. IminÈ atÊtakÈlikassa sabbadhammassa ÒÈtabhÈvaÑ ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 164 piÔÔhe. 2. Abhi 1. 166 piÔÔhe. 3. Abhi 1. 167 piÔÔhe. 4. Abhi 1. 170 piÔÔhe. 5. SabbaÒÒutabhÈvadassanatthaÑ (SÊ)

KhuddakanikÈya 40

dasseti. AjÈnitabbanti anÈgatakÈlikaÑ ajÈnitabbaÑ nÈma dhammajÈtaÑ na bhavissati, natthi vÈ. IminÈ anÈgatakÈlikassa sabbadhammassa ÒÈtabhÈvaÑ dasseti. JÈnanakiriyÈvisesanamattameva vÈ ettha a-kÈro. SabbaÑ abhiÒÒÈsi yadatthi neyyanti ettha yaÑ tekÈlikaÑ vÈ kÈlavimuttaÑ vÈ neyyaÑ jÈnitabbaÑ kiÒci dhammajÈtaÑ atthi, taÑ sabbaÑ TathÈgato abhiÒÒÈsi adhikena sabbaÒÒutaÒÒÈÓena jÈni paÔivijjhi. Ettha atthisaddena tekÈlikassa kÈlavimuttassa ca gahaÓÈ1 atthisaddo abyayabh|toyeva daÔÔhabbo. TathÈgato tena samantacakkh|ti kÈlavasena okÈsavasena ca nippadesattÈ samantÈ sabbato pavattaÑ ÒÈÓacakkhu assÈti samantacakkhu. Tena yathÈvuttena kÈraÓena TathÈgato samantacakkhu, sabbaÒÒ|ti vuttaÑ hoti. ImissÈ gÈthÈya puggalÈdhiÔÔhÈnÈya desanÈya sabbaÒÒubhaÒÒÈÓaÑ sÈdhitaÑ.

Puna BuddhaÒÈÓÈnaÑ visayavasena sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ dassetukÈmo samantacakkh|ti kenaÔÔhena samantacakkh|ti-ÈdimÈha. Tattha gÈthÈya samantacakkh|ti vuttapade yaÑ taÑ samantacakkhu, taÑ kenaÔÔhena samantacakkh|ti attho. Attho panassa yÈvatÈ dukkhassa dukkhaÔÔhoti-ÈdÊhi vuttoyeva hoti. SabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ hi samantacakkhu. YathÈha “samantacakkhu vuccati sabbaÒÒutaÒÒÈÓan”ti2. TasmiÑ sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÔÔhe vutte samantacakkhuÔÔho3 vuttoyeva hotÊti. Buddhasseva ÒÈÓÈnÊti BuddhaÒÈÓÈni. Dukkhe ÒÈÓÈdÊnipi hi sabbÈkÈrena Buddhasseva Bhagavato pavattanti, itaresaÑ pana ekadesamatteneva pavattanti. SÈvakasÈdhÈraÓÈnÊti pana ekadesenÈpi atthitaÑ sandhÈya vuttaÑ. Sabbo ÒÈtoti sabbo ÒÈÓena ÒÈto. AÒÒÈto dukkhaÔÔho natthÊti vuttameva atthaÑ paÔisedhena vibhÈveti. Sabbo diÔÔhoti na kevalaÑ ÒÈtamattoyeva, atha kho cakkhunÈ diÔÔho viya kato. Sabbo viditoti na kevalaÑ diÔÔhamattoyeva, atha kho pÈkaÔo. Sabbo sacchikatoti na kevalaÑ viditoyeva, atha kho tattha ÒÈÓapaÔilÈbhavasena paccakkhÊkato. Sabbo phassitoti na kevalaÑ sacchikatoyeva, atha kho punappunaÑ yathÈruci samudÈcÈravasena phuÔÔhoti. Atha vÈ ÒÈto sabhÈvalakkhaÓavasena. DiÔÔho sÈmaÒÒalakkhaÓavasena. Vidito rasavasena. Sacchikato ______________________________________________________________ 1. GahaÓaÑ (SÊ) 2. Khu 8. 93 piÔÔhe. 3. Samantacakkhu-attho (SÊ)


paccupaÔÔhÈnavasena. Phassito padaÔÔhÈnavasena. Atha vÈ ÒÈto ÒÈÓuppÈdavasena. DiÔÔho cakkhuppÈdavasena. Vidito paÒÒuppÈdavasena. Sacchikato vijjuppÈdavasena. Phassito ÈlokuppÈdavasena. “YÈvatÈ dukkhassa dukkhaÔÔho, sabbo diÔÔho, adiÔÔho dukkhaÔÔho natthÊ”ti-ÈdinÈ nayena ca “yÈvatÈ sadevakassa lokassa -pa- anuvicaritaÑ manasÈ, sabbaÑ ÒÈtaÑ, aÒÒÈtaÑ natthÊ”ti-ÈdinÈ nayena ca vitthÈro veditabbo. PaÔhamaÑ vuttagÈthÈnigamanavasena puna vuttÈ. TaÑnigamaneyeva hi kate ÒÈÓanigamanampi katameva hotÊti.

SabbaÒÒutaÒÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

SaddhammappakÈsiniyÈ PaÔisambhidÈmaggaÔÔhakathÈya

©ÈÓakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. DiÔÔhikathÈ

1. AssÈdadiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ

122. IdÈni ÒÈÓakathÈnantaraÑ kathitÈya diÔÔhikathÈya anupubba-anuvaÓÓanÈ1 anuppattÈ. AyaÑ hi diÔÔhikathÈ ÒÈÓakathÈya kataÒÈÓaparicayassa samadhigatasammÈdiÔÔhissa micchÈdiÔÔhimalavisodhanÈ sukarÈ hoti, sammÈdiÔÔhi ca suparisuddhÈ hotÊti ÒÈÓakathÈnantaraÑ kathitÈ. Tattha kÈ diÔÔhÊti-ÈdikÈ pucchÈ, kÈ diÔÔhÊti abhinivesaparÈmÈso diÔÔhÊti-ÈdikaÑ pucchitapucchÈya vissajjanaÑ, kathaÑ abhinivesaparÈmÈso diÔÔhÊti-Èdiko vissajjitavissajjanassa vitthÈraniddeso, sabbÈva tÈ diÔÔhiyo assÈdadiÔÔhiyoti-ÈdikÈ diÔÔhisuttasaÑsandanÈti evamime cattÈro paricchedÈ. Tattha pucchÈparicchede tÈva kÈ diÔÔhÊti dhammapucchÈ sabhÈvapucchÈ. Kati diÔÔhiÔÔhÈnÈnÊti hetupucchÈ paccayapucchÈ, kittakÈni diÔÔhÊnaÑ kÈraÓÈnÊti attho. Kati diÔÔhipariyuÔÔhÈnÈnÊti samudÈcÈrapucchÈ vikÈrapucchÈ. DiÔÔhiyo eva hi samudÈcÈravasena cittaÑ pariyonandhantiyo uÔÔhahantÊti ______________________________________________________________ 1. ApubbatthÈnuvaÓÓanÈ (Ka)

KhuddakanikÈya 42

diÔÔhipariyuÔÔhÈnÈni nÈma honti. Kati diÔÔhiyoti diÔÔhÊnaÑ sa~khÈpucchÈ gaÓanÈpucchÈ. Kati diÔÔhÈbhinivesÈti vatthuppabhedavasena ÈrammaÓanÈnattavasena diÔÔhippabhedapucchÈ. DiÔÔhiyo eva hi taÑ taÑ vatthuÑ taÑ taÑ ÈrammaÓaÑ abhinivisanti parÈmasantÊti diÔÔhiparÈmÈsÈti vuccanti. Katamo diÔÔhiÔÔhÈnasamugghÈtoti diÔÔhÊnaÑ paÔipakkhapucchÈ pahÈn|pÈyapucchÈ1. DiÔÔhikÈraÓÈni hi khandhÈdÊni diÔÔhisamugghÈtena tÈsaÑ kÈraÓÈni na hontÊti tÈni ca kÈraÓÈni samugghÈtitÈni nÈma honti. TasmÈ diÔÔhiÔÔhÈnÈni sammÈ bhusaÑ haÒÒanti etenÈti diÔÔhiÔÔhÈnasamugghÈtoti vuccati.

IdÈni etÈsaÑ channaÑ pucchÈnaÑ kÈ diÔÔhÊti-ÈdÊni cha vissajjanÈni. Tattha kÈ diÔÔhÊti vissajjetabbapucchÈ. AbhinivesaparÈmÈso diÔÔhÊti vissajjanaÑ. SÈ2 pana aniccÈdike vatthusmiÑ niccÈdivasena abhinivisati patiÔÔhahati daÄhaÑ gaÓhÈtÊti abhiniveso. AniccÈdi-ÈkÈraÑ atikkamitvÈ niccanti-Èdivasena vattamÈno parato Èmasati gaÓhÈtÊti parÈmÈso. Atha vÈ niccanti-ÈdikaÑ paraÑ uttamaÑ saccanti Èmasati gaÓhÈtÊti parÈmÈso, abhiniveso ca so parÈmÈso cÈti abhinivesaparÈmÈso. EvaÑpakÈro diÔÔhÊti kiccato diÔÔhisabhÈvaÑ vissajjeti. TÊÓi satanti tÊÓi satÈni, vacanavipallÈso kato. Katamo diÔÔhiÔÔhÈnasamugghÈtoti pucchaÑ anuddharitvÈva sotÈpattimaggo diÔÔhiÔÔhÈnasamugghÈtoti vissajjanaÑ kataÑ. 123. IdÈni kathaÑ abhinivesaparÈmÈsoti-Èdi vitthÈraniddeso. Tattha r|panti upayogavacanaÑ. R|paÑ abhinivesaparÈmÈsoti sambandho. R|panti cettha r|pupÈdÈnakkhandho kasiÓar|paÒca. “EtaÑ mamÈ”ti abhinivesaparÈmÈso diÔÔhi, “esohamasmÊ”ti abhinivesaparÈmÈso diÔÔhi, “eso me attÈ”ti abhinivesaparÈmÈso diÔÔhÊti paccekaÑ yojetabbaÑ. Etanti sÈmaÒÒavacanaÑ. Teneva “vedanaÑ etaÑ mama, sa~khÈre etaÑ mamÈ”ti napuÑsakavacanaÑ ekavacanaÒca kataÑ. Esoti pana vattabbamapekkhitvÈ pulli~gekavacanaÑ kataÑ. EtaÑ mamÈti taÓhÈmaÒÒanÈm|likÈ diÔÔhi. EsohamasmÊti mÈnamaÒÒanÈm|likÈ diÔÔhi. Eso me attÈti diÔÔhimaÒÒanÈ eva. Keci pana “etaÑ mamÈti mamaÑkÈrakappanÈ, esohamasmÊti ahaÑkÈrakappanÈ, eso me ______________________________________________________________ 1. PahÊn|pÈyapucchÈ (Ka) 2. So (Ka)


attÈti ahaÑkÈramamaÑkÈrakappito attÈbhinivesoti ca, tathÈ yathÈkkameneva taÓhÈm|laniveso mÈnapaggÈho, taÓhÈm|laniviÔÔho mÈnapaggahito, attÈbhinivesoti ca, sa~khÈrÈnaÑ dukkhalakkhaÓÈdassanaÑ, sa~khÈrÈnaÑ aniccalakkhaÓÈdassanaÑ, sa~khÈrÈnaÑ tilakkhaÓÈdassanahetuko attÈbhinivesoti ca, dukkhe asubhe ca sukhaÑ subhanti vipallÈsagatassa, anicce niccanti vipallÈsagatassa, catubbidhavipallÈsagatassa ca attÈbhinivesoti ca, pubbenivÈsaÒÈÓassa ÈkÈrakappanÈ, dibbacakkhuÒÈÓassa anÈgatapaÔilÈbhakappanÈ, pubbantÈparanta-idappaccayatÈpaÔiccasamuppannesu dhammesu kappanissitassa attÈbhinivesoti ca, nandiyÈ atÊtamanvÈgameti, nandiyÈ anÈgataÑ paÔika~khati, paccuppannesu dhammesu saÑhÊrati attÈbhinivesoti ca, pubbante aÒÒÈÓahetukÈ diÔÔhi, aparante aÒÒÈÓahetukÈ diÔÔhi, pubbantÈparante idappaccayatÈpaÔiccasamuppannesu dhammesu aÒÒÈÓahetuko attÈbhiniveso”ti ca etesaÑ tiÓÓaÑ vacanÈnaÑ atthaÑ vaÓÓayanti.

DiÔÔhiyo panettha paÔhamaÑ paÒcakkhandhavatthukÈ, tato cha-ajjhattikabÈhirÈyatana viÒÒÈÓakÈya samphassakÈya vedanÈkÈya saÒÒÈkÈya cetanÈkÈyataÓhÈkÈya vitakkavicÈradhÈtu dasakasiÓadvattiÑsÈkÈravatthukÈ diÔÔhiyo vuttÈ. DvattiÑsÈkÈresu ca yattha visuÑ abhiniveso na yujjati, tattha sakalasarÊrÈbhinivesavaseneva visuÑ abhiniveso viya katoti veditabbaÑ. Tato dvÈdasÈyatana-aÔÔhÈrasadhÈtu-ek|navÊsati-indriyavasena yojanÈ katÈ. TÊÓi ekantalokuttarindriyÈni na yojitÈni. Na hi lokuttaravatthukÈ diÔÔhiyo honti. SabbatthÈpi ca lokiyalokuttaramissesu dhammesu lokuttare ÔhapetvÈ lokiyÈ eva gahetabbÈ. Anindriyabaddhar|paÒca na gahetabbameva. Tato tedhÈtukavasena navavidhabhavavasena jhÈnabrahmavihÈrasamÈpattivasena paÔiccasamuppÈda~gavasena ca yojanÈ katÈ. JÈtijarÈmaraÓÈnaÑ visuÑ gahaÓe parihÈro vuttanayo eva. SabbÈni cetÈni r|pÈdikÈni jarÈmaraÓantÈni aÔÔhanavutisataÑ padÈni bhavanti. 124. DiÔÔhiÔÔhÈnesu khandhÈpi diÔÔhiÔÔhÈnanti vÊsativatthukÈyapi sakkÈyadiÔÔhiyÈ paÒcannaÑ khandhÈnaÑyeva vatthuttÈ “ye hi keci bhikkhave samaÓÈ vÈ brÈhmaÓÈ vÈ attÈnaÑ samanupassamÈnÈ samanupassanti, sabbe te

KhuddakanikÈya 44

paÒcupÈdÈnakkhandhesuyeva samanupassanti, etesaÑ vÈ aÒÒataran”ti1 vuttattÈca paÒcupÈdÈnakkhandhÈ diÔÔhÊnaÑ kÈraÓaÑ. AvijjÈpi diÔÔhiÔÔhÈnanti avijjÈya andhÊkatÈnaÑ diÔÔhi-uppattito “yÈyaÑ bhante diÔÔhi ‘asammÈsambuddhesu SammÈsambuddhÈ’ti, ayaÑ nu kho bhante diÔÔhi kiÑ paÔicca paÒÒÈyatÊti. MahatÊ kho esÈ kaccÈna dhÈtu, yadidaÑ avijjÈdhÈtu. HÊnaÑ kaccÈna dhÈtuÑ paÔicca uppajjati hÊnÈ saÒÒÈ hÊnÈ diÔÔhÊ”ti2 vacanato ca avijjÈ diÔÔhÊnaÑ kÈraÓaÑ. Phassopi diÔÔhiÔÔhÈnanti tena phassena phuÔÔhassa diÔÔhi-uppattito “ye te bhikkhave samaÓabrÈhmaÓÈ pubbantakappikÈ pubbantÈnudiÔÔhino pubbantaÑ Èrabbha anekavihitÈni adhivuttipadÈni3 abhivadanti, tadapi phassapaccayÈ”ti4 vacanato ca phasso diÔÔhÊnaÑ kÈraÓaÑ. SaÒÒÈpi diÔÔhiÔÔhÈnanti ÈkÈramattaggahaÓena ayÈthÈvasabhÈvagÈhahetuttÈ saÒÒÈya–

“YÈni ca tÊÓi yÈni ca saÔÔhi, SamaÓappavÈdasitÈni bh|ripaÒÒa. SaÒÒakkharasaÒÒanissitÈni, OsaraÓÈni vineyya5 oghatama’gÈ”ti6–

vacanato “saÒÒÈnidÈnÈ hi papaÒcasa~khÈ”ti7 vacanato ca saÒÒÈ diÔÔhÊnaÑ kÈraÓaÑ. Vitakkopi diÔÔhiÔÔhÈnanti ÈkÈraparivitakkena diÔÔhi-uppattito–

“Naheva saccÈni bah|ni nÈnÈ, AÒÒatra saÒÒÈya niccÈni8 loke. TakkaÒca diÔÔhÊsu pakappayitvÈ, SaccaÑ musÈti dvayadhammamÈh|”ti9–

vacanato ca vitakko diÔÔhÊnaÑ kÈraÓaÑ. AyonisomanasikÈropi diÔÔhiÔÔhÈnanti ayoniso manasikÈrassa akusalÈnaÑ asÈdhÈraÓahetuttÈ “tassevaÑ ayoniso manasikaroto channaÑ diÔÔhÊnaÑ aÒÒatarÈ diÔÔhi uppajjatÊ”ti10 vacanato ca ayoniso manasikÈro diÔÔhÊnaÑ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 38 piÔÔhe. 2. SaÑ 1. 367 piÔÔhe. 3. AdhimuttipadÈni (SÊ) 4. DÊ 1. 38 piÔÔhe. 5. Viceyya (SÊ) 6. Khu 1. 362 piÔÔhe. 7. Khu 1. 414; Khu 7. 216 piÔÔhesu. 8. SaccÈni (SÊ) 9. Khu 1. 416 piÔÔhe. 10. Ma 1. 10 piÔÔhe.


kÈraÓaÑ. PÈpamittopi diÔÔhiÔÔhÈnanti pÈpamittassa diÔÔhÈnugati-Èpajjanena diÔÔhi-uppattito “bÈhiraÑ bhikkhave a~ganti karitvÈ na aÒÒaÑ eka~gampi samanupassÈmi, yaÑ evaÑ mahato anatthÈya saÑvattati. YathayidaÑ bhikkhave pÈpamittatÈ”ti1 vacanato ca pÈpamitto diÔÔhÊnaÑ kÈraÓaÑ. Paratopi ghoso diÔÔhiÔÔhÈnanti durakkhÈtadhammassavanena diÔÔhi-uppattito “dveme bhikkhave het| dve paccayÈ micchÈdiÔÔhiyÈ uppÈdÈya parato ca ghoso ayoniso ca manasikÈro”ti2 vacanato ca parato ghoso micchÈdiÔÔhikato micchÈdiÔÔhipaÔisaÒÒuttakathÈ diÔÔhÊnaÑ kÈraÓaÑ.

IdÈni diÔÔhiÔÔhÈnanti padassa atthaÑ vivaranto khandhÈ hetu khandhÈ paccayoti-ÈdimÈha. KhandhÈ eva diÔÔhÊnaÑ upÈdÈya, janakahetu ceva upatthambhakapaccayo cÈti attho. SamuÔÔhÈnaÔÔhenÈti samuÔÔhahanti uppajjanti etenÈti samuÔÔhÈnaÑ, kÈraÓanti attho. Tena samuÔÔhÈnaÔÔhena, diÔÔhikÈraÓabhÈvenÈti attho. 125. IdÈni kiccabhedena diÔÔhibhedaÑ dassento katamÈni aÔÔhÈrasa diÔÔhipariyuÔÔhÈnÈnÊti-ÈdimÈha. Tattha yÈ diÔÔhÊti idÈni vuccamÈnÈnaÑ aÔÔhÈrasannaÑ padÈnaÑ sÈdhÈraÓaÑ m|lapadaÑ. YÈ diÔÔhi, tadeva diÔÔhigataÑ, yÈ diÔÔhi, tadeva diÔÔhigahananti sabbehi sambandho kÈtabbo. AyÈthÈvadassanaÔÔhena diÔÔhi, tadeva diÔÔhÊsu gataÑ dassanaÑ dvÈsaÔÔhidiÔÔhi-antogadhattÈti diÔÔhigataÑ. HeÔÔhÈpissa attho vuttoyeva. DvinnaÑ antÈnaÑ ekantagatattÈpi diÔÔhigataÑ. SÈ eva diÔÔhi duratikkamanaÔÔhena diÔÔhigahanaÑ tiÓagahanavanagahanapabbatagahanÈni viya. SÈsa~kasappaÔibhayaÔÔhena diÔÔhikantÈraÑ corakantÈravÈÄakantÈranirudakakantÈradubbhikkhakantÈrÈ viya. Dhammasa~gaÓiyaÑ3 “diÔÔhikantÈro”ti sakali~geneva ÈgataÑ. SammÈdiÔÔhiyÈ vinivijjhanaÔÔhena paÔilomaÔÔhena4 ca diÔÔhivis|kaÑ. MicchÈdassanaÑ hi uppajjamÈnaÑ sammÈdassanaÑ vinivijjhati ceva vilometi ca. Dhammasa~gaÓiyaÑ3 “diÔÔhivis|kÈyikan”ti ÈgataÑ. KadÈci sassatassa, kadÈci ucchedassa gahaÓato diÔÔhiyÈ vir|paÑ phanditanti diÔÔhivipphanditaÑ. DiÔÔhigatiko hi ekasmiÑ patiÔÔhÈtuÑ na sakkoti, kadÈci sassataÑ anussarati, kadÈci ucchedaÑ. DiÔÔhiyeva anatthe saÑyojetÊti diÔÔhisaÒÒojanaÑ. DiÔÔhiyeva antotudanaÔÔhena dunnÊharaÓÊyaÔÔhena ca sallanti ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 17 piÔÔhe. 2. AÑ 1. 86 piÔÔhe. 3. Abhi 1. 94, 222 piÔÔhesu. 4. PaÔilomanaÔÔhena (Ka)

KhuddakanikÈya 46

diÔÔhisallaÑ. DiÔÔhiyeva pÊÄÈkaraÓaÔÔhena sambÈdhoti1 diÔÔhisambÈdho. DiÔÔhiyeva mokkhÈvaraÓaÔÔhena palibodhoti diÔÔhipalibodho. DiÔÔhiyeva dummocanÊyaÔÔhena bandhananti diÔÔhibandhanaÑ. DiÔÔhiyeva duruttaraÔÔhena papÈtoti diÔÔhipapÈto. DiÔÔhiyeva thÈmagataÔÔhena anusayoti diÔÔhÈnusayo. DiÔÔhiyeva attÈnaÑ santÈpetÊti diÔÔhisantÈpo. DiÔÔhiyeva attÈnaÑ anudahatÊti diÔÔhipariÄÈho. DiÔÔhiyeva kilesakÈyaÑ ganthetÊti diÔÔhigantho. DiÔÔhiyeva bhusaÑ ÈdiyatÊti diÔÔhupÈdÈnaÑ. DiÔÔhiyeva “saccan”ti-Èdivasena abhinivisatÊti diÔÔhÈbhiniveso. DiÔÔhiyeva idaÑ paranti Èmasati, parato vÈ ÈmasatÊti diÔÔhiparÈmÈso. 126. IdÈni rÈsivasena soÄasa diÔÔhiyo uddisanto katamÈ soÄasadiÔÔhiyoti-ÈdimÈha. Tattha sukhasomanassasa~khÈte assÈde diÔÔhi assÈdadiÔÔhi. AttÈnaÑ anugatÈ diÔÔhi attÈnudiÔÔhi. NatthÊti pavattattÈ viparÊtÈ diÔÔhi micchÈdiÔÔhi. Sati kÈye diÔÔhi, santÊ vÈ kÈye diÔÔhi sakkÈyadiÔÔhi. KÈyoti cettha khandhapaÒcakaÑ, khandhapaÒcakasa~khÈto sakkÈyo vatthu patiÔÔhÈ etissÈti sattÈyavatthukÈ. Sassatanti pavattÈ diÔÔhi sassatadiÔÔhi. Ucchedoti pavattÈ diÔÔhi ucchedadiÔÔhi. SassatÈdi-antaÑ gaÓhÈtÊti antaggÈhikÈ, antaggÈho vÈ assÈ atthÊti antaggÈhikÈ. AtÊtasa~khÈtaÑ pubbantaÑ anugatÈ diÔÔhi pubbantÈnudiÔÔhi. AnÈgatasa~khÈtaÑ aparantaÑ anugatÈ diÔÔhi aparantÈnudiÔÔhi. Anatthe saÑyojetÊti saÒÒojanikÈ. Aha~kÈravasena ahanti uppannena mÈnena diÔÔhiyÈ m|labh|tena vinibandhÈ ghaÔitÈ uppÈditÈ diÔÔhi ahanti mÈnavinibandhÈ diÔÔhi. TathÈ mama~kÈravasena mamanti uppannena mÈnena vinibandhÈ diÔÔhi mamanti mÈnavinibandhÈ diÔÔhi. Attano vadanaÑ kathanaÑ attavÈdo, tena paÔisaÒÒuttÈ baddhÈ diÔÔhi attavÈdapaÔisaÑyuttÈ diÔÔhi. AttÈnaÑ lokoti vadanaÑ kathanaÑ lokavÈdo, tena paÔisaÒÒuttÈ diÔÔhi lokavÈdapaÔisaÑyuttÈ diÔÔhi. Bhavo vuccati sassataÑ, sassatavasena uppajjanadiÔÔhi bhavadiÔÔhi. Vibhavo vuccati ucchedo, ucchedavasena uppajjanadiÔÔhi vibhavadiÔÔhi. 127-128. IdÈni tÊÓi sataÑ diÔÔhÈbhinivese niddisitukÈmo katame tÊÓi sataÑ diÔÔhÈbhinivesÈti pucchitvÈ te avissajjetvÈva visuÑ visuÑ abhinivesavissajjaneneva te vissajjetukÈmo assÈdadiÔÔhiyÈ _________________________________________________________ 1. ThÈmagataÔÔhena anusambÈdhoti (SÊ)


katihÈkÈrehi abhiniveso hotÊti-ÈdinÈ nayena soÄasannaÑ diÔÔhÊnaÑ abhinivesÈkÈragaÓanaÑ1 pucchitvÈ puna assÈdadiÔÔhiyÈ paÒcatiÑsÈya ÈkÈrehi abhiniveso hotÊti tÈsaÑ soÄasannaÑ diÔÔhÊnaÑ abhinivesÈkÈragaÓanaÑ vissajjetvÈ puna tÈni gaÓanÈni vissajjento assÈdadiÔÔhiyÈ katamehi paÒcatiÑsÈya ÈkÈrehi abhiniveso hotÊti-ÈdimÈha. Tattha r|paÑ paÔiccÈti r|pakkhandhaÑ paÔicca. Uppajjati sukhaÑ somanassanti “ayaÑ me kÈyo Êdiso”ti r|pasampadaÑ nissÈya gehasitaÑ rÈgasampayuttaÑ sukhaÑ somanassaÑ uppajjati. HeÔÔhÈ vuttenaÔÔhena sukhaÒca somanassaÒca. TaÑyeva r|passa assÈdoti r|panissayo assÈdo. TaÑ hi sukhaÑ taÓhÈvasena assÈdÊyati upabhuÒjÊyatÊti assÈdo. AbhinivesaparÈmÈso diÔÔhÊti so assÈdo sassatoti vÈ ucchijjissatÊti vÈ sassataÑ vÈ ucchijjamÈnaÑ vÈ attÈnaÑ sukhitaÑ karotÊti vÈ abhinivesaparÈmÈso hoti. TasmÈ yÈ ca diÔÔhi yo ca assÈdoti assÈdassa diÔÔhibhÈvÈbhÈvepi assÈdaÑ vinÈ sÈ diÔÔhi na hotÊti katvÈ ubhayampi samuccitaÑ. AssÈdadiÔÔhÊti assÈde pavattÈ diÔÔhÊti vuttaÑ hoti.

IdÈni nÈnÈsuttehi saÑsandetvÈ micchÈdiÔÔhiÑ micchÈdiÔÔhikaÒca garahitukÈmo assÈdadiÔÔhimicchÈdiÔÔhÊti-ÈdimÈha. Tattha diÔÔhivipattÊti sammÈdiÔÔhivinÈsakamicchÈdiÔÔhisa~khÈtadiÔÔhiyÈ vipatti. DiÔÔhivipannoti vipannÈ vinaÔÔhÈ sammÈdiÔÔhi assÈti diÔÔhivipanno, vipannadiÔÔhÊti vuttaÑ hoti. MicchÈdiÔÔhiyÈ vÈ vipanno vinaÔÔhoti diÔÔhivipanno. Na sevitabbo upasa~kamanena. Na bhajitabbo cittena. Na payirupÈsitabbo upasa~kamitvÈ nisÊdanena. TaÑ kissa het|ti “taÑ sevanÈdikaÑ kena kÈraÓena na kÈtabban”ti tassa kÈraÓapucchÈ. DiÔÔhi hissa pÈpikÈti kÈraÓavissajjanaÑ. YasmÈ assa puggalassa diÔÔhi pÈpikÈ, tasmÈ taÑ sevanÈdikaÑ na kÈtabbanti attho. DiÔÔhiyÈ rÈgoti “sundarÈ me diÔÔhÊ”ti diÔÔhiÑ Èrabbha diÔÔhiyÈ uppajjanarÈgo. DiÔÔhirÈgarattoti tena diÔÔhirÈgena ra~gena rattaÑ vatthaÑ viya ratto. Na mahapphalanti vipÈkaphalena. Na mahÈnisaÑsanti nissandaphalena.

PurisapuggalassÈti purisasa~khÈtassa puggalassa. LokiyavohÈrena hi puri vuccati sarÊraÑ, tasmiÑ purismiÑ seti pavattatÊti puriso, puÑ ______________________________________________________________ 1. ...gahaÓaÑ (SÊ)

KhuddakanikÈya 48

vuccati nirayo, taÑ puÑ galati gacchatÊti puggalo. Yebhuyyena hi sattÈ sugatito cutÈ duggatiyaÑyeva nibbattanti. TaÑ kissa het|ti taÑ na mahapphalattaÑ kena kÈraÓena hoti. DiÔÔhi hissa pÈpikÈti yasmÈ assa puggalassa diÔÔhi pÈpikÈ, tasmÈ na mahapphalaÑ hotÊti attho. Dveva gatiyoti paÒcasu gatÊsu dveva gatiyo. VipajjamÈnÈya diÔÔhiyÈ nirayo. SampajjamÈnÈya tiracchÈnayoni. YaÒceva kÈyakammanti sakali~gadhÈraÓapaÔipadÈnuyoga-abhivÈdanapaccuÔÔhÈna-aÒjalikammÈdi kÈyakammaÑ. YaÒca vacÊkammanti sakasamayapariyÈpuÓanasajjhÈyana-desanÈsamÈdapanÈdi vacÊkammaÑ. YaÒca manokammanti idhalokacintÈpaÔisaÑyuttaÒca paralokacintÈpaÔisaÑyuttaÒca katÈkatacintÈpaÔisaÑyuttaÒca manokammaÑ. TiÓakaÔÔhadhaÒÒabÊjesu sattadiÔÔhissa1 dÈnÈnuppadÈnapaÔiggahaÓaparibhogesu ca kÈyavacÊmanokammÈni. YathÈdiÔÔhÊti yÈ ayaÑ diÔÔhi, tassÈnur|paÑ. Samattanti paripuÓÓaÑ. SamÈdinnanti gahitaÑ.

AÔÔhakathÈyaÑ pana vuttaÑ–tadetaÑ yathÈdiÔÔhiyaÑ ÔhitakÈyakammaÑ diÔÔhisahajÈtakÈyakammaÑ diÔÔhÈnulomikakÈyakammanti tividhaÑ hoti. Tattha “pÈÓaÑ hanato adinnaÑ Èdiyato micchÈcarato natthi tatonidÈnaÑ pÈpaÑ, natthi pÈpassa Ègamo”ti yaÑ evaÑ diÔÔhikassa sato pÈÓÈtipÈta-adinnÈdÈnamicchÈcÈrasa~khÈtaÑ kÈyakammaÑ, idaÑ yathÈdiÔÔhiyaÑ ÔhitakÈyakammaÑ nÈma. “PÈÓaÑ hanato adinnaÑ Èdiyato micchÈcarato natthi tato nidÈnaÑ pÈpaÑ, natthi pÈpassa Ègamo”ti yaÑ imÈya diÔÔhiyÈ iminÈ dassanena sahajÈtaÑ kÈyakammaÑ, idaÑ diÔÔhisahajÈtakÈyakammaÑ nÈma. Tadeva pana samattaÑ samÈdinnaÑ gahitaÑ parÈmaÔÔhaÑ diÔÔhÈnulomikakÈyakammaÑ nÈma. VacÊkammamanokammesupi eseva nayo. Ettha pana musÈ bhaÓato pisuÓaÑ bhaÓato pharusaÑ bhaÓato samphaÑ palapato abhijjhÈluno byÈpannacittassa micchÈdiÔÔhikassa sato natthi tatonidÈnaÑ pÈpaÑ, natthi pÈvassa Ègamoti yojanÈ kÈtabbÈ. Li~gadhÈraÓÈdipariyÈpuÓanÈdilokacintÈdivasena vuttanayo cettha sundaro.

CetanÈdÊsu diÔÔhisahajÈtÈ cetanÈ cetanÈ nÈma. DiÔÔhisahajÈtÈ patthanÈ patthanÈ nÈma. CetanÈpatthanÈnaÑ vasena cittaÔÔhapanÈ paÓidhi nÈma. Tehi pana cetanÈdÊhi sampayuttÈ phassÈdayo sa~khÈrakkhandhapariyÈpannÈ ______________________________________________________________ 1. SattadiÔÔhi (SÊ) 2. DiÔÔhisahagatÈ (Ka)


dhammÈ sa~khÈrÈ nÈma. AniÔÔhÈyÈti-ÈdÊhi dukkhameva vuttaÑ. DukkhaÑ hi sukhakÈmehi sattehi na esitattÈ aniÔÔhaÑ. AppiyattÈ akantaÑ. Manassa avaÉÉhanato, manasi avisappanato ca amanÈpaÑ. ŒyatiÑ abhaddatÈya ahitaÑ. PÊÄanato dukkhanti. TaÑ kissa het|ti taÑ evaÑ saÑvattanaÑ kena kÈraÓena hotÊti attho. IdÈnissa kÈraÓaÑ diÔÔhi hissa pÈpikÈti. YasmÈ tassa puggalassa diÔÔhi pÈpikÈ lÈmakÈ, tasmÈ evaÑ saÑvattatÊti attho. AllÈya pathaviyÈ nikkhittanti udakena tintÈya bh|miyÈ ropitaÑ. PathavÊrasaÑ Èporasanti tasmiÑ tasmiÑ ÔhÈne pathaviyÈ ca sampadaÑ Èpassa ca sampadaÑ. BÊjanikkhittaÔÔhÈne hi na sabbÈ pathavÊ na sabbo Èpo ca bÊjaÑ phalaÑ gaÓhÈpeti. Yo pana tesaÑ padeso bÊjaÑ phusati, soyeva bÊjaÑ phalaÑ gaÓhÈpeti. TasmÈ bÊjaposanÈya paccayabh|toyeva so padeso pathavÊraso Èporasoti veditabbo. Rasasaddassa hi sampatti ca attho. YathÈha “kiccasampatti-atthena raso nÈma pavuccatÊ”ti. Loke ca “suraso gandhabbo”ti vutte susampanno gandhabboti attho ÒÈyati. UpÈdiyatÊti gaÓhÈti. Yo hi padeso paccayo hoti, taÑ paccayaÑ labhamÈnaÑ bÊjaÑ taÑ gaÓhÈti nÈma. SabbaÑ tanti sabbaÑ taÑ rasajÈtaÑ. TittakattÈyÈti so pathavÊraso Èporaso ca atittako samÈnopi tittakaÑ bÊjaÑ nissÈya nimbarukkhÈdÊnaÑ tesaÑ phalÈnaÒca tittakabhÈvÈya saÑvattati. KaÔukattÈyÈti idaÑ purimasseva vevacanaÑ.

“VaÓÓagandharas|peto, ambo’yaÑ ahuvÈ pure. Tameva p|jaÑ labhamÈno, kenambo kaÔukapphalo”ti1–

ÈgataÔÔhÈne viya hi idhÈpi tittakameva appiyaÔÔhena kaÔukanti veditabbaÑ. AsÈtattÈyÈti amadhurabhÈvÈya. AsÈduttÈyÈtipi pÈÔho, asÈdubhÈvÈyÈti attho. SÈd|ti hi madhuraÑ. BÊjaÑ hissÈti assa nimbÈdikassa bÊjaÑ. Evamevanti evaÑ evaÑ. YasmÈ sukhÈ vedanÈ paramo assÈdo, tasmÈ micchÈdiÔÔhiyÈ dukkhavedanÈvasena ÈdÊnavo dassitoti. Puna aÔÔhÈrasabhedena diÔÔhiyÈ ÈdÊnavaÑ dassetuÑ assÈdadiÔÔhi micchÈdiÔÔhÊti-ÈdimÈha. TaÑ vuttatthameva. Imehi aÔÔhÈrasahi ÈkÈrehi pariyuÔÔhitacittassa saÒÒogoti diÔÔhiyÈ eva saÑsÈre bandhanaÑ dasseti. ______________________________________________________________ 1. Khu 5. 48 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 50

129. YasmÈ pana diÔÔhibh|tÈnipi saÒÒojanÈni atthi adiÔÔhibh|tÈnipi, tasmÈ taÑ pabhedaÑ dassento atthi saÒÒo janÈni cevÈti-ÈdimÈha. Tattha yasmÈ kÈmarÈgasaÒÒojanasseva anunayasaÒÒojananti ÈgataÔÔhÈnampi atthi, tasmÈ anunayasaÒÒojananti vuttaÑ. KÈmarÈgabhÈvaÑ appatvÈ pavattaÑ lobhaÑ sandhÈya etaÑ vuttanti veditabbaÑ. SesakhandhÈyatanÈdim|lakesupi vÈresu iminÈva nayena attho veditabbo. VedanÈparamattÈ ca assÈdassa vedanÈpariyosÈnÈ eva desanÈ katÈ. SaÒÒÈdayo na gahitÈ. Imehi paÒcatiÑsÈya ÈkÈrehÊti paÒcakkhandhÈ ajjhattikÈyatanÈdÊni paÒca chakkÈni cÈti imÈni paÒcatiÑsa vatth|ni nissÈya uppanna-assÈdÈrammaÓavasena paÒcatiÑsÈya ÈkÈrehi.

AssÈdadiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. AttÈnudiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ

130. AttÈnudiÔÔhiyaÑ assutavÈ puthujjanoti ÈgamÈdhigamÈbhÈvÈ Òeyyo assutavÈ iti. Yassa hi khandhadhÈtu-ÈyatanasaccapaccayÈkÈra-satipaÔÔhÈnÈdÊsu uggahaparipucchÈvinicchayavirahitattÈ attÈnudiÔÔhipaÔisedhakaro neva Ègamo, paÔipattiyÈ adhigantabbassa anadhigatattÈ na ca adhigamo atthi, so ÈgamÈdhigamÈnaÑ abhÈvÈ Òeyyo assutavÈ iti. Sutanti hi BuddhavacanÈgamo ca sutaphalattÈ hetuvohÈravasena adhigamo ca, taÑ sutaÑ assa atthÊti sutavÈ, na sutavÈ assutavÈ. SvÈyaÑ–

Puth|naÑ jananÈdÊhi, kÈraÓehi puthujjano. PuthujjanantogadhattÈ, puthuvÈyaÑ jano iti.

So hi puth|naÑ nÈnappakÈrÈnaÑ kilesÈdÊnaÑ jananÈdÊhi kÈraÓehi puthujjano. YathÈha–“puthu kilese janentÊti puthujjanÈ, puthu avihatasakkÈyadiÔÔhikÈti puthujjanÈ, puthu SatthÈrÈnaÑ mukhullokikÈti puthujjanÈ, puthu sabbagatÊhi1 avuÔÔhitÈti puthujjanÈ, puthu nÈnÈbhisa~khÈre abhisa~kharontÊti puthujjanÈ, puthu nÈnÈ-oghehi vuyhantÊti puthujjanÈ, ______________________________________________________________ 1. NÈnÈgatÊhi (SÊ)


puthu nÈnÈsantÈpehi santappentÊti puthujjanÈ, puthu nÈnÈpariÄÈhehi paridayhantÊti puthujjanÈ, puthu paÒcasu kÈmaguÓesu rattÈ giddhÈ gadhitÈ mucchitÈ ajjhosannÈ1 laggÈ laggitÈ palibuddhÈti puthujjanÈ, puthu paÒcahi nÊvaraÓehi ÈvutÈ nivutÈ ovutÈ pihitÈ paÔicchannÈ paÔikujjitÈti puthujjanÈ”ti2. Puth|naÑ vÈ gaÓanapathamatÊtÈnaÑ ariyadhammaparammukhÈnaÑ nÊcadhammasamudÈcÈrÈnaÑ janÈnaÑ antogadhattÈpi puthujjanÈ, puthu vÈ ayaÑ, visuÑyeva sa~khaÑ gato visaÑsaÔÔho sÊlasutÈdiguÓayuttehi ariyehi janotipi puthujjano. Evametehi “assutavÈ puthujjano”ti dvÊhi padehi ye te–

“Duve puthujjanÈ vuttÈ, BuddhenÈdiccabandhunÈ. Andho puthujjano eko, kalyÈÓeko puthujjano”ti–

dve puthujjanÈ vuttÈ, tesu andhaputhujjano vutto hotÊti veditabbo.

AriyÈnaÑ adassÈvÊti-ÈdÊsu ariyÈti ÈrakattÈ kilesehi, anaye na iriyanato, aye ca iriyanato, sadevakena ca lokena araÓÊyato BuddhÈ ca PaccekabuddhÈ ca BuddhasÈvakÈ ca vuccanti, BuddhÈ eva vÈ idha ariyÈ. YathÈha “sadevake bhikkhave loke -pa- TathÈgato ariyoti vuccatÊ”ti3.

SappurisÈti ettha pana PaccekabuddhÈ TathÈgatasÈvakÈ ca “sappurisÈ”ti veditabbÈ. Te hi lokuttaraguÓayogena sobhanÈ purisÈti sappurisÈ. Sabbeyeva vÈ ete dvedhÈpi vuttÈ. BuddhÈpi hi ariyÈ ca sappurisÈ ca PaccekabuddhÈ BuddhasÈvakÈpi. YathÈha–

“Yo ve kataÒÒ| katavedi dhÊro, KalyÈÓamitto daÄhabhatti ca hoti. Dukhitassa sakkacca karoti kiccaÑ, TathÈvidhaÑ sappurisaÑ vadantÊ”ti4.

Ettha hi “kataÒÒ| katavedi dhÊro”ti paccekasambuddho vutto, “kalyÈÓamitto daÄhabhatti cÈ”ti BuddhasÈvako, “dukhitassa sakkacca karoti kiccan”ti SammÈsambuddhoti. IdÈni yo tesaÑ ariyÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. AjjhopannÈ (SÊ) 2. Khu 7. 192 piÔÔhe. 3. SaÑ 3. 381 piÔÔhe. 4. Khu 6. 10 JÈtake.

KhuddakanikÈya 52

adassanasÊlo, na ca dassane sÈdhukÈrÊ, so “ariyÈnaÑ adassÈvÊ”ti veditabbo. So ca cakkhunÈ adassÈvÊ ÒÈÓena adassÈvÊti duvidho. Tesu ÒÈÓena adassÈvÊ idhÈdhippeto. MaÑsacakkhunÈ hi dibbacakkhunÈ vÈ ariyÈ diÔÔhÈpi adiÔÔhÈva honti tesaÑ cakkh|naÑ vaÓÓamattagahaÓato na ariyabhÈvagocarato. SoÓasi~gÈlÈdayopi hi cakkhunÈ ariye passanti, na ca te ariyÈnaÑ dassÈvino, tasmÈ cakkhunÈ dassanaÑ na dassanaÑ, ÒÈÓena dassanameva dassanaÑ. YathÈha “kiÑ te Vakkali iminÈ p|tikÈyena diÔÔhena, yo kho Vakkali dhammaÑ passati, so maÑ passatÊ”ti1. TasmÈ cakkhunÈ passantopi ÒÈÓena ariyehi diÔÔhaÑ aniccÈdilakkhaÓaÑ apassanto ariyÈdhigataÒca dhammaÑ anadhigacchanto ariyakaradhammÈnaÑ ariyabhÈvassa ca adiÔÔhattÈ “ariyÈnaÑ adassÈvÊ”ti veditabbo.

Ariyadhammassa akovidoti satipaÔÔhÈnÈdibhede ariyadhamme akusalo. Ariyadhamme avinÊtoti ettha pana–

Duvidho vinayo nÈma, ekamekettha paÒcadhÈ. AbhÈvato tassa ayaÑ, “avinÊto”ti vuccati.

AyaÑ hi saÑvaravinayo pahÈnavinayoti duvidho vinayo. Ettha ca duvidhepi vinaye ekameko vinayo paÒcadhÈ bhijjati. SaÑvaravinayopi hi sÊlasaÑvaro satisaÑvaro ÒÈÓasaÑvaro khantisaÑvaro vÊriyasaÑvaroti paÒcavidho. PahÈnavinayopi tada~gappahÈnaÑ vikkhambhanappahÈnaÑ samucchedappahÈnaÑ paÔippassaddhippahÈnaÑ nissaraÓappahÈnanti paÒcavidho.

Tattha “iminÈ pÈtimokkhasaÑvarena upeto hoti samupeto”ti2 ayaÑ sÊlasaÑvaro. “Rakkhati cakkhundriyaÑ cakkhundriye saÑvaraÑ ÈpajjatÊ”ti3 ayaÑ satisaÑvaro.

“YÈni sotÈni lokasmiÑ, (AjitÈti BhagavÈ) Sati tesaÑ nivÈraÓaÑ. SotÈnaÑ saÑvaraÑ br|mi, PaÒÒÈyete pidhÊyare”ti4– ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 98 piÔÔhe. 2. Abhi 2. 255 piÔÔhe. 3. DÊ 1. 66; Ma 1. 238; SaÑ 2. 384; AÑ 1. 111 piÔÔhÈdÊsu. 4. Khu 1. 434; Khu 8. 30 piÔÔhesu.


ayaÑ ÒÈÓasaÑvaro. “Khamo hoti sÊtassa uÓhassÈ”ti1 ayaÑ khantisaÑvaro. “UppannaÑ kÈmavitakkaÑ nÈdhivÈsetÊ”ti2 ayaÑ vÊriyasaÑvaro. Sabbopi cÈyaÑ saÑvaro yathÈsakaÑ saÑvaritabbÈnaÑ vinetabbÈnaÒca kÈyaduccaritÈdÊnaÑ saÑvaraÓato “saÑvaro”, vinayanato “vinayo”ti vuccati. EvaÑ tÈva saÑvaravinayo paÒcadhÈ bhijjatÊti veditabbo.

TathÈ yaÑ nÈmar|paparicchedÈdÊsu vipassanÈÒÈÓesu paÔipakkhabhÈvato dÊpÈlokena viya tamassa tena tena vipassanÈÒÈÓena tassa tassa anatthassa3 pahÈnaÑ, seyyathidaÑ–nÈmar|pavavatthÈnena sakkÈyadiÔÔhiyÈ, paccayapariggahena ahetuvisamahetudiÔÔhÊnaÑ, ka~khÈvitaraÓena kathaÑkathÊbhÈvassa, kalÈpasammasanena “ahaÑ mamÈ”ti gÈtassa, maggÈmaggavavatthÈnena amagge maggasaÒÒÈya, udayadassanena ucchedadiÔÔhiyÈ, vayadassanena sassatadiÔÔhiyÈ, bhayadassanena sabhaye abhayasaÒÒÈya, ÈdÊnavadassanena assÈdasaÒÒÈya, nibbidÈnupassanena abhiratisaÒÒÈya, muÒcitukamyatÈÒÈÓena amuÒcitukamyatÈya, upekkhÈÒÈÓena anupekkhÈya, anulomaÒÈÓena dhammaÔÔhitiyaÑ nibbÈne ca paÔilomabhÈvassa, gotrabhunÈ sa~khÈranimittagÈhassa pahÈnaÑ, etaÑ tada~gappahÈnaÑ nÈma.

YaÑ pana upacÈrappanÈbhedena samÈdhinÈ pavattibhÈvanivÈraÓato ghaÔappahÈrena viya udakapiÔÔhe sevÈlassa tesaÑ tesaÑ nÊvaraÓÈdidhammÈnaÑ pahÈnaÑ, idaÑ vikkhambhanappahÈnaÑ nÈma. YaÑ catunnaÑ ariyamaggÈnaÑ bhÈvitattÈ taÑtaÑmaggavato attano santÈne “diÔÔhigatÈnaÑ pahÈnÈyÈ”ti-ÈdinÈ4 nayena vuttassa samudayapakkhikassa kilesaggaÓassa accanta-appavattibhÈvena pahÈnaÑ, idaÑ samucchedappahÈnaÑ nÈma. YaÑ pana phalakkhaÓe paÔippassaddhattaÑ kilesÈnaÑ, idaÑ paÔippassaddhippahÈnaÑ nÈma. YaÑ sabbasa~khatanissaÔattÈ pahÊnasabbasa~khataÑ nibbÈnaÑ, idaÑ nissaraÓappahÈnaÑ nÈma. Sabbampi cetaÑ pahÈnaÑ yasmÈ cÈgaÔÔhena pahÈnaÑ, vinayanaÔÔhena vinayo, tasmÈ “pahÈnavinayo”ti vuccati, taÑtaÑpahÈnavato vÈ tassa tassa vinayassa sambhavatopetaÑ “pahÈnavinayo”ti vuccati. EvaÑ pahÈnavinayopi paÒcadhÈ bhijjatÊti veditabbo. ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 13; AÑ 2. 433; AÑ 3. 341 piÔÔhesu. 2. Ma 1. 14; AÑ 2. 432; AÑ 3. 342 piÔÔhesu. 3. A~gassa (SÊ) 4. Abhi 1. 72; Abhi 2. 276 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 54

EvamayaÑ sa~khepato duvidho, pabhedato ca dasavidho vinayo bhinnasaÑvarattÈ pahÈtabbassa ca appahÊnattÈ yasmÈ etassa assutavato puthujjanassa natthi, tasmÈ abhÈvato tassa ayaÑ “avinÊto”ti vuccatÊti. Esa nayo sappurisÈnaÑ adassÈvÊ sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinÊtoti etthÈpi. NinnÈnÈkÈraÓaÒhi etaÑ atthato. YathÈha “yeva te ariyÈ, teva te sappurisÈ. Yeva te sappurisÈ, teva te ariyÈ. Yeva so ariyÈnaÑ dhammo, sova so sappurisÈnaÑ dhammo. Yova so sappurisÈnaÑ dhammo, sova so ariyÈnaÑ dhammo. Yeva te ariyavinayÈ, teva te sappurisavinayÈ. Yeva te sappurisavinayÈ, teva te ariyavinayÈ. Ariyeti vÈ sappuriseti vÈ, ariyadhammeti vÈ sappurisadhammeti vÈ, ariyavinayeti vÈ sappurisavinayeti vÈ esese eke ekaÔÔhe same samabhÈge tajjÈte taÒÒevÈ”ti.

KasmÈ pana thero attÈnudiÔÔhiyÈ katamehi vÊsatiyÈ ÈkÈrehi abhiniveso hotÊti pucchitvÈ taÑ avissajjetvÈva “idha assutavÈ puthujjano”ti evaÑ puthujjanaÑ niddisÊti? PuggalÈdhiÔÔhÈnÈya desanÈya taÑ atthaÑ ÈvikÈtuÑ paÔhamaÑ puthujjanaÑ niddisÊti veditabbaÑ. 131. EvaÑ puthujjanaÑ niddisitvÈ idÈni abhinivesuddesaÑ dassento r|paÑ attato samanupassatÊti-ÈdimÈha. Tattha r|paÑ attato samanupassatÊti r|pakkhandhaÑ kasiÓar|paÒca “attÈ”ti diÔÔhipassanÈya samanupassati. Niddese panassa r|pakkhandhe abhiniveso paÒcakkhandhÈdhikÈrattÈ pÈkaÔoti taÑ avatvÈ kasiÓar|pameva “r|pan”ti sÈmaÒÒavasena vuttanti veditabbaÑ. R|pavantaÑ vÈ attÈnanti ar|paÑ “attÈ”ti gahetvÈ taÑ attÈnaÑ r|pavantaÑ samanupassati. Attani vÈ r|panti ar|pameva “attÈ”ti gahetvÈ tasmiÑ attani r|paÑ samanupassati. R|pasmiÑ vÈ attÈnanti ar|pameva “attÈ”ti gahetvÈ taÑ attÈnaÑ r|pasmiÑ samanupassati.

Tattha r|paÑ attato samanupassatÊti suddhar|pameva “attÈ”ti kathitaÑ. R|pavantaÑ vÈ attÈnaÑ, attani vÈ r|paÑ, r|pasmiÑ vÈ attÈnaÑ, vedanaÑ attato samanupassati, saÒÒaÑ, sa~khÈre, viÒÒÈÓaÑ attato samanupassatÊti imesu sattasu ÔhÈnesu ar|paÑ “attÈ”ti kathitaÑ. VedanÈvantaÑ vÈ attÈnaÑ, attani vÈ vedanaÑ, vedanÈya vÈ attÈnanti evaÑ cat|su khandhesu tiÓÓaÑ


tiÓÓaÑ vasena dvÈdasasu ÔhÈnesu r|pÈr|pamissako atthÈ kathito. TÈ pana vÊsatipi diÔÔhiyo maggÈvaraÓÈ, na saggÈvaraÓÈ, sotÈpattimaggavajjhÈ.

IdÈni taÑ niddisanto kathaÑ r|panti-ÈdimÈha. Tattha pathavÊkasiÓanti pathavÊmaÓÉalaÑ nissÈya1 uppÈditaÑ paÔibhÈganimittasa~khÈtaÑ sakalapharaÓavasena pathavÊkasiÓaÑ. Ahanti attÈnameva sandhÈya gaÓhÈti. Attanti attÈnaÑ. Advayanti ekameva. TelappadÊpassÈti telayuttassa padÊpassa. JhÈyatoti jalato. YÈ acci, so vaÓÓoti-Èdi acciÑ muÒcitvÈ vaÓÓassa abhÈvato vuttaÑ. YÈ ca diÔÔhi yaÒca vatth|ti tadubhayaÑ ekato katvÈ r|pavatthukÈ attÈnudiÔÔhi vuccatÊti attho.

ŒpokasiÓÈdÊni ÈpÈdÊni nissÈya uppÈditakasiÓanimittÈneva. ParicchinnÈkÈsakasiÓaÑ pana r|pajjhÈnassa ÈrammaÓaÑ hontampi ÈkÈsakasiÓanti vuccamÈne ar|pajjhÈnÈrammaÓena kasiÓugghÈÔimÈkÈsena saÑkiÓÓaÑ hotÊti na gahitanti veditabbaÑ. R|pÈdhikÈrattÈ viÒÒÈÓakasiÓaÑ na gatetabbamevÈti. Idhekacco vedanaÑ saÒÒaÑ sa~khÈre viÒÒÈÓaÑ attato samanupassatÊti cattÈro khandhe abhinditvÈ ekato gahaÓavasena vuttaÑ. So hi cittacetasikÈnaÑ visuÑ visuÑ karaÓe asamatthattÈ sabbe ekato katvÈ “attÈ”ti gaÓhÈti. IminÈ r|pena r|pavÈti ettha sarÊrar|pampi kasiÓar|pampi labbhati. ChÈyÈsampannoti chÈyÈya sampanno aviraÄo. TamenÈti ettha ena-saddo nipÈtamattaÑ, tametanti2 vÈ attho. ChÈyÈvÈti vijjamÈnacchÈyo. R|paÑ attÈti aggahitepi r|paÑ amuÒcitvÈ diÔÔhiyÈ uppannattÈ r|pavatthukÈti vuttaÑ.

Attani r|paÑ samanupassatÊti sarÊrar|passa kasiÓar|passa ca cittanissitattÈ tasmiÑ ar|pasamudÈye attani taÑ r|paÑ samanupassati. AyaÑ gandhoti ghÈyitagandhaÑ Èha. ImasmiÑ puppheti pupphanissitattÈ gandhassa evamÈha.

R|pasmiÑ attÈnaÑ samanupassatÊti yattha r|paÑ gacchati, tattha cittaÑ gacchati. TasmÈ r|panissitaÑ cittaÑ gahetvÈ taÑ ar|pasamudÈyaÑ attÈnaÑ tasmiÑ r|pe samanupassati. OÄÈrikattÈ r|passa oÄÈrikÈdhÈraÑ karaÓÉakamÈha. ______________________________________________________________ 1. PathavÊmaÓÉalaÑ, taÑ nissÈya (SÊ) 2. Tanti (SÊ)

KhuddakanikÈya 56

132. Idhekacco cakkhusamphassajaÑ vedananti-ÈdÊsu visuÑ visuÑ vedanÈya diÔÔhigahaÓe asatipi vedanÈti ekaggahaÓena gahite sabbÈsaÑ vedanÈnaÑ antogadhattÈ visuÑ visuÑ gahitÈ eva hontÊti visuÑ visuÑ yojanÈ katÈti veditabbÈ. So hi anubhavanavasena vedanÈya oÄÈrikattÈ vedanaÑyeva “attÈ”ti gaÓhÈti. SaÒÒaÑ sa~khÈre viÒÒÈÓaÑ r|paÑ attato samanupassatÊti saÒÒÈdayo ar|padhamme r|paÒca ekato katvÈ “attÈ”ti samanupassati. Ummattako viya hi puthujjano yathÈ yathÈ upaÔÔhÈti, tathÈ tathÈ gaÓhÈti. 133. CakkhusamphassajaÑ saÒÒanti-ÈdÊsu saÒjÈnanavasena saÒÒÈya pÈkaÔattÈ saÒÒaÑ “attÈ”ti gaÓhÈti. SesaÑ vedanÈya vuttanayena veditabbaÑ. 134. CakkhusamphassajaÑ cetananti-ÈdÊsu sa~khÈrakkhandhapariyÈpannesu dhammesu cetanÈya padhÈnattÈ pÈkaÔattÈ ca cetanÈ eva niddiÔÔhÈ. TÈya itarepi niddiÔÔhÈva honti. So pana cetasikabhÈvavasena pÈkaÔattÈ cetanaÑ “attÈ”ti gaÓhÈti. SesaÑ vuttanayameva. 135. CakkhuviÒÒÈÓanti-ÈdÊsu vijÈnanavasena cittassa pÈkaÔattÈ cittaÑ “attÈ”ti gaÓhÈti. SesametthÈpi vuttanayameva.

3. MicchÈdiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ

136. MicchÈdiÔÔhi heÔÔhÈ vuttatthÈyeva. AyaÑ pana aparo nayo–natthi dinnanti ucchedadiÔÔhikattÈ dÈnaphalaÑ paÔikkhipati. Natthi yiÔÔhanti ettha yiÔÔhanti khuddakayaÒÒo. Hutanti mahÈyaÒÒo. Dvinnampi phalaÑ paÔikkhipati. Natthi sukatadukkaÔÈnaÑ kammÈnaÑ phalaÑ vipÈkoti dÈnaphalassa paÔikkhittattÈ sÊlÈdÊnaÑ puÒÒakammÈnaÑ, pÈÓÈtipÈtÈdÊnaÑ pÈpakammÈnaÑ phalaÑ paÔikkhipati. Natthi ayaÑ lokoti pure katena kammunÈ. Natthi paro lokoti idha katena kammunÈ. Natthi mÈtÈ, natthi pitÈti tesu katakammÈnaÑ phalaÑ paÔikkhipati. Natthi sattÈ opapÈtikÈti kammahetukaÑ upapattiÑ paÔikkhipati. Natthi loke samaÓabrÈhmaÓÈ -pa- pavedentÊti idhalokaparaloke passituÑ abhiÒÒÈpaÔilÈbhÈya paÔipadaÑ paÔikkhipati. Idha PÈÄiyaÑ pana natthi dinnanti vatth|ti natthi dinnanti vuccamÈnaÑ dÈnaÑ, tassÈ diÔÔhiyÈ vatth|ti


attho. EvaÑ vÈdo micchÈti evaÑ natthi dinnanti vÈdo vacanaÑ micchÈ viparÊtoti attho.

4. SakkÈyadiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ

137. SakkÈyadiÔÔhi pana attÈnudiÔÔhiyeva, aÒÒattha ÈgatapariyÈyavacanadassanatthaÑ vuttÈti veditabbÈ.

5. SassatadiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ

138. SakkÈyavatthukÈya sassatadiÔÔhiyÈti kammadhÈrayasamÈso. R|pavantaÑ vÈ attÈnanti-ÈdÊnaÑ pannarasannaÑ vacanÈnaÑ ante samanupassatÊti sambandho kÈtabbo, pÈÔho vÈ. AÒÒathÈ hi na ghaÔÊyatÊti. EvaÑ “r|pavantaÑ vÈ attÈnaÑ samanupassatÊ”ti ekameva dassetvÈ sesÈ cuddasa saÑkhittÈ.

6. UcchedadiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ

139. SakkÈyavatthukÈya ucchedadiÔÔhiyÈ evaÑ “r|paÑ attato samanupassatÊ”ti ekameva dassetvÈ sesÈ catasso saÑkhittÈ.

7. AntaggÈhikÈdiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ

140. AntaggÈhikÈya diÔÔhiyÈ paÔhamavÈre ÈkÈrapucchÈ. Dutiye ÈkÈragahaÓaÑ. Tatiye ÈkÈravissajjanaÑ. Tattha lokoti attÈ. So antoti aÒÒamaÒÒapaÔipakkhesu sassatucchedantesu sassataggÈhe sassatanto, asassataggÈhe ucchedanto. ParittaÑ okÈsanti suppamattaÑ vÈ sarÈvamattaÑ vÈ khuddakaÑ ÔhÈnaÑ. NÊlakato pharatÊti nÊlanti ÈrammaÓaÑ karoti. AyaÑ lokoti attÈnaÑ sandhÈya vuttaÑ. ParivaÔumoti samantato paricchedavÈ. AntasaÒÒÊti antavÈtisaÒÒÊ. Anto assa atthÊti antoti gahetabbaÑ. YaÑ pharatÊti yaÑ kasiÓar|paÑ pharati. TaÑ vatthu ceva loko cÈti taÑ kasiÓar|paÑ ÈrammaÓaÒceva ÈlokiyaÔÔhena loko ca. Yena pharatÊti yena cittena pharati. So attÈ ceva loko cÈti attÈnamapekkhitvÈ pulli~gaÑ kataÑ, taÑ cittaÑ attÈ ceva ÈlokanaÔÔhena loko cÈti vuttaÑ hoti. AntavÈti anto. OkÈsakato pharatÊti ÈlokakasiÓavasena

KhuddakanikÈya 58

tejokasiÓavasena odÈtakasiÓavasena vÈ obhÈsoti pharati. NÊlÈdÊnaÑ paÒcannaÑ pabhassarakasiÓÈnaÑyeva gahitattÈ pathavÊ-ÈpovÈyokasiÓavasena attÈbhiniveso na hotÊti gahetabbaÑ.

VipulaÑ okÈsanti khalamaÓÉalamattÈdivasena mahantaÑ ÔhÈnaÑ. AnantavÈti vuddha-anantavÈ. Apariyantoti vuddha-apariyanto. AnantasaÒÒÊti anantotisaÒÒÊ. TaÑ jÊvanti so jÊvo. Li~gavipallÈso kato. JÊvoti ca attÈ eva. R|pÈdÊni paÒcapi parivaÔumaÔÔhena sarÊraÑ. JÊvaÑ na sarÊranti attasa~khÈto jÊvo r|pasa~khÈtaÑ sarÊraÑ na hoti. Esa nayo vedanÈdÊsu. TathÈgatoti satto. Arahanti1 eke. ParaÑ maraÓÈti maraÓato uddhaÑ, paraloketi attho. R|paÑ idheva maraÓadhammanti attano pÈkaÔakkhandhasÊsena paÒcakkhandhaggahaÓaÑ, taÑ imasmiÑyeva loke nassanapakatikanti attho. Sesakkhandhesupi eseva nayo. KÈyassa bhedÈti khandhapaÒcakasa~khÈtassa kÈyassa bhedato paraÑ. IminÈ vacanena “paraÑ maraÓÈ”ti etassa uddesassa attho vutto. HotipÊti-ÈdÊsu hotÊti m|lapadaÑ. Cat|supi api-saddo samuccayattho. TiÔÔhatÊti sassatattÈ tiÔÔhati, na cavatÊti attho. “HotÊ”tipadassa vÈ atthavisesanatthaÑ “tiÔÔhatÊ”tipadaÑ vuttanti veditabbaÑ. UppajjatÊti aÓÉajajalÈbujayonipavesavasena uppajjati nÈma, nibbattatÊti saÑsedaja-opapÈtikayonipavesavasena nibbattati nÈmÈti atthayojanÈ veditabbÈ. UcchijjatÊti pabandhÈbhÈvavasena. VinassatÊti bha~gavasena. Na hoti paraÑ maraÓÈti purimapadÈnaÑ atthavivaraÓaÑ, cutito uddhaÑ na vijjatÊti attho. Hoti ca na ca hotÊti ekaccasassatikÈnaÑ diÔÔhi, ekena pariyÈyena hoti, ekena pariyÈyena na hotÊti attho. JÊvabhÈvena hoti, pubbajÊvassa abhÈvena na hotÊti vuttaÑ hoti. Neva hoti na na hotÊti amarÈvikkhepikÈnaÑ diÔÔhi, hotÊti ca neva hoti, na hotÊti ca na hotÊti attho. AnuvÈdabhayÈ musÈvÈdabhayÈ ca mandattÈ mom|hattÈ ca pubbavuttanayassa2 paÔikkhepamattaÑ karoti. Imehi paÒÒÈsÈya ÈkÈrehÊti yathÈvuttÈnaÑ dasannaÑ paÒcakÈnaÑ vasena paÒÒÈsÈya ÈkÈrehÊti. ______________________________________________________________ 1. ArahÈti (SÊ) 2. Pubbavuttadvayassa (Ka)


8. PubbantÈnudiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ

141. PubbantÈparantÈnudiÔÔhÊsu sassataÑ vadantÊti sassatavÈdÈ. Atha vÈ vadanti etenÈti vÈdo, diÔÔhigatassetaÑ adhivacanaÑ. Sassatanti vÈdopi sassatayogena sassato, sassato vÈdo etesanti sassatavÈdÈ. TathÈ ekaccaÑ sassatanti vÈdo ekaccasassato, so etesaÑ atthÊti ekaccasassatikÈ. TathÈ antavÈ, anantavÈ, antavÈ ca anantavÈ ca, nevantavÈ nÈnantavÈti pavatto vÈdo antÈnanto, so etesaÑ atthÊti antÈnantikÈ. Na maratÊti amarÈ. KÈ sÈ? “Evampi me no”ti-ÈdinÈ1 nayena pariyantarahitassa diÔÔhigatikassa diÔÔhi ceva vÈcÈ ca. Vividho khepo vikkhepo, amarÈya diÔÔhiyÈ, vÈcÈya vÈ vikkhepo amarÈvikkhepo, so etesaÑ atthÊti amarÈvikkhepikÈ. Aparo nayo–amarÈ nÈma macchajÈti, sÈ ummujjananimujjanÈdivasena udake sandhÈvamÈnÈ gahetuÑ na sakkÈ hoti, evamevaÑ ayampi vÈdo ito cito ca sandhÈvati, gÈhaÑ na upagacchatÊti amarÈvikkhepoti vuccati, so etesaÑ atthÊti amarÈvikkhepikÈ. Adhiccasamuppannoti akÈraÓasamuppanno attÈ ca loko cÈti dassanaÑ adhiccasamuppannaÑ, taÑ etesaÑ atthÊti adhiccasamuppannikÈ.

9. AparantÈnudiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ

142. SaÒÒiÑ vadantÊti saÒÒÊvÈdÈ. AsaÒÒiÑ vadantÊti asaÒÒÊvÈdÈ. NevasaÒÒÊnÈsaÒÒiÑ vadantÊti nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊvÈdÈ. Atha vÈ saÒÒÊti pavatto vÈdo saÒÒÊvÈdo, so yesaÑ atthÊti te saÒÒÊvÈdÈ, tathÈ asaÒÒÊvÈdÈ, nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊvÈdÈ ca. UcchedaÑ vadantÊti ucchedavÈdÈ. DiÔÔhadhammoti paccakkhadhammo, tattha tattha paÔiladdha-attabhÈvassetaÑ adhivacanaÑ. DiÔÔhadhamme nibbÈnaÑ diÔÔhadhammanibbÈnaÑ, imasmiÑyeva attabhÈve dukkhav|pasamoti attho, taÑ vadantÊti diÔÔhadhammanibbÈnavÈdÈ. ImasmiÑ panatthe vitthÈriyamÈne sÈÔÔhakathaÑ sakalaÑ BrahmajÈlasuttaÑ vattabbaÑ hoti. EvaÒca sati atipapaÒco hotÊti na vitthÈrito. Tadatthikehi taÑ apekkhitvÈ gahetabbo. ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 24 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 60

10-12. SaÒÒojanikÈdidiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ

143. YasmÈ saÒÒojanikÈ diÔÔhi sabbadiÔÔhisÈdhÈraÓÈ, tasmÈ tassÈ sabbadiÔÔhisaÒÒojanattÈ sabbadiÔÔhisÈdhÈraÓo attho niddiÔÔho. So heÔÔhÈ vuttadiÔÔhipariyuÔÔhÈnÈneva. 144. MÈnavinibandhadiÔÔhÊsu cakkhu ahanti abhinivesaparÈmÈsoti mÈnapubbako abhinivesaparÈmÈso. Na hi diÔÔhi mÈnasampayuttÈ hoti. Teneva ca mÈnavinibandhÈti vuttaÑ, mÈnapaÔibandhÈ mÈnam|lakÈti attho. 145. Cakkhu mamanti abhinivesaparÈmÈsoti etthÈpi eseva nayo. Ettha pana “mamÈ”ti vattabbe “maman”ti anunÈsikÈgamo veditabbo. “Ahan”ti mÈnavinibandhÈya r|pÈdÊnipi ajjhattikÈneva. Na hi kasiÓar|paÑ vinÈ bÈhirÈni “ahan”ti gaÓhÈti. “Maman”ti mÈnavinibandhÈya pana bÈhirÈnipi labbhanti. BÈhirÈnipi hi “maman”ti gaÓhÈti. YasmÈ pana dukkhÈ vedanÈ aniÔÔhattÈ mÈnavatthu na hoti, tasmÈ cha vedanÈ tÈsaÑ m|lapaccayÈ cha phassÈ ca na gahitÈ. SaÒÒÈdayo pana idha pacchinnattÈ na gahitÈti veditabbÈ.

13. AttavÈdapaÔisaÑyuttadiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ

146. AttavÈdapaÔisaÑyuttÈ diÔÔhi attÈnudiÔÔhiyeva. AttÈti vÈdena paÔisaÑyuttattÈ puna evaÑ vuttÈ.

14. LokavÈdapaÔisaÑyuttadiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ

147. AttÈ ca loko cÈti so eva attÈ ca ÈlokanaÔÔhena loko cÈti attho. Sassatoti sassatavÈdÈnaÑ diÔÔhi. Asassatoti ucchedavÈdÈnaÑ. Sassato ca asassato cÈti ekaccasassatikÈnaÑ. Neva sassato nÈsassatoti amarÈvikkhepikÈnaÑ. AntavÈti parittakasiÓalÈbhÊnaÑ takkikÈnaÒca nigaÓÔhÈjÊvikÈnaÒca. Atha vÈ ucchedavÈdino “satto jÈtiyÈ pubbantavÈ, maraÓena aparantavÈ”ti vadanti. AdhiccasamuppannikÈ “satto jÈtiyÈ pubbantavÈ”ti vadanti. AnantavÈti appamÈÓakasiÓalÈbhÊnaÑ. SassatavÈdino pana “pubbantÈparantÈ natthi, tena anantavÈ”ti vadanti. AdhiccasamuppannikÈ “aparantena anantavÈ”ti vadanti.


AntavÈ ca anantavÈ cÈti uddhamadho avaÉÉhitvÈ tiriyaÑ vaÉÉhitakasiÓÈnaÑ. Neva antavÈ na anantavÈti amarÈvikkhepikÈnaÑ1.

15-16. BhavavibhavadiÔÔhiniddesavaÓÓanÈ

148. BhavavibhavadiÔÔhÊnaÑ yathÈvuttadiÔÔhito visuÑ abhinivesÈbhÈvato visuÑniddesaÑ akatvÈ yathÈvuttadiÔÔhÊnaÑyeva vasena “olÊyanaÑ atidhÈvanan”ti ekekaÑ ÈkÈraÑ niddisituÑ pucchaÑ akatvÈ ca olÊyanÈbhiniveso bhavadiÔÔhi, atidhÈvanÈbhiniveso vibhavadiÔÔhÊti Èha. Tattha “bhavanirodhÈya dhamme desiyamÈne cittaÑ na pakkhandatÊ”ti2 vutta3 olÊyanÈbhiniveso, sassatasaÒÒÈya nibbÈnato sa~kocanÈbhinivesoti attho. “Bhaveneva kho paneke aÔÔÊyamÈnÈ harÈyamÈnÈ jigucchamÈnÈ vibhavaÑ abhinandantÊ”ti2 vutta3 atidhÈvanÈbhiniveso, ucchedasaÒÒÈya nirodhagÈminipaÔipadÈtikkamanÈbhinivesoti attho.

IdÈni tÈva bhavavibhavadiÔÔhiyo sabbadiÔÔhÊsu yojetvÈ dassetuÑ assÈdadiÔÔhiyÈti-ÈdimÈha. Tattha yasmÈ assÈdadiÔÔhikÈ sassataÑ vÈ ucchedaÑ vÈ nissÈya “natthi kÈmesu doso”ti gaÓhanti, tasmÈ paÒcatiÑsÈkÈrÈpi assÈdadiÔÔhiyo siyÈ bhavadiÔÔhiyo, siyÈ vibhavadiÔÔhiyoti vuttÈ. Tattha yasmÈ ekekÈpi diÔÔhiyo sassataggÈhavasena bhavadiÔÔhiyo bhaveyyuÑ, ucchedaggÈhavasena vibhavadiÔÔhiyo bhaveyyunti attho. AttÈnudiÔÔhiyÈ r|paÑ attato samanupassati, vedanaÑ, saÒÒaÑ, sa~khÈre, viÒÒÈÓaÑ attato samanupassatÊti paÒcasu r|pÈdito attano anaÒÒattÈ tesu ucchinnesu attÈ ucchinnoti gahaÓato paÒca vibhavadiÔÔhiyoti vuttaÑ. Sesesu paÒcadasasu ÔhÈnesu r|pÈdito attano aÒÒattÈ tesu ucchinnesupi “attÈ sassatoti gahaÓato pannarasa bhavadiÔÔhiyoti vuttaÑ.

MicchÈdiÔÔhiyÈ “sabbÈva tÈ vibhavadiÔÔhiyo”ti ucchedavasena pavattattÈ antavÈnantavÈdiÔÔhÊsu parittÈrammaÓa-appamÈÓÈrammaÓajhÈnalÈbhino dibbacakkhunÈ4 r|padhÈtuyÈ cavitvÈ satte aÒÒattha upapanne passitvÈ bhavadiÔÔhiÑ apassitvÈ vibhavadiÔÔhiÑ gaÓhanti. TasmÈ tattha siyÈ bhavadiÔÔhiyo, siyÈ ______________________________________________________________ 1. AmarÈvikkhepikÈnaÑ etaÑ (SÊ) 2. Khu 1. 224 piÔÔhe. 3. VuttaÑ (SÊ) 4. DibbacakkhukÈ (SÊ)

KhuddakanikÈya 62

vibhavadiÔÔhiyoti vuttaÑ. Hoti ca na ca hotÊti ettha hoti cÈti bhavadiÔÔhi, na ca hotÊti vibhavadiÔÔhi. Neva hoti na na hotÊti ettha neva hotÊti vibhavadiÔÔhi, na na hotÊti bhavadiÔÔhi. TasmÈ tattha “siyÈ”ti vuttaÑ.

PubbantÈnudiÔÔhiyÈ ekaccasassatikÈ sassataÒca paÒÒapenti, asassataÒca paÒÒapenti. TasmÈ sÈ bhavadiÔÔhi ca vibhavadiÔÔhi ca hoti. CattÈro antÈnantikÈ antÈnantaÑ attÈnaÑ paÒÒapenti. TasmÈ sÈ attÈnudiÔÔhi sadisÈ bhavadiÔÔhi ca vibhavadiÔÔhi ca. CattÈro amarÈvikkhepikÈ bhavadiÔÔhiÑ vÈ vibhavadiÔÔhiÑ vÈ nissÈya vÈcÈvikkhepaÑ Èpajjanti, avasesÈ pana bhavadiÔÔhiyova. TasmÈ te te sandhÈya “siyÈ”ti vuttaÑ. AparantÈnudiÔÔhiyÈ satta ucchedavÈdÈ vibhavadiÔÔhiyo, avasesÈ bhavadiÔÔhiyo. TasmÈ te te sandhÈya “siyÈ”ti vuttaÑ. SaÒÒojanikadiÔÔhiyÈ sabbadiÔÔhÊnaÑ vasena “siyÈ”ti vuttaÑ. Ahanti mÈnavinibandhÈya diÔÔhiyÈ cakkhÈdÊnaÑ ahanti gahitattÈ tesaÑ vinÈse attÈ vinaÔÔho hotÊti sabbÈva tÈ vibhavadiÔÔhiyoti vuttaÑ. AttÈnudiÔÔhiyo viya mamanti mÈnavinibandhÈya diÔÔhiyÈ cakkhÈdito attano aÒÒattÈ tesaÑ vinÈsepi attÈ na vinassatÊti sabbÈva tÈ bhavadiÔÔhiyoti vuttaÑ. LokavÈdapaÔisaÑyuttÈya diÔÔhiyÈ “sassato attÈ ca loko cÈ”ti-ÈdinÈ1 nayena vuttattÈ bhavavibhavadiÔÔhi pÈkaÔÈyeva. EttÈvatÈ assÈdadiÔÔhÈdikÈ vibhavadiÔÔhipariyosÈnÈ soÄasa diÔÔhiyo tÊÓisataÒca diÔÔhÈbhinivesÈ niddiÔÔhÈ honti. AttÈnudiÔÔhi ca sakkÈyadiÔÔhi ca attavÈdapaÔisaÒÒuttÈ diÔÔhi ca atthato ekÈ pariyÈyena tividhÈ vuttÈ. SaÒÒojanikÈ pana diÔÔhi avatthÈbhedena sabbÈpi diÔÔhiyo honti.

IdÈni sabbÈva tÈ diÔÔhiyo assÈdadiÔÔhiyoti-Èdi aÒÒena pariyÈyena yathÈyogaÑ diÔÔhisaÑsandanÈ. Tattha sabbÈva tÈ diÔÔhiyoti yathÈvuttÈ anavasesÈ diÔÔhiyo. DiÔÔhirÈgarattattÈ taÓhÈssÈdanissitattÈ ca assÈdadiÔÔhiyo, attasinehÈnugatattÈ attÈnudiÔÔhiyo, viparÊtadassanattÈ micchÈdiÔÔhiyo, khandhavatthukattÈ sakkÈyadiÔÔhiyo, ekekassa antassa gahitattÈ antaggÈhikÈ diÔÔhiyo, anatthasaÑyojanikattÈ saÒÒojanikÈ diÔÔhiyo, attavÈdena yuttattÈ ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 156 piÔÔhe.


attavÈdapaÔisaÑyuttÈ diÔÔhiyoti imÈ satta diÔÔhiyo sabbadiÔÔhisa~gÈhikÈ, sesÈ pana nava diÔÔhiyo na sabbadiÔÔhisa~gÈhikÈ.

IdÈni vitthÈrato vuttÈ sabbÈva tÈ diÔÔhiyo dvÊsuyeva diÔÔhÊsu sa~khipitvÈ sattÈnaÑ diÔÔhidvayanissayaÑ dassento bhavaÒca diÔÔhintigÈthamÈha. SabbÈpi hi tÈ diÔÔhiyo bhavadiÔÔhÊ vÈ honti vibhavadiÔÔhÊ vÈ. BhavaÒca diÔÔhiÑ vibhavaÒca diÔÔhinti ettha pana ca-saddo diÔÔhimeva samuccinoti, na nissayaÑ. Na hi eko bhavavibhavadiÔÔhidvayaÑ nissayati. YathÈha “iti bhavadiÔÔhisannissitÈ vÈ sattÈ honti vibhavadiÔÔhisannissitÈ vÈ”ti1. TakkikÈti takkena vadantÊti takkikÈ. Te hi diÔÔhigatikÈ sabhÈvapaÔivedhapaÒÒÈya abhÈvÈ kevalaÑ takkena vattanti. Yepi ca jhÈnalÈbhino abhiÒÒÈlÈbhino vÈ diÔÔhiÑ gaÓhanti, tepi takketvÈ gahaÓato takkikÈ eva. NissitÈseti nissitÈti attho. Ekameva padaÑ, “se”ti nipÈtamattaÑ vÈ. TesaÑ nirodhamhi na ha’tthi ÒÈÓanti diÔÔhinissayassa kÈraÓavacanametaÑ. SakkÈyadiÔÔhinirodhe nibbÈne yasmÈ tesaÑ ÒÈÓaÑ natthi, tasmÈ etaÑ diÔÔhidvayaÑ nissitÈti attho. “Na hi atthi ÒÈÓan”ti ettha hi-kÈro kÈraÓopadese nipÈto. YatthÈyaÑ loko viparÊtasaÒÒÊti yattha sukhe nirodhamhi ayaÑ sadevako loko “dukkham”iti viparÊtasaÒÒÊ hoti, tasmiÑ nirodhamhi na ha’tthi ÒÈÓanti sambandho. Dukkhamiti viparÊtasaÒÒitÈya idaÑ suttaÑ–

“R|pÈ saddÈ rasÈ gandhÈ, phassÈ dhammÈ ca kevalÈ. IÔÔhÈ kantÈ manÈpÈ ca, yÈvata’tthÊti vuccati.

Sadevakassa lokassa, ete vo sukhasammatÈ. Yattha cete nirujjhanti, taÑ nesaÑ dukkhasammataÑ.

Sukhanti diÔÔhamariyehi, sakkÈyassu’parodhanaÑ. PaccanÊkamidaÑ hoti, sabbalokena passataÑ.

YaÑ pare sukhato Èhu, tadariyÈ Èhu dukkhato. YaÑ pare dukkhato Èhu, tadariyÈ sukhato vid|.

Passa dhammaÑ durÈjÈnaÑ, sampam|Ähettha’viddasu2. NivutÈnaÑ tamo hoti, andhakÈro apassataÑ. ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 118 piÔÔhe. 2. Samm|Ähettha aviddasu (SÊ)

KhuddakanikÈya 64

SataÒca vivaÔaÑ hoti, Èloko passatÈmiva1. Santike na vijÈnanti, magÈ dhammassa’kovidÈ.

BhavarÈgaparetehi, bhavasotÈnusÈribhi. MÈradheyyÈnupannehi, nÈyaÑ dhammo susambudho.

Ko nu aÒÒatra ariyebhi, padaÑ sambuddhumarahati. YaÑ padaÑ sammadaÒÒÈya, parinibbanti anÈsavÈ”ti2. 149. IdÈni sabbÈsaÑ diÔÔhÊnaÑ diÔÔhidvayabhÈvaÑ diÔÔhisamugghÈtakaÒca sammÈdiÔÔhiÑ suttato dassetukÈmo dvÊhi bhikkhaveti suttaÑ Èhari. Tattha devÈti brahmÈnopi vuccanti. OlÊyantÊti sa~kucanti. AtidhÈvantÊti atikkamitvÈ gacchanti. Cakkhumantoti paÒÒavanto. Ca-saddo atirekattho. BhavÈrÈmÈti bhavo ÈrÈmo abhiramaÔÔhÈnaÑ etesanti bhavÈrÈmÈ. BhavaratÈti bhave abhiratÈ. BhavasammuditÈti bhavena santuÔÔhÈ. DesiyamÈneti TathÈgatena vÈ TathÈgatasÈvakena vÈ desiyamÈne. Na pakkhandatÊti dhammadesanaÑ vÈ bhavanirodhaÑ vÈ na pavisati. Na pasÊdatÊti tattha pasÈdaÑ na pÈpuÓÈti. Na santiÔÔhatÊti tattha na patiÔÔhÈti. NÈdhimuccatÊti tattha ghanabhÈvaÑ na pÈpuÓÈti. EttÈvatÈ sassatadiÔÔhi vuttÈ.

AÔÔÊyamÈnÈti dukkhaÑ pÈpuÓamÈnÈ. HarÈyamÈnÈti lajjaÑ pÈpuÓamÈnÈ. JigucchamÈnÈti jigucchaÑ pÈpuÓamÈnÈ. VibhavaÑ abhinandantÊti ucchedaÑ paÔicca tussanti, ucchedaÑ patthayantÊti vÈ attho. KirÈti anussavanatthe nipÈto. Bhoti ÈlapanametaÑ3. Santanti nibbutaÑ. PaÓÊtanti dukkhÈbhÈvato paÓÊtaÑ, padhÈnabhÈvaÑ nÊtanti vÈ paÓÊtaÑ. YÈthÈvanti yathÈsabhÈvaÑ. EttÈvatÈ ucchedadiÔÔhi vuttÈ.

IdhÈti imasmiÑ sÈsane. Bh|tanti hetuto saÒjÈtaÑ khandhapaÒcakasa~khÈtaÑ dukkhaÑ. Bh|tato passatÊti idaÑ bh|taÑ dukkhanti passati. NibbidÈyÈti vipassanatthÈya. VirÈgÈyÈti ariyamaggatthÈya. NirodhÈyÈti nibbÈnatthÈya. PaÔipanno hotÊti tadanur|paÑ paÔipadaÑ paÔipanno hoti. EvaÑ passantÊti iminÈ pakÈrena pubbabhÈge lokiyaÒÈÓena, paÔivedhakÈle lokuttaraÒÈÓena passanti. EttÈvatÈ sammÈdiÔÔhi vuttÈ. ______________________________________________________________ 1. PassatÈmidha (SÊ) 2. Khu 1. 397 piÔÔhe. 3. ŒlapanamattaÑ (SÊ)


IdÈni dvÊhi gÈthÈhi tassÈ sammÈdiÔÔhiyÈ ÈnisaÑsaÑ dasseti. Tattha yo bh|taÑ bh|tato disvÈti dukkhaÑ pariÒÒÈbhisamayena abhisametvÈti attho. Bh|tassa ca atikkamanti nirodhaÑ sacchikiriyÈbhisamayena abhisametvÈti attho. YathÈbh|te’dhimuccatÊti maggabhÈvanÈbhisamayavasena yathÈsabhÈve nirodhe “etaÑ santaÑ, etaÑ paÓÊtan”ti adhimuccati. BhavataÓhÈ parikkhayÈti samudayassa pahÈnenÈti attho. Asatipi cettha saccÈnaÑ nÈnÈbhisamayatte “disvÈ”ti pubbakÈlikavacanaÑ saddhiÑ pubbabhÈgapaÔipadÈya vohÈravasena vuttanti veditabbaÑ. Na hi pubbaÑ passitvÈ pacchÈ adhimuccati. CatusaccÈbhisamayo samÈnakÈlameva hoti. SamÈnakÈlepi vÈ pubbakÈlikÈni padÈni bhavantÊti na doso. Sa veti ekaÑsena so arahaÑ. Bh|tapariÒÒÈtoti dukkhaÑ pariÒÒÈtavÈ. VÊtataÓhoti vigatataÓho. BhavÈbhaveti khuddake ca mahante ca bhave. Vuddhi-atthepi hi a-kÈrassa sambhavato abhavoti mahÈbhavo. So pana khuddakamahantabhÈvo upÈdÈyupÈdÈya veditabbo. Atha vÈ bhaveti sassate. Abhaveti ucchede. Tadubhayepi diÔÔhirÈgÈbhÈvena vÊtataÓho. T|tassa vibhavÈti vaÔÔadukkhassa samucchedÈ. NÈgacchati punabbhavanti Arahato parinibbÈnaÑ vuttaÑ. 150. Tayo puggalÈti-Èdi micchÈdiÔÔhikagarahaÓatthaÑ sammÈdiÔÔhikapasaÑsanatthaÑ vuttaÑ. Tattha vir|pabhÈvaÑ pannÈ gatÈ diÔÔhi etesanti vipannadiÔÔhÊ. SundarabhÈvaÑ pannÈ gatÈ diÔÔhi etesanti sampannadiÔÔhÊ. Titthiyoti titthaÑ vuccati diÔÔhi, taÑ paÔipannattÈ titthe sÈdhu, titthaÑ yassa atthÊti vÈ titthiyo. Ito bahiddhÈ pabbajj|pagato. TitthiyasÈvakoti tesaÑ diÔÔhÈnugatimÈpanno gahaÔÔho. Yo ca micchÈdiÔÔhikoti tadubhayabhÈvaÑ anupagantvÈ yÈya kÈyaci diÔÔhiyÈ micchÈdiÔÔhiko.

TathÈgatoti SammÈsambuddho. Paccekabuddhopi ettheva sa~gahito. TathÈgatasÈvakoti maggappatto phalappatto ca. Yo ca sammÈdiÔÔhikoti tadubhayavinimutto lokiyasammÈdiÔÔhiyÈ sammÈdiÔÔhiko.

GÈthÈsu kodhanoti yo abhiÓhaÑ kujjhati, so. UpanÈhÊti tameva kodhaÑ vaÉÉhetvÈ upanandhanasÊlo. PÈpamakkhÊti lÈmakabh|tamakkhavÈ. MÈyÈvÊti katapÈpapaÔicchÈdanavÈ. Vasaloti hÊnajacco. Visuddhoti

KhuddakanikÈya 66

ÒÈÓadassanavisuddhiyÈ visuddho. SuddhataÑ gatoti maggaphalasa~khÈtaÑ suddhabhÈvaÑ gato. MedhÈvÊti paÒÒavÈ. ImÈya gÈthÈya lokuttarasammÈdiÔÔhisampanno eva thomito.

VipannadiÔÔhiyo sampannadiÔÔhiyoti puggalavohÈraÑ pahÈya dhammameva garahanto thomento ca Èha. EtaÑ mamÈti taÓhÈmaÒÒanavasena diÔÔhi. EsohamasmÊti mÈnamaÒÒanam|likÈ diÔÔhi. Eso me attÈti diÔÔhimaÒÒanameva.

EtaÑ mamÈti kÈ diÔÔhÊti-ÈdÊhi tissannaÑ vipannadiÔÔhÊnaÑ vibhÈgaÒca gaÓanaÒca kÈlasa~gahaÒca pucchitvÈ vissajjanaÑ kataÑ. Tattha kÈdiÔÔhÊti anekÈsu diÔÔhÊsu katamÈ diÔÔhÊti attho. KatamantÈnuggahitÈti pubbantÈparantasa~khÈtakÈladvaye katamena kÈlena anuggahitÈ, anubaddhÈti attho. YasmÈ “etaÑ mamÈ”ti parÈmasanto “etaÑ mama ahosi, evaÑ mama ahosi, ettakaÑ mama ahosÊ”ti atÊtaÑ vatthuÑ apadisitvÈ parÈmasati, tasmÈ pubbantÈnudiÔÔhi hoti. PubbantÈnuggahitÈ ca tÈ diÔÔhiyo honti. YasmÈ “esohamasmÊ”ti parÈmasanto “iminÈhaÑ sÊlena vÈ vatena vÈ tapena vÈ brahmacariyena vÈ esosmi visujjhissÈmÊ”ti anÈgataphalaÑ upÈdÈya parÈmasati, tasmÈ aparantÈnudiÔÔhi hoti. AparantÈnuggahitÈ ca tÈ diÔÔhiyo honti. YasmÈ “eso me attÈ”ti parÈmasanto atÊtÈnÈgataÑ upÈdinnasantatiÑ upÈdÈya “eso me attÈ”ti parÈmasati, sakkÈyadiÔÔhivasena ca parÈmasati, tasmÈ sakkÈyadiÔÔhi hoti. PubbantÈparantÈnuggahitÈ ca tÈ diÔÔhiyo honti. YasmÈ pana sakkÈyadiÔÔhippamukhÈyeva dvÈsaÔÔhi diÔÔhiyo honti, sakkÈyadiÔÔhisamugghÈteneva ca dvÈsaÔÔhi diÔÔhiyo samugghÈtaÑ gacchanti, tasmÈ sakkÈyadiÔÔhippamukhena dvÈsaÔÔhi diÔÔhigatÈnÊti vuttÈ, sakkÈyadiÔÔhippamukhena sakkÈyadiÔÔhidvÈrena dvÈsaÔÔhi diÔÔhigatÈni hontÊti attho. SakkÈyadiÔÔhippamukhÈnÊti pÈÔho sundarataro. SakkÈyadiÔÔhi pamukhÈ Èdi etesanti sakkÈyadiÔÔhippamukhÈni. KÈni tÈni? DvÈsaÔÔhi diÔÔhigatÈni.

“KÈ diÔÔhÊ”ti pucchÈya vÊsativatthukÈ attÈnudiÔÔhi, vÊsativatthukÈ sakkÈyadiÔÔhÊti vissajjanaÑ. “Kati diÔÔhiyo”ti pucchÈya sakkÈyadiÔÔhippamukhÈni dvÈsaÔÔhi diÔÔhigatÈnÊti vissajjanaÑ. SÈyeva pana sakkÈyadiÔÔhi “eso me


attÈ”tivacanasÈmaÒÒena attÈnudiÔÔhÊti vuttÈ. TassÈ vuttÈya attavÈdapaÔisaÒÒuttÈ diÔÔhipi vuttÈyeva hoti. 151. Ye keci bhikkhaveti-ÈdisuttÈharaÓaÑ sampannadiÔÔhipuggala-sambandhena sampannadiÔÔhipuggalavibhÈgadassanatthaÑ kataÑ. Tattha niÔÔhaÑ gatÈti maggaÒÈÓavasena SammÈsambuddho BhagavÈti nicchayaÑ gatÈ, nibbematikÈti attho. NiÔÔhÈgatÈti pÈÔho1 samÈsapadaÑ hoti, attho pana soyeva. DiÔÔhisampannÈti diÔÔhiyÈ sundarabhÈvaÑ katÈ. Idha niÔÔhÈti imissÈ kÈmadhÈtuyÈ parinibbÈnaÑ. Idha vihÈya niÔÔhÈti imaÑ kÈmabhavaÑ vijahitvÈ SuddhÈvÈsabrahmaloke parinibbÈnaÑ. SattakkhattuparamassÈti sattakkhattuÑparamÈ sattavÈraparamÈ bhav|papatti attabhÈvaggahaÓaÑ assa, tato paraÑ aÔÔhamaÑ bhavaÑ nÈdiyatÊti sattakkhattuparamo. Tassa sattakkhattuparamassa sotÈpannassa. KolaÑkolassÈti kulato kulaÑ gacchatÊti kolaÑkolo. SotÈpattiphalasacchikiriyato hi paÔÔhÈya nÊce kule upapatti nÈma natthi, mahÈbhogakulesuyeva nibbattatÊti attho. Tassa kolaÑkolassa sotÈpannassa. EkabÊjissÈti khandhabÊjaÑ nÈma kathitaÑ. Yassa hi sotÈpannassa ekaÑyeva khandhabÊjaÑ atthi, ekaÑ attabhÈvaggahaÓaÑ, so ekabÊjÊ nÈma. Tassa ekabÊjissa sotÈpannassa. BhagavatÈ gahitanÈmavasenevetÈni etesaÑ nÈmÈti. EttakaÑ hi ÔhÈnaÑ gato sattakkhattuparamo nÈma hoti, ettakaÑ kolaÑkolo, ettakaÑ ekabÊjÊti BhagavatÈ etesaÑ nÈmaÑ gahitaÑ. BhagavÈ hi “ayaÑ ettakaÑ ÔhÈnaÑ gamissati, ayaÑ ettakaÑ ÔhÈnaÑ gamissatÊ”ti ÒÈtvÈ tesaÑ tÈni tÈni nÈmÈni aggahesi. MudupaÒÒo hi sotÈpanno satta bhave nibbattento sattakkhattuparamo nÈma, majjhimapaÒÒo paraÑ chaÔÔhaÑ bhavaÑ nibbattento kolaÑkolo nÈma, tikkhapaÒÒo ekaÑ bhavaÑ nibbattento ekabÊjÊ nÈma. TaÑ panetaÑ tesaÑ mudumajjhimatikkhapaÒÒataÑ pubbahetu niyameti. Ime tayopi sotÈpannÈ kÈmabhavavasena vuttÈ, r|pÈr|pabhave pana bahukÈpi paÔisandhiyo gaÓhanti. SakadÈgÈmissÈti paÔisandhivasena sakiÑ kÈmabhavaÑ ÈgacchatÊti sakadÈgÈmÊ. Tassa sakadÈgÈmissa. DiÔÔheva dhamme arahÈti imasmiÑyeva attabhÈve arahÈ. Arahantipi pÈÔho. Idha niÔÔhÈti ______________________________________________________________ 1. PÈÔhe (Ka)

KhuddakanikÈya 68

kÈmabhavaÑ saÑsaranteyeva sandhÈya vuttaÑ. R|pÈr|pabhave uppannÈ pana ariyÈ kÈmabhave na uppajjanti, tattheva parinibbÈyanti.

AntarÈparinibbÈyissÈti Èyuvemajjhassa antarÈyeva kilesaparinibbÈnena parinibbÈyanato antarÈparinibbÈyÊ. So pana uppannasamanantarÈ parinibbÈyÊ, ÈyuvemajjhaÑ appatvÈ parinibbÈyÊ, ÈyuvemajjhaÑ patvÈ parinibbÈyÊti tividho hoti. Tassa antarÈparinibbÈyissa anÈgÈmino. UpahaccaparinibbÈyissÈti ÈyuvemajjhaÑ atikkamitvÈ vÈ kÈlakiriyaÑ upagantvÈ vÈ kilesaparinibbÈnena parinibbÈyantassa anÈgÈmino. Asa~khÈraparinibbÈyissÈti asa~khÈrena appayogena adhimattappayogaÑ akatvÈva kilesaparinibbÈnena parinibbÈyanadhammassa anÈgÈmino. Sasa~khÈraparinibbÈyissÈti sasa~khÈrena dukkhena kasirena adhimattappayogaÑ katvÈva kilesaparinibbÈnena parinibbÈyanadhammassa anÈgÈmino. UddhaÑsotassa AkaniÔÔhagÈminoti uddhaÑvÈhibhÈvena uddhamassa taÓhÈsotaÑ vaÔÔasotaÑ vÈti uddhaÑsoto, uddhaÑ vÈ gantvÈ paÔilabhitabbato uddhamassa maggasotanti uddhaÑsoto, AkaniÔÔhaÑ gacchatÊti AkaniÔÔhagÈmÊ. Tassa uddhaÑsotassa AkaniÔÔhagÈmino anÈgÈmissa. AyaÑ pana anÈgÈmÊ catuppabhedo–yo avihato paÔÔhaya cattÈro brahmaloke sodhetvÈ AkaniÔÔhaÑ gantvÈ parinibbÈyati, ayaÑ uddhaÑsoto AkaniÔÔhagÈmÊ nÈma. Yo heÔÔhÈ tayo brahmaloke sodhetvÈ sudassÊbrahmaloke ÔhatvÈ parinibbÈyati, ayaÑ uddhaÑsoto na AkaniÔÔhagÈmÊ nÈma. Yo ito AkaniÔÔhameva gantvÈ parinibbÈyati, ayaÑ na uddhaÑsoto AkaniÔÔhagÈmÊ nÈma. Yo heÔÔhÈ cat|su brahmalokesu tattha tattheva parinibbÈyati, ayaÑ na uddhaÑsoto na AkaniÔÔhagÈmÊ nÈmÈti. Ime paÒca anÈgÈmino SuddhÈvÈsaÑ gahetvÈ vuttÈ. AnÈgÈmino pana r|parÈgÈr|parÈgÈnaÑ appahÊnattÈ Èka~khamÈnÈ sesar|pÈr|pabhavesupi nibbattanti. SuddhÈvÈsenibbattÈ pana aÒÒattha na nibbattanti. AveccappasannÈti ariyamaggavasena jÈnitvÈ bujjhitvÈ acalappasÈdena pasannÈ. SotÈpannÈti ariyamaggasotaÑ ÈpannÈ. IminÈ sabbepi ariyaphalaÔÔhÈ puggalÈ gahitÈti.


DiÔÔhikathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


3. ŒnÈpÈnassatikathÈ

1. GaÓanavÈravaÓÓanÈ

152. IdÈni diÔÔhikathÈnantaraÑ kathitÈya ÈnÈpÈnassatikathÈya apubbatthÈnuvaÓÓanÈ anuppattÈ. AyaÑ hi ÈnÈpÈnassatikathÈ diÔÔhikathÈya suviditadiÔÔhÈdÊnavassa micchÈdiÔÔhimalavisodhanena suvisuddhacittassa yathÈbh|tÈvabodhÈya samÈdhibhÈvanÈ sukarÈ hoti, sabbasamÈdhibhÈvanÈsu ca sabbasabbaÒÒubodhisattÈnaÑ bodhim|le iminÈva samÈdhinÈ samÈhitacittÈnaÑ yathÈbh|tÈvabodhato ayameva samÈdhibhÈvanÈ padhÈnÈti ca diÔÔhikathÈnantaraÑ kathitÈ. Tattha soÄasavatthukaÑ ÈnÈpÈnassatisamÈdhiÑ bhÈvayato samadhikÈni dve ÒÈÓasatÈni uppajjantÊti ÒÈÓagaÓanuddeso, aÔÔha paripanthe1 ÒÈÓÈnÊti-Èdi ÒÈÓagaÓananiddeso, katamÈni aÔÔha paripanthe ÒÈÓÈnÊti-Èdi imÈni ekavÊsati vimuttisukhe ÒÈÓÈnÊtipariyantaÑ sabbaÒÈÓÈnaÑ vitthÈraniddeso, ante soÄasavatthukaÑ ÈnÈpÈnassatisamÈdhiÑ bhÈvayatoti-Èdi nigamananti evaÑ tÈva PÈÄivavatthÈnaÑ veditabbaÑ.

Tattha gaÓanuddese gaÓanavÈre tÈva soÄasavatthukanti dÊghaÑ rassaÑ sabbakÈyapaÔisaÑvedÊ passambhayaÑ kÈyasa~khÈranti kÈyÈnupassanÈcatukkaÑ, pÊtipaÔisaÑvedÊ sukhapaÔisaÑvedÊ cittapaÔisaÑvedÊ passambhÈyaÑ cittasa~khÈranti vedanÈnupassanÈcatukkaÑ, cittapaÔisaÑvedÊ abhippamodayaÑ cittaÑ samadahaÑ cittaÑ vimocayaÑ cittanti cittÈnupassanÈcatukkaÑ, aniccÈnupassÊ virÈgÈnupassÊ nirodhÈnupassÊ paÔinissaggÈnupassÊti dhammÈnupassanÈcatukkanti imesaÑ catunnaÑ catukkÈnaÑ vasena soÄasa vatth|ni patiÔÔhÈ ÈrammaÓÈni assÈti soÄasavatthuko. TaÑ soÄasavatthukaÑ. SamÈsavasena panettha vibhattilopo kato. Œnanti abbhantaraÑ pavisanavÈto. ApÈnanti bahinikkhamanavÈto. Keci pana vipariyÈyena vadanti. ApÈnaÑ hi apetaÑ Ènatoti apÈnanti vuccati, niddese2 pana nÈkÈrassa dÊghattamajjhupekkhitvÈ ÈpÈnanti3. TasmiÑ ÈnÈpÈne sati ÈnÈpÈnassati, assÈsapassÈsapariggÈhikÈya satiyÈ etaÑ adhivacanaÑ. ŒnÈpÈnassatiyÈ ______________________________________________________________ 1. Paribandhe (Ka) evamaÒÒatthÈpi. 2. Khu 9. 170 piÔÔhe. 3. Œnanti vuttaÑ (SÊ)

KhuddakanikÈya 70

yutto samÈdhi, ÈnÈpÈnassatiyaÑ vÈ samÈdhi ÈnÈpÈnassatisamÈdhi. BhÈvayatoti nibbedhabhÈgiyaÑ bhÈventassa. SamadhikÈnÊti saha adhikena vattantÊti samadhikÈni, sÈtirekÈnÊti attho. Ma-kÈro panettha padasandhikaro. Keci pana “saÑadhikÈnÊ”ti vadanti. EvaÑ sati dve ÒÈÓasatÈniyeva adhikÈnÊti Èpajjati, kaÑ na yujjati. ImÈni hi vÊsati-adhikÈni dve ÒÈÓasatÈni hontÊti.

Paripanthe ÒÈÓÈnÊti paripanthaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ pavattaÒÈÓÈni. TathÈ upakÈre upakkilese ÒÈÓÈni. VodÈne ÒÈÓÈnÊti vodÈyati tena cittaÑ parisuddhaÑ hotÊti vodÈnaÑ. KiÑ taÑ? ©ÈÓaÑ. “VodÈnaÒÈÓÈnÊ”ti vattabbe “sutamaye ÒÈÓan”ti-ÈdÊsu1 viya “vodÈne ÒÈÓÈnÊ”ti vuttaÑ. Sato sampajÈno hutvÈ karotÊti satokÈrÊ, tassa satokÈrissa ÒÈÓÈni. NibbidÈÒÈÓÈnÊti nibbidÈbh|tÈni ÒÈÓÈni. NibbidÈnulomaÒÈÓÈnÊti nibbidÈya anuk|lÈni ÒÈÓÈni. NibbidÈnulomiÒÈÓÈnÊtipi pÈÔho, nibbidÈnulomo etesaÑ atthÊti nibbidÈnulomÊti attho. NibbidÈpaÔippassaddhiÒÈÓÈnÊti nibbidÈya paÔippassaddhiyaÑ ÒÈÓÈni. Vimuttisukhe ÒÈÓÈnÊti vimuttisukhena sampayuttÈni ÒÈÓÈni.

KatamÈni aÔÔhÈti-ÈdÊhi paripantha-upakÈrÈnaÑ paÔipakkhavipakkhayugalattÈ tesu ÒÈÓÈni saheva niddiÔÔhÈni. KÈmacchandanekkhammÈdÊni heÔÔhÈ vuttatthÈni. UpakÈranti ca li~gavipallÈsavasena napuÑsakavacanaÑ kataÑ. Sabbepi akusalÈ dhammÈti vuttÈvasesÈ ye keci akusalÈ dhammÈ. TathÈ sabbepi nibbedhabhÈgiyÈ kusalÈ dhammÈ. “Paripantho upakÈran”ti ca taÑ tadeva apekkhitvÈ ekavacanaÑ kataÑ. Ettha ca paripanthe ÒÈÓÈni ca upakÈre ÒÈÓÈni ca pucchitvÈ tesaÑ ÈrammaÓÈneva vissajjitvÈ teheva tÈni vissajjitÈni hontÊti tadÈrammaÓÈni ÒÈÓÈni nigametvÈ dassesi. Upakkilese ÒÈÓÈdÊsupi eseva nayo.

GaÓanavÈravaÓÓana niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 1, 5 piÔÔhÈdÊsu.


2. SoÄasaÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ

153. SoÄasati ÈkÈrehÊti ubhayapakkhavasena vuttehi soÄasahi ÒÈÓakoÔÔhÈsehi. UducitaÑ cittaÑ samuducitanti upacÈrabh|miyaÑ cittaÑ uddhaÑ ucitaÑ, sammÈ uddhaÑ ucitaÑ, upar|pari kataparicayaÑ sammÈ upar|pari kataparicayanti attho. UdujitaÑ cittaÑ samudujitantipi pÈÔho. UparibhÈvÈya jitaÑ, uparibhÈvakarehi vÈ ÒÈÓehi jitaÑ udujitaÑ. Samudujitanti samÈ uparibhÈvÈya, uparibhÈvakarehi vÈ ÒÈÓehi jitaÑ, samÈti cettha visamabhÈvapaÔikkhepo. ImasmiÑ pÈÔhe u, du-iti dve dve upasaggÈ honti. Ur|jitaÑ cittaÑ sammÈr|jitantipi1 pÈÔho. EtthÈpi jitatthoyeva. Ur| ar|ti2 idaÑ pana nipÈtamattamevÈti vadanti. VÊÓopamaÔÔhakathÈya tajjitaÑ sutajjitanti ca attho vutto, so idha na yujjati. Ekatte santiÔÔhatÊti upacÈrabh|miyaÑ tÈva nÈnÈrammaÓavikkhepÈbhÈvena ekatte patiÔÔhÈti. NiyyÈnÈvaraÓaÔÔhena nÊvaraÓÈti ettha aratipi sabbepi akusalÈ ÈvaraÓaÔÔhena nÊvaraÓÈti vuttÈ. NiyyÈnÈvaraÓaÔÔhenÈti niyyÈnÈnaÑ ÈgamanamaggapidahanaÔÔhena. NiyyÈnavÈraÓaÔÔhenÈtipi pÈÔho, niyyÈnÈnaÑ paÔikkhepanaÔÔhenÈti attho. NekkhammaÑ ariyÈnaÑ niyyÈnanti maggaÔÔhÈnaÑ ariyÈnaÑ niyyÈnasa~khÈtassa ariyamaggassa hetuttÈ phal|pacÈrena ariyÈnaÑ niyyÈnaÑ. Tena ca hetubh|tena maggakkhaÓe ariyÈ niyyanti nigacchanti. Keci pana “niyyÈnanti maggo”ti vadanti. Idha upacÈrassa adhippetattÈ maggakkhaÓe ca ÈlokasaÒÒÈya sabbakusaladhammÈnaÒca abhÈvÈ taÑ na yujjati. NivutattÈti paÔicchannattÈ. NappajÈnÈtÊti puggalavasena vuttaÑ.

VisuddhacittassÈti upacÈrabh|miyaÑyeva. KhaÓikasamodhÈnÈti cittakkhaÓe cittakkhaÓe uppajjanato khaÓo etesaÑ atthÊti khaÓikÈ, upakkilesÈ, khaÓikÈnaÑ samodhÈno samÈgamo pabandho khaÓikasamodhÈno. TasmÈ khaÓikasamodhÈnÈ, uppajjamÈnÈ upakkilesÈ khaÓikappabandhavasena khaÓikaparamparÈvasena uppajjanti, na ekacittakkhaÓavasenÈti vuttaÑ hoti.

SoÄasaÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. UdÈjitaÑ cittaÑ samudÈjitantipi (SÊ) 2. UdÈti (SÊ)

KhuddakanikÈya 72

3. UpakkilesaÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ

PaÔhamacchakka

154. PaÔhamacchakke assÈsÈdimajjhapariyosÈnanti abbhantarapavisanavÈtassa nÈsikaggaÑ vÈ mukhanimittaÑ vÈ Èdi, hadayaÑ majjhaÑ, nÈbhi pariyosÈnaÑ. TaÑ tassa ÈdimajjhapariyosÈnaÑ satiyÈ anugacchato yogissa ÔhÈnanÈnattÈnugamanena cittaÑ ajjhattaÑ vikkhepaÑ gacchati, taÑ ajjhattavikkhepagataÑ cittaÑ ekatte asaÓÔhahanato samÈdhissa paripantho. PassÈsÈdimajjhapariyosÈnanti bahinikkhamanavÈtassa nÈbhi Èdi, hadayaÑ majjhaÑ, nÈsikaggaÑ vÈ mukhanimittaÑ vÈ bahi-ÈkÈso vÈ pariyosÈnaÑ. YojanÈ panettha vuttanayeneva veditabbÈ. AssÈsapaÔika~khanÈ nikantitaÓhÈcariyÈti “nÈsikÈvÈtÈyattamidaÑ kammaÔÔhÈnan”ti sallakkhetvÈ oÄÈrikoÄÈrikassa assÈsassa patthanÈsa~khÈtÈ nikÈmanÈ eva taÓhÈpavatti. TaÓhÈpavattiyÈ sati ekatte asaÓÔhahanato samÈdhissa paripantho. PassÈsapaÔika~khanÈ nikantÊti puna assÈsapubbakassa passÈsassa patthanÈsa~khÈtÈ nikanti. SesaÑ vuttanayeneva yojetabbaÑ. AssÈsenÈbhitunnassÈti atidÊghaÑ atirassaÑ vÈ assÈsaÑ karontassa assÈsam|lakassa kÈyacittakilamathassa sabbhÈvato tena assÈsena viddhassa pÊÄitassa. PassÈsapaÔilÈbhe mucchanÈti assÈsena pÊÄitattÈyeva passÈse assÈdasaÒÒino passÈsaÑ patthayato tasmiÑ passÈsapaÔilÈbhe rajjanÈ. PassÈsam|lakepi eseva nayo.

Vuttasseva atthassa anuvaÓÓanatthaÑ vuttesu gÈthÈbandhesu anugacchanÈti anugacchamÈnÈ. SatÊti ajjhattabahiddhÈvikkhepahetubh|tÈ sati. Vikkhipati anena cittanti vikkhepo. Ko so? AssÈso. AjjhattaÑ vikkhepo ajjhattavikkhepo, tassa Èka~khanÈ ajjhattavikkhepÈka~khanÈ, asammÈmanasikÈravasena ajjhattavikkhepakassa assÈsassa Èka~khanÈti vuttaÑ hoti. Eteneva nayena bahiddhÈvikkhepapatthanÈ veditabbÈ. YehÊti yehi upakkilesehi. VikkhippamÈnassÈti vikkhipiyamÈnassa vikkhepaÑ ÈpÈdiyamÈnassa. No ca cittaÑ vimuccatÊti cittaÑ assÈsapassÈsÈrammaÓe ca nÈdhimuccati, paccanÊkadhammehi ca na vimuccati. CittaÑ no ca vimuccati parapattiyÈ ca hontÊti sambandho. VimokkhaÑ appajÈnantÈti so vÈ aÒÒo vÈ


ÈrammaÓÈdhimuttivimokkhaÒca paccanÊkavimuttimokkhaÒca evaÑ appajÈnantÈ. ParapattiyÈti parapaccayaÑ parasaddahanaÑ arahanti, na attapaccakkhaÑ ÒÈÓanti “parapaccayikÈ”ti vattabbe “parapattiyÈ”ti vuttaÑ. Attho pana soyeva.

Dutiyacchakka

155. Dutiyacchakke nimittanti assÈsapassÈsÈnaÑ phusanaÔÔhÈnaÑ. AssÈsapassÈsÈ hi dÊghanÈsikassa nÈsÈpuÔaÑ ghaÔÔento pavattanti, rassanÈsikassa uttaroÔÔhaÑ. Yadi hi ayaÑ hogÊ taÑ nimittameva Èvajjati, tassa nimittameva ÈvajjamÈnassa assÈse cittaÑ vikampati, na patiÔÔhÈtÊti attho. Tassa tasmiÑ citte appatiÔÔhite samÈdhissa abhÈvato taÑ vikampanaÑ samÈdhissa paripantho. Yadi assÈsameva Èvajjati, tassa cittaÑ abbhantarapavesanavasena vikkhepaÑ Èvahati, nimitte na patiÔÔhÈti, tasmÈ nimitte vikampati. IminÈ nayena sesesupi yojanÈ kÈtabbÈ. GÈthÈsu vikkhippateti vikkhipÊyati vikkhepaÑ ÈpÈdÊyati.

Tatiyacchakka

156. Tatiyacchakke atÊtÈnudhÈvanaÑ cittanti phusanaÔÔhÈnaÑ atikkamitvÈ gataÑ assÈsaÑ vÈ passÈsaÑ vÈ anugacchamÈnaÑ cittaÑ. VikkhepÈnupatitanti vikkhepena anugataÑ, vikkhepaÑ vÈ sayaÑ anupatitaÑ anugataÑ. AnÈgatapaÔika~khanaÑ cittanti phusanaÔÔhÈnaÑ appattaÑ assÈsaÑ vÈ passÈsaÑ vÈ paÔika~khamÈnaÑ paccÈsÊsamÈnaÑ cittaÑ. Vikampitanti tasmiÑ appatiÔÔhÈneneva vikkhepena vikampitaÑ. LÊnanti atisithilavÊriyatÈdÊhi sa~kucitaÑ. KosajjÈnupatitanti kusÊtabhÈvÈnugataÑ. Atipaggahitanti accÈraddhavÊriyatÈdÊhi ati-ussÈhitaÑ. UddhaccÈnupatitanti vikkhepÈnugataÑ. Abhinatanti assÈdavatth|su bhusaÑ nataÑ allÊnaÑ. Apanatanti nirassÈdavatth|su patihataÑ, tato apagataÑ vÈ, apagatanataÑ vÈ, na tato apagatanti attho. RÈgÈnupatitanti ettha assÈsapassÈsanimittaÑ manasikaroto uppannapÊtisukhe vÈ pubbe hasitalapitakÊÄitavatth|su vÈ rÈgo anupatati. ByÈpÈdÈnupatitanti ettha manasikÈre nirassÈdagatacittassa uppannadomanassavasena vÈ pubbe samudÈciÓÓesu ÈghÈtavatth|su vÈ byÈpÈdo anupatati. GÈthÈsu na samÈdhiyatÊti na samÈhitaÑ hoti. Adhicittanti cittasÊsena niddiÔÔho adhiko samÈdhi.

KhuddakanikÈya 74

157. EttÈvatÈ tÊhi chakkehi aÔÔhÈrasa upakkilese niddisitvÈ idÈni tesaÑ upakkilesÈnaÑ samÈdhissa paripanthabhÈvasÈdhanena ÈdÊnavaÑ dassento puna assÈsÈdimajjhapariyosÈnanti-ÈdimÈha. Tattha kÈyopi cittampi sÈraddhÈ ca hontÊti vikkhepasamuÔÔhÈnar|pÈnaÑ vasena r|pakÈyopi, vikkhepasantativasena cittampi mahatÈ khobhena mubhitÈ sadarathÈ ca honti. Tato mandatarena iÒjitÈ kampitÈ, tato mandatarena phanditÈ calitÈ honti. BalavÈpi majjhimopi mandopi khobho hotiyeva, na sakkÈ khobhena na bhavitunti vuttaÑ hoti. CittaÑ vikampitattÈti cittassa vikampitattÈ. GÈthÈsu paripuÓÓÈ abhÈvitÈti yathÈ paripuÓÓÈ hoti, tathÈ abhÈvithÈ. IÒjitoti kampito. Phanditoti mandakampito. HeÔÔhÈ nÊvaraÓÈnaÑ anantarattÈ “imehi ca pana nÊvaraÓehÊ”ti1 accantasamÊpanidassanavacanaÑ kataÑ. Idha pana nigamane nÊvaraÓÈnaÑ santarattÈ tehi ca pana nÊvaraÓehÊti parammukhanidassanavacanaÑ kataÑ.

UpakkilesaÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. VodÈnaÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ

158. VodÈne ÒÈÓÈnÊti visuddhaÒÈÓÈni. TaÑ vivajjayitvÈti yaÑ pubbe vuttaÑ atÊtÈnudhÈvanaÑ cittaÑ vikkhepÈnupatitaÑ, taÑ vivajjayitvÈti sambandhitabbaÑ. EkaÔÔhÈne samÈdahatÊti assÈsapassÈsÈnaÑ phusanaÔÔhÈne samaÑ Èdahati patiÔÔhÈpeti. Tattheva adhimocetÊti ekaÔÔhÈneti vutte assÈsapassÈsÈnaÑ phusanaÔÔhÈneyeva sanniÔÔhapeti sanniÔÔhÈnaÑ karoti. PaggaÓhitvÈti dhammavicayapÊtisambojjha~gabhÈvanÈya paggahetvÈ. ViniggaÓhitvÈti passaddhisamÈdhi-upekkhÈsambojjha~gabhÈvanÈya viniggaÓhitvÈ. “SatindriyavÊriyindriyehi paggahetvÈ, satindriyasamÈdhindriyehi viniggahetvÈ”tipi vadanti. SampajÈno hutvÈti asubhabhÈvanÈdÊhi. Puna sampajÈno hutvÈti mettÈbhÈvanÈdÊhi. Yena rÈgena anupatitaÑ, yena byÈpÈdena anupatitaÑ, taÑ pajahatÊti sambandho. TaÑ cittaÑ Êdisanti sampajÈnanto tappaÔipakkhena ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 163 piÔÔhe.


rÈgaÑ pajahati, byÈpÈdaÑ pajahatÊti vÈ attho. Parisuddhanti nirupakkilesaÑ. PariyodÈtanti pabhassaraÑ. EkattagataÑ hotÊti taÑ taÑ visesaÑ pattassa taÑ taÑ ekattaÑ gataÑ hoti.

Katame te ekattÈti idha yujjamÈnÈyujjamÈnepi1 ekatte ekato katvÈ pucchati. DÈn|pasaggupaÔÔhÈnekattanti dÈnavatthusÈ~khÈtassa dÈnassa upasaggo vosajjanaÑ dÈn|pasaggo, dÈnavatthupariccÈgacetanÈ. Tassa upaÔÔhÈnaÑ ÈrammaÓakaraÓavasena upagantvÈ ÔhÈnaÑ dÈn|pasaggupaÔÔhÈnaÑ, tadeva ekattaÑ, tena vÈ ekattaÑ ekaggabhÈvo dÈn|pasaggupaÔÔhÈnekattaÑ. DÈnavosaggupaÔÔhÈnekattanti pÈÔho sundarataro, so evattho. Etena paduddhÈravasena2 cÈgÈnussatisamÈdhi vutto. PaduddhÈravasena vuttopi cesa itaresaÑ tiÓÓampi ekattÈnaÑ upanissayapaccayo hoti, tasmÈ idha niddiÔÔhanti vadanti. VisÈkhÈpi hi mahÈ-upÈsikÈ Èha “idha bhante disÈsu vassaÑvuÔÔhÈ bhikkh| SÈvatthiÑ Ègacchissanti BhagavantaÑ dassanÈya, te BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ pucchissanti ‘itthannÈmo bhante bhikkhu kÈla~kato, tassa kÈ gati, ko abhisamparÈyo’ti. TaÑ BhagavÈ byÈkarissati sotÈpattiphale vÈ sakadÈgÈmiphale vÈ anÈgÈmiphale vÈ arahatte vÈ. TyÈhaÑ upasa~kamitvÈ pucchissÈmi ‘ÈgatapubbÈ nu kho bhante tena ayyena SÈvatthÊ’ti. Sace me vakkhanti ‘ÈgatapubbÈ tena bhikkhunÈ SÈvatthÊ’ti. NiÔÔhamettha gacchissÈmi nissaÑsayaÑ paribhuttaÑ tena ayyena vassikasÈÔikÈ vÈ ÈgantukabhattaÑ vÈ gamikabhattaÑ vÈ gilÈnabhattaÑ vÈ gilÈnupaÔÔhÈkabhattaÑ vÈ gilÈnabhesajjaÑ vÈ dhuvayÈgu vÈti. TassÈ me tadanussarantiyÈ pÈmojjaÑ jÈyissati, pamuditÈya pÊti jÈyissati, pÊtimanÈya kÈyo passambhissati, passaddhakÈyÈ sukhaÑ vedayissÈmi, sukhiniyÈ cittaÑ samÈdhiyissati, sÈ me bhavissati indriyabhÈvanÈ balabhÈvanÈ bojjha~gabhÈvanÈ”ti3. Atha vÈ ekattesu paÔhamaÑ upacÈrasamÈdhivasena vuttaÑ, dutiyaÑ appanÈsamÈdhivasena, tatiyaÑ vipassanÈvasena, catutthaÑ maggaphalavasenÈti veditabbaÑ. Samathassa nimittaÑ samathanimittaÑ. Vayo bha~go eva lakkhaÓaÑ vayalakkhaÓaÑ. Nirodho nibbÈnaÑ. Sesametesu tÊsu vuttanayeneva yojetabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. YujjamÈnepi (SÊ) 2. SadduddhÈravasena (SÊ) 3. Vi 3. 407 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 76

CÈgÈdhimuttÈnanti dÈne adhimuttÈnaÑ. Adhicittanti vipassanÈpÈdakasamÈdhi. VipassakÈnanti bha~gÈnupassanato paÔÔhÈya tÊhi anupassanÈhi sa~khÈre vipassantÈnaÑ. AriyapuggalÈnanti aÔÔhannaÑ. DutiyÈdÊni tÊÓi ekattÈni ÈnÈpÈnassativasena sesakammaÔÔhÈnavasena ca yujjanti. Cat|hi ÔhÈnehÊti cat|hi kÈraÓehi. SamÈdhivipassanÈmaggaphalÈnaÑ vasena “ekattagataÑ cittaÑ paÔipadÈvisuddhipakkhandaÒceva hoti upekkhÈnubr|hitaÒca ÒÈÓena ca sampahaÑsitan”ti uddesapadÈni. “PaÔhamassa jhÈnassa ko ÈdÊ”ti-ÈdÊni tesaÑ uddesapadÈnaÑ vitthÈre ukamyatÈpucchÈpubba~gamÈni niddesapadÈni. Tattha paÔipadÈvisuddhipakkhandanti paÔipadÈ eva nÊvaraÓamalavisodhanato visuddhi, taÑ paÔipadÈvisuddhiÑ pakkhandaÑ paviÔÔhaÑ. UpekkhÈnubr|hitanti tatramajjhattupekkhÈya br|hitaÑ vaÉÉhitaÑ. ©ÈÓena ca sampahaÑsitanti pariyodÈpakena ÒÈÓena sampahaÑsitaÑ pariyodÈpitaÑ visodhitaÑ. PaÔipadÈvisuddhinÈma sasambhÈriko upacÈro, upekkhÈnubr|hanÈ nÈma appanÈ, sampahaÑsanÈ nÈma paccavekkhaÓÈti evameke vaÓÓayanti. YasmÈ pana “ekattagataÑ cittaÑ paÔipadÈvisuddhipakkhandaÒceva hotÊ”ti-Èdi vuttaÑ, tasmÈ anto-appanÈyameva Ègamanavasena paÔipadÈvisuddhi, tatramajjhattupekkhÈya kiccavasena upekkhÈnubr|hanÈ, dhammÈnaÑ anativattanÈdibhÈvasÈdhanena pariyodÈpakassa ÒÈÓassa kiccanipphattivasena sampahaÑsanÈ veditabbÈ. KathaÑ? YasmiÑ hi vÈre appanÈ uppajjati, tasmiÑ yo nÊvaraÓasa~khÈto kilesagaÓo tassa jhÈnassa paripantho, tato cittaÑ visujjhati, visuddhattÈ ÈvaraÓavirahitaÑ hutvÈ majjhimaÑ samathanimittaÑ paÔipajjati. MajjhimaÑ samathanimittaÑ nÈma samappavatto appanÈsamÈdhiyeva. TadanantaraÑ pana purimacittaÑ ekasantatipariÓÈmanayena kathattaÑ upagacchamÈnaÑ majjhimaÑ samathanimittaÑ paÔipajjati nÈma. EvaÑ paÔipannattÈ tathattupagamanena tattha pakkhandati nÈma. EvaÑ tÈva purimacitte vijjamÈnÈkÈranipphÈdikÈ paÔhamassa jhÈnassa uppÈdakkhaÓeyeva Ègamanavasena paÔipadÈvisuddhi veditabbÈ. EvaÑ visuddhassa pana tassa puna visodhetabbÈbhÈvato visodhane byÈpÈraÑ akaronto visuddhaÑ cittaÑ ajjhupekkhati nÈma. SamathabhÈv|pagamanena samathapaÔipannassa puna samÈdÈne byÈpÈraÑ akaronto samathapaÔipannaÑ ajjhupekkhati nÈma. SamathapaÔipannabhÈvato eva cassa kilesasaÑsaggaÑ pahÈya ekattena upaÔÔhitassa puna ekattupaÔÔhÈne byÈpÈraÑ akaronto ekattupaÔÔhÈnaÑ ajjhupekkhati nÈma. EvaÑ tatramajjhattupekkhÈya kiccavasena upekkhÈnubr|hanÈ veditabbÈ.


Ye panete evaÑ upekkhÈnubr|hite tattha jÈtÈ samÈdhipaÒÒÈsa~khÈtÈ yuganaddhadhammÈ aÒÒamaÒÒaÑ anativattamÈnÈ hutvÈ pavattÈ, yÈni ca saddhÈdÊni indriyÈni nÈnÈkilesehi vimuttattÈ vimuttirasena ekarasÈni hutvÈ pavattÈni, yaÑ cesa tadupagaÑ tesaÑ anativattana-ekarasabhÈvÈnaÑ anucchavikaÑ vÊriyaÑ vÈhayati, yÈ cassa tasmiÑ khaÓe pavattÈ ÈsevanÈ, sabbepi te ÈkÈrÈ yasmÈ ÒÈÓena saÑkilesavodÈnesu taÑ taÑ ÈdÊnavaÒca ÈnisaÑsaÒca disvÈ tathÈ tathÈ sampahaÑsitattÈ visodhitattÈ pariyodÈpitattÈ nipphannÈ, tasmÈ dhammÈnaÑ anativattanÈdibhÈvasÈdhanena pariyodÈpakassa ÒÈÓassa kiccanipphattivasena sampahaÑsanÈ veditabbÈti vuttaÑ. Tattha yasmÈ upekkhÈvasena ÒÈÓaÑ pÈkaÔaÑ hoti, yathÈha–“tathÈpaggahitaÑ cittaÑ sÈdhukaÑ ajjhupekkhati, upekkhÈvasena paÒÒÈvasena paÒÒindriyaÑ adhimattaÑ hoti. UpekkhÈvasena nÈnattakilesehi cittaÑ vimuccati, vimokkhavasena paÒÒÈvasena paÒÒindriyaÑ adhimattaÑ hoti. VimuttattÈ te dhammÈ ekarasÈ honti, ekarasaÔÔhena bhÈvanÈ”ti1. TasmÈ ÒÈÓakiccabh|tÈ sampahaÑsanÈ pariyosÈnanti vuttÈ.

EvaÑ tivattagatanti-ÈdÊni tasseva cittassa thomanavacanÈni. Tattha evaÑ tivattagatanti evaÑ yathÈvuttena vidhinÈ paÔipadÈvisuddhipakkhandana-upekkhÈnubr|hanÈÒÈÓasampahaÑsanÈvasena tividhabhÈvaÑ gataÑ. Vitakkasampannanti kilesakkhobhavirahitattÈ vitakkena sundarabhÈvaÑ pannaÑ gataÑ. Cittassa adhiÔÔhÈnasampannanti tasmiÑyeva ÈrammaÓe cittassa nirantarappavattisa~khÈtena adhiÔÔhÈnena sampannaÑ an|naÑ. YathÈ adhiÔÔhÈnavasiyaÑ adhiÔÔhÈnanti jhÈnappavatti, tathÈ idhÈpi cittassa adhiÔÔhÈnanti cittekaggatÈpi yujjati. Tena hi ekasmiÑyeva ÈrammaÓe cittaÑ adhiÔÔhÈti, na ettha vikkhipatÊti. “SamÈdhisampannan”ti visuÑ vuttattÈ pana vuttanayeneva gahetabbaÑ. Atha vÈ samÈdhisseva jhÈnasa~gahitattÈ cittassa adhiÔÔhÈnasampannanti jhÈna~gapaÒcakavasena vuttaÑ, samÈdhisampannanti indriyasa~gahitattÈ indriyapaÒcakavasena, dutiyajjhÈnÈdÊsu pana alabbhamÈnÈni padÈni pahÈya labbhamÈnakavasena pÊtisampannanti-Èdi vuttaÑ.

AniccÈnupassanÈdÊsu aÔÔhÈrasasu mahÈvipassanÈsu vitakkÈdayo paripuÓÓÈyeva tÈsaÑ kÈmÈvacarattÈ. EtÈsu ca appanÈya abhÈvato paÔipadÈvisuddhi-Èdayo khaÓikasamÈdhivasena yojetabbÈ. Cat|su ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 221 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 78

maggesu paÔhamajjhÈnikavasena vitakkÈdÊnaÑ labbhanato labbhamÈnakavaseneva vitakkÈdayo paripuÓÓÈ vuttÈ. DutiyajjhÈnikÈdÊsu hi maggesu vitakkÈdayo jhÈnesu viya parihÈyantÊti. EttÈvatÈ terasa vodÈnaÒÈÓÈni vitthÈrato niddiÔÔhÈni honti. KathaÑ? EkaÔÔhÈne samÈdahanena tattheva adhimuccanena kosajjappajahanena uddhaccappajahanena rÈgappajahanena byÈpÈdappajahanena sampayuttÈni cha ÒÈÓÈni, cat|hi ekattehi sampayuttÈni cattÈri ÒÈÓÈni, paÔipadÈvisuddhi-upekkhÈnubr|hanÈsampahaÑsanÈhi sampayuttÈni tÊÓi ÒÈÓÈnÊti evaÑ terasa ÒÈÓÈni niddiÔÔhÈni. 159. EvaÑ santepi ÈnÈpÈnassatisamÈdhibhÈvanÈvasena tesaÑ nipphattiÑ dassetukÈmo tÈni ÒÈÓÈni anigametvÈva nimittaÑ assÈsapassÈsÈti-ÈdinÈ nayena codanÈpubba~gamaÑ ÈnÈpÈnassatisamÈdhibhÈvanÈvidhiÑ dassetvÈ ante tÈni ÒÈÓÈni nigametvÈ dassesi. Tattha nimittaÑ vuttameva. AnÈrammaÓÈmekacittassÈti anÈrammaÓÈ ekacittassa. Ma-kÈro panettha padasandhikaro. AnÈrammaÓamekacittassÈtipi pÈÔho, ekassa cittassa ÈrammaÓaÑ na bhavantÊti attho. Tayo dhammeti nimittÈdayo tayo dhamme. BhÈvanÈti ÈnÈpÈnassatisamÈdhibhÈvanÈ. Kathanti paÔhamaÑ vuttÈya codanÈgÈthÈya anantaraÑ vuttÈya parihÈragÈthÈya atthaÑ kathetukamyatÈpucchÈ. Na cimeti na ca ime. Na cametipi pÈÔho, soyeva padacchedo. KathaÑ na ca aviditÈ honti, kathaÑ na ca cittaÑ vikkhepaÑ gacchatÊti evaÑ kathaÑ saddo sesehi paÒcahi yojetabbo. PadhÈnaÒca paÒÒÈyatÊti ÈnÈpÈnassatisamÈdhibhÈvanÈrambhakaÑ vÊriyaÑ sandissati. VÊriyaÑ hi padahanti tenÈti padhÈnanti vuccati. PayogaÒca sÈdhetÊti nÊvaraÓavikkhambhakaÑ jhÈnaÒca yogÊ nipphÈdeti. JhÈnaÑ hi nÊvaraÓavikkhambhanÈya payuÒjÊyatÊti payogoti vuttaÑ. VisesamadhigacchatÊti saÑyojanappahÈnakaraÑ maggaÒca paÔilabhati. Maggo hi samathavipassanÈnaÑ ÈnisaÑsattÈ visesoti vutto. Visesassa ca pamukhabh|bhattÈ ca-kÈrena samuccayo na kato.

IdÈni taÑ pucchitamatthaÑ upamÈya sÈdhento seyyathÈpi r|kkhoti-ÈdimÈha. Tassattho–yathÈ nÈma kakacena phÈlanatthaÑ vÈsiyÈ tacchitvÈ rukkho phÈlanakÈle niccalabhÈvatthaÑ same bh|mipadese payogakkhamaÑ katvÈ Ôhapito. KakacenÈti hatthakakacena. Œgateti


rukkhaÑ phusitvÈ attano samÊpabhÈgaÑ Ègate. Gateti rukkhaÑ phusitvÈ parabhÈgaÑ gate. VÈ-saddo samuccayattho. Na aviditÈ hontÊti rukkhe kakacadantehi phuÔÔhaÑ purisena pekkhamÈnaÑ ÔhÈnaÑ appatvÈ tesaÑ ÈgamanagamanÈbhÈvato sabbepi kakacadantÈ viditÈva honti. PadhÈnanti rukkhacchedanavÊriyaÑ. Payoganti rukkhacchedanakiriyaÑ. “VisesamadhigacchatÊ”tivacanaÑ upamÈya natthi. UpanibandhanÈ nimittanti upanibandhanÈya satiyÈ nimittabh|taÑ kÈraÓabh|taÑ nÈsikaggaÑ vÈ mukhanimittaÑ vÈ. Upanibandhati etÈya ÈrammaÓe cittanti upanibandhanÈ nÈma sati. NÈsikagge vÈti dÊghanÈsiko nÈsikagge. Mukhanimitte vÈti rassanÈsiko uttaroÔÔhe. UttaroÔÔho hi mukhe satiyÈ nimittanti mukhanimittanti vutto. Œgateti phuÔÔhaÔÔhÈnato abbhantaraÑ Ègate. Gateti phuÔÔhaÔÔhÈnato bahiddhÈ gate. Na aviditÈ hontÊti phusanaÔÔhÈnaÑ appatvÈ assÈsapassÈsÈnaÑ ÈgamanagamanÈbhÈvato sabbepi te viditÈ eva honti. KammaniyaÑ hotÊti yena vÊriyena kÈyopi cittampi kammaniyaÑ bhÈvanÈkammakkhamaÑ bhÈvanÈkammayoggaÑ hoti. IdaÑ vÊriyaÑ padhÈnaÑ nÈmÈti phalena kÈraÓaÑ vuttaÑ hoti. UpakkilesÈ pahÊyantÊti vikkhambhanavasena nÊvaraÓÈni pahÊyanti. VitakkÈ v|pasammantÊti nÈnÈrammaÓacÈrino anavaÔÔhitÈ vitakkÈ upasamaÑ gacchanti. Yena jhÈnena upakkilesÈ pahÊyanti, vitakkÈ v|pasammanti. AyaÑ payogoti payogamapekkhitvÈ pulli~ganiddeso kato. SaÒÒojanÈ pahÊyantÊti taÑtaÑmaggavajjhÈ saÒÒojanÈ samucchedappahÈnena pahÊyanti. AnusayÈ byantÊhontÊti pahÊnÈnaÑ puna anuppattidhammakattÈ vigato uppÈdanto vÈ vayanto vÈ etesanti byantÈ, pubbe abyantÈ byantÈ hontÊti byantÊhonti, vinassantÊti attho. SaÒÒojanappahÈnaÑ anusayappahÈnena hoti, na aÒÒathÈti dassanatthaÑ anusayappahÈnamÈha. Yena maggena saÒÒojanÈ pahÊyanti anusayÈ byantÊhonti, ayaÑ visesoti attho. Catutthacatukke ariyamaggassÈpi niddiÔÔhattÈ idha ariyamaggo vutto. Ekacittassa ÈrammaÓadvayÈbhÈvassa avuttepi siddhattÈ taÑ avissajjetvÈva evaÑ ime tayo dhammÈ ekacittassa ÈrammaÓÈ na hontÊti nigamanaÑ kataÑ. 160. IdÈni taÑ bhÈvanÈsiddhisÈdhakaÑ yogÈvacaraÑ thunanto ÈnÈpÈnassati yassÈti gÈthaÑ vatvÈ tassÈ niddesamÈha. Tattha

KhuddakanikÈya 80

ÈnÈpÈnassatiyo yathÈ Buddhena desitÈ, tathÈ paripuÓÓÈ subhÈvitÈ anupubbaÑ paricitÈ yassa atthi saÑvijjanti. So imaÑ lokaÑ pabhÈseti. KiÑ viya? AbbhÈ muttova candimÈ yathÈ abbhÈdÊhi mutto candimÈ imaÑ okÈsalokaÑ pabhÈseti, tathÈ so yogÈvacaro imaÑ khandhÈdilokaÑ pabhÈsetÊti gÈthÈya sambandho. “AbbhÈ muttova candimÈ”ti ca padassa niddese mahikÈdÊnampi vuttattÈ ettha Èdisaddalopo katoti veditabbo. GÈthÈniddese no passÈso no assÈsoti so soyeva1 attho paÔisedhena visesetvÈ vutto. UpaÔÔhÈnaÑ satÊti asammussanatÈya tameva assÈsaÑ upagantvÈ ÔhÈnaÑ sati nÈmÈti attho. TathÈ passÈsaÑ. EttÈvatÈ ÈnÈpÈnesu sati ÈnÈpÈnassatÊti attho vutto hoti.

IdÈni sativaseneva “yassÈ”ti vuttaÑ puggalaÑ niddisitukÈmo yo assasati, tassupaÔÔhÈti. Yo passasati, tassupaÔÔhÈtÊti vuttaÑ. Yo assasati, tassa sati assÈsaÑ upagantvÈ tiÔÔhati. Yo passasati, tassa sati passÈsaÑ upagantvÈ tiÔÔhatÊti attho. ParipuÓÓÈti jhÈnavipassanÈmaggaparamparÈya arahattamaggappattiyÈ paripuÓÓÈ. Teyeva hi jhÈnavipassanÈmaggadhamme sandhÈya pariggahaÔÔhenÈti-ÈdimÈha. Te hi dhammÈ iminÈ yoginÈ pariggayhamÈnattÈ pariggahÈ, tena pariggahaÔÔhena paripuÓÓÈ. Tattha sabbesaÑ cittacetasikÈnaÑ aÒÒamaÒÒaparivÈrattÈ parivÈraÔÔhena paripuÓÓÈ. BhÈvanÈpÈrip|rivasena parip|raÔÔhena paripuÓÓÈ. Catasso bhÈvanÈti-ÈdÊni subhÈvitÈti vuttapadassa atthavasena vuttÈni. Catasso bhÈvanÈ heÔÔhÈ vuttÈyeva. YÈnÊkatÈti yuttayÈnasadisÈ katÈ. VatthukatÈti patiÔÔhaÔÔhena vatthusadisÈ katÈ. AnuÔÔhitÈti paccupaÔÔhitÈ. ParicitÈti samantato citÈ upacitÈ. SusamÈraddhÈti suÔÔhu samÈraddhÈ sukatÈ. Yattha yattha Èka~khatÊti yesu yesu jhÈnesu yÈsu yÈsu vipassanÈsu sace icchati. Tattha tatthÈti tesu tesu jhÈnesu tÈsu tÈsu vipassanÈsu. Vasippattoti vasÊbhÈvaÑ bahubhÈvaÑ patto. Balappattoti samathavipassanÈbalappatto. VesÈrajjappattoti visÈradabhÈvaÑ paÔubhÈvaÑ2 patto. Te dhammÈti samathavipassanÈ dhammÈ. ŒvajjanapaÔibaddhÈti ÈvajjanÈyattÈ, Èvajjitamatteyeva tassa santÈnena, ÒÈÓena vÈ sampayogaÑ ______________________________________________________________ 1. Soyeva (SÊ) 2. PÈkaÔabhÈvaÑ (SÊ)


gacchantÊti attho. Œka~khapaÔibaddhÈti1 ruci-ÈyattÈ, rocitamatteyeva vuttanayena sampayogaÑ gacchantÊti attho. ManasikÈro panettha ÈvajjanÈya cittuppÈdo. Œka~khanÈya vevacanavasena atthavivaraÓatthaÑ vutto. Tena vuccati yÈnÊkatÈti evaÑ katattÈyeva te yuttayÈnasadisÈ katÈ hontÊti vuttaÑ hoti.

YasmiÑ yasmiÑ vatthusminti soÄasasu vatth|su ekekasmiÑ. SvÈdhiÔÔhitanti suppatiÔÔhitaÑ. S|paÔÔhitÈti suÔÔhu upaÔÔhitÈ. SampayuttacittasatÊnaÑ saheva sakasakakiccakaraÓato anulomapaÔilomavasena yojetvÈ te dve dhammÈ dassitÈ. Tena vuccati vatthukatÈti evaÑ bh|tattÈyeva katapatiÔÔhÈ hontÊti vuttaÑ hoti. Yena yena cittaÑ abhinÊharatÊti pubbappavattito apanetvÈ yattha yattha bhÈvanÈvisese cittaÑ upaneti2. Tena tena sati anuparivattatÊti tasmiÑ tasmiÑyeva bhÈvanÈvisese sati anuk|lÈ hutvÈ pubbappavattito nivattitvÈ pavattati. “Yena, tenÈ”ti cettha “yena BhagavÈ tenupasa~kamÊ”ti-ÈdÊsu3 viya bhummattho veditabbo. Tena vuccati anuÔÔhitÈti evaÑ karaÓatoyeva taÑ taÑ bhÈvanaÑ anugantvÈ ÔhitÈ hontÊti vuttaÑ hoti. ŒnÈpÈnassatiyÈ satipadhÈnattÈ vatthukatÈnuÔÔhitapadesu satiyÈ saha yojanÈ katÈti veditabbÈ.

YasmÈ pana paripuÓÓÈyeva paricitÈ4 honti vaÉÉhitÈ laddhÈsevanÈ, tasmÈ “paripuÓÓÈ”tipade vuttÈ tayo atthÈ “paricitÈ”tipadepi vuttÈ, catuttho visesatthopi vutto. Tattha satiyÈ pariggaÓhantoti sampayuttÈya, pubbabhÈgÈya vÈ satiyÈ pariggahetabbe pariggaÓhanto yogÊ. JinÈti pÈpake akusale dhammeti samucchedavasena lÈmake kilese jinÈti abhibhavati. AyaÒca puggalÈdhiÔÔhÈnÈ dhammadesanÈ. Dhammesu hi jinantesu taÑdhammasama~gÊpuggalopi jinÈti nÈma. Te ca dhammÈ satiÑ avihÈya attano pavattikkhaÓe jinitumÈraddhÈ jitÈti vuccanti yathÈ “bhuÒjitumÈraddho bhutto”ti vuccati. LakkhaÓaÑ panettha saddasatthato veditabbaÑ. EvaÑ santepi “parijitÈ”ti vattabbe ja-kÈrassa ca-kÈraÑ katvÈ ______________________________________________________________ 1. Œka~khanapaÔibaddhÈti (SÊ) 2. UpanÈmeti (Ka) 3. Khu 1. 3, 318 piÔÔhÈdÊsu. 4. ParibhÈvitÈ (SÊ)

KhuddakanikÈya 82

“paricitÈ”ti vuttaÑ, yathÈ sammÈ gado assÈti sugatoti atthavikappe da-kÈrassa ta-kÈro niruttilakkhaÓena kato, evamidhÈpi veditabbo. ImasmiÑ atthavikappe paricitÈti padaÑ kattusÈdhanaÑ, purimÈni tÊÓi kammasÈdhanÈni.

CattÈro susamÈraddhÈti cattÈro susamÈraddhatthÈti vuttaÑ hoti, atthasaddassa lopo daÔÔhabbo. SusamÈraddhÈti padassa atthÈpi hi idha susamÈraddhÈti vuttÈti veditabbÈ, susamÈraddhadhammÈ vÈ. Caturatthabhedato cattÈroti vuttÈti veditabbÈ, na dhammabhedato. YasmÈ pana subhÈvitÈyeva susamÈraddhÈ honti, na aÒÒe, tasmÈ tayo bhÈvanatthÈ idhÈpi vuttÈ. Œsevanatthopi tÊsu vuttesu vuttoyeva hoti, tasmÈ taÑ avatvÈ tappaccanÊkÈnaÑ susam|hatattho vutto. PaccanÊkasamugghÈtena hi ÈraddhapariyosÈnaÑ paÒÒÈyati, tena susamÈraddhassa sikhÈppatto attho vutto hoti. Tattha tappaccanÊkÈnanti tesaÑ jhÈnavipassanÈmaggÈnaÑ paÔipakkhabh|tÈnaÑ. KilesÈnanti kÈmacchandÈdÊnaÑ niccasaÒÒÈdisampayuttÈnaÑ sakkÈyadiÔÔhÈdÊnaÒca. Susam|hatattÈti vikkhambhanatada~gasamucchedavasena suÔÔhu sam|hatattÈ nÈsitattÈ. Potthakesu pana “susamugghÈtattÈ”ti likhanti, taÑ na sundaraÑ. 161. Puna tasseva padassa aÒÒampi atthavikappaÑ dassento susamanti-ÈdimÈha. Tattha tattha jÈtÈti tasmiÑ sikhÈppattabhÈvanÈvisese jÈtÈ. AnavajjÈti kilesÈnaÑ ÈrammaÓabhÈvÈnupagamanena kilesadosavirahitÈ. KusalÈti jÈtivasena kusalÈ. BodhipakkhiyÈti bujjhanaÔÔhena bodhÊti laddhanÈmassa ariyassa pakkhe bhavattÈ bodhipakkhiyÈ. Pakkhe bhavattÈti hi upakÈrabhÈve ÔhitattÈ. Te ca “cattÈro satipaÔÔhÈnÈ cattÈro sammappadhÈnÈ cattÈro iddhipÈdÈ paÒcindriyÈni paÒca balÈni satta bojjha~gÈ ariyo aÔÔha~giko maggo”ti1 sattatiÑsa dhammÈ. IdaÑ samanti idaÑ maggakkhaÓe dhammajÈtaÑ samucchedavasena kilese sameti vinÈsetÊti samaÑ nÈma. Nirodho nibbÈnanti dukkhanirodhattÈ nirodho, vÈnasa~khÈtÈya taÓhÈya abhÈvÈ nibbÈnaÑ. IdaÑ susamanti idaÑ nibbÈnaÑ sabbasa~khatavisamÈpagatattÈ suÔÔhu samanti susamaÑ nÈma. ©Ètanti bodhipakkhiyasa~khÈtaÑ samaÑ ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 27, 33; Khu 8. 75; Khu 11. 319 piÔÔhÈdÊsu.


asammohato ÒÈÓena ÒÈtaÑ, nibbÈnasa~khÈtaÑ susamaÑ ÈrammaÓato ÒÈÓena ÒÈtaÑ. Tadeva dvayaÑ teneva cakkhunÈ viya diÔÔhaÑ. Viditanti tadeva dvayaÑ santÈne uppÈdanena ÈrammaÓakaraÓena ca paÔiladdhaÑ. ©ÈtaÑ viya paÒÒÈya sacchikataÑ phassitaÒca. “AsallÊnaÑ asammuÔÔhÈ asÈraddho ekaggan”ti purimassa purimassa padassa atthappakÈsanaÑ. Tattha Èraddhanti paÔÔhapitaÑ. AsallÊnanti asa~kucitaÑ. UpaÔÔhitÈti upagantvÈ ÔhitÈ. AsammuÔÔhÈti avinaÔÔhÈ. Passaddhoti nibbuto. AsÈraddhoti niddaratho. SamÈhitanti samaÑ ÔhapitaÑ. Ekagganti avikkhittaÑ.

“CattÈro susamÈraddhÈ”ti-Èdi sakalassa susamÈraddhavacanassa m|lattho. “Atthi saman”ti-Èdi pana susamavacanassa, “ÒÈtan”ti-Èdi Èraddhavacanassa vikappatthÈ. TatthÈyaÑ padatthasaÑsandanÈ–“samÈ ca susamÈ ca1 samasusamÈ”ti vattabbe ekadesasar|pekasesaÑkatvÈ “susamÈ”icceva vuttÈ yathÈ nÈmaÒca r|paÒca nÈmar|paÒca nÈmar|panti. “IdaÑ samaÑ, idaÑ susaman”ti pana anaÒÒÈpekkhaÑ katvÈ napuÑsakavacanaÑ kataÑ. YasmÈ pana ÒÈtampi diÔÔhanti vuccati, diÔÔhaÒca ÈraddhaÒca atthato ekaÑ. ViditasacchikataphassitÈni pana ÒÈtavevacanÈni, tasmÈ ÒÈtanti Èraddhatthoyeva vutto hoti.

ŒraddhaÑ hoti vÊriyaÑ asallÊnanti ayaÑ pana Èraddhavacanassa ujukatthoyeva. UpaÔÔhitÈ satÊti-ÈdÊni pana sampayuttavÊriyassa upakÈrakadhammadassanatthaÑ vuttÈni, na Èraddhavacanassa atthadassanatthaÑ. Purimena atthena suÔÔhu samÈraddhÈti susamÈraddhÈ ca, iminÈ atthena susamÈ ÈraddhÈti susamÈraddhÈ ca ekasese kate “susamÈraddhÈ”ti vuccanti. ImamatthaÑ pariggahetvÈ “tena vuccati susamÈraddhÈ”ti vuttaÑ.

Anupubbanti yathÈnukkamenÈti attho, pubbaÑ pubbaÑ an|ti vuttaÑ hoti. DÊghaÑ assÈsavasenÈti dÊghantivutta-assÈsavasena. PurimÈ purimÈti purimÈ purimÈ sati. Etena pubbantipadassa attho vutto hoti. PacchimÈ pacchimÈti satiyeva. Etena an|tipadassa attho vutto hoti. Ubhayena pubbaÒca anu ca paricitÈti attho vutto hoti. Upari soÄasa vatth|ni vitthÈretvÈ vacanato idha sa~khipitvÈ “paÔinissaggÈnupassÊ”ti antimameva dassitaÑ. YasmÈ sikhÈppattabhÈvanassa sabbÈpi ______________________________________________________________ 1. SamÈ ca susamÈ ca dhammÈ (SÊ)

KhuddakanikÈya 84

ÈnÈpÈnassatiyo punappunaÑ yathÈruci pavattanako anuparicitÈpi honti. Tena vuttaÑ “aÒÒamaÒÒaÑ paricitÈ ceva honti anuparicitÈ cÈ”ti.

YathatthÈti yathÈsabhÈvatthÈ. Attadamathatthoti arahattamaggakkhaÓe attano nibbisevanattho. Samathatthoti sÊtibhÈvattho. ParinibbÈpanatthoti kilesaparinibbÈnena. AbhiÒÒatthoti sabbadhammavasena. PariÒÒatthÈdayo maggaÒÈÓakiccavasena. SaccÈbhisamayattho catunnaÑ saccÈnaÑ ekapaÔivedhadassanavasena. Nirodhe patiÔÔhÈpakattho ÈrammaÓakaraÓavasena.

Buddhotipadassa abhÈvepi BuddhenÈtipade yo so Buddho, taÑ niddisitukÈmena Buddhoti vuttaÑ. Sayambh|ti upadesaÑ vinÈ sayameva bh|to. AnÈcariyakoti sayambh|padassa atthavivaraÓaÑ. Yo hi ÈcariyaÑ vinÈ saccÈni paÔivijjhati, so sayambh| nÈma hoti. Pubbe ananussutes|ti-Èdi anÈcariyakabhÈvassa atthappakÈsanaÑ. Ananussutes|ti ÈcariyaÑ ananussutesu. SÈmanti sayameva. AbhisambujjhÊti bhusaÑ sammÈ paÔivijjhi. Tattha ca sabbaÒÒutaÑ pÈpuÓÊti tesu ca saccesu sabbaÒÒubhÈvaÑ pÈpuÓi. YathÈ saccÈni paÔivijjhantÈ sabbaÒÒuno honti, tathÈ saccÈnaÑ paÔividdhattÈ evaÑ vuttaÑ. SabbaÒÒutaÑ pattotipi pÈÔho. Balesu ca vasÊbhÈvanti dasasu ca TathÈgatabalesu issarabhÈvaÑ pÈpuÓi. Yo so evaÑ bh|to, so Buddhoti vuttaÑ hoti. Tattha sabbesu dhammesu appaÔihataÒÈÓanimittÈnuttaravimokkhÈdhigamaparibhÈvitaÑ khandhasantÈnaÑ upÈdÈya paÓÓattiko, sabbaÒÒutapadaÔÔhÈnaÑ vÈ saccÈbhisambodhimupÈdÈya paÓÓattiko sattaviseso Buddho. EttÈvatÈ atthato BuddhavibhÈvanÈ katÈ hoti. 162. IdÈni byaÒjanato vibhÈvento Buddhoti kenaÔÔhena Buddhoti-ÈdimÈha. Tattha yathÈ loke avagantÈ avagatoti vuccati, evaÑ bujjhitÈ saccÈnÊti Buddho. YathÈ paÓÓasosÈ vÈtÈ paÓÓasusÈti vuccanti, evaÑ bodhetÈ pajÈyÈti Buddho. SabbaÒÒutÈya Buddhoti sabbadhammabujjhanasamatthÈya buddhiyÈ Buddhoti vuttaÑ hoti. SabbadassÈvitÈya Buddhoti sabbadhammÈnaÑ ÒÈÓacakkhunÈ diÔÔhattÈ Buddhoti vuttaÑ hoti.


AnaÒÒaneyyatÈya Buddhoti aÒÒena abodhanÊyato sayameva BuddhattÈ Buddhoti vuttaÑ hoti. VisavitÈya Buddhoti nÈnÈguÓavisavanato1 padumamiva vikasanaÔÔhena Buddhoti vuttaÑ hoti. KhÊÓÈsavasa~khÈtena Buddhoti-ÈdÊhi chahi pariyÈyehi cittasa~kocakaradhammappahÈnena niddakkhayavibuddho puriso viya sabbakilesaniddakkhayavibuddhattÈ Buddhoti vuttaÑ hoti. Sa~khÈ sa~khÈtanti atthato ekattÈ sa~khÈtenÈti vacanassa koÔÔhÈsenÈti attho. TaÓhÈlepadiÔÔhilepÈbhÈvena nirupalepasa~khÈtena. SavÈsanÈnaÑ sabbakilesÈnaÑ pahÊnattÈ ekantavacanena visesetvÈ ekantavÊtarÈgoti-Èdi vuttaÑ. Ekantanikkilesoti rÈgadosamohÈvasesehi sabbakilesehi nikkileso. EkÈyanamaggaÑ gatoti Buddhoti gamanatthÈnaÑ dhÈt|naÑ bujjhanatthattÈ bujjhanatthÈpi dhÈtuyo gamanatthÈ honti, tasmÈ ekÈyanamaggaÑ gatattÈ Buddhoti vuttaÑ hoti. EkÈyanamaggoti cettha–

“Maggo pantho patho pajjo, aÒjasaÑ vaÔumÈyanaÑ. NÈvÈ uttarasetu ca, kullo ca bhisi sa~kamo”ti2–

maggassa bah|su nÈmesu ayananÈmena vutto. TasmÈ ekamaggabh|to maggo, na dvedhÈpathabh|toti attho. Atha vÈ ekena ayitabbo maggoti ekÈyanamaggo. EkenÈti gaÓasa~gaÓikaÑ pahÈya pavivekena cittena. Ayitabboti paÔipajjitabbo. Ayanti vÈ etenÈti ayano, saÑsÈrato nibbÈnaÑ gacchantÊti attho. EkesaÑ ayano ekÈyano. Eketi seÔÔhÈ, sabbasattaseÔÔhÈ ca SammÈsambuddhÈ, tasmÈ ekÈyanamaggoti SammÈsambuddhÈnaÑ ayanabh|to maggoti vuttaÑ hoti. AyatÊti vÈ ayano, gacchati pavattatÊti attho. EkasmiÑ ayano maggoti ekÈyanamaggo, ekasmiÑyeva BuddhasÈsane pavattamÈno maggo, na aÒÒatthÈti vuttaÑ hoti. Api ca ekaÑ ayatÊti ekÈyano, pubbabhÈge nÈnÈmukhabhÈvanÈnayappavattopi aparabhÈge ekaÑ nibbÈnameva gacchatÊti vuttaÑ hoti, tasmÈ ekÈyanamaggoti ekanibbÈnagamanamaggoti attho. Eko anuttaraÑ sammÈsambodhiÑ abhisambuddhoti Buddhoti na parehi BuddhattÈ Buddho, kiÑ pana sayameva anuttaraÑ sammÈsambodhiÑ abhisambuddhattÈ Buddhoti vuttaÑ hoti. AbuddhivihatattÈ buddhipaÔilÈbhÈ Buddhoti buddhi ______________________________________________________________ 1. NÈnÈguÓavikasanato (Ka) 2. Khu 8. 201 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 86

BuddhaÑ bodhoti pariyÈyavacanametaÑ. Tattha yathÈ nÊlarattaguÓayogÈ nÊlo paÔo ratto paÔoti vuccati, evaÑ BuddhaguÓayogÈ Buddhoti ÒÈpetuÑ vuttaÑ.

Tato paraÑ Buddhoti netaÑ nÈmanti-Èdi “atthamanugatÈ ayaÑ paÒÒattÊ”ti ÒÈpanatthaÑ vuttaÑ. Tattha mittÈ sahÈyÈ. AmaccÈ bhaccÈ. ©ÈtÊ pitupakkhikÈ. SÈlohitÈ mÈtupakkhikÈ. SamaÓÈ pabbajj|pagatÈ. BrÈhmaÓÈ bhovÈdino, samitapÈpabÈhitapÈpÈ vÈ. DevatÈ SakkÈdayo brahmÈno ca. Vimokkhantikanti vimokkho arahattamaggo, vimokkhassa anto arahattaphalaÑ, tasmiÑ vimokkhante bhavaÑ vimokkhantikaÑ nÈma. SabbaÒÒubhÈvo hi arahattamaggena sijjhati, arahattaphalodaye siddho hoti, tasmÈ sabbaÒÒubhÈvo vimokkhante bhavo hoti. TaÑ nemittakampi1 nÈmaÑ vimokkhante bhavaÑ nÈma hoti. Tena vuttaÑ “vimokkhantikametaÑ BuddhÈnaÑ BhagavantÈnan”ti. BodhiyÈ m|le saha sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa paÔilÈbhÈti MahÈbodhirukkham|le yathÈvuttakkhaÓe sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa paÔilÈbhena saha. SacchikÈ paÒÒattÊti arahattaphalasacchikiriyÈya, sabbadhammasacchikiriyÈya vÈ jÈtÈ paÒÒatti. YadidaÑ Buddhoti yÈ ayaÑ Buddhoti paÒÒatti, ayaÑ byaÒjanato BuddhavibhÈvanÈ.

“YathÈ Buddhena desitÈ “tigÈthÈpÈdassa pana iminÈ padabhÈjanÊye vuttatthena ayaÑ saÑsandanÈ–ÈnÈpÈnassatiyo ca yathÈ Buddhena desitÈ, yena pakÈrena desitÈ. YathÈsaddena sa~gahitÈ dasa yathatthÈ ca yathÈ Buddhena desitÈ, yena pakÈrena desitÈti pakÈratthassa ca yathÈsaddassa, sabhÈvatthassa ca yathÈsaddassa sar|pekasesavasena ekasesaÑ katvÈ “yathÈ”ti vuttanti veditabbaÑ. PadabhÈjanÊye panassa yathatthesu ekekassa yojanÈvasena “desito”ti ekavacanaÑ kataÑ.

“Soti gahaÔÔho vÈ hoti pabbajito vÈ”ti vuttattÈ Èdipadepi yassa gahaÔÔhassa vÈ pabbajitassa vÈti vuttameva hoti. Lokattho vuttoyeva. PabhÈsetÊti attano ÒÈÓassa pÈkaÔaÑ karotÊti ______________________________________________________________ 1. Nemittakampi (Ka)


attho. AbhisambuddhattÈti sÈvakapÈramiÒÈÓenapi paÔividdhabhÈvena. ObhÈsetÊti kÈmÈvacarabh|taÑ lokaÑ. BhÈsetÊti r|pÈvacarabh|taÑ lokaÑ. PabhÈsetÊti ar|pÈvacarabh|taÑ lokaÑ.

AriyaÒÈÓanti arahattamaggaÒÈÓaÑ. MahikÈ muttoti mahikÈya mutto. MahikÈti nÊhÈro vuccati. MahiyÈ muttotipi pÈÔho. Dh|marajÈ muttoti dh|mato ca rajato ca mutto. RÈhugahaÓÈ vippamuttoti rÈhuno candassa ÈsannupakkilesattÈ dvÊhi upasaggehi visesetvÈ vuttaÑ. BhÈsate iti sa-obhÈsaÔÔhena. Tapate iti satejaÔÔhena. Virocate iti ruciraÔÔhena. Evamevanti evaÑ evaÑ. YasmÈ pana candopi sayaÑ bhÈsanto tapanto virocanto imaÑ okÈsalokaÑ obhÈseti, bhikkhu ca paÒÒÈya bhÈsanto tapanto virocanto imaÑ khandhÈdilokaÑ paÒÒÈya obhÈseti, tasmÈ ubhayatrÈpi “bhÈsetÊ”ti avatvÈ “bhÈsate”icceva vuttaÑ. EvaÑ hi vutte hetu-atthopi vutto hoti. AtivisadatarÈbhas|riyopamaÑ aggahetvÈ kasmÈ candopamÈ gahitÈti ce? SabbakilesapariÄÈhav|pasamena santassa bhikkhuno santaguÓayuttacandopamÈ anucchavikÈti gahitÈti veditabbaÑ. EvaÑ ÈnÈpÈnassatibhÈvanÈsiddhisÈdhakaÑ yogÈvacaraÑ thunitvÈ imÈni terasa vodÈne ÒÈÓÈnÊti tÈni ÒÈÓÈni nigametvÈ dassetÊti.

VodÈnaÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. SatokÈriÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ

163. SatokÈriÒÈÓaniddese mÈtikÈyaÑ idha bhikkh|ti imasmiÑ sÈsane bhikkhu. AyaÑ hi ettha idhasaddo sabbappakÈra-ÈnÈpÈnassatisamÈdhi-nibbattakassa puggalassa sannissayabh|tasÈsanaparidÊpano, aÒÒasÈsanassa tathÈbhÈvapaÔisedhano ca. VuttaÑ hetaÑ “idheva bhikkhave samaÓo -pa- suÒÒÈ parappavÈdÈ samaÓebhi aÒÒehÊ”ti1.

AraÒÒagato vÈ rukkham|lagato vÈ suÒÒÈgÈragato vÈti idamassa ÈnÈpÈnassatisamÈdhi bhÈvanÈnur|pasenÈsanapariggahaparidÊpanaÑ. ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 92; AÑ 1. 560 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 88

Imassa hi bhikkhuno dÊgharattaÑ r|pÈdÊsu ÈrammaÓesu anuvisaÔaÑ cittaÑ ÈnÈpÈnassatisamÈdhi-ÈrammaÓaÑ abhiruhituÑ na icchati, k|ÔagoÓayuttaratho viya uppathameva dhÈvati. TasmÈ seyyathÈpi nÈma gopo k|ÔadhenuyÈ sabbaÑ khÊraÑ pivitvÈ vaÉÉhitaÑ k|ÔavacchaÑ dametukÈmo dhenuto apanetvÈ ekamante mahantaÑ thambhaÑ nikhaÓitvÈ tattha yottena bandheyya, athassa so vaccho ito cito ca vipphanditvÈ palÈyituÑ asakkonto tameva thambhaÑ upanisÊdeyya vÈ upanipajjeyya vÈ, evameva iminÈpi bhikkhunÈ dÊgharattaÑ r|pÈrammaÓÈdirasapÈnavaÉÉhitaÑ duÔÔhacittaÑ dametukÈmena r|pÈdi-ÈrammaÓato apanetvÈ araÒÒaÑ vÈ rukkham|laÑ vÈ suÒÒÈgÈraÑ vÈ pavesetvÈ tattha assÈsapassÈsathambhe satiyottena bandhitabbaÑ. Evamassa taÑ cittaÑ ito cito ca vipphanditvÈpi pubbe ÈciÓÓÈrammaÓaÑ alabhamÈnaÑ satiyottaÑ chinditvÈ palÈyituÑ asakkontaÑ tamevÈrammaÓaÑ upacÈrappanÈvasena upanisÊdati ceva upanipajjati ca. TenÈhu porÈÓÈ–

“YathÈ thambhe nibandheyya, vacchaÑ damaÑ1 naro idha. BandheyyevaÑ sakaÑ cittaÑ, satiyÈrammaÓe daÄhan”ti2.

Evamassa taÑ senÈsanaÑ bhÈvanÈnur|paÑ hoti. Atha vÈ yasmÈ idaÑ kammaÔÔhÈnappabhede muddhabh|taÑ sabbabuddhapaccekabuddha-buddhasÈvakÈnaÑ visesÈdhigamadiÔÔhadhammasukhavihÈrapadaÔÔhÈnaÑ ÈnÈpÈnassatikammaÔÔhÈnaÑ itthi purisahatthi-assÈdisaddasamÈkulaÑ gÈmantaÑ apariccajitvÈ na sukaraÑ bhÈvetuÑ saddakaÓÔakattÈ jhÈnassa. AgÈmake pana araÒÒe sukaraÑ yogÈvacarena idaÑ kammaÔÔhÈnaÑ pariggahetvÈ ÈnÈpÈnacatukkajjhÈnaÑ nibbattetvÈ tadeva pÈdakaÑ katvÈ sa~khÈre sammasitvÈ aggaphalaÑ arahattaÑ pÈpuÓituÑ. TasmÈ tassa anur|paÑ senÈsanaÑ upadisanto BhagavÈ “araÒÒagato vÈ”ti-ÈdimÈha, tatheva thero.

VatthuvijjÈcariyo viya hi BhagavÈ, so yathÈ vatthuvijjÈcariyo nagarabh|miÑ passitvÈ suÔÔhu upaparikkhitvÈ “ettha nagaraÑ mÈpethÈ”ti upadisati, sotthinÈ ca nagare niÔÔhite rÈjakulato mahÈsakkÈraÑ labhati, evamevaÑ yogÈvacarassa anur|paÑ senÈsanaÑ upaparikkhitvÈ “ettha kammaÔÔhÈnaÑ anuyuÒjitabban”ti upadisati, tato tattha kammaÔÔhÈnamanuyuttena yoginÈ ______________________________________________________________ 1. DammaÑ (SÊ) 2. Visuddhi 1. 261; Vi-®Ôha 2. 12; DÊ-®Ôha 2. 353; Ma-®Ôha 1. 252 piÔÔhesu.


kamena arahatte patte “SammÈsambuddho vata so BhagavÈ”ti mahantaÑ sakkÈraÑ labhati. AyaÑ pana bhikkhu “dÊpisadiso”ti vuccati. YathÈ hi MahÈdÊpirÈjÈ araÒÒe tiÓagahanaÑ vÈ vanagahanaÑ vÈ pabbatagahanaÑ vÈ nissÈya nilÊyitvÈ vanamahiÑsagokaÓÓas|karÈdayo mige gaÓhÈti, evamevaÑ ayaÑ araÒÒÈdÊsu kammaÔÔhÈnamanuyuÒjanto bhikkhu yathÈkkamena sotÈpattisakadÈgÈmi-anÈgÈmi-arahattamagge ceva ariyaphalÈni ca gaÓhÈtÊti veditabbo. TenÈhu porÈÓÈ–

“YathÈpi DÊpiko nÈma, nilÊyitvÈ gaÓhate1 mige. TathevÈyaÑ Buddhaputto, yuttayogo vipassako. AraÒÒaÑ pavisitvÈna, gaÓhÈti phalamuttaman”ti2.

Tenassa parakkamajavayoggabh|miÑ araÒÒasenÈsanaÑ dassento “araÒÒagato vÈ”ti-ÈdimÈha.

Tattha araÒÒagatoti upari vuttalakkhaÓaÑ yaÑkiÒci pavivekasukhaÑ araÒÒaÑ gato. Rukkham|lagatoti rukkhasamÊpaÑ gato. SuÒÒÈgÈragatoti suÒÒaÑ vivitthokÈsaÑ gato. Ettha ca ÔhapetvÈ araÒÒaÒca rukkham|laÒca avasesasattavidhasenÈsanaÑ gatopi “suÒÒÈgÈragato”ti vattuÑ vaÔÔati. NavavidhaÑ hi senÈsanaÑ. YathÈha “so vivittaÑ senÈsanaÑ bhajati araÒÒaÑ rukkham|laÑ pabbataÑ kandaraÑ giriguhaÑ susÈnaÑ vanapatthaÑ abbhokÈsaÑ palÈlapuÒjan”ti3. Evamassa ututtayÈnuk|laÑ dhÈtucariyÈnuk|laÒca ÈnÈpÈnassatibhÈvanÈnur|paÑ senÈsanaÑ upadisitvÈ alÊnÈnuddhaccapakkhikaÑ santamiriyÈpathaÑ upadisanto nisÊdatÊti Èha. Athassa nisajjÈya daÄhabhÈvaÑ assÈsapassÈsÈnaÑ pavattanasamatthataÑ4 ÈrammaÓapariggah|pÈyaÒca dassento palla~kaÑ ÈbhujitvÈti-ÈdimÈha. Tattha palla~kanti samantato |rubaddhÈsanaÑ. ŒbhujitvÈti bandhitvÈ. UjuÑ kÈyaÑ paÓidhÈyÈti uparimasarÊraÑ ujukaÑ ÔhapetvÈ aÔÔhÈrasa piÔÔhikaÓÔake koÔiyÈ koÔiÑ paÔipÈdetvÈ. EvaÑ hi nisinnassa cammamaÑsanhÈr|ni na paÓamanti. Athassa yÈ tesaÑ paÓamanapaccayÈ khaÓe khaÓe vedanÈ uppajjeyyuÑ, tÈ na uppajjanti. TÈsu anuppajjamÈnÈsu cittaÑ ekaggaÑ hoti, kammaÔÔhÈnaÑ na paripatati, vuddhiÑ phÈtiÑ upagacchati. ______________________________________________________________ 1. GaÓhatÊ (SÊ) 2. Khu 11. 352 piÔÔhe MilindapaÒhe. 3. Abhi 2. 253 piÔÔhe. 4. PavattanasukhataÑ (Visuddhi 1. 262 piÔÔhe.)

KhuddakanikÈya 90

ParimukhaÑ satiÑ upaÔÔhapetvÈti kammaÔÔhÈbhimukhaÑ satiÑ ÔhapayitvÈ. So satova assasati sato passasatÊti so bhikkhu evaÑ nisÊditvÈ evaÒca satiÑ upaÔÔhapetvÈ taÑ satiÑ avijahanto sato eva assasati sato passasati, satokÈrÊ hotÊti vuttaÑ hoti.

IdÈni yehi pakÈrehi satokÈrÊ hoti, te pakÈre dassetuÑ dÊghaÑ vÈ assasantoti-ÈdimÈha. Tattha dÊghaÑ vÈ assasantoti dÊghaÑ vÈ assÈsaÑ pavattayanto. TathÈ rassaÑ. YÈ pana nesaÑ dÊgharassatÈ, sÈ kÈlavasena veditabbÈ. KadÈci hi manussÈ hatthi-ahi-Èdayo viya kÈlavasena dÊghaÑ assasanti ca passasanti ca, kadÈci sunakhasasÈdayo viya rassaÑ. AÒÒathÈ hi cuÓÓavicuÓÓÈ assÈsapassÈsÈ dÊgharassÈ nÈma na honti. TasmÈ te dÊghaÑ kÈlaÑ pavisantÈ ca nikkhamantÈ ca dÊghÈ, rassaÑ kÈlaÑ pavisantÈ ca nikkhamantÈ ca rassÈti veditabbÈ. TatrÈyaÑ bhikkhu upari vuttehi navahÈkÈrehi dÊghaÑ assasanto ca passasanto ca dÊghaÑ assasÈmi, passasÈmÊti pajÈnÈti, tathÈ rassaÑ.

EvaÑ pajÈnato ca–

DÊgho rasso ca assÈso, PassÈsopi ca tÈdiso. CattÈro vaÓÓÈ vattanti, NÈsikaggeva bhikkhunoti.

NavannaÒcassa1 ÈkÈrÈnaÑ ekenÈkÈrena kÈyÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnabhÈvanÈ sampajjatÊti veditabbÈ. SabbakÈyapaÔisaÑvedÊ assasissÈmÊti sikkhati. SabbakÈyapaÔisaÑvedÊ passasissÈmÊti sikkhatÊti sakalassa assÈsakÈyassÈdimajjhapariyosÈnaÑ viditaÑ karonto pÈkaÔaÑ karonto assasissÈmÊti sikkhati. Sakalassa passÈsakÈyassÈdimajjhapariyosÈnaÑ viditaÑ karonto pÈkaÔaÑ karonto passasissÈmÊti sikkhati. EvaÑ viditaÑ karonto pÈkaÔaÑ karonto ÒÈÓasampayuttacittena assasati ceva passasati ca. TasmÈ “assasissÈmi passasissÈmÊti ______________________________________________________________ 1. CatunnaÒcassa (Ka) Visuddhi 1. 264 piÔÔhe pana passitabbaÑ.


sikkhatÊ”ti vuccati. Ekassa hi bhikkhuno cuÓÓavicuÓÓavisaÔe1 assÈsakÈye, passÈsakÈye vÈ Èdi pÈkaÔo hoti, na majjhapariyosÈnaÑ. So Èdimeva pariggahetuÑ sakkoti, majjhapariyosÈne kilamati. Ekassa majjhaÑ pÈkaÔaÑ hoti, na ÈdipariyosÈnaÑ. So majjhameva pariggahetuÑ sakkoti, ÈdipariyosÈne kilamati. Ekassa pariyosÈnaÑ pÈkaÔaÑ hoti, na ÈdimajjhaÑ. So pariyosÈnaÑyeva pariggahetuÑ sakkoti, Èdimajjhe kilamati. Ekassa sabbaÑ pÈkaÔaÑ hoti, so sabbampi pariggahetuÑ sakkoti, na katthaci kilamati. TÈdisena bhavitabbanti dassento Èha “sabbakÈyapaÔisaÑvedÊ”ti-Èdi.

Tattha sikkhatÊti evaÑ ghaÔati vÈyamati. Yo vÈ tathÈbh|tassa saÑvaro, ayamettha adhisÊlasikkhÈ. Yo tathÈbh|tassa samÈdhi, ayaÑ adhicittasikkhÈ. YÈ tathÈbh|tassa paÒÒÈ, ayaÑ adhipaÒÒÈsikkhÈti imÈ tisso sikkhÈyo tasmiÑ ÈrammaÓe tÈya satiyÈ tena manasikÈrena sikkhati Èsevati bhÈveti bahulÊkarotÊti evamettha attho daÔÔhabbo. Tattha yasmÈ purimanayena kevalaÑ assasitabbaÑ passasitabbameva ca, na aÒÒaÑ kiÒci kÈtabbaÑ, ito paÔÔhÈya pana ÒÈÓuppÈdanÈdÊsu yogo karaÓÊyo. TasmÈ tattha “assasÈmÊti pajÈnÈti passasÈmÊti pajÈnÈti “cceva vattamÈnakÈlavasena PÈÄiÑ vatvÈ ito paÔÔhÈya kattabbassa ÒÈÓuppÈdanÈdino ÈkÈrassa dassanatthaÑ “sabbakÈyapaÔisaÑvedÊ assasissÈmÊ”ti-ÈdinÈ nayena anÈgatakÈlavasena PÈÄi ÈropitÈti veditabbÈ.

PassambhayaÑ kÈyasa~khÈraÑ -pa- sikkhatÊti oÄÈrikaÑ assÈsapassÈsasa~khÈtaÑ kÈyasa~khÈraÑ passambhento paÔippassambhento nirodhento v|pasamento assasissÈmi passasissÈmÊti sikkhati.

TatrevaÑ oÄÈrikasukhumatÈ ca passaddhi ca veditabbÈ–imassa hi bhikkhuno pubbe apariggahitakÈle kÈyo ca cittaÒca sadarathÈ honti oÄÈrikÈ. KÈyacittÈnaÑ oÄÈrikatte av|pasante assÈsapassÈsÈpi oÄÈrikÈ honti, balavatarÈ hutvÈ pavattanti, nÈsikÈ nappahoti, mukhena assasantopi passasantopi tiÔÔhati. YadÈ panassa ______________________________________________________________ 1. CuÓÓavitate (GaÓÔhipade) Visuddhi 1. 265 piÔÔhe pana passitabbaÑ.

KhuddakanikÈya 92

kÈyopi cittampi pariggahitÈ honti, tadÈ te santÈ honti v|pasantÈ. Tesu v|pasantesu assÈsapassÈsÈ sukhumÈ hutvÈ pavattanti, “atthi nu kho, natthÊ”ti vicetabbÈkÈrappattÈ honti. SeyyathÈpi purisassa dhÈvitvÈ pabbatÈ vÈ orohitvÈ mahÈbhÈraÑ vÈ sÊsato oropetvÈ Ôhitassa oÄÈrikÈ assÈsapassÈsÈ honti, nÈsikÈ nappahoti, mukhena assasantopi passasantopi tiÔÔhati. YadÈ panesa taÑ parissamaÑ vinodetvÈ nhatvÈ ca pivitvÈ ca allasÈÔakaÑ hadaye katvÈ sÊtÈya chÈyÈya nipanno hoti, athassa te assÈsapassÈsÈ sukhumÈ honti “atthi nu kho, natthÊ”ti vicetabbÈkÈrappattÈ, evamevaÑ imassa bhikkhuno apariggahitakÈleti vitthÈretabbaÑ. TathÈ hissa pubbe apariggahitakÈle “oÄÈrikoÄÈrike kÈyasa~khÈre passambhemÊ”ti ÈbhogasamannÈhÈramanasikÈro natthi, pariggahitakÈle pana atthi. Tenassa apariggahitakÈlato pariggahitakÈle kÈyasa~khÈro sukhumo hoti. TenÈhu porÈÓÈ–

“SÈraddhe kÈye citte ca, adhimattaÑ pavattati. AsÈraddhamhi kÈyamhi, sukhumaÑ sampavattatÊ”ti1.

Pariggahepi2 oÄÈriko, paÔhamajjhÈn|pacÈre sukhumo. Tasmimpi oÄÈriko, paÔhamajjhÈne sukhumo. PaÔhamajjhÈne ca dutiyajjhÈn|pacÈre ca oÄÈriko, dutiyajjhÈne sukhumo. DutiyajjhÈne ca tatiyajjhÈn|pacÈre ca oÄÈriko, tatiyajjhÈne sukhumo. TatiyajjhÈne ca catutthajjhÈn|pacÈre ca oÄÈriko, catutthajjhÈne atisukhumo appavattimeva pÈpuÓÈti. IdaÑ tÈva DÊghabhÈÓakasaÑyuttabhÈÓakÈnaÑ mataÑ.

MajjhimabhÈÓakÈ pana “paÔhamajjhÈne oÄÈriko, dutiyajjhÈn|pacÈre sukhumo”ti evaÑ heÔÔhimaheÔÔhimajjhÈnato upar|parijjhÈn|pacÈrepi sukhumataraÑ icchanti. SabbesaÑyeva pana matena apariggahitakÈle pavattakÈyasa~khÈro pariggahitakÈle paÔippassambhati, pariggahitakÈle pavattakÈyasa~khÈro paÔhamajjhÈn|pacÈre -pa- catutthajjhÈn|pacÈre pavattakÈyasa~khÈro catutthajjhÈne paÔippassambhati. AyaÑ tÈva samathe nayo. ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 267; Vi-®Ôha 2. 17 piÔÔhesu. 2. PariggahitakÈlepi (Ka)


VipassanÈyaÑ pana apariggahitakÈle pavattakÈyasa~khÈro oÄÈriko, mahÈbh|tapariggahe sukhumo. Sopi oÄÈriko, upÈdÈr|papariggahe sukhumo. Sopi oÄÈriko, sakalar|papariggahe sukhumo. Sopi oÄÈriko, ar|papariggahe sukhumo. Sopi oÄÈriko, r|pÈr|papariggahe sukhumo. Sopi oÄÈriko, paccayapariggahe sukhumo. Sopi oÄÈriko, sappaccayanÈmar|padassane sukhumo. Sopi oÄÈriko, lakkhaÓÈrammaÓika1 vipassanÈya sukhumo. Sopi dubbalavipassanÈya oÄÈriko, balavavipassanÈya sukhumo. Tattha pubbe vuttanayeneva purimassa purimassa pacchimena pacchimena paÔippassaddhi veditabbÈ. Evamettha oÄÈrikasukhumatÈ paÔippassaddhi ca veditabbÈ. AyaÑ tÈvettha kÈyÈnupassanÈvasena vuttassa paÔhamacatukkassa anupubbapadavaÓÓanÈ.

YasmÈ panettha idameva catukkaÑ Èdikammikassa kammaÔÔhÈnavasena vuttaÑ, itarÈni pana tÊÓi catukkÈni ettha pattajjhÈnassa vedanÈcittadhammÈnupassanÈvasena, tasmÈ imaÑ kammaÔÔhÈnaÑ bhÈvetvÈ ÈnÈpÈnacatukkajjhÈnapadaÔÔhÈnÈya vipassanÈya saha paÔisambhidÈhi arahattaÑ pÈpuÓitukÈmena Èdikammikena kulaputtena Visuddhimagge vuttanayena sÊlaparisodhanÈdÊni sabbakiccÈni katvÈ satta~gasamannÈgatassa Ècariyassa santike paÒcasandhikaÑ kammaÔÔhÈnaÑ uggahetabbaÑ. Tatrime paÒca sandhayo uggaho paripucchÈ upaÔÔhÈnaÑ appanÈ lakkhaÓanti. Tattha uggaho nÈma kammaÔÔhÈnassa uggaÓhanaÑ. ParipucchÈ nÈma kammaÔÔhÈnassa paripucchanaÑ2. UpaÔÔhÈnaÑ nÈma kammaÔÔhÈnassa upaÔÔhÈnaÑ. AppanÈ nÈma kammaÔÔhÈnassa appanÈ. LakkhaÓaÑ nÈma kammaÔÔhÈnassa lakkhaÓaÑ, “evaÑ lakkhaÓamidaÑ kammaÔÔhÈnan”ti kammaÔÔhÈnasabhÈv|padhÈraÓanti vuttaÑ hoti.

EvaÑ paÒcasandhikaÑ kammaÔÔhÈnaÑ uggaÓhanto attanÈpi na kilamati, Ècariyampi na viheseti3. TasmÈ thokaÑ uddisÈpetvÈ bahuÑ kÈlaÑ sajjhÈyitvÈ evaÑ paÒcasandhikaÑ kammaÔÔhÈnaÑ uggahetvÈ Ècariyassa santike vÈ aÒÒattha vÈ aÔÔhÈrasa dosayutte vihÈre vajjetvÈ paÒca~gasamannÈgate senÈsane vasantena upacchinnakhuddakapalibodhena katabhattakiccena bhattasammadaÑ paÔivinodetvÈ sukhanisinnena ratanattayaguÓÈnussaraÓena cittaÑ sampahaÑsetvÈ ______________________________________________________________ 1. TilakkhaÓÈrammaÓika (GaÓÔhipade) 2. ParipucchanÈ (Visuddhi 1. 270 piÔÔhe) 3. Na viheÔheti (Ka)

KhuddakanikÈya 94

Ècariyuggahato ekapadampi aparihÈpentena idaÑ ÈnÈpÈnassatikammaÔÔhÈnaÑ manasi kÈtabbaÑ. TatrÈyaÑ manasikÈravidhi–

“GaÓanÈ anubandhanÈ, phusanÈ ÔhapanÈ sallakkhaÓÈ. VivaÔÔanÈ pÈrisuddhi, tesaÒca paÔipassanÈ”ti.

Tattha gaÓanÈti gaÓanÈyeva. AnubandhanÈti anugamanÈ. PhusanÈti phuÔÔhaÔÔhÈnaÑ. ®hapanÈti appanÈ. SallakkhaÓÈti vipassanÈ. VivaÔÔanÈti maggo. PÈrisuddhÊti phalaÑ. TesaÒca paÔipassanÈti paccavekkhaÓÈ. Tattha iminÈ Èdikammikena kulaputtena paÔhamaÑ gaÓanÈya idaÑ kammaÔÔhÈnaÑ manasi kÈtabbaÑ. GaÓentena pana paÒcannaÑ heÔÔhÈ na ÔhapetabbaÑ, dasannaÑ upari na netabbaÑ, antarÈ khaÓÉaÑ na dassetabbaÑ. PaÒcannaÑ heÔÔhÈ Ôhapentassa hi sambÈdhe okÈse cittuppÈdo vipphandati sambÈdhe vaje sanniruddhagogaÓo viya. DasannaÑ upari nentassa gaÓananissitova cittuppÈdo hoti. AntarÈ khaÓÉaÑ dassentassa “sikhÈppattaÑ nu kho me kammaÔÔhÈnaÑ, no”ti cittaÑ vikampati, tasmÈ ete dose vajjetvÈ gaÓetabbaÑ.

GaÓentena ca paÔhamaÑ dandhagaÓanÈya dhaÒÒamÈpakagaÓanÈya gaÓetabbaÑ. DhaÒÒamÈpako hi nÈÄiÑ p|retvÈ “ekan”ti vatvÈ okirati, puna p|rento kiÒci kacavaraÑ disvÈ chaÉÉento “ekaÑ ekan”ti vadati. Eseva nayo dve dveti-ÈdÊsu. EvamevaÑ iminÈpi assÈsapassÈsesu yo upaÔÔhÈti, taÑ gahetvÈ “ekaÑ ekan”ti-ÈdiÑ katvÈ yÈva “dasa dasÈ”ti pavattamÈnaÑ pavattamÈnaÑ upalakkhetvÈva gaÓetabbaÑ. Tassa evaÑ gaÓayato nikkhamantÈca pavisantÈ ca assÈsapassÈsÈ pÈkaÔÈ honti.

AthÈnena taÑ dandhagaÓanaÑ dhaÒÒamÈpakagaÓanaÑ pahÈya sÊghagaÓanÈya gopÈlakagaÓanÈya gaÓetabbaÑ. Cheko hi gopÈlako sakkharÈdayo uccha~gena gahetvÈ rajjudaÓÉahattho pÈtova vajaÑ gantvÈ gÈvo piÔÔhiyaÑ paharitvÈ palighatthambhamatthake nisinno dvÈraÑ pattaÑ pattaÑyeva gÈvaÑ “eko dve”ti sakkharaÑ khipitvÈ khipitvÈ gaÓeti. TiyÈmarattiÑ sambÈdhe okÈse dukkhaÑ vutthagogaÓo nikkhamanto aÒÒamaÒÒaÑ upanighaÑsanto1 vegena vegena puÒjapuÒjo hutvÈ nikkhamati. So vegena vegena “tÊÓi cattÈri paÒca dasÈ”ti gaÓetiyeva, evamassÈpi purimanayena ______________________________________________________________ 1. UpanighaÑsento (SÊ)


gaÓayato assÈsapassÈsÈ pÈkaÔÈ hutvÈ sÊghaÑ sÊghaÑ punappunaÑ saÒcaranti. Tato tena “punappunaÑ saÒcarantÊ”ti ÒatvÈ anto ca bahi ca aggahetvÈ dvÈrappattaÑ dvÈrappattaÑyeva gahetvÈ “eko dve tÊÓi cattÈri paÒca, eko dve tÊÓi cattÈri paÒca cha, eko dve tÊÓi cattÈri paÒca cha satta -pa- aÔÔha nava dasÈ”ti sÊghaÑ sÊghaÑ gaÓetabbameva. GaÓanÈpaÔibaddhe hi kammaÔÔhÈne gaÓanabaleneva cittaÑ ekaggaÑ hoti arittupatthambhanavasena caÓÉasote nÈvÈÔhapanamiva.

TassevaÑ sÊghaÑ sÊghaÑ gaÓayato kammaÔÔhÈnaÑ nirantaraÑ pavattaÑ viya hutvÈ upaÔÔhÈti. Atha “nirantaraÑ pavattatÊ”ti ÒatvÈ anto ca bahi ca vÈtaÑ apariggahetvÈ purimanayeneva vegena vegena gaÓetabbaÑ. AntopavisanavÈtena hi saddhiÑ cittaÑ pavesayato abbhantaraÑ vÈtabbhÈhataÑ medap|ritaÑ viya hoti. BahinikkhamanavÈtena saddhiÑ cittaÑ nÊharato bahiddhÈ puthuttÈrammaÓe cittaÑ vikkhipati. PhuÔÔhaphuÔÔhokÈse pana satiÑ ÔhapetvÈ bhÈventasseva bhÈvanÈ sampajjati. Tena vuttaÑ “anto ca bahi ca vÈtaÑ apariggahetvÈ purimanayeneva vegena vegena gaÓetabban”ti.

KÊvaciraÑ panetaÑ gaÓetabbanti? YÈva vinÈ gaÓanÈya assÈsapassÈsÈrammaÓe sati santiÔÔhati. Bahi visaÔavitakkavicchedaÑ katvÈ assÈsapassÈsÈrammaÓe sati saÓÔhÈpanatthaÑyeva hi gaÓanÈti.

EvaÑ gaÓanÈya manasi katvÈ anubandhanÈya1 manasi kÈtabbaÑ. AnubandhanÈ nÈma gaÓanaÑ paÔisaÑharitvÈ satiyÈ nirantaraÑ assÈsapassÈsÈnaÑ anugamanaÑ. TaÒca kho na ÈdimajjhapariyosÈnÈnugamanavasena. ŒdimajjhapariyosÈnÈni tassÈnugamane ÈdÊnavÈ ca heÔÔhÈ vuttÈyeva.

TasmÈ anubandhanÈya manasikarontena na ÈdimajjhapariyosÈnavasena manasi kÈtabbaÑ, apica kho phusanÈvasena ca ÔhapanÈvasena ca manasi kÈtabbaÑ. GaÓanÈnubandhanÈvasena viya hi phusanÈÔhapanÈvasena visuÑ manasikÈro natthi, phuÔÔhaphuÔÔhaÔÔhÈneyeva pana gaÓento gaÓanÈya ca phusanÈya ca manasi karoti, tattheva gaÓanaÑ paÔisaÑharitvÈ te satiyÈ anubandhanto, appanÈvasena ca cittaÑ Ôhapento “anubandhanÈya ca phusanÈya ca ÔhapanÈya ca ______________________________________________________________ 1. AnubandhanÈvasena (SÊ)

KhuddakanikÈya 96

manasi karotÊ”ti vuccati. SvÈyamattho AÔÔhakathÈsu vuttapa~guÄadovÈrikopamÈhi idheva PÈÄiyaÑ vuttakakac|pamÈya ca veditabbo.

TatrÈyaÑ pa~guÄopamÈ–seyyathÈpi pa~guÄo dolÈya kÊÄataÑ mÈtÈputtÈnaÑ dolaÑ khipitvÈ tattheva dolÈthambham|le nisinno kamena Ègacchantassa ca gacchantassa ca dolÈphalakassa ubho koÔiyo majjhaÒca passati, na ca ubhokoÔimajjhÈnaÑ dassanatthaÑ byÈvaÔo hoti, evameva bhikkhu sativasena upanibandhanatthambham|le ÔhatvÈ assÈsapassÈsadolaÑ khipitvÈ tattheva nimitte satiyÈ nisÊdanto kamena ÈgacchantÈnaÒca gacchantÈnaÒca phuÔÔhaÔÔhÈna assÈsapassÈsÈnaÑ ÈdimajjhapariyosÈnaÑ satiyÈ anugacchanto tattheva1 cittaÑ ÔhapetvÈ passati, na ca tesaÑ dassanatthaÑ byÈvaÔo hoti. AyaÑ pa~guÄopamÈ.

AyaÑ pana dovÈrikopamÈ–seyyathÈpi dovÈriko nagarassa anto ca bahi ca purise “ko tvaÑ, kuto vÈ Ègato, kuhiÑ vÈ gacchasi, kiÑ vÈ te hatthe”ti na vÊmaÑsati. Na hi tassa te bhÈrÈ, dvÈrappattaÑ dvÈrappattaÑyeva pana vÊmaÑsati, evameva imassa bhikkhuno antopaviÔÔhavÈtÈ ca bahinikkhantavÈtÈ ca na bhÈrÈ honti, dvÈrappattÈ dvÈrappattÈyeva bhÈrÈti ayaÑ dovÈrikopamÈ.

Kakac|pamÈ pana “nimittaÑ assÈsapassÈsÈ”ti-ÈdinÈ2 nayena idha vuttÈyeva. Idha panassa ÈgatÈgatavasena amanasikÈramattameva payojananti veditabbaÑ.

IdaÑ kammaÔÔhÈnaÑ manasikaroto kassaci na cireneva nimittaÒca uppajjati, avasesajhÈna~gapaÔimaÓÉitÈ appanÈsa~khÈtÈ ÔhapanÈ ca sampajjati. Kassaci pana gaÓanÈvaseneva manasikÈrakÈlato pabhuti ( )3 yathÈ sÈraddhakÈyassa maÒce vÈ pÊÔhe vÈ nisÊdato maÒcapÊÔhaÑ onamati vik|jati, paccattharaÓaÑ valiÑ gaÓhÈti, asÈraddhakÈyassa pana nisÊdato neva maÒcapÊÔhaÑ onamati na vik|jati, na paccattharaÓaÑ valiÑ gaÓhÈti, t|lapicup|ritaÑ viya maÒcapÊÔhaÑ ______________________________________________________________ 1. Tattha ca (Visuddhi 1. 272 piÔÔhe) 2. Khu 9. 169 piÔÔhe. 3. (Anukkamato oÄÈrika-assÈsapassÈsanirodhavasena kÈyadarathe v|pasante kÈyopi

cittampi lahukaÑ hoti, sarÊraÑ ÈkÈse la~ghanÈkÈrappattaÑ viya hoti.) (Visuddhi 1. 274 piÔÔhe)


hoti. KasmÈ? YasmÈ asÈraddho kÈyo lahuko hoti, cavamevaÑ gaÓanÈvasena manasikÈrakÈlato pabhuti anukkamato oÄÈrika-assÈsapassÈsanirodhavasena kÈyadarathe v|pasante kÈyopi cittampi lahukaÑ hoti, sarÊraÑ ÈkÈse la~ghanÈkÈrappattaÑ viya hoti.

Tassa oÄÈrike assÈsapassÈse niruddhe sukhuma-assÈsapassÈsa-nimittÈrammaÓaÑ cittaÑ pavattati. Tasmimpi niruddhe aparÈparaÑ tato sukhumataraÑ sukhumataraÑ assÈsapassÈsanimittÈrammaÓaÑ pavattatiyeva. SvÈyamattho upari vuttakaÑsathÈlopamÈya veditabbo.

YathÈ hi aÒÒÈni kammaÔÔhÈnÈni upar|pari vibh|tÈni honti, na tathÈ idaÑ. IdaÑ pana upar|pari bhÈventassa1 sukhumattaÑ gacchati, upaÔÔhÈnampi na upagacchati. EvaÑ anupaÔÔhahante pana tasmiÑ tena bhikkhunÈ “ÈcariyaÑ pucchissÈmÊ”ti vÈ “naÔÔhaÑ dÈni me kammaÔÔhÈnan”ti vÈ uÔÔhÈyÈsanÈ na gantabbaÑ. IriyÈpathaÑ vikopetvÈ gacchato hi kammaÔÔhÈnaÑ navanavameva hoti. TasmÈ yathÈnisinneneva desato ÈharitabbaÑ.

TatrÈyaÑ ÈharaÓ|pÈyo–tena bhikkhunÈ kammaÔÔhÈnassa anupaÔÔhÈnabhÈvaÑ ÒatvÈ iti paÔisaÒcikkhitabbaÑ “ime assÈsapassÈsÈ nÈma kattha atthi, kattha natthi. Kassa vÈ atthi, kassa vÈ natthÊ”ti. AthevaÑ paÔisaÒcikkhato2 “ime antomÈtukucchiyaÑ natthi, udake nimuggÈnaÑ natthi, tathÈ asaÒÒÊbh|tÈnaÑ matÈnaÑ catutthajjhÈnasamÈpannÈnaÑ r|pÈr|pabhavasama~gÊnaÑ nirodhasamÈpannÈnan”ti ÒatvÈ evaÑ attanÈva attÈ paÔicodetabbo “nanu tvaÑ paÓÉita neva mÈtukucchigato, na udake nimuggo, na asaÒÒÊbh|to, na mato, na catutthajjhÈnasamÈpanno, na r|pÈr|pabhavasama~gÊ, na nirodhasamÈpanno. Atthiyeva te assÈsapassÈsÈ, mandapaÒÒatÈya pana pariggahetuÑ na sakkosÊ”ti. AthÈnena pakatiphuÔÔhavasena cittaÑ ÔhapetvÈ manasikÈro pavattetabbo. Ime hi dÊghanÈsikassa nÈsÈpuÔaÑ ghaÔÔentÈ pavattanti, rassanÈsikassa uttaroÔÔaÑ. TasmÈnena imaÑ nÈma ÔhÈnaÑ ghaÔÔentÊti nimittaÑ ÔhapetabbaÑ. Imameva hi atthavasaÑ paÔicca vuttaÑ BhagavatÈ “nÈhaÑ bhikkhave muÔÔhassatissa asampajÈnassa ÈnÈpÈnassatibhÈvanaÑ vadÈmÊ”ti3. KiÒcÈpi ______________________________________________________________ 1. BhÈventassa bhÈventassa (SÊ) 2. PaÔisaÒcikkhathÈ (Ka) 3. Ma 3. 127; SaÑ 3. 294 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 98

hi yaÑkiÒci kammaÔÔhÈnaÑ satassa sampajÈnasseva sampajjati, ito aÒÒaÑ pana manasikarontassa pÈkaÔaÑ hoti. IdaÑ pana ÈnÈpÈnassatikammaÔÔhÈnaÑ garukaÑ garukabhÈvanaÑ BuddhapaccekabuddhabuddhaputtÈnaÑ mahÈpurisÈnaÑyeva manasikÈrabh|mibh|taÑ, na ceva ittaraÑ, na ca ittarasattasamÈsevitaÑ. YathÈ yathÈ manasi karÊyati, tathÈ tathÈ santaÒceva hoti sukhumaÒca. TasmÈ ettha balavatÊ sati ca paÒÒÈ ca icchitabbÈ.

YathÈ hi maÔÔhasÈÔakassa tunnakaraÓakÈle s|cipi sukhumÈ icchitabbÈ, s|cipÈsavedhanampi tato sukhumataraÑ, evamevaÑ maÔÔhasÈÔakasadisassa imassa kammaÔÔhÈnassa bhÈvanÈkÈle s|cipaÔibhÈgÈ satipi s|cipÈsavedhanapaÔibhÈgÈ taÑsampayuttÈ paÒÒÈpi balavatÊ icchitabbÈ. TÈhi ca pana satipaÒÒÈhi samannÈgatena bhikkhunÈ na te assÈsapassÈsÈ aÒÒatra pakatiphuÔÔhokÈsÈ pariyesitabbÈ.

YathÈ hi kassako khettaÑ kasitvÈ balÊbadde muÒcitvÈ gocaramukhe katvÈ chÈyÈya nisinno vissameyya, athassa te balÊbaddhÈ vegena aÔaviÑ paviseyyuÑ. Yo hoti cheko kassako, so puna te gahetvÈ hojetukÈmo na tesaÑ anupadaÑ gantvÈ aÔaviÑ ÈhiÓÉati, atha kho rasmiÒca patodaÒca gahetvÈ ujutameva tesaÑ nipÈtanatitthaÑ gantvÈ nisÊdati vÈ nipajjati vÈ, atha te goÓe divasabhÈgaÑ caritvÈ nipÈtanatitthaÑ otaritvÈ nhÈtvÈ ca pivitvÈ ca paccuttaritvÈ Ôhite disvÈ rasmiyÈ bandhitvÈ patodena vijjhanto ÈnetvÈ yojetvÈ puna kammaÑ karoti, evamevaÑ tena bhikkhunÈ na te assÈsapassÈsÈ aÒÒatra pakatiphuÔÔhokÈsÈ pariyesitabbÈ. SatirasmiÑ pana paÒÒÈpatodaÒca gahetvÈ pakatiphuÔÔhokÈse cittaÑ ÔhapetvÈ manasikÈro pavattetabbo. EvaÑ hissa manasikaroto na cirasseva te upaÔÔhahanti nipÈtanatitthe viya goÓÈ. Tato tena satirasmiyÈ bandhitvÈ tasmiÑyeva ÔhÈne yojetvÈ paÒÒÈpatodena vijjhantena punappunaÑ kammaÔÔhÈnaÑ anuyuÒjitabbaÑ. TassevamanuyuÒjato na cirasseva nimittaÑ upaÔÔhÈti. TaÑ panetaÑ na sabbesaÑ ekasadisaÑ hoti, apica kho kassaci sukhasamphassaÑ uppÈdayamÈno t|lapicu viya kappÈsapicu viya vÈtadhÈrÈ viya ca upaÔÔhÈtÊti ekacce Èhu.


AyaÑ pana AÔÔhakathÈsu vinicchayo–idaÑ hi kassaci tÈrakar|paÑ viya maÓiguÄikÈ viya muttÈguÄikÈ viya ca, kassaci kharasamphassaÑ hutvÈ kappÈsaÔÔhi viya dÈrusÈras|ci viya ca, kassaci dÊghapÈma~gasuttaÑ viya kusumadÈmaÑ viya dh|masikhÈ viya ca, kassaci vitthataÑ makkaÔakasuttaÑ viya valÈhakapaÔalaÑ viya padumapupphaÑ viya rathacakkaÑ viya candamaÓÉalaÑ viya s|riyamaÓÉalaÑ viya ca upaÔÔhÈti, taÒca panetaÑ yathÈ sambahulesu bhikkh|su suttantaÑ sajjhÈyitvÈ nisinnesu ekena bhikkhunÈ “tumhÈkaÑ kÊdisaÑ hutvÈ idaÑ suttaÑ upaÔÔhÈtÊ”ti vutte eko “mayhaÑ mahatÊ pabbateyyÈ nadÊ viya hutvÈ upaÔÔhÈtÊ”ti Èha. Aparo “mayhaÑ ekÈ vanarÈji viya”. AÒÒo “mayhaÑ eko sÊtacchÈyo sÈkhÈsampanno phalabhÈrabharito rukkho viyÈ”ti. TesaÑ hi taÑ ekameva suttaÑ saÒÒÈnÈnatÈya nÈnato upaÔÔhÈti. EvaÑ ekameva kammaÔÔhÈnaÑ saÒÒÈnÈnatÈya nÈnato upaÔÔhÈti. SaÒÒajaÑ hi etaÑ saÒÒÈnidÈnaÑ saÒÒÈpabhavaÑ, tasmÈ saÒÒÈnÈnatÈya nÈnato upaÔÔhÈtÊti veditabbaÑ.

EvaÑ upaÔÔhite pana nimitte tena bhikkhunÈ Ècariyassa santikaÑ gantvÈ ÈrocetabbaÑ “mayhaÑ bhante evar|paÑ nÈma upaÔÔhÈtÊ”ti. Œcariyena pana “nimittamidaÑ Èvuso, kammaÔÔhÈnaÑ punappunaÑ manasi karohi sappurisÈ”ti vattabbo. AthÈnena nimitteyeva cittaÑ ÔhapetabbaÑ. EvamassÈyaÑ ito pabhuti ÔhapanÈvasena bhÈvanÈ hoti. VuttaÑ hetaÑ porÈÓehi–

“Nimitte ÔhapayaÑ cittaÑ, nÈnÈkÈraÑ vibhÈvayaÑ. DhÊro assÈsapassÈse, sakaÑ cittaÑ nibandhatÊ”ti1.

TassevaÑ nimittupaÔÔhÈnato pabhuti nÊvaraÓÈni vikkhambhitÈneva honti, kilesÈ sannisinnÈva, cittaÑ upacÈrasamÈdhinÈ samÈhitameva. AthÈnena taÑ nimittaÑ neva vaÓÓato manasi kÈtabbaÑ, na lakkhaÓato paccavekkhitabbaÑ, apica kho khattiyamahesiyÈ cakkavattigabbho viya kassakena sÈliyavagabbho viya ca ÈvÈsÈdÊni satta asappÈyÈni vajjetvÈ tÈneva satta sappÈyÈni sevantena sÈdhukaÑ rakkhitabbaÑ, atha naÑ evaÑ rakkhitvÈ punappunaÑ manasikÈravasena vuddhiÑ vir|ÄhiÑ gamayitvÈ dasavidhaÑ appanÈkosallaÑ sampÈdetabbaÑ, vÊriyasamatÈ yojetabbÈ. TassevaÑ ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 2. 30; Visuddhi 1. 278 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 100

ghaÔentassa Visuddhimagge vuttÈnukkamena tasmiÑ nimitte catukkapaÒcakajjhÈnÈni nibbattanti. EvaÑ nibbattacatukkapaÒcakajjhÈno panettha bhikkhu sallakkhaÓavivaÔÔanÈvasena kammaÔÔhÈnaÑ vaÉÉhetvÈ pÈrisuddhiÑ pattukÈmo tadeva jhÈnaÑ paÒcahÈkÈrehi vasippattaÑ paguÓaÑ katvÈ nÈmar|paÑ vavatthapetvÈ vipassanaÑ paÔÔhapeti. KathaÑ? So hi samÈpattito vuÔÔhÈya assÈsapassÈsÈnaÑ samudayo karajakÈyo ca cittaÒjÈti passati. YathÈ hi kammÈragaggariyÈ dhamamÈnÈya bhastaÒca purisassa ca tajjaÑ vÈyÈmaÑ paÔicca vÈto saÒcarati, evamevaÑ kÈyaÒca cittaÒca paÔicca assÈsapassÈsÈti. Tato assÈsapassÈse ca kÈyaÒca r|panti, cittaÒca taÑsampayutte ca dhamme ar|panti vavatthapeti.

EvaÑ nÈmar|paÑ vavatthapetvÈ tassa paccayaÑ pariyesati, pariyesanto ca taÑ disvÈ tÊsupi addhÈsu nÈmar|passa pavattiÑ Èrabbha ka~khaÑ vitarati, vitiÓÓaka~kho kalÈpasammasanavasena “aniccaÑ dukkhamanattÈ”ti tilakkhaÓaÑ ÈropetvÈ udayabbayÈnupassanÈya pubbabhÈge uppanne obhÈsÈdayo dasa vipassanupakkilese pahÈya upakkilesavimuttaÑ udayabbayÈnupassanÈÒÈÓaÑ “maggo”ti vavatthapetvÈ udayaÑ pahÈya bha~gÈnupassanaÑ patvÈ nirantaraÑ bha~gÈnupassanena bhayato upaÔÔhitesu sabbasa~khÈresu nibbindanto virajjanto vimuccanto yathÈkkamena cattÈro ariyamagge pÈpuÓitvÈ arahattaphale patiÔÔhÈya ek|navÊsatibhedassa paccavekkhaÓÈÒÈÓassa pariyantaÑ patto sadevakassa lokassa aggadakkhiÓeyyo hoti. EttÈvatÈ cassa gaÓanaÑ ÈdiÑ katvÈ vipassanÈpariyosÈnÈ ÈnÈpÈnassatisamÈdhibhÈvanÈ samattÈ hotÊti ayaÑ sabbÈkÈrato paÔhamacatukkavaÓÓanÈ.

Itaresu pana tÊsu catukkesu yasmÈ visuÑ kammaÔÔhÈnabhÈvanÈnayo nÈma natthi, tasmÈ anupadavaÓÓanÈnayeneva tesaÑ evamattho veditabbo. PÊtipaÔisaÑvedÊti pÊtiÑ paÔisaÑviditaÑ karonto pÈkaÔaÑ karonto assasissÈmi passasissÈmÊti sikkhati. Tattha dvÊhÈkÈrehi pÊti paÔisaÑviditÈ hoti ÈrammaÓato ca asammohato ca.

KathaÑ ÈrammaÓato pÊti paÔisaÑviditÈ hoti? SappÊtike dve jhÈne samÈpajjati, tassa samÈpattikkhaÓe jhÈnapaÔilÈbhena ÈrammaÓato pÊti paÔisaÑviditÈ hoti ÈrammaÓassa paÔisaÑviditattÈ.


KathaÑ asammohato? SappÊtike dve jhÈne samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya jhÈnasampayuttaÑ pÊtiÑ khayato vayato sammasati, tassa vipassanÈkkhaÓe lakkhaÓapaÔivedhena asammohato pÊti paÔisaÑviditÈ hoti. Eteneva nayena avasesapadÈnipi atthato veditabbÈni. IdaÑ panettha visesamattaÑ–tiÓÓaÑ jhÈnÈnaÑ vasena sukhapaÔisaÑviditÈ hoti. Catunnampi jhÈnÈnaÑ vasena cittasa~khÈrapaÔisaÑviditÈ veditabbÈ. Cittasa~khÈroti vedanÈsaÒÒÈkkhandhÈ. PassambhayaÑ cittasa~khÈranti oÄÈrikaÑ oÄÈrikaÑ cittasa~khÈraÑ passambhento, nirodhentoti attho. So vitthÈrato kÈyasa~khÈre vuttanayena veditabbo. Apicettha pÊtipade pÊtisÊsena vedanÈ vuttÈ, sukhapade sar|peneva vedanÈ. DvÊsu cittasa~khÈrapadesu “saÒÒÈ ca vedanÈ ca cetasikÈ ete dhammÈ cittapaÔibaddhÈ cittasa~khÈrÈ”ti1 vacanato saÒÒÈsampayuttÈ vedanÈti evaÑ vedanÈnupassanÈnayena idaÑ catukkaÑ bhÈsitanti veditabbaÑ.

Tatiyacatukkepi catunnaÑ jhÈnÈnaÑ vasena cittapaÔisaÑviditÈ veditabbÈ. AbhippamodayaÑ cittanti cittaÑ modento pamodento hÈsento pahÈsento assasissÈmi passasissÈmÊti sikkhati. Tattha dvÊhÈkÈrehi abhippamodo hoti samÈdhivasena ca vipassanÈvasena ca.

KathaÑ samÈdhivasena? SappÊtike dve jhÈne samÈpajjati, so samÈpattikkhaÓe sampayuttÈya pÊtiyÈ cittaÑ Èmodeti pamodeti. KathaÑ vipassanÈvasena? SappÊtike dve jhÈne samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya jhÈnasampayuttaÑ pÊtiÑ khayato vayato sammasati. EvaÑ vipassanÈkkhaÓe jhÈnasampayuttaÑ pÊtiÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ cittaÑ Èmodeti pamodeti. EvaÑ paÔipanno “abhippamodayaÑ cittaÑ assasissÈmi passÈsissÈmÊti sikkhatÊ”ti vuccati.

SamÈdahaÑ cittanti paÔhamajjhÈnÈdivasena ÈrammaÓe cittaÑ samaÑ Èdahanto samaÑ Ôhapento, tÈni vÈ pana jhÈnÈni samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya jhÈnasampayuttaÑ cittaÑ khayato vayato sammasato vipassanÈkkhaÓe lakkhaÓapaÔivedhena uppajjati khaÓikacittekaggatÈ, evaÑ uppannÈya khaÓikacittekaggatÈya vasenapi ÈrammaÓe cittaÑ samaÑ Èdahanto samaÑ Ôhapento “samÈdahaÑ cittaÑ assasissÈmi passasissÈmÊti sikkhatÊ”ti vuccati. ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 187; Ma 1. 376 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 102

VimocayaÑ cittanti paÔhamajjhÈnena nÊvaraÓehi cittaÑ mocento vimocento, dutiyena vitakkavicÈrehi, tatiyena pÊtiyÈ, catutthena sukhadukkhehi cittaÑ mocento vimocento, tÈni vÈ pana jhÈnÈni samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya jhÈnasampayuttaÑ cittaÑ khayato vayato sammasati. So vipassanÈkkhaÓe aniccÈnupassanÈya niccasaÒÒÈto cittaÑ mocento vimocento, dukkhÈnupassanÈya sukhasaÒÒÈto, anattÈnupassanÈya attasaÒÒÈto, nibbidÈnupassanÈya nandito, virÈgÈnupassanÈya rÈgato, nirodhÈnupassanÈya samudayato, paÔinissaggÈnupassanÈya ÈdÈnato cittaÑ mocento vimocento assasati ceva passasati ca. Tena vuccati “vimocayaÑ cittaÑ assasissÈmi passasissÈmÊti sikkhatÊ”ti. EvaÑ cittÈnupassanÈvasena idaÑ catukkaÑ bhÈsitanti veditabbaÑ.

Catutthacatukke pana aniccÈnupassÊti ettha tÈva aniccaÑ veditabbaÑ, aniccatÈ veditabbÈ, aniccÈnupassanÈ veditabbÈ, aniccÈnupassÊ veditabbo. Tattha aniccanti paÒcakkhandhÈ. KasmÈ? UppÈdavayaÒÒathattabhÈvÈ. AniccatÈti tesaÑyeva uppÈdavayaÒÒathattaÑ, hutvÈ abhÈvo vÈ, nibbattÈnaÑ tenevÈkÈrena aÔÔhatvÈ khaÓabha~gena bhedoti attho. AniccÈnupassanÈti tassÈ aniccatÈya vasena r|pÈdÊsu “aniccan”ti anupassanÈ. AniccÈnupassÊti tÈya anupassanÈya samannÈgato. TasmÈ evaÑbh|to assasanto ca passasanto ca idha “aniccÈnupassÊ assasissÈmi passasissÈmÊti sikkhatÊ”ti veditabbo.

VirÈgÈnupassÊti ettha pana dve virÈgÈ khayavirÈgo ca accantavirÈgo ca. Tattha khayavirÈgoti sa~khÈrÈnaÑ khaÓabha~go. AccantavirÈgoti nibbÈnaÑ. VirÈgÈnupassanÈti tadubhayadassanavasena pavattÈ vipassanÈ ca maggo ca. TÈya duvidhÈyapi anupassanÈya samannÈgato hutvÈ assasanto ca passasanto ca “virÈgÈnupassÊ assasissÈmi passasissÈmÊti sikkhatÊ”ti veditabbo. NirodhÈnupassÊpadepi eseva nayo.

PaÔinissaggÈnupassÊti etthÈpi dve paÔinissaggÈ pariccÈgapaÔinissaggo ca pakkhandanapaÔinissaggo ca, paÔinissaggoyeva anupassanÈ paÔinissaggÈnupassanÈ, vipassanÈmaggÈnametaÑ adhivacanaÑ. VipassanÈ hi tada~gavasena saddhiÑ khandhÈbhisa~khÈrehi kilese pariccajati, sa~khatadosadassanena ca tabbiparÊte


nibbÈne tanninnatÈya pakkhandatÊti pariccÈgapaÔinissaggo ceva pakkhandanapaÔinissaggo cÈti vuccati. Maggo samucchedavasena saddhiÑ khandhÈbhisa~khÈrehi kilese pariccajati, ÈrammaÓakaraÓena ca nibbÈne pakkhandatÊti pariccÈgapaÔinissaggo ceva pakkhandanapaÔinissaggo cÈti vuccati. Ubhayampi pana purimapurimaÒÈÓÈnaÑ anu-anu passanato anupassanÈti vuccati. TÈya duvidhÈyapi paÔinissaggÈnupassanÈya samannÈgato hutvÈ assasanto ca passasanto ca “paÔinissaggÈnupassÊ assasissÈmi passasissÈmÊti sikkhatÊ”ti veditabbo.

Ettha ca “aniccÈnupassÊ”ti karuÓavipassanÈya vasena vuttaÑ, “virÈgÈnupassÊ”ti tato balavatarÈya sa~khÈresu virajjanasamatthÈya vipassanÈya vasena, “nirodhÈnupassÊ”ti tato balavatarÈya kilesanirodhanasamatthÈya vipassanÈya vasena, “paÔinissaggÈnupassÊ”ti maggassa Èsannabh|tÈya atitikkhÈya vipassanÈya vasena vuttanti veditabbaÑ. Yattha pana maggopi labbhati, so abhinnoyeva. EvamidaÑ catukkaÑ suddhavipassanÈvasena vuttaÑ, purimÈni pana tÊÓi samathavipassanÈvasenÈti.

ŒnÈpÈnassatimÈtikÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

164. IdÈni yathÈnikkhittaÑ mÈtikaÑ paÔipÈÔiyÈ bhÈjetvÈ dassetuÑ idhÈti imissÈ diÔÔhiyÈti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha imissÈ diÔÔhiyÈti-ÈdÊhi dasahi padehi sikkhattayasa~khÈtaÑ sabbaÒÒubuddhasÈsanameva kathitaÑ. TaÑ hi Buddhena BhagavatÈ diÔÔhattÈ diÔÔhÊti vuccati, tasseva1 khamanavasena khanti, ruccanavasena ruci, gahaÓavasena ÈdÈyo, sabhÈvaÔÔhena dhammo, sikkhitabbaÔÔhena vinayo, tadubhayenapi dhammavinayo, pavuttavasena pÈvacanaÑ, seÔÔhacariyaÔÔhena brahmacariyaÑ, anusiÔÔhidÈnavasena SatthusÈsananti vuccati. TasmÈ “imissÈ diÔÔhiyÈ”ti-ÈdÊsu imissÈ BuddhadiÔÔhiyÈ imissÈ BuddhakhantiyÈ imissÈ BuddharuciyÈ imasmiÑ Buddha-ÈdÈye imasmiÑ Buddhadhamme imasmiÑ Buddhavinaye imasmiÑ Buddhadhammavinaye imasmiÑ BuddhapÈvacane imasmiÑ Buddhabrahmacariye imasmiÑ BuddhasatthusÈsaneti attho veditabbo. ApicetaÑ2 sikkhattayasa~khÈtaÑ sakalaÑ pÈvacanaÑ BhagavatÈ diÔÔhattÈ sammÈdiÔÔhipaccayattÈ sammÈdiÔÔhipubba~gamattÈ ca diÔÔhi. Bhagavato khamanavasena khanti. Ruccanavasena ruci. GahaÓavasena ______________________________________________________________ 1. TaÒÒeva (SÊ) 2. Apicettha (SÊ)

KhuddakanikÈya 104

ÈdÈyo. Attano kÈrakaÑ apÈye apatamÈnaÑ dhÈretÊti dhammo. Sova saÑkilesapakkhaÑ vinetÊti vinayo. Dhammo ca so vinayo cÈti dhammavinayo, kusaladhammehi vÈ akusaladhammÈnaÑ esa vinayoti dhammavinayo. Teneva vuttaÑ “ye ca kho tvaÑ Gotami dhamme jÈneyyÈsi ime dhammÈ virÈgÈya saÑvattanti, no sarÈgÈya -pa- ekaÑsena Gotami dhÈreyyÈsi eso dhammo eso vinayo etaÑ SatthusÈsanan”ti1. Dhammena vÈ vinayo, na daÓÉÈdÊhÊti dhammavinayo. Vuttampi cetaÑ–

“DaÓÉeneke damayanti, a~kusehi kasÈhi ca. AdaÓÉena asatthena, nÈgo danto MahesinÈ”ti2.

TathÈ “dhammena nayamÈnÈnaÑ, kÈ us|yÈ vijÈnatan”ti3. DhammÈya vÈ vinayo dhammavinayo. AnavajjadhammatthaÑ hesa vinayo, na bhavabhogÈmisatthaÑ. TenÈha BhagavÈ “nayidaÑ bhikkhave brahmacariyaÑ vussati janakuhanatthan”ti4 vitthÈro. PuÓÓattheropi Èha “anupÈdÈparinibbÈnatthaÑ kho Èvuso Bhagavati brahmacariyaÑ vussatÊ”ti5. VisuddhaÑ vÈ nayatÊti vinayo, dhammato vinayo dhammavinayo. SaÑsÈradhammato hi sokÈdidhammato vÈ esa visuddhaÑ nibbÈnaÑ nayati, dhammassa vÈ vinayo, na titthakarÈnanti dhammavinayo. Dhammabh|to hi BhagavÈ, tasseva esa vinayo. YasmÈ vÈ dhammÈ eva abhiÒÒeyyÈ pariÒÒeyyÈ pahÈtabbÈ bhÈvetabbÈ sacchikÈtabbÈ ca, tasmÈ esa dhammesu vinayo, na sattesu na jÊvesu cÈti dhammavinayo. SÈtthasabyaÒjanatÈdÊhi aÒÒesaÑ vacanato padhÈnaÑ vacananti pavacanaÑ, pavacanameva pÈvacanaÑ. SabbacariyÈhi visiÔÔhacariyabhÈvena brahmacariyaÑ. DevamanussÈnaÑ Satthubh|tassa Bhagavato sÈsananti SatthusÈsanaÑ, Satthubh|taÑ vÈ sÈsanantipi SatthusÈsanaÑ. “Yo vo Œnanda mayÈ dhammo ca vinayo ca desito paÒÒatto, so vo mamaccayena SatthÈ”ti6 hi dhammavinayova SatthÈti vutto. EvametesaÑ padÈnaÑ attho veditabbo. YasmÈ pana imasmiÑyeva sÈsane sabbÈkÈra-ÈnÈpÈnassatisamÈdhinibbattako bhikkhu vijjati, na aÒÒatra, tasmÈ tattha tattha “imissÈ”ti ca “imasmin”ti ca ayaÑ niyamo katoti veditabbo. AyaÑ “idhÈ”ti mÈtikÈya niddesassa attho. ______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 107; Vi 4. 449 piÔÔhesu. 2. Ma 2. 308; Vi 4. 357 piÔÔhesu. 3. Vi 3. 55 piÔÔhe. 4. Khu 1. 214; AÑ 1. 334 piÔÔhesu. 5. Ma 1. 204 piÔÔhe. 6. DÊ 2. 126 piÔÔhe.


PuthujjanakalyÈÓako vÈti-ÈdinÈ ca bhikkhusaddassa vacanatthaÑ avatvÈ idhÈdhippetabhikkhuyeva dassito. Tattha puthujjano ca so kilesÈnaÑ asamucchinnattÈ, kalyÈÓo ca sÊlÈdipaÔipattiyuttattÈni puthujjanakalyÈÓo, puthujjanakalyÈÓova puthujjanakalyÈÓako. AdhisÊlÈdÊni sikkhatÊti sekkho. SotÈpanno vÈ sakadÈgÈmÊ vÈ anÈgÈmÊ vÈ. Akuppo calayitumasakkuÓeyyo arahattaphaladhammo assÈti akuppadhammo. Sopi hi imaÑ samÈdhiÑ bhÈveti.

AraÒÒaniddese vinayapariyÈyena tÈva “ÔhapetvÈ gÈmaÒca gÈm|pacÈraÒca avasesaÑ araÒÒan”ti1 ÈgataÑ. SuttantapariyÈyena ÈraÒÒakaÑ bhikkhuÑ sandhÈya “ÈraÒÒakaÑ nÈma senÈsanaÑ paÒcadhanusatikaÑ pacchiman”ti2 ÈgataÑ. VinayasuttantÈ pana ubhopi pariyÈyadesanÈ nÈma, abhidhammo nippariyÈyadesanÈti abhidhammapariyÈyena3 araÒÒaÑ dassetuÑ nikkhamitvÈ bahi indakhÊlÈti vuttaÑ, indakhÊlato bahi nikkhamitvÈti attho. NikkhamitvÈ bahi indakhÊlantipi pÈÔho, indakhÊlaÑ atikkamitvÈ bahÊti vuttaÑ hoti. IndakhÊloti cettha gÈmassa vÈ nagarassa vÈ ummÈro.

Rukkham|laniddese rukkham|lassa pÈkaÔattÈ taÑ avatvÈva yatthÈti-ÈdimÈha. Tattha yatthÈti yasmiÑ rukkham|le. Œsanti nisÊdanti etthÈti ÈsanaÑ. PaÒÒattanti ÔhapitaÑ. MaÒco vÈti-ÈdÊni Èsanassa pabhedavacanÈni. MaÒcopi hi nÊsajjÈyapi okÈsattÈ idha Èsanesu vutto. So pana masÈrakabundikÈbaddhakuÄÊrapÈdaka-ÈhaccapÈdakÈnaÑ aÒÒataro. PÊÔhaÑ tesaÑ aÒÒatarameva. BhisÊti uÓÓÈbhisicoÄabhisivÈkabhisitiÓabhisi-paÓÓabhisÊnaÑ aÒÒatarÈ. TaÔÔikÈti tÈlapaÓÓÈdÊhi cinitvÈ katÈ. CammakhaÓÉoti nisajjÈraho yo koci cammakhaÓÉo. TiÓasantharÈdayo tiÓÈdÊni gumbetvÈ katÈ. TatthÈti tasmiÑ rukkham|le. Ca~kamati vÈti-ÈdÊhi rukkham|lassa catu-iriyÈpathapavattanayogyatÈ kathitÈ. “YatthÈ”ti-ÈdÊhi sabbapadehi rukkham|lassa sandacchÈyatÈ janavivittatÈ4 ca vuttÈ hoti. KenacÊti kenaci sam|hena. TaÑ sam|haÑ bhinditvÈ vitthÈrento gahaÔÔhehi vÈ pabbajitehi vÈti Èha. AnÈkiÓÓanti asaÑkiÓÓaÑ asambÈdhaÑ. Yassa senÈsanassa samantÈ gÈvatampi aÉÉhayojanampi pabbatagahanaÑ vanagahanaÑ ______________________________________________________________ 1. Vi 1. 57 piÔÔhe. 2. Vi 2. 236 piÔÔhe. 3. Abhi 2. 260 piÔÔhe. 4. VivittatÈ (Ka)

KhuddakanikÈya 106

nadÊgahanaÑ hoti, na koci avelÈya upasa~kamituÑ sakkoti, idaÑ santikepi anÈkiÓÓaÑ nÈma. YaÑ pana aÉÉhayojanikaÑ vÈ yojanikaÑ vÈ hoti, idaÑ d|ratÈya eva anÈkiÓÓaÑ nÈma.

VihÈroti aÉÉhayogÈdimuttako avasesÈvÈso. AÉÉhayogoti supaÓÓava~kagehaÑ. PÈsÈdoti dve kaÓÓikÈ gahetvÈ kato dÊghapÈsÈdo. Tammiyanti upari-ÈkÈsatale patiÔÔhitak|ÔÈgÈrapÈsÈdoyeva. GuhÈti iÔÔhakÈguhÈ silÈguhÈ dÈruguhÈ paÑsuguhÈti evaÑ hi KhandhakaÔÔhakathÈyaÑ1 vuttaÑ. Vibha~gaÔÔhakathÈyaÑ2 pana vihÈroti samantÈ parihÈrapathaÑ antoyeva rattiÔÔhÈnadivÈÔÔhÈnÈni ca dassetvÈ katasenÈsanaÑ. GuhÈti bh|miguhÈ, yattha rattindivaÑ dÊpaÑ laddhuÑ vaÔÔati. PabbataguhÈ vÈ bh|miguhÈ vÈti idaÑ dvayaÑ visesetvÈ vuttaÑ. MÈtikÈya sabbakÈlasÈdhÈraÓalakkhaÓavasena “nisÊdatÊ”ti vattamÈnavacanaÑ kataÑ, idha pana nisinnassa bhÈvanÈrambhasabbhÈvato nisajjÈrambhapariyosÈnadassanatthaÑ nisinnoti niÔÔhÈnavacanaÑ kataÑ. YasmÈ pana ujuÑ kÈyaÑ paÓidhÈya nisinnassa kÈyo ujuko hoti, tasmÈ byaÒjane ÈdaraÑ akatvÈ adhippetameva dassento ujukoti-ÈdimÈha. Tattha Ôhito supaÓihitoti ujukaÑ paÓihitattÈ3 ujuko hutvÈ Ôhito, na sayamevÈti attho. PariggahaÔÔhoti pariggahitaÔÔho. KiÑ pariggahitaÑ? NiyyÈnaÑ. KiÑ niyyÈnaÑ? ŒnÈpÈnassatisamÈdhiyeva yÈva arahattamaggÈ niyyÈnaÑ. TenÈha niyyÈnaÔÔhoti. Mukhasaddassa jeÔÔhakatthavasena saÑsÈrato niyyÈnaÔÔho vutto. UpaÔÔhÈnaÔÔhoti sabhÈvaÔÔhoyeva. Sabbehi panetehi padehi pariggahitaniyyÈnaÑ satiÑ katvÈti attho vutto hoti. Keci pana “pariggahaÔÔhoti satiyÈ pariggahaÔÔho, niyyÈnaÔÔhoti assÈsapassÈsÈnaÑ pavisananikkhamanadvÈraÔÔho”ti vaÓÓayanti. Pariggahita-assÈsapassÈsaniyyÈnaÑ satiÑ upaÔÔhapetvÈti vuttaÑ hoti. 165. BÈttiÑsÈya ÈkÈrehÊti tÈsu tÈsu avatthÈsu yathÈkkamena labbhamÈnÈnaÑ anavasesapariyÈdÈnavasena vuttaÑ. DÊghaÑ assÈsavasenÈti mÈtikÈya “dÊghan”ti vutta-assÈsavasena. EvaÑ sesesu. Ekaggatanti ekaggabhÈvaÑ. Avikkhepanti avikkhipanaÑ. EkaggatÈ ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 4. 50 piÔÔhe. 2. Abhi-®Ôha 2. 349 piÔÔhe. 3. PaÓihitattÈ ÔhapitattÈ (SÊ)


eva hi nÈnÈrammaÓesu cittassa avikkhipanato avikkhepoti vuccati. PajÈnatoti asammohavasena pajÈnantassa, vindantassÈti vÈ attho. “Avikkhepo me paÔiladdho”ti ÈrammaÓakaraÓavasena pajÈnantassa vÈ. TÈya satiyÈti tÈya upaÔÔhitÈya satiyÈ. Tena ÒÈÓenÈti tena avikkhepajÈnanaÒÈÓena. Sato kÈrÊ hotÊti ettha yasmÈ ÒÈÓasampayuttÈ eva sati satÊti adhippetÈ, yathÈha “satimÈ hoti paramena satinepakkena samannÈgato”ti1. TasmÈ “sato”tivacaneneva ÒÈÓampi gahitameva hoti. 166. AddhÈnasa~khÈteti dÊghasa~khÈte kÈle. DÊgho hi maggo addhÈnoti vuccati. Ayampi kÈlo dÊghattÈ addhÈno viya addhÈnoti vutto. “AssasahÊ”ti ca “passasatÊ”ti ca assÈsaÒca passÈsaÒca visuÑ visuÑ vatvÈpi bhÈvanÈya nirantarappavattidassanatthaÑ “assasatipi passasatipÊ”ti puna samÈsetvÈ vuttaÑ. Chando uppajjatÊti bhÈvanÈbhivuddhiyÈ bhiyyobhÈvÈya chando jÈyati. Sukhumataranti passambhanasabbhÈvato vuttaÑ. PÈmojjaÑ uppajjatÊti bhÈvanÈpÈrip|riyÈ pÊti jÈyati. AssÈsapassÈsÈpi cittaÑ vivattatÊti assÈsapassÈse nissÈya paÔibhÈganimitte uppajjante pakati-assÈsapassÈsato cittaÑ nivattati. UpekkhÈ saÓÔhÈtÊti tasmiÑ paÔibhÈganimitte upacÈrappanÈsamÈdhipattiyÈ puna samÈdhÈne byÈpÈrÈbhÈvato tatramajjhattupekkhÈ saÓÔhÈti nÈma. NavahÈkÈrehÊti ettha bhÈvanÈrambhato pabhuti pure chanduppÈdÈ “assasatipi passasatipÊ”ti vuttÈ tayo ÈkÈrÈ, chanduppÈdato pabhuti pure pÈmojjappÈdÈ tayo, pÈmojjuppÈdato pabhuti tayoti nava ÈkÈrÈ. KÈyoti cuÓÓavicuÓÓÈpi assÈsapassÈsÈ sam|haÔÔhena kÈyo. Pakati-assÈsapakatipassÈse nissÈya uppannanimittampi assÈsapassÈsÈti nÈmaÑ labhati. UpaÔÔhÈnaÑ satÊti taÑ ÈrammaÓaÑ upecca tiÔÔhatÊti sati upaÔÔhÈnaÑ nÈma. AnupassanÈ ÒÈÓanti samathavasena nimittakÈyÈnupassanÈ, vipassanÈvasena nÈmakÈyar|pakÈyÈnupassanÈ ÒÈÓanti attho. KÈyo upaÔÔhÈnanti so kÈyo upecca tiÔÔhati ettha satÊti upaÔÔhÈnaÑ nÈma. No satÊti so kÈyo sati nÈma na hotÊti attho. TÈya satiyÈti idÈni vuttÈya satiyÈ. Tena ÒÈÓenÈti ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 236 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 108

idÈneva vuttena ÒÈÓena. TaÑ kÈyaÑ anupassatÊti samathavipassanÈvasena yathÈvuttaÑ kÈyaÑ anugantvÈ jhÈnasampayuttaÒÈÓena vÈ vipassanÈÒÈÓena vÈ passati.

MÈtikÈya kÈyÈdÊnaÑ padÈnaÑ abhÈvepi imassa catukkassa kÈyÈnupassanÈvasena vuttattÈ idÈni vattabbaÑ “kÈye kÈyÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnabhÈvanÈ”tivacanaÑ sandhÈya kÈyapadaniddeso kato. KÈye kÈyÈnupassanÈti bahuvidhe kÈye tassa tassa kÈyassa anupassanÈ. Atha vÈ kÈye kÈyÈnupassanÈ, na aÒÒadhammÈnupassanÈti vuttaÑ hoti. AniccadukkhÈnattÈsubhabh|te kÈye na niccasukhattasubhÈnupassanÈ, atha kho aniccadukkhÈnattÈsubhato kÈyasseva anupassanÈ. Atha vÈ kÈye ahanti vÈ mamanti vÈ itthÊti vÈ purisoti vÈ gahetabbassa kassaci ananupassanato tasseva kÈyamattassa anupassanÈti vuttaÑ hoti. Upari vedanÈsu vedanÈnupassanÈti-ÈdÊsu tÊsupi eseva nayo. Satiyeva upaÔÔhÈnaÑ satipaÔÔhÈnaÑ, kÈyÈnupassanÈya sampayuttaÑ satipaÔÔhÈnaÑ kÈyÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnaÑ, tassa bhÈvanÈ kÈyÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnabhÈvanÈ. 167. TaÑ kÈyanti aniddiÔÔhepi nÈmar|pakÈye kÈyasaddena tassÈpi sa~gahitattÈ niddiÔÔhaÑ viya katvÈ vuttaÑ. AniccÈnupassanÈdayo hi nÈmar|pakÈye eva labbhanti, na nimittakÈye. AnupassanÈ ca bhÈvanÈ ca vuttatthÈ eva. DÊghaÑ assÈsapassÈsavasenÈti-Èdi ÈnÈpÈnassatibhÈvanÈya ÈnisaÑsaÑ dassetuÑ vuttaÑ. TassÈ hi sativepullatÈÒÈÓavepullatÈ ca ÈnisaÑso. Tattha cittassa ekaggataÑ avikkhepaÑ pajÈnatoti paÔiladdhajjhÈnassa vipassanÈkÈle cittekaggataÑ sandhÈya vuttaÑ. ViditÈ vedanÈti sÈmaÒÒato udayadassanena viditÈ vedanÈ. ViditÈ upaÔÔhahantÊti khayato vayato suÒÒato viditÈ upaÔÔhahanti. ViditÈ abbhatthaÑ gacchantÊti sÈmaÒÒato vayadassanena viditÈ vinÈsaÑ gacchanti, bhijjantÊti attho. SaÒÒÈvitakkesupi eseva nayo. Imesu pana tÊsu vuttesu sesÈ r|padhammÈpi vuttÈ honti. KasmÈ pana ime tayo eva vuttÈti ce? DuppariggahattÈ. VedanÈsu tÈva sukhadukkhÈ pÈkaÔÈ, upekkhÈ pana sukhumÈ duppariggahÈ, na suÔÔhu pÈkaÔÈ. SÈpi cassa pÈkaÔÈ hoti, saÒÒÈ ÈkÈramattaggÈhakattÈ na


yathÈsabhÈvaggÈhinÊ. SÈ ca sabhÈvasÈmaÒÒalakkhaÓaggÈhakena vipassanÈÒÈÓena sampayuttÈ ati viya apÈkaÔÈ. SÈpi cassa pÈkaÔÈ hoti, vitakko ÒÈÓapatir|pakattÈ ÒÈÓato visuÑ katvÈ duppariggaho. ©ÈÓapatir|pako hi vitakko. YathÈha “yÈ cÈvuso VisÈkha sammÈdiÔÔhi yo ca sammÈsa~kappo, ime dhammÈ paÒÒÈkkhandhe sa~gahitÈ”ti1. Sopi cassa vitakko pÈkaÔo hotÊti evaÑ duppariggahesu vuttesu sesÈ vuttÈva hontÊti. ImesaÑ pana padÈnaÑ niddese kathaÑ viditÈ vedanÈ uppajjantÊti pucchitvÈ taÑ avissajjetvÈva vedanuppÈdassa viditatteyeva vissajjite vedanÈya viditattaÑ vissajjitaÑ hotÊti kathaÑ vedanÈya uppÈdo vidito hotÊti-ÈdimÈha. Sesesupi eseva nayo. AvijjÈsamudayÈ avijjÈnirodhÈti-Èdayo heÔÔhÈ vuttatthÈ eva. IminÈva nayena saÒÒÈvitakkÈpi veditabbÈ. VitakkavÈre pana “phassasamudayÈ phassanirodhÈ”ti avatvÈ phassaÔÔhÈne saÒÒÈsamudayÈ saÒÒÈnirodhÈti vuttaÑ. TaÑ kasmÈ iti ce? SaÒÒÈm|lakattÈ vitakkassa. “SaÒÒÈnÈnattaÑ paÔicca uppajjati sa~kappanÈnattan”ti2 hi vuttaÑ.

Aniccato manasikarototi-ÈdÊsu ca “vedanaÑ aniccato manasikaroto”ti-ÈdinÈ nayena tasmiÑ tasmiÑ vÈre so soyeva dhammo yojetabbo. YasmÈ pana vipassanÈsampayuttÈ vedanÈ vipassanÈkiccakaraÓe asamatthattÈ vipassanÈya anupakÈrikÈ, tasmÈyeva ca bodhipakkhiyadhammesu nÈgatÈ. VipassanÈsampayuttÈya pana saÒÒÈya kiccameva aparibyattaÑ, tasmÈ sÈ vipassanÈya ekantamanupakÈrikÈ eva. VitakkaÑ pana vinÈ vipassanÈkiccameva natthi. VitakkasahÈyÈ hi vipassanÈ sakakiccaÑ karoti. YathÈha–

PaÒÒÈ attano dhammatÈya aniccaÑ dukkhamanattÈti ÈrammaÓaÑ nicchetuÑ na sakkoti, vitakke pana ÈkoÔetvÈ ÈkoÔetvÈ dente sakkoti. KathaÑ? YathÈ hi heraÒÒiko kahÈpaÓaÑ hatthe ÔhapetvÈ sabbabhÈgesu oloketukÈmo samÈnopi na cakkhutaleneva3 parivattetuÑ sakkoti, a~gulipabbehi pana parivattetvÈ parivattetvÈ ito cito ca oloketuÑ sakkoti, evameva na paÒÒÈ attano dhammatÈya

______________________________________________________________ 1. Ma 1. 375 piÔÔhe. 2. DÊ 3. 254 piÔÔhe. 3. Cakkhudaleneva (Ka)

KhuddakanikÈya 110

aniccÈdivasena ÈrammaÓaÑ nicchetuÑ sakkoti, abhiniropanalakkhaÓena pana ÈhananapariyÈhananarasena vitakkena ÈkoÔentena viya parivattentena viya ca ÈdÈyÈdÈya1 dinnameva nicchetuÑ sakkotÊ”ti2.

TasmÈ vedanÈsaÒÒÈnaÑ vipassanÈya anupakÈrattÈ lakkhaÓamattavaseneva dassetuÑ “vedanÈya saÒÒÈyÈ”ti tattha tattha ekavacanena niddeso kato. Yattako pana vipassanÈya bhedo, tattako eva vitakkassÈti dassetuÑ “vitakkÈnan”ti tattha tattha bahuvacanena niddeso katoti vatthuÑ yujjati. 168. Puna dÊghaÑ assÈsapassÈsavasenÈti-Èdi ÈnÈpÈnassatibhÈvanÈya sampattiÑ bhÈvanÈphalaÒca dassetuÑ vuttaÑ. Tattha samodhÈnetÊti ÈrammaÓaÑ Ôhapeti, ÈrammaÓaÑ patiÔÔhÈpetÊti vÈ attho. SamodahanabyÈpÈrÈbhÈvepi bhÈvanÈpÈrip|riyÈ eva samodahati nÈma. Gocaranti vipassanÈkkhaÓe sa~khÈrÈrammaÓaÑ maggakkhaÓe phalakkhaÓe ca nibbÈnÈrammaÓaÑ. Samatthanti samameva attho, samassa vÈ atthoti samattho. TaÑ samatthaÑ. Sesesupi eseva nayo. MaggaÑ lamodhÈnetÊti maggaphalakkhaÓeyeva gocaraÑ nibbÈnameva. AyaÑ puggaloti ÈnÈpÈnassatibhÈvanaÑ anuyutto yogÈvacarova. ImasmiÑ ÈrammaÓeti ettha pana “kÈye”tipadena sa~gahite nÈmar|pakÈyasa~khÈte sa~khatÈrammaÓe teneva kamena magge nibbÈnÈrammaÓe ca. YaÑ tassÈti-ÈdÊhi ÈrammaÓagocarasaddÈnaÑ ekatthatÈ vuttÈ. TassÈti tassa puggalassa. PajÈnÈtÊti puggalo pajÈnanÈ paÒÒÈti puggalo paÒÒÈya pajÈnÈtÊti vuttaÑ hoti. ŒrammaÓassa upaÔÔhÈnanti vipassanÈkkhaÓe sa~khÈrÈrammaÓassa, maggaphalakkhaÓe nibbÈnÈrammaÓassa upaÔÔhÈnaÑ sati. Ettha ca kammatthe sÈmivacanaÑ yathÈ raÒÒo upaÔÔhÈnanti. Avikkhepoti samÈdhi. AdhiÔÔhÈnanti yathÈvuttasa~khÈrÈrammaÓaÑ nibbÈnÈrammaÓaÒca. TaÑ hi adhiÔÔhÈti ettha cittanti adhiÔÔhÈnaÑ. VodÈnanti ÒÈÓaÑ. TaÑ hi vodÈyati visujjhati tena cittanti vodÈnaÑ. LÊnapakkhiko samÈdhi alÊnabhÈvappattiyÈ samabh|tattÈ samaÑ, uddhaccapakkhikaÑ ÒÈÓaÑ anuddhatabhÈvappattiyÈ samabh|tattÈ samaÑ. Tena vipassanÈmaggaphalakkhaÓesu ______________________________________________________________ 1. ŒdÈya (Ka) 2. Visuddhi 2. 146 piÔÔhe.


samathavipassanÈnaÑ yuganaddhatÈ vuttÈ hoti. Sati pana sabbatthikattÈ tadubhayasamatÈya upakÈrikÈti samaÑ, ÈrammaÓaÑ samatÈdhiÔÔhÈnattÈ1 samaÑ. AnavajjaÔÔhoti vipassanÈya anavajjasabhÈvo. NiklesaÔÔhoti maggassa nikkilesasabhÈvo. NikkilesaÔÔhoti vÈ pÈÔho. VodÈnaÔÔhoti phalassa parisuddhasabhÈvo. ParamaÔÔhoti nibbÈnassa sabbadhammuttamasabhÈvo. PaÔivijjhatÊti taÑ taÑ sabhÈvaÑ asammohato paÔivijjhati. Ettha ca “ÈrammaÓassa upaÔÔhÈnan”ti-ÈdÊhi sammÈ paÔivedho2 vutto. Ettheva ca vodÈnaÔÔhapaÔivedhassa vuttattÈ tena ekalakkhaÓÈ anavajjaÔÔhanikkilesaÔÔhaparamaÔÔhÈ lakkhaÓahÈravasena vuttÈyeva honti. YathÈha–

“Vuttamhi ekadhamme, ye dhammÈ ekalakkhaÓÈ keci. VuttÈ bhavanti sabbe, so hÈro lakkhaÓo nÈmÈ”ti3.

AnavajjaÔÔho nikkilesaÔÔho cettha avikkhepasa~khÈtassa samassa attho payojananti samattho, vodÈnaÔÔho vipassanÈmaggavodÈnaÑ sandhÈya samameva atthoti samattho, phalavodÈnaÑ sandhÈya maggavodÈnasa~khÈtassa samassa atthoti samattho, paramaÔÔho pana samameva atthoti vÈ nibbÈnapayojanattÈ sabbassa samassa atthoti vÈ samattho, taÑ vuttappakÈraÑ samaÒca samatthaÒca ekadesasar|pekasesaÑ katvÈ samatthaÒca paÔivijjhatÊti vuttaÑ. Indriyabalabojjha~gadhammÈ vipassanÈmaggaphalakkhaÓepi labbhanti, maggo ca tisso ca visuddhiyo maggaphalakkhaÓeyeva, vimokkho ca vijjÈ ca khaye ÒÈÓaÒca maggakkhaÓeyeva, vimutti ca anuppÈde ÒÈÓaÒca phalakkhaÓeyeva, sesÈ vipassanÈkkhaÓepÊti. DhammavÈre ime dhamme imasmiÑ ÈrammaÓe samodhÈnetÊti nibbÈnaÑ ÔhapetvÈ sesÈ yathÈyogaÑ veditabbÈ. IdaÑ pana yebhuyyavasena vuttaÑ. AvuttatthÈ panettha heÔÔhÈ vuttÈ eva. Ekekacatukkavasenettha niyyÈne dassitepi catukkantogadhassa ekekassÈpi bhÈgassa niyyÈnassa upanissayattÈ ekekabhÈgavasena niyyÈnaÑ dassitaÑ. Na hi ekekaÑ vinÈ niyyÈnaÑ hotÊti.

DÊghaÑassÈsapassÈsaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

169. Rassaniddese ittarasa~khÈteti parittasa~khÈte kÈle. Sesamettha vuttanayena veditabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. SamathÈdhiÔÔhÈnattÈ (SÊ) 2. SamapaÔivedho (SÊ) 3. Khu 10. 3 piÔÔhe NettiyaÑ.

KhuddakanikÈya 112

170. SabbakÈyapaÔisaÑvediniddese ar|padhammesu vedanÈya oÄÈrikattÈ sukhaggahaÓatthaÑ paÔhamaÑ iÔÔhÈniÔÔhÈrammaÓasaÑvedikÈ vedanÈ vuttÈ tato yaÑ vedeti, taÑ saÒjÈnÈtÊti evaÑ vedanÈvisayassa ÈkÈraggÈhikÈ saÒÒÈ, tato saÒÒÈvasena abhisa~khÈrikÈ cetanÈ, tato “phuÔÔho vedeti, phuÔÔho saÒjÈnÈti, phuÔÔho cetetÊ”ti1 vacanato phasso, tato sabbesaÑ sÈdhÈraÓalakkhaÓo manasikÈro, cetanÈdÊhi sa~khÈrakkhandho vutto. EvaÑ tÊsu khandhesu vuttesu taÑnissayo viÒÒÈÓakkhandho vuttova hoti. NÈmaÒcÈti vuttappakÈraÑ nÈmaÒca. NÈmakÈyo cÈti idaÑ pana nÈmena nibbÈnassapi sa~gahitattÈ lokuttarÈnaÒca avipaÑssanupagattÈ taÑ apanetuÑ vuttaÑ. “KÈyo”ti hi vacanena nibbÈnaÑ apanÊtaÑ hoti nibbÈnassa rÈsivinimuttattÈ. Ye ca vuccanti cittasa~khÈrÈti “saÒÒÈ ca vedanÈ ca cetasikÈ ete dhammÈ cittapaÔibaddhÈ cittasa~khÈrÈ”ti2 evaÑ vuccamÈnÈpi cittasa~khÈrÈ idha nÈmakÈyeneva sa~gahitÈti vuttaÑ hoti. MahÈbh|tÈti mahantapÈtubhÈvato mahÈbh|tasÈmaÒÒato mahÈparihÈrato mahÈvikÈrato mahantabh|tattÈ cÈti mahÈbh|tÈ. Te pana pathavÊ Èpo tejo vÈyoti cattÈro. CatunnaÒca mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈyar|panti upayogatthe sÈmivacanaÑ, cattÈro mahÈbh|te upÈdÈya nissÈya amuÒcitvÈ pavattar|panti attho. TaÑ pana cakkhu sotaÑ ghÈnaÑ jivhÈ kÈyo r|paÑ saddo gandho raso itthindriyaÑ purisindriyaÑ jÊvitindriyaÑ hadayavatthu ojÈ kÈyaviÒÒatti vacÊviÒÒatti ÈkÈsadhÈtu r|passa lahutÈ mudutÈ kammaÒÒatÈ upacayo santati jaratÈ aniccatÈti catuvÊsatividhaÑ. AssÈso ca passÈso cÈti pÈkatikoyeva. AssÈsapassÈse nissÈya uppannaÑ paÔibhÈganimittampi tadeva nÈmaÑ labhati pathavÊkasiÓÈdÊni viya. R|pasarikkhakattÈ r|panti ca nÈmaÑ labhati “bahiddhÈ r|pÈni passatÊ”ti-ÈdÊsu3 viya. NimittaÒca upanibandhanÈti sati-upanibandhanÈya nimittabh|taÑ assÈsapassÈsÈnaÑ phusanaÔÔhÈnaÑ. Ye ca vuccanti kÈyasa~khÈrÈti “assÈsapassÈsÈ kÈyikÈ ete dhammÈ kÈyapaÔibaddhÈ kÈyasa~khÈrÈ”ti4 evaÑ vuccamÈnÈpi kÈyasa~khÈrÈ idha r|pakÈyeneva sa~gahitÈti vuttaÑ hoti. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 292 piÔÔhe. 2. Khu 9. 187; Ma 1. 376 piÔÔhesu. 3. Abhi 1. 55; DÊ 3. 216 piÔÔhÈdÊsu. 4. Khu 9. 183; Ma 1. 376 piÔÔhesu.


Te kÈyÈ paÔividitÈ hontÊti jhÈnakkhaÓe assÈsapassÈsanimittakÈyÈ vipassanÈkkhaÓe avasesar|pÈr|pakÈyÈ ÈrammaÓato paÔividitÈ honti, maggakkhaÓe asammohato paÔividitÈ honti. AssÈsapassÈsavasena paÔiladdhajjhÈnassa yogissa uppannavipassanÈmaggepi sandhÈya dÊghaÑ assÈsapassÈsavasenÈti-Èdi vuttaÑ.

Œvajjato pajÈnatoti-ÈdÊni sÊlakathÈyaÑ vuttatthÈni. Te vuttappakÈre kÈye antokaritvÈ “sabbakÈyapaÔisaÑvedÊ”ti vuttaÑ.

SabbakÈyapaÔisaÑvedÊ assÈsapassÈsÈnaÑ saÑvaraÔÔhenÈti-ÈdÊsu “sabbakÈyapaÔisaÑvedÊ”ti vutta-assÈsapassÈsato uppannajjhÈnavipassanÈmaggesu saÑvaroyeva saÑvaraÔÔhena sÊlavisuddhi. Avikkhepoyeva avikkhepaÔÔhena cittavisuddhi. PaÒÒÈyeva dassanaÔÔhena diÔÔhivisuddhi. JhÈnavipassanÈsu viraki-abhÈvepi pÈpÈbhÈvamattameva saÑvaro nÈmÈti veditabbaÑ. 171. Passambhayanti-ÈdÊnaÑ niddese kÈyikÈti r|pakÈye bhavÈ. KÈyapaÔibaddhÈti kÈyaÑ paÔibaddhÈ kÈyaÑ nissitÈ, kÈye sati honti, asati na honti, tasmÈyeva te kÈyena sa~kharÊyantÊti kÈyasa~khÈrÈ. Passambhentoti nibbÈpento sannisÊdÈpento. Passambhanavacaneneva oÄÈrikÈnaÑ passambhanaÑ siddhaÑ. Nirodhentoti oÄÈrikÈnaÑ anuppÈdanena nirodhento. V|pasamentoti oÄÈrikeyeva ekasantatipariÓÈmanayena santabhÈvaÑ nayanto. SikkhatÊti adhikÈravasena assasissÈmÊti sikkhatÊti sambandho, tisso sikkhÈ sikkhatÊti vÈ attho.

IdÈni oÄÈrikapassambhanaÑ dassetuÑ yathÈr|pehÊti-ÈdimÈha. Tattha yathÈr|pahÊti yÈdisehi. ŒnamanÈti pacchato namanÈ. VinamanÈti ubhayapassato namanÈ. SannamanÈti sabbatopi namantassa suÔÔhu namanÈ. PaÓamanÈti purato namanÈ. IÒjanÈti kampanÈ. PhandanÈti ÊsakaÑ calanÈ. PakampanÈti bhusaÑ kampanÈ. YathÈr|pehi kÈyasa~khÈrehi kÈyassa ÈnamanÈ -pa- pakampanÈ, tathÈr|paÑ kÈyasa~khÈraÑ passambhayanti ca, yÈ kÈyassa ÈnamanÈ -pa- pakampanÈ, taÒca passambhayanti ca, sambandho kÈtabbo. KÈyasa~khÈresu hi passambhitesu kÈyassa ÈnamanÈdayo ca passambhitÈyeva hontÊti. YathÈr|pehi kÈyasa~khÈrehi

KhuddakanikÈya 114

kÈyassa na ÈnamanÈdikÈ hoti, tathÈr|paÑ santaÑ sukhumampi kÈyasa~khÈraÑ passambhayanti ca, yÈ kÈyassa na ÈnamanÈdikÈ, taÒca1 santaÑ sukhumaÑ passambhayanti ca sambandhato veditabbaÑ. SantaÑ sukhumanti ca bhÈvanapuÑsakavacanametaÑ. Iti kirÈti ettha iti evamatthe, kira yadi-atthe. Yadi evaÑ sukhumakepi assÈsapassÈse passambhayaÑ assasissÈmi passasissÈmÊti sikkhatÊti codakena codanÈ ÈraddhÈ hoti. Atha vÈ kirÈti codakavacanattÈ asaddahanatthe asahanatthe parokkhatthe2 ca yujjatiyeva, evaÑ sukhumÈnampi passambhanaÑ sikkhatÊti na saddahÈmi na ahÈmi apaccakkhaÑ meti vuttaÑ hoti.

EvaÑ santeti evaÑ sukhumÈnaÑ passambhane sante. VÈt|paladdhiyÈ ca pabhÈvanÈ na hotÊti assÈsapassÈsavÈtassa upaladdhiyÈ. UpaladdhÊti viÒÒÈÓaÑ. AssÈsapassÈsavÈtaÑ upalabbhamÈnassa tadÈrammaÓassa bhÈvanÈviÒÒÈÓassa pabhÈvanÈ uppÈdanÈ na hoti, tassa ÈrammaÓassa bhÈvanÈ na hotÊti attho. AssÈsapassÈsÈnaÒca pabhÈvanÈ na hotÊti bhÈvanÈya sukhumakÈnampi assÈsapassÈsÈnaÑ nirodhanato tesaÒca uppÈdanÈ pavattanÈ na hotÊti attho. ŒnÈpÈnassatiyÈ ca pabhÈvanÈ na hotÊti assÈsapassÈsÈbhÈvatoyeva tadÈrammaÓÈya bhÈvanaviÒÒÈÓasampayuttÈya satiyÈ ca pavattanÈ na hoti. TasmÈyeva taÑsampayuttassa ÈnÈpÈnassatisamÈdhissa ca bhÈvanÈ na hoti. Na ca naÑ tanti ettha ca nanti nipÈtamattaÑ “bhikkhu ca nan”ti-ÈdÊsu3 viya. TaÑ vuttavidhiÑ samÈpattiÑ paÓÉitÈ na samÈpajjantipi tato na vuÔÔhahantipÊti sambandho. CodanÈpakkhassa parihÈravacane iti kirÈti evameva. Ettha evakÈratthe kirasaddo daÔÔhabbo. EvaÑ santeti evaÑ passambhane sante eva.

YathÈ kathaÑ viyÈti yathÈ taÑ guttavidhÈnaÑ hoti, tathÈ taÑ kathaÑ viyÈti upamaÑ pucchati. IdÈni seyyathÈpÊti taÑ upamaÑ dasseti. KaÑseti kaÑsamayabhÈjane. Nimittanti tesaÑ saddÈnaÑ ÈkÈraÑ. “Nimittan”ti ca sÈmi-atthe upayogavacanaÑ, nimittassÈti attho. SaddanimittaÒca saddato anaÒÒaÑ. SuggahitattÈti suÔÔhu uggahitattÈ. SugahitattÈtipi pÈÔho, suÔÔhu ______________________________________________________________ 1. TathÈr|paÑ (SÊ) 2. Asaddahanatthe parokkhatthe (SÊ) 3. Vi 1. 175 piÔÔhe.


gahitattÈti attho. SumanasikatattÈti suÔÔhu ÈvajjitattÈ. S|padhÈritattÈti suÔÔhu citte ÔhapitattÈ. SukhumasaddanimittÈrammaÓatÈpÊti tadÈ sukhumÈnampi saddÈnaÑ niruddhattÈ anuggahitasaddanimittassa anÈrammaÓampi sukhumataraÑ saddanimittaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ sukhumataraÑ saddanimittÈrammaÓampi cittaÑ pavattati, sukhumatarasaddanimittÈrammaÓabhÈvatopÊti vÈ attho. IminÈva nayena appanÈyampi attho veditabbo.

Passambhayanti-ÈdÊsu “passambhayaÑ kÈyasa~khÈran”ti vuttÈ assÈsapassÈsÈ kÈyoti vÈ “passambhayaÑ kÈyasa~khÈran”ti ettha assÈsapassÈsÈ kÈyoti vÈ yojanÈ veditabbÈ. BhÈvanÈvisuddhiyÈ kÈyasa~khÈre passambhamÈnepi oÄÈrikaÑ kÈyasa~khÈraÑ passambhemÊti yogino Èbhoge sati tenÈdarena ativiya passambhati. AnupaÔÔhahantampi sukhumaÑ su-ÈnayaÑ hoti.

AÔÔha anupassanÈÒÈÓÈnÊti “dÊghaÑ rassaÑ sabbakÈyapaÔisaÑvedÊ passambhayaÑ kÈyasa~khÈran”ti vuttesu cat|su vatth|su assÈsavasena catasso, passÈsavasena catassoti aÔÔha anupassanaÒÈÓÈni. AÔÔha ca upaÔÔhÈnÈnussatiyoti “dÊghaÑ assÈsavasena cittassa ekaggataÑ avikkhepaÑ pajÈnato sati upaÔÔhitÈ hotÊ”ti-ÈdinÈ1 nayena vuttesu cat|su vatth|su assÈsavasena catasso, passÈsavasena catassoti aÔÔha ca upaÔÔhÈnÈnussatiyo. AÔÔha cupaÔÔhÈnÈnussatiyotipi pÈÔho. CattÈri suttantikavatth|nÊti BhagavatÈ ŒnÈpÈnassatisuttante2 vuttattÈ paÔhamacatukkavasena cattÈri suttantikavatth|nÊti.

PaÔhamacatukkaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. 172. Dutiyacatukkassa pÊtipaÔisaÑvediniddese uppajjati pÊti pÈmojjanti ettha pÊtiti m|lapadaÑ. PÈmojjanti tassa atthapadaÑ, pamuditabhÈvoti attho. YÈ pÊti pÈmojjanti-ÈdÊsu yÈ “pÊtÊ”ti ca “pÈmojjan”ti ca evamÈdÊni nÈmÈni labhati, sÈ pÊtÊti vuttaÑ hoti. Tattha pÊtÊti sabhÈvapadaÑ. Pamuditassa bhÈvo3 pÈmojjaÑ. ŒmodanÈkÈro ÈmodanÈ. PamodanÈkÈro pamodanÈ. YathÈ vÈ ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 181 piÔÔhe. 2. Ma 3. 122 piÔÔhe. 3. PamuditabhÈvo (SÊ)

KhuddakanikÈya 116

bhesajjÈnaÑ vÈ telÈnaÑ vÈ uÓhodakasÊtodakÈnaÑ vÈ ekatokaraÓaÑ modanÈti vuccati, evamayampi dhammÈnaÑ ekatokaraÓena modanÈ, upasaggavasena pana padaÑ maÓÉetvÈ1 ÈmodanÈ pamodanÈti vuttaÑ. HÈsetÊti hÈso, pahÈsetÊti pahÈso, haÔÔhapahaÔÔhÈkÈrÈnametaÑ adhivacanaÑ. VittÊti vittaÑ, dhanassetaÑ nÈmaÑ. AyaÑ pana somanassapaccayattÈ vittisarikkhatÈya vitti. YathÈ hi dhanino dhanaÑ paÔicca somanassaÑ uppajjati, evaÑ pÊtimatopi pÊtiÑ paÔicca somanassaÑ uppajjati. TasmÈ “vittÊ”ti vuttÈ. TuÔÔhisabhÈvasaÓÔhitÈya hi pÊtiyÈ etaÑ nÈmaÑ. PÊtimÈ pana puggalo kÈyacittÈnaÑ uggatattÈ abbhuggatattÈ “udaggo”ti vuccati, udaggassa bhÈgo odagyaÑ. Attano manatÈ attamanatÈ. Anabhiraddhassa hi mano dukkhapadaÔÔhÈnattÈ na attano mano nÈma hoti, abhiraddhassa sukhapadaÔÔhÈnattÈ attano mano nÈma hoti, iti attano manatÈ attamanatÈ, sakamanatÈ sakamanassa bhÈvoti attho. SÈ pana yasmÈ na aÒÒassa kassaci attano manatÈ, cittasseva paneso bhÈvo cetasiko dhammo, tasmÈ attamanatÈ cittassÈti vuttÈ. Sesamettha ca upari ca heÔÔhÈ vuttanayena yojetvÈ veditabbaÑ. 173. SukhapaÔisaÑvediniddese dve sukhÈnÊti samathavipassanÈbh|midassanatthaÑ vuttaÑ. KÈyikaÑ hi sukhaÑ vipassanÈya bh|mi, cetasikaÑ sukhaÑ samathassa ca vipassanÈya ca bh|mi. KÈyikanti pasÈdakÈyaÑ vinÈ2 anuppattito kÈye niyuttanti kÈyikaÑ. Cetasikanti avippayogavasena cetasi niyuttanti cetasikaÑ. Tattha kÈyikapadena vetasikaÑ sukhaÑ paÔikkhipati, sukhapadena kÈyikaÑ dukkhaÑ. TathÈ cetasikapadena kÈyikaÑ sukhaÑ paÔikkhipati, sukhapadena cetasikaÑ dukkhaÑ. SÈtanti madhuraÑ sumadhuraÑ. Sukhanti sukhameva, na dukkhaÑ. KÈyasamphassajanti kÈyasamphasse jÈtaÑ. SÈtaÑ sukhaÑ vedayitanti sÈtaÑ vedayitaÑ, na asÈtaÑ vedayitaÑ. SukhaÑ vedayitaÑ, na dukkhaÑ vedayitaÑ. Parato tÊÓi padÈni itthili~gavasena vuttÈni. SÈtÈ vedanÈ, na asÈtÈ. SukhÈ vedanÈ, na dukkhÈti ayameva panettha attho.

Cetasikasukhaniddeso vuttapaÔipakkhanayena yojetabbo. Te sukhÈti li~gavipallÈso kato, tÈni sukhÈnÊti vuttaÑ hoti. ______________________________________________________________ 1. VaÉÉhetvÈ (SÊ) 2. PasÈdakÈyaÑ, taÑ vinÈ (SÊ)


Sesamettha catukke heÔÔhÈ paÔhamacatukke vuttanayeneva veditabbaÑ. CattÈri suttantikavatth|ni dutiyacatukkavasena veditabbÈnÊti.

DutiyacatukkaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. 176. Tatiyacatukkaniddese cittanti m|lapadaÑ. ViÒÒÈÓanti atthapadaÑ. YaÑ cittanti-Èdi pÊtiyaÑ vuttanayena yojetabbaÑ. Tattha cittanti-ÈdÊsu cittavicittatÈya cittaÑ. ŒrammaÓaÑ minamÈnaÑ jÈnÈtÊti mano. MÈnasanti manoyeva. “Antalikkhacaro pÈso, yvÈyaÑ carati mÈnaso”ti1 hi ettha pana sampayuttakadhammo2 mÈnasoti vutto.

“KathaÑ hi BhagavÈ tuyhaÑ, sÈvako sÈsane rato. AppattamÈnaso sekkho, kÈlaÑ kayirÈ jane sutÈ”ti3–

ettha arahattaÑ mÈnasanti vuttaÑ. Idha pana manova mÈnasaÑ. ByaÒjanavasena hetaÑ padaÑ vaÉÉhitaÑ.

Hadayanti cittaÑ. “CittaÑ vÈ te khipissÈmi, hadayaÑ vÈ te phÈlessÈmÊ”ti4 ettha uro hadayanti vuttaÑ. “HadayÈ hadayaÑ maÒÒe aÒÒÈya tacchatÊ”ti5 ettha cittaÑ. “VakkaÑ hadayan”ti6 ettha hadayavatthu. Idha pana cittameva abbhantaraÔÔhena “hadayan”ti vuttaÑ. Tadeva parisuddhaÔÔhena paÓÉaraÑ. Bhava~gaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. YathÈha “pabhassaramidaÑ bhikkhave cittaÑ, taÒca kho Ègantukehi upakkilesehi upakkiliÔÔhan”ti7. Tato nikkhantattÈ pana akusalampi Ga~gÈya nikkhantÈ nadÊ Ga~gÈ viya, GodhÈvarito8 nikkhantÈ GodhÈvarÊ viya ca “paÓÉaran”tveva vuttaÑ. YasmÈ pana ÈrammaÓavijÈnanalakkhaÓaÑ cittaÑ upakkilesena kileso na hoti, sabhÈvato parisuddhameva hoti, upakkilesayoge pana sati upakkiliÔÔhaÑ nÈma hoti, tasmÈpi “paÓÉaran”ti vattuÑ yujjati.

Mano manÈyatananti idha pana manogahaÓaÑ manasseva ÈyatanabhÈvadÊpanatthaÑ. TenetaÑ dÊpeti “na yidaÑ devÈyatanaÑ viya manassa ÈyatanattÈ manÈyatanaÑ, atha kho mano eva ÈyatanaÑ manÈyatanan”ti. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 113; Vi 3. 28 piÔÔhesu. 2. Manasampayuttakadhammo (Ka) 3. SaÑ 1. 122 piÔÔhe. 4. SaÑ 1. 209; Khu 1. 306 piÔÔhesu. 5. Ma 1. 38 piÔÔhe. 6. DÊ 2. 233; Ma 1. 72 piÔÔhÈdÊsu. 7. AÑ 1. 9 piÔÔhe. 8. GodÈvarito (SÊ)

KhuddakanikÈya 118

ŒyatanaÔÔho heÔÔhÈ vuttoyeva. Manate iti mano, vijÈnÈtÊti attho. AÔÔhakathÈcariyÈ panÈhu–nÈÄiyÈ minamÈno viya mahÈtulÈya dhÈrayamÈno viya ca ÈrammaÓaÑ jÈnÈtÊti mano, tadeva mananalakkhaÓe indaÔÔhaÑ kÈretÊti1 indriyaÑ, manova indriyaÑ manindriyaÑ.

VijÈnÈtÊti viÒÒÈÓaÑ. ViÒÒÈÓameva khandho viÒÒÈÓakkhandho. RuÄhito khandho vutto. RÈsaÔÔhena hi viÒÒÈÓakkhandhassa ekadeso ekaÑ viÒÒÈÓaÑ. TasmÈ yathÈ rukkhassa ekadesaÑ chindanto rukkhaÑ chindatÊti vuccati, evameva viÒÒÈÓakkhandhassa ekadesabh|taÑ ekampi viÒÒÈÓaÑ ruÄhito “viÒÒÈÓakkhandho”ti vuttaÑ. YasmÈ pana rÈsaÔÔhoyeva khandhaÔÔho na hoti, koÔÔhÈsaÔÔhopi khandhaÔÔhoyeva, tasmÈ koÔÔhÈsaÔÔhena viÒÒÈÓakoÔÔhÈsotipi attho. TajjÈ manoviÒÒÈÓadhÈt|ti tesaÑ phassÈdÊnaÑ sampayuttadhammÈnaÑ anucchavikÈ manoviÒÒÈÓadhÈtu. ImasmiÑ hi pade ekameva cittaÑ minanaÔÔhena mano, vijÈnanaÔÔhena viÒÒÈÓaÑ, sabhÈvaÔÔhena, nissattaÔÔhena vÈ dhÈt|ti tÊhi nÈmehi vuttaÑ. 177. Abhippamodoti adhikÈ tuÔÔhi. 178. SamÈdhiniddese acalabhÈvena ÈrammaÓe tiÔÔhatÊti Ôhiti. Parato padadvayaÑ upasaggavasena vaÉÉhitaÑ. Apica sampayuttadhamme ÈrammaÓamhi sampiÓÉetvÈ tiÔÔhatÊti saÓÔhiti. ŒrammaÓaÑ ogÈhetvÈ anupavisitvÈ tiÔÔhatÊti avaÔÔhiti. KusalapakkhasmiÑ hi cattÈro dhammÈ ÈrammaÓaÑ ogÈhanti saddhÈ sati samÈdhi paÒÒÈti. Teneva saddhÈ “okappanÈ”ti vuttÈ, sati “apilÈpanatÈ”ti, samÈdhi “avaÔÔhitÊ”ti, paÒÒÈ “pariyogÈhanÈ”ti. Akusalapakkhe pana tayo dhammÈ ÈrammaÓaÑ ogÈhanti taÓhÈ diÔÔhi avijjÈti. Teneva te “oghÈ”ti vuttÈ. UddhaccavicikicchÈvasena pavattassa visÈhÈrassa paÔipakkhato avisÈhÈro, avisÈharaÓanti atho. UddhaccavicikicchÈvaseneva gacchantaÑ cittaÑ vikkhipati nÈma, ayaÑ pana tathÈ2 na hotÊti avikkhepo. UddhaccavicikicchÈvaseneva cittaÑ visÈhaÔaÑ nÈma hoti, ito cito ca harÊyati, ayaÑ pana avisÈhaÔassa mÈnasassa bhÈvoti avisÈhaÔamÈnasatÈ. _____________________________________________________________ 1. KarotÊti (SÊ) 2. TathÈvidho (Abhi-®Ôha 1. 188 piÔÔhe)


Samathoti tividho samatho cittasamatho adhikaraÓasamatho sabbasa~khÈrasamathoti. Tatha aÔÔhasu samÈpattÊsu cittekaggatÈ cittasamatho nÈma. TaÑ hi Ègamma cittacalanaÑ cittavipphandanaÑ sammati v|pasammati, tasmÈ so “cittasamatho”ti vuccati. SammukhÈvinayÈdisattavidho adhikaraÓasamatho nÈma. TaÑ hi Ègamma tÈni tÈni adhikaraÓÈni sammanti v|pasammanti, tasmÈ so “adhikaraÓasamatho”ti vuccati. YasmÈ pana sabbe sa~khÈrÈ nibbÈnaÑ Ègamma sammanti v|pasammanti, tasmÈ taÑ sabbasa~khÈrasamathoti vuccati. ImasmiÑ atthe cittasamatho adhippeto. SamÈdhilakkhaÓe indaÔÔhaÑ kÈretÊti samÈdhindriyaÑ. Uddhacce1 na kampatÊti samÈdhibalaÑ. SammÈsamÈdhÊti yÈthÈvasamÈdhi niyyÈnikasamÈdhi kusalasamÈdhi. 179. RÈgato vimocayaÑ cittanti-ÈdÊhi dasahi kilesavatth|hi vimocanaÑ vuttaÑ. ThinaggahaÓeneva cettha middhaggahaÓaÑ, uddhaccaggahaÓeneva ca kukkuccaggahaÓaÑ kataÑ hotÊti aÒÒesu pÈÔhesu sahacÈrittÈ kilesavatthuto vimocanavacaneneva paÔhamajjhÈnÈdÊhi nÊvaraÓÈdito vimocanaÑ, aniccÈnupassanÈdÊhi niccasaÒÒÈdito ca vimocanaÑ vuttameva hotÊti. KathaÑ taÑ cittaÑ anupassatÊti ettha peyyÈle ca aniccÈnupassanÈdÊhi niccasaÒÒÈdÊnaÑ pahÈnaÑ vuttameva. CattÈri suttantikavatth|ni tatiyacatukkavasena veditabbÈnÊti.

TatiyacatukkaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

180. Catutthacatukkaniddese “aniddiÔÔhe napuÑsakan”tivacanato asukanti aniddiÔÔhattÈ “aniccanti kiÑ aniccan”ti napuÑsakavacanena pucchÈ katÈ. UppÈdavayaÔÔhenÈti uppÈdavayasa~khÈtena atthena, uppÈdavayasabhÈvenÈti attho. Ettha ca paÒcakkhandhÈ sabhÈvalakkhaÓaÑ, paÒcannaÑ khandhÈnaÑ uppÈdavayÈ vikÈralakkhaÓaÑ. Etena hutvÈ abhÈvena aniccÈti vuttaÑ hoti. Teneva ca AÔÔhakathÈyaÑ “sa~khatalakkhaÓavasena aniccatÈti tesaÑyeva uppÈdavayaÒÒathattan”ti ca vatvÈpi “hutvÈ abhÈvo vÈ”ti vuttaÑ. Etena hutvÈ abhÈvÈkÈro aniccalakkhaÓanti vuttaÑ hoti. “PaÒcannaÑ khandhÈnaÑ udayabbayaÑ passanto imÈni paÒÒÈsa lakkhaÓÈnÊ”ti peyyÈlaÑ katvÈ vuttaÑ. DhammÈti r|pakkhandhÈdayo2 yathÈvuttadhammÈ. ______________________________________________________________ 1. Uddhaccena (SÊ) 2. SaÒÒÈkkhandhÈdayo (SÊ)

KhuddakanikÈya 120

VirÈgÈnupassÊniddese r|pe ÈdÊnavaÑ disvÈti bha~gÈnupassanato paÔÔhÈya parato vuttehi aniccaÔÔhÈdÊhi r|pakkhandhe ÈdÊnavaÑ disvÈ. R|pavirÈgeti nibbÈne. NibbÈnaÑ hi Ègamma r|paÑ virajjati apunaruppattidhammataÑ Èpajjanena nirujjhati, tasmÈ nibbÈnaÑ “r|pavirÈgo”ti vuccati. ChandajÈto hotÊti anussavavasena uppannadhammacchando hoti. SaddhÈdhimuttoti tasmiÑyeva nibbÈne saddhÈya ca adhimutto nicchito. CittaÒcassa svÈdhiÔÔhitanti assa yogissa cittaÑ khayavirÈgasa~khÈte r|pabha~ge ÈrammaÓavasena, paccantavirÈgasa~khÈte r|pavirÈge nibbÈne anussavavasena suÔÔhu adhiÔÔhitaÑ suÔÔhu patiÔÔhitaÑ hotÊti sambandhato veditabbaÑ. R|pe virÈgÈnupassÊti r|passa khayavirÈgo r|pe virÈgoti pakatibhummavacanena vutto. R|passa accantavirÈgo r|pe virÈgoti nimittatthe bhummavacanena vutto. TaÑ duvidhampi virÈgaÑ ÈrammaÓato ajjhÈsayato ca anupassanasÊlo “r|pe virÈgÈnupassÊ”ti vutto. Esa nayo vedanÈdÊsu. NirodhÈnupassÊpadaniddesepi eseva nayo. 181. KatihÈkÈrehÊti-Èdi panettha viseso–tattha avijjÈdÊnaÑ paÔiccasamuppÈda~gÈnaÑ ÈdÊnavanirodhadassaneneva r|pÈdÊnampi ÈdÊnavanirodhÈ dassitÈ honti tesampi paÔiccasamuppÈda~gÈnativattanato. IminÈ eva ca visesavacanena virÈgÈnupassanato nirodhÈnupassanÈya visiÔÔhabhÈvo vutto hoti. Tattha aniccaÔÔhenÈti khayaÔÔhena, hutvÈ abhÈvaÔÔhena vÈ. DukkhaÔÔhenÈti bhayaÔÔhena, paÔipÊÄanaÔÔhena vÈ. AnattaÔÔhenÈti asÈrakaÔÔhena, avasavattanaÔÔhena vÈ. SantÈpaÔÔhenÈti kilesasantÈpanaÔÔhena. VipariÓÈmaÔÔhenÈti jarÈbha~gavasena dvidhÈ pariÓÈmanaÔÔhena. NidÈnanirodhenÈti m|lapaccayÈbhÈvena. NirujjhatÊti na bhavati. SamudayanirodhenÈti ÈsannapaccayÈbhÈvena. M|lapaccayo hi byÈdhissa asappÈyabhojanaÑ viya nidÈnanti vutto, Èsannapaccayo byÈdhissa vÈtapittasemhÈ viya samudayoti vutto. NidÈnaÑ hi nicchayena dadÈti phalamiti nidÈnaÑ, samudayo pana suÔÔhu udeti etasmÈ phalamiti samudayo. JÈtinirodhenÈti m|lapaccayassa uppatti-abhÈvena. PabhavanirodhenÈti Èsannapaccayassa uppatti-abhÈvena. JÈtiyeva hi pabhavati etasmÈ dukkhanti pabhavoti vattuÑ yujjati. HetunirodhenÈti janakapaccayÈbhÈvena. PaccayanirodhenÈti upatthambhakapaccayÈbhÈvena. M|lapaccayopi hi Èsannapaccayo ca janakapaccayo ca upatthambhakapaccayo ca hotiyeva. Etehi


tikkhavipassanÈkkhaÓe tada~ganirodho, maggakkhaÓa samucchedanirodho vutto hoti. ©ÈÓuppÈdenÈti tikkhavipassanÈÒÈÓassa vÈ maggaÒÈÓassa vÈ uppÈdena. NirodhupaÔÔhÈnenÈti vipassanÈkkhaÓe paccakkhato khayanirodhassa anussavavasena nirodhasa~khÈtassa nibbÈnassa upaÔÔhÈnena, maggakkhaÓe paccakkhato ca nibbÈnassa upaÔÔhÈnena. Etehi visayavisayiniyamova kato hoti, tada~gasamucchedanirodho ca vutto hoti. 182. PaÔinissaggÈnupassÊpadaniddese r|paÑ pariccajalÊti ÈdÊnavadassanena nirapekkhatÈya r|pakkhandhaÑ pariccajati. PariccÈgapaÔinissaggoti pariccÈgaÔÔhena paÔinissaggoti vuttaÑ hoti. Etena paÔinissaggapadassa pariccÈgaÔÔho vutto, tasmÈ kilesÈnaÑ pajahananti attho. Ettha ca vuÔÔhÈnagÈminÊ vipassanÈ kilese tada~gavasena pariccajati, maggo samucchedavasena. R|panirodhe nibbÈne cittaÑ pakkhandatÊti vuÔÔhÈnagÈminÊ taÑninnatÈya pakkhandati, maggo ÈrammaÓakaraÓena. PakkhandanapaÔinissaggoti pakkhandanaÔÔhena paÔinissaggoti vuttaÑ hoti. Etena paÔinissaggapadassa pakkhandanaÔÔho vutto, tasmÈ cittassa nibbÈne vissajjananti attho. CattÈri suttantikavatth|ni catutthacatukkavasena veditabbÈni. ImasmiÑ catukke jarÈmaraÓe vattabbaÑ heÔÔhÈ vuttanayeneva veditabbaÑ. SatipaÔÔhÈnesu ca “kÈye kÈyÈnupassanÈ, citte cittÈnupassanÈ”ti kÈyacittÈnaÑ ekattavohÈravasena ekavacananiddeso kato. “VedanÈsu vedanÈnupassanÈ, dhammesu dhammÈnupassanÈ”ti vedanÈdhammÈnaÑ nÈnattavohÈravasena bahuvacananiddeso katoti veditabboti.

CatutthacatukkaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

NiÔÔhitÈ ca satokÈriÒÈÓaniddesavaÓÓanÈ. _____

6. ©ÈÓarÈsichakkaniddesavaÓÓanÈ

183. IdÈni chahi rÈsÊhi uddiÔÔhaÒÈÓesu catuvÊsatisamÈdhiÒÈÓaniddese tÈva kÈyÈnupassanÈdÊnaÑ tiÓÓaÑ catukkÈnaÑ vasena dvÈdasannaÑ vatth|naÑ ekekasmiÑ assÈsavasena eko, passÈsavasena ekoti

KhuddakanikÈya 122

dve dve samÈdhÊti dvÈdasasu vatth|su catuvÊsati samÈdhayo honti. JhÈnakkhaÓe tehi sampayuttÈni catuvÊsatisamÈdhivasena ÒÈÓÈni.

DvÈsattativipassanÈÒÈÓaniddese dÊghaÑ assÈsÈti “dÊghan”ti vutta-assÈsato. KiÑ vuttaÑ hoti? DÊghaÑ assÈsahetu jhÈnaÑ paÔilabhitvÈ samÈhitena cittena vipassanÈkkhaÓe aniccato anupassanaÔÔhena vipassanÈti vuttaÑ hoti. Esa nayo uttaratrÈpi1. TesaÑyeva dvÈdasannaÑ vatth|naÑ ekekasmiÑ assÈsavasena tisso, passÈsavasena tissoti cha cha anupassanÈti dvÈdasasu vatth|su dvÈsattati anupassanÈ honti. TÈ eva dvÈsattati anupassanÈ dvÈsattativipassanÈvasena ÒÈÓÈni.

NibbidÈÒÈÓaniddese aniccÈnupassÊ assasanti aniccÈnupassÊ hutvÈ assasanto, aniccÈnupassÊ hutvÈ vattentoti attho. “Assasan”ti ca idaÑ vacanaÑ hetu-atthe daÔÔhabbaÑ. YathÈbh|taÑ jÈnÈti passatÊti nibbidÈÒÈÓanti kalÈpasammasanato paÔÔhÈya yÈva bha~gÈnupassanÈ pavattavipassanÈÒÈÓena sa~khÈrÈnaÑ yathÈsabhÈvaÑ jÈnÈti, cakkhunÈ diÔÔhamiva ca teneva ÒÈÓacakkhunÈ passati. TasmÈ nibbidÈÒÈÓaÑ nÈmÈti attho, sa~khÈresu nibbindaÒÈÓaÑ2 nÈmÈti vuttaÑ hoti. Upari bhayat|paÔÔhÈnÈdÊnaÑ muÒcitukamyatÈdÊnaÒca ÒÈÓÈnaÑ visuÑ ÈgatattÈ idha yathÈvuttÈneva vipassanaÒÈÓÈni nibbidÈÒÈÓÈnÊti veditabbÈni.

NibbidÈnulomaÒÈÓaniddese aniccÈnupassÊ assasanti aniccÈnupassino assasantassa. SÈmi-atthe paccattavacanaÑ. BhayatupaÔÔhÈne paÒÒÈtivacaneneva bhayatupaÔÔhÈna-ÈdÊnavÈnupassanÈnibbidÈnupassanÈÒÈÓÈni vuttÈni honti tiÓÓaÑ ekalakkhaÓattÈ. ImÈni tÊÓi ÒÈÓÈni anantarÈ vuttÈnaÑ nibbidÈÒÈÓÈnaÑ anuk|labhÈvena anulomato nibbidÈnulomaÒÈÓÈnÊti vuttÈni.

NibbidÈpaÔippassaddhiÒÈÓaniddese aniccÈnupassÊ assasanti anantarasadisameva. PaÔisa~khÈ santiÔÔhanÈ paÒÒÈbhivacaneneva muÒcitukamyatÈpaÔisa~khÈnupassanÈsa~khÈrupekkhÈÒÈÓÈni vuttÈni honti tiÓÓaÑ ekalakkhaÓattÈ. “PaÔisa~khÈ santiÔÔhanÈ”tivacaneneva anulomaÒÈÓamaggaÒÈÓÈnipi gahitÈni ______________________________________________________________ 1. UttaratthÈpi (Ka) 2. NibbidÈÒÈÓaÑ (SÊ)


honti. Sa~khÈrupekkhÈÒÈÓa-anulomaÒÈÓÈnipi hi nibbidÈya sikhÈppattattÈ nibbidÈjananabyÈpÈrappahÈnena nibbidÈpaÔippassaddhiÒÈÓÈni nÈma honti. MaggaÒÈÓaÑ pana nibbidÈpaÔippassaddhante uppajjanato nibbidÈpaÔippassaddhiÒÈÓaÑ nÈma hotÊti ativiya yujjatÊti. NibbidÈnulomaÒÈÓesu viya Èdibh|taÑ muÒcitukamyatÈÒÈÓaÑ aggahetvÈ “paÔisa~khÈ santiÔÔhanÈ”ti ante ÒÈÓadvayaggahaÓaÑ maggaÒÈÓasa~gahaÓatthaÑ. MuÒcitukamyatÈti hi vutte anulomaÒÈÓaÑ sa~gayhati, na maggaÒÈÓaÑ. MaggaÒÈÓaÑ hi muÒcitukamyatÈ nÈma na hoti, kiccasiddhiyaÑ santiÔÔhanato pana santiÔÔhanÈ nÈma hoti. AÔÔhakathÈyampi ca “phusanÈti appanÈ”ti vuttaÑ. IdaÒca maggaÒÈÓaÑ nibbÈne appanÈti katvÈ santiÔÔhanÈ nÈma hotÊti “santiÔÔhanÈ”tivacanena maggaÒÈÓampi sa~gayhati. NibbidÈnulomaÒÈÓÈnipi atthato nibbidÈÒÈÓÈneva1 hontÊti tÈnipi nibbidÈÒÈÓehi sa~gahetvÈ nibbidÈpaÔippassaddhiÒÈÓÈnÊti nibbidÈgahaÓameva kataÑ, na nibbidÈnulomaggahaÓaÑ. TÊsupi cetesu ÒÈÓaÔÔhakaniddesesu catutthassa dhammÈnupassanÈcatukkassa vasena vuttÈnaÑ catunnaÑ vatth|naÑ ekekasmiÑ assÈsavasena ekaÑ, passÈsavasena ekanti dve dve ÒÈÓÈnÊti cat|su vatth|su aÔÔhaÒÈÓÈni honti.

VimuttisukhaÒÈÓaniddese pahÊnattÈti pahÈnaÑ dassetvÈ tassa pahÈnassa samucchedappahÈnattaÑ dassento samucchinnattÈti Èha. Vimuttisukhe ÒÈÓanti phalavimuttisukhasampayuttaÒÈÓaÒca phalavimuttisukhÈrammaÓapaccavekkhaÓaÒÈÓaÒca. Anusayavatthussa kilesassa pahÈnena pariyuÔÔhÈnaduccaritavatthuppahÈnaÑ hotÊti dassanatthaÑ puna anusayÈnaÑ pahÈnaÑ vuttaÑ. EkavÊsatiphalaÒÈÓaÑ sandhÈya pahÊnakilesagaÓanÈyapi ÒÈÓagaÓanÈ katÈ hoti, paccavekkhaÓaÒÈÓaÒca sandhÈya pahÊnakilesapaccavekkhaÓagaÓanÈya phalapaccavekkhaÓaÒÈÓagaÓanÈ katÈ hotÊti.

©ÈÓarÈsichakkaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


ŒnÈpÈnassatikathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

______________________________________________________________ 1. NibbidÈÒÈÓeneva (SÊ)

KhuddakanikÈya 124

4. IndriyakathÈ

1. PaÔhamasuttantaniddesavaÓÓanÈ

184. IdÈni ÈnÈpÈnassatikathÈnantaraÑ kathitÈya indriyakathÈya apubbatthÈnuvaÓÓanÈ anuppattÈ. AyaÑ hi indriyakathÈ ÈnÈpÈnassatibhÈvanÈya upakÈrakÈnaÑ indriyÈnaÑ abhÈve ÈnÈpÈnassatibhÈvanÈya abhÈvato tadupakÈrakÈnaÑ indriyÈnaÑ visodhanÈdividhidassanatthaÑ ÈnÈpÈnassatikathÈnantaraÑ kathitÈti taÒca kathetabbaÑ indriyakathaÑ attanÈ Bhagavato sammukhÈ sutaÑ viÒÒÈtÈdhippÈyasuttantikadesanaÑ pubba~gamaÑ katvÈ tadatthappakÈsanavasena kathetukÈmo paÔhamaÑ tÈva evaÑ me sutanti-ÈdimÈha.

Tattha evanti nipÈtapadaÑ. Meti-ÈdÊni nÈmapadÈni. ViharatÊti ettha vi-iti upasaggapadaÑ, haratÊti ÈkhyÈtapadanti iminÈ tÈva nayena padavibhÈgo veditabbo.

Atthato pana upam|padesagarahapasaÑsanÈkÈravacanaggahaÓesu evaÑsaddo dissati nidassanatthe ca avadhÈraÓatthe ca. Idha pana evaÑsaddo ÈkÈratthe nidassanatthe ca viÒÒujanena pavutto1, tatheva avadhÈraÓatthe ca.

Tattha ÈkÈratthena evaÑsaddena etamatthaÑ dÊpeti– nÈnÈnayanipuÓamanekajjhÈsayasamuÔÔhÈnaÑ atthabyaÒjanasampannaÑ vividhapÈÔihÈriyaÑ dhammatthadesanÈpaÔivedhagambhÊraÑ sabbasattÈnaÑ sakasakabhÈsÈnur|pato sotapathamÈgacchantaÑ tassa Bhagavato vacanaÑ sabbappakÈrena ko samattho viÒÒÈtuÑ, sabbathÈmena pana sotukÈmataÑ janetvÈpi evaÑ me sutaÑ, mayÈpi ekenÈkÈrena sutanti.

Nidassanatthena “nÈhaÑ sayambh|, na mayÈ idaÑ sacchikatan”ti attÈnaÑ parimocento “evaÑ me sutaÑ, mayÈpi evaÑ sutan”ti idÈni vattabbaÑ sakalaÑ suttaÑ nidasseti.

AvadhÈraÓatthena thero SÈriputto “etadaggaÑ bhikkhave mamasÈvakÈnaÑ bhikkh|naÑ mahÈpaÒÒÈnaÑ yadidaÑ SÈriputto”ti2, “nÈhaÑ bhikkhave aÒÒaÑ ______________________________________________________________ 1. PaÒÒatto (SÊ) 2. AÑ 1. 23 piÔÔhe.


ekapuggalampi samanupassÈmi, yo evaÑ TathÈgatena anuttaraÑ dhammacakkaÑ pavattiyaÑ sammadeva anuppavatteti. YathayidaÑ bhikkhave SÈriputto. SÈriputto bhikkhave TathÈgatena anuttaraÑ dhammacakkaÑ pavattitaÑ sammadeva anuppavattetÊ”ti evamÈdinÈ1 nayena BhagavatÈ pasatthabhÈvÈnur|paÑ attano dhÈraÓabalaÑ dassento sattÈnaÑ sotukÈmataÑ janeti “evaÑ me sutaÑ, taÒca kho atthato vÈ byaÒjanato vÈ an|namanadhikaÑ, evameva, na aÒÒathÈ daÔÔhabban”ti.

Mesaddo karaÓasampadÈnasÈmi-atthesu dissati. Idha pana “mayÈ sutaÑ, mama sutan”ti ca atthadvaye yujjati.

Sutanti ayaÑsaddo sa-upasaggo anupasaggo ca vissutagamanakilinna-upacita-anuyogasotaviÒÒeyyesu dissati viÒÒÈtepi ca sotadvÈrÈnusÈrena. Idha panassa sotadvÈrÈnusÈrena upadhÈritanti vÈ upadhÈraÓanti vÈ attho. Mesaddassa hi mayÈti-atthe sati “evaÑ mayÈ sutaÑ sotadvÈrÈnusÈrena upadhÈritan”ti yujjati, mamÈti-atthe sati “evaÑ mama sutaÑ sotadvÈrÈnusÈrena upadhÈraÓan”ti yujjati.

Apica “evaÑ me sutan”ti attanÈ uppÈditabhÈvaÑ appaÔijÈnanto purimasavanaÑ vivaranto “sammukhÈ paÔiggahitamidaÑ mayÈ tassa Bhagavato CatuvesÈrajjavisÈradassa Dasabaladharassa ŒsabhaÔÔhÈnaÔÔhÈyino SÊhanÈdanÈdino Sabbasattuttamassa Dhammissarassa DhammarÈjassa DhammÈdhipatino DhammadÊpassa DhammasaraÓassa Saddhammavaracakkavattino SammÈsambuddhassa vacanaÑ, na ettha atthe vÈ dhamme vÈ pade vÈ byaÒjane vÈ ka~khÈ vÈ vimati vÈ kÈtabbÈ”ti imasmiÑ dhamme assaddhiyaÑ vinÈseti, saddhÈsampadaÑ uppÈdetÊti. TenetaÑ vuccati–

“VinÈsayati assaddhaÑ, saddhaÑ vaÉÉheti sÈsane. EvaÑ me sutamiccevaÑ, padaÑ GotamasÈvako”ti.

Ekanti gaÓanaparicchedaniddeso. Samayanti paricchinnaniddeso. EkaÑ samayanti aniyamitaparidÊpanaÑ. Tattha samayasaddo–

SamavÈye khaÓe kÈle, sam|he hetudiÔÔhisu. PaÔilÈbhe pahÈne ca, paÔivedhe ca dissati. ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 23 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 126

Idha panassa kÈlo attho. Tena saÑvacchara-utumÈsaddhamÈsarattindiva-pubbaÓhamajjhanhikasÈyanhapaÔhamamajjhimapacchimapacchimayÈmamuhuttÈdÊsu kÈlappabhedabh|tesu samayesu ekaÑ samayanti dÊpeti.

Tattha kiÒcÈpi etesu saÑvaccharÈdÊsu samayesu yaÑ yaÑ suttaÑ yamhi yamhi saÑvacchare utumhi mÈse pakkhe rattibhÈge divasabhÈge vÈ vuttaÑ, sabbaÑ taÑ therassa suviditaÑ suvavatthÈpitaÑ paÒÒÈya. YasmÈ pana “evaÑ me subhaÑ asukasaÑvacchare asuka-utumhi asukamÈse asukapakkhe asukarattibhÈge asukadivasabhÈge vÈ”ti evaÑ vutte na sakkÈ sukhena dhÈretuÑ vÈ uddisituÑ vÈ uddisÈpetuÑ vÈ, bahu ca vattabbaÑ hoti, tasmÈ ekeneva padena tamatthaÑ samodhÈnetvÈ “ekaÑ samayan”ti Èha.

Ye vÈ ime gabbhokkantisamayo jÈtisamayo saÑvegasamayo abhinikkhamanasamayo dukkarakÈrikasamayo mÈravijayasamayo abhisambodhisamayo diÔÔhadhammasukhavihÈrasamayo desanÈsamayo parinibbÈnasamayoti evamÈdayo Bhagavato devamanussesu ativiya pakÈsÈ anekakÈlappabhedÈ eva samayÈ, tesu samayesu desanÈsamayasa~khÈtaÑ ekaÑ samayantÊ dÊpeti. Yo cÈyaÑ ÒÈÓakaruÓÈkiccasamayesu karuÓÈkiccasamayo, attahitaparahitapaÔipattisamayesu parahitapaÔipattisamayo, sannipatitÈnaÑ karaÓÊyadvayasamayesu dhammikathÈsamayo, desanÈpaÔipattisamayesu desanÈsamayo, tesupi samayesu aÒÒataraÑ samayaÑ sandhÈya “ekaÑ samayan”ti Èha.

YasmÈ pana “ekaÑ samayan”ti accantasaÑyogattho sambhavati. YaÑ hi samayaÑ BhagavÈ imaÑ aÒÒaÑ vÈ suttantaÑ desesi, accantameva taÑ samayaÑ karuÓÈvihÈrena vihÈsi, tasmÈ tadatthajotanatthaÑ idha upayogavacananiddeso katoti.

TenetaÑ vuccati–

“TaÑ taÑ atthamapekkhitvÈ, bhummena karaÓena ca. AÒÒatra samayo vutto, upayogena so idhÈ”ti.

PorÈÓÈ pana vaÓÓayanti–“tasmiÑ samaye”ti vÈ “tena samayenÈ”ti vÈ “taÑ samayan”ti vÈ abhilÈpamattabhedo esa, sabbattha bhummamevatthoti.


TasmÈ “ekaÑ samayan”ti vuttepi “ekasmiÑ samaye”ti attho veditabbo.

BhagavÈti garu. GaruÑ hi loke “BhagavÈ”ti vadanti. AyaÒca sabbaguÓavisiÔÔhatÈya sabbasattÈnaÑ garu, tasmÈ “BhagavÈ”ti veditabbo. PorÈÓehipi vuttaÑ–

“BhagavÈti vacanaÑ seÔÔhaÑ, BhagavÈti vacanamuttamaÑ. Garu gÈravayutto so, BhagavÈ tena vuccatÊ”ti.

Apica–

“BhÈgyavÈ BhaggavÈ yutto, bhagehi ca vibhattavÈ. BhattavÈ vantagamano, bhavesu BhagavÈ tato”ti–

imissÈpi gÈthÈya vasena assa padassa vitthÈrato attho veditabbo. So ca Visuddhimagge BuddhÈnussatiniddese1 vuttoyeva.

EttÈvatÈ cettha evanti vacanena desanÈsampattiÑ niddisati, me sutanti sÈvakasampattiÑ, ekaÑ samayanti kÈlasampattiÑ, BhagavÈti desakasampattiÑ.

SÈvatthiyanti ettha ca savatthassa isino nivÈsaÔÔhÈnabh|tÈ nagarÊ SÈvatthÊ, yathÈ kÈkandÊ mÈkandÊti evaÑ tÈva akkharacintakÈ. AÔÔhakathÈcariyÈ pana bhaÓanti–yaÑ kiÒci manussÈnaÑ upabhogaparibhogaÑ sabbamettha atthÊti SÈvatthÊ, satthasamÈyoge ca kiÑ bhaÓÉamatthÊti pucchite sabbamatthÊtipi vacanamupÈdÈya SÈvatthÊ.

“SabbÈdÈ sabb|pakaraÓaÑ, SÈvatthiyaÑ samohitaÑ. TasmÈ sabbamupÈdÈya, SÈvatthÊti pavuccatÊ”ti.

TassaÑ SÈvatthiyaÑ. SamÊpatthe bhummavacanaÑ. ViharatÊti avisesena iriyÈpathadibbabrahma-ariyavihÈresu aÒÒataravihÈrasama~gi-paridÊpanametaÑ, idha pana ÔhÈnagamanÈsanasayanappabhedesu iriyÈpathesu aÒÒatara-iriyÈpathasamÈyogaparidÊpanaÑ. Tena Ôhitopi gacchantopi nisinnopi sayÈnopi BhagavÈ “viharati”cceva veditabbo. So hi BhagavÈ ekaÑ iriyÈpathapayogaÑ aÒÒena iriyÈpathena vicchinditvÈ aparipatantamattabhÈvaÑ harati pavatteti, tasmÈ “viharatÊ”ti vuccati. ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 192 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 128

Jetavaneti ettha attano paccatthikajanaÑ jinÈtÊti jeto raÒÒo vÈ attano paccatthikajane jite jÈtoti jeto, ma~galakamyatÈya vÈ tassa evaÑ nÈmameva katanti jeto, vanayatÊti vanaÑ, attasampadÈya sattÈnaÑ bhattiÑ1 kÈreti, attani sinehaÑ uppÈdetÊti attho. Vanute iti vÈ vanaÑ, nÈnÈvidhakusumagandhasammodamattako- kilÈdiviha~gÈbhirutehi2 mandamÈrutacalitarukkhasÈkhÈviÔapapallavapalÈsehi “etha maÑ paribhuÒjathÈ”ti pÈÓino yÈcati viyÈti attho. Jetassa vanaÑ JetavanaÑ. TaÒhi Jetena rÈjakumÈrena ropitaÑ saÑvaddhitaÑ paripÈlitaÑ, so ca tassa sÈmÊ ahosi, tasmÈ Jetavananta vuccati. TasmiÑ Jetavane. VanaÒca nÈma ropimaÑ sayaÑjÈtanti duvidhaÑ. IdaÒca veÄuvanÈdÊni ca ropimÈni, andhavanamahÈvanÈdÊni sayaÑjÈtÈni.

AnÈthapiÓÉikassa ÈrÈmeti Sudatto nÈma so gahapati mÈtÈpit|hi katanÈmavasena. SabbakÈmasamiddhatÈya pana vigatamaccheratÈya karuÓÈdiguÓasama~gitÈya ca niccakÈlaÑ anÈthÈnaÑ piÓÉamadÈsi, tena AnÈthapiÓÉikoti sa~khaÑ gato. Œramanti ettha pÈÓino, visesena vÈ pabbajitÈti ÈrÈmo, tassa pupphaphalÈdisobhÈya nÈtid|ranaccÈsannahÈdipaÒcavidhasenÈsana~gasampattiyÈ ca tato tato Ègamma ramanti abhiramanti, anukkaÓÔhitÈ hutvÈ nivasantÊti attho. VuttappakÈrÈya vÈ sampattiyÈ tattha tattha gatepi attano abbhantaraÑ ÈnetvÈ ramÈpetÊti ÈrÈmo. So hi AnÈthapiÓÉikena gahapatinÈ Jetassa rÈjakumÈrassa tatthato aÔÔhÈrasahi hiraÒÒakoÔÊhi koÔisantharena kÊÓitvÈ aÔÔhÈrasahi hiraÒÒakoÔÊhi senÈsanÈni kÈrÈpetvÈ aÔÔhÈrasahi hiraÒÒakoÔÊhi vihÈramahaÑ niÔÔhÈpetvÈ evaÑ catupaÒÒÈsahiraÒÒakoÔipariccÈgena Buddhappamukhassa bhikkhusaÑghassa niyyÈdito, tasmÈ “AnÈthapiÓÉikassa ÈrÈmo”ti vuccati. TasmiÑ AnÈthapiÓÉikassa ÈrÈme.

Ettha ca “Jetavane”tivacanaÑ purimasÈmiparikittanaÑ, “AnÈthapiÓÉikassa ÈrÈme”ti pacchimasÈmiparikittanaÑ. KimetesaÑ parikittane payojananti? PuÒÒakÈmÈnaÑ diÔÔhÈnugati-ÈpajjanaÑ. Tattha hi dvÈrakoÔÔhakapÈsÈdamÈpane bh|mivikkayaladdhÈ aÔÔhÈrasa hiraÒÒakoÔiyo anekakoÔi-agghanakÈ rukkhÈ ca Jetassa pariccÈgo, catupaÒÒÈsa hiraÒÒakoÔiyo ______________________________________________________________ 1. RatiÑ (Ka) 2. ...viha~gamavirutehi (SÊ)


AnÈthapiÓÉikassa. Iti tesaÑ parikittanena evaÑ puÒÒakÈmÈ puÒÒÈni karontÊti dassento ÈyasmÈ SÈriputto aÒÒepi puÒÒakÈme tesaÑ diÔÔhÈnugati-Èpajjane niyojeti.

Tattha siyÈ–yadi tÈva BhagavÈ SÈvatthiyaÑ viharati, “Jetavane AnÈthapiÓÉikassa ÈrÈme”ti na vattabbaÑ. Atha tattha viharati, “SÈvatthiyan”ti na vattabbaÑ. Na hi sakkÈ ubhayattha ekaÑ samayaÑ viharitunti. Na kho panetaÑ evaÑ daÔÔhabbaÑ, nanu avocumha “samÊpatthe bhummavacanan”ti. TasmÈ yathÈ Ga~gÈyamunÈdÊnaÑ samÊpe goy|thÈni carantÈni “Ga~gÈya caranti, YamunÈya carantÊ”ti vuccanti, evamidhÈpi yadidaÑ SÈvatthiyÈ samÊpe JetavanaÑ AnÈthapiÓÉikassa ÈrÈmo, tattha viharanto vuccati “SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane AnÈthapiÓÉikassa ÈrÈme”ti. GocaragÈmanidassanatthÑ hissa SÈvatthivacanaÑ, pabbajitÈnur|panivÈsaÔÔhÈnanidassanatthaÑ sesavacanaÑ.

Tattha SÈvatthikittanena ÈyasmÈ SÈriputto Bhagavato gahaÔÔhÈnuggahakaraÓaÑ dasseti, JetavanÈdikittanena pabbajitÈnuggahakaraÓaÑ. TathÈ purimena paccayaggahaÓato attakilamathÈnuyogavivajjanaÑ, pacchimena vatthukÈmappahÈnato kÈmasukhallikÈnuyogavivajjan|pÈyaÑ. Atha vÈ purimena ca dhammadesanÈbhiyogaÑ, pacchimena vivekÈdhimuttiÑ. Purimena karuÓÈya upagamanaÑ, pacchimena paÒÒÈya apagamanaÑ. Purimena sattÈnaÑ hitasukhanippÈdanÈdhimuttataÑ, pacchimena parahitasukhakaraÓe nirupalepataÑ. Purimena dhammikasukhÈpariccÈganimittaÑ phÈsuvihÈraÑ, pacchimena uttarimanassadhammÈnuyoganimittaÑ. Purimena manussÈnaÑ upakÈrabahulataÑ, pacchimena devÈnaÑ. Purimena loke jÈtassa loke saÑvaddhabhÈvaÑ, pacchimena lokena anupalittataÑ. Purimena “ekapuggalo bhikkhave loke uppajjamÈno uppajjati bahujanahitÈya bahujanasukhÈya lokÈnukampÈya atthÈya hitÈya sukhÈya devamanussÈnaÑ. Katamo ekapuggalo, TathÈgato ArahaÑ SammÈsambuddho”ti1 vacanato yadatthaÑ BhagavÈ uppanno, tadatthaparidÊpanaÑ2, pacchimena yattha uppanno, tadanur|pavihÈraparidÊpanaÑ. BhagavÈ hi paÔhamaÑ Lumbinivane, dutiyaÑ BodhimaÓÉeti lokiyalokuttarassa uppattiyÈ vaneyeva uppanno, tenassa vaneyeva vihÈraÑ dassetÊti evamÈdinÈ nayenettha atthayojanÈ veditabbÈ. ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 21 piÔÔhe. 2. TadatthaparinipphÈdanaÑ (AÑ-®Ôha 1. 12 piÔÔhe.)

KhuddakanikÈya 130

TatrÈti desakÈlaparidÊpanaÑ. TaÑ hi yaÑ samayaÑ viharati, tatra samaye, yasmiÑ ca Jetavane viharati, tatra Jetavaneti dÊpeti. BhÈsitabbayutte vÈ desakÈle dipeti. Na hi BhagavÈ ayutte dese kÈle vÈ dhammaÑ deseti. “AkÈlo kho tÈva bÈhiyÈ”ti-Èdi1 cettha sÈdhakaÑ. Khoti padap|raÓamatte avadhÈraÓatthe ÈdikÈlatthe vÈ nipÈto. BhagavÈti lokagarudÊpanaÑ. Bhikkh|ti kathÈsavanayuttapuggalavacanaÑ. Apicettha “bhikkhakoti bhikkhu, bhikkhÈcariyaÑ ajjhupagatoti bhikkh|”ti-ÈdinÈ2 nayena vacanattho veditabbo. ŒmantesÊti Èlapi abhÈsi sambodhesi, ayamettha attho. AÒÒatra pana ÒÈpanepi pakkosanepi. Bhikkhavoti ÈmantanÈkÈradÊpanaÑ. Tena tesaÑ bhikkh|naÑ bhikkhanasÊlatÈbhikkhanadhammatÈbhikkhanesÈdhukÈritÈdiguÓayogasiddhena vacanena hÊnÈdhikajanasevitaÑ vuttiÑ pakÈsento uddhatadÊnabhÈvaniggahaÑ karoti. “Bhikkhavo”ti iminÈ ca karuÓÈvipphÈrasommahadayanayananipÈtapubba~gamena vacanena te attano mukhÈbhimukhe karonto teneva kathetukamyatÈdÊpakena vacanena nesaÑ sotukamyataÑ janeti. Teneva ca sambodhanatthena vacanena sÈdhukasavanamanasikÈrepi te niyojeti. SÈdhukasavanamanasikÈrÈyattÈ hi sÈsanasampatti.

Aparesu devamanussesu vijjamÈnesu kasmÈ bhikkh|yeva ÈmantesÊti ce? JeÔÔhaseÔÔhÈsannasadÈsannihitabhÈjanabhÈvato. SabbaparisasÈdhÈraÓÈ hi Bhagavato dhammadesanÈ. ParisÈya ca jeÔÔhÈ bhikkh| paÔhamuppannattÈ, seÔÔhÈ anagÈriyabhÈvaÑ ÈdiÑ katvÈ Satthu cariyÈnuvidhÈyakattÈ sakalasÈsanapaÔiggÈhakattÈ ca, ÈsannÈ tattha nisinnesu SatthusannikattÈ, sadÈsannihitÈ SatthusantikÈvacarattÈ, dhammadesanÈya ca te eva bhÈjanaÑ yathÈnusiÔÔhaÑ paÔipattisabbhÈvato.

Tattha siyÈ–kimatthaÑ pana BhagavÈ dhammaÑ desento paÔhamaÑ bhikkh| Èmantesi, na dhammameva desesÊti? SatijananatthaÑ. ParisÈya hi bhikkh| aÒÒaÑ cintentÈpi vikkhittacittÈpi dhammaÑ paccavekkhantÈpi kammaÔÔhÈnaÑ manasikarontÈpi nisinnÈ honti, te anÈmantetvÈ dhamme desiyamÈne “ayaÑ desanÈ kiÑnidÈnÈ kiÑpaccayÈ katamÈya atthuppattiyÈ desitÈ”ti sallakkhetuÑ asakkontÈ vikkhepaÑ ÈpajjeyyuÑ, duggahitaÑ vÈ ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 85 piÔÔhe. 2. Abhi 2. 254; Vi 1. 28 piÔÔhesu.


gaÓheyyuÑ. Tena tesaÑ satijananatthaÑ BhagavÈ paÔhamaÑ ÈmantetvÈ pacchÈ dhammaÑ deseti.

Bhadanteti gÈravavacanametaÑ, Satthuno paÔivacanadÈnaÑ vÈ. Apicettha “bhikkhavo”ti vadamÈno BhagavÈ te bhikkh| Èlapati, “bhadante”ti vadamÈnÈ te BhagavantaÑ paccÈlapanti. TathÈ “bhikkhavo”ti BhagavÈ ÈbhÈsati, “bhadante”ti te paccÈbhÈsanti. “Bhikkhavo”ti paÔivacanaÑ dÈpeti, bhadanteti paÔivacanaÑ denti. Te bhikkh|ti ye BhagavÈ Èmantesi. Bhagavato paccassosunti Bhagavato ÈmantanaÑ paÔi-assosuÑ, abhimukhÈ hutvÈ suÓiÑsu sampaÔicchiÑsu paÔiggahesunti attho. BhagavÈ etadavocÈti BhagavÈ etaÑ idÈni vattabbaÑ sakalasuttaÑ avoca.

EttÈvatÈ ca yaÑ ÈyasmatÈ SÈriputtena kamalakuvalayujjalavimalasÈdurasasalilÈya pokkharaÓiyÈ sukhÈvataraÓatthaÑ nimmalasilÈtalaracanavilÈsasopÈnaÑ1 vippakiÓÓamuttÈjÈlasadisavÈlikÈkiÓÓapaÓÉarabh|mibhÈgaÑ titthaÑ viya, suvibhattabhittivicitravedikÈparikkhittassa nakkhattapathaÑ phusitukÈmatÈya viya, vijambhitasamussayassa pÈsÈdavarassa sukhÈrohaÓatthaÑ dantamayasaÓhamuduphalakakaÒcanalatÈvinaddhamaÓi-gaÓappabhÈsamudayujjalasobhaÑ sopÈnaÑ viya, suvaÓÓavalayan|purÈdi-saÑghaÔÔanasaddasammissitakathitahasitamadhurassaragehajanavicaritassa uÄÈrissariyavibhavasobhitassa mahÈgharassa sukhappavesanatthaÑ suvaÓÓarajatamaÓimuttÈpavÈÄÈdijutivisadavijjotitasuppatiÔÔhitavisÈladvÈrakavÈÔaÑ mahÈdvÈraÑ viya atthabyaÒjanasampannassa BuddhÈnaÑ desanÈÒÈÓagambhÊrabhÈvasaÑs|cakassa imassa suttassa sukhÈvagÈhaÓatthaÑ kÈladesadesakaparisÈpadesapaÔimaÓÉitaÑ nidÈnaÑ bhÈsitaÑ, tassa atthavaÓÓanÈ samattÈ.

Suttante paÒcÈti gaÓanaparicchedo. ImÈni indriyÈnÊti paricchinnadhammanidassanaÑ. IndriyaÔÔho heÔÔhÈ vutto. 185. IdÈni imaÑ suttantaÑ dassetvÈ imasmiÑ suttante vuttÈnaÑ indriyÈnaÑ visuddhibhÈvanÈvidhÈnaÑ bhÈvitattaÑ paÔippassaddhiÒca dassetukÈmo imÈni paÒcindriyÈnÊti-ÈdimÈha. Tattha visujjhantÊti visuddhiÑ pÈpuÓanti. Assaddheti tÊsu ratanesu saddhÈvirahite. Saddheti tÊsu ratanesu saddhÈsampanne. ______________________________________________________________ 1. ...racanavilÈsasobhitaratanasopÈnaÑ (Ma-®Ôha 1. 16 piÔÔhe)

KhuddakanikÈya 132

Sevatoti cittena sevantassa. Bhajatoti upasa~kamantassa. PayirupÈsatoti sakkaccaÑ upanisÊdantassa. PasÈdanÊye suttanteti pasÈdajanake ratanattayaguÓapaÔisaÑyutte suttante. KusÊteti kucchitena ÈkÈrena sÊdantÊti kusÊdÈ, kusÊdÈ eva kusÊtÈ. Te kusÊte. SammappadhÈneti catukiccasÈdhakavÊriyapaÔisaÑyuttasuttente. MuÔÔhassatÊti naÔÔhassatike. SatipaÔÔhÈneti satipaÔÔhÈnÈdhikÈrake suttante. JhÈnavimokkheti catutthajjhÈna-aÔÔhavimokkhatividhavimokkhÈdhikÈrake suttante. DuppaÒÒeti nippaÒÒe, paÒÒÈbhÈvato vÈ duÔÔhÈ paÒÒÈ etesanti duppaÒÒÈ. Te duppaÒÒe. GambhÊraÒÈÓacariyanti catusaccapaÔiccasamuppÈdÈdi-paÔisaÑyutte suttante, ÒÈÓakathÈsadise vÈ. Suttantakkhandheti suttantakoÔÔhÈse. Assaddhiyanti-ÈdÊsu assaddhiyanti assaddhabhÈvaÑ. Assaddhiye ÈdÊnavadassavÊ assaddhiyaÑ pajahanto saddhindriyaÑ bhÈveti, saddhindriye ÈnisaÑsadassÈvi saddhindriyaÑ bhÈvento assaddhiyaÑ pajahati. Esa nayo sesesu. Kosajjanti kusÊtabhÈvaÑ. PamÈdanti sativippavÈsaÑ. Uddhaccanti uddhatabhÈvaÑ, vikkhepanti attho. PahÊnattÈti appanÈvasena jhÈnapÈrip|riyÈ pahÊnattÈ. SuppahÊnattÈti vuÔÔhÈnagÈminivasena vipassanÈpÈrip|riyÈ suÔÔhu pahÊnattÈ. BhÈvitaÑ hoti subhÈvitanti vuttakkameneva yojetabbaÑ. VipassanÈya hi vipakkhavasena pahÊnattÈ “suppahÊnattÈ”ti1 vatthuÑ yujjati. TasmÈyeva ca “subhÈvitan”ti, na tathÈ jhÈnena. YasmÈ pana pahÈtabbÈnaÑ pahÈnena bhÈvanÈsiddhi, bhÈvanÈsiddhiyÈ ca pahÈtabbÈnaÑ pahÈnasiddhi hoti, tasmÈ yamakaÑ katvÈ niddiÔÔhaÑ. 186. PaÔippassaddhivÈre bhÈvitÈni ceva honti subhÈvitÈni cÈti bhÈvitÈnaÑyeva subhÈvitatÈ. PaÔippassaddhÈni ca suppaÔippassaddhÈni cÈti paÔippassaddhÈnaÑyeva suppaÔippassaddhatÈ vuttÈ. PhalakkhaÓe maggakiccanibbattivasena bhÈvitatÈ paÔippassaddhatÈ ca veditabbÈ. Samucchedavisuddhiyoti maggavisuddhiyoyeva. PaÔippassaddhivisuddhiyoti phalavisuddhiyo eva.

IdÈni2 tathÈ vuttavidhÈnÈni indriyÈni kÈrakapuggalavasena yojetvÈ dassetuÑ katinaÑ puggalÈnanti-ÈdimÈha. Tattha savanena Buddhoti SammÈsambuddhato dhammakathÈsavanena catusaccaÑ BuddhavÈ, ÒÈtavÈti attho. ______________________________________________________________ 1. SuppahÊnattÈ supahÊnanti (Ka) 2. EvaÑ idÈni (SÊ)


IdaÑ bhÈvitindriyabhÈvassa kÈraÓavacanaÑ. BhÈvanÈbhisamayavasena hi maggassa BuddhattÈ phalakkhaÓe bhÈvitindriyo hoti. AÔÔhannampi ariyÈnaÑ TathÈgatassa sÈvakattÈ visesetvÈ arahattaphalaÔÔhameva dassento khÊÓÈsavoti Èha. Soyeva hi sabbakiccanipphattiyÈ bhÈvitindriyoti vutto. Itarepi pana taÑtaÑmaggakiccanipphattiyÈ pariyÈyena bhÈvitindriyÈ eva. TasmÈ eva ca cat|su phalakkhaÓesu “paÒcindriyÈni bhÈvitÈni ceva honti subhÈvitÈni cÈ”ti vuttaÑ. YasmÈ pana tesaÑ uparimaggatthÈya indriyabhÈvanÈ atthiyeva, tasmÈ te na nippariyÈyena bhÈvitindriyÈ. SayaÑ bh|taÔÔhenati anÈcariyo hutvÈ sayameva ariyÈya jÈtiyÈ bh|taÔÔhena jÈtaÔÔhena BhagavÈ. Sopi hi bhÈvanÈsiddhivasena phalakkhaÓe sayambh| nÈma hoti. EvaÑ sayaÑ bh|taÔÔhena bhÈvitindriyo. AppameyyaÔÔhenÈti anantaguÓayogato pamÈÓetuÑ asakkuÓeyyaÔÔhena. BhagavÈ phalakkhaÓe bhÈvanÈsiddhito appameyyoti. TasmÈyeva bhÈvitindriyo.

PaÔhamasuttantaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. DutiyasuttantaniddesavaÓÓanÈ

187. Puna aÒÒaÑ suttantaÑ nikkhipitvÈ indriyavidhÈnaÑ niddisitukÈmo paÒcimÈni bhikkhaveti-ÈdikaÑ suttantaÑ dasseti. Tattha ye hi kecÊti anavasesapariyÈdÈnaÑ, hikÈro padap|raÓamatte nipÈto. SamaÓÈ vÈ brÈhmaÓÈ vÈti lokavohÈravasena vuttaÑ. Samudayanti paccayaÑ. Attha~gamanti uppannÈnaÑ abhÈvagamanaÑ, anuppannÈnaÑ anuppÈdaÑ vÈ. AssÈdanti ÈnisaÑsaÑ. ŒdÊnavanti dosaÑ. NissaraÓanti niggamanaÑ. YathÈbh|tanti yathÈsabhÈvaÑ. SamaÓes|ti samitapÈpesu. SamaÓasammatÈti na mayÈ samaÓÈti sammatÈ. “SammatÈ”ti vattamÈnakÈlavasena vuccamÈne saddalakkhaÓavasena “me”ti ettha sÈmivacanameva hoti. BrÈhmaÓes|ti bÈhitapÈpesu. SÈmaÒÒatthanti samaÓabhÈvassa atthaÑ. BrahmaÒÒatthanti brÈhmaÓabhÈvassa atthaÑ. DvayenÈpi arahattaphalameva vuttaÑ. Atha vÈ sÈmaÒÒatthanti heÔÔhÈ tÊÓi phalÈni. BrahmaÒÒatthanti arahattaphalaÑ. SÈmaÒÒabrahmaÒÒanti hi ariyamaggoyeva. DiÔÔheva dhammeti paccakkheyeva attabhÈve. SayaÑ abhiÒÒÈ sacchikatvÈti attanÈyeva adhikena ÒÈÓena paccakkhaÑ katvÈ. UpasampajjÈti pÈpuÓitvÈ, nipphÈdetvÈ vÈ.

KhuddakanikÈya 134

188. Suttantaniddese paÔhamaÑ indriyasamudayÈdÊnaÑ pabhedagaÓanaÑ pucchitvÈ puna pabhedagaÓanÈ vissajjitÈ. Tattha asÊtisatanti asÊti-uttaraÑ sataÑ. PaÓÉitehi “asÊtisatan”ti vuttehi ÈkÈrehÊti yojanÈ.

Puna pabhedagaÓanÈpucchÈpubba~game gaÓanÈniddese adhimokkhatthÈyÈti adhimuccanatthÈya saddahanatthÈya. ŒvajjanÈya samudayoti manodvÈrÈvajjanacittassa samudayo. Saddhindriyassa samudayoti saddhindriyassa paccayo, saddhaÑ uppÈdassÈmÊti pubbabhÈgÈvajjanaÑ saddhindriyassa upanissayapaccayo, saddhindriyajavanassa ÈvajjanaÑ paÔhamassa javanassa anantarapaccayo, dutiyajavanÈdÊnaÑ upanissayapaccayo. AdhimokkhavasenÈti chandasampayutta-adhimokkhavasena. Chandassa samudayoti pubbabhÈgÈvajjanapaccayÈ uppannassa adhimokkhasampayuttassa yevÈpanakabh|tassa dhammacchandassa samudayo. So pana saddhindriyassa sahajÈta-aÒÒamaÒÒanissayasampayutta-atthi-avigatavasena paccayo hoti, chandÈdhipatikÈle adhipatipaccayo ca hoti, soyeva dutiyassa anantarasamanantara-anantar|panissayÈsevananatthivigatavasena paccayo hoti. IminÈva nayena manasikÈrassapi yojanÈ kÈtabbÈ. KevalaÑ hettha manasikÈroti sÈraÓalakkhaÓo yevÈpanakamanasikÈro. AdhipatipaccayatÈ panassa na hoti. Sampayuttesu imesaÑ dvinnaÑyeva gahaÓaÑ balavapaccayattÈti veditabbaÑ. Saddhindriyassa vasenÈti bhÈvanÈbhivuddhiyÈ indriyabhÈvaÑ pattassa saddhindriyassa vasena. EkattupaÔÔhÈnanti ekÈrammaÓe acalabhÈvena bhusaÑ ÔhÈnaÑ upar|pari saddhindriyassa paccayo hoti. Saddhindriye vuttanayeneva sesindriyÈnipi veditabbÈni. Evame kekassa indriyassa cattÈro cattÈro samudayÈti paÒcannaÑ indriyÈnaÑ vÊsati samudayÈ honti. Puna catunnaÑ samudayÈnaÑ ekekasmiÑ samudaye paÒca paÒca indriyÈni yojetvÈ vÊsati samudayÈ vuttÈ. PaÔhamavÊsati nÈnÈmaggavasena daÔÔhabbÈ, dutiyavÊsati ekamaggavasena daÔÔhabbÈti vadanti. EvaÑ cattÈlÊsa ÈkÈrÈ honti. Attha~gamavÈropi iminÈva nayena veditabbo. So pana attha~gamo indriyabhÈvanaÑ ananuyuttassa appaÔiladdhÈ paÔilÈbhattha~gamo, indriyabhÈvanÈya parihÊnassa paÔiladdhaparihÈni attha~gamo, phalappattassa paÔippassaddhi-attha~gamo. Ekatta-anupaÔÔhÈnanti ekatte anupaÔÔhÈnaÑ.


(Ka) AssÈdaniddesavaÓÓanÈ

189. AssÈdaniddese assaddhiyassa anupaÔÔhÈnanti assaddhe puggale parivajjayato saddhe puggale sevato pasÈdanÊyasuttante paccavekkhato tattha yonisomanasikÈraÑ bahulÊkaroto ca assaddhiyassa anupaÔÔhÈnaÑ hoti. AssaddhiyapariÄÈhassa anupaÔÔhÈnanti ettha assaddhassa saddhÈkathÈya pavattamÈnÈya dukkhaÑ domanassaÑ uppajjati. AyaÑ assaddhiyapariÄÈho. AdhimokkhacariyÈya vesÈrajjanti saddhÈvatthuvasena vÈ bhÈvanÈya vÈ vasippattassa saddhÈpavattiyÈ visÈradabhÈvo hoti. Santo ca vihÈrÈdhigamoti samathassa vÈ vipassanÈya vÈ paÔilÈbho. SukhaÑ somanassanti ettha cetasikasukhabhÈvadassanatthaÑ somanassavacanaÑ. SaddhindriyasamuÔÔhitapaÓÊtar|paphuÔÔhakÈyassa kÈyikasukhampi labbhatiyeva. Sukhasomanassassa padhÈnassÈdattÈ “ayaÑ saddhindriyassa assÈdo”ti visesetvÈ vuttaÑ. IminÈva nayena sesindriyassÈdÈpi yojetvÈ veditabbÈ.

(Kha) ŒdÊnavaniddesavaÓÓanÈ

190. ŒdÊnavaniddese aniccaÔÔhenÈti saddhindriyassa aniccaÔÔhena. So aniccaÔÔho saddhindriyassa ÈdÊnavoti vuttaÑ hoti. Itaradvayepi eseva nayo. Ime samudayattha~gamassÈdÈdÊnavÈ lokiya-indriyÈnamevÈti veditabbÈ.

(Ga) NissaraÓaniddesavaÓÓanÈ

191. NissaraÓaniddese adhimokkhaÔÔhenÈti-ÈdÊsu ekekasmiÑ indriye paÒca paÒca katvÈ paÒcannaÑ indriyÈnaÑ paÒcavÊsati nissaraÓÈni maggaphalavasena niddiÔÔhÈni. Tattha tato paÓÊtatarasaddhindriyassa paÔilÈbhÈti tato vipassanÈkkhaÓe pavattasaddhindriyato maggakkhaÓe paÓÊtatarassa saddhindriyassa paÔilÈbhavasena. PurimatarasaddhindriyÈ nissaÔaÑ hotÊti tasmiÑ maggakkhaÓe saddhindriyaÑ purimatarato vipassanÈkkhaÓe pavattasaddhindriyato nikkhantaÑ hoti. IminÈva nayena phalakkhaÓe saddhindriyampi ubhayattha sesindriyÈnipi yojetabbÈni.

KhuddakanikÈya 136

192. PubbabhÈge paÒcahi indriyehÊti paÔhamajjhÈn|pacÈre paÒcahi indriyehi paÔhamajjhÈnÈdi-aÔÔhasamÈpattivasena aÔÔha nissaraÓÈni, aniccÈnupassanÈdi-aÔÔhÈrasamahÈvipassanÈvasena aÔÔhÈrasa nissaraÓÈni, sotÈpattimaggÈdivasena aÔÔha lokuttaranissaraÓÈni. EvaÑ jhÈnasamÈpattimahÈvipassanÈmaggaphalavasena catuttiÑsa nissaraÓÈni purimapurimasamatikkamato niddiÔÔhÈni. Nekkhamme paÒcindriyÈnÊti-ÈdÊni pana sattatiÑsa nissaraÓÈni paÔipakkhapahÈnavasena paÔipakkhato niddiÔÔhÈni. Tattha nekkhammÈdÊsu sattasu satta nissaraÓÈni upacÈrabh|mivasena vuttÈni, phalÈni pana paÔipakkhapahÈnÈbhÈvato na vuttÈni. 193. DiÔÔhekaÔÔhehÊti yÈva sotÈpattimaggÈ diÔÔhiyÈ saha ekasmiÑ puggale ÔhitÈti diÔÔhekaÔÔhÈ. Tehi diÔÔhekaÔÔhehi. OÄÈrikehÊti th|lehi kÈmarÈgabyÈpÈdehi. AÓusahagatehÊti sukhumabh|tehi kÈmarÈgabyÈpÈdehiyeva. SabbakilesehÊti r|parÈgÈdÊhi. Tesu hi pahÊnesu sabbakilesÈ pahÊnÈ honti, tasmÈ “sabbakilesehÊ”ti vuttaÑ. AvuttatthÈni panettha padÈni heÔÔhÈ vuttatthÈnevÈti. SabbesaÒÒeva khÊÓÈsavÈnaÑ tattha tattha paÒcindriyÈnÊti “adhimokkhaÔÔhenÈ”ti-ÈdÊsu pubbe vuttesu ÔhÈnesu tasmiÑ tasmiÑ ÔhÈne paÒcindriyÈni BuddhapaccekabuddhasÈvakÈnaÑ khÊÓÈsavÈnaÑ yathÈyogaÑ tato tato nissaÔÈni honti. ImasmiÑ vÈre paÔhamaÑ vuttanayÈ eva yathÈyogaÑ khÊÓÈsavavasena vuttÈ.

KathaÑ panetÈni nissaraÓÈni asÊtisataÑ hontÊti? Vuccate–maggaphalavasena vuttÈni paÒcavÊsati, samatikkamavasena vuttÈni catutthiÑsa, paÔipakkhavasena vuttÈni sattatiÑsÈti paÔhamavÈre sabbÈni channavuti nissaraÓÈni honti, etÈniyeva dutiyavÈre khÊÓÈsavÈnaÑ vasena dvÈdasasu apanÊtesu caturÈsÊti honti. Iti purimÈni channavuti, imÈni ca caturÈsÊtÊti asÊtisataÑ honti. KatamÈni pana dvÈdasa khÊÓÈsavÈnaÑ apanetabbÈni? Samatikkamato vuttesu maggaphalavasena vuttÈni aÔÔha nissaraÓÈni, paÔipakkhato vuttesu maggavasena vuttÈni cattÈrÊti imÈni dvÈdasa apanetabbÈni. Arahattaphalavasena vuttÈni kasmÈ apanetabbÈnÊti ce? SabbapaÔhamaÑ vuttÈnaÑ paÒcavÊsatiyÈ nissaraÓÈnaÑ maggaphalavaseneva labbhanato. Arahattaphalavasena nissaraÓÈni vuttÈneva


honti. HeÔÔhimaÑ heÔÔhimaÑ pana phalasamÈpattiÑ uparimÈ uparimÈ na samÈpajjantiyevÈti heÔÔhÈ tÊÓipi phalÈni na labbhantiyeva. JhÈnasamÈpattivipassanÈnekkhammÈdÊni ca kiriyÈvasena labbhanti. PaÒcapi cetÈni indriyÈni pubbameva paÔipakkhÈnaÑ paÔippassaddhattÈ paÔipakkhato nissaÔÈneva hontÊti.

DutiyasuttantaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. TatiyasuttantaniddesavaÓÓanÈ

194. Puna aÒÒaÑ suttantaÑ nikkhipitvÈ indriyavidhÈnaÑ niddisitukÈmo paÒcimÈni bhikkhaveti-ÈdimÈha. Tattha sotÈpattiya~ges|ti ettha soto ariyo aÔÔha~giko maggo, sotassa Èpatti bhusaÑ pÈpuÓanaÑ sotÈpatti, sotÈpattiyÈ a~gÈni sambhÈrÈni sotÈpatti-a~gÈni. SotÈpannatÈya pubbabhÈgapaÔilÈbha-a~gÈni. SappurisasaÑsevo sotÈpatti-a~gaÑ, saddhammassavanaÑ sotÈpatti-a~gaÑ, yonisomanasikÈro sotÈpatti-a~gaÑ, dhammÈnudhammapaÔipatti sotÈpatti-a~gaÑ, imÈni cattÈri sotÈpatti-a~gÈni. SesÈ heÔÔhÈ vuttÈ eva. IdaÒca imesaÑ indriyÈnaÑ sakavisaye jeÔÔhakabhÈvadassanatthaÑ vuttaÑ. YathÈ hi cattÈro seÔÔhiputtÈ rÈjÈtirÈjapaÒcamesu sahÈyesu “nakkhattaÑ kÊÄissÈmÈ”ti vÊthiÑ otiÓÓesu ekassa seÔÔhiputtassa gehaÑ gatakÈle itare cattÈro tuÓhÊ nisÊdanti, gehasÈmikova “imesaÑ khÈdanÊyaÑ bhojanÊyaÑ detha, imesaÑ gandhamÈlÈla~kÈrÈdÊni dethÈ”ti gehe vicÈreti, dutiyassa tatiyassa catutthassa gehaÑ gatakÈle itare cattÈro tuÓhÊ nisÊdanti, gehasÈmikova “imesaÑ khÈdanÊyaÑ bhojanÊyaÑ detha, imesaÑ gandhamÈlÈla~kÈrÈdÊni dethÈ”ti gehe vicÈreti, atha sabbapacchÈ raÒÒo gehaÑ gatakÈle kiÒcÈpi rÈjÈ sabbattha issarova1, imasmiÑ pana kÈle attano geheyeva “imesaÑ khÈdanÊyaÑ bhojanÊyaÑ detha, imesaÑ gandhamÈlÈla~kÈrÈdÊni dethÈ”ti vicÈreti, evameva saddhÈpaÒcamakesu indriyesu tesu sahÈyesu ekato vÊthiÑ otarantesu viya ekÈrammaÓe uppajjamÈnesupi yathÈ paÔhamassa gehe itare cattÈro tuÓhÊ nisÊdanti, gehasÈmikova ______________________________________________________________ 1. Issaropi (SÊ)

KhuddakanikÈya 138

vicÈreti, evaÑ sotÈpatti-a~gÈni patvÈ adhimokkhalakkhaÓaÑ saddhindriyameva jeÔÔhakaÑ hoti pubba~gamaÑ, sesÈni tadanvayÈni honti. YathÈ dutiyassa gehe itare cattÈro tuÓhÊ nisÊdanti, gehasÈmikova vicÈreti, evaÑ sammappadhÈnÈni patvÈ paggahaÓalakkhaÓaÑ vÊriyindriyameva jeÔÔhakaÑ hoti pubba~gamaÑ, sesÈni tadanvayÈni honti. YathÈ tatiyassa gehe itare cattÈro tuÓhÊ nisÊdanti, gehasÈmikova vicÈreti, evaÑ satipaÔÔhÈnÈni patvÈ upaÔÔhÈnalakkhaÓaÑ satindriyameva jeÔÔhakaÑ hoti pubba~gamaÑ, sesÈni tadanvayÈni honti. YathÈ catutthassa gehe itare cattÈro tuÓhÊ nisÊdanti, gehasÈmikova vicÈreti, evaÑ jhÈnÈni patvÈ avikkhepalakkhaÓaÑ samÈdhindriyameva jeÔÔhakaÑ hoti pubba~gamaÑ, sesÈni tadanvayÈni honti. SabbapacchÈ raÒÒo gahaÑ gatakÈle pana yathÈ itare cattÈro tuÓhÊ nisÊdanti, rÈjÈva vicÈreti, evaÑ ariyasaccÈni patvÈ pajÈnanalakkhaÓaÑ paÒÒindriyameva jeÔÔhakaÑ hoti pubba~gamaÑ, sesÈni tadanvayÈni hontÊti.

(Ka) PabhedagaÓananiddesavaÓÓanÈ

195. Suttantassa pabhedagaÓanÈpucchÈpubba~gameva pabhedagaÓananiddese sappurisasaÑseveti sobhanÈnaÑ purisÈnaÑ sammÈ sevane. AdhimokkhÈdhipateyyaÔÔhenÈti adhimokkhasa~khÈtena sesindriyesu adhipatibhÈvaÔÔhena, sesindriyÈnaÑ pubba~gamaÔÔhenÈti attho. Saddhammasavaneti sataÑ dhammo, sobhano vÈ dhammoti saddhammo. Tassa saddhammassa savane. YonisomanasikÈreti upÈyena manasikÈre. DhammÈnudhammapaÔipattiyÈti ettha nava lokuttaradhamme anugato dhammo dhammÈnudhammo, sÊlasamÈdhipaÒÒÈsa~khÈtassa dhammÈnudhammassa paÔipatti paÔipajjanaÑ dhammÈnudhammapaÔipatti. SammappadhÈnÈdÊsupi eseva nayo.

(Kha) CariyÈvÈravaÓÓanÈ

196. CariyÈvÈrepi iminÈva nayena attho veditabbo. KevalaÑ paÔhamavÈro indriyÈnaÑ uppÈdanakÈlavasena vutto, cariyÈvÈro uppannÈnaÑ ÈsevanakÈlavasena ca pÈrip|rikÈlavasena ca vutto. CariyÈ pakati ussannatÈti hi atthato ekaÑ.


CÈravihÈraniddesavaÓÓanÈ

197. IdÈni cariyÈsambandheneva cÈravihÈraniddesavasena aparena pariyÈyena indriyavidhÈnaÑ niddisitukÈmo cÈro ca vihÈro cÈti-ÈdikaÑ uddesaÑ uddisitvÈ tassa niddesamÈha. Tattha uddese tÈva yathÈ carantaÑ viharantaÑ viÒÒ| sabrahmacÈrÊ gambhÊresu ÔhÈnesu okappeyyuÑ–addhÈ ayamÈyasmÈ patto vÈ pÈpuÓissati vÈti1, tathÈ indriyasampannassa cÈro ca vihÈro ca viÒÒ|hi sabrahmacÈrÊhi anubuddho hoti paÔividdhoti uddesassa sambandho veditabbo. Uddesaniddese cariyÈ cÈroyeva. CÈro cariyÈti hi atthato ekaÑ. TasmÈ “cÈro”tipadassa niddese “cariyÈ”ti vuttaÑ. IriyÈpathacariyÈti iriyÈpathÈnaÑ cariyÈ, pavattananti attho. Sesesupi eseva nayo. ŒyatanacariyÈ pana Èyatanesu satisampajaÒÒÈnaÑ cariyÈ. PattÊti phalÈni. TÈni hi pÈpuÓiyantÊti “pattÊ”ti vuttÈ. Sattalokassa diÔÔhadhammikasamparÈyikÈ atthÈ lokatthÈti ayaÑ viseso.

IdÈni tÈsaÑ cariyÈnaÑ bh|miÑ dassento cat|su iriyÈpathes|ti-ÈdimÈha. SatipaÔÔhÈnes|ti ÈrammaÓasatipaÔÔhÈnesu. SatipaÔÔhÈnesupi vuccamÈnesu satito anaÒÒÈni vohÈravasena aÒÒÈni viya katvÈ vuttaÑ. Ariyasacces|ti pubbabhÈgalokiyasaccaÒÈÓena visuÑ visuÑ saccapariggahavasena vuttaÑ. Ariyamaggesu sÈmaÒÒaphales|ti ca vohÈravaseneva vuttaÑ. Padeseti lokatthacariyÈya ekadese. Nippadesato hi lokatthacariyaÑ BuddhÈ eva karonti. Puna tÈ eva cariyÈyo kÈrakapuggalavasena dassento paÓidhisampannÈnanti-ÈdimÈha. Tattha paÓidhisampannÈ nÈma iriyÈpathÈnaÑ santattÈ iriyÈpathaguttiyÈ sampannÈ akampita-iriyÈpathÈ bhikkhubhÈvÈnur|pena santena iriyÈpathena sampannÈ. Indriyesu guttadvÈrÈnanti cakkhÈdÊsu chasu indriyesu attano attano visaye pavatta-ekekadvÈravasena guttaÑ dvÈraÑ etesanti guttadvÈrÈ. TesaÑ guttadvÈrÈnaÑ. DvÈranti cettha uppattidvÈravasena cakkhÈdayo eva. AppamÈdavihÈrÊnanti sÊlÈdÊsu appamÈdavihÈravataÑ. AdhicittamanuyuttÈnanti vipassanÈya pÈdakabhÈvena adhicittasa~khÈtaÑ samÈdhimanuyuttÈnaÑ. BuddhisampannÈnanti nÈmar|pavavatthÈnaÑ ÈdiÑ katvÈ yÈva gotrabhu, tÈva pavattena ______________________________________________________________ 1. PÈpuÓissati vÈ (Ka)

KhuddakanikÈya 140

ÒÈÓena sampannÈnaÑ. SammÈpaÔipannÈnanti catumaggakkhaÓe. AdhigataphalÈnanti catuphalakkhaÓe.

Adhimuccantoti adhimokkhaÑ karonto. SaddhÈya caratÊti saddhÈvasena pavattati. PaggaÓhantoti catusammappadhÈnavÊriyena padahanto. UpaÔÔhÈpentoti satiyÈ ÈrammaÓaÑ upaÔÔhÈpento. AvikkhepaÑ karontoti samÈdhivasena vikkhepaÑ akaronto. PajÈnantoti catusaccapajÈnanapaÒÒÈya pakÈrena jÈnanto. VijÈnantoti indriyasampayuttajavanapubba~gamena ÈvajjanaviÒÒÈÓena ÈrammaÓaÑ vijÈnanto. ViÒÒÈÓacariyÈyÈti ÈvajjanaviÒÒÈÓacariyavasena. EvaÑ paÔipannassÈti sahajavanÈya indriyacariyÈya paÔipannassa. KusalÈ dhammÈ ÈyÈpentÊti samathavipassanÈvasena pavattÈ kusalÈ dhammÈ bhusaÑ yÈpenti, pavattantÊti attho. ŒyatanacariyÈyÈti kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ bhusaÑ yatanacariyÈya, ghaÔanacariyÈya pavattanacariyÈyÈti vuttaÑ hoti. VisesamadhigacchatÊti vikkhambhanatada~gasamucchedapaÔippassaddhi-vasena visesaÑ adhigacchati. DassanacariyÈdayo vuttatthÈyeva.

SaddhÈya viharatÊti-ÈdÊsu saddhÈdisama~gissa iriyÈpathavihÈro daÔÔhabbo. Anubuddhoti anumÈnabuddhiyÈ. PaÔividdhoti paccakkhabuddhiyÈ. YasmÈ adhimokkhaÔÔhÈdÊsu anubuddhesu paÔividdhesu ca cÈro ca vihÈro ca anubuddho hoti paÔividdho, tasmÈ anubodhapaÔivedhesu adhimokkhaÔÔhÈdayo ca niddiÔÔhÈ.

EvaÑ saddhÈya carantanti-ÈdÊsu evanti vuttappakÈraÑ niddisanto yathÈsaddassa atthaÑ niddisati. ViÒÒ|ti-ÈdÊsupi yathÈsabhÈvaÑ jÈnantÊti viÒÒ|. ViÒÒÈtaÑ sabhÈvaÑ vibhÈventi pÈkaÔaÑ karontÊti vibhÈvÊ. Asani viya siluccaye kilese medhati hiÑsatÊti medhÈ, khippaÑ gahaÓadhÈraÓaÔÔhena vÈ medhÈ, medhÈ etesaÑ atthÊti medhÈvÊ. ©ÈÓagatiyÈ paÓÉanti gacchanti pavattantÊti paÓÉitÈ. BuddhisampadÈya samannÈgatattÈ buddhisampannÈ. Saha brahmaÑ cariyaÑ uttamaÑ paÔipadaÑ carantÊti sabrahmacÈrino. ApalokanakammÈdicatubbidhaÑ kammaÑ ekato karaÓavasena ekaÑ kammaÑ. TathÈ paÒcavidho pÈtimokkhuddeso ekuddeso. SamÈ sikkhÈ etesanti samasikkhÈ, samasikkhÈnaÑ bhÈvo samasikkhatÈ. SamasikkhÈtÈtipi paÔhanti. YesaÑ ekaÑ kammaÑ eko uddeso samasikkhatÈ, te sabrahmacÈrÊti vuttaÑ hoti.


“JhÈnÈnÊ”ti vattabbe jhÈnÈti li~gavipallÈso kato. VimokkhÈti tayo vÈ aÔÔha vÈ vimokkhÈ. SamÈdhÊti savitakkasavicÈra-avitakkavicÈramatta-avitakkÈvicÈrÈ tayo samÈdhÊ. SamÈpattiyoti suÒÒatÈnimittÈppaÓihitÈ. AbhiÒÒÈyoti cha abhiÒÒÈ.

Eko aÑso bhÈgo, na dutiyoti ekaÑso, ekaÑsassa atthassa vacanaÑ ekaÑsavacanaÑ. EvaÑ sesesupi yojanÈ kÈtabbÈ. Visesato pana samaÑ, samantÈ vÈ seti pavattatÊti saÑsayo, natthettha saÑsayoti nissaÑsayo. EkasmiÑyeva anicchayatÈ hutvÈ itarampi ka~khatÊti ka~khÈ, natthettha ka~khÈti nikka~kho. DvidhÈ bhÈvo dvejjhaÑ, natthettha dvejjhanti advejjho. DvidhÈ elayati1 kampetÊti dveÄhakaÑ, natthettha dveÄhakanti adveÄhako. Niyogena niyamena vacanaÑ niyogavacanaÑ. Niyyogavacanantipi paÔhanti. ApaÓÓakassa aviraddhassa niyyÈnikassa atthassa vacanaÑ apaÓÓakavacanaÑ. AvatthÈpanavacananti nicchayavacanaÑ. Sabbampi hetaÑ vicikicchÈbhÈvassa vevacanaÑ. Piyassa atthassa sabbhÈvato vacanaÑ, piyamevÈti piyavacanaÑ. TathÈ garuvacanaÑ. Saha gÈravena garubhÈvena sagÈravaÑ. PatissayanaÑ patissayo, paraÑ garuÑ katvÈ nissayanaÑ apassayananti attho. PatissavanaÑ vÈ patissavo, nivÈtavuttitÈya paravacanasavananti attho. UbhayathÈpi parajeÔÔhakabhÈvassetaÑ nÈmaÑ. Saha gÈravena vattatÊti sagÈravaÑ. Saha patissayena, patissavena vÈ vattatÊti sappatissayaÑ. “Sappatissavan”ti vÈ vattabbe yakÈraÑ, vakÈraÑ vÈ lopaÑ katvÈ “sappatissan”ti vuttaÑ. AdhikaÑ visiÔÔhaÑ vacanaÑ adhivacanaÑ, sagÈravaÒca taÑ sappatissaÒcÈti sagÈravasappatissaÑ, sagÈravasappatissaÑ adhivacanaÑ sagÈravasappatissÈdhivacanaÑ. UbhayatthÈpi vevacanavikappanÈnattavasena punappunaÑ etanti vuttaÑ. Patto vÈ pÈpuÓissati vÈti jhÈnÈdÊniyevÈti.

TatiyasuttantaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. CatutthasuttantaniddesavaÓÓanÈ

198. Puna paÔhamasuttameva nikkhipitvÈ aparena ÈkÈrena indriyÈni niddisati. Tattha katihÈkÈrehi kenaÔÔhena daÔÔhabbÈnÊti katihi ______________________________________________________________ 1. Calayati (SÊ)

KhuddakanikÈya 142

ÈkÈrehi daÔÔhabbÈni. KenaÔÔhena daÔÔhabbÈnÊti daÔÔhabbÈkÈre ca daÔÔhabbaÔÔhaÒca pucchati. ChahÈkÈrehi tenaÔÔhena daÔÔhabbÈnÊti chahi ÈkÈrehi daÔÔhabbÈni, teneva cha-ÈkÈrasa~khÈtenaÔÔhena daÔÔhabbÈni. ŒdhipateyyaÔÔhenÈti adhipatibhÈvaÔÔhena. ŒdivisodhanaÔÔhenÈti kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ Èdibh|tassa sÊlassa visodhanaÔÔhena. AdhimattaÔÔhenÈti balavaÔÔhena. BalavaÑ hi adhikÈ mattÈ pamÈÓaÑ assÈti adhimattanti vuccati. AdhiÔÔhÈnaÔÔhenÈti patiÔÔhÈnaÔÔhena. PariyÈdÈnaÔÔhenÈti khepanaÔÔhena. PatiÔÔhÈpakaÔÔhenÈti patiÔÔhÈpanaÔÔhena.

(Ka) ŒdhipateyyaÔÔhaniddesavaÓÓanÈ

199. ŒdhipateyyaÔÔhaniddese assaddhiyaÑ pajahatoti-Èdi ekekasseva indriyassa paÔipakkhapajahanavacanaÑ ekakkhaÓepi attano attano paÔipakkhapahÈnakiccasÈdhane adhipatibhÈvasÈdhanatthaÑ vuttaÑ. SesÈni cattÈri indriyÈni taÑsampayuttÈneva vuttÈni. NÈnÈkkhaÓesu vÈ ekekaÑ indriyaÑ dhuraÑ katvÈ tassa tassa paÔipakkhassa taÑ taÑ indriyaÑ jeÔÔhakaÑ katvÈ sesÈni tadanvayÈni katvÈ vuttantipi veditabbaÑ. KÈmacchandaÑ pajahatoti-Èdi pana ekakkhaÓavaseneva vuttaÑ.

(Kha) ŒdivisodhanaÔÔhaniddesavaÓÓanÈ

200. ŒdivisodhanaÔÔhaniddese assaddhiyasaÑvaraÔÔhena sÊlavisuddhÊti assaddhiyassa nivÈraÓaÔÔhena virati-atthena sÊlamalavisodhanato sÊlavisuddhi nÈma. Saddhindriyassa ÈdivisodhanÈti saddhindriyassa upanissayavasena Èdibh|tassa sÊlassa visodhanÈ. IminÈva nayena sesÈnipi kÈmacchandÈdisaÑvaraÓam|lakÈni ca indriyÈni veditabbÈni.

(Ga) AdhimattaÔÔhaniddesavaÓÓanÈ

201. AdhimattaÔÔhaniddese saddhindriyassa bhÈvanÈya chando uppajjatÊti saddhassa puggalassa saddhÈpaÔisaÑyuttaÑ dhammaÑ sutvÈ vÈ saddhindriyabhÈvanÈya assÈdaÑ disvÈ vÈ saddhindriye kusalo dhammacchando jÈyati. PÈmojjaÑ uppajjatÊti chandajÈtattÈ dubbalapÊti uppajjati. PÊti uppajjatÊti pamuditattÈ balavapÊti uppajjati. Passaddhi uppajjatÊti pÊtiyÈ pÊÓitattÈ kÈyacittapassaddhi uppajjati. SukhaÑ uppajjatÊti passaddhakÈyacittattÈ cetasikaÑ sukhaÑ


uppajjati. ObhÈso uppajjatÊti sukhena abhisannattÈ ÒÈÓobhÈso uppajjati. SaÑvego uppajjatÊti ÒÈÓobhÈsena viditasa~khÈrÈdÊnavattÈ sa~khÈrapavattiyaÑ saÑvego uppajjati. SaÑvejetvÈ cittaÑ samÈdahatÊti saÑvegaÑ uppÈdetvÈ teneva saÑvegena cittaÑ samÈhitaÑ karoti. SÈdhukaÑ paggaÓhÈtÊti lÊnuddhatabhÈvaÑ mocetvÈ suÔÔhu paggaÓhÈti. SÈdhukaÑ ajjhupekkhatÊti vÊriyassa samaÑ hutvÈ pavattattÈ puna vÊriyasamatÈniyojane byÈpÈraÑ akaronto tatramajjhattupekkhÈvasena sÈdhukaÑ ajjhupekkhati nÈma. UpekkhÈvasenÈti samavÈhitalakkhaÓÈya tatramajjhattupekkhÈya vasena. NÈnattakilesehÊti vipassanÈya paÔipakkhabh|tehi nÈnÈsabhÈvehi kilesehi. VimokkhavasenÈti bha~gÈnupassanato paÔÔhÈya nÈnattakilesehi vimuccanavasena. VimuttattÈti nÈnattakilesehi vimuttattÈ.

Te dhammÈti chandÈdayo dhammÈ. EkarasÈ hontÊti vimuttirasena ekarasÈ honti. BhÈvanÈvasenÈti ekarasabhÈvanÈvasena. Tato paÓÊtatare vivaÔÔantÊti tena kÈraÓena vipassanÈrammaÓato paÓÊthatare nibbÈnÈrammaÓe vivaÔÔanÈnupassanÈsa~khÈtena gotrabhuÒÈÓena chandÈdayo dhammÈ nivattanti, sa~khÈrÈrammaÓato apagantvÈ nibbÈnÈrammaÓe pavattantÊti attho. VipaÔÔanÈvasenÈti evaÑ gotrabhukhaÓe sa~khÈrÈrammaÓato vivaÔÔanavasena. VivaÔÔitattÈ tato vosajjatÊti maggasama~gipuggalo maggassa uppÈdakkhaÓeyeva dubhatovuÔÔhÈnavasena vivaÔÔitattÈ teneva kÈraÓena kilese ca khandhe ca vosajjati. VosajjitattÈ tato nirujjhantÊti maggassa uppÈdakkhaÓeyeva kilese ca khandhe ca vosajjitattÈ teneva kÈraÓena kilesÈ ca khandhÈ ca anuppattinirodhavasena nirujjhanti. VosajjitattÈti ca ÈsaÑsÈyaÑ bh|tavacanaÑ kataÑ. Kilesanirodhe sati khandhanirodhasabbhÈvato ca khandhanirodho vutto. NirodhavasenÈti yathÈvuttanirodhavasena. Tasseva maggassa uppÈdakkhaÓe dve vosagge dassetukÈmo nirodhavasena dve vosaggÈti-ÈdimÈha. Dvepi heÔÔhÈ vuttatthÈ eva. Assaddhiyassa pahÈnÈya chando uppajjatÊti-ÈdÊsupi iminÈva nayena vitthÈrato attho veditabbo. VÊriyindriyÈdim|lakesupi vÈresu eseva nayo. IminÈva nayena adhiÔÔhÈnaÔÔhaniddesopi vitthÈrato veditabbo. KevalaÑ hettha adhiÔÔhÈtÊti viseso, patiÔÔhÈtÊti attho.

KhuddakanikÈya 144

(Gha-^a) PariyÈdÈnaÔÔhapatiÔÔhÈpakaÔÔhaniddesavaÓÓanÈ

202-203. PariyÈdÈnaÔÔhaniddese pariyÈdiyatÊti khepeti. PatiÔÔhÈpakaÔÔhaniddese saddho saddhindriyaÑ adhimokkhe patiÔÔhÈpetÊti saddhÈsampanno “sabbe sa~khÈrÈ aniccÈ dukkhÈ anattÈ”ti adhimuccanto saddhindriyaÑ adhimokkhe patiÔÔhÈpeti. IminÈ puggalavisesena indriyabhÈvanÈviseso niddiÔÔho. Saddhassa saddhindriyaÑ adhimokkhe patiÔÔhÈpetÊti saddhÈsampannassa puggalassa saddhindriyaÑ taÑyeva saddhaÑ patiÔÔhÈpeti. TathÈ adhimuccantaÑ adhimokkhe patiÔÔhÈpetÊti. IminÈ indriyabhÈvanÈvisesena puggalaviseso niddiÔÔho. EvaÑ cittaÑ paggaÓhanto paggahe patiÔÔhÈpeti, satiÑ upaÔÔhÈpento upaÔÔhÈne patiÔÔhÈpeti, cittaÑ samÈdahanto avikkhepe patiÔÔhÈpeti, aniccaÑ dukkhaÑ anattÈti passanto dassane patiÔÔhÈpetÊti sesesupi yojanÈ veditabbÈ. YogÈvacaroti samathayoge, vipassanÈyoge vÈ avacaratÊti yogÈvacaro. AvacaratÊti pavisitvÈ1 caratÊti.

CatutthasuttantaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. IndriyasamodhÈnavaÓÓanÈ

204. IdÈni samÈdhiÑ bhÈvayato vipassanaÑ bhÈvayato ca indriyasamodhÈnaÑ2 dassebhukÈmo paÔhamaÑ tÈva upaÔÔhÈnakosallappabhedaÑ niddisituÑ puthujjano samÈdhiÑ bhÈventoti-ÈdimÈha. Tattha puthujjano samÈdhiÑ bhÈventoti nibbedhabhÈgiyaÑ samÈdhiÑ bhÈvento. Sekkhassa vÊtarÈgassa ca pana lokuttaropi samÈdhi labbhati. ŒvajjitattÈti kasiÓÈdinimittassa ÈvajjitattÈ, kasiÓÈdiparikammaÑ katvÈ tattha uppÈditanimittattÈti vuttaÑ hoti. ŒrammaÓ|paÔÔhÈnakusaloti tassa uppÈditassa nimittasseva upaÔÔhÈne kusalo. Samathanimitt|paÔÔhÈnakusaloti accÈraddhavÊriyatÈdÊhi uddhate citte passaddhisamÈdhi-upekkhÈsambojjha~gabhÈvanÈvasena cittopasamanimittassa upaÔÔhÈne kusalo. Paggahanimitt|paÔÔhÈnakusaloti atisithilavÊriyatÈdÊhi lÊne citte dhammavicayavÊriyapÊtisambojjha~ga-bhÈvanÈvasena cittapaggahanimittassa upaÔÔhÈne kusalo. ______________________________________________________________ 1. PavisetvÈ (Ka) 2. IndriyasamÈdhÈnaÑ (SÊ)


Avikkhep|paÔÔhÈnakusaloti anuddhatÈlÊnacittassa sampayuttassa samÈdhissa upaÔÔhÈne kusalo. ObhÈs|paÔÔhÈnakusaloti paÒÒÈpayogamandatÈya nirassÈde citte aÔÔhasaÑvegavatthupaccavekkhaÓena cittaÑ saÑvejetvÈ ÒÈÓobhÈsassa upaÔÔhÈne kusalo. AÔÔhaÑ saÑvegavatt|ni nÈma jÈtijarÈbyÈdhimaraÓÈni cattÈri, apÈyadukkhaÑ paÒcamaÑ, atÊte vaÔÔam|lakaÑ dukkhaÑ, anÈgate vaÔÔam|lakaÑ dukkhaÑ, paccuppanne ÈhÈrapariyeÔÔhim|lakaÑ dukkhanti. SampahaÑsan|paÔÔhÈnakusaloti upasamasukhÈnadhigamena nirassÈde citte BuddhadhammasaÑghaguÓÈnussaraÓena cittaÑ pasÈdento sampahaÑsanassa upaÔÔhÈne kusalo. Upekkh|paÔÔhÈnakusaloti uddhatÈdidosavirahite citte niggahapaggahÈdÊsu byÈpÈrÈbhÈvakaraÓena upekkhÈya upaÔÔhÈne kusalo. Sekkhoti tisso sikkhÈ sikkhatÊti sekkho. Ekatt|paÔÔhÈnakusaloti sakkÈyadiÔÔhÈdÊnaÑ pahÊnattÈ nekkhammÈdino ekattassa upaÔÔhÈne kusalo.

VÊtarÈgoti sabbaso pahÊnarÈgattÈ vÊtarÈgo khÊÓÈsavo. ©ÈÓ|paÔÔhÈnakusaloti arahÈ dhammesu vigatasammohattÈ tattha tattha asammohaÒÈÓassa upaÔÔhÈne kusalo. Vimutt|paÔÔhÈnakusaloti arahattaphalavimuttiyÈ upaÔÔhÈne kusalo. VimuttÊti hi sabbakilesehi vimuttattÈ arahattaphalavimutti adhippetÈ. 205. VipassanÈbhÈvanÈya upaÔÔhÈnÈnupaÔÔhÈnesu aniccatoti-ÈdÊni niccatoti-ÈdÊni ca sÊlakathÈyaÑ vuttanayeneva veditabbÈni. PÈÔhato pana “Èy|hanÈnupaÔÔhÈnakusalo vipariÓÈm|paÔÔhÈnakusalo animitt|paÔÔhÈnakusalo nimittÈnupaÔÔhÈnakusalo appaÓihit|paÔÔhÈnakusalo paÓidhi-anupaÔÔhÈnakusalo abhinivesÈnupaÔÔhÈnakusalo”ti etesu sÈmivacanena samÈsapadacchedo kÈtabbo. Sesesu pana nissakkavacanena pÈÔho. 206. SuÒÒat|paÔÔhÈnakusaloti panettha suÒÒato upaÔÔhÈnakusaloti vÈ suÒÒatÈya upaÔÔhÈnakusaloti vÈ padacchedo kÈtabbo. YasmÈ pana nibbidÈvirÈganirodhapaÔinissaggÈnupassanÈ adhipaÒÒÈdhammavipassanÈ yathÈbh|taÒÈÓadassanaÑ paÔisa~khÈnupassanÈ vivaÔÔanÈnupassanÈti imÈ aÔÔha

KhuddakanikÈya 146

mahÈvipassanÈ attano sabhÈvavisesena visesitÈ, na ÈrammaÓavisesena, tasmÈ imÈsaÑ aÔÔhannaÑ “aniccato upaÔÔhÈnakusalo hotÊ”ti-ÈdÊni vacanÈni viya “nibbidÈto upaÔÔhÈnakusalo hotÊ”ti-ÈdÊni vacanÈni na yujjanti. TasmÈ eva imÈ aÔÔha na yojitÈ. ŒdÊnavÈnupassanÈ pana “suÒÒat|paÔÔhÈnakusalo hoti, abhinivesÈnupaÔÔhÈnakusalo hotÊ”ti iminÈ yugalakavacaneneva atthato “ÈdÊnavato upaÔÔhÈnakusalo hoti, ÈlayÈbhinivesÈnupaÔÔhÈnakusalo hotÊ”ti yojitÈva hotÊti sar|pena na yojitÈ. Iti purimÈ ca aÔÔha, ayaÒca ÈdÊnavÈnupassanÈti aÔÔhÈrasasu mahÈvipassanÈsu imÈ nava ayojetvÈ itarÈ eva nava yojitÈti veditabbÈ. ©ÈÓ|paÔÔhÈnakusaloti sekkho vipassan|pakkilesÈnaÑ abhÈvato vipassanÈbhÈvanÈya ÒÈÓassa upaÔÔhÈne kusalo. SamÈdhibhÈvanÈya pana nikantisabbhÈvato ÒÈÓ|paÔÔhÈne kusaloti na vutto.

VisaÒÒog|paÔÔhÈnakusaloti “kÈmayogavisaÒÒogo bhavayogavisaÒÒogo diÔÔhiyogavisaÒÒogo avijjÈyogavisaÒÒogo”ti1 catudhÈ vuttassa visaÒÒogassa upaÔÔhÈne kusalo. SaÒÒogÈnupaÔÔhÈnakusaloti kÈmayogabhavayoga-diÔÔhiyogÈvijjÈyogavasena catudhÈ vuttassa saÒÒogassa anupaÔÔhÈne kusalo. Nirodh|paÔÔhÈnakusaloti “puna caparaÑ bhikkhave khÊÓÈsavassa bhikkhuno nibbÈnaninnaÑ cittaÑ hoti nibbÈnapoÓaÑ nibbÈnapabbhÈraÑ vivekaÔÔhaÑ nekkhammÈbhirataÑ byantÊbh|taÑ sabbaso ÈsavaÔÔhÈniyehi dhammehÊ”ti2 vuttakhÊÓÈsavabalavasena nibbÈnaninnacittattÈ khÊÓÈsavova nirodhasa~khÈtassa nibbÈnassa upaÔÔhÈne kusalo.

ŒrammaÓ|paÔÔhÈnakusalavasenÈti-ÈdÊsu kusalanti ÒÈÓaÑ. ©ÈÓampi hi kusalapuggalayogato kusalaÑ yathÈ paÓÉitapuggalayogato “paÓÉitÈ dhammÈ”ti3. TasmÈ kosallavasenÈti attho. 207. IdÈni catusaÔÔhiyÈ ÈkÈrehÊti-Èdi ÒÈÓakathÈyaÑ4 vuttampi indriyakathÈsambandhena idhÈnetvÈ vuttaÑ. TaÑ heÔÔhÈ vuttanayeneva veditabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. DÊ 3. 192 piÔÔhe. 2. AÑ 3. 397; Khu 9. 355 piÔÔhesu (Atthato samÈnaÑ) 3. Abhi 1. 13 piÔÔhe. 4. Khu 9. 111 piÔÔhe.


208. Puna samantacakkhusambandhena indriyavidhÈnaÑ vattukÈmo na tassa addiÔÔhamidhatthi kiÒcÊti-ÈdÊmÈha. Tattha samantacakkh|ti sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ. PaÒÒindriyassa vasenÈti-ÈdinÈ paÒcannaÑ indriyÈnaÑ aviyogitaÑ dasseti. Saddahanto paggaÓhÈtÊti-ÈdÊhi ekekindriyam|lakehi paÒcahi catukkehi paÒcannaÑ indriyÈnaÑ ninnapayopakÈle vÈ maggakkhaÓe vÈ ekarasabhÈvaÑ aÒÒamaÒÒapaccayabhÈvaÒca dasseti. SaddahitattÈ paggahitanti-ÈdÊhi ekekindriyam|lakehi paÒcahi catukkehi paÒcannaÑ indriyÈnaÑ nibbattikÈle vÈ phalakÈle vÈ ekarasabhÈvaÑ aÒÒamaÒÒapaccayabhÈvaÒca dasseti. Puna Buddhacakkhusambandhena indriyavidhÈnaÑ vattukÈmo yaÑ Buddhacakkh|ti-ÈdimÈha. Tattha Buddhacakkh|ti indriyaparopariyattaÒÈÓaÑ ÈsayÈnusayaÒÈÓaÒca. BuddhaÒÈÓanti ca idaÑ1 tadeva dvayaÑ, sesaÑ heÔÔhÈ vuttatthamevÈti.


IndriyakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. VimokkhakathÈ

1. VimokkhuddesavaÓÓanÈ

209. IdÈni indriyakathÈnantaraÑ kathitÈya vimokkhakathÈya apubbatthÈnuvaÓÓanÈ anuppattÈ. AyaÑ hi vimokkhakathÈ indriyabhÈvanÈnuyuttassa vimokkhasabbhÈvato indriyakathÈnantaraÑ kathitÈ. TaÒca kathento Bhagavato sammukhÈ sutasuttantadesanÈ-pubba~gamaÑ katvÈ kathesi. Tattha suttante tÈva suÒÒato vimokkhoti-ÈdÊsu suÒÒatÈkÈrena nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ pavatto ariyamaggo suÒÒato vimokkho. So hi suÒÒatÈya dhÈtuyÈ uppannattÈ suÒÒato, kilesehi vimuttattÈ vimokkho. Eteneva nayena animittÈkÈrena nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ pavatto animitto, appaÓihitÈkÈrena nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ pavatto appaÓihitoti veditabbo. ______________________________________________________________ 1. Idha (Ka)

KhuddakanikÈya 148

Eko hi Èditova aniccato sa~khÈre sammasati. YasmÈ pana na aniccato sammasanamatteneva maggavuÔÔhÈnaÑ hoti, dukkhatopi anattatopi sammasitabbameva, tasmÈ dukkhatopi anattatopi sammasati. Tassa evaÑ paÔipannassa aniccato ce sammasanakÈle maggavuÔÔhÈnaÑ hoti, ayaÑ aniccato abhinivisitvÈ aniccato vuÔÔhÈti nÈma. Sace panassa dukkhato anattato sammasanakÈle maggavuÔÔhÈnaÑ hoti, ayaÑ aniccato abhinivisitvÈ dukkhato, anattato vuÔÔhÈti nÈma. Esa nayo dukkhato anattato abhinivisitvÈ vuÔÔhÈnesupi. Ettha ca yopi aniccato abhiniviÔÔho, yopi dukkhato, yopi anattato. VuÔÔhÈnakÈle ce1 aniccato vuÔÔhÈnaÑ hoti, tayopi janÈ adhimokkhabahulÈ honti, saddhindriyaÑ paÔilabhanti, animittavimokkhena vimuccanti, paÔhamamaggakkhaÓe saddhÈnusÈrino honti, sattasu ÔhÈnesu saddhÈvimuttÈ. Sace pana dukkhato vuÔÔhÈnaÑ hoti, tayopi janÈ passaddhibahulÈ honti, samÈdhindriyaÑ paÔilabhanti, appaÓihitavimokkhena vimuccanti, sabbattha kÈyasakkhino honti. Yassa panettha ar|pajjhÈnaÑ pÈdakaÑ hoti, so aggaphale ubhatobhÈgavimutto hoti. Atha nesaÑ anattato vuÔÔhÈnaÑ hoti, tayopi janÈ vedabahulÈ honti, paÒÒindriyaÑ paÔilabhanti, suÒÒatavimokkhena vimuccanti, paÔhamamaggakkhaÓe dhammÈnusÈrino honti, chasu ÔhÈnesu diÔÔhippattÈ, aggaphale paÒÒÈvimuttÈti.

Apica maggo nÈma paÒcahi kÈraÓehi nÈmaÑ labhati sarasena vÈ paccanÊkena vÈ saguÓena vÈ ÈrammaÓena vÈ Ègamanena vÈ. Sace hi sa~khÈrupekkhÈ aniccato sa~khÈre sammasitvÈ vuÔÔhÈti, animittavimokkhena vimuccati. Sace dukkhato sammasitvÈ vuÔÔhÈti, appaÓihitavimokkhena vimuccati. Sace anattato sammasitvÈ vuÔÔhÈti, suÒÒatavimokkhena vimuccati. IdaÑ sarasato nÈmaÑ nÈma. AniccÈnupassanÈya pana sa~khÈrÈnaÑ ghanavinibbhogaÑ katvÈ niccanimittadhuvanimittasassatanimittÈni pahÈya ÈgatattÈ animitto, dukkhÈnupassanÈya sukhasaÒÒaÑ pahÈya paÓidhipatthanaÑ sukkhÈpetvÈ ÈgatattÈ appaÓihito, anattÈnupassanÈya attasattapuggalasaÒÒaÑ pahÈya sa~khÈre suÒÒato diÔÔhattÈ suÒÒatoti idaÑ paccanÊkato nÈmaÑ nÈma. RÈgÈdÊhi pana suÒÒattÈ suÒÒato, r|panimittÈdÊnaÑ, ______________________________________________________________ 1. Ca (SÊ, Visuddhi 2. 301 piÔÔhe ca)


rÈganimittÈdÊnaÑyeva vÈ abhÈvena animitto, rÈgapaÓidhi-ÈdÊnaÑ abhÈvato appaÓihitoti idamassa saguÓato nÈmaÑ nÈma. SoyaÑ suÒÒaÑ animittaÑ appaÓihitaÒca nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ karotÊtipi suÒÒato animitto appaÓihitoti vuccati. Idamassa ÈrammaÓato nÈmaÑ nÈma. ŒgamanaÑ pana duvidhaÑ vipassanÈgamanaÑ maggÈgamanaÒca. Tattha magge vipassanÈgamanaÑ labbhati, phale maggÈgamanaÑ. AnattÈnupassanÈ hi suÒÒatÈ nÈma, suÒÒatavipassanÈya maggo suÒÒato, suÒÒatamaggassa phalaÑ suÒÒataÑ. AniccÈnupassanÈ animittÈ nÈma, animittavipassanÈya1 maggo animitto. IdaÑ pana nÈmaÑ abhidhammapariyÈye na labbhati, suttantapariyÈye pana labbhati. Tattha hi gotrabhuÒÈÓaÑ animittaÑ nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ animittanÈmakaÑ hutvÈ sayaÑ ÈgamanÊyaÔÔhÈne ÔhatvÈ maggassa nÈmaÑ detÊti vadanti. Tena maggo animittoti vutto. MaggÈgamanena phalaÑ animittanti yujjatiyeva. DukkhÈnupassanÈ sa~khÈresu paÓidhiÑ sukkhÈpetvÈ ÈgatattÈ appaÓihitÈ nÈma, appaÓihitavipassanÈya maggo appaÓihito, appaÓihitamaggassa phalaÑ appaÓihitanti evaÑ vipassanÈ attano nÈmaÑ maggassa deti, maggo phalassÈti idaÑ Ègamanato nÈmaÑ nÈma. EvaÑ sa~khÈrupekkhÈ vimokkhavisesaÑ niyametÊti.

EvaÑ BhagavatÈ desite tayo mahÈvatthuke vimokkhe uddisitvÈ taÑniddesavaseneva aparepi vimokkhe niddisitukÈmo apica aÔÔhasaÔÔhi vimokkhÈti-ÈdimÈha. Tattha apicÈti aparapariyÈyadassanaÑ. KathaÑ te aÔÔhasaÔÔhi honti, nanu te paÒcasattatÊti? SaccaÑ yathÈrutavasena paÒcasattati. BhagavatÈ pana desite tayo vimokkhe ÔhapetvÈ aÒÒavimokkhe niddisanato imesaÑ tadavarodhato ca ime tayo na gaÓetabbÈ, ajjhattavimokkhÈdayo tayopi vimokkhÈ catudhÈ vitthÈravacaneyeva antogadhattÈ na gaÓetabbÈ, “paÓihito vimokkho, appaÓihito vimokkho”ti ettha appaÓihito vimokkho paÔhamaÑ uddiÔÔhena ekanÈmikattÈ na gaÓetabbo, evaÑ imesu sattasu apanÊtesu sesÈ aÔÔhasaÔÔhi vimokkhÈ honti. EvaÑ sante suÒÒatavimokkhÈdayo tayo puna kasmÈ uddiÔÔhÈti ce? Uddesena sa~gahetvÈ tesampi niddesakaraÓatthaÑ. AjjhattavuÔÔhÈnÈdayo pana tayo pabhedaÑ vinÈ ______________________________________________________________ 1. AnimittÈnupassanÈya (SÊ)

KhuddakanikÈya 150

m|larÈsivasena uddiÔÔhÈ, paÓihitavimokkhapaÔipakkhavasena puna appaÓihito vimokkho uddiÔÔhoti veditabbo.

AjjhattavuÔÔhÈnÈdÊsu ajjhattato vuÔÔhÈtÊti ajjhattavuÔÔhÈno. AnulomentÊti anulomÈ. AjjhattavuÔÔhÈnÈnaÑ paÔippassaddhi apagamÈ ajjhattavuÔÔhÈnapaÔippassaddhi. R|pÊti ajjhattaÑ kesÈdÊsu uppÈditaÑ r|pajjhÈnaÑ r|paÑ, taÑ r|pamassa atthÊti r|pÊ. R|pÈni passatÊti bahiddhÈ nÊlakasiÓÈdir|pÈni jhÈnacakkhunÈ passati. IminÈ ajjhattabahiddhÈvatthukesu kasiÓesu jhÈnapaÔilÈbho dassito. AjjhattaÑ ar|pasaÒÒÊti ajjhattaÑ na r|pasaÒÒÊ, attano kesÈdÊsu anuppÈditar|pÈvacarajjhÈnoti attho. IminÈ bahiddhÈ parikammaÑ katvÈ bahiddhÈva paÔiladdhajjhÈnatÈ dassitÈ. Subhanteva adhimuttoti “subham”icceva ÈrammaÓe adhimutto. Tattha kiÒcÈpi anto-appanÈyaÑ “subhan”ti Èbhogo natthi, yo pana appaÔik|lÈkÈrena sattÈrammaÓaÑ pharanto viharati, so yasmÈ “subhan”teva adhimutto hoti, tasmÈ evaÑ uddeso katoti. Appitappitasamaye eva vikkhambhanavimuttisabbhÈvato1 samayavimokkho. Soyeva sakiccakaraÓavasena appitasamaye eva niyuttoti sÈmayiko. SÈmÈyikotipi pÈÔho. KopetuÑ bhaÒcituÑ sakkuÓeyyatÈya kuppo. LokaÑ anatikkamanato loke niyuttoti lokiko. Lokiyotipi pÈÔho. LokaÑ uttarati, uttiÓÓoti vÈ lokuttaro. ŒrammaÓakaraÓavasena saha ÈsavehÊti sÈsavo. ŒrammaÓakaraÓavasena sampayogavasena ca natthettha ÈsavÈti anÈsavo. R|pasa~khÈtena saha ÈmisenÈti sÈmiso. Sabbaso r|pÈr|pappahÈnÈ nirÈmisatopi nirÈmisataroti nirÈmisÈ nirÈmisataro. PaÓihitoti taÓhÈvasena paÓihito patthito. ŒrammaÓakaraÓavasena saÒÒojanehi saÑyuttattÈ saÒÒutto. Ekattavimokkhoti kilesehi anajjhÈruÄhattÈ ekasabhÈvo vimokkho. SaÒÒÈvimokkhoti vipassanÈÒÈÓameva viparÊtasaÒÒÈya vimuccanato saÒÒÈvimokkho. Tadeva vipassanÈÒÈÓaÑ sammohato vimuccanavasena ÒÈÓameva vimokkhoti ÒÈÓavimokkho. SÊtisiyÈvimokkhoti vipassanÈÒÈÓameva sÊti ______________________________________________________________ 1. VikkhambhanavimuttisabhÈvato (Ka)


bhaveyyÈti pavatto vimokkho sÊtisiyÈvimokkho. SÊtisikÈvimokkhotipi1 pÈÔho, sÊtibhÈvikÈya vimokkhoti tassa atthaÑ vaÓÓayanti. JhÈnavimokkhoti upacÈrappanÈbhedaÑ lokiyalokuttarabhedaÒca jhÈnameva vimokkho. AnupÈdÈ cittassa vimokkhoti anupÈdiyitvÈ gahaÓaÑ akatvÈ cittassa vimokkho. SesaÑ vuttanayeneva veditabbanti.

VimokkhuddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. VimokkhaniddesavaÓÓanÈ

210. Katamoti-Èdike uddesassa niddese iti paÔisaÒcikkhatÊti evaÑ upaparikkhati. SuÒÒamidanti idaÑ khandhapaÒcakaÑ suÒÒaÑ. Kena suÒÒaÑ? Attena vÈ attaniyena vÈ. Tattha attena vÈti bÈlajanaparikappitassa attano abhÈvÈ tena attanÈ ca suÒÒaÑ. Attaniyena vÈti tassa parikappitassa attano santakena ca suÒÒaÑ. Attano abhÈveneva attaniyÈbhÈvo. AttaniyaÒca nÈma niccaÑ vÈ siyÈ sukhaÑ vÈ, tadubhayampi natthi. Tena niccapaÔikkhepena aniccÈnupassÈnÈ, sukhapaÔikkhepena dukkhÈnupassanÈ ca vuttÈ hoti. SuÒÒamidaÑ attena vÈti anattÈnupassanÈyeva vuttÈ. Soti so evaÑ tÊhi anupassanÈhi vipassamÈno bhikkhu. AbhinivesaÑ na karotÊti anattÈnupassanÈvasena attÈbhinivesaÑ na karoti.

NimittaÑ na karotÊti aniccÈnupassanÈvasena niccanimittaÑ na karoti. PaÓidhiÑ na karotÊti dukkhÈnupassanÈvasena paÓidhiÑ na karoti. Ime tayo vimokkhÈ pariyÈyena vipassanÈkkhaÓe tada~gavasenÈpi labbhanti, nippariyÈyena pana samucchedavasena maggakkhaÓeyeva. CattÈri jhÈnÈni ajjhattaÑ nÊvaraÓÈdÊhi vuÔÔhÈnato ajjhattavuÔÔhÈno vimokkho. Catasso ar|pasamÈpattiyo ÈrammaÓehi vuÔÔhÈnato bahiddhÈ vuÔÔhÈno vimokkho. ŒrammaÓampi hi bÈhirÈyatanÈni viya idha “bahiddhÈ”ti vuttaÑ. Ime dve vikkhambhanavimokkhÈ, dubhato vuÔÔhÈno pana samucchedavimokkho.

NÊvaraÓehi vuÔÔhÈtÊti-ÈdÊhi ajjhattavuÔÔhÈnaÑ sar|pato vuttaÑ. R|pasaÒÒÈyati-ÈdÊhi kasiÓÈdi-ÈrammaÓasamatikkamassa2 pÈkaÔattÈ ______________________________________________________________ 1. SÊtisitÈvimokkhotipi (SÊ) 2. ŒrammaÓe samatikkamassa (Ka)

KhuddakanikÈya 152

taÑ avatvÈ suttantesu vuttar|pasaÒÒÈdisamatikkamo vuttÈ. SakkÈsadiÔÔhivicikicchÈsÊlabbataparÈmÈsÈti samÈsapadaÑ, sakkÈyadiÔÔhiyÈ vicikicchÈya sÊlabbataparÈmÈsÈti vicchedo. Ayameva vÈ pÈÔho. 211. Vitakko cÈti-ÈdÊhi jhÈnÈnaÑ samÈpattÊnaÒca upacÈrabh|miyo vuttÈ. AniccÈnupassanÈti-ÈdÊhi catunnaÑ maggÈnaÑ pubbabhÈgavipassanÈ vuttÈ. PaÔilÈbho vÈti paÒcavidhavasippattiyÈ byÈpito patthaÔo lÈbhoti paÔilÈbho. VasippattiyÈ hi sabbo jhÈnapayogo ca samÈpattipayogo ca paÔippassaddho hoti, tasmÈ paÔilÈbho “paÔippassaddhivimokkho”ti vutto. VipÈko pana jhÈnassa samÈpattiyÈ ca paÔippassaddhi hotÊti ujukameva. Keci pana “upacÈrapayogassa paÔippassaddhattÈ jhÈnassa samÈpattiyÈ ca paÔilÈbho hoti, tasmÈ jhÈnasamÈpattipaÔilÈbho ‘paÔippassaddhivimokkho’ti vuccatÊ”ti vadanti. 212. Ajjhattanti attÈnaÑ adhikicca pavattaÑ. Paccattanti attÈnaÑ paÔicca pavattaÑ. UbhayenÈpi niyakajjhattameva dÊpeti. NÊlanimittanti nÊlameva. NÊlasaÒÒaÑ paÔilabhatÊti tasmiÑ nÊlanimitte nÊlamitisaÒÒaÑ paÔilabhati. SuggahitaÑ karotÊti parikammabh|miyaÑ suÔÔhu uggahitaÑ karoti. S|padhÈritaÑ upadhÈretÊti upacÈrabh|miyaÑ suÔÔhu upadhÈritaÑ katvÈ upadhÈreti. SvÈvatthitaÑ avatthÈpetÊti appanÈbh|miyaÑ suÔÔhu nicchitaÑ nicchinÈti. VavatthÈpetÊtipi pÈÔho. AjjhattaÑ hi nÊlaparikammaÑ karonto kese vÈ pitte vÈ akkhitÈrakÈyaÑ vÈ karoti. BahiddhÈ nÊlanimitteti nÊlapupphanÊlavatthanÊladhÈt|naÑ aÒÒatare nÊlakasiÓe. CittaÑ upasaÑharatÊti cittaÑ upaneti. PÊtÈdÊsupi eseva nayo. ŒsevatÊti tameva saÒÒaÑ Èdito sevati. BhÈvetÊti vaÉÉheti. BahulÊkarotÊti punappunaÑ karoti. R|panti nÊlanimittaÑ r|paÑ. R|pasaÒÒÊti tasmiÑ r|pe saÒÒÈ r|pasaÒÒÈ, sÈ assa atthÊti r|pasaÒÒÊ. AjjhattaÑ pÊtanimittÈdÊsu pÊtaparikammaÑ karonto mede vÈ chaviyÈ vÈ akkhÊnaÑ pÊtaÔÔhÈne vÈ karoti. LohitaparikammaÑ karonto maÑse vÈ lohite vÈ jivhÈya vÈ hatthatalapÈdatalesu vÈ akkhÊnaÑ rattaÔÔhÈne vÈ karoti. OdÈtaparikammaÑ karonto aÔÔhimhi vÈ dante vÈ nakhe vÈ akkhÊnaÑ setaÔÔhÈne vÈ karoti. AjjhattaÑ ar|panti ajjhattaÑ r|panimittaÑ natthÊti attho.


MettÈsahagatenÈti paÔhamadutiyatatiyajjhÈnavasena mettÈya samannÈgatena. CetasÈti cittena. EkaÑ disanti ekaÑ ekissÈ disÈya paÔhamapariggahitaÑ sattaÑ upÈdÈya ekadisÈpariyÈpannasattapharaÓavasena vuttaÑ. PharitvÈti phusitvÈ ÈrammaÓaÑ katvÈ. ViharatÊti brahmavihÈrÈdhiÔÔhitaÑ iriyÈpathavihÈraÑ pavatteti. TathÈ dutiyanti yathÈ puratthimÈdÊsu yaÑkiÒci ekaÑ disaÑ pharitvÈ viharati, tatheva tadanantaraÑ dutiyaÑ tatiyaÑ catutthaÑ vÈti attho. Iti uddhanti eteneva nayena uparimaÑ disanti vuttaÑ hoti. Adho tiriyanti adhodisampi tiriyaÑ disampi evameva. Tattha ca adhoti heÔÔhÈ. Tiriyanti anudisÈ. EvaÑ sabbadisÈsu assamaÓÉalikÈya assamiva mettÈsahagataÑ cittaÑ sÈretipi paccÈsÈretipÊti. EttÈvatÈ ekamekaÑ disaÑ pariggahetvÈ odhiso mettÈpharaÓaÑ dassitaÑ. SabbadhÊti-Èdi pana anodhiso dassanatthaÑ vuttaÑ. Tattha sabbadhÊti sabbattha. SabbattatÈyÈti sabbesu hÊnamajjhimukkaÔÔhamittasapattamajjhattÈdippabhedesu attatÈya, “ayaÑ parasatto”ti vibhÈgaÑ akatvÈ attasamatÈyÈti vuttaÑ hoti. Atha vÈ sabbattatÈyÈti sabbena cittabhÈvena, Êsakampi bahi avikkhipamÈnoti vuttaÑ hoti. SabbÈvantanti sabbasattavantaÑ, sabbasattayuttanti attho. Sabbavantantipi pÈÔho. Lokanti sattalokaÑ.

VipulenÈti evamÈdipariyÈyadassanato panettha puna “mettÈsahagatenÈ”ti vuttaÑ. YasmÈ vÈ ettha odhiso pharaÓe viya puna tathÈsaddo vÈ iti-saddo vÈ na vutto, tasmÈ puna “mettÈsahagatena cetasÈ”ti vuttaÑ, nigamanavasena vÈ etaÑ vuttaÑ. VipulenÈti ettha pharaÓavasena vipulatÈ daÔÔhabbÈ. Bh|mivasena pana taÑ mahaggataÑ. TaÑ hi kilesavikkhambhanasamatthatÈya vipulaphalatÈya dÊghasantÈnatÈya ca mahantabhÈvaÑ gataÑ, mahantehi vÈ uÄÈracchandavÊriyacittapaÒÒehi gataÑ paÔipannanti mahaggataÑ. PaguÓavasena appamÈÓasattÈrammaÓavasena ca appamÈÓaÑ. ByÈpÈdapaccatthikappahÈnena averaÑ. DomanassappahÈnato abyÈpajjaÑ1, niddukkhanti vuttaÑ hoti. AppaÔik|lÈ hontÊti bhikkhuno cittassa appaÔik|lÈ hutvÈ upaÔÔhahanti. Sesesupi vuttanayeneva karuÓÈmuditÈ-upekkhÈvasena yojetabbaÑ. KaruÓÈya vihesÈpaccatthikappahÈnena2 averaÑ, muditÈya aratipaccatthikappahÈnena. ______________________________________________________________ 1. AbyÈpajjhaÑ (SÊ) 2. CittavihesapaccatthikappahÈnena (SÊ)

KhuddakanikÈya 154

UpekkhÈsahagatenÈti catutthajjhÈnavasena upekkhÈya samannÈgatena. RÈgapaccatthikappahÈnena averaÑ, gehasitasomanassappahÈnato abyÈpajjaÑ. Sabbampi hi akusalaÑ kilesapariÄÈhayogato sabyÈpajjamevÈti ayametesaÑ viseso. 213. Sabbasoti sabbÈkÈrena, sabbÈsaÑ vÈ, anavasesÈnanti attho. R|pasaÒÒÈnanti saÒÒÈsÊsena vuttar|pÈvacarajjhÈnÈnaÒceva tadÈrammaÓÈnaÒca. R|pÈvacarajjhÈnampi hi r|panti vuccati “r|pÊ r|pÈni passatÊ”ti-ÈdÊsu1, tassa ÈrammaÓampi bahiddhÈ r|pÈni passati “suvaÓÓadubbaÓÓÈnÊ”ti-ÈdÊsu2. TasmÈ idha r|pe saÒÒÈ r|pasaÒÒÈti evaÑ saÒÒÈsÊsena vuttar|pÈvacarajjhÈnassetaÑ adhivacanaÑ. R|paÑ saÒÒÈ assÈti r|pasaÒÒaÑ, r|pamassa nÈmanti vuttaÑ hoti. EvaÑ pathavÊkasiÓÈdibhedassa tadÈrammaÓassa cetaÑ adhivacananti veditabbaÑ. SamatikkamÈti virÈgÈ nirodhÈ ca. KiÑ vuttaÑ hoti? EtÈsaÑ kusalavipÈkakiriyÈvasena paÒcadasannaÑ jhÈnasa~khÈtÈnaÑ r|pasaÒÒÈnaÑ, etesaÒca pathavÊkasiÓÈdivasena navannaÑ ÈrammaÓasa~khÈtÈnaÑ r|pasaÒÒÈnaÑ sabbÈkÈrena, anavasesÈnaÑ vÈ virÈgÈ ca nirodhÈ ca virÈgahetu ceva nirodhahetu ca ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ upasampajja viharati. Na hi sakkÈ sabbaso anatikkantar|pasaÒÒena etaÑ upasampajja viharitunti. YasmÈ pana ÈrammaÓasamatikkamena pattabbÈ etÈ samÈpattiyo, na ekasmiÑyeva ÈrammaÓe paÔhamajjhÈnÈdÊni viya. ŒrammaÓe aviratthassa ca saÒÒÈsamatikkamo na hoti, tasmÈ ayaÑ ÈrammaÓasamatikkamavasenÈpi atthavaÓÓanÈ katÈti veditabbÈ.

PaÔighasaÒÒÈnaÑ attha~gamÈti cakkhÈdÊnaÑ vatth|naÑ r|pÈdÊnaÑ ÈrammaÓÈnaÒca paÔighÈtena uppannÈ saÒÒÈ paÔighasaÒÒÈ, r|pasaÒÒÈdÊnaÑ etaÑ adhivacanaÑ. TÈsaÑ kusalavipÈkÈnaÑ paÒcannaÑ, akusalavipÈkÈnaÑ paÒcannanti sabbaso dasannampi paÔighasaÒÒÈnaÑ attha~gamÈ pahÈnÈ asamuppÈdÈ, appavattiÑ katvÈti vuttaÑ hoti. KÈmaÒcetÈ paÔhamajjhÈnÈdÊni samÈpannassapi na santi, na hi tasmiÑ samaye paÒcadvÈravasena cittaÑ pavattati, evaÑ santepi aÒÒattha pahÊnÈnaÑ sukhadukkhÈnaÑ catutthajjhÈne viya sakkÈyadiÔÔhÈdÊnaÑ tatiyamagge viya ca imasmiÑ jhÈne ussÈhajananatthaÑ imassa jhÈnassa pasaÑsÈvasena etÈsaÑ ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 231; Abhi 1. 65 piÔÔhesu. 2. Abhi 1. 59 piÔÔhe.


ettha vacanaÑ veditabbaÑ. Atha vÈ kiÒcÈpi tÈ r|pÈvacaraÑ samÈpannassa na santi, atha kho na pahÊnattÈ na santi. Na hi r|pavirÈgÈya r|pÈvacarabhÈvanÈ saÑvattati, r|pÈyattÈyeva ca etÈsaÑ pavatti. AyaÑ pana bhÈvanÈ r|pavirÈgÈya saÑvattati, tasmÈ tÈ ettha pahÊnÈti vattuÑ vaÔÔati. Na kevalaÒca vattuÑ, ekaÑseneva evaÑ dhÈretumpi vaÔÔati. TÈsaÑ hi ito pubbe appahÊnattÈyeva “paÔhamajjhÈnaÑ samÈpannassa saddo kaÓÔako”ti1 vutto BhagavatÈ. Idha ca pahÊnattÈyeva ar|pasamÈpattÊnaÑ ÈneÒjatÈ santavimokkhatÈ ca vuttÈ.

NÈnattasaÒÒÈnaÑ amanasikÈrÈti nÈnatte vÈ gocare pavattÈnaÑ saÒÒÈnaÑ, nÈnattÈnaÑ vÈ saÒÒÈnaÑ. YasmÈ hetÈ r|pasaddÈdibhede nÈnatte nÈnÈsabhÈve gocare pavattanti, yasmÈ cetÈ aÔÔha kÈmÈvacarakusalasaÒÒÈ, dvÈdasa akusalasaÒÒÈ, ekÈdasa kÈmÈvacarakusalavipÈkasaÒÒÈ, dve akusalavipÈkasaÒÒÈ, ekÈdasa kÈmÈvacarakiriyÈsaÒÒÈti evaÑ catucattÈlÊsampi saÒÒÈ nÈnattÈ nÈnÈsabhÈvÈ aÒÒamaÒÒavisadisÈ, tasmÈ “nÈnattasaÒÒÈ”ti vuttÈ. TÈsaÑ sabbaso nÈnattasaÒÒÈnaÑ amanasikÈrÈ anÈvajjanÈ citte ca anuppÈdanÈ2. YasmÈ tÈ nÈvajjati citte ca na uppÈdeti na manasikaroti na paccavekkhati, tasmÈti vuttaÑ hoti. YasmÈ cettha purimÈ r|pasaÒÒÈ paÔighasaÒÒÈ ca iminÈ jhÈnena nibbatte bhavepi na vijjanti, pageva tasmiÑ bhave imaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharaÓakÈle, tasmÈ tÈsaÑ samatikkamÈ attha~gamÈti dvedhÈpi abhÈvoyeva vutto. NÈnattasaÒÒÈsu pana yasmÈ aÔÔha kÈmÈvacarakusalasaÒÒÈ, nava kiriyÈsaÒÒÈ, dasÈkusalasaÒÒÈti imÈ sattavÊsati saÒÒÈ iminÈ jhÈnena nibbatte bhave vijjanti, tasmÈ tÈsaÑ amanasikÈrÈti vuttanti veditabbaÑ. TatthÈpi hi imaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharanto tÈsaÑ amanasikÈroyeva upasampajja viharati. TÈ pana manasikaronto asamÈpanno hotÊti. Sa~khepato cettha “r|pasaÒÒÈnaÑ samatikkamÈ”ti-iminÈ sabbar|pÈvacaradhammÈnaÑ pahÈnaÑ vuttaÑ. “PaÔighasaÒÒÈnaÑ attha~gamÈ nÈnattasaÒÒÈnaÑ amanasikÈrÈ”ti-iminÈ sabbesaÑ kÈmÈvacaracittacetasikÈnaÑ pahÈnaÒca amanasikÈro ca vuttoti veditabbo. ______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 363 piÔÔhe. 2. AnuppÈdanÈya (SÊ)

KhuddakanikÈya 156

Ananto ÈkÈsoti ettha paÒÒattimattattÈ nÈssa uppÈdanto vÈ vayanto vÈ paÒÒÈyatÊti ananto, anantapharaÓavasenÈpi ananto. Na hi so yogÊ ekadesavasena pharati, sakalavaseneva pharati. ŒkÈsoti kasiÓugghÈÔimÈkÈso. ŒkÈsÈnaÒcÈyatanÈdÊni vuttattÈni. Upasampajja viharatÊti taÑ patvÈ nipphÈdetvÈ tadanur|pena iriyÈpathena viharati. Tadeva samÈpajjitabbato samÈpatti.

ŒkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ samatikkammÈti pubbe vuttanayena jhÈnampi ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ ÈrammaÓampi. ŒrammaÓampi hi pubbe vuttanayeneva ÈkÈsÈnaÒcaÑ ca taÑ paÔhamassa ÈruppajjhÈnassa ÈrammaÓattÈ devÈnaÑ devÈyatanaÑ viya adhiÔÔhÈnaÔÔhena ÈyatanaÒcÈti ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ, tathÈ ÈkÈsÈnaÒcaÑ ca taÑ tassa jhÈnassa saÒjÈtihetuttÈ “KambojÈ assÈnaÑ Èyatanan”ti-ÈdÊni viya saÒjÈtidesaÔÔhena ÈyatanaÒcÈtipi ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ. EvametaÑ jhÈnaÒca ÈrammaÓaÒcÈti ubhayampi appavattikaraÓena ca amanasikaraÓena ca samatikkamitvÈva yasmÈ idaÑ viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ upasampajja vihÈtabbaÑ, tasmÈ ubhayampetamekajjhaÑ katvÈ “ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ samatikkammÈ”ti idaÑ vuttanti veditabbaÑ. AnantaÑ viÒÒÈÓanti taÑyeva “ananto ÈkÈso”ti pharitvÈ pavattaÑ viÒÒÈÓaÑ “anantaÑ viÒÒÈÓan”ti manasikarontoti vuttaÑ hoti. ManasikÈravasena vÈ anantaÑ. So hi taÑ ÈkÈsÈrammaÓaÑ viÒÒÈÓaÑ anavasesato manasikaronto anantaÑ manasi karoti.

ViÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ samatikkammÈti etthÈpi ca pubbe vuttanayeneva jhÈnampi viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ ÈrammaÓampi. ŒrammaÓampi hi pubbe vuttanayeneva viÒÒÈÓaÒcaÑ ca taÑ dutiyassa ÈruppajjhÈnassa ÈrammaÓattÈ adhiÔÔhÈnaÔÔhena ÈyatanaÒcÈti viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ, tathÈ viÒÒÈÓaÒcaÑ ca taÑ tasseva jhÈnassa saÒjÈtihetuttÈ saÒjÈtidesaÔÔhena ÈyatanaÒcÈtipi viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ. EvametaÑ jhÈnaÒca ÈrammaÓaÒcÈti ubhayampi appavattikaraÓena ca amanasikaraÓena ca samatikkamitvÈva yasmÈ idaÑ ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ upasampajja vihÈtabbaÑ, tasmÈ ubhayampetamekajjhaÑ katvÈ “viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ samatikkammÈ”ti idaÑ vuttanti veditabbaÑ. Natthi kiÒcÊti natthi natthi, suÒÒaÑ suÒÒaÑ, vivittaÑ vivittanti evaÑ manasikarontoti vuttaÑ hoti.


ŒkiÒcaÒÒÈyatanaÑ samatikkammÈti etthÈpi pubbe vuttanayeneva jhÈnampi ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ ÈrammaÓampi. ŒrammaÓampi hi pubbe vuttanayeneva ÈkiÒcaÒÒaÒca taÑ tatiyassa ÈruppajjhÈnassa ÈrammaÓattÈ adhiÔÔhÈnaÔÔhena ÈyatanaÒcÈti ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ, tathÈ ÈkiÒcaÒÒaÒca taÑ tasseva jhÈnassa saÒjÈtihetuttÈ saÒjÈtidesaÔÔhena ÈyatanaÒcÈtipi ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ. EvametaÑ jhÈnaÒca ÈrammaÓaÒcÈti ubhayampi appavattikaraÓena ca amanasikaraÓena ca samatikkamitvÈva yasmÈ idaÑ nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ upasampajja vihÈtabbaÑ, tasmÈ ubhayampetamekajjhaÑ katvÈ “ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ samatikkammÈ”ti idaÑ vuttanti veditabbaÑ. SaÒÒÈvedayitanirodhakathÈ heÔÔhÈ kathitÈva.

“R|pÊ r|pÈni passatÊ”ti-ÈdikÈ satta vimokkhÈ paccanÊkadhammehi suÔÔhu vimuccanaÔÔhena ÈrammaÓe abhirativasena suÔÔhu muccanaÔÔhena ca vimokkhÈ, nirodhasamÈpatti pana cittacetasikehi vimuttaÔÔhena vimokkho. SamÈpattisamÈpannasamaye vimutto hoti, vuÔÔhitasamaye avimutto hotÊti samayavimokkho. Samucchedavimuttivasena accantavimuttattÈ ariyamaggÈ, paÔippassaddhivimuttivasena accantavimuttattÈ sÈmaÒÒaphalÈni, nissaraÓavimuttivasena accantavimuttattÈ nibbÈnaÑ asamayavimokkho. TathÈ sÈmayikÈsÈmayikavimokkhÈ.

PamÈdaÑ Ègamma parihÈyatÊti kuppo. TathÈ na parihÈyatÊti akuppo. LokÈya saÑvattatÊti lokiyo. AriyamaggÈ lokaÑ uttarantÊti lokuttarÈ, sÈmaÒÒaphalÈni nibbÈnaÒca lokato uttiÓÓÈti lokuttarÈ. ŒdittaÑ ayoguÄaÑ makkhikÈ viya tejussadaÑ lokuttaraÑ dhammaÑ ÈsavÈ nÈlambantÊti anÈsavo. R|pappaÔisaÒÒuttoti r|pajjhÈnÈni. Ar|pappaÔisaÒÒuttoti ar|pasamÈpattiyo. TaÓhÈya Èlambito paÓihito. AnÈlambito appaÓihito. MaggaphalÈni ekÈrammaÓattÈ ekaniÔÔhattÈ ca ekattavimokkho, nibbÈnaÑ adutiyattÈ ekattavimokkho, ÈrammaÓanÈnattÈ vipÈkanÈnattÈ ca nÈnattavimokkho. 214. SiyÈti bhaveyya, dasa hontÊti ca eko hotÊti ca bhaveyyÈti attho. “SiyÈ”ti ca etaÑ vidhivacanaÑ, na pucchÈvacanaÑ. VatthuvasenÈti niccasaÒÒÈdidasavatthuvasena dasa honti. PariyÈyenÈti

KhuddakanikÈya 158

vimuccanapariyÈyena eko hoti. SiyÈti kathaÒca siyÈti yaÑ vÈ siyÈti vihitaÑ, taÑ kathaÑ siyÈti pucchati. AniccÈnupassanaÒÈÓanti samÈsapadaÑ. AniccÈnupassanÈÒÈÓanti vÈ pÈÔho. TathÈ sesesupi. Niccato saÒÒÈyÈti niccato pavattÈya saÒÒÈya, “niccan”ti pavattÈya saÒÒÈyÈti attho. Esa nayo sukhato attato nimittato saÒÒÈyÈti etthÈpi. Nimittatoti ca niccanimittato. NandiyÈ saÒÒÈyÈti nandivasena pavattÈya saÒÒÈya, nandisampayuttÈya saÒÒÈyÈti attho. Esa nayo rÈgato samudayato ÈdÈnato paÓidhito abhinivesato saÒÒÈyÈti etthÈpi. YasmÈ pana khayavayavipariÓÈmÈnupassanÈ tisso aniccÈnupassanÈdÊnaÑ balavabhÈvÈya balavapaccayabh|tÈ bha~gÈnupassanÈvisesÈ. Bha~gadassanena hi aniccÈnupassanÈ balavatÊ hoti. AniccÈnupassanÈya ca balavatiyÈ jÈtÈya “yadaniccaÑ taÑ dukkhaÑ, yaÑ dukkhaÑ tadanattÈ”ti1 dukkhÈnattÈnupassanÈpi balavatiyo honti. TasmÈ aniccÈnupassanÈdÊsu vuttÈsu tÈpi tisso vuttÈva honti. YasmÈ ca suÒÒatÈnupassanÈ2 “abhinivesato saÒÒÈya muccatÊ”tivacaneneva sÈrÈdÈnÈbhinivesasammohÈbhinivesa-ÈlayÈbhinivesasaÒÒogÈbhinivesato saÒÒÈya muccatÊti vuttameva hoti, abhinivesÈbhÈveneva appaÔisa~khÈto saÒÒÈya muccatÊti vuttameva hoti, tasmÈ adhipaÒÒÈdhammavipassanÈdayo paÒcapi anupassanÈ na vuttÈti veditabbÈ. EvaÑ aÔÔhÈrasasu mahÈvipassanÈsu etÈ aÔÔha anupassanÈ avatvÈ daseva anupassanÈ vuttÈti veditabbÈ. 215. AniccÈnupassanÈ yathÈbh|taÑ ÒÈÓanti aniccÈnupassanÈyeva yathÈbh|taÒÈÓaÑ. Ubhayampi paccattavacanaÑ. YathÈbh|taÒÈÓanti ÒÈÓattho vutto. EvaÑ sesesupi. SammohÈ aÒÒÈÓÈti sammohabh|tÈ aÒÒÈÓÈ. MuccatÊti vimokkhattho vutto. 216. AniccÈnupassanÈ anuttaraÑ sÊtibhÈvaÒÈÓanti ettha sÈsaneyeva sabbhÈvato uttamaÔÔhena anuttaraÑ, anuttarassa paccayattÈ vÈ anuttaraÑ, sÊtibhÈvo eva ÒÈÓaÑ sÊtibhÈvaÒÈÓaÑ. TaÑ aniccÈnupassanÈsa~khÈtaÑ anuttaraÑ sÊtibhÈvaÒÈÓaÑ. “Chahi bhikkhave dhammehi samannÈgato bhikkhu ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 19 piÔÔhe. 2. SuÒÒatÈnupassanÈya (Ka)


bhabbo anuttaraÑ sÊtibhÈvaÑ sacchikÈtun”ti1 ettha nibbÈnaÑ anuttaro sÊtibhÈvo nÈma. Idha pana vipassanÈ anuttaro sÊtibhÈvo. Niccato santÈpapariÄÈhadarathÈ muccatÊti etthÈpi “niccan”ti pavattakilesÈ eva idha cÈmutra ca santÈpanaÔÔhena santÈpo, paridahanaÔÔhena pariÄÈho, uÓhaÔÔhena darathoti vuccanti. 217. NekkhammaÑ jhÈyatÊti jhÈnanti-Èdayo heÔÔhÈ vuttatthÈ. NekkhammÈdÊni cettha aÔÔha samÈpattiyo ca nibbedhabhÈgiyÈneva. 218. AnupÈdÈ cittassa vimokkhoti idha vipassanÈyeva. “EtadatthÈ kathÈ, etadatthÈ mantanÈ, yadidaÑ anupÈdÈ cittassa vimokkho”ti2 ettha pana nibbÈnaÑ anupÈdÈ cittassa vimokkho. KatihupÈdÈnehÊti katihi upÈdÈnehi. KatamÈ ekupÈdÈnÈti katamato ekupÈdÈnato. IdaÑ ekupÈdÈnÈti ito ekato upÈdÈnato. Idanti pubbaÒÈÓÈpekkhaÑ vÈ. UpÈdÈnato muccanesu yasmÈ Èdito sa~khÈrÈnaÑ udayabbayaÑ passitvÈ passitvÈ aniccÈnupassanÈya vipassati, pacchÈ sa~khÈrÈnaÑ bha~gameva passitvÈ animittÈnupassanÈya vipassati. AniccÈnupassanÈvisesoyeva hi animittÈnupassanÈ. Sa~khÈrÈnaÑ udayabbayadassanena ca bha~gadassanena ca attÈbhÈvo pÈkaÔo hoti. Tena diÔÔhupÈdÈnassa ca attavÈdupÈdÈnassa ca pahÈnaÑ hoti. DiÔÔhippahÈneneva ca “sÊlabbatena attÈ sujjhatÊ”ti dassanassa abhÈvato sÊlabbatupÈdÈnassa pahÈnaÑ hoti. YasmÈ ca anattÈnupassanÈya ujukameva attÈbhÈvaÑ passati, anattÈnupassanÈvisesoyeva ca suÒÒatÈnupassanÈ, tasmÈ imÈni cattÈri ÒÈÓÈni diÔÔhupÈdÈnÈdÊhi tÊhi upÈdÈnehi muccanti. DukkhÈnupassanÈdÊnaÑyeva pana catassannaÑ taÓhÈya ujuvipaccanÊkattÈ aniccÈnupassanÈdÊnaÑ catassannaÑ3 kÈmupÈdÈnato muccanaÑ na vuttaÑ. YasmÈ Èdito dukkhÈnupassanÈya “sa~khÈrÈ dukkhÈ”ti passato pacchÈ appaÓihitÈnupassanÈya ca “sa~khÈrÈ dukkhÈ”ti passato sa~khÈrÈnaÑ patthanÈ pahÊyati. DukkhÈnupassanÈvisesoyeva hi appaÓihitÈnupassanÈ. YasmÈ ca sa~khÈresu nibbidÈnupassanÈya nibbindantassa ______________________________________________________________ 1. AÑ 2. 379 piÔÔhe. 2. Vi 5. 289; AÑ 1. 199 piÔÔhesu. 3. TissannaÑ (SÊ)

KhuddakanikÈya 160

virÈgÈnupassanÈya virajjantassa sa~khÈrÈnaÑ patthanÈ pahÊyati, tasmÈ imÈni cattÈri ÒÈÓÈni kÈmupÈdÈnato muccanti. YasmÈ nirodhÈnupassanÈya kilese nirodheti, paÔinissaggÈnupassanÈya kilese pariccajati, tasmÈ imÈni dve ÒÈÓÈni cat|hi upÈdÈnehi muccantÊti evaÑ sabhÈvanÈnattena ca ÈkÈranÈnattena ca aÔÔhasaÔÔhi vimokkhÈ niddiÔÔhÈ. 219. IdÈni Èdito uddiÔÔhÈnaÑ tiÓÓaÑ vimokkhÈnaÑ mukhÈni dassetvÈ vimokkhamukhapubba~gamaÑ indriyavisesaÑ puggalavisesaÒca dassetukÈmo tÊÓi kho panimÈnÊti-ÈdimÈha. Tattha vimokkhamukhÈnÊti tiÓÓaÑ vimokkhÈnaÑ mukhÈni. LokaniyyÈnÈya saÑvattantÊti tedhÈtukalokato niyyÈnÈya niggamanÈya saÑvattanti. Sabbasa~khÈre paricchedaparivaÔumato samanupassanatÈyÈti sabbesaÑ sa~khÈrÈnaÑ udayabbayavasena paricchedato ceva parivaÔumato ca samanupassanatÈya. LokaniyyÈnaÑ hotÊti pÈÔhaseso. AniccÈnupassanÈ hi udayato pubbe sa~khÈrÈ natthÊti paricchinditvÈ tesaÑ gatiÑ samannesamÈnÈ vayato paraÑ na gacchanti, ettheva antaradhÈyantÊti parivaÔumato pariyantato samanupassati. Sabbasa~khÈrÈ hi udayena pubbantaparicchinnÈ, vayena aparantaparicchinnÈ. AnimittÈya ca dhÈtuyÈ cittasampakkhandanatÈyÈti vipassanÈkkhaÓepi nibbÈnaninnatÈya animittÈkÈrena upaÔÔhÈnato animittasa~khÈtÈya nibbÈnadhÈtuyÈ cittapavisanatÈya ca lokaniyyÈnaÑ hoti. ManosamuttejanatÈyÈti cittasaÑvejanatÈya. DukkhÈnupassanÈya hi sa~khÈresu cittaÑ saÑvijjati. AppaÓihitÈya ca dhÈtuyÈti vipassanÈkkhaÓepi nibbÈnaninnatÈya appaÓi hitÈkÈrena upaÔÔhÈnato appaÓihitasa~khÈtÈya nibbÈnadhÈtuyÈ. Sabbadhammeti nibbÈnassa avipassanupagattepi anattasabhÈvasabbhÈvato “sabbasa~khÈre”ti avatvÈ “sabbadhamme”ti vuttaÑ. Parato samanupassanatÈyÈti paccayÈyattattÈ avasatÈya avidheyyatÈya ca “nÈhaÑ na maman”ti evaÑ anattato samanupassanatÈya. SuÒÒatÈya ca dhÈtuyÈti vipassanÈkkhaÓepi nibbÈnaninnatÈya suÒÒatÈkÈrena upaÔÔhÈnato suÒÒatÈsa~khÈtÈya nibbÈnadhÈtuyÈ. Iti imÈni tÊÓi vacanÈni aniccadukkhÈnattÈnupassanÈnaÑ vasena vuttÈni. Teneva tadanantaraÑ aniccato manasikarototi-Èdi vuttaÑ. Tattha khayatoti khÊyanato. Bhayatoti sabhayato. SuÒÒatoti attarahitato.


Adhimokkhabahulanti aniccÈnupassanÈya “khaÓabha~gavasena sa~khÈrÈ bhijjantÊ”ti saddhÈya paÔipannassa paccakkhato khaÓabha~gadassanena “saccaÑ vatÈha BhagavÈ”ti Bhagavati saddhÈya saddhÈbahulaÑ cittaÑ hoti. Atha vÈ paccuppannÈnaÑ padesasa~khÈrÈnaÑ aniccataÑ passitvÈ “evaÑ aniccÈ atÊtÈnÈgatapaccuppannÈ sabbe sa~khÈrÈ”ti adhimuccanato adhimokkhabahulaÑ cittaÑ hoti. Passaddhibahulanti dukkhÈnupassanÈya cittakkhobhakarÈya paÓidhiyÈ pajahanato cittadarathÈbhÈvena passaddhibahulaÑ cittaÑ hoti. Atha vÈ dukkhÈnupassanÈya saÑvegajananato saÑviggassa ca yoniso padahanato vikkhepÈbhÈvena passaddhibahulaÑ cittaÑ hoti. Vedabahulanti anattÈnupassanÈya bÈhirakehi adiÔÔhaÑ gambhÊraÑ anattalakkhaÓaÑ passato ÒÈÓabahulaÑ cittaÑ hoti. Atha vÈ “sadevakena lokena adiÔÔhaÑ anattalakkhaÓaÑ diÔÔhan”ti tuÔÔhassa tuÔÔhibahulaÑ cittaÑ hoti.

Adhimokkhabahulo saddhindriyaÑ paÔilabhatÊti pubbabhÈge adhimokkho bahulaÑ pavattamÈno bhÈvanÈpÈrip|riyÈ saddhindriyaÑ nÈma hoti, taÑ so paÔilabhati nÈma. Passaddhibahulo samÈdhindriyaÑ paÔilabhatÊti pubbabhÈge passaddhibahulassa “passaddhakÈyo sukhaÑ vedeti, sukhino cittaÑ samÈdhiyatÊ”ti1 vacanato bhÈvanÈpÈrip|riyÈ passaddhipaccayÈ samÈdhindriyaÑ hoti, taÑ so paÔilabhati nÈma. Vedabahulo paÒÒindriyaÑ paÔilabhatÊti pubbabhÈge vedo bahulaÑ pavattamÈno bhÈvanÈpÈrip|riyÈ paÒÒindriyaÑ nÈma hoti, taÑ so paÔilabhati nÈma.

ŒdhipateyyaÑ hotÊti chandÈdike adhipatibh|tepi sakiccanipphÈdanavasena adhipati hoti padhÈno hoti. BhÈvanÈyÈti bhummavacanaÑ, upar|pari bhÈvanatthÈya vÈ. TadanvayÈ hontÊti taÑ anugÈminÊ taÑ anuvattinÊ honti. SahajÈtapaccayÈ hontÊti uppajjamÈnÈ ca saha-uppÈdanabhÈvena upakÈrakÈ honti pakÈsassa padÊpo viya. AÒÒamaÒÒapaccayÈ hontÊti aÒÒamaÒÒaÑ uppÈdanupatthambhanabhÈvena upakÈrakÈ honti aÒÒamaÒÒ|patthambhakaÑ tidaÓÉaÑ viya. NissayapaccayÈ hontÊti adhiÔÔhÈnÈkÈrena nissÈyÈtÈrena ca upakÈrakÈ honti tarucittakammÈnaÑ pathavÊpaÔÈdi viya. SampayuttapaccayÈ hontÊti ekavatthuka-ekÈrammaÓa-ekuppÈda-ekanirodhasa~khÈtena sampayuttabhÈvena upakÈrakÈ honti. ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 83; AÑ 2. 18 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 162

220. PaÔivedhakÈleti maggakkhaÓe saccapaÔivedhakÈle. PaÒÒindriyaÑ ÈdhipateyyaÑ hotÊti maggakkhaÓe nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ saccadassanakiccakaraÓavasena ca kilesappahÈnakiccakaraÓavasena ca paÒÒindriyameva jeÔÔhakaÑ hoti. PaÔivedhÈyÈti saccapaÔivijjhanatthÈya. EkarasÈti vimuttirasena. DassanaÔÔhenÈti saccadassanaÔÔhena. EvaÑ paÔivijjhantopi bhÈveti, bhÈventopi paÔivijjhatÊti maggakkhaÓe sakiÑyeva bhÈvanÈya ca paÔivedhassa ca sabbhÈvadassanatthaÑ vuttaÑ. AnattÈnupassanÈya vipassanÈkkhaÓepi paÒÒindriyasseva ÈdhipateyyattÈ “paÔivedhakÈlepÊ”ti apisaddo payutto. 221. Aniccato manasikaroto katamindriyaÑ adhimattaÑ hotÊti-Èdi indriyavisesena puggalavisesaÑ dassetuÑ vuttaÑ. Tattha adhimattanti adhikaÑ. Tattha saddhindriyasamÈdhindriyapaÒÒindriyÈnaÑ adhimattatÈ sa~khÈrupekkhÈya veditabbÈ. SaddhÈvimuttoti ettha avisesetvÈ vuttepi upari visesetvÈ vuttattÈ sotÈpattimaggaÑ ÔhapetvÈ sesesu sattasu ÔhÈnesu saddhÈvimuttoti vuttaÑ hoti. SaddhÈvimutto saddhindriyassa adhimattattÈ hoti, na saddhindriyassa adhimattattÈ sabbattha saddhÈvimuttotipi vuttaÑ hoti. SotÈpattimaggakkhaÓe saddhindriyassa adhimattattÈyeva sesesu samÈdhindriyapaÒÒindriyÈdhimattattepi sati saddhÈvimuttoyeva nÈma hotÊti vadanti. KÈyasakkhÊ hotÊti aÔÔhasupi ÔhÈnesu kÈyasakkhÊ nÈma hoti. DiÔÔhippatto hotÊti saddhÈvimutte vuttanayeneva veditabbaÑ.

Saddahanto vimuttoti saddhÈvimuttoti saddhindriyassa adhimattattÈ sotÈpattimaggakkhaÓe saddahanto cat|supi phalakkhaÓesu vimuttoti saddhÈvimuttoti vuttaÑ hoti. UparimaggattayakkhaÓe saddhÈvimuttattaÑ idÈni vakkhati. SotÈpattimaggakkhaÓe pana saddhÈnusÈrittaÑ pacchÈ vakkhati. PhuÔÔhattÈ sacchikatoti kÈyasakkhÊti sukkhavipassakatte sati upacÈrajjhÈnaphassassa r|pÈr|pajjhÈnalÈbhitte sati r|pÈr|pajjhÈnaphassassa phuÔÔhattÈ nibbÈnaÑ sacchikatoti kÈyasakkhÊ, nÈmakÈyena vuttappakÈre jhÈnaphasse ca nibbÈne ca sakkhÊti vuttaÑ hoti. DiÔÔhattÈ pattoti diÔÔhippattoti sotÈpattimaggakkhaÓe sampayuttena paÒÒindriyena paÔhamaÑ nibbÈnassa diÔÔhattÈ pacchÈsotÈpattiphalÈdivasena nibbÈnaÑ pattoti diÔÔhippatto, paÒÒindriyasa~khÈtÈya


diÔÔhiyÈ nibbÈnaÑ pattoti vuttaÑ hoti. SotÈpattimaggakkhaÓe pana dhammÈnusÈrittaÑ pacchÈ vakkhati. Saddahanto vimuccatÊti saddhÈvimuttoti saddhindriyassa adhimattattÈ sakadÈgÈmi-anÈgÈmi-arahattamaggakkhaÓesu saddahanto vimuccatÊti saddhÈvimutto. Ettha vimuccamÈnopi ÈsaÑsÈya bh|tavacanavasena “vimutto”ti vutto. JhÈnaphassanti tividhaÑ jhÈnaphassaÑ. “JhÈnaphassan”ti-ÈdÊni “dukkhÈ sa~khÈrÈ”ti-ÈdÊni ca paÔhamaÑ vuttaÑ dvayameva visesetvÈ vuttÈni. ©ÈtaÑ hotÊti-ÈdÊni heÔÔhÈ vuttatthÈni. Ettha ca jhÈnalÈbhÊ puggalo samÈdhindriyassa anuk|lÈya dukkhÈnupassanÈya eva vuÔÔhahitvÈ maggaphalÈni pÈpuÓÈtÊti ÈcariyÈnaÑ adhippÈyo.

SiyÈti siyuÑ, bhaveyyunti attho. “SiyÈ”ti etaÑ vidhivacanameva. Tayo puggalÈti vipassanÈniyamena indriyaniyamena ca vuttÈ tayo puggalÈ. VatthuvasenÈti tÊsu anupassanÈsu ekeka-indriyavatthuvasena. PariyÈyenÈti teneva pariyÈyena. IminÈ vÈrena kiÑ dassitaÑ hoti? HeÔÔhÈ ekekissÈ anupassanÈya ekekassa indriyassa ÈdhipaccaÑ yebhuyyavasena vuttanti ca, kadÈci tÊsupi anupassanÈsu ekekasseva indriyassa ÈdhipaccaÑ hotÊti ca dassitaÑ hoti. Atha vÈ pubbabhÈgavipassanÈkkhaÓe tissannampi anupassanÈnaÑ sabbhÈvato tÈsu pubbabhÈgavipassanÈsu tesaÑ tesaÑ indriyÈnaÑ ÈdhipaccaÑ apekkhitvÈ maggaphalakkhaÓesu saddhÈvimuttÈdÊni nÈmÈni hontÊti. EvaÑ hi vuccamÈne heÔÔhÈ vuÔÔhÈnagÈminivipassanÈya upari ca kato indriyÈdhipaccapuggalaniyamo sukatoyeva niccaloyeva ca hoti. AnantaravÈre siyÈti aÒÒoyevÈti evaÑ1 siyÈti attho. Ettha pubbe vuttoyeva niyamo.

IdÈni maggaphalavasena puggalavisesaÑ vibhajitvÈ dassetuÑ aniccato manasikaroto -pa- sotÈpattimaggaÑ paÔilabhatÊti-ÈdimÈha. Tattha saddhaÑ anussarati anugacchati, saddhÈya vÈ nibbÈnaÑ anussarati anugacchatÊti saddhÈnusÈri. Sacchikatanti paccakkhakataÑ. Arahattanti arahattaphalaÑ. PaÒÒÈsa~khÈtaÑ dhammaÑ anussarati, tena vÈ dhammena nibbÈnaÑ anussaratÊti dhammÈnusÈrÊ. ______________________________________________________________ 1. EtaÑ (Ka)

KhuddakanikÈya 164

222. Puna aparehi pariyÈyehi indriyattayavisesena puggalavisesaÑ vaÓÓetukÈmo ye hi kecÊti-ÈdimÈha. Tattha bhÈvitÈ vÈti atÊte bhÈvayiÑsu vÈ. BhÈventi vÈti paccuppanne. BhÈvissanti vÈti anÈgate. AdhigatÈ vÈti-Èdi ekekantikaÑ purimassa purimassa atthavivaraÓatthaÑ vuttaÑ. PhassitÈ vÈti ÒÈÓaphusanÈya phusiÑsu vÈ. VasippattÈti issarabhÈvaÑ pattÈ. PÈramippattÈti vosÈnaÑ pattÈ. VesÈrajjappattÈti visÈradabhÈvaÑ pattÈ. Sabbattha saddhÈvimuttÈdayo heÔÔhÈ vuttakkhaÓesuyeva, satipaÔÔhÈnÈdayo maggakkhaÓeyeva. AÔÔha vimokkheti “r|pÊ r|pÈni passatÊ”ti-Èdike1 paÔisambhidÈmaggappattiyÈ eva pattÈ.

Tisso sikkhÈti adhisÊlasikkhÈ adhicittasikkhÈ adhipaÒÒÈsikkhÈ maggappattÈ eva sikkhamÈnÈ. DukkhaÑ parijÈnantÊti-ÈdÊni maggakkhaÓeyeva. PariÒÒÈpaÔivedhaÑ paÔivijjhatÊti pariÒÒÈpaÔivedhena paÔivijjhati, pariÒÒÈya paÔivijjhitabbanti vÈ pariÒÒÈpaÔivedhaÑ. EvaÑ sesesupi. SabbadhammÈdÊhi visesetvÈ abhiÒÒÈpaÔivedhÈdayo vuttÈ. SacchikiriyÈpaÔivedho pana maggakkhaÓeyeva nibbÈnapaccavekkhaÓaÒÈÓasiddhivasena veditabboti. Evamidha paÒca ariyapuggalÈ niddiÔÔhÈ honti, ubhatobhÈgavimutto ca paÒÒÈvimutto cÈti ime dve aniddiÔÔhÈ. AÒÒattha2 pana “yo pana dukkhato manasikaronto passaddhibahulo samÈdhindriyaÑ paÔilabhati, so sabbattha kÈyasakkhÊ nÈma hoti, ar|pajjhÈnaÑ pana patvÈ aggaphalaÑ3 patto ubhatobhÈgavimutto nÈma hoti. Yo pana anattato manasikaronto vedabahulo paÒÒindriyaÑ paÔilabhati, sotÈpattimaggakkhaÓe dhammÈnusÈrÊ hoti, chasu ÔhÈnesu diÔÔhippatto, aggaphale paÒÒÈvimutto”ti vuttaÑ. Te idha kÈyasakkhidiÔÔhippattehiyeva sa~gahitÈ. Atthato pana ar|pajjhÈnena ceva ariyamaggena cÈti ubhatobhÈgena vimuttoti ubhatobhÈgavimutto. PajÈnanto vimuttoti paÒÒÈvimuttoti. EttÈvatÈ indriyapuggalavisesÈ niddiÔÔhÈ honti. 223-226. IdÈni vimokkhapubba~gamameva vimokkhavisesaÑ puggalavisesaÒca dassetukÈmo aniccato manasikarototi-ÈdimÈha. Tattha dve vimokkhÈti appaÓihitasuÒÒatavimokkhÈ. AniccÈnupassanÈgamanavasena hi animittavimokkhoti laddhanÈmo maggo rÈgadosamohapaÓidhÊnaÑ ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 231; Abhi 1. 65 piÔÔhesu. 2. Visuddhi 2. 297 piÔÔhe. 3. MaggaphalaÑ (SÊ)


abhÈvÈ saguÓato ca tesaÑyeva paÓidhÊnaÑ abhÈvÈ appaÓihitanti laddhanÈmaÑ nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ karotÊti ÈrammaÓato ca appaÓihitavimokkhoti nÈmampi labhati. TathÈ rÈgadosamohehi suÒÒattÈ saguÓato ca rÈgÈdÊhiyeva suÒÒattÈ suÒÒatanti laddhanÈmaÑ nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ karotÊti ÈrammaÓato ca suÒÒatavimokkhoti nÈmampi labhati. TasmÈ te dve vimokkhÈ animittavimokkhanvayÈ nÈma honti. Animittamaggato anaÒÒepi aÔÔhannaÑ magga~gÈnaÑ ekekassa magga~gassa vasena sahajÈtÈdipaccayÈ ca hontÊti veditabbÈ. Puna dve vimokkhÈti suÒÒatÈnimittavimokkhÈ. DukkhÈnupassanÈgamanavasena hi appaÓihitavimokkhoti laddhanÈmo maggo r|panimittÈdÊnaÑ rÈganimittÈdÊnaÑ niccanimittÈdÊnaÒca abhÈvÈ saguÓato ca tesaÑyeva nimittÈnaÑ abhÈvÈ animittasa~khÈtaÑ nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ karotÊti ÈrammaÓato ca animittavimokkhoti nÈmampi labhati. SesaÑ vuttanayeneva yojetabbaÑ. Puna dve vimokkhÈti animitta-appaÓihitavimokkhÈ. YojanÈ panettha vuttanayÈ eva.

PaÔivedhakÈleti indriyÈnaÑ vuttakkameneva vuttaÑ. MaggakkhaÓaÑ pana muÒcitvÈ vipassanÈkkhaÓe vimokkho nÈma natthi. PaÔhamaÑ vuttoyevapana maggavimokkho “paÔivedhakÈle”tivacanena visesetvÈ dassito. “Yo cÈyaÑ puggalo saddhÈvimutto”ti-ÈdikÈ dve vÈrÈ ca “aniccato manasikaronto sotÈpattimaggaÑ paÔilabhatÊ”ti-Èdiko vÈro ca sa~khitto, vimokkhavasena pana yojetvÈ vitthÈrato veditabbo. Ye hi keci nekkhammanti-Èdiko vÈro vuttanayeneva veditabboti. EttÈvatÈ vimokkhapuggalavisesÈ niddiÔÔhÈ hontÊti. 227. Puna vimokkhamukhÈni ca vimokkhe ca anekadhÈ niddisitukÈmo aniccato manasikarontoti-ÈdimÈha. Tattha yathÈbh|tanti yathÈsabhÈvena. JÈnÈtÊti ÒÈÓena jÈnÈti. PassatÊti teneva ÒÈÓena cakkhunÈ viya passati. TadanvayenÈti tadanugamanena, tassa paccakkhato ÒÈÓena diÔÔhassa anugamanenÈti1 attho. Ka~khÈ pahÊyatÊti aniccÈnupassanÈya niccÈniccaka~khÈ, itarÈhi itaraka~khÈ. Nimittanti santatighanavinibbhogena niccasaÒÒÈya pahÊnattÈ ÈrammaÓabh|taÑ sa~khÈranimittaÑ yathÈbh|taÑ jÈnÈti. Tena vuccati sammÈdassananti tena yathÈbh|tajÈnanena taÑ ÒÈÓaÑ ______________________________________________________________ 1. AnumÈnenÈti (Ka)

KhuddakanikÈya 166

“sammÈdassanan”ti vuccati. Pavattanti dukkhappattÈkÈre sukhasaÒÒaÑ ugghÈÔetvÈ sukhasaÒÒÈya pahÈnena paÓidhisa~khÈtÈya taÓhÈya pahÊnattÈ sukhasammatampi vipÈkapavattaÑ yathÈbh|taÑ jÈnÈti. NimittaÒca pavattaÒcÈti nÈnÈdhÈtumanasikÈrasambhavena sam|haghanavinibbhogena ubhayathÈpi attasaÒÒÈya pahÊnattÈ sa~khÈranimittaÒca vipÈkapavattaÒca yathÈbh|taÑ jÈnÈti. YaÒca yathÈbh|taÑ ÒÈÓanti-ÈdittayaÑ idÈni vuttameva, na aÒÒaÑ. Bhayato upaÔÔhÈtÊti niccasukha-attÈbhÈvadassanato yathÈkkamaÑ taÑ taÑ bhayato upaÔÔhÈti. YÈca bhayatupaÔÔhÈne paÒÒÈti1 ÈdinÈ “udayabbayÈnupassanÈÒÈÓaÑ bha~gÈnupassanÈÒÈÓaÑ bhayatupaÔÔhÈnaÒÈÓaÑ ÈdÊnavÈnupassanÈÒÈÓaÑ nibbidÈnupassanÈÒÈÓaÑ muÒcitukamyatÈÒÈÓaÑ paÔisa~khÈnupassanÈÒÈÓaÑ sa~khÈrupekkhÈÒÈÓaÑ anulomaÒÈÓan”ti vuttesu paÔipadÈÒÈÓadassanavisuddhisa~khÈtesu navasu vipassanÈÒÈÓesu bhayatupaÔÔhÈnasambandhena avatthÈbhedena bhinnÈni ekaÔÔhÈni tÊÓi ÒÈÓÈni vuttÈni, na sesÈni.

Puna tÊsu anupassanÈsu ante ÔhitÈya anantarÈya anattÈnupassanÈya sambandhena tÈya saha suÒÒatÈnupassanÈya ekaÔÔhataÑ dassetuÑ yÈ ca anattÈnupassanÈ yÈ ca suÒÒatÈnupassanÈti-ÈdimÈha. ImÈni hi dve ÒÈÓÈni atthato ekameva, avatthÈbhedena pana bhinnÈni. YathÈ ca imÈni, tathÈ aniccÈnupassÈnÈ ca animittÈnupassanÈ ca atthato ekameva ÒÈÓaÑ, dukkhÈnupassanÈ ca appaÓihitÈnupassanÈ ca atthato ekameva ÒÈÓaÑ, kevalaÑ avatthÈbhedeneva bhinnÈni. AnattÈnupassanÈsuÒÒatÈnupassanÈnaÒca ekaÔÔhatÈya vuttÈya tesaÑ dvinnaÑ dvinnampi ÒÈÓÈnaÑ ekalakkhaÓattÈ ekaÔÔhatÈ vuttÈva hotÊti. NimittaÑ paÔisa~khÈ ÒÈÓaÑ uppajjatÊti “sa~khÈranimittaÑ addhuvaÑ tÈvakÈlikan”ti aniccalakkhaÓavasena jÈnitvÈ ÒÈÓaÑ uppajjati. KÈmaÒca na paÔhamaÑ jÈnitvÈ pacchÈ ÒÈÓaÑ uppajjati, vohÈravasena pana “manaÒca paÔicca dhamme ca uppajjati manoviÒÒÈÓan”ti-ÈdÊni2 viya evaÑ vuccati. Saddasatthavid|pi ca “ÈdiccaÑ pÈpuÓitvÈ tamo vigacchatÊ”ti-ÈdÊsu viya samÈnakÈlepi imaÑ padaÑ icchanti. Ekattanayena vÈ purimaÒca pacchimaÒca ekaÑ katvÈ evaÑ vuttanti veditabbaÑ. IminÈ nayena itarasmimpi padadvaye attho veditabbo. MuÒcitukamyatÈdÊnaÑ tiÓÓaÑ ÒÈÓÈnaÑ ekaÔÔhatÈ heÔÔhÈ vuttanayÈ eva. ______________________________________________________________ 1. YaÒca bhayatupaÔÔhÈne ÒÈÓanti (SÊ) 2. SaÑ 2. 261; Ma 1. 326; Ma 3. 328 piÔÔhÈdÊsu.


NimittÈ cittaÑ vuÔÔhÈtÊti sa~khÈranimitte dosadassanena tattha anallÊnatÈya sa~khÈranimittÈ cittaÑ vuÔÔhÈti nÈma. Animitte cittaÑ pakkhandatÊti sa~khÈranimittapaÔipakkhena animittasa~khÈte nibbÈne tanninnatÈya cittaÑ pavisati. SesÈnupassanÈdvayepi iminÈ nayena attho veditabbo. Nirodhe nibbÈnadhÈtuyÈti1 idha vutteneva paÔhamÈnupassanÈdvayampi vuttameva hoti. Nirodhetipi pÈÔho. BahiddhÈvuÔÔhÈnavivaÔÔane paÒÒÈti vuÔÔhÈnasambandhena gotrabhuÒÈÓaÑ vuttaÑ. Gotrabh| dhammÈti gotrabhuÒÈÓameva. ItarathÈ hi ekaÔÔhatÈ na yujjati. “Asa~khatÈ dhammÈ, appaccayÈ dhammÈ”ti-ÈdÊsu2 viya vÈ catumaggavasena vÈ bahuvacanaÑ katanti veditabbaÑ. YasmÈ vimokkhoti maggo, maggo ca dubhatovuÔÔhÈno, tasmÈ tena sambandhena yÈ ca dubhatovuÔÔhÈnavivaÔÔane paÒÒÈti-Èdi vuttaÑ. 228. Puna vimokkhÈnaÑ nÈnÈkkhaÓÈnaÑ ekakkhaÓapariyÈyaÑ dassetukÈmo katihÈkÈrehÊti-ÈdimÈha. Tattha ÈdhipateyyaÔÔhenÈti jeÔÔhakaÔÔhena. AdhiÔÔhÈnaÔÔhenÈti patiÔÔhÈnaÔÔhena. AbhinÊhÈraÔÔhenÈti vipassanÈvÊthito nÊharaÓaÔÔhena1. NiyyÈnaÔÔhenÈti nibbÈnupagamanaÔÔhena. Aniccato manasikarototi vuÔÔhÈnagÈminivipassanÈkkhaÓeyeva. Animitto vimokkhoti maggakkhaÓeyeva. Esa nayo sesesu. CittaÑ adhiÔÔhÈtÊti cittaÑ adhikaÑ katvÈ ÔhÈti, cittaÑ patiÔÔhÈpetÊti adhippÈyo. CittaÑ abhinÊharatÊti vipassanÈvÊthito4 cittaÑ nÊharati. NirodhaÑ nibbÈnaÑ niyyÈtÊti nirodhasa~khÈtaÑ nibbÈnaÑ upagacchatÊti evaÑ ÈkÈranÈnattato catudhÈ nÈnÈkkhaÓatÈ dassitÈ.

EkakkhaÓatÈya samodhÈnaÔÔhenÈti ekajjhaÑ samosaraÓaÔÔhena. AdhigamanaÔÔhenÈti vindanaÔÔhena. PaÔilÈbhaÔÔhenÈti pÈpuÓanaÔÔhena. PaÔivedhaÔÔhenÈti ÒÈÓena paÔivijjhanaÔÔhena. SacchikiriyaÔÔhenÈti paccakkhakaraÓaÔÔhena. PhassanaÔÔhenÈti5 ÒÈÓaphusanÈya phusanaÔÔhena. AbhisamayaÔÔhenÈti abhimukhaÑ samÈgamanaÔÔhena. Ettha “samodhÈnaÔÔhenÈ”ti m|lapadaÑ, sesÈni adhigamavevacanÈni. TasmÈyeva hi sabbesaÑ ekato vissajjanaÑ kataÑ. NimittÈ muccatÊti niccanimittato muccati. IminÈ vimokkhaÔÔho vutto. Yato muccatÊti yato nimittato muccati. Tattha na paÓidahatÊti tasmiÑ ______________________________________________________________ 1. NirodhanibbÈnadhÈtuyÈti (SÊ) 2. Abhi 1. 4 piÔÔhe. 3. VipassanÈvidhito nÊhÈraÔÔhena (SÊ) 4. VipassanÈvidhito (SÊ) 5. PhusanaÔÔhenÈti (SÊ)

KhuddakanikÈya 168

nimitte patthanaÑ na karoti. Yattha na paÓidahatÊti yasmiÑ nimitte na paÓidahati. Tena suÒÒoti tena nimittena suÒÒo. Yena suÒÒoti yena nimittena suÒÒo. Tena nimittena animittoti iminÈ animittaÔÔho vutto.

PaÓidhiyÈ muccatÊti paÓidhito muccati. “PaÓidhi muccatÊ”ti pÈÔho1 nissakkatthoyeva. IminÈ vimokkhaÔÔho vutto. Yattha na paÓidahatÊti yasmiÑ dukkhe na paÓidahati. Tena suÒÒoti tena dukkhena suÒÒo. Yena suÒÒoti yena dukkhanimittena suÒÒo. Yena nimittenÈti yena dukkhanimittena. Tattha na paÓidahatÊti-iminÈ appaÓihitaÔÔho vutto. AbhinivesÈ muccatÊti-iminÈ vimokkhaÔÔho vutto. Yena suÒÒoti yena abhinivesanimittena suÒÒo. Yena nimittenÈti yena abhinivesanimittena. Yattha na paÓidahati, tena suÒÒoti yasmiÑ abhinivesanimitte na paÓidahati, tena abhinivesanimittena suÒÒo. IminÈ suÒÒataÔÔho vutto. 229. Puna aÔÔhavimokkhÈdÊni niddisitukÈmo atthi vimokkhoti-ÈdimÈha. Tattha niccato abhinivesÈti-ÈdÊni saÒÒÈvimokkhe vuttanayena veditabbÈni. SabbÈbhinivesehÊti vuttappakÈrehi abhinivesehi. Iti abhinivesamuccanavasena suÒÒatavimokkhÈ nÈma jÈtÈ, teyeva niccÈdinimittamuccanavasena animittavimokkhÈ, niccanti-ÈdipaÓidhÊhi muccanavasena appaÓihitavimokkhÈ. Ettha ca paÓidhi muccatÊti sabbattha nissakkattho veditabbo. PaÓidhiyÈ muccatÊti vÈ pÈÔho. “SabbapaÓidhÊhi muccatÊ”ti cettha sÈdhakaÑ. EvaÑ tisso anupassanÈ tada~gavimokkhattÈ ca samucchedavimokkhassa paccayattÈ ca pariyÈyena vimokkhÈti vuttÈ. 230. Tattha jÈtÈti anantare vipassanÈvimokkhepi sati imissÈ kathÈya maggavimokkhÈdhikÈrattÈ tasmiÑ maggavimokkhe jÈtÈti vuttaÑ hoti. AnavajjakusalÈti rÈgÈdivajjavirahitÈ kusalÈ. VicchedaÑ katvÈ vÈ pÈÔho. BodhipakkhiyÈ dhammÈti “cattÈro satipaÔÔhÈnÈ cattÈro sammappadhÈnÈ cattÈro iddhipÈdÈ paÒcindriyÈni paÒca balÈni satta ______________________________________________________________ 1. PÈÔhe (Ka)


bojjha~gÈ ariyo aÔÔha~giko maggo”ti1 vuttÈ sattatiÑsa bodhipakkhiyadhammÈ. IdaÑ mukhanti idaÑ vuttappakÈraÑ dhammajÈtaÑ ÈrammaÓato nibbÈnapavesÈya mukhattÈ mukhaÑ nÈmÈti vuttaÑ hoti. TesaÑ dhammÈnanti tesaÑ bodhipakkhiyÈnaÑ dhammÈnaÑ. IdaÑ vimokkhamukhanti nibbÈnaÑ vikkhambhanatada~gasamuccheda-paÔippassaddhinissaraÓavimokkhesu nissaraÓavimokkhova, “yÈvatÈ bhikkhave dhammÈ sa~khatÈ vÈ asa~khatÈ vÈ, virÈgo tesaÑ dhammÈnaÑ aggamakkhÈyatÊ”ti2 vuttattÈ uttamaÔÔhena mukhaÒcÈti vimokkhamukhaÑ. VimokkhaÒca taÑ mukhaÒca vimokkhamukhanti kammadhÈrayasamÈsavasena ayameva attho vutto. VimokkhaÒcÈti ettha li~gavipallÈso kato. TÊÓi akusalam|lÈnÊti lobhadosamohÈ. TÊÓi duccaritÈnÊti kÈyavacÊmanoduccaritÈni. Sabbepi akusalÈ dhammÈti akusalam|lehi sampayuttÈ duccaritehi sampayuttÈ ca asampayuttÈ ca sevitabbadomanassÈdÊni ÔhapetvÈ sabbepi akusalÈ dhammÈ. Kusalam|lasucaritÈni vuttapaÔipakkhena veditabbÈni. Sabbepi kusalÈ dhammÈti vuttanayeneva sampayuttÈ asampayuttÈ ca vimokkhassa upanissayabh|tÈ sabbepi kusalÈ dhammÈ. VivaÔÔakathÈ heÔÔhÈ vuttÈ. VimokkhavivaÔÔasambandhena panettha sesavivaÔÔÈpi vuttÈ. ŒsevanÈti-Èdito sevanÈ. BhÈvanÈti tasseva vaÉÉhanÈ. BahulÊkammanti tasseva vasippattiyÈ punappunaÑ karaÓaÑ. Maggassa pana ekakkhaÓeyeva kiccasÈdhanavasena ÈsevanÈdÊni veditabbÈni. PaÔilÈbho vÈ vipÈko vÈti-ÈdÊni heÔÔhÈ vuttatthÈnevÈti.


VimokkhakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. GatikathÈvaÓÓanÈ

231. IdÈni tassÈ vimokkhuppattiyÈ hetubh|taÑ hetusampattiÑ dassentena kathitÈya gatikathÈya apubbatthÈnuvaÓÓanÈ. DuhetukapaÔisandhikassÈpi hi “natthi jhÈnaÑ apaÒÒassÈ”ti3 vacanato jhÈnampi na uppajjati, ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 27, 33; Khu 8. 75; Khu 11. 319 piÔÔhÈdÊsu. 2. Khu 1. 254; AÑ 1. 343 piÔÔhesu. 3. Khu 1. 66 piÔÔhe Dhammapade.

KhuddakanikÈya 170

kiÑ pana vimokkho. Tattha gatisampattiyÈti nirayatiracchÈnayoni-pettivisayamanussadevasa~khÈtÈsu paÒcasu gatÊsu manussadevasa~khÈtÈya gatisampattiyÈ. Etena purimÈ tisso gativipattiyo paÔikkhipati. GatiyÈ sampatti gatisampatti, sugatÊti vuttaÑ hoti. GatÊti ca sahokÈsÈ khandhÈ. PaÒcasu ca gatÊsu pettivisayaggahaÓeneva asurakÈyopi gahito. DevÈti cha kÈmÈvacaradevÈ brahmÈno ca. DevaggahaÓena asurÈpi sa~gahitÈ. ©ÈÓasampayutteti ÒÈÓasampayuttapaÔisandhikkhaÓe. KhaÓopi hi ÒÈÓasampayuttayogena teneva vohÈrena vuttoti veditabbo. KatinaÑ het|nanti alobhÈdosÈmohahet|su katinaÑ het|naÑ. UpapattÊti upapajjanaÑ, nibbattÊti attho.

YasmÈ pana suddakulajÈtÈpi tihetukÈ honti, tasmÈ te sandhÈya paÔhamapucchÈ. YasmÈ ca yebhuyyena mahÈpuÒÒÈ tÊsu mahÈsÈlakulesu jÈyanti, tasmÈ tesaÑ tiÓÓaÑ kulÈnaÑ vasena tisso pucchÈ. PÈÔho pana sa~khitto. MahatÊ sÈlÈ etesanti mahÈsÈlÈ, mahÈgharÈ1 mahÈvibhavÈti attho. Atha vÈ mahÈ sÈro etesanti mahÈsÈrÈti vattabbe ra-kÈrassa la-kÈraÑ katvÈ “mahÈsÈlÈ”ti vuttaÑ. KhattiyÈ mahÈsÈlÈ, khattiyesu vÈ mahÈsÈlÈti khattiyamahÈsÈlÈ. Sesesupi eseva nayo. Tattha yassa khattiyassa gehe pacchimantena koÔisataÑ dhanaÑ nidhÈnagataÑ hoti, kahÈpaÓÈnaÒca vÊsati ambaÓÈni divasaÑ valaÒje nikkhamanti, ayaÑ khattiyamahÈsÈlo nÈma. Yassa brÈhmaÓassa gehe pacchimantena asÊtikoÔidhanaÑ nidhÈnagataÑ hoti, kahÈpaÓÈnaÒca dasa ambaÓÈni divasaÑ valaÒje nikkhamanti, ayaÑ brÈhmaÓamahÈsÈlo nÈma. Yassa gahapatissa gehe pacchimantena cattÈlÊsakoÔidhanaÑ nidhÈnagataÑ hoti, kahÈpaÓÈnaÒca paÒca ambaÓÈni divasaÑ valaÒje nikkhamanti, ayaÑ gahapatimahÈsÈlo nÈma.

R|pÈvacarÈnaÑ ar|pÈvacarÈnaÒca ekantatihetukattÈ “ÒÈÓasampayutte”ti na vuttaÑ, manussesu pana duhetukÈhetukÈnaÒca sabbhÈvato, kÈmÈvacaresu devesu duhetukÈnaÒca sabbhÈvato sesesu “ÒÈÓasampayutte”ti vuttaÑ. Ettha ca kÈmÈvacaradevÈ paÒcakÈmaguÓaratiyÈ kÊÄanti, sarÊrajutiyÈ ca jotantÊti devÈ, r|pÈvacarabrahmÈno jhÈnaratiyÈ ______________________________________________________________ 1. MahÈsÈrÈ (SÊ)


kÊÄanti, sarÊrajutiyÈ ca jotantÊti devÈ, ar|pÈvacarabrahmÈno jhÈnaratiyÈ kÊÄanti, ÒÈÓajutiyÈ ca jotantÊti devÈ. 232. Kusalakammassa javanakkhaÓeti atÊtajÈtiyÈ idha tihetukapaÔisandhijanakassa tihetukÈmÈvarakusalakammassa ca javanavÊthiyaÑ punappunaÑ uppattivasena sattavÈraÑ javanakkhaÓe, pavattanakÈleti attho. Tayo het| kusalÈti alobho kusalahetu adoso kusalahetu amoho kusalahetu. GasmiÑ khaÓe jÈtacetanÈyÈti tasmiÑ vuttakkhaÓeyeva jÈtÈya kusalacetanÈya. SahajÈtapaccayÈ hontÊti uppajjamÈnÈ ca saha-uppÈdanabhÈvena upakÈrakÈ honti. Tena vuccatÊti tena sahajÈtapaccayabhÈveneva vuccati. Kusalam|lapaccayÈpi sa~khÈrÈti ekacittakkhaÓikapaccayÈkÈranayena vuttaÑ. “Sa~khÈrÈ”ti ca bahuvacanena tattha sa~khÈrakkhandhasa~gahitÈ sabbe cetasikÈ gahitÈti veditabbaÑ. Apisaddena sa~khÈrapaccayÈpi kusalam|lÈnÊtipi vuttaÑ hoti.

NikantikkhaÓeti attano vipÈkaÑ dÈtuÑ paccupaÔÔhitakamme vÈ tathÈ paccupaÔÔhitakammena upaÔÔhÈpite kammanimitte vÈ gatinimitte vÈ uppajjamÈnÈnaÑ nikantikkhaÓe. NikantÊti nikÈmanÈ patthanÈ. ŒsannamaraÓassa hi mohena ÈkulacittattÈ avÊcijÈlÈyapi nikanti uppajjati, kiÑ pana sesesu nimittesu. Dve het|ti lobho akusalahetu moho akusalahetu. Bhavanikanti pana paÔisandhi-anantaraÑ pavattabhava~gavÊthito vuÔÔhitamattasseva attano khandhasantÈnaÑ Èrabbha sabbesampi uppajjati. “Yassa vÈ pana yattha akusalÈ dhammÈ na uppajjittha, tassa tattha kusalÈ dhammÈ na uppajjitthÈti ÈmantÈ”ti evamÈdi1 idameva sandhÈya vuttaÑ. TasmiÑ khaÓe jÈtacetanÈyÈti akusalacetanÈya.

PaÔisandhikkhaÓeti tena kammena gahitapaÔisandhikkhaÓe. Tayo het|ti alobho abyÈkatahetu adoso abyÈkatahetu amoho abyÈkatahetu. TasmiÑ khaÓe jÈtacetanÈyÈti vipÈkÈbyÈkatacetanÈya. NÈmar|papaccayÈpi viÒÒÈÓanti ettha tasmiÑ paÔisandhikkhaÓe tayo vipÈkahet| sesacetasikÈ ca nÈmaÑ, hadayavatthu r|paÑ. ______________________________________________________________ 1. Abhi 7. 15 piÔÔhe Dhammayamake.

KhuddakanikÈya 172

Tato nÈmar|papaccayatopi paÔisandhiviÒÒÈÓaÑ pavattati. ViÒÒÈÓapaccayÈpi nÈmar|panti etthÈpi nÈmaÑ vuttappakÈrameva, r|paÑ pana idha sahetukamanussapaÔisandhiyÈ adhippetattÈ gabbhaseyyakÈnaÑ vatthudasakaÑ kÈyadasakaÑ bhÈvadasakanti samatiÑsa r|pÈni, saÑsedajÈnaÑ opapÈtikÈnaÒca paripuÓÓÈyatanÈnaÑ cakkhudasakaÑ sotadasakaÑ ghÈnadasakaÑ jivhÈdasakaÒcÈti samasattati r|pÈni. TaÑ vuttappakÈraÑ nÈmar|paÑ paÔisandhikkhaÓe paÔisandhiviÒÒÈÓapaccayÈ pavattati.

PaÒcakkhandhÈti ettha paÔisandhicittena paÔisandhikkhaÓe labbhamÈnÈni r|pÈni r|pakkhandho, sahajÈtÈ vedanÈ vedanÈkkhandho, saÒÒÈ saÒÒÈkkhandho, sesacetasikÈ sa~khÈrakkhandho, paÔisandhicittaÑ viÒÒÈÓakkhandho. SahajÈtapaccayÈ hontÊti cattÈro ar|pino khandhÈ aÒÒamaÒÒaÑ sahajÈtapaccayÈ honti, r|pakkhandhe cattÈro mahÈbh|tÈ aÒÒamaÒÒaÑ sahajÈtapaccayÈ honti, ar|pino khandhÈ ca hadayar|paÒca aÒÒamaÒÒaÑ sahajÈtapaccayÈ honti, mahÈbh|tÈpi upÈdÈr|pÈnaÑ sahajÈtapaccayÈ honti. AÒÒamaÒÒapaccayÈ hontÊti aÒÒamaÒÒaÑ uppÈdanupatthambhanabhÈvena upakÈrakÈ honti, cattÈro ar|pino khandhÈ ca aÒÒamaÒÒapaccayÈ honti, cattÈro mahÈbh|tÈ aÒÒamaÒÒapaccayÈ honti. NissayapaccayÈ hontÊti adhiÔÔhÈnÈkÈrena nissayÈkÈrena ca upakÈrakÈ honti, cattÈro ar|pino khandhÈ ca aÒÒamaÒÒaÑ nissayapaccayÈ hontÊti sahajÈtÈ viya vitthÈretabbÈ. VippayuttapaccayÈ hontÊti ekavatthukÈdibhÈvÈnupagamanena vipayuttabhÈvena upakÈrakÈ honti, ar|pino khandhÈ paÔisandhir|pÈnaÑ vippayuttapaccayÈ honti, hadayar|paÑ ar|pÊnaÑ khandhÈnaÑ vippayuttapaccayo hoti. “PaÒcakkhandhÈ”ti hettha evaÑ yathÈlÈbhavasena vuttaÑ.

CattÈro mahÈbh|tÈti ettha tayo paccayÈ paÔhamaÑ vuttÈyeva. Tayo jÊvitasa~khÈrÈti Èyu ca usmÈ ca viÒÒÈÓaÒca. Œy|ti r|pajÊvitindriyaÑ ar|pajÊvitindriyaÒca. UsmÈti tejodhÈtu. ViÒÒÈÓanti paÔisandhiviÒÒÈÓaÑ. EtÈni hi upar|pari jÊvitasa~khÈraÑ sa~kharonti pavattentÊti jÊvitasa~khÈrÈ. SahajÈtapaccayÈ hontÊti ar|pajÊvitindriyaÑ paÔisandhiviÒÒÈÓaÒca sampayuttakÈnaÑ khandhÈnaÒca hadayar|passa ca aÒÒamaÒÒasahajÈtapaccayÈ honti, tejodhÈtu tiÓÓaÑ mahÈbh|tÈnaÑ aÒÒamaÒÒasahajÈtapaccayo hoti, upÈdÈr|pÈnaÑ sahajÈtapaccayova,


r|pajÊvitindriyaÑ sahajÈtar|pÈnaÑ pariyÈyena sahajÈtapaccayo hotÊti veditabbaÑ. AÒÒamaÒÒapaccayÈ honti, nissayapaccayÈ hontÊti dvayaÑ ar|pajÊvitindriyaÑ paÔisandhiviÒÒÈÓaÒca sampayuttakhandhÈnaÑ aÒÒamaÒÒapaccayÈ honti. AÒÒamaÒÒanissayapaccayÈ hontÊti vuttanayeneva yojetvÈ veditabbaÑ. VippayuttapaccayÈ hontÊti ar|pajÊvitindriyaÑ paÔisandhiviÒÒÈÓaÒca paÔisandhir|pÈnaÑ vippayuttapaccayÈ honti. R|pajÊvitindriyaÑ pana aÒÒamaÒÒanissayavippayuttapaccayatte na yujjati. TasmÈ “tayo jÊvitasa~khÈrÈ”ti yathÈlÈbhavasena vuttaÑ. NÈmaÒca r|paÒca vuttanayeneva catupaccayatte yojetabbaÑ. Cuddasa dhammÈti paÒcakkhandhÈ, cattÈro mahÈbh|tÈ, tayo jÊvitasa~khÈrÈ, nÈmaÒca r|paÒcÈti evaÑ gaÓanÈvasena cuddasa dhammÈ. TesaÒca upari aÒÒesaÒca sahajÈtÈdipaccayabhÈvo vuttanayo eva. SampayuttapaccayÈ hontÊti puna ekavatthuka-ekÈrammaÓa-ekuppÈda-ekanirodhasa~khÈtena sampayuttabhÈvena upakÈrakÈ honti.

PaÒcindriyÈnÊti saddhindriyÈdÊni. NÈmaÒcÈti idha vedanÈdayo tayo khandhÈ. ViÒÒÈÓaÒcÈti paÔisandhiviÒÒÈÓaÑ. Puna cuddasa dhammÈti cattÈro khandhÈ, paÒcindriyÈni, tayo het|, nÈmaÒca viÒÒÈÓaÒcÈti evaÑ gaÓanÈvasena cuddasa dhammÈ. AÔÔhavÊsati dhammÈti purimÈ ca cuddasa, ime ca cuddasÈti aÔÔhavÊsati. Idha r|passÈpi paviÔÔhattÈ sampayuttapaccayaÑ apanetvÈ vippayuttapaccayo vutto.

EvaÑ paÔisandhikkhaÓe vijjamÈnassa tassa tassa paccayuppannassa dhammassa taÑ taÑ paccayabhedaÑ dassetvÈ paÔhamaÑ niddiÔÔhe het| nigametvÈ dassento imesaÑ aÔÔhannaÑ het|naÑ paccayÈ upapatti hotÊti Èha. KammÈy|hanakkhaÓe tayo kusalahet|, nikantikkhaÓe dve akusalahet|, paÔisandhikkhaÓe tayo abyÈkatahet|ti evaÑ aÔÔha het|. Tattha tayo kusalahet|, dve akusalahet| ca idha paÔisandhikkhaÓe pavattiyÈ upanissayapaccayÈ honti. Tayo abyÈkatahet| yathÈyogaÑ hetupaccayasahajÈtapaccayavasena paccayÈ honti. SesavÈresupi eseva nayo.

Ar|pÈvacarÈnaÑ pana r|pÈbhÈvÈ nÈmapaccayÈpi viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈpi nÈmanti vuttaÑ. R|pamissakacuddasakopi ca parihÊno. Tassa parihÊnattÈ “aÔÔhavÊsati dhammÈ”ti vÈro ca na labbhati.

KhuddakanikÈya 174

233. IdÈni vimokkhassa paccayabh|taÑ tihetukapaÔisandhiÑ dassetvÈ teneva sambandhena duhetukapaÔisandhivisesaÒca dassetukÈmo gatisampattiyÈ ÒÈÓavippayutteti-ÈdimÈha. Kusalakammassa javanakkhaÓeti atÊtajÈtiyÈ idha paÔisandhijanakassa duhetukakusalakammassa vuttanayeneva javanakkhaÓe. Dve het|ti ÒÈÓavippayuttattÈ alobho kusalahetu adoso kusalahetu. Dve abyÈkatahet|pi alobhÈdosÈyeva.

CattÈri indriyÈnÊti paÒÒindriyavajjÈni saddhindriyÈdÊni catthÈri. DvÈdasa dhammÈti paÒÒindriyassa amohahetussa ca parihÊnattÈ dvÈdasa. TesaÑ dvinnaÑyeva parihÊnattÈ chabbÊsati. ChannaÑ het|nanti dvinnaÑ kusalahet|naÑ, dvinnaÑ akusalahet|naÑ, dvinnaÑ vipÈkahet|nanti evaÑ channaÑ het|naÑ. R|pÈr|pÈvacarÈ panettha ekantatihetukattÈ na gahitÈ. SesaÑ paÔhamavÈre vuttanayeneva veditabbaÑ. ImasmiÑ vÈre duhetukapaÔisandhiyÈ duhetukakammasseva vuttattÈ tihetukakammena duhetukapaÔisandhi na hotÊti vuttaÑ hoti. TasmÈ yaÑ Dhammasa~gahaÔÔhakathÈyaÑ1 TipiÔakamahÈdhammarakkhitattheravÈde “tihetukakammena paÔisandhi tihetukÈva hoti, duhetukÈhetukÈ na hoti. Duhetukakammena duhetukÈhetukÈ hoti, tihetukÈ na hotÊ”ti vuttaÑ, taÑ imÈya PÈÄiyÈ sameti. YaÑ pana TipiÔakac|ÄanÈgattherassa ca MoravÈpivÈsimahÈdattattherassa ca vÈdesu “tihetukakammena paÔisandhi tihetukÈpi hoti duhetukÈpi, ahetukÈ na hoti. Duhetukakammena duhetukÈpi hoti ahetukÈpi, tihetukÈ na hotÊ”ti vuttaÑ, taÑ imÈya PÈÄiyÈ viruddhaÑ viya dissati. ImissÈ kathÈya hetu-adhikÈrattÈ ahetukapaÔisandhi na vuttÈti.

GatikathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. KammakathÈvaÓÓanÈ

234. IdÈni tassÈ hetusampattiyÈ paccayabh|taÑ kammaÑ dassentena kathitÈya kammakathÈya apubbatthÈnuvaÓÓanÈ. Tattha ahosi kammaÑ ahosi kammavipÈkoti-ÈdÊsu atÊtabhavesu katassa kammassa ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 307 piÔÔhÈdÊsu.


atÊtabhavesuyeva vipakkavipÈkaÑ gahetvÈ “ahosi kammaÑ ahosi kammavipÈko”ti vuttaÑ. Tasseva atÊtassa kammassa diÔÔhadhammavedanÊyassa upapajjavedanÊyassa ca paccayavekallena atÊtabhavesuyeva avipakkavipÈkaÒca atÊteyeva parinibbutassa ca diÔÔhadhammavedanÊya-upapajjavedanÊya-aparapariyÈyavedanÊyassa1 kammassa avipakkavipÈkaÒca gahetvÈ ahosi kammaÑ nÈhosi kammavipÈkoti vuttaÑ. AtÊtasseva kammassa avipakkavipÈkassa paccuppannabhave paccayasampattiyÈ vipaccamÈnaÑ vipÈkaÑ gahetvÈ ahosi kammaÑ atthi kammavipÈkoti vuttaÑ. AtÊtasseva kammassa atikkantavipÈkakÈlassa ca paccuppannabhave parinibbÈyantassa ca avipaccamÈnaÑ vipÈkaÑ gahetvÈ ahosi kammaÑ natthi kammavipÈkoti vuttaÑ. AtÊtasseva kammassa vipÈkÈrahassa avipakkavipÈkassa anÈgate bhave paccayasampattiyÈ vipaccitabbaÑ vipÈkaÑ gahetvÈ ahosi kammaÑ bhavissati kammavipÈkoti vuttaÑ. AtÊtasseva kammassa atikkantavipÈkakÈlassa ca anÈgatabhave parinibbÈyitabbassa ca2 avipaccitabbaÑ vipÈkaÑ gahetvÈ3 ahosi kammaÑ na bhavissati kammavipÈkoti vuttaÑ. EvaÑ atÊtakammaÑ atÊtapaccuppannÈnÈgatavipÈkÈvipÈkavasena chadhÈ dassitaÑ.

Paccuppannabhave katassa diÔÔhadhammavedanÊyassa kammassa idheva vipaccamÈnaÑ vipÈkaÑ gahetvÈ atthi kammaÑ atthi kammavipÈkoti vuttaÑ. Tasseva paccuppannassa kammassa paccayavekallena idha avipaccamÈnaÒca diÔÔheva dhamme parinibbÈyantassa idha avipaccamÈnaÒca vipÈkaÑ gahetvÈ atthi kammaÑ natthi kammavipÈkoti vuttaÑ. Paccuppannasseva kammassa upapajjavedanÊyassa ca aparapariyÈyavedanÊyassa ca anÈgatabhave vipaccitabbaÑ vipÈkaÑ gahetvÈ atthi kammaÑ bhavissati kammavipÈkoti vuttaÑ. Paccuppannasseva kammassa upapajjavedanÊyassa paccayavekallena anÈgatabhave avipaccitabbaÒca anÈgatabhave parinibbÈyitabbassa aparapariyÈyavedanÊyassa avipaccitabbaÒca vipÈkaÑ gahetvÈ atthi kammaÑ na bhavissati kammavipÈkoti vuttaÑ. EvaÑ paccuppannakammaÑ paccuppannÈnÈgatavipÈkÈvipÈkavasena catudhÈ dassitaÑ.

AnÈgatabhave kÈtabbassa kammassa anÈgatabhave vipaccitabbaÑ vipÈkaÑ gahetvÈ bhavissati kammaÑ bhavissati kammavipÈkoti vuttaÑ. Tasseva ______________________________________________________________ 1. AparÈpariyavedanÊyassa (SÊ, Ka, Visuddhi 2. 236 piÔÔhe ca) 2. ParinibbÈyantassa ca (SÊ) 3. AvipÈkaÑ gahetvÈ (SÊ)

KhuddakanikÈya 176

anÈgatassa kammassa paccayavekallena avipaccitabbaÒca anÈgatabhave parinibbÈyitabbassa avipaccitabbaÒca vipÈkaÑ gahetvÈ bhavissati kammaÑ na bhavissati kammavipÈkoti vuttaÑ. EvaÑ anÈgatakammaÑ anÈgatavipÈkÈvipÈkavasena dvidhÈ dassitaÑ. TaÑ sabbaÑ ekato katvÈ dvÈdasavine kammaÑ dassitaÑ hoti.

ImasmiÑ ÔhÈne ÔhatvÈ tÊÓi kammacatukkÈni ÈharitvÈ vuccanti–tesu hi vuttesu ayamattho pÈkaÔataro bhavissatÊti. CatubbidhaÑ hi kammaÑ diÔÔhadhammavedanÊyaÑ upapajjavedanÊyaÑ aparapariyÈyavedanÊyaÑ ahosikammanti. Tesu ekajavanavÊthiyaÑ sattasu cittesu kusalÈ vÈ akusalÈ vÈ paÔhamajavanacetanÈ diÔÔhadhammavedanÊyakammaÑ nÈma. TaÑ imasmiÑyeva attabhÈve vipÈkaÑ deti. TathÈ asakkontaÑ pana “ahosi kammaÑ nÈhosi kammavipÈko, na bhavissati kammavipÈko, natthi kammavipÈko”ti imassa tikassa vasena ahosikammaÑ nÈma hoti. AtthasÈdhikÈ pana sattamajavanacetanÈ upapajjavedanÊyakammaÑ nÈma. TaÑ anantare attabhÈve vipÈkaÑ deti. TathÈ asakkontaÑ vuttanayeneva ahosikammaÑ nÈma hoti. UbhinnaÑ antare pana paÒcajavanacetanÈ aparapariyÈyavedanÊyakammaÑ nÈma. TaÑ anÈgate yadÈ okÈsaÑ labhati, tadÈ vipÈkaÑ deti. Sati saÑsÈrappavattiyÈ ahosikammaÑ nÈma na hoti.

Aparampi catubbidhaÑ kammaÑ yaggarukaÑ yabbahulaÑ yadÈsannaÑ kaÔattÈ vÈ pana kammanti. Tattha kusalaÑ vÈ hotu akusalaÑ vÈ, garukÈgarukesu yaÑ garukaÑ mÈtughÈtÈdikammaÑ vÈ mahaggatakammaÑ vÈ, tadeva paÔhamaÑ vipaccati. TathÈ bahulÈbahulesupi yaÑ bahulaÑ hoti susÊlyaÑ vÈ dussÊlyaÑ vÈ, tadeva paÔhamaÑ vipaccati. YadÈsannaÑ nÈma maraÓakÈle anussaritakammaÑ vÈ katakammaÑ vÈ. YaÑ hi ÈsannamaraÓe1 anussarituÑ sakkoti kÈtuÑ vÈ, teneva upapajjati. Etehi pana tÊhi muttaÑ punappunaÑ laddhÈsevanaÑ kaÔattÈ vÈ pana kammaÑ nÈma hoti. TesaÑ abhÈve taÑ paÔisandhiÑ ÈkaÉÉhati.

AparaÑ vÈ catubbidhaÑ kammaÑ janakaÑ upatthambhakaÑ upapÊÄakaÑ upaghÈtakanti. Tattha janakaÑ nÈma kusalampi hoti akusalampi. TaÑ paÔisandhiyaÑ pavattepi ______________________________________________________________ 1. ŒsannamaraÓo (SÊ, Ka)


r|pÈr|pavipÈkaÑ janeti. UpatthambhakaÑ pana janetuÑ na sakkoti, aÒÒena kammena dinnÈya paÔisandhiyÈ janite vipÈke uppajjanakasukhadukkhaÑ upatthambheti, addhÈnaÑ pavatteti. UpapÊÄakaÑ aÒÒena kammena dinnÈya paÔisandhiyÈ janite vipÈke uppajjanakasukhadukkhaÑ pÊÄeti bÈdhati, addhÈnaÑ pavattituÑ na deti. UpaghÈtakaÑ pana kusalampi akusalampi samÈnaÑ aÒÒaÑ dubbalakammaÑ ghÈtetvÈ tassa vipÈkaÑ paÔibÈhitvÈ attano vipÈkassa okÈsaÑ karoti. EvaÑ pana kammena kate okÈse taÑ vipÈkaÑ uppannaÑ nÈma vuccati.

Iti imesaÑ dvÈdasannaÑ kammÈnaÑ kammantaraÒca vipÈkantaraÒca BuddhÈnaÑ kammavipÈkaÒÈÓasseva yÈthÈvasarasato pÈkaÔaÑ hoti asÈdhÈraÓaÑ sÈvakehi. Vipassakena pana kammantaraÑ vipÈkantaraÒca ekadesato jÈnitabbaÑ. TasmÈ ayaÑ mukhamatthadassanena kammaviseso pakÈsitoti. 235. EvaÑ suddhikakammavasena paÔhamavÈraÑ vatvÈ tadeva kammaÑ dvidhÈ vibhajitvÈ kusalÈkusalÈdiyugalavasena dasahi pariyÈyehi apare dasa vÈrÈ vuttÈ. Tattha ÈrogyaÔÔhena kusalaÑ, anÈrogyaÔÔhena akusalaÑ, idaÑ dukaÑ jÈtivasena vuttaÑ. Akusalameva rÈgÈdidosasaÑyogena sÈvajjaÑ, kusalaÑ tadabhÈvena anavajjaÑ. AkusalaÑ aparisuddhattÈ, kaÓhÈbhijÈtihetuttÈ vÈ kaÓhaÑ, kusalaÑ parisuddhattÈ, sukkÈbhijÈtihetuttÈ vÈ sukkaÑ. KusalaÑ sukhavuddhimattÈ sukhudrayaÑ, akusalaÑ dukkhavuddhimattÈ dukkhudrayaÑ. KusalaÑ sukhaphalavattÈ sukhavipÈkaÑ, akusalaÑ dukkhaphalavattÈ dukkhavipÈkanti evametesaÑ nÈnÈkÈro veditabboti.

KammakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

8. VipallÈsakathÈvaÓÓanÈ

236. IdÈni tassa kammassa paccayabh|te vipallÈse dassentena kathitÈya suttantapubba~gamÈya vipallÈsakathÈya apubbatthÈnuvaÓÓanÈ. Suttante tÈva saÒÒÈvipallÈsÈti saÒÒÈya vipallatthabhÈvÈ viparÊtabhÈvÈ, viparÊtasaÒÒÈti attho. Sesadvayesupi eseva nayo. Cittakiccassa dubbalaÔÔhÈne diÔÔhivirahitÈya akusalasaÒÒÈya sakakiccassa balavakÈle saÒÒÈvipallÈso. DiÔÔhivirahitasseva akusalacittassa

KhuddakanikÈya 178

sakakiccassa balavakÈle cittavipallÈso. DiÔÔhisampayutte citte diÔÔhivipallÈso. TasmÈ sabbadubbalo saÒÒÈvipallÈso, tato balavataro cittavipallÈso, sabbabalavataro diÔÔhivipallÈso. AjÈtabuddhidÈrakassa kahÈpaÓadassanaÑ viya hi saÒÒÈ ÈrammaÓassa upaÔÔhÈnÈkÈramattaggahaÓato. GÈmikapurisassa kahÈpaÓadassanaÑ viya cittaÑ lakkhaÓapaÔivedhassÈpi sampÈpanato. KammÈrassa mahÈsaÓÉÈsena ayogahaÓaÑ viya diÔÔhi abhinivissa parÈmasanato. Anicce niccanti saÒÒÈvipallÈsoti anicce vatthusmiÑ “niccaÑ idan”ti evaÑ gahetvÈ uppajjanakasaÒÒÈ saÒÒÈvipallÈso. IminÈ nayena sabbapadesu attho veditabbo. Na saÒÒÈvipallÈso na cittavipallÈso na diÔÔhivipallÈsoti cat|su vatth|su dvÈdasannaÑ vipallÈsaggÈhÈnaÑ abhÈvÈ yÈthÈvaggahaÓaÑ vuttaÑ.

GÈthÈsu anattani ca attÈti anattani attÈni evaÑsaÒÒinoti attho. MicchÈdiÔÔhihatÈti na kevalaÑ saÒÒinova, saÒÒÈya viya uppajjamÈnÈya micchÈdiÔÔhiyÈpi hatÈ. KhittacittÈti saÒÒÈdiÔÔhÊhi viya uppajjamÈnena khittena vibbhantena cittena samannÈgatÈ. VisaÒÒinoti desanÈmattametaÑ, viparÊtasaÒÒÈcittadiÔÔhinoti attho. Atha vÈ saÒÒÈpubba~gamattÈ diÔÔhiyÈ paÔhamaÑ cat|hi padehi saÒÒÈvipallÈso vutto, tato micchÈdiÔÔhihatÈti diÔÔhivipallÈso, khittacittÈti cittavipallÈso. VisaÒÒinoti tÊhi vipallÈsaggÈhehi pakatisaÒÒÈvirahitÈ mohaÑ gatÈ “mucchito visavegena, visaÒÒÊ samapajjathÈ”ti ettha1 viya. Te yogayuttÈ mÈrassÈti te janÈ sattÈ mÈrassa yoge yuttÈ nÈma honti. Ayogakkheminoti cat|hi yogehi ÊtÊhi khemaÑ nibbÈnaÑ appattÈ. SattÈ gacchanti saÑsÈranti teyeva puggalÈ saÑsÈraÑ saÑsaranti. KasmÈ? JÈtimaraÓagÈmino hi te, tasmÈ saÑsarantÊti attho. BuddhÈti catusaccabuddhÈ sabbaÒÒuno. KÈlattayasÈdhÈraÓavasena bahuvacanaÑ. Lokasminti okÈsaloke. Pabha~karÈti lokassa paÒÒÈlokaÑ karÈ. ImaÑ dhammaÑ pakÈsentÊti vipallÈsappahÈnaÑ dhammaÑ jotenti. Dukkh|pasamagÈminanti dukkhav|pasamaÑ nibbÈnaÑ gacchantaÑ. TesaÑ sutvÈnÈti tesaÑ BuddhÈnaÑ dhammaÑ sutvÈna. SappaÒÒÈti bhabbabh|tÈ paÒÒavanto. SacittaÑ paccaladdh|ti vipallÈsavajjitaÑ sakacittaÑ paÔilabhitvÈ. PaÔi-aladdh|ti padacchedo. Atha vÈ paÔilabhiÑsu ______________________________________________________________ 1. Khu 6. 177 piÔÔhe JÈtake.


paÔi-aladdhunti padacchedo. Aniccato dakkhunti1 aniccavaseneva addasaÑsu. Anattani anattÈti anattÈnaÑ anattÈti addakkhuÑ. Atha vÈ anattani vatthusmiÑ attÈ natthÊti addakkhuÑ. SammÈdiÔÔhisamÈdÈnÈti gahitasammÈdassanÈ. SabbaÑ dukkhaÑ upaccagunti sakalaÑ vaÔÔadukkhaÑ samatikkantÈ.

PahÊnÈpahÊnapucchÈya diÔÔhisampannassÈti sotÈpannassa. Dukkhe sukhanti saÒÒÈ uppajjati. CittaÑ uppajjatÊti mohakÈlussiyassa appahÊnattÈ saÒÒÈmattaÑ vÈ cittamattaÑ vÈ uppajjati, anÈgÈmissapi uppajjati, kiÑ pana sotÈpannassa. Ime dve Arahatoyeva pahÊnÈ. Asubhe subhanti saÒÒÈ uppajjati. CittaÑ uppajjatÊti sakadÈgÈmissapi uppajjati, kiÑ pana sotÈpannassa. Ime dve anÈgÈmissa pahÊnÈti AÔÔhakathÈyaÑ vuttaÑ. TasmÈ idaÑ dvayaÑ sotÈpannasakadÈgÈmino sandhÈya vuttanti veditabbaÑ. AnÈgÈmino kÈmarÈgassa pahÊnattÈ “asubhe subhan”ti saÒÒÈcittavipallÈsÈnaÒca pahÈnaÑ vuttanti veditabbaÑ. DvÊsu vatth|s|ti-ÈdÊhi padehi pahÊnÈpahÊne nigametvÈ dasseti. Tattha “anicca niccan”ti, “anattani attÈ”ti imesu dvÊsu vatth|su cha vipallÈsÈ pahÊnÈ. “Dukkhe sukhan”ti, “asubhe subhan”ti imesu dvÊsu vatth|su dve diÔÔhivipallÈsÈ pahÊnÈ. Kesuci potthakesu dveti paÔhamaÑ likhÊtaÑ, pacchÈ chÈti. Cat|su vatth|s|ti cattÈri ekato katvÈ vuttaÑ. AÔÔhÈti dvÊsu cha, dvÊsu dveti aÔÔha. CattÈroti dukkhÈsubhavatth|su ekekasmiÑ dve dve saÒÒÈcittavipallÈsÈti cattÈro. Kesuci potthakesu “cha dvÊs|”ti vuttaÔÔhÈnesupi evameva likhitanti.

VipallÈsakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. MaggakathÈvaÓÓanÈ

237. IdÈni tesaÑ tiÓÓaÑ vipallÈsÈnaÑ pahÈnakaraÑ ariyamaggaÑ dassentena kathitÈya maggakathÈya apubbatthÈnuvaÓÓanÈ. Tattha maggoti kenaÔÔhena maggoti yo BuddhasÈsane maggoti vuccati, so kenaÔÔhena maggo nÈma hotÊti attho. MicchÈdiÔÔhiyÈ pahÈnÈyÈti-ÈdÊsu ______________________________________________________________ 1. Aniccataddakkhunti (Ka)

KhuddakanikÈya 180

dasasu pariyÈyesu paÔhamo paÔhamo tassa tassa magga~gassa ujuvipaccanÊkavasena vutto. Maggo ceva hetu cÈti tassa tassa kiccassa karaÓÈya paÔipadaÔÔhena maggo, sampÈpakaÔÔhena hetu. Tena maggassa paÔipadaÔÔho sampÈpakaÔÔho ca vutto hoti. “AyaÑ maggo ayaÑ paÔipadÈ”ti-ÈdÊsu1 hi paÔipadÈ maggo, “maggassa niyyÈnaÔÔho hetuÔÔho”ti-ÈdÊsu2 sampÈpako hetu. EvaÑ dvÊhi dvÊhi padehi “maggoti kenaÔÔhena maggo”ti pucchÈya vissajjanaÑ kataÑ hoti. SahajÈtÈnaÑ dhammÈnaÑ upatthambhanÈyÈti attanÈ sahajÈtÈnaÑ ar|padhammÈnaÑ sahajÈta-aÒÒamaÒÒanissayÈdibhÈvena upatthambhanabhÈvÈya. KilesÈnaÑ pariyÈdÈnÈyÈti taÑtaÑmaggavajjhÈnaÑ vuttÈvasesakilesÈnaÑ khepanÈya. PaÔivedhÈdivisodhanÈyÈti ettha yasmÈ “ko cÈdi kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ, sÊlaÒca suvisuddhaÑ diÔÔhi ca ujukÈ”ti3 vacanato sÊlaÒca diÔÔhi ca saccapaÔivedhassa Èdi. So ca ÈdimaggakkhaÓe visujjhati. TasmÈ “paÔivedhÈdivisodhanÈyÈ”ti vuttaÑ. Cittassa adhiÔÔhÈnÈyÈti sampayuttacittassa sakakicce patiÔÔhÈnÈya. Cittassa vodÈnÈyÈti cittassa parisuddhabhÈvÈya. VisesÈdhigamÈyÈti lokiyato visesapaÔilÈbhÈya. Uttari paÔivedhÈyÈti lokiyato uttari paÔivijjhanatthÈya. SaccÈbhisamayÈyÈti catunnaÑ saccÈnaÑ ekÈbhisamayÈya kiccanipphattivasena ekapaÔivedhÈya. Nirodhe patiÔÔhÈpanÈyÈti cittassa vÈ puggalassa vÈ nibbÈne patiÔÔhÈpanatthÈya. SakadÈgÈmimaggakkhaÓÈdÊsu aÔÔha magga~gÈni ekato katvÈ taÑtaÑmaggavajjhakilesappahÈnaÑ vuttaÑ. EvaÑ vacane kÈraÓaÑ heÔÔhÈ vuttameva. YasmÈ upar|parimaggenÈpi suÔÔhu ÈdivisodhanÈ suÔÔhu cittavodÈnaÒca hoti, tasmÈ tÈnipi padÈni vuttÈni.

Dassanamaggoti-ÈdÊhi yÈva pariyosÈnÈ tassa dhammassa lakkhaÓavasena maggaÔÔho vutto. TÈni sabbÈnipi padÈni abhiÒÒeyyaniddese vuttatthÈneva. Evamettha yathÈsambhavaÑ lokiyalokuttaro maggo niddiÔÔho. HetuÔÔhena maggoti ca aÔÔha~giko maggo niddiÔÔho. NippariyÈyamaggattÈ cassa puna “maggo”ti na vuttaÑ. ŒdhipateyyaÔÔhena indriyÈti-ÈdÊni ca indriyÈdÊnaÑ atthavasena vuttÈni, na maggaÔÔhavasena. SaccÈnÊti cettha saccaÒÈÓÈni. Sabbepi te dhammÈ nibbÈnassa paÔipadaÔÔhena maggo. Ante vuttaÑ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 6, 23 piÔÔhÈdÊsu. 2. Khu 9. 294 piÔÔhe. 3. SaÑ 3. 124, 143 piÔÔhÈdÊsu.


nibbÈnaÑ pana saÑsÈradukkhÈbhibh|tehi dukkhanissaraÓatthikehi sappurisehi maggÊyati gavesÊyatÊti maggoti vuttanti veditabbanti.

MaggakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. MaÓÉapeyyakathÈvaÓÓanÈ

238. IdÈni tassa maggassa maÓÉapeyyattaÑ dassentena kathitÈya Bhagavato vacanekadesapubba~gamÈya maÓÉapeyyakathÈya apubbatthÈnuvaÓÓanÈ. Tattha maÓÉapeyyanti yathÈ sampannaÑ nimmalaÑ vippasannaÑ sappi sappimaÓÉoti vuccati, evaÑ vippasannaÔÔhena maÓÉo, pÈtabbaÔÔhena peyyaÑ1. YaÑ hi pivitvÈ antaravÊthiyaÑ patitÈ visaÒÒino attano sÈÔakÈdÊnampi assÈmikÈ honti, taÑ pasannampi na pÈtabbaÑ. MayhaÑ pana idaÑ sikkhattayasa~gahitaÑ sÈsanabrahmacariyaÑ sampannattÈ nimmalattÈ vippasannattÈ maÓÉaÒca hitasukhÈvahattÈ peyyaÒcÈti maÓÉapeyyanti dÊpeti. MaÓÉo peyyo etthÈti maÓÉapeyyaÑ. KiÑ taÑ? SÈsanabrahmacariyaÑ. KasmÈ sikkhattayaÑ brahmacariyaÑ nÈma? UttamaÔÔhena nibbÈnaÑ brahmaÑ nÈma, sikkhattayaÑ nibbÈnatthÈya pavattanato brahmatthÈya cariyÈti brahmacariyanti vuccati. SÈsanabrahmacariyanti taÑyeva. SatthÈ sammukhÊbh|toti idamettha kÈraÓavacanaÑ. YasmÈ pana SatthÈ sammukhÊbh|to, tasmÈ vÊriyapayogaÑ katvÈ pivathetaÑ maÓÉaÑ. BÈhirakaÑ hi bhesajjamaÓÉaÑ vejjassa asammukhÈ pivantÈnaÑ pamÈÓaÑ vÈ uggamananiggamanaÑ vÈ na jÈnÈmÈti Èsa~kÈ hoti. Vejjassa sammukhÈ pana vejjo jÈnissatÊti nirÈsa~kÈ pivanti. EvamevaÑ amhÈkaÒca DhammassÈmÊ SatthÈ sammukhÊbh|toti vÊriyaÑ katvÈ pivathÈti maÓÉapÈne sanniyojeti. DiÔÔhadhammikasamparÈyikaparamatthehi yathÈrahaÑ anusÈsatÊti SatthÈ. Apica “SatthÈ BhagavÈ satthavÈho”ti-ÈdinÈ2 niddesanayenapettha attho veditabbo. SandissamÈno mukho bh|toti sammukhÊbh|to.

MaÓÉapeyyaniddese tidhattamaÓÉoti tidhÈbhÈvo tidhattaÑ. Tidhattena maÓÉo tidhattamaÓÉo, tividhena maÓÉoti attho. Satthari sammukhÊbh|teti idaÑ sabbÈkÈraparipuÓÓamaÓÉattayadassanatthaÑ vuttaÑ. Parinibbutepi ______________________________________________________________ 1. Peyyo (Ka) 2. Khu 7. 353 piÔÔhe MahÈniddese.

KhuddakanikÈya 182

pana Satthari ekadesena maÓÉattayaÑ pavattatiyeva. Teneva cassa niddese “Satthari sammukhÊbh|te”ti avatvÈ katamo desanÈmaÓÉoti-Èdi vuttanti veditabbaÑ.

DesanÈmaÓÉoti dhammadesanÈ eva maÓÉo. PaÔiggahamaÓÉoti desanÈpaÔiggÈhako eva maÓÉo. BrÈhmacariyamaÓÉoti maggabrahmacariyameva maÓÉo.

ŒcikkhanÈti desetabbÈnaÑ saccÈdÊnaÑ imÈni nÈmÈnÊti nÈmavasena kathanÈ. DesanÈti dassanÈ. PaÒÒÈpanÈti jÈnÈpanÈ, ÒÈÓamukhe ÔhapanÈ vÈ. ŒsanaÑ Ôhapento hi “ÈsanaÑ paÒÒÈpetÊ”ti vuccati. PaÔÔhapanÈti paÒÒapanÈ, pavattanÈti attho, ÒÈÓamukhe ÔhapanÈ vÈ. VivaraÓÈti vivaÔakaraÓaÑ, vivaritvÈ dassanÈti attho. VibhajanÈti vibhÈgakiriyÈ, vibhÈgato dassanÈti attho. UttÈnÊkammanti pÈkaÔabhÈvakaraÓaÑ. Atha vÈ ÈcikkhanÈti desanÈdÊnaÑ channaÑ padÈnaÑ m|lapadaÑ. DesanÈdÊni cha padÈni tassa atthavivaraÓatthaÑ vuttÈni. Tattha desanÈti ugghaÔitaÒÒ|naÑ vasena sa~khepato paÔhamaÑ uddesavasena desanÈ. UgghaÔitaÒÒu hi sa~khepena vuttaÑ paÔhamaÑ vuttaÒca paÔivijjhanti. PaÒÒÈpanÈti vipaÒcitaÒÒ|naÑ vasena tesaÑ cittatosanena buddhinisÈnena ca1 paÔhamaÑ sa~khittassa vitthÈrato niddesavasena paÒÒÈpanÈ. PaÔÔhapanÈti tesaÑyeva niddiÔÔhassa niddesassa paÔiniddesavasena vitthÈrataravacanena2 paÒÒÈpanÈ. VivaraÓÈti niddiÔÔhassÈpi punappunaÑ vacanena vivaraÓÈ. VibhajanÈti punappunaÑ vuttassÈpi vibhÈgakaraÓena vibhajanÈ. UttÈnÊkammanti vivaÔassa vitthÈrataravacanena, vibhattassa ca nidassanavacanena uttÈnÊkaraÓaÑ. AyaÑ desanÈ neyyÈnampi paÔivedhÈya hoti. YevÈpanaÒÒepi kecÊti Piya~karamÈtÈdikÈ vinipÈtikÈ gahitÈ. ViÒÒÈtÈroti paÔivedhavasena lokuttaradhammaÑ viÒÒÈtÈro. Ete hi bhikkhu-Èdayo paÔivedhavasena dhammadesanaÑ paÔiggaÓhantÊti paÔiggahÈ. AyamevÈti-ÈdÊni paÔhamaÒÈÓaniddese vuttatthÈni. Ariyamaggo nibbÈnena saÑsandanato brahmatthÈya cariyÈti brahmacariyanti vuccati. 239. IdÈni adhimokkhamaÓÉoti-ÈdÊhi tasmiÑ maggakkhaÓe vijjamÈnÈni indriyabalabojjha~gamagga~gÈni maÓÉapeyyavidhÈne yojetvÈ dasseti. ______________________________________________________________ 1. BuddhinisÈmanena ca (GaÓÔhipade) 2. VitthÈrakaraÓena (SÊ)


Tattha adhimokkhamaÓÉoti adhimokkhasa~khÈto maÓÉo. KasaÔoti pasÈdavirahito Èvilo. ChaÉÉetvÈti samucchedavasena pahÈya. Saddhindriyassa adhimokkhamaÓÉaÑ pivatÊti maÓÉapeyyanti saddhindriyato adhimokkhamaÓÉassa anaÒÒattepi sati aÒÒaÑ viya katvÈ vohÈravasena vuccati, yathÈ loke nisadapotako nisadapotasarÊrassa anaÒÒattepi sati nisadapotassa sarÊranti vuccati, yathÈ ca PÈÄiyaÑ “phusitattan”ti-ÈdÊsu1 dhammato anaÒÒopi bhÈvo aÒÒo viya vutto, yathÈ ca AÔÔhakathÈyaÑ “phusanalakkhaÓo phasso”ti-ÈdÊsu2 dhammato anaÒÒampi lakkhaÓaÑ aÒÒaÑ viya vuttaÑ, evamidanti veditabbaÑ. PivatÊti cettha taÑsama~gipuggaloti vuttaÑ hoti. TaÑsama~gipuggalo taÑ maÓÉaÑ pivatÊti katvÈ tena puggalena so maÓÉo pÈtabbato maÓÉapeyyaÑ nÈma hotÊti vuttaÑ hoti. “MaÓÉapeyyo”ti ca vattabbe “maÓÉapeyyan”ti li~gavipallÈso kato. SesÈnampi iminÈ nayena attho veditabbo. Apubbesu pana pariÄÈhoti pÊÓanalakkhaÓÈya pÊtiyÈ paÔipakkho kilesasantÈpo. DuÔÔhullanti upasamapaÔipakkho kilesavasena oÄÈrikabhÈvo asantabhÈvo. AppaÔisa~khÈti paÔisa~khÈnapaÔipakkho kilesavasena asamavÈhitabhÈvo. 240. Puna aÒÒena pariyÈyena maÓÉapeyyavidhiÑ niddisitukÈmo atthi maÓÉoti-ÈdimÈha. Tattha tatthÈti tasmiÑ saddhindriye. Attharasoti-ÈdÊsu saddhindriyassa adhimuccanaÑ attho, saddhindriyaÑ dhammo, tadeva nÈnÈkilesehi vimuttattÈ vimutti, tassa atthassa sampatti attharaso. Tassa dhammassa sampatti dhammaraso. TassÈ vimuttiyÈ sampatti vimuttiraso. Atha vÈ atthapaÔilÈbharati attharaso, dhammapaÔilÈbharati dhammaraso, vimuttipaÔilÈbharati vimuttiraso. RatÊti ca taÑsampayuttÈ, tadÈrammaÓÈ vÈ pÊti. IminÈ nayena sesapadesupi attho veditabbo. ImasmiÑ pariyÈye maÓÉassa peyyaÑ maÓÉapeyyanti attho vutto hoti.

EvaÑ indriyÈdibodhipakkhiyadhammapaÔipÈÔiyÈ indriyabalabojjha~gamagga~gÈnaÑ vasena maÓÉapeyyaÑ dassetvÈ puna ante ÔhitaÑ brahmacariyamaÓÉaÑ dassento maggassa padhÈnattÈ maggaÑ pubba~gamaÑ katvÈ uppaÔipÈÔivasena magga~gabojjha~gabala-indriyÈni ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 18, 91 piÔÔhÈdÊsu. 2. Abhi-®Ôha 1. 151 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 184

dassesi. ŒdhipateyyaÔÔhena indriyÈ maÓÉoti-Èdayo yathÈyogaÑ lokiyalokuttarÈ maÓÉÈ. TaÑ heÔÔhÈ vuttanayena veditabbaÑ. TathaÔÔhena saccÈ maÓÉoti ettha pana dukkhasamudayÈnaÑ maÓÉattÈbhÈvÈ MahÈhatthipadasutte1 viya saccaÒÈÓÈni saccÈti vuttanti veditabbaÑ.


MaÓÉapeyyakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

NiÔÔhitÈ ca MahÈvaggavaÓÓanÈ. ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 242 piÔÔhe.

2. Yuganaddhavagga

1. YuganaddhakathÈvaÓÓanÈ

1. IdÈni maÓÉapeyyaguÓassa ariyamaggassa yuganaddhaguÓaÑ dassentena kathitÈya suttantapubba~gamÈya yuganaddhakathÈya apubbatthÈnuvaÓÓanÈ. YasmÈ pana DhammasenÈpati DhammarÈje dharamÈneyeva DhammarÈjassa parinibbÈnasaÑvacchare parinibbuto, tasmÈ dhammarÈje dharamÈneyeva DhammabhaÓÉÈgÈrikena desitaÑ idaÑ suttantaÑ tasseva sammukhÈ sutvÈ evaÑ me sutanti-ÈdimÈhÈti veditabbaÑ. Tattha ÈyasmÈti piyavacanaÑ garuvacanaÑ1 sagÈravasappatissavacanaÑ2, ÈyumÈti attho. Œnandoti tassa therassa nÈmaÑ. So hi jÈyamÈnoyeva kule ŒnandaÑ bhusaÑ tuÔÔhiÑ akÈsi. TasmÈssa “Œnando”ti nÈmaÑ katanti veditabbaÑ. Kosambiyanti evaÑnÈmake nagare. Tassa hi nagarassa ÈrÈmapokkharaÓÊ-ÈdÊsu tesu tesu ÔhÈnesu kosambarukkhÈ ussannÈ ahesuÑ, tasmÈ taÑ KosambÊti sa~khaÑ agamÈsi. “Kusambassa isino assamato avid|re mÈpitattÈ”ti eke.

GhositÈrÈmeti GhositaseÔÔhinÈ kÈrite ÈrÈme. KosambiyaÑ hi tayo seÔÔhino ahesuÑ GhositaseÔÔhi KukkuÔaseÔÔhi PÈvÈrikaseÔÔhÊti. Te tayopi “loke Buddho uppanno”ti sutvÈ paÒcahi paÒcahi sakaÔasatehi dÈn|pakaraÓÈni gÈhÈpetvÈ SÈvatthiÑ gantvÈ JetavanusamÊpe khandhÈvÈraÑ bandhitvÈ Satthu santikaÑ gantvÈ vanditvÈ paÔisanthÈraÑ katvÈ nisinnÈ Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ sotÈpattiphale patiÔÔhahitvÈ SatthÈraÑ nimantetvÈ Buddhappamukhassa bhikkhusaÑghassa aÉÉhamÈsamattaÑ mahÈdÈnaÑ datvÈ Bhagavato pÈdam|le nipajjitvÈ sakajanapadagamanatthaÑ BhagavantaÑ yÈcitvÈ “suÒÒÈgÈre kho gahapatayo TathÈgatÈ abhiramantÊ”ti BhagavatÈ vutte “dinnÈ no BhagavatÈ paÔiÒÒÈ”ti ÒatvÈ ativiya tuÔÔhÈ DasabalaÑ vanditvÈ nikkhantÈ antarÈmagge yojane yojane Bhagavato nivÈsatthaÑ vihÈraÑ karentÈ anupubbena KosambiÑ patvÈ attano attano ÈrÈme mahantaÑ dhanapariccÈgaÑ katvÈ Bhagavato ______________________________________________________________ 1. GuruvacanaÑ (SÊ, Ka) 2. SagÈravasappatissavavacanaÑ (SÊ)

KhuddakanikÈya 186

vihÈre kÈrÈpayiÑsu. Tattha GhositaseÔÔhinÈ kÈrito GhositÈrÈmo nÈma ahosi, KukkuÔaseÔÔhinÈ kÈrito KukkuÔÈrÈmo nÈma, PÈvÈrikaseÔÔhinÈ ambavane kÈrito PÈvÈrikambavanaÑ nÈma. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “GhositaseÔÔhinÈ kÈrite ÈrÈme”ti.

Œvuso bhikkhavoti ettha BuddhÈ Bhagavanto sÈvake ÈlapantÈ “bhikkhavo”ti Èlapanti. SÈvakÈ pana “Buddhehi sadisÈ mÈ homÈ”ti “Èvuso”ti paÔhamaÑ vatvÈ pacchÈ “bhikkhavo”ti vadanti. Buddhehi ca Èlapite bhikkhusaÑgho “bhadante”ti paÔivacanaÑ deti, sÈvakehi Èlapite “Èvuso”ti.

Yo hi kocÊti aniyamavacanaÑ. Etena tÈdisÈnaÑ sabbabhikkh|naÑ pariyÈdÈnaÑ. Mama santiketi mama samÊpe. Arahattappattanti attanÈ arahattassa pattaÑ. NapuÑsake bhÈve siddhavacanaÑ. ArahattaÑ pattanti vÈ padacchedo, attanÈ pattaÑ arahattanti attho. ArahattappattaÑ attÈnanti vÈ pÈÔhaseso. Cat|hi maggehÊti upari vuccamÈnehi cat|hi paÔipadÈmaggehi, na ariyamaggehi. “Catuhi maggehÊ”ti visuÑ ca vuttattÈ kassaci Arahato paÔhamassa ariyamaggassa dhammuddhaccapubba~gamo maggo, ekassa ariyamaggassa samathapubba~gamo, ekassa vipassanÈpubba~gamo, ekassa yuganaddhapubba~gamoti evaÑ cattÈropi paÔipadÈ maggÈ hontÊti veditabbaÑ. EtesaÑ vÈ aÒÒatarenÈti etesaÑ catunnaÑ paÔipadÈnaÑ maggÈnaÑ ekena vÈ, paÔipadÈmaggena arahattappattaÑ byÈkarotÊti attho. Sukkhavipassakassa hi Arahato dhammuddhaccapubba~gamaÑ sotÈpattimaggaÑ patvÈ sesamaggattayampi suddhavipassanÈhiyeva pattassa arahattappatti dhammuddhaccapubba~gamamaggÈ hoti. DhammuddhaccaviggahaÑ patvÈ vÈ appatvÈ vÈ samathapubba~gamÈdÊnaÑ tiÓÓaÑ paÔipadÈnaÑ maggÈnaÑ ekekassa vasena pattacatumaggassa Arahato arahattappatti itara-ekekamaggapubba~gamÈ hoti. TasmÈ Èha “etesaÑ vÈ aÒÒatarenÈ”ti.

Samathapubba~gamaÑ vipassanaÑ bhÈvetÊti samathaÑ pubba~gamaÑ purecÈrikaÑ katvÈ vipassanaÑ bhÈveti, paÔhamaÑ samÈdhiÑ uppÈdetvÈ pacchÈ vipassanaÑ bhÈvetÊti attho. Maggo saÒjÈyatÊti paÔhamo lokuttaramaggo nibbattati. So taÑ magganti-ÈdÊsu ekacittakkhaÓikassa maggassa ÈsevanÈdÊni nÈma natthi, dutiyamaggÈdayo pana uppÈdento tameva maggaÑ “Èsevati


bhÈveti bahulÊkarotÊ”ti vuccati. SaÒÒojanÈni pahÊyanti, anusayÈ byantÊhontÊti yÈva arahattamaggÈ kamena sabbe saÒÒojanÈ pahÊyanti, anusayÈ byantÊhonti. AnusayÈ byantÊhontÊti ca puna anuppattiyÈ vigatantÈ hontÊti attho.

Puna caparanti puna ca aparaÑ kÈraÓaÑ. VipassanÈpubba~gamaÑ samathaÑ bhÈvetÊti vipassanaÑ pubba~gamaÑ purecÈrikaÑ katvÈ samathaÑ bhÈveti, paÔhamaÑ vipassanaÑ uppÈdetvÈ pacchÈ samÈdhiÑ bhÈvetÊti attho. YuganaddhaÑ bhÈvetÊti yuganaddhaÑ katvÈ bhÈveti. Ettha teneva cittena samÈpattiÑ samÈpajjitvÈ teneva sa~khÈre sammasituÑ na sakkÈ. AyaÑ pana yÈvatÈ samÈpattiyo samÈpajjati, tÈvatÈ sa~khÈre sammasati. YÈvatÈ sa~khÈre sammasati, tÈvatÈ samÈpattiyo samÈpajjati. KathaÑ? PaÔhamajjhÈnaÑ samÈpajjati, tato vuÔÔhÈya sa~khÈre sammasati. Sa~khÈre sammasitvÈ dutiyajjhÈnaÑ samÈpajjati, tato vuÔÔhÈya sa~khÈre sammasati. Sa~khÈre sammasitvÈ tatiyajjhÈnaÑ -pa- nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanasamÈpattiÑ samÈpajjati, tato vuÔÔhÈye sa~khÈre sammasati. EvaÑ samathavipassanaÑ yuganaddhaÑ bhÈveti nÈma.

DhammuddhaccaviggahitaÑ mÈnasaÑ hotÊti ettha mandapaÒÒÈnaÑ vipassakÈnaÑ upakkilesavatthuttÈ vipassanupakkilesasaÒÒitesu obhÈsÈdÊsu dasasu dhammesu bhantatÈvasena uddhaccasahagatacittuppattiyÈ vikkhepasa~khÈtaÑ uddhaccaÑ dhammuddhaccaÑ, tena dhammuddhaccena viggahitaÑ vir|paggahitaÑ virodhamÈpÈditaÑ mÈnasaÑ cittaÑ dhammuddhaccaviggahitaÑ mÈnasaÑ hoti, tena vÈ dhammuddhaccena kÈraÓabh|tena tamm|lakataÓhÈmÈnadiÔÔhuppattiyÈ viggahitaÑ mÈnasaÑ hoti. DhammuddhaccaviggahitamÈnasanti vÈ pÈÔho. Hoti so Èvuso samayoti iminÈ maggÈmaggavavatthÈnena taÑ dhammuddhaccaÑ paÔibÈhitvÈ puna vipassanÈvÊthiÑ paÔipannakÈlaÑ dasseti. YaÑ taÑ cittanti yasmiÑ samaye taÑ vipassanÈvÊthiÑ okkamitvÈ pavattaÑ cittaÑ. Ajjhattameva santiÔÔhatÊti vipassanÈvÊthiÑ paccotaritvÈ tasmiÑ samaye gocarajjhattasa~khÈte ÈrammaÓe santiÔÔhati patiÔÔhÈti. SannisÊdatÊti tattheva pavattivasena sammÈ nisÊdati. Ekodi hotÊti ekaggaÑ hoti. SamÈdhiyatÊti sammÈ Èdhiyati suÔÔhu ÔhitaÑ hotÊti.

AyaÑ suttantavaÓÓanÈ.

KhuddakanikÈya 188

1. SuttantaniddesavaÓÓanÈ

2. Tassa suttantassa niddesakathÈya tattha jÈte dhammeti tasmi samÈdhismiÑ jÈte cittacetasike dhamme. Aniccato anupassanaÔÔhenÈti-ÈdinÈ vipassanÈya bhedaÑ dasseti. SammÈdiÔÔhi maggoti sammÈdiÔÔhisa~khÈto maggo. AÔÔhasu magga~gesu ekekopi hi maggoti vuccati. ŒsevatÊti sotÈpattimaggavasena. BhÈvetÊti sakadÈgÈmimagguppÈdanena. BahulÊkarotÊti anÈgÈmi-arahattamagguppÈdanena. ImesaÑ tiÓÓaÑ avatthÈbhedepi sati ÈvajjanÈdÊnaÑ sÈdhÈraÓattÈ sadisameva vissajjanaÑ kataÑ. 3. ŒlokasaÒÒÈpaÔinissaggÈnupassanÈnaÑ antarÈpeyyÈle avikkhepÈdÊni ca jhÈnasamÈpattikasiÓÈnussati-asubhÈ ca dÊghaÑ assÈsÈdÊni ca ÈnantarikasamÈdhiÒÈÓaniddese1 niddiÔÔhattÈ sa~khittÈni. Tattha ca avikkhepavasenÈti pubbabhÈgÈvikkhepavasena gahetabbaÑ. AniccÈnupassÊ assÈsavasenÈti-Èdike suddhavipassanÈvasena vuttacatukke pana taruÓavipassanÈkÈle vipassanÈsampayuttasamÈdhipubba~gamÈ balavavipassanÈ veditabbÈ. 4. VipassanÈpubba~gamavÈre paÔhamaÑ aniccatoti-ÈdinÈ ÈrammaÓaÑ aniyametvÈ vipassanÈ vuttÈ, pacchÈ r|paÑ aniccatoti-ÈdinÈ ÈrammaÓaÑ niyametvÈ vuttÈ. Tattha jÈtÈnanti tassÈ vipassanÈya jÈtÈnaÑ cittacetasikÈnaÑ dhammÈnaÑ. VosaggÈrammaÓatÈti2 ettha vosaggo3 nibbÈnaÑ. NibbÈnaÑ hi sa~khatavosaggato pariccÈgato “vosaggo”ti vutto. VipassanÈ ca taÑsampayuttadhammÈ ca nibbÈnaninnatÈya ajjhÈsayavasena nibbÈne patiÔÔhitattÈ nibbÈnapatiÔÔhÈ nibbÈnÈrammaÓÈ. PatiÔÔhÈpi hi ÈlambÊyatÊti ÈrammaÓaÑ nÈma hoti, nibbÈne patiÔÔhaÔÔheneva nibbÈnÈrammaÓÈ. AÒÒattha PÈÄiyampi hi patiÔÔhÈ “ÈrammaÓan”ti vuccanti. YathÈha “seyyathÈpi Èvuso naÄÈgÈraÑ vÈ tiÓÈgÈraÑ vÈ sukkhaÑ koÄÈpaÑ terovassikaÑ puratthimÈya cepi disÈya puriso ÈdittÈya tiÓukkÈya upasa~kameyya, labhetha aggi otÈraÑ, labhetha aggi ÈrammaÓan”ti-Èdi4. TasmÈ tattha jÈtÈnaÑ dhammÈnaÑ vosaggÈrammaÓatÈya nibbÈnapatiÔÔhÈbhÈvena hetubh|tena uppÈdito yo cittassa ekaggatÈsa~khÈto upacÈrappanÈbhedo avikkhepo, ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 92 piÔÔhe. 2. VavassaggÈrammaÓatÈti (SÊ, Ka) 3. Vavassaggo (SÊ, Ka, GaÓÔhipade ca) 4. SaÑ 2. 391 piÔÔhe.


so samÈdhÊti vipassanÈto pacchÈ uppÈdito nibbedhabhÈgiyo samÈdhi niddiÔÔho hoti. TasmÈyeva hi iti paÔhamaÑ vipassanÈ, pacchÈ samathoti vuttaÑ. 5. Yuganaddhaniddese yasmÈ heÔÔhÈ suttantavaÓÓanÈyaÑ vutto yuganaddhakkamo purimadvayaniddesanayeneva pÈkaÔo, maggakkhaÓe yuganaddhakkamo pana na pÈkaÔo, tasmÈ pubbabhÈge anekantikaÑ yuganaddhabhÈvanaÑ avatvÈ maggakkhaÓe ekantena labbhamÈnayuganaddhabhÈvanameva dassento soÄasahi ÈkÈrehÊti-ÈdimÈha. Tattha ÈrammaÓaÔÔhenÈti-ÈdÊsu sattarasasu ÈkÈresu ante uddiÔÔhaÑ yuganaddhaÑ m|lapadena ekaÔÔhattÈ taÑ vippahÈya sesÈnaÑ vasena “soÄasahÊ”ti vuttaÑ. ŒrammaÓaÔÔhenÈti ÈlambanaÔÔhena, ÈrammaÓavasenÈti attho. EvaÑ sesesupi. GocaraÔÔhenÈti ÈrammaÓaÔÔhepi sati nissayitabbaÔÔhÈnaÔÔhena. PahÈnaÔÔhenÈti pajahanaÔÔhena. PariccÈgaÔÔhenÈti pahÈnepi sati puna anÈdiyanena pariccÈgaÔÔhena. VuÔÔhÈnaÔÔhenÈti uggamanaÔÔhena. VivaÔÔanaÔÔhenÈti uggamanepi sati apunarÈvaÔÔanena nivattanaÔÔhena. SantaÔÔhenÈti nibbutaÔÔhena. PaÓÊtaÔÔhenÈti nibbutaÔÔhepi sati uttamaÔÔhena, atappakaÔÔhena vÈ. VimuttaÔÔhenÈti bandhanÈpagataÔÔhena. AnÈsavaÔÔhenÈti bandhanamokkhepi sati ÈrammaÓaÑ katvÈ pavattamÈnÈsavavirahitaÔÔhena1. TaraÓaÔÔhenÈti anosÊditvÈ pilavanaÔÔhena, atikkamanaÔÔhena vÈ. AnimittaÔÔhenÈti sa~khÈranimittavirahitaÔÔhena. AppaÓihitaÔÔhenÈti paÓidhivirahitaÔÔhena. SuÒÒataÔÔhenÈti abhinivesavirahitaÔÔhena. EkarasaÔÔhenÈti ekakiccaÔÔhena. AnativattanaÔÔhenÈti aÒÒamaÒÒaÑ anatikkamanaÔÔhena. YuganaddhaÔÔhenÈti yugalakaÔÔhena.

UddhaccaÑ pajahato, avijjaÑ pajahatoti yogino tassa tassa paÔipakkhappahÈnavasena vuttaÑ. Nirodho cettha nibbÈnameva. AÒÒamaÒÒaÑ nÈtivattantÊti samatho ce vipassanaÑ ativatteyya, lÊnapakkhikattÈ samathassa cittaÑ kosajjÈya saÑvatteyya. VipassanÈ ce samathaÑ ativatteyya, uddhaccapakkhikattÈ vipassanÈya cittaÑ uddhaccÈya saÑvatteyya. TasmÈ samatho ca vipassanaÑ anativattamÈno kosajjapÈtaÑ na karoti, vipassanÈ samathaÑ anativattamÈnÈ uddhaccapÈtaÑ na karoti. Samatho samaÑ ______________________________________________________________ 1. PavattamÈnÈsavÈ virahitaÔÔhena (Ka)

KhuddakanikÈya 190

pavattamÈno vipassanaÑ uddhaccapÈtato rakkhati, vipassanÈ samaÑ pavattamÈnÈ samathaÑ kosajjapÈtato rakkhati. Evamime ubho aÒÒamaÒÒaÑ anativattanakiccena ekakiccÈ, samÈ hutvÈ pavattamÈnena1 aÒÒamaÒÒaÑ anativattamÈnÈ atthasiddhikarÈ honti. TesaÑ maggakkhaÓe yuganaddhattaÑ vuÔÔhÈnagÈminivipassanÈkkhaÓe yuganaddhattÈyeva hoti. PahÈnapariccÈgavuÔÔhÈnavivaÔÔanakaraÓÈnaÑ maggakiccavasena vuttattÈ sakalassa maggakiccassa dassanatthaÑ uddhaccasahagatakilesÈ ca khandhÈ ca avijjÈsahagatakilesÈ ca khandhÈ ca niddiÔÔhÈ. SesÈnaÑ na tathÈ vuttattÈ paÔipakkhadhammamattadassanavasena uddhaccÈvijjÈ eva niddiÔÔhÈ. VivaÔÔatoti nivattantassa.

SamÈdhi kÈmÈsavÈ vimutto hotÊti samÈdhissa kÈmacchandapaÔipakkhattÈ vuttaÑ. RÈgavirÈgÈti rÈgassa virÈgo samatikkamo etissÈ atthÊti rÈgavirÈgÈ, “rÈgavirÈgato”ti nissakkavacanaÑ vÈ. TathÈ avijjÈvirÈgÈ. CetovimuttÊti maggasampayutto samÈdhi. PaÒÒÈvimuttÊti maggasampayuttÈ paÒÒÈ. Taratoti tarantassa. SabbapaÓidhÊhÊti rÈgadosamohapaÓidhÊhi, sabbapatthanÈhi vÈ. EvaÑ cuddasa ÈkÈre vissajjitvÈ ekarasaÔÔhaÒca anativattanaÔÔhaÒca avibhajitvÈva2 imehi soÄasahi ÈkÈrehÊti Èha. KasmÈ? TesaÑ cuddasannaÑ ÈkÈrÈnaÑ ekekassa avasÈne “ekarasÈ honti, yuganaddhÈ honti, aÒÒamaÒÒaÑ nÈtivattantÊ”ti niddiÔÔhattÈ te dvepi ÈkÈre niddiÔÔhÈve honti. TasmÈ “soÄasahÊ”ti Èha. YuganaddhaÔÔho pana uddesepi na bhaÓitoyevÈti.

2. DhammuddhaccavÈraniddesavaÓÓanÈ

6. DhammuddhaccavÈre aniccato manasikaroto obhÈso uppajjatÊti udayabbayÈnupassanÈya Ôhitassa tÊhi anupassanÈhi punappunaÑ sa~khÈre vipassantassa vipassantassa vipassanÈÒÈÓesu paripÈkagatesu tada~gavasena kilesappahÈnena parisuddhacittassa aniccato vÈ dukkhato vÈ anattato vÈ manasikÈrakkhaÓe vipassanÈÒÈÓÈnubhÈvena pakatiyÈva obhÈso uppajjatÊti paÔhamaÑ tÈva aniccato manasikaroto obhÈso kathito. Akusalo vipassako tasmiÑ obhÈse uppanne “na ca vata me ito pubbe evar|po obhÈso uppannapubbo, addhÈ maggaÑ pattomhi, phalaÑ ______________________________________________________________ 1. PavattamÈnÈ (SÊ) 2. AvissajjitvÈva (SÊ)


pattomhÊ”ti amaggaÑyeva “maggo”ti, aphalameva “phalan”ti gaÓhÈti. Tassa amaggaÑ “maggo”ti, aphalaÑ “phalan”ti gaÓhato vipassanÈvÊthi ukkantÈ hoti. So attano vipassanÈvÊthiÑ vissajjetvÈ vikkhepamÈpanno vÈ obhÈsameva taÓhÈdiÔÔhimaÒÒanÈhi maÒÒamÈno vÈ nisÊdati. So kho panÈyaÑ obhÈso kassaci bhikkhuno palla~kaÔÔhÈnamattameva obhÈsento uppajjati, kassaci antogabbhaÑ, kassaci bahigabbhampi, kassaci sakalavihÈraÑ, gÈvutaÑ aÉÉhayojanaÑ yojanaÑ dviyojanaÑ -pa- kassaci pathavitalato yÈva AkaniÔÔhabrahmalokÈ ekÈlokaÑ kurumÈno. Bhagavato pana dasasahassilokadhÈtuÑ obhÈsento udapÈdi. AyaÑ hi obhÈso catura~gasamannÈgatepi andhakÈre taÑ taÑ ÔhÈnaÑ obhÈsento uppajjati.

ObhÈso dhammoti obhÈsaÑ ÈvajjatÊti ayaÑ obhÈso maggadhammo phaladhammoti vÈ taÑ taÑ obhÈsaÑ manasi karoti. Tato vikkhepo uddhaccanti tato obhÈsato dhammoti ÈvajjanakaraÓato vÈ yo uppajjati vikkhepo, so uddhaccaÑ nÈmÈti attho. Tena uddhaccena viggahitamÈnasoti tena evaÑ uppajjamÈnena uddhaccena virodhitacitto, tena vÈ uddhaccena kÈraÓabh|tena tamm|lakakilesuppattiyÈ virodhitacitto vipassako vipassanÈvÊthiÑ okkamitvÈ vikkhepaÑ vÈ tamm|lakakilesesu vÈ ÔhitattÈ aniccato dukkhato anattato upaÔÔhÈnÈni yathÈbh|taÑ nappajÈnÈti. “Tena vuccati dhammuddhaccaviggahitamÈnasoti” evaÑ itisaddo yojetabbo. Hoti so samayoti evaÑ assÈdavasena upakkiliÔÔhacittassÈpi yogino sace upaparikkhÈ uppajjati, so evaÑ pajÈnÈti–vipassanÈ nÈma sa~khÈrÈrammaÓÈ, maggaphalÈni nibbÈnÈrammaÓÈni, imÈni ca cittÈni sa~khÈrÈrammaÓÈni, tasmÈ nÈyamobhÈso maggo, udayabbayÈnupassanÈyeva nibbÈnassa lokiko maggoti maggÈmaggaÑ vavatthapetvÈ taÑ vikkhepaÑ parivajjayitvÈ udayabbayÈnupassanÈya ÔhatvÈ sÈdhukaÑ sa~khÈre aniccato dukkhato anattato vipassati. EvaÑ upaparikkhantassa so samayo hoti. EvaÑ apassanto pana “maggaphalappattomhÊ”ti adhimÈniko hoti.

YaÑ yaÑ cittanti yaÑ taÑ vipassanÈcittaÑ. AjjhattamevÈti aniccÈnupassanÈya ÈrammaÓe gocarajjhatteyeva. ©ÈÓaÑ uppajjatÊti tasseva yogÈvacarassa r|pÈr|padhamme tulayantassa tÊrayantassa vissaÔÔha-indavajiramiva

KhuddakanikÈya 192

avihatavegaÑ tikhiÓaÑ s|ramativisadaÑ vipassanÈÒÈÓaÑ uppajjati. PÊti uppajjatÊti tasseva tasmiÑ samaye khuddikÈ pÊti khaÓikÈ pÊti okkantikÈ pÊti ubbegÈ pÊti pharaÓÈ pÊtÊti ayaÑ paÒcavidhÈ vipassanÈsampayuttÈ pÊti sakalasarÊraÑ p|rayamÈnÈ uppajjati. Passaddhi uppajjatÊti tasseva tasmiÑ samaye kÈyacittÈnaÑ neva daratho na gÈravatÈ na kakkhaÄatÈ na akammaÒÒatÈ na gelaÒÒatÈ na va~katÈ hoti, atha kho panassa kÈyacittÈni passaddhÈni lah|ni mud|ni kammaÒÒÈni paguÓÈni suvisadÈni ujukÈniyeva honti. So imehi passaddhÈdÊhi anuggahitakÈyacitto tasmiÑ samaye amÈnusiÑ nÈma ratiÑ anubhavati. YaÑ sandhÈya vuttaÑ–

“SuÒÒÈgÈraÑ paviÔÔhassa, santacittassa bhikkhuno. AmÈnusÊ ratÊ hoti, sammÈ dhammaÑ vipassato.

Yato yato sammasati, khandhÈnaÑ udayabbayaÑ. LabhatÊ pÊtipÈmojjaÑ, amataÑ taÑ vijÈnatan”ti1.

Evamassa imaÑ amÈnusiÑ ratiÑ sÈdhayamÈnÈ lahutÈdÊhi sahitÈ vipassanÈsampayuttÈ kÈyacittapassaddhi uppajjati. SukhaÑ uppajjatÊti tasseva tasmiÑ samaye sakalasarÊraÑ abhisandayamÈnaÑ vipassanÈsampayuttaÑ sukhaÑ uppajjati. Adhimokkho uppajjatÊti tasseva tasmiÑ samaye cittacetasikÈnaÑ atisayapasÈdabh|tÈ vipassanÈsampayuttÈ saddhÈ uppajjati. Paggaho uppajjatÊti tasseva tasmiÑ samaye asithilamanaccÈraddhaÑ supaggahitaÑ vipassanÈsampayuttaÑ vÊriyaÑ uppajjati. UpaÔÔhÈnaÑ uppajjatÊti tasseva tasmiÑ samaye s|paÔÔhitÈ suppatiÔÔhitÈ nikhÈtÈ acalÈ pabbatarÈjasadisÈ vipassanÈsampayuttÈ sati uppajjati. So yaÑ yaÑ ÔhÈnaÑ Èvajjati samannÈharati manasi karoti paccavekkhati, taÑ taÑ ÔhÈnamassa okkantitvÈ2 pakkhanditvÈ dibbacakkhuno paraloko viya satiyÈ upaÔÔhÈti.

UpekkhÈti vipassanupekkhÈ ceva ÈvajjanupekkhÈ ca. TasmiÑ hi samaye sabbasa~khÈresu majjhattabh|tÈ vipassanupekkhÈpi balavatÊ uppajjati, manodvÈre ÈvajjanupekkhÈpi. SÈ hissa taÑ taÑ ÔhÈnaÑ Èvajjantassa vissaÔÔha-indavajiramiva pattapuÔe pakkhandatattanÈrÈco viya ca s|rÈ tikhiÓÈ hutvÈ ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 67 piÔÔhe Dhammapade. 2. OkkhanditvÈ (SÊ, Visuddhi 2. 272 piÔÔhe ca)


vahati. EvaÑ hi Visuddhimagge1 vuttaÑ. VipassanupekkhÈti cettha “vipassanÈlampayuttÈ tatramajjhattupekkhÈ”ti ÈcariyÈ vadanti. VipassanÈÒÈÓe hi gayhamÈne “ÒÈÓaÑ uppajjatÊ”ti vipassanÈÒÈÓassa ÈgatattÈ punaruttidoso hoti. TatiyajjhÈnavaÓÓanÈyaÒca “sa~khÈrupekkhÈ-vipassanupekkhÈnampi atthato ekÊbhÈvo. PaÒÒÈ eva hi sÈ, kiccavasena dvidhÈ bhinnÈ”ti2 vuttaÑ. TasmÈ vipassanÈsampayuttÈya tatramajjhattupekkhÈya vuccamÈnÈya punaruttidoso ca na hoti, tatiyajjhÈnavaÓÓanÈya ca sameti. YasmÈ ca paÒcasu indriyesu “ÒÈÓaÑ adhimokkho paggaho upaÔÔhÈnan”ti paÒÒindriyasaddhindriyavÊriyindriya-satindriyÈni niddiÔÔhÈni, samÈdhindriyaÑ pana aniddiÔÔhaÑ hoti, yuganaddhavasenÈpi ca samÈdhindriyaÑ niddisitabbameva hoti, tasmÈ samappavatto samÈdhi puna samÈdhÈne byÈpÈrappahÈnakaraÓena “upekkhÈ”ti vuttoti veditabbaÑ.

Nikanti uppajjatÊti evaÑ obhÈsÈdipaÔimaÓÉitÈya vipassanÈya ÈlayaÑ kurumÈnÈ sukhumÈ santÈkÈrÈ nikanti uppajjati, yÈ kilesoti pariggahetumpi na sakkÈ hoti. YathÈ ca obhÈse, evaÑ etesupi aÒÒatarasmiÑ uppanne yogÈvacaro “na ca vata me ito pubbe evar|paÑ ÒÈÓaÑ uppannapubbaÑ, evar|pÈ pÊti passaddhi sukhaÑ adhimokkho paggaho upaÔÔhÈnaÑ upekkhÈ nikanti uppannapubbÈ, addhÈ maggaÑ pattomhi, phalaÑ pattomhÊ”ti amaggameva “maggo”ti, aphalameva “phalan”ti gaÓhÈti. Tassa amaggaÑ “maggo”ti, aphalaÒca “phalan”ti gaÓhato vipassanÈvÊthi ukkantÈ hoti. So attano m|lakammaÔÔhÈnaÑ vissajjetvÈ nikantimeva assÈdento nisÊdati. Ettha ca obhÈsÈdayo upakkilesavatthutÈya upakkilesÈti vuttÈ, na akusalattÈ. Nikanti pana upakkileso ceva upakkilesavatthu ca. Vatthuvaseneva cete dasa, gÈhavasena pana samatiÑsa honti. KathaÑ? “Mama obhÈso uppanno”ti gaÓhato hi diÔÔhiggÈho hoti, “manÈpo vata obhÈso uppanno”ti gaÓhato mÈnaggÈho, obhÈsaÑ assÈdayato taÓhÈggÈho. Iti obhÈse diÔÔhimÈnataÓhÈvasena tayo gÈhÈ. TathÈ sesesupÊti evaÑ gÈhavasena samatiÑsa upakkilesÈ honti. Dukkhato manasikaroto, anattato manasikarototi ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 2. 273 piÔÔhe. 2. Visuddhi 2. 157 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 194

vÈresupi iminÈva nayena attho veditabbo. Ekeka-anupassanÈvasena hettha ekekassa vipassanupakkilesuppatti veditabbÈ, na ekasseva.

TÊsu anupassanÈsu. EvaÑ abhedato vipassanÈvasena upakkilese dassetvÈ puna bhedavasena dassento r|paÑ aniccato manasikarototi-ÈdimÈha. Tattha jarÈmaraÓaÑ aniccato upaÔÔhÈnanti jarÈmaraÓassa aniccato upaÔÔhÈnaÑ. 7. YasmÈ pubbe vuttÈnaÑ samatiÑsÈya upakkilesÈnaÑ vasena akusalo abyatto yogÈvacaro obhÈsÈdÊsu vikampati, obhÈsÈdÊsu ekekaÑ “etaÑ mama, esohamasmi, eso me attÈ”ti samanupassati, tasmÈ tamatthaÑ dassento obhÈse ceva ÒÈÓe cÈti-ÈdigÈthÈdvayamÈha. Tattha vikampatÊti obhÈsÈdike ÈrammaÓe nÈnÈkilesavasena vividhÈ kampati vedhati. Yehi cittaÑ pavedhatÊti yehi passaddhisukhehi cittaÑ nÈnÈkilesavasena nÈnappakÈrena vedhati kampati. TasmÈ passaddhiyÈ sukhe ceva yogÈvacaro vikampatÊti sambandho veditabbo. UpekkhÈvajjanÈya cevÈti upekkhÈsa~khÈtÈya ÈvajjanÈya ceva vikampati, ÈvajjanupekkhÈya ceva vikampatÊti attho. Visuddhimagge1 pana “upekkhÈvajjanÈyaÒcÈ”ti vuttaÑ. UpekkhÈya cÈti heÔÔhÈ vuttappakÈrÈya upekkhÈya ca vikampati, nikantiyÈ ca vikampatÊti attho. Ettha ca dvinnaÑ upekkhÈnaÑ niddiÔÔhattÈ heÔÔhÈ “upekkhÈ uppajjatÊ”ti vuttaÔÔhÈne ca ubhayathÈ attho vutto. AniccÈnupassanÈdÊsu ca ekekissÈyeva ÈvajjanupekkhÈya sabbhÈvato ekekÈyeva anupassanÈ aniccaÑ aniccaÑ, dukkhaÑ dukkhaÑ, anattÈ anattÈti punappunaÑ bhÈvÊyatÊtu vuttaÑ hoti. YasmÈ pana kusalo paÓÉito byatto buddhisampanno yogÈvacaro obhÈsÈdÊsu uppannesu “ayaÑ kho me obhÈso uppanno, so kho panÈyaÑ anicco sa~khato paÔiccasamuppanno khayadhammo vayadhammo virÈgadhammo nirodhadhammo”ti iti vÈ naÑ paÒÒÈya paricchindati upaparikkhati. Atha vÈ panassa evaÑ hoti–sace obhÈso attÈ bhaveyya, “attÈ”ti gahetuÑ vaÔÔeyya. AnattÈva panÈyaÑ “attÈ”ti gahito. TasmÈyaÑ avasavattanaÔÔhena anattÈti passanto diÔÔhiÑ ugghÈÔeti. Sace obhÈso ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 2. 274 piÔÔhe.


nicco bhaveyya, “nicco”ti gahetuÑ vaÔÔeyya. Aniccova panÈyaÑ “nicco”ti gahito. TasmÈyaÑ hutvÈ abhÈvaÔÔhena aniccoti passanto mÈnaÑ samugghÈÔeti. Sace obhÈso sukho bhaveyya, “sukho”ti gahetuÑ vaÔÔeyya. Dukkhova panÈyaÑ “sukho”ti gahito. TasmÈyaÑ uppÈdavayapaÔipÊÄanaÔÔhena dukkhoti passanto nikantiÑ pariyÈdiyati. YathÈ ca obhÈse, evaÑ sesesupi.

EvaÑ upaparikkhitvÈ obhÈsaÑ “netaÑ mama, nesohamasmi, na meso attÈ”ti samanupassati. ©ÈÓaÑ -pa- nikantiÑ “netaÑ mama, nesohamasmi, na meso attÈ”ti samanupassati. EvaÑ samanupassanto obhÈsÈdÊsu na kampati na vedhati. TasmÈ tamatthÑ dassento imÈni dasa ÔhÈnÈnÊti gÈthamÈha. Tattha dasa ÔhÈnÈnÊti obhÈsÈdÊni. PaÒÒÈ yassa pariccitÈti yassa upakkilesavimuttÈya paÒÒÈya paricitÈni punappunaÑ phuÔÔhÈni paribhÈvitÈni. Dhammuddhaccakusalo hotÊti so paÒÒÈya paricitadasaÔÔhÈno yogÈvacaro pubbe vuttappakÈrassa dhammuddhaccassa yathÈsabhÈvapaÔivedhena cheko hoti. Na ca sammoha gacchatÊti dhammuddhaccakusalattÈyeva taÓhÈmÈnadiÔÔhugghÈÔavasena1 sammohaÒca na gacchati.

IdÈni pubbe vuttameva vidhiÑ aparena pariyÈyena vibhÈvetvÈ dassento vikkhipati ceva kilissati cÈti-ÈdigÈthamÈha. Tattha mandapaÒÒo yogÈvacaro obhÈsÈdÊsu vikkhepaÒca avasesakilesuppattiÒca pÈpuÓÈti. MajjhimapaÒÒo vikkhepameva pÈpuÓÈti, nÈvasesakilesuppattiÑ, so adhimÈniko hoti. TikkhapaÒÒo vikkhepaÑ pÈpuÓitvÈpi taÑ adhimÈnaÑ pahÈya vipassanaÑ Èrabhati. AtitikkhapaÒÒo na vikkhepaÑ pÈpuÓÈti, na cÈvasesakilesuppattiÑ. Vikkhippati cevÈti tesu mandapaÒÒo dhammuddhaccasa~khÈtaÑ vikkhepaÒceva pÈpuÓÊyati. Kilissati cÈti taÓhÈmÈnadiÔÔhikilesehi kilesÊyati ca, upatÈpÊyati vibÈdhÊyatÊti attho. Cavati cittabhÈvanÈti tassa mandapaÒÒassa vipassanÈcittabhÈvanÈ kilesesuyeva ÔhÈnato paÔipakkhÈvihatattÈ cavati, paripatatÊti attho. Vikkhipati na kilissatÊti majjhimapaÒÒo vikkhepena vikkhipati, kilesehi na kilissati. BhÈvanÈ parihÈyatÊti tassa majjhimapaÒÒassa adhimÈnikattÈ vipassanÈrambhÈbhÈvena vipassanÈ parihÈyati, ______________________________________________________________ 1. TaÓhÈmÈnadiÔÔhuppÈdavasena (Ka) VisuddhimaggamahÈÔÊkÈ passitabbÈ.

KhuddakanikÈya 196

nappavattatÊti attho. Vikkhipati na kilissatÊti tikkhapaÒÒopi vikkhepena vikkhipati, kilesehi na kilissati. BhavanÈ na parihÈyatÊti tassa tikkhapaÒÒassa santepi vikkhepe taÑ adhimÈnavikkhepaÑ pahÈya vipassanÈrambhasambhÈvena vipassanÈbhÈvanÈ na parihÈyati, pavattatÊti attho. Na ca vikkhipate cittaÑ na kilissatÊti atitikkhapaÒÒassa cittaÑ na vikkhepena vikkhipati, na ca kilesehi kilissati. Na cavati cittabhÈvanÈti tassa vipassanÈcittabhÈvanÈ na cavati, vikkhepakilesÈbhÈvena yathÈÔhÈne tiÔÔhatÊti attho.

Imehi cat|hi ÔhÈnehÊti-ÈdÊsu idÈni vuttehi imehi cat|hi ÔhÈnehi hetubh|tehi, karaÓabh|tehi vÈ obhÈsÈdike dasa ÔhÈne cittassa sa~khepena ca vikkhepena ca viggahitaÑ mÈnasaÑ vikkhepakilesuppattivirahito catuttho kusalo mahÈpaÒÒo yogÈvacaro mandapaÒÒÈdÊnaÑ tiÓÓaÑ yogÈvacarÈnaÑ mÈnasaÑ evaÒca evaÒca hotÊti nÈnappakÈrato jÈnÈtÊti sambandhato atthavaÓÓanÈ veditabbÈ. Sa~khepoti cettha vikkhepassa1 ceva kilesÈnaÒca uppattivasena cittassa lÊnabhÈvo veditabbo. Vikkhepoti “vikkhipati na kilissatÊ”ti dvÊsu ÔhÈnesu vuttavikkhepavasena cittassa uddhatabhÈvo veditabboti.

YuganaddhakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. SaccakathÈvaÓÓanÈ

8. IdÈni yuganaddhaguÓassa ariyamaggassa vasena saccaÔÔhaÑ saccapaÔivedhavisesaÑ saccalakkhaÓÈdividhÈnaÒca dassentena kathitÈya suttantapubba~gamÈya saccakathÈya apubbatthÈnuvaÓÓanÈ. Tattha suttante tÈva tathÈnÊti yathÈsabhÈvavasena tacchÈni2. YathÈsabhÈvabh|tÈneva hi dhammajÈtÈni saccaÔÔhena saccÈni. SaccaÔÔho paÔhamaÒÈÓaniddesavaÓÓanÈyaÑ vutto. AvitathÈnÊti vuttasabhÈve vipariyÈyavirahitÈni. Na hi saccÈni asaccÈni nÈma honti. AnaÒÒathÈnÊti aÒÒasabhÈvavirahitÈni. Na hi asaccÈni saccÈni nÈma honti. IdaÑ dukkhanti bhikkhave tathametanti bhikkhave ______________________________________________________________ 1. Cittavikkhepassa (SÊ) 2. SaccÈni (Ka)


idaÑ dukkhanti yaÑ vuccati, etaÑ yathÈsabhÈvattÈ tathaÑ. Dukkhameva hi dukkhaÑ. VuttasabhÈve vipariyÈyÈbhÈvato avitathaÑ. Na hi dukkhaÑ adukkhaÑ nÈma hoti. AÒÒasabhÈvavirahitattÈ anaÒÒathaÑ. Na hi dukkhaÑ samudayÈdisabhÈvaÑ hoti. SamudayÈdÊsupi eseva nayo.

1. PaÔhamasuttantaniddesavaÓÓanÈ

TathaÔÔhenÈti yathÈsabhÈvaÔÔhena. PÊÄanaÔÔhÈdayo ÒÈÓakathÈyaÑ vuttatthÈyeva. 9. EkappaÔivedhÈnÊti ekena maggaÒÈÓena paÔivedho, ekato vÈ paÔivedho etesanti ekappaÔivedhÈni. AnattaÔÔhenÈti catunnampi saccÈnaÑ attavirahitattÈ anakkaÔÔhena. VuttaÑ hetaÑ Visuddhimagge1–paramatthato hi sabbÈneva saccÈni vedakakÈrakanibbutagamakÈbhÈvato suÒÒÈnÊti veditabbÈni. TenetaÑ vuccati–

“Dukkhameva hi, na koci dukkhito, KÈrako na, kiriyÈva vijjati. Atthi nibbuti, na nibbuto pumÈ, Maggamatthi, gamako na vijjatÊ”ti.

Atha vÈ–

“DhuvasubhasukhattasuÒÒaÑ, Purimadvaya’mattasuÒÒa’mamatapadaÑ. Dhuvasukha-attavirahito, Maggo-iti suÒÒato tes|”ti.

SaccaÔÔhenÈti avisaÑvÈdakaÔÔhena. PaÔivedhaÔÔhenÈti maggakkhaÓe paÔivijjhitabbaÔÔhena. Ekasa~gahitÈnÊti tathaÔÔhÈdinÈ ekekeneva atthena sa~gahitÈni, ekegaÓanaÑ gatÈnÊti attho. YaÑ ekasa~gahitaÑ, taÑ ekattanti yasmÈ ekena sa~gahitaÑ, tasmÈ ekattanti attho. SaccÈnaÑ bahuttepi ekattamapekkhitvÈ ekavacanaÑ kataÑ. EkattaÑ ekena ÒÈÓena paÔivijjhatÊti pubbabhÈge catunnaÑ saccÈnaÑ nÈnattekattaÑ svÈvatthitaÑ vavatthapetvÈ Ôhito ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 2. 144 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 198

maggakkhaÓe ekena maggaÒÈÓena tathaÔÔhÈditaÑtaÑekattaÑ1 paÔivijjhati. KathaÑ? Nirodhasaccassa tathaÔÔhÈdike ekatte paÔividdhe sesasaccÈnampi tathaÔÔhÈdikaÑ ekattaÑ paÔividdhameva hoti. YathÈ pubbabhÈge paÒcannaÑ khandhÈnaÑ nÈnattekattaÑ svÈvatthitaÑ vavatthapetvÈ Ôhitassa maggavuÔÔhÈnakÈle aniccato vÈ dukkhato vÈ anattato vÈ vuÔÔhahantassa ekasmimpi khandhe aniccÈdito diÔÔhe sesakhandhÈpi aniccÈdito diÔÔhÈva honti, evamidanti daÔÔhabbaÑ. Dukkhassa dukkhaÔÔho tathÈÔÔhoti dukkhasaccassa pÊÄanaÔÔhÈdiko catubbidho attho sabhÈvaÔÔhena tathaÔÔho. Sesasaccesupi eseva nayo. Soyeva catubbidho attho attÈbhÈvato anattaÔÔho. VuttasabhÈve avisaÑvÈdakato saccaÔÔho. MaggakkhaÓe paÔivijjhitabbato paÔivedhaÔÔho vuttoti veditabbaÑ. 10. YaÑ aniccanti-Èdi sÈmaÒÒalakkhaÓapubba~gamaÑ katvÈ dassitaÑ. Tattha yaÑ aniccaÑ, taÑ dukkhaÑ. YaÑ dukkhaÑ, taÑ aniccanti dukkhasamudayamaggÈ gahitÈ. TÈni hi tÊÓi saccÈni aniccÈni ceva aniccattÈ dukkhÈni ca. YaÑ aniccaÒca dukkhaÒca, taÑ anattÈti tÈniyeva tÊÓi gahitÈni. YaÑ aniccaÒca dukkhaÒca anattÈ cÈti tehi tÊhi saha nirodhasaccaÒca sa~gahitaÑ. CattÈripi hi anattÈyeva. TaÑ tathanti taÑ saccacatukkaÑ sabhÈvabh|taÑ. TaÑ saccanti tadeva saccacatukkaÑ yathÈsabhÈve avisaÑvÈdakaÑ. NavahÈkÈrehÊti-ÈdÊsu “sabbaÑ bhikkhave abhiÒÒeyyan”ti2 vacanato abhiÒÒaÔÔhena, dukkhassa pariÒÒaÔÔhe, samudayassa pahÈnaÔÔhe, maggassa bhÈvanaÔÔhe, nirodhassa sacchikiriyaÔÔhe Èvenikepi idha cat|supi saccesu ÒÈtapariÒÒÈsabbhÈvato pariÒÒaÔÔhena, catusaccadassanena pahÈnasabbhÈvato pahÈnaÔÔhena, catusaccabhÈvanÈsabbhÈvato bhÈvanaÔÔhena, catunnaÑ saccÈnaÑ sacchikiriyasabbhÈvato sacchikiriyaÔÔhenÈti niddiÔÔhanti veditabbaÑ. NavahÈkÈrehi tathaÔÔhenÈti-ÈdÊsu paÔhamaÑ vuttanayeneva yojanÈ kÈtabbÈ. 11. DvÈdasahi ÈkÈrehÊti-ÈdÊsu tathaÔÔhÈdayo ÒÈÓakathÈyaÑ vuttatthÈ. EtesaÑ niddesepi vuttanayeneva yojanÈ veditabbÈ. 12. SaccÈnaÑ kati lakkhaÓÈnÊti-ÈdÊsu upari vattabbÈni cha lakkhaÓÈni sa~khatÈsa~khatavasena dvidhÈ bhinditvÈ dve lakkhaÓÈnÊti Èha. ______________________________________________________________ 1. TathaÔÔhÈditattaÑ ekattaÑ (SÊ) 2. Khu 9. 6; SaÑ 2. 258 piÔÔhesu.


Tattha sa~khatalakkhaÓaÒca asa~khatalakkhaÓaÒcÈti “tÊÓimÈni bhikkhave sa~khatassa sa~khatalakkhaÓÈni uppÈdo paÒÒÈyati, vayo paÒÒÈyati, Ôhitassa aÒÒathattaÑ paÒÒÈyati. TÊÓimÈni bhikkhave asa~khatassa asa~khatalakkhaÓÈni na uppÈdo paÒÒÈyati, na vayo paÒÒÈyati, na Ôhitassa aÒÒathattaÑ paÒÒÈyatÊ”ti1 evaÑ vuttaÑ sa~khatassa sa~khatamiti lakkhaÓaÒca asa~khatassa asa~khatamiti lakkhaÓaÒca. Sa~khataÑ pana na lakkhaÓaÑ, lakkhaÓaÑ na sa~khataÑ. Na ca sa~khataÑ vinÈ lakkhaÓaÑ paÒÒÈpetuÑ sakkÈ, napi lakkhaÓaÑ vinÈ sa~khataÑ. LakkhaÓena pana sa~khataÑ pÈkaÔaÑ hoti.

Puna tadeva lakkhaÓadvayaÑ vitthÈrato dassento cha lakkhaÓÈnÊti Èha. Sa~khatÈnaÑ saccÈnanti dukkhasamudayamaggasaccÈnaÑ. TÈni hi paccayehi sa~gamma katattÈ sa~khatÈni. UppÈdoti jÈti. PaÒÒÈyatÊti jÈnÊyati. Vayoti bha~go. ®hitÈnaÑ aÒÒathattanti ÔhitippattÈnaÑ aÒÒathÈbhÈvo jarÈ. TiÓÓaÑ sa~khatasaccÈnaÑ nipphannattÈ uppÈdavayaÒÒathattaÑ vuttaÑ, tesaÑyeva pana uppÈdassa, jarÈya bha~gassa ca anipphannattÈ uppÈdavayaÒÒathattaÑ na vattabbaÑ. Sa~khatanissitattÈ uppÈdavayaÒÒathattaÑ na paÒÒÈyatÊti na vattabbaÑ. Sa~khatavikÈrattÈ pana sa~khatanti vattabbaÑ. DukkhasamudayÈnaÑ uppÈdajarÈbha~gÈ saccapariyÈpannÈ2, maggasaccassa uppÈdajarÈbha~gÈ na saccapariyÈpannÈti vadanti. Tattha “sa~khatÈnaÑ uppÈdakkhaÓe sa~khatÈpi uppÈdalakkhaÓampi kÈlasa~khÈto tassa khaÓopi paÒÒÈyati, uppÈde vÊtivatte sa~khatÈpi jarÈlakkhaÓampi kÈlasa~khÈto tassa khaÓopi paÒÒÈyati, bha~gakkhaÓe sa~khatÈpi jarÈpi bha~galakkhaÓampi kÈlasa~khÈto tassa khaÓopi paÒÒÈyatÊ”ti KhandhakavaggaÔÔhakathÈyaÑ3 vuttaÑ. Asa~khatassa saccassÈti nirodhasaccassa. TaÑ hi paccayehi samÈgamma akatattÈ sayameva nipphannanti asa~khataÑ. ®hitassÈti niccattÈ Ôhitassa, na ÔhÈnappattattÈ. Puna tadeva lakkhaÓadvayaÑ vitthÈrato dassento dvÈdasa lakkhaÓÈnÊti Èha.

CatunnaÑ saccÈnaÑ kati kusalÈti-ÈdÊsu abyÈkatanti vipÈkÈbyÈkataÑ kiriyÈbyÈkataÑ r|pÈbyÈkataÑ nibbÈnÈbyÈkatanti cat|su abyÈkatesu nibbÈnÈbyÈkataÑ. CattÈripi hi kusalÈkusalalakkhaÓena na byÈkatattÈ abyÈkatÈni. SiyÈ kusalanti kÈmÈvacarar|pÈvacarÈr|pÈvacarakusalÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 150 piÔÔhe. 2. DukkhasaccapariyÈpannÈ (Ka) 3. SaÑ-®Ôha 2. 246 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 200

vasena kusalampi bhaveyya. SiyÈ akusalanti taÓhaÑ ÔhapetvÈ sesÈkusalavasena. SiyÈ abyÈkatanti kÈmÈvacarar|pÈvacarÈr|pÈvacaravipÈkakiriyÈnaÑ r|pÈnaÒca vasena. SiyÈ tÊÓi saccÈnÊti-ÈdÊsu sa~gahitÈnÊti gaÓitÈni. VatthuvasenÈti akusalakusalÈbyÈkatadukkhasamudayanirodhamaggasa~khÈtavatthuvasena. YaÑ dukkhasaccaÑ akusalanti ÔhapetvÈ taÓhaÑ avasesaÑ akusalaÑ. AkusalaÔÔhena dve saccÈni ekasaccena sa~gahitÈnÊti imÈni dve dukkhasamudayasaccÈni akusalaÔÔhena ekasaccena sa~gahitÈni, akusalasaccaÑ nÈma hotÊti attho. EkasaccaÑ dvÊhi saccehi sa~gahitanti ekaÑ akusalasaccaÑ dvÊhi dukkhasamudayasaccehi sa~gahitaÑ. YaÑ dukkhasaccaÑ kusalanti tebh|makaÑ kusalaÑ. ImÈni dve dukkhamaggasaccÈni kusalaÔÔhena ekasaccena sa~gahitÈni, kusalasaccaÑ nÈma hoti. EkaÑ kusalasaccaÑ dvÊhi dukkhamaggasaccehi sa~gahitaÑ. YaÑ dukkhasaccaÑ abyÈkatanti tebh|makavipÈkakiriyÈ r|paÒca. ImÈni dve dukkhanirodhasaccÈni abyÈkataÔÔhena ekasaccena sa~gahitÈni, ekaÑ abyÈkatasaccaÑ nÈma hoti. EkaÑ abyÈkatasaccaÑ dvÊhi dukkhanirodhasaccehi sa~gahitaÑ. TÊÓi saccÈni ekasaccena sa~gahitÈnÊti samudayamagganirodhasaccÈni ekena akusalakusalÈbyÈkatabh|tena dukkhasaccena sa~gahitÈni. EkaÑ saccaÑ tÊhi saccehi sa~gahitanti ekaÑ dukkhasaccaÑ visuÑ akusalakusala-abyÈkatabh|tehi samudayamagganirodhasaccehi sa~gahitaÑ. Keci pana “dukkhasamudayasaccÈni akusalaÔÔhena samudayasaccena sa~gahitÈni, dukkhamaggasaccÈni kusalaÔÔhena maggasaccena sa~gahitÈni, na dassanaÔÔhena. DukkhanirodhasaccÈni abyÈkataÔÔhena nirodhasaccena sa~gahitÈni, na asa~khataÔÔhenÈ”ti vaÓÓayanti.

2. DutiyasuttantapÈÄivaÓÓanÈ

13. Puna aÒÒassa suttantassa atthavasena saccappaÔivedhaÑ niddisitukÈmo pubbe me bhikkhaveti-ÈdikaÑ suttantaÑ ÈharitvÈ dassesi. Tattha pubbe me bhikkhave sambodhÈti bhikkhave mama sambodhito sabbaÒÒutaÒÒÈÓato pubbe. AnabhisambuddhassÈti sabbadhamme appaÔividdhassa. Bodhisattasseva satoti bodhisattabh|tasseva. EtadahosÊti Bodhipalla~ke nisinnassa etaÑ parivitakkitaÑ ahosi. AssÈdoti assÈdÊyatÊti assÈdo. ŒdÊnavoti doso. NissaraÓanti apagamanaÑ.


Sukhanti sukhayatÊti sukhaÑ, yassuppajjati, taÑ sukhitaÑ karotÊti attho. Somanassanti pÊtisomanassayogato sobhanaÑ mano assÈti sumano, sumanassa bhÈvo somanassaÑ, sukhameva pÊtiyogato visesitaÑ. Aniccanti addhuvaÑ. Dukkhanti dukkhavatthuttÈ sa~khÈradukkhattÈ ca dukkhaÑ. VipariÓÈmadhammanti avasÊ hutvÈ jarÈbha~gavasena parivattanapakatikaÑ. Etena anattabhÈvo vutto hoti. ChandarÈgavinayoti chandasa~khÈtassa rÈgassa saÑvaraÓaÑ, na vaÓÓarÈgassa. ChandarÈgappahÈnanti tasseva chandarÈgassa pajahanaÑ.

YÈvakÊvaÒcÈti-ÈdÊsu yÈva imesaÑ paÒcannaÑ upÈdÈnakkhandhÈnaÑ -pa- yathÈbh|taÑ nÈbbhaÒÒÈsiÑ na adhikena ÒÈÓena paÔivijjhiÑ, tÈva anuttaraÑ sammÈsambodhiÑ anuttaraÑ sabbaÒÒubhÈvaÑ abhisambuddho abhisametÈvÊ arahanti1 nevÈhaÑ paccaÒÒÈsiÑ neva paÔiÒÒaÑ akÈsinti sambandhato attho. KÊvaÒcÈti nipÈtamattaÑ. Yatoti yasmÈ, yadÈ vÈ. AthÈti anantaraÑ. ©ÈÓaÒca pana me dassanaÑ udapÈdÊti dassanakiccakaraÓena dassanasa~khÈtaÑ paccavekkhaÓaÒÈÓaÒca me uppajji. AkuppÈti kopetuÑ cÈletuÑ asakkuÓeyyÈ. VimuttÊti arahattaphalavimutti. EtÈya eva phalapaccavekkhaÓÈya magganibbÈnapaccavekkhaÓÈpi vuttÈva honti. AyamantimÈ jÈtÊti ayaÑ pacchimÈ khandhappavatti. NatthidÈni punabbhavoti idÈni puna uppatti natthi. Etena pahÊnakilesapaccavekkhaÓÈ vuttÈ. Arahato hi avasiÔÔhakilesapaccavekkhaÓÈ na hoti.

3. DutiyasuttantaniddesavaÓÓanÈ

14. SaccappaÔivedhaÒÈÓayojanakkame ca ayaÑ r|passa assÈdoti pahÈnappaÔivedhoti pubbabhÈge “ayaÑ taÓhÈsampayutto r|passa assÈdo”ti ÒatvÈ maggakkhaÓe samudayappahÈnasa~khÈto samudayasaccappaÔivedho. Samudayasaccanti samudayasaccappaÔivedhaÒÈÓaÑ. AriyasaccÈrammaÓaÒÈÓampi hi “yekeci kusalÈ dhammÈ, sabbe te cat|su ariyasaccesu sa~gahaÑ pacchantÊ”ti-ÈdÊsu2 viya “saccan”ti vuccati. AyaÑ r|passa ÈdÊnavoti pariÒÒÈpaÔivedhoti pubbabhÈge “ayaÑ r|passa ÈdÊnavo”ti ÒatvÈ maggakkhaÓe dukkhapariÒÒÈsa~khÈto dukkhasaccappaÔivedho. Dukkhasaccanti dukkhasaccappaÔivedhaÒÈÓaÑ. IdaÑ r|passa nissaraÓanti sacchikiriyÈpaÔivedhoti pubbabhÈge “idaÑ r|passa ______________________________________________________________ 1. Ahanti (Ka) 2. Ma 1. 242 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 202

nissaraÓan”ti ÒatvÈ maggakkhaÓe nirodhasacchikiriyÈsa~khÈto nirodhasaccappaÔivedho. Nirodhasaccanti nirodhasaccÈrammaÓaÑ nirodhasaccappaÔivedhaÒÈÓaÑ. YÈ imesu tÊsu ÔhÈnes|ti imesu yathÈvuttesu tÊsu samudayadukkhanirodhesu paÔivedhavasena pavattÈ yÈ diÔÔhi yo sa~kappoti yojanÈ. BhÈvanÈpaÔivedhoti ayaÑ maggabhÈvanÈsa~khÈto maggasaccappaÔivedho. Maggasaccanti maggasaccappaÔivedhaÒÈÓaÑ. 15. Puna aparena pariyÈyena saccÈni ca saccappaÔivedhaÒca dassento saccanti katihÈkÈrehi saccanti-ÈdimÈha. Tattha yasmÈ sabbepi sabbaÒÒubodhisattÈ Bodhipalla~ke nisinnÈ jarÈmaraÓÈdikassa dukkhasaccassa jÈti-ÈdikaÑ samudayasaccaÑ “kiÑ nu kho”ti esanti, tathÈ esantÈ ca jarÈmaraÓÈdikassa dukkhasaccassa jÈti-ÈdikaÑ samudayasaccaÑ “paccayo”ti vavatthapento pariggaÓhanti, tasmÈ sÈ ca esanÈ so ca pariggaho saccÈnaÑ esanattÈ pariggahattÈ ca “saccan”ti katvÈ esanaÔÔhena pariggahaÔÔhenÈti vuttaÑ. AyaÒca vidhi PaccekabuddhÈnampi paccayapariggahe labbhatiyeva, sÈvakÈnaÑ pana anussavavasena paccayapariggahe1 labbhati. PaÔivedhaÔÔhenÈti pubbabhÈge tathÈ esitÈnaÑ pariggahitÈnaÒca maggakkhaÓe ekapaÔivedhaÔÔhena.

KiÑnidÈnanti-ÈdÊsu nidÈnÈdÊni sabbÈni kÈraÓavevacanÈni. KÈraÓaÑ hi yasmÈ phalaÑ nideti “handa naÑ gaÓhathÈ”ti appeti viya, tasmÈ “nidÈnan”ti vuccati. YasmÈ phalaÑ tato samudeti, jÈyati, pabhavati, tasmÈ samudayo, jÈti, pabhavoti vuccati. AyaÑ panettha attho–kiÑ nidÈnaÑ etassÈti kiÑnidÈnaÑ. Ko samudayo etassÈti kiÑsamudayaÑ. KÈ jÈti etassÈti kiÑjÈtikaÑ. Ko pabhavo etassÈti kiÑpabhavaÑ. YasmÈ pana tassa jÈti yathÈvuttena atthena nidÈnaÒceva samudayo ca jÈti ca pabhavo ca, tasmÈ jÈtinidÈnanti-ÈdimÈha. JarÈmaraÓanti dukkhasaccaÑ. JarÈmaraÓasamudayanti tassa paccayaÑ samudayasaccaÑ. JarÈmaraÓanirodhanti nirodhasaccaÑ. JarÈmaraÓanirodhagÈminiÑ paÔipadanti maggasaccaÑ. IminÈva nayena sabbapadesu attho veditabbo. 16. NirodhappajÈnanÈti ÈrammaÓakaraÓena nirodhassa pajÈnanÈ. JÈti siyÈ dukkhasaccaÑ, siyÈ samudayasaccanti bhavapaccayÈ paÒÒÈyanaÔÔhena ______________________________________________________________ 1. Paccayapariggato (SÊ)


dukkhasaccaÑ, jarÈmaraÓassa paccayaÔÔhena samudayasaccaÑ. Esa nayo sesesupi. AvijjÈ siyÈ dukkhasaccanti pana ÈsavasamudayÈ avijjÈsamudayaÔÔhenÈti1.

SaccakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. Bojjha~gakathÈvaÓÓanÈ

17. IdÈni saccappaÔivedhasiddhaÑ bojjha~gavisesaÑ dassentena kathitÈya suttantapubba~gamÈya bojjha~gakathÈya apubbatthÈnuvaÓÓanÈ. Tattha suttante tÈva bojjha~gÈti bodhiyÈ, bodhissa vÈ a~gÈti bojjha~gÈ. KiÑ vuttaÑ hoti2–yÈ hi ayaÑ dhammasÈmaggÊ, yÈya lokuttaramaggakkhaÓe uppajjamÈnÈya lÊnuddhaccapatiÔÔhÈnÈy|hanakÈmasukhattakilamathÈnuyoga ucchedasassatÈbhinivesÈdÊnaÑ anekesaÑ upaddavÈnaÑ paÔipakkhabh|tÈya satidhammavicayavÊriyapÊtipassaddhisamÈdhi-upekkhÈsa~khÈtÈya dhammasÈmaggiyÈ ariyasÈvako bujjhatÊti katvÈ bodhÊti vuccati, bujjhatÊti kilesasantÈnaniddÈya vuÔÔhahati, cattÈri vÈ ariyasaccÈni paÔivijjhati, nibbÈnameva vÈ sacchikarotÊti vuttaÑ hoti. YathÈha “satta bojjha~ge bhÈvetvÈ anuttaraÑ sammÈsambodhiÑ abhisambuddho”ti3. TassÈ dhammasÈmaggÊsa~khÈtÈya bodhiyÈ a~gÈti bojjha~gÈ jhÈna~gamagga~gÈdayo viya. Yopesa yathÈvuttappakÈrÈya etÈya dhammasÈmaggiyÈ bujjhatÊti katvÈ ariyasÈvako bodhÊti vuccati, tassa bodhissa a~gÈtipi bojjha~gÈ sena~garatha~gÈdayo viya. TenÈhu AÔÔhakathÈcariyÈ “bujjhanakassa puggalassa a~gÈti bojjha~gÈ”ti. Satisambojjha~gÈdÊnaÑ attho abhiÒÒeyyaniddese vutto.

Bojjha~gatthaniddese bodhÈya saÑvattantÊti bujjhanatthÈya saÑvattanti. Kassa bujjhanatthÈya? Maggaphalehi nibbÈnassa paccavekkhaÓÈya katakiccassa bujjhanatthÈya, maggena vÈ kilesaniddÈto pabujjhanatthÈya phalena pabuddhabhÈvatthÈyÈpÊti vuttaÑ hoti. BalavavipassanÈyapi bojjha~gÈ bodhÈya ______________________________________________________________ 1. AvijjÈsamudayo samudayaÔÔhenÈti (SÊ) 2. Bojjha~gÈti vuttaÑ hoti (SÊ, Ka), idaÑ vuttaÑ hoti (Abhi-®Ôha 2. 296 piÔÔhe) SaÑ-®Ôha 3. 176 piÔÔhe pana passitabbaÑ. 3. SaÑ 3. 139; DÊ 3. 83 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 204

saÑvattanti. TasmÈ ayaÑ vipassanÈmaggaphalabojjha~gÈnaÑ sÈdhÈraÓattho. TÊsupi hi ÔhÈnesu bodhÈya nibbÈnapaÔivedhÈya saÑvattanti. Etena bodhiyÈ a~gÈti bojjha~gÈti vuttaÑ hoti. BujjhantÊti bojjha~gÈti-ÈdÊhi paÒcahi catukkehi vuttÈnaÑ bojjha~gÈnaÑ uppattiÔÔhÈnaÑ abhiÒÒeyyaniddese vuttaÑ. Api ca bujjhantÊti bojjha~gÈnaÑ sakiccakaraÓe samatthabhÈvadassanatthaÑ kattuniddeso. BujjhanaÔÔhenÈti sakiccakaraÓasamatthattepi sati kattuno abhÈvadassanatthaÑ bhÈvaniddeso. BodhentÊti bojjha~gabhÈvanÈya bujjhantÈnaÑ yogÊnaÑ payojakattÈ bojjha~gÈnaÑ hetukattuniddeso. BodhanaÔÔhenÈti paÔhamaÑ vuttanayeneva payojakahetukattunÈ hÈvaniddeso. Etehi bodhiyÈ a~gÈ bojjha~gÈti vuttaÑ hoti. BodhipakkhiyaÔÔhenÈti bujjhanaÔÔhena bodhÊti laddhanÈmassa yogissa pakkhe bhavattÈ. AyametesaÑ yogino upakÈrakattaniddeso. Etehi bodhissa a~gÈti bojjha~gÈti vuttaÑ hoti. BuddhilabhanaÔÔhenÈti-Èdike chakke buddhilabhanaÔÔhenÈti yogÈvacarena buddhiyÈ pÈpuÓanaÔÔhena. RopanaÔÔhenÈti sattÈnaÑ patiÔÔhÈpanaÔÔhena. PÈpanaÔÔhenÈti patiÔÔhÈpitÈya niÔÔhÈpanaÔÔhena. Ime vipassanÈbojjha~gÈ pati-abhi-saÑ-iti tÊhi upasaggehi visesitÈ maggaphalabojjha~gÈti vadanti. Sabbesampi dhammavohÈrena niddiÔÔhÈnaÑ bojjha~gÈnaÑ bodhiyÈ a~gÈti bojjha~gÈti vuttaÑ hotÊti veditabbaÑ.

M|lam|lakÈdidasakavaÓÓanÈ

18. M|laÔÔhenÈti-Èdike m|lam|lake dasake m|laÔÔhenÈti vipassanÈdÊsu purimÈ purimÈ bojjha~gÈ pacchimÈnaÑ pacchimÈnaÑ bojjha~gÈnaÒca sahajÈtadhammÈnaÒca aÒÒamaÒÒaÒca m|laÔÔhena. M|lacariyaÔÔhenÈti m|laÑ hutvÈ cariyÈ pavatti m|lacariyÈ. Tena m|lacariyaÔÔhena, m|laÑ hutvÈ pavattanaÔÔhenÈti attho. M|lapariggahaÔÔhenÈti te eva bojjha~gÈ Èdito pabhuti uppÈdanatthÈya parigayhamÈnattÈ pariggahÈ, m|lÈniyeva pariggahÈ m|lapariggahÈ. Tena m|lapariggahaÔÔhena. Te eva aÒÒamaÒÒaÑ parivÈravasena parivÈraÔÔhena. BhÈvanÈpÈrip|rivasena parip|raÓaÔÔhena. NiÔÔhaÑ pÈpuÓanavasena paripÈkaÔÔhena. Te eva m|lÈni ca chabbidhÈ pabhedabhinnattÈ paÔisambhidÈ cÈti m|lapaÔisambhidÈ. Tena m|lapaÔisambhidaÔÔhena. M|lapaÔisambhidÈpÈpanaÔÔhenÈti bojjha~gabhÈvanÈnuyuttassa yogino taÑ m|lapaÔisambhidaÑ


pÈpanaÔÔhena. Tasseva yogino tassÈ m|lapaÔisambhidÈya vasÊbhÈvaÔÔhena. Sesesupi Êdisesu puggalavohÈresu bodhissa a~gÈti bojjha~gÈti vuttaÑ hotÊti veditabbaÑ. M|lapaÔisambhidÈya vasÊbhÈvappattÈnampÊti Êdisesupi niÔÔhÈvacanesu phalabojjha~gÈti veditabbaÑ. VasÊbhÈvaÑ pattÈnantipi pÈÔho.

M|lam|lakadasakaÑ niÔÔhitaÑ.

Sesesupi hetum|lakÈdÊsu navasu dasakesu iminÈva nayena sÈdhÈraÓavacanÈnaÑ attho veditabbo. AsÈdhÈraÓesu pana yathÈvuttÈ eva bojjha~gÈ yathÈvuttÈnaÑ dhammÈnaÑ janakattÈ het| nÈma honti. UpatthambhakattÈ paccayÈ nÈma. Te eva tada~gasamuccheda-paÔippassaddhivisuddhibh|tattÈ visuddhi nÈma. VajjavirahitattÈ anavajjÈ nÈma. “Sabbepi kusalÈ dhammÈ nekkhamman”ti1 vacanato nekkhammaÑ nÈma. Kilesehi vimuttattÈ tada~gavimutti-Èdivasena vimutti nÈma. Maggaphalabojjha~gÈ visayÊbh|tehi Èsavehi virahitattÈ anÈsavÈ. TividhÈpi bojjha~gÈ kilesehi suÒÒattÈ tada~gavivekÈdivasena vivekÈ. VipassanÈmaggabojjha~gÈ pariccÈgavosaggattÈ pakkhandanavosaggattÈ ca vosaggÈ. Phalabojjha~gÈ pakkhandanavosaggattÈ vosaggÈ. 19. M|laÔÔhaÑ bujjhantÊti-Èdayo ekekapadavasena niddiÔÔhÈ nava dasakÈ vuttanayeneva veditabbÈ. VasÊbhÈvappattÈnanti padaÑ pana vattamÈnavacanÈbhÈvena na yojitaÑ. PariggahaÔÔhÈdayo abhiÒÒeyyaniddese vuttatthÈ. 20. Puna thero attanÈ desitaÑ suttantaÑ uddisitvÈ tassa niddesavasena bojjha~gavidhiÑ dassetukÈmo ekaÑ samayanti-ÈdikaÑ nidÈnaÑ vatvÈ suttantaÑ tÈva uddisi. AttanÈ desitasuttattÈ eva cettha evaÑ me sutanti na vuttaÑ. ŒyasmÈ SÈriputtoti panettha desakabyattibhÈvatthaÑ attÈnaÑ paraÑ viya katvÈ vuttaÑ. ¢disaÑ hi vacanaÑ loke ganthesu payujjanti2. PubbaÓhasamayanti sakalaÑ pubbaÓhasamayaÑ. AccantasaÑyogatthe upayogavacanaÑ. Sesadvayepi eseva nayo. Satisambojjha~go iti ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 271 NadÊsotasuttaÔÔhakathÈyaÑ. 2. Bahu yujjantÊ (SÊ)

KhuddakanikÈya 206

ce me hotÊti satisambojjha~goti evaÒce1 mayhaÑ hoti. AppamÈÓoti me hotÊti appamÈÓoti evaÑ me hoti. SusamÈraddhoti me hotÊti suÔÔhu paripuÓÓoti evaÑ me hoti. TiÔÔhantanti nibbÈnÈrammaÓe pavattivasena tiÔÔhantaÑ. CavatÊti nibbÈnÈrammaÓato apagacchati. Sesabojjha~gesupi eseva nayo.

RÈjamahÈmattassÈti raÒÒo mahÈ-amaccassa, mahatiyÈ vÈ bhogamattÈya bhogappamÈÓena samannÈgatassa. NÈnÈrattÈnanti nÈnÈra~garattÈnaÑ, p|raÓatthe sÈmivacanaÑ, nÈnÈrattehÊti attho. DussakaraÓÉakoti dussapeÄÈ. Dussayuganti vatthayugalaÑ. PÈrupitunti acchÈdetuÑ. ImasmiÑ suttante therassa phalabojjha~gÈ kathitÈ. YadÈ hi thero satisambojjha~gaÑ sÊsaÑ katvÈ phalasamÈpattiÑ samÈpajjati, tadÈ itare tadanvayÈ honti. YadÈ dammavicayÈdÊsu aÒÒataraÑ, tadÈ sesÈpi tadanvayÈ hontÊti evaÑ phalasamÈpattiyÈ attano ciÓÓavasÊbhÈvaÑ dassento thero imaÑ suttantaÑ kathesÊti.

SuttantaniddesavaÓÓanÈ

21. KathaÑ satisambojjha~go iti ce hotÊti bojjha~goti satisambojjha~gaÑ sÊsaÑ katvÈ phalasamÈpattiÑ samÈpajjantassa aÒÒesu bojjha~gesu vijjamÈnesu evaÑ ayaÑ satisambojjha~go hotÊti iti ce pavattassa kathaÑ so satisambojjha~go hotÊti attho. YÈvatÈ nirodh|paÔÔhÈtÊti yattakena kÈlena nirodho upaÔÔhÈti, yattake kÈle ÈrammaÓato nibbÈnaÑ upaÔÔhÈtÊti attho. YÈvatÈ accÊti yattakena parimÈÓena jÈlÈ. KathaÑ appamÈÓo iti ce hotÊti bojjha~goti na appamÈÓepi satisambojjha~ge vijjamÈne evaÑ ayaÑ appamÈÓo hotÊti iti ce pavattassa so appamÈÓo satisambojjha~go kathaÑ hotÊti attho. PamÈÓabaddhÈti kilesÈ ca pariyuÔÔhÈnÈ ca ponobhavikasa~khÈrÈ ca pamÈÓabaddhÈ nÈma honti. “RÈgo pamÈÓakaraÓo, doso pamÈÓakaraÓo, moho pamÈÓakaraÓo”ti2 vacanato rÈgÈdayo yassa uppajjanti, “ayaÑ ettako”ti tassa pamÈÓakaraÓato pamÈÓaÑ nÈma. TasmiÑ pamÈÓe baddhÈ paÔibaddhÈ ______________________________________________________________ 1. EvaÒca (SÊ) 2. Ma 1. 372 piÔÔhe.


ÈyattÈti kilesÈdayo pamÈÓabaddhÈ nÈma honti. KilesÈti anusayabh|tÈ, pariyuÔÔhÈnÈti samudÈcÈrappattakilesÈ. Sa~khÈrÈ ponobhavikÈti punappunaÑ bhavakaraÓaÑ punabhavo, punabhavo sÊlametesanti ponabhavikÈ, ponabhavikÈ eva ponobhavikÈ. KusalÈkusalakammasa~khÈtÈ sa~khÈrÈ. AppamÈÓoti vuttappakÈrassa pamÈÓassa abhÈvena appamÈÓo. MaggaphalÈnampi appamÈÓattÈ tato visesanatthaÑ acalaÔÔhena asa~khataÔÔhenÈti vuttaÑ. Bha~gÈbhÈvato acalo, paccayÈbhÈvato asa~khato. Yo hi acalo asa~khato ca, so ativiya pamÈÓavirahito hoti.

KathaÑ susamÈraddho iti ce hotÊti bojjha~goti anantaraÑ vuttanayena yojetabbaÑ. VisamÈti sayaÒca visamattÈ, visamassa ca bhÈvassa hetuttÈ visamÈ. Samadhammoti santaÔÔhena paÓÊtaÔÔhena samo dhammo. PamÈÓÈbhÈvato santo. “YÈvatÈ bhikkhave dhammÈ sa~khatÈ vÈ asa~khatÈ vÈ, virÈgo tesaÑ dhammÈnaÑ aggamakkhÈyatÊ”ti1 vacanato sabbadhammuttamaÔÔhena paÓÊto. TasmiÑ samadhammoti vutte susame Èraddho susamÈraddho. ŒvajjitattÈti phalasamÈpattiyÈ pavattakÈlaÑ sandhÈya vuttaÑ. AnuppÈdÈdisa~khÈte nibbÈne manodvÈrÈvajjanassa uppannattÈti vuttaÑ hoti. TiÔÔhatÊti pavattati. UppÈdÈdÊni heÔÔhÈ vuttatthÈni. Sesabojjha~gam|lakesupi vÈresu eseva nayo.

Bojjha~gakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. MettÈkathÈvaÓÓanÈ

22. IdÈni bojjha~gakathÈnantaraÑ kathitÈya bojjha~gakathÈgatiyÈ suttantapubba~gamÈya mettÈkathÈya apubbatthÈnuvaÓÓanÈ. Tattha suttante tÈva ÈsevitÈyÈti Èdarena sevitÈya. BhÈvitÈyÈti vaÉÉhitÈya. BahulÊkatÈyÈti punappunaÑ katÈya. YÈnÊkatÈyÈti yuttayÈnasadisÈya katÈya. VatthukatÈyÈti patiÔÔhÈnaÔÔhena vatthu viya katÈya. AnuÔÔhitÈyÈti paccupaÔÔhitÈya. ParicitÈyÈti samantato citÈya upacitÈya. SusamÈraddhÈyÈti suÔÔhu samÈraddhÈya ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 343; Khu 1. 254 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 208

sukatÈya. ŒnisaÑsÈti guÓÈ. PÈÔika~khÈti paÔika~khitabbÈ icchitabbÈ. SukhaÑ supatÊti yathÈ sesajanÈ samparivattamÈnÈ kÈkacchamÈnÈ dukkhaÑ supanti, evaÑ asupitvÈ sukhaÑ supati. NiddaÑ okkantopi samÈpattiÑ samÈpanno viya hoti. SukhaÑ paÔibujjhatÊti yathÈ aÒÒe nitthunantÈ vijambhantÈ samparivattantÈ dukkhaÑ paÔibujjhanti, evaÑ apaÔibujjhitvÈ vikasamÈnamiva padumaÑ sukhaÑ nibbikÈraÑ paÔibujjhati. Na pÈpakaÑ supinaÑ passatÊti supinaÑ passantopi bhaddakameva supinaÑ passati. CetiyaÑ vandanto viya p|jaÑ karonto viya dhammaÑ suÓanto viya ca hoti. YathÈ panaÒÒe attÈnaÑ corehi parivÈritaÑ viya vÈÄehi upaddutaÑ viya papÈte patantaÑ viya ca passanti, na evaÑ pÈpakaÑ supinaÑ passati. ManussÈnaÑ piyo hotÊti ure ÈmuttamuttÈhÈro viya sÊse piÄandhamÈlÈ viya ca manussÈnaÑ piyo hoti manÈpo. AmanussÈnaÑ piyo hotÊti yatheva ca manussÈnaÑ, evaÑ amanussÈnampi piyo hoti. DevatÈ rakkhantÊti puttamiva mÈtÈpitaro devatÈ rakkhanti. NÈssa aggi vÈ visaÑ vÈ satthaÑ vÈ kamatÊti mettÈvihÈrissa kÈye aggi vÈ visaÑ vÈ satthaÑ vÈ na kamati na pavisati, nÈssa kÈyaÑ vikopetÊti vuttaÑ hoti. TuvaÔaÑ cittaÑ samÈdhiyatÊti mettÈvihÈrino khippameva cittaÑ samÈdhiyati, natthi tassa dandhÈyitattaÑ. MukhavaÓÓo vippasÊdatÊti bandhanÈ pamuttatÈlapakkaÑ viya cassa vippasannavaÓÓaÑ mukhaÑ hoti. Asamm|Äho kÈlaÑ karotÊti mettÈvihÈrino sammohamaraÓaÑ nÈma natthi, asamm|Äho niddaÑ okkamanto viya kÈlaÑ karoti. Uttari appaÔivijjhantoti mettÈsamÈpattito uttariÑ arahattaÑ adhigantuÑ asakkonto ito cavitvÈ suttappabuddho viya brahmalok|pago hotÊti brÈhmalokaÑ upapajjatÊti attho.

MettÈniddese anodhiso pharaÓÈti odhi mariyÈdÈ, na odhi anodhi. Tato anodhiso, anodhitoti attho, nippadesato phusanÈti vuttaÑ hoti. Odhisoti padesavasena. DisÈpharaÓÈti disÈsu pharaÓÈ. Sabbeti anavasesapariyÈdÈnaÑ. SattÈtipadassa attho ÒÈÓakathÈmÈtikÈvaÓÓanÈyaÑ vutto, ruÄhÊsaddena pana vÊtarÈgesupi ayaÑ vohÈro vattati vilÊvamayepi bÊjanivisese tÈlavaÓÔavohÈro viya. AverÈti verarahitÈ. AbyÈpajjÈti byÈpÈdarahitÈ. AnÊghÈti niddukkhÈ. AnigghÈtipi pÈÔho. SukhÊ attÈnaÑ


pariharant|ti sukhitÈ hutvÈ attabhÈvaÑ vattayantu. “AverÈ”ti ca sakasantÈne ca pare paÔicca, parasantÈne ca itare paÔicca verÈbhÈvo dassito, “abyÈpajjÈ”ti-ÈdÊsu verÈbhÈvÈ tamm|lakabyÈpÈdÈbhÈvo, “anÊghÈ”ti byÈpÈdÈbhÈvÈ tamm|lakadukkhÈbhÈvo, “sukhÊ attÈnaÑ pariharant|”ti dukkhÈbhÈvÈ sukhena attabhÈvapariharaÓaÑ dassitanti evamettha vacanasambandho veditabboti. Imesu ca “averÈ hont|”ti-ÈdÊsu cat|supi vacanesu yaÑ yaÑ pÈkaÔaÑ hoti, tassa tassa vasena mettÈya pharati.

PÈÓÈti-ÈdÊsu pÈÓanatÈya1 pÈÓÈ, assÈsapassÈsÈyattavuttitÈyÈti attho. Bh|tattÈ bh|tÈ, abhinibbattÈti attho. PuÑ vuccati nirayo, taÑ puÑ2 galanti gacchantÊti puggalÈ. AttabhÈvo vuccati sarÊraÑ, khandhapaÒcakameva vÈ, taÑ upÈdÈya paÒÒattimattasabbhÈvato, tasmiÑ attabhÈve pariyÈpannÈ paricchinnÈ antogadhÈti attabhÈvapariyÈpannÈ. YathÈ ca sattÈti vacanaÑ, evaÑ sesÈnipi ruÄhÊvasena ÈropetvÈ sabbÈnetÈni sabbasattavevacanÈnÊti veditabbÈni. KÈmaÒca aÒÒÈnipi “sabbe jant| sabbe jÊvÈ”ti-ÈdÊni sabbasattavevacanÈni atthi, pÈkaÔavasena pana imÈneva paÒca gahetvÈ “paÒcahÈkÈrehi anodhiso pharaÓÈ mettÈcetovimuttÊ”ti vuccati. Ye pana “sattÈ pÈÓÈ”ti-ÈdÊnaÑ na kevalaÑ vacanamattatova, atha kho atthatopi nÈnattameva iccheyyuÑ, tesaÑ anodhiso pharaÓÈ virujjhati. TasmÈ tathÈ atthaÑ aggahetvÈ imesu paÒcasu ÈkÈresu aÒÒataravasena anodiso mettÈya pharati.

Odhiso pharaÓe pana itthiyo purisÈti li~gavasena vuttaÑ, ariyÈ anariyÈti ariyaputhujjanavasena, devÈmanussÈ vinipÈtikÈti upapattivasena. DisÈpharaÓepi disÈvibhÈgaÑ akatvÈ sabbadisÈsu “sabbe sattÈ”ti-ÈdinÈ nayena pharaÓato anodhiso pharaÓÈ hoti, sabbadisÈsu “sabbÈ itthiyo”ti-ÈdinÈ nayena pharaÓato odhiso pharaÓÈ.

YasmÈ pana ayaÑ tividhÈpi mettÈpharaÓÈ appanÈpattacittassa vasena vuttÈ, tasmÈ tÊsu vÈresu appanÈ gahetabbÈ. Anodhiso pharaÓe ______________________________________________________________ 1. PÈÓatÈya (SÊ) 2. TasmiÑ (SÊ, Visuddhi 1. 303 piÔÔhe ca)

KhuddakanikÈya 210

tÈva “sabbe sattÈ averÈ hont|”ti ekÈ, “abyÈpajjÈ hont|”ti ekÈ, “anÊghÈ hont|”ti ekÈ, “sukhÊ attÈnaÑ pariharant|”ti ekÈ. TÈnipi hi cattÈri hitopasaÑhÈravaseneva vuttÈni. HitopasaÑhÈralakkhaÓÈ hi mettÈ. Iti “sattÈ”ti-ÈdÊsu paÒcasu ÈkÈresu catassannaÑ catassannaÑ appanÈnaÑ vasena vÊsati appanÈ honti, odhiso pharaÓe “sabbÈ itthiyo”ti-ÈdÊsu sattasu ÈkÈresu catassannaÑ catassannaÑ vasena aÔÔhavÊsati appanÈ. DisÈpharaÓe pana “sabbe puratthimÈya disÈya sattÈ”ti-ÈdinÈ nayena ekamekissÈ disÈya vÊsati vÊsati katvÈ dve satÈni, “sabbÈ puratthimÈya disÈya itthiyo”ti-ÈdinÈ nayena ekamekissÈ disÈya aÔÔhavÊsati aÔÔhavÊsati katvÈ asÊti dve satÈnÊti cattÈri satÈni asÊti ca appanÈ. Iti sabbÈnipi idha vuttÈni aÔÔhavÊsÈdhikÈni paÒca appanÈsatÈni honti. YathÈ ca mettÈya tividhena pharaÓÈ vuttÈ, tathÈ karuÓÈmuditÈ-upekkhÈnampi vuttÈva hotÊti veditabbaÑ.

1. IndriyavÈravaÓÓanÈ

23. Atha mett|pasaÑhÈrÈkÈraÑ indriyÈdiparibhÈvanaÒca dassetuÑ sabbesaÑ sattÈnaÑ pÊÄanaÑ vajjetvÈti-ÈdimÈha. Tattha pÊÄananti abbhantarato sarÊrapÊÄanaÑ. UpaghÈtanti bÈhirato sarÊropaghÈtaÑ. SantÈpanti yathÈ tathÈ vÈ cittasantÈpanaÑ. PariyÈdÈnanti pakatiyÈ jÊvitÈdiparikkhayaÑ. Vihesanti parato jÊvitaviheÔhanaÑ. VajjetvÈti pÊÄanÈdÊsu ekekaÑ attano citteneva apanetvÈ. ImÈni pÊÄanÈdÊni paÒca padÈni mettopasaÑhÈrassa paÔipakkhavivajjanavasena vuttÈni, apÊÄanÈyÈti-ÈdÊni mettopasaÑhÈravasena. ApÊÄanÈyÈti apÊÄanÈkÈrena, sabbe satte mettÈyatÊti sambandho. EvaÑ sesesupi. MÈ verino mÈ dukkhino mÈ dukkhitattÈti imÈnipi tÊÓi mettopasaÑhÈrassa paÔipakkhapaÔikkhepavacanÈni. MÈ-vacanassa mÈ hont|ti attho. Averino sukhino sukhitattÈti imÈni tÊÓi mettopasaÑhÈravacanÈni. “AbyÈpajjÈ anÊghÈ”ti idaÑ dvayaÑ “sukhino”tivacanena sa~gahitanti veditabbaÑ. SukhitattÈti tasseva sukhassa niccappavattidassanaÑ. “SukhitattÈ”ti ca “sukhÊ attÈnaÑ pariharant|”ti ca atthato ekaÑ. “ApÊÄanÈyÈ”ti-ÈdÊhi vÈ abyÈpajjÈnÊghavacanÈni sa~gahitÈni. AÔÔhahÈkÈrehÊti “apÊÄanÈyÈ”ti-Èdayo


paÒca mettopasaÑhÈrÈkÈrÈ “averino hont|”ti-Èdayo tayo mettopasaÑhÈrÈkÈrÈti imehi aÔÔhahÈkÈrehi. MettÈyatÊti siniyhati. TaÑ dhammaÑ cetayatÊti taÑ hitopasaÑhÈraÑ cetayati abhisandahati, pavattetÊti attho. SabbabyÈpÈdapariyuÔÔhÈnehi vimuccatÊti mettÈya paÔipakkhabh|tehi sabbehi byÈpÈdasamudÈcÈrehi vikkhambhanato vimuccati. MettÈ ca ceto ca vimutti cÈti ekÈyeva mettÈ tidhÈ vaÓÓitÈ.

Averino khemino sukhinoti imÈni tÊÓi padÈni pubbe vutte ÈkÈre sa~khepena sa~gahetvÈ vuttÈni. SaddhÈya adhimuccatÊti-ÈdinÈ nayena vuttÈni paÒcindriyÈni mettÈya sampayuttÈniyeva. ŒsevanÈti-ÈdÊsu chasu vÈresu ÈsevÊyati etehi mettÈti ÈsevanÈ. TathÈ bhÈvanÈ bahulÊkammaÑ. Ala~kÈrÈti vibh|sanÈ. SvÈla~katÈti suÔÔhu ala~katÈ bh|sitÈ. ParikkhÈrÈti sambhÈrÈ. SuparikkhatÈti suÔÔhu sambhatÈ1. ParivÈrÈti rakkhanaÔÔhena. Puna ÈsevanÈdÊni aÔÔhavÊsati padÈni mettÈya vaÓÓabhaÓanatthaÑ vuttÈni. Tattha pÈrip|rÊti paripuÓÓabhÈvÈ. SahagatÈti mettÈya sahagatÈ. TathÈ sahajÈtÈdayo. PakkhandanÈti mettÈya pavisanÈ, pakkhandati etehi mettÈti vÈ pakkhandanÈ. TathÈ saÑsÊdanÈdayo. EtaÑ santanti phassanÈti esÈ mettÈ santÈti etehi phassanÈ hotÊti etaÑ santanti phassanÈ “etadaggan”ti-ÈdÊsu2 viya napuÑsakavacanaÑ. SvÈdhiÔÔhitÈti suÔÔhu patiÔÔhitÈ. SusamuggatÈti suÔÔhu samussitÈ. SuvimuttÈti attano attano paccanÊkehi suÔÔhu vimuttÈ. NibbattentÊti mettÈsampayuttÈ hutvÈ mettaÑ nibbattenti. JotentÊti pÈkaÔaÑ karonti. PatÈpentÊti3 virocenti.

2-4. BalÈdivÈrattayavaÓÓanÈ

24-27. IndriyavÈre vuttanayeneva balavÈropi veditabbo. Bojjha~gamagga~gavÈrÈ pariyÈyena vuttÈ, na yathÈlakkhaÓavasena. Magga~gavÈre sammÈvÈcÈkammantÈjÊvÈ mettÈya pubbabhÈgavasena vuttÈ, na appanÈvasena. Na hi ete mettÈya saha bhavanti. SabbesaÑ pÈÓÈnanti-ÈdÊnaÑ ______________________________________________________________ 1. Sambh|tÈ (SÊ) 2. AÑ 1. 23 piÔÔhe. 3. PakÈsentÊti (SÊ)

KhuddakanikÈya 212

sesavÈrÈnampi sattavÈre vuttanayeneva attho veditabbo. MettÈbhÈvanÈvidhÈnaÑ pana Visuddhimaggato1 gahetabbanti.

MettÈkathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. VirÈgakathÈvaÓÓanÈ

28. IdÈni maggapayojanapariyosÈnÈya mettÈkathÈya anantaraÑ kathitÈya virÈgasa~khÈtamaggapubba~gamÈya virÈgakathÈya apubbatthÈnuvaÓÓanÈ. Tattha paÔhamaÑ tÈva “nibbindaÑ virajjati virÈgÈ vimuccatÊ”ti2 vuttÈnaÑ dvinnaÑ suttantapadÈnaÑ atthaÑ niddisitukÈmena virÈgo maggo, vimuttiphalanti uddeso Ôhapito. Tattha paÔhamaÑ vacanatthaÑ tÈva niddisitukÈmo kathaÑ virÈgo maggoti-ÈdimÈha. Tattha virajjatÊti virattÈ hoti. SesÈni maggaÒÈÓaniddese vuttatthÈni. VirÈgoti yasmÈ sammÈdiÔÔhi virajjati, tasmÈ virÈgo nÈmÈti attho. So ca virÈgo yasmÈ virÈgÈrammaÓo -pa- virÈge patiÔÔhito, tasmÈ ca virÈgoti evaÑ “virÈgÈrammaÓo”ti-ÈdÊnaÑ paÒcannaÑ vacanÈnaÑ sambandho veditabbo. Tattha virÈgÈrammaÓoti nibbÈnÈrammaÓo. VirÈgagocaroti nibbÈnavisayo. VirÈge samudÈgatoti nibbÈne samuppanno. VirÈge Ôhitoti pavattivasena nibbÈne Ôhito. VirÈge patiÔÔhitoti anivattanavasena nibbÈne patiÔÔhito.

NibbÈnaÒca virÈgoti nibbÈnaÑ virÈgahetuttÈ virÈgo. NibbÈnÈrammaÓatÈjÈtÈti nibbÈnÈrammaÓe jÈtÈ, nibbÈnÈrammaÓabhÈvena vÈ jÈtÈ. Te maggasampayuttÈ sabbeva phassÈdayo dhammÈ virajjanaÔÔhena virÈgÈ hontÊti virÈgÈ nÈma honti. SahajÈtÈnÊti sammÈdiÔÔhisahajÈtÈni sammÈsa~kappÈdÊni satta magga~gÈni. VirÈgaÑ gacchantÊti virÈgo maggoti virÈgaÑ nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ gacchantÊti virÈgÈrammaÓattÈ virÈgo nÈma, magganaÔÔhena maggo nÈma hotÊti attho. Ekekampi magga~gaÑ maggoti nÈmaÑ labhati. Iti ekekassa a~gassa maggatte vutte sammÈdiÔÔhiyÈpi maggattaÑ vuttameva hoti. TasmÈyeva ca etena maggenÈti aÔÔha magga~gÈni gahetvÈ vuttaÑ. BuddhÈ cÈti PaccekabuddhÈpi sa~gahitÈ. Tepi hi “dveme bhikkhave BuddhÈ TathÈgato ca ArahaÑ SammÈsambuddho Paccekabuddho cÈ”ti3 vuttattÈ ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 287 piÔÔhÈdÊsu. 2. Vi 3. 20; SaÑ 2. 55 piÔÔhÈdÊsu. 3. AÑ 1. 76 piÔÔhe.


BuddhÈyeva. Agatanti anamatagge saÑsÈre agatapubbaÑ. Disanti sakalÈya paÔipattiyÈ dissati apadissati abhisandahÊyatÊti disÈ, sabbabuddhehi vÈ paramaÑ sukhanti dissati apadissati kathÊyatÊti disÈ, sabbadukkhaÑ vÈ dissanti vissajjenti ujjhanti etÈyÈti disÈ. TaÑ disaÑ. AÔÔha~giko maggoti kiÑ vuttaÑ hoti? Yo so aÔÔha~giko dhammasam|ho, so etena nibbÈnaÑ gacchantÊti gamanaÔÔhena maggo nÈmÈti vuttaÑ hoti. PuthusamaÓabrÈhmaÓÈnaÑ parappavÈdÈnanti visuÑ visuÑ samaÓÈnaÑ brÈhmaÓÈnaÒca ito aÒÒaladdhikÈnaÑ. Aggoti tesaÑ sesamaggÈnaÑ visiÔÔho. SeÔÔhoti sesamaggato ativiya pasaÑsanÊyo. Mokkhoti mukhe sÈdhu, sesamaggÈnaÑ abhimukhe ayameva sÈdh|ti attho. Uttamoti sesamagge ativiya uttiÓÓo. Pavaroti sesamaggato nÈnappakÈrehi saÑbhajanÊyo. ItÊti kÈraÓatthe nipÈto. TasmÈ BhagavatÈ “maggÈnaÑ aÔÔha~giko seÔÔho”ti vuttoti adhippÈyo. VuttaÑ hi BhagavatÈ–

“MaggÈnaÔÔha~giko seÔÔho, saccÈnaÑ caturo padÈ. VirÈgo seÔÔho dhammÈnaÑ, dvipadÈnaÒca cakkhumÈ”ti1.

TaÑ idha vicchinditvÈ “maggÈnaÑ aÔÔha~giko seÔÔho”ti vuttaÑ. SesavÈresupi iminÈ ca nayena heÔÔhÈ vuttanayena ca attho veditabbo.

DassanavirÈgoti-ÈdÊsu dassanasa~khÈto virÈgo dassanavirÈgo. IndriyaÔÔhato balassa visiÔÔhattÈ idha indriyato balaÑ paÔhamaÑ vuttanti veditabbaÑ. ŒdhipateyyaÔÔhena indriyÈnÊti-Èdi indriyÈdÊnaÑ atthavibhÈvanÈ, na virÈgassa. TathaÔÔhena saccÈti saccaÒÈÓaÑ veditabbaÑ. SÊlavisuddhÊti sammÈvÈcÈkammantÈjÊvÈ. CittavisuddhÊti sammÈsamÈdhi. DiÔÔhivisuddhÊti sammÈdiÔÔhisa~kappÈ. VimuttaÔÔhenÈti taÑtaÑmaggavajjhakilesehi muttaÔÔhena. VijjÈti sammÈdiÔÔhi. VimuttÊti samucchedavimutti. Amato gadhaÑ nibbÈnaÑ pariyosÈnaÔÔhena maggoti maggaphalapaccavekkhaÓÈhi maggÊyatÊti maggo.

ImasmiÑ virÈganiddese vuttÈ dhammÈ sabbepi maggakkhaÓeyeva. Vimuttiniddese phalakkhaÓe. TasmÈ chandamanasikÈrÈpi maggaphalasampayuttÈ. ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 52 piÔÔhe Dhammapade.

KhuddakanikÈya 214

29. VirÈganiddese vuttanayeneva vimuttiniddesepi attho veditabbo. PhalaÑ panettha paÔippassaddhivimuttattÈ vimutti, nibbÈnaÑ nissaraÓavimuttattÈ vimutti. “SahajÈtÈni satta~gÈnÊ”ti-ÈdÊni vacanÈni idha na labbhantÊti na vuttÈni. SayaÑ phalavimuttattÈ pariccÈgaÔÔhena vimuttÊti ettakameva vuttaÑ. SesaÑ vuttanayamevÈti.

VirÈgakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. PaÔisambhidÈkathÈ

1. DhammacakkapavattanavÈravaÓÓanÈ

30. IdÈni virÈgasa~khÈtamaggavasena siddhaÑ paÔisambhidÈpabhedaÑ dassentena kathitÈya dhammacakkappavattanasuttantapubba~gamÈya paÔisambhidÈkathÈya apubbatthÈnuvaÓÓanÈ. Suttante tÈva BÈrÈÓasiyanti BÈrÈÓasÈ nÈma nadÊ, BÈrÈÓasÈya avid|re bhavÈ nagarÊ BÈrÈÓasÊ. TassaÑ BÈrÈÓasiyaÑ. Isipatane MigadÈyeti isÊnaÑ patanuppatanavasena evaÑladdhanÈme migÈnaÑ abhayadÈnadinnaÔÔhÈnattÈ MigadÈyasa~khÈte ÈrÈme. Tattha hi uppannuppannÈ sabbaÒÒu-isayo patanti, dhammacakkappavattanatthaÑ nisÊdantÊti attho. Nandam|lakapabbhÈrato sattÈhaccayena nirodhasamÈpattito vuÔÔhitÈ Anotattadahe katamukhadhovanakiccÈ ÈkÈsena ÈgantvÈ Paccekabuddha-isayopettha samosaraÓavasena patanti, uposathatthaÒca anuposathatthaÒca sannipatanti, GandhamÈdanaÑ paÔigacchantÈ ca tato ca1 uppatantÊtipi iminÈ isÊnaÑ patanuppatanavasena taÑ “Isipatanan”ti vuccati. “Isipadanan”tipi pÈÔho. PaÒcavaggiyeti–

“KoÓÉaÒÒo Bhaddiyo Vappo, MahÈnÈmo ca Assaji. Ete paÒca mahÈtherÈ, paÒcavaggÈti vuccare”ti–

evaÑ vuttÈnaÑ paÒcannaÑ bhikkh|naÑ vaggo paÒcavaggo. TasmiÑ paÒcavagge bhavÈ taÑpariyÈpannattÈti paÒcavaggiyÈ. Te paÒcavaggiye. Bhikkh| ÈmantesÊti DÊpa~karadasabalassa pÈdam|le katÈbhinÊhÈrato paÔÔhÈya pÈramiyo ______________________________________________________________ 1. Tatova (SaÑ-®Ôha 3. 327 piÔÔhe)


p|rento anupubbena pacchimabhavaÑ patvÈ pacchimabhave ca katÈbhinikkhamano anupubbena BodhimaÓÉaÑ patvÈ tattha AparÈjitapalla~ke nisinneva mÈrabalaÑ bhinditvÈ paÔhamayÈme pubbenivÈsaÑ anussaritvÈ majjhimayÈme dibbacakkhuÑ visodhetvÈ pacchimayÈmÈvasÈne dasasahassilokadhÈtuÑ unnÈdento sampakampento sabbaÒÒutaÑ patvÈ satta sattÈhÈni BodhimaÓÉe vÊtinÈmetvÈ MahÈbrahmunÈ ÈyÈcitadhammadesano BuddhacakkhunÈ lokaÑ voloketvÈ lokÈnuggahena BÈrÈÓasiÑ gantvÈ paÒcavaggiye bhikkh| saÒÒÈpetvÈ dhammacakkaÑ pavattetukÈmo Èmantesi.

Dveme bhikkhave antÈti dveme bhikkhave koÔÔhÈsÈ. Imassa pana vacanassa samudÈhÈrena samudÈhÈranigghoso heÔÔhÈ AviciÑ upari bhavaggaÑ patvÈ dasasahassiÑ lokadhÈtuÑ pattharitvÈ aÔÔhÈsi, tasmiÑyeva samaye aÔÔhÈrasakoÔisa~khÈ brahmÈno samÈgacchiÑsu. PacchimadisÈya s|riyo attha~gameti, puratthimÈya disÈya uttarÈsÈÄhanakkhattena yutto puÓÓacando uggacchati, tasmiÑ samaye BhagavÈ DhammacakkappavattanasuttantaÑ Èrabhanto “dveme bhikkhave antÈ”ti-ÈdimÈha.

Tattha pabbajitenÈti gihisaÑyojanaÑ vatthukÈmaÑ chetvÈ pabbajitena. Na sevitabbÈti na valaÒjetabbÈ. PabbajitÈnaÑyeva visesato paÔipattiyÈ bhÈjanabh|tattÈ “pabbajitena na sevitabbÈ”ti vuttaÑ. Yo cÈyaÑ kÈmesu kÈmasukhallikÈnuyogoti yo ca ayaÑ vatthukÈmesu kilesakÈmasukhassa, kilesakÈmasukhanissayassa vÈ anuyogo. HÊnoti lÈmako. Gammoti gÈmavÈsÊnaÑ santako. Pothujjanikoti puthujjanena andhabÈlajanena ÈciÓÓo. Anariyoti na ariyo. Atha vÈ na visuddhÈnaÑ uttamÈnaÑ ariyÈnaÑ santako. AnatthasaÑhitoti na atthasaÑhito, sukhÈvahakÈraÓaÑ anissitoti attho. AttakilamathÈnuyogoti attano kilamathassa anuyogo, attano dukkhakaraÓanti attho. Dukkhoti kaÓÔakÈpassayaseyyÈdÊhi attamÈraÓehi dukkhÈvaho. TapassÊhi “uttamaÑ tapo”ti gahitattÈ tesaÑ cittÈnurakkhanatthaÑ idha “hÊno”ti na vuttaÑ, pabbajitÈnaÑ dhammattÈ “gammo”ti ca, gihÊhi asÈdhÈraÓattÈ “pothujjaniko”ti ca na vuttaÑ. Tattha pana kehici pabbajitapaÔiÒÒehi diÔÔhadhammanibbÈnavÈdehi “yato kho

KhuddakanikÈya 216

bho ayaÑ attÈ paÒcahi kÈmaguÓehi samappito sama~gibh|to paricÈreti, ettÈvatÈ kho bho ayaÑ attÈ diÔÔhadhammanibbÈnappatto hotÊ”ti1 gahitattÈ tesaÑ cittÈnurakkhanatthaÒca paccuppanne sukhattÈ ca tassa dhammasamÈdÈnassa “dukkho”ti na vuttaÑ. KÈmasukhallikÈnuyogo paccuppanne taÓhÈdiÔÔhisaÑkiliÔÔhasukhattÈ ÈyatiÒca dukkhavipÈkattÈ tadanuyuttÈnaÑ taÓhÈdiÔÔhibandhanabaddhattÈ ca na sevitabbo, attakilamathÈnuyogo paccuppanne diÔÔhisaÑkiliÔÔhadukkhattÈ ÈyatiÒca dukkhavipÈkattÈ tadanuyuttÈnaÑ diÔÔhibandhanabaddhattÈ ca na sevitabbo, ete khoti2 te ete. AnupagammÈti na upagantvÈ. MajjhimÈti saÑkiliÔÔhasukhadukkhÈnaÑ abhÈvÈ majjhe bhavÈti majjhimÈ. SÈ eva nibbÈnaÑ paÔipajjanti etÈyÈti paÔipadÈ. AbhisambuddhÈti paÔividdhÈ. CakkhukaraÓÊti-ÈdÊsu paÒÒÈcakkhuÑ karotÊti cakkhukaraÓÊ. ©ÈÓakaraÓÊti tasseva vevacanaÑ. UpasamÈyÈti kiles|pasamÈya. AbhiÒÒÈyÈti catunnaÑ saccÈnaÑ abhijÈnanatthÈya. SambodhÈyÈti tesaÑyeva sambujjhanatthÈya. NibbÈnÈyÈti nibbÈnasacchikiriyatthÈya. Atha vÈ dassanamaggaÒÈÓaÑ karotÊti cakkhukaraÓÊ. BhÈvanÈmaggaÒÈÓaÑ karotÊti ÒÈÓakaraÓÊ. SabbakilesÈnaÑ upasamÈya. SabbadhammÈnaÑ abhiÒÒÈya. ArahattaphalasambodhÈya. KilesÈnaÒca khandhÈnaÒca nibbÈnÈya. SaccakathÈ abhiÒÒeyyaniddese vuttÈ.

EvaÑ BhagavÈ saccÈni pakÈsetvÈ attani katabahumÈnÈnaÑ tesaÑ attano paÔivedhakkamaÑ sutvÈ paÔipattiyÈ bahumÈnÈropanena paÔipattiyaÑ ÔhatvÈ saccappaÔivedhaÑ passanto idaÑ dukkhaÑ ariyasaccanti me bhikkhaveti-ÈdinÈ attano paÔivedhakkamaÑ dassesi. Tattha ananussutes|ti na anussutesu, paraÑ anugantvÈ assutes|ti attho. Cakkh|ti-ÈdÊnaÑ attho parato Èvi bhavissati. IdaÑ dukkhaÑ ariyasaccaÑ, idaÑ dukkhasamudayaÑ, idaÑ dukkhanirodhaÑ, idaÑ dukkhanirodhagÈminÊ paÔipadÈ ariyasaccanti catunnaÑ saccÈnaÑ dassanapaÔivedho sekhabh|miyaÑ. PariÒÒeyyaÑ pahÈtabbaÑ sacchikÈtabbaÑ bhÈvetabbanti catunnaÑ saccÈnaÑ bhÈvanÈpaÔivedho sekhabh|miyaÑyeva. PariÒÒÈtaÑ pahÊnaÑ sacchikataÑ bhÈvitanti catunnaÑ saccÈnaÑ paccavekkhaÓÈ asekhabh|miyaÑ.

TiparivaÔÔanti saccaÒÈÓakiccaÒÈÓakataÒÈÓasa~khÈtÈnaÑ tiÓÓaÑ parivaÔÔÈnaÑ vasena tayo parivaÔÔÈ assÈti tiparivaÔÔaÑ. Ettha hi “idaÑ dukkhaÑ, idaÑ ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 33 piÔÔhe. 2. Ete tehi (SÊ, Ka)


dukkhasamudayaÑ, idaÑ dukkhanirodhaÑ, idaÑ dukkhanirodhagÈminÊ paÔipadÈ ariyasaccan”ti evaÑ cat|su saccesu yathÈbh|taÒÈÓaÑ saccaÒÈÓaÑ nÈma. Tesuyeva “pariÒÒeyyaÑ pahÈtabbaÑ sacchikÈtabbaÑ bhÈvetabban”ti evaÑ kattabbakiccajÈnanaÒÈÓaÑ kiccaÒÈÓaÑ nÈma. “PariÒÒÈtaÑ pahÊnaÑ sacchikataÑ bhÈvitan”ti evaÑ tassa kiccassa katabhÈvajÈnanaÒÈÓaÑ kataÒÈÓaÑ nÈma. DvÈdasÈkÈranti tesaÑyeva ekekasmiÑ sacce tiÓÓaÑ tiÓÓaÑ ÈkÈrÈnaÑ vasena dvÈdasa ÈkÈrÈ assÈti dvÈdasÈkÈraÑ. ©ÈÓadassananti etesaÑ tiparivaÔÔÈnaÑ dvÈdasannaÑ ÈkÈrÈnaÑ vasena uppannaÑ ÒÈÓasa~khÈtaÑ dassanaÑ. AttamanÈti sakamanÈ. SattÈnaÑ hi sukhakÈmattÈ dukkhapaÔik|lattÈ pÊtisomanassayuttamano sakamano nÈma, pÊtisomanassehi attamanÈ gahitamanÈ byÈpitamanÈti vÈ attho. Abhinandunti abhimukhÈ hutvÈ nandiÑsu. VeyyÈkaraÓeti suttante. NiggÈthako hi suttanto kevalaÑ atthassa byÈkaraÓato veyyÈkaraÓaÑ nÈma. BhaÒÒamÈneti kathiyamÈne. VattamÈnasamÊpe vattamÈnavacanaÑ kataÑ, bhaÓiteti attho. Virajanti vigatarÈgÈdirajaÑ. VÊtamalanti vigatarÈgÈdimalaÑ. RÈgÈdayo hi ajjhottharaÓaÔÔhena rajo nÈma, d|sanaÔÔhena malaÑ nÈma. Dhammacakkhunti katthaci paÔhamamaggaÒÈÓaÑ, katthaci ÈdÊni1 tÊÓi maggaÒÈÓÈni, katthaci catutthamaggaÒÈÓampi. Idha pana paÔhamamaggaÒÈÓameva. YaÑ kiÒci samudayadhammaÑ, sabbaÑ taÑ nirodhadhammanti vipassanÈvasena evaÑ pavattassa dhammacakkhuÑ udapÈdÊti attho.

Dhammacakketi paÔivedhaÒÈÓe ca desanÈÒÈÓe ca. Bodhipalla~ke nisinnassa hi Bhagavato cat|su saccesu dvÈdasÈkÈraÑ paÔivedhaÒÈÓampi Isipatane nisinnassa dvÈdasÈkÈrameva saccadesanÈya pavattakadesanÈÒÈÓampi dhammacakkaÑ nÈma. Ubhayampi hetaÑ Dasabalassa pavattaÒÈÓameva. TaÑ imÈya desanÈya pakÈsentena BhagavatÈ dhammacakkaÑ pavattitaÑ nÈma. TaÑ panetaÑ dhammacakkaÑ yÈva AÒÒÈtakoÓÉaÒÒatthero aÔÔhÈrasahi brahmakoÔÊhi saddhiÑ sotÈpattiphale na patiÔÔhÈti, tÈva BhagavÈ pavatteti nÈma, patiÔÔhite pana pavattitaÑ nÈma. TaÑ sandhÈya “pavattite ca BhagavatÈ dhammacakke”ti vuttaÑ.

BhummÈ devÈti bh|maÔÔhakÈ devÈ. SaddamanussÈvesunti ekappahÈreneva sÈdhukÈraÑ datvÈ etaÑ BhagavatÈti-ÈdÊni vadantÈ saddaÑ anussÈvayiÑsu. ______________________________________________________________ 1. Œdi (Ka)

KhuddakanikÈya 218

AppaÔivattiyanti “nayidaÑ tathÈ”ti paÔilomaÑ vattetuÑ asakkuÓeyyaÑ. SannipatitÈ cettha devabrahmÈno desanÈpariyosÈne ekappahÈreneva sÈdhukÈraÑ adaÑsu, sannipÈtaÑ anÈgatÈ pana bhummadevÈdayo tesaÑ tesaÑ saddaÑ sutvÈ sÈdhukÈramadaÑs|ti veditabbaÑ. Tesu pana pabbatarukkhÈdÊsu nibbattÈ bhummadevÈ. Te CÈtumahÈrÈjikapariyÈpannÈ hontÈpi idha visuÑ katvÈ vuttÈ. CÈtumahÈrÈjikÈti ca DhataraÔÔhavir|Ähakavir|pakkhakuverasa~khÈtÈ catumahÈrÈjÈ devatÈ etesanti CÈtumahÈrÈjikÈ. Te Sineruvemajjhe honti. Tesu pabbataÔÔhakÈpi atthi ÈkÈsaÔÔhakÈpi. TesaÑ paramparÈ cakkavÈÄapabbataÑ pattÈ. KhiÉÉÈpadosikÈ manopadosikÈ sÊtavalÈhakÈ uÓhavalÈhakÈ candimÈ devaputto s|riyo devaputtoti ete sabbepi CÈtumahÈrÈjikadevalokaÔÔhÈ eva. TettiÑsa janÈ tattha uppannÈti TÈvatiÑsÈ. Apica “TÈvatiÑsÈ”ti tesaÑ devÈnaÑ nÈmamevÈtipi vuttaÑ. Tepi atthi pabbataÔÔhakÈ atthi ÈkÈsaÔÔhakÈ. TesaÑ paramparÈ cakkavÈÄapabbataÑ pattÈ, tathÈ YÈmÈdÊnaÑ. Ekadevalokepi hi devÈnaÑ paramparÈ cakkavÈÄapabbataÑ appattÈ nÈma natthi. DibbaÑ sukhaÑ yÈtÈ pahÈyÈ sampattÈti YÈmÈ. TuÔÔhÈ pahaÔÔhÈti TusitÈ. PakatipaÔiyattÈrammaÓato atirekena ramitukÈmakÈle yathÈrucite bhoge nimminitvÈ nimminitvÈ ramantÊti NimmÈnaratÊ. CittÈcÈraÑ ÒatvÈ paranimmitesu bhogesu vasaÑ vattentÊti ParanimmitavasavattÊ. BrahmakÈye brahmaghaÔÈya niyuttÈti brahmakÈyikÈ. Sabbepi paÒcavokÈrabrahmÈno gahitÈ.

Tena khaÓenÈti vacanaÑ visesetvÈ tena muhuttenÈti vuttaÑ. Muhuttasa~khÈtena khaÓena, na paramatthakhaÓenÈti vuttaÑ hoti. YÈva brahmalokÈti brahmalokaÑ antokatvÈ. Saddoti sÈdhukÈrasaddo. DasasahassÊti dasasahassacakkavÈÄavatÊ. Sa~kampÊti uddhaÑ uggacchantÊ suÔÔhu kampi. SampakampÊti uddhaÑ uggacchantÊ adho okkamantÊ suÔÔhu pakampi. SampavedhÊti catudisÈ gacchantÊ suÔÔhu pavedhi. SambuddhabhÈvÈya mÈtukucchiÑ okkamante ca bodhisatte tato nikkhamante ca mahÈpathavÊ puÒÒatejena akampittha, abhisambodhiyaÑ paÔivedhaÒÈÓatejena. Dhammacakkappavattane desanÈÒÈÓatejena sÈdhukÈraÑ dÈtukÈmÈ viya pathavÊ devatÈnubhÈvena akampittha, Èyusa~khÈrossajjane mahÈparinibbÈne ca kÈruÒÒena cittasa~khobhaÑ


asahamÈnÈ viya pathavÊ devatÈnubhÈvena akampittha. AppamÈÓoti vuddhappamÈÓo. UÄÈroti ettha “uÄÈrÈni uÄÈrÈni khÈdanÊyÈni khÈdantÊ”ti-ÈdÊsu1 madhuraÑ uÄÈranti vuttaÑ. “UÄÈrÈya vatthabhogÈya cittaÑ na namatÊ”ti-ÈdÊsu2 paÓÊtaÑ uÄÈranti vuttaÑ. “UÄÈrÈya khalu bhavaÑ vacchÈyano samaÓaÑ GotamaÑ pasaÑsÈya pasaÑsatÊ”ti-ÈdÊsu3 seÔÔhaÑ uÄÈranti vuttaÑ. Idha pana “vipulo uÄÈro”ti vutto. ObhÈsoti desanÈÒÈÓÈnubhÈvena ca devatÈnubhÈvena ca jÈta-obhÈso. Loketi cakkavÈÄassa dasasahassiyaÑyeva. Atikkammeva devÈnaÑ devÈnubhÈvanti devÈnaÑ ayamÈnubhÈvo–nivatthavatthappabhÈ dvÈdasa yojanÈni pharati, tathÈ sarÊrassa ala~kÈrassa vimÈnassa ca. TaÑ devÈnaÑ devÈnubhÈvaÑ atikkamitvÈyevÈti attho. UdÈnanti somanassaÒÈÓamayikaÑ udÈhÈraÑ. UdÈnesÊti udÈhari. AÒÒÈsi vata bho KoÓÉaÒÒoti imassapi udÈnassa udÈharaÓaghoso dasasahassilokadhÈtuÑ pharitvÈ aÔÔhÈsi. AÒÒÈsikoÓÉaÒÒoti4 bhusaÑ ÒÈtakoÓÉaÒÒoti attho.

Cakkhu-ÈdÊnaÑ niddese dassanaÔÔhenÈti-ÈdÊsu ekameva ÒÈÓaÑ yathÈvuttassa neyyassa cakkhuviya dassanakiccakaraÓena cakkhu. ©ÈÓakiccakaraÓena ÒÈÓaÑ. NÈnappakÈrato jÈnanakiccakaraÓena paÒÒÈ. AnavasesapaÔivedhakaraÓena vijjÈ. SabbathÈ obhÈsakiccakaraÓena Èloko nÈmÈti attho. CakkhuÑ dhammoti-ÈdÊsupi ekaÑyeva ÒÈÓaÑ kiccanÈnattena paÒcadhÈ vaÓÓitaÑ. ŒrammaÓÈti upatthambhanaÔÔhena. GocarÈti visayaÔÔhena. DassanaÔÔhenÈti-ÈdÊsu ÒÈÓakiccaÑ paÒcadhÈ vuttaÑ. IminÈ nayena tÊsu vÈresu ekekasmiÑ paÒca paÒca katvÈ pannarasa dhammÈ, pannarasa atthÈ, dvÊsu pannarasakesu tiÑsa niruttiyo, pannarasasu dhammesu pannarasasu atthesu tiÑsÈya niruttÊs|ti saÔÔhi ÒÈÓÈni veditabbÈni. Sesa-ariyasaccesupi eseva nayo. Cat|su ariyasaccesu ekekasmiÑ ariyasacce pannarasannaÑ pannarasannaÑ dhammÈnaÑ atthÈnaÒca vasena saÔÔhi dhammÈ, saÔÔhi atthÈ, saÔÔhiyÈ dhammesu saÔÔhiyÈ atthesu ca vÊsasataÑ niruttiyo, vÊsÈdhikaÑ satanti attho. SaÔÔhiyÈ dhammesu saÔÔhiyÈ atthesu vÊsuttarasate niruttÊs|ti evaÑ cattÈrÊsaÒca dve ca ÒÈÓasatÈni. ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 301 piÔÔhe. 2. AÑ 3. 195 piÔÔhe. 3. Ma 3. 233 piÔÔhe. 4. AÒÒÈkoÓÉhaÒÒoti (SÊ)

KhuddakanikÈya 220

2-3. SatipaÔÔhÈnavÈrÈdivaÓÓanÈ

31-32. SatipaÔÔhÈnasuttantapubba~game iddhipÈdasuttantapubba~game ca paÔisambhidÈniddese iminÈva nayena attho ca gaÓanÈ ca veditabbÈ.

4-8. SattabodhisattavÈrÈdivaÓÓanÈ

33-37. SattannaÑ bodhisattÈnaÑ suttantesu ekekasmiÑyeva samudaye cakkhÈdayo paÒca, nirodhe paÒcÈti dasa dhammÈ, samudaye dassanaÔÔhÈdayo paÒca, nirodhe paÒcÈti dasa atthÈ, tesaÑ vasena vÊsati niruttiyo cattÈrÊsaÑ ÒÈÓÈni. Satta ekato katvÈ vuttagaÓanÈ suviÒÒeyyÈ eva. SabbaÒÒutaÒÒÈÓavasena vuttapaÔisambhidÈniddese ekekam|lakesu “ÒÈto diÔÔho vidito sacchikato phassito paÒÒÈyÈ”ti1 imesu paÒcasu vacanesu ekekasmiÑyeva cakkhÈdayo paÒca, dassanaÔÔhÈdayo paÒcÈti paÒcapaÒcakÈnaÑ vasena paÒcavÊsati dhammÈ, paÒcavÊsati atthÈ, taddiguÓÈ niruttiyo, taddiguÓÈni ÒÈÓÈni ÒeyyÈni. PaÒca ekato katvÈ vuttavÈrepi paÒcakkhattuÑ paÒca paÒcavÊsati katvÈ paÒcavÊsasataÑ dhammÈ, paÒcavÊsasataÑ atthÈ, taddiguÓÈ niruttiyo, taddiguÓÈni ÒÈÓÈni ÒeyyÈni. AÉÉhateyyÈnÊti cettha dve satÈni ca paÒÒÈsaÒca. KhandhÈdÊsupi eseva nayo. IminÈva nayena saccavÈrapaÔisambhidÈvÈre ca dhammÈdigaÓanÈ veditabbÈ.

9. ChabuddhadhammavÈravaÓÓanÈ

38. BuddhadhammavÈre diyaÉÉhasatanti chakkhattuÑ paÒcavÊsati sataÒca paÒÒÈsaÒca honti, taddiguÓÈ niruttiyo tiddiguÓÈni ÒÈÓÈti. PaÔisambhidÈdhikaraÓeti paÔisambhidÈdhikÈre. AÉÉhanavadhammasatÈnÊti paÔhamaÑ vuttesu cat|su saccesu saÔÔhi, cat|su satipaÔÔhÈnesu saÔÔhi, cat|su sammappadhÈnesu saÔÔhi, sattabodhisattaveyyÈkaraÓesu sattati, abhiÒÒaÔÔhÈdÊsu paÒcasu paÒcavÊsasataÑ, khandhaÔÔhÈdÊsu paÒcasu paÒcavÊsasataÑ, puna cat|su ariyasaccesu sataÑ, cat|su paÔisambhidÈsu sataÑ, chasu Buddhadhammesu diyaÉÉhasatanti evaÑ aÔÔhasatÈni ca paÒÒÈsaÒca dhammÈ honti. EvaÑ atthÈpi tattakÈ eva honti. Evameva saccÈdÊsu2 tÊsu ÔhÈnesu vÊsasataÑ niruttiyo, sattasu veyyÈkaraÓesu cattÈrÊsasataÑ niruttiyo, abhiÒÒaÔÔhÈdÊsu khandhaÔÔhÈdÊsu ca ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 128 piÔÔhe. 2. SaddhÈdÊsu (SÊ)


aÉÉhateyyÈni aÉÉhateyyÈni niruttisatÈni, ariyasaccesu paÔisambhidÈsu ca dve dve niruttisatÈni, Buddhadhammesu tÊÓi niruttisatÈnÊti evaÑ niruttisahassaÒca sattaniruttisatÈni ca honti. Evameva saccÈdÊsu tÊsu ÔhÈnesu cattÈrÊsÈdhikÈni dve dve ÒÈÓasatÈni, sattasu veyyÈkaraÓesu asÊti-adhikÈni dve ÒÈÓasatÈni, abhiÒÒaÔÔhÈdÊsu khandhaÔÔhÈdÊsu ca paÒcapaÒcaÒÈÓasatÈni, saccesu paÔisambhidÈsu ca cattÈri cattÈri ÒÈÓasatÈni, Buddhadhammesu cha ÒÈÓasatÈnÊti evaÑ tÊÓi ca ÒÈÓasahassÈni cattÈri ca ÒÈÓasatÈni hontÊti.

PaÔisambhidÈkathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. DhammacakkakathÈ

1. SaccavÈravaÓÓanÈ

39. Puna Dhammacakkappavattanasuttantameva pubba~gamaÑ katvÈ kathitÈya dhammacakkakathÈya apubbatthÈnuvaÓÓanÈ. Tattha dukkhavatthukÈti ekÈbhisamayavasena dukkhaÑ vatthu etesanti dukkhavatthukÈ. Tadeva dukkhaÑ visesetvÈ saccavatthukÈti-ÈdimÈha. Tattha saccaÑ ÈrammaÓaÑ upatthambho etesanti saccÈrammaÓÈ. SaccaÑ gocaro visayo etesanti saccagocarÈ. Saccasa~gahitÈti maggasaccena sa~gahitÈ. SaccapariyÈpannÈti maggasaccÈyattÈ. Sacce samudÈgatÈti dukkhaparijÈnanena dukkhasacce samuppannÈ. TathÈ tattheva ÔhitÈ patiÔÔhitÈ ca. 40. IdÈni “pavattite ca BhagavatÈ dhammacakke”ti vuttaÑ dhammacakkaÑ niddisitukÈmo dhammacakkanti-ÈdimÈha. Tattha duvidhaÑ dhammacakkaÑ paÔivedhadhammacakkaÑ desanÈdhammacakkaÒca. PaÔivedhadhammacakkaÑ Bodhipalla~ke, desanÈdhammacakkaÑ Isipatane. DhammaÒca pavatteti cakkaÒcÈti paÔivedhadhammacakkaÑ vuttaÑ, cakkaÒca pavatteti dhammaÒcÈti desanÈdhammacakkaÑ. KathaÑ? BhagavÈ hi Bodhipalla~ke nisinno maggakkhaÓe1 indriyabalabojjha~gamagga~gÈdi-bhedaÑ dhammaÒca pavatteti, soyeva ca dhammo kilesasattughÈtÈya pavattanato paharaÓacakkaÑ ______________________________________________________________ 1. Nisinno (Ka)

KhuddakanikÈya 222

viyÈti cakkaÒca. DhammaÑ pavattentoyeva BhagavÈ taÑ cakkaÑ pavatteti nÈma. Etena dhammoyeva cakkanti kammadhÈrayasamÈsatÈ vuttÈ hoti. Isipatane nisinno BhagavÈ dhammadesanakkhaÓe veneyyasantÈne kilesasattughÈtÈya pavattanato paharaÓacakkasadisaÑ desanÈcakkaÒca pavatteti, veneyyasantÈne indriyabalabojjha~gamagga~gÈdibhedaÑ dhammacakkaÒca pavatteti. Etena dhammo ca cakkaÒca dhammacakkanti dvandasamÈsatÈ vuttÈ hoti. YasmÈ pana pavattake sati pavattanÈ nÈma hoti, tasmÈ sabbatthÈpi “pavattetÊ”ti vuttaÑ, pavattanaÔÔhena pana “cakkan”ti vuttaÑ hotÊti veditabbaÑ. Dhammena pavattetÊti dhammacakkanti-ÈdÊni desanÈdhammacakkameva sandhÈya vuttÈnÊti veditabbÈni.

Tattha dhammena pavattetÊti yathÈsabhÈvattÈ dhammena pavattaÑ cakkanti dhammacakkanti vuttaÑ hoti. DhammacariyÈya pavattetÊti veneyyasantÈne dhammatthÈya pavattaÑ cakkanti dhammacakkanti vuttaÑ hoti. Dhamme Ôhitoti-ÈdÊhi Bhagavato dhammabh|tatÈ dhammassÈmitÈ ca vuttÈ hoti. YathÈha “so hÈvuso BhagavÈ jÈnaÑ jÈnÈti passaÑ passati cakkhubh|to ÒÈÓabh|to dhammabh|to brahmabh|to vattÈ pavattÈ atthassa ninnetÈ amatassa dÈtÈ DhammassÈmÊ TathÈgato”ti1. TasmÈ tehi dhammassa cakkanti dhammacakkanti vuttaÑ hoti. ®hitoti visayÊbhÈvena Ôhito. PatiÔÔhitoti acalabhÈvena patiÔÔhito. Vasippattoti issarabhÈvaÑ patto. PÈramippattoti koÔippatto. VesÈrajjappattoti visÈradabhÈvaÑ patto. Dhamme patiÔÔhÈpentoti-ÈdÊhi veneyyasantÈnamapekkhitvÈ vuttehi pana vacanehi DhammassÈmitÈya ca dhammatthÈya cakkanti vuttaÑ hoti. DhammaÑ sakkarontoti-ÈdÊhi dhammatthÈya cakkanti vuttaÑ hoti. Yo hi dhammaÑ sakkÈrÈdivasena pavatteti, so dhammatthaÑ pavatteti. DhammaÑ sakkarontoti yathÈ kato so dhammo sukato hoti, evameva naÑ karonto. DhammaÑ garuÑ karontoti tasmiÑ gÈravuppattiyÈ taÑ garuÑ karonto. DhammaÑ mÈnentoti dhammaÑ piyaÒca bhÈvanÊyaÒca katvÈ viharanto. DhammaÑ p|jentoti taÑ apadisitvÈ desanÈpaÔipattip|jÈya p|jaÑ karonto. DhammaÑ apacÈyamÈnoti tasseva dhammassa sakkÈragarukÈrehi nÊcavuttitaÑ karonto. Dhammaddhajo dhammaket|ti taÑ dhammaÑ dhajamiva purakkhatvÈ ketumiva ukkhipitvÈ pavattiyÈ dhammaddhajo ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 157 piÔÔhe.


dhammaketu ca hutvÈti attho. DhammÈdhipateyyoti dhammÈdhipatito Ègato bhÈvanÈdhammavaseneva ca sabbakiriyÈnaÑ karaÓena dhammÈdhipateyyo hutvÈ. TaÑ kho pana dhammacakkaÑ appaÔivattiyanti kenaci nivattetuÑ asakkuÓeyyatÈya appaÔihatapavattitÈ vuttÈ. TasmÈ so dhammo pavattanaÔÔhena cakkanti vuttaÑ hoti.

SaddhindriyaÑ dhammo, taÑ dhammaÑ pavattetÊti veneyyasantÈne maggasampayuttasaddhindriyuppÈdanena taÑ saddhindriyaÑ dhammaÑ pavattetÊti attho. Eseva nayo sesesupi. SaccÈti saccaÒÈÓÈni. VipassanÈ ca vijjÈ ca maggaÒÈÓameva. AnuppÈde ÒÈÓanti arahattaphale ÒÈÓaÑ. Tampi veneyyasantÈne pavattetiyeva, nibbÈnaÒca paÔivedhaÑ karonto pavattetiyeva nÈma.

SamudayavÈrÈdÊsu samudayavatthukÈ nirodhavatthukÈ maggavatthukÈti visesapadaÑ dassetvÈ sa~khitattÈ. EtthÈpi vuttasadisaÑ paÔhamaÑ vuttanayeneva veditabbaÑ.

2-3. SatipaÔÔhÈnavÈrÈdivaÓÓanÈ

41-42. SatipaÔÔhÈna-iddhipÈdapubba~gamavÈrÈpi maggakkhaÓavasena vuttÈ. Tepi tattha tattha visesapadaÑ dassetvÈ sa~khitattÈti.

DhammacakkakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

8. LokuttarakathÈvaÓÓanÈ

43. IdÈni lokuttaradhammavatiyÈ dhammacakkakathÈya anantaraÑ kathitÈya lokuttarakathÈya apubbatthÈnuvaÓÓanÈ. Tattha lokuttarapadassa attho niddesavÈre Èvi bhavissati. CattÈro satipaÔÔhÈnÈti-Èdayo sattatiÑsa bodhipakkhiyadhammÈ yathÈyogaÑ maggaphalasampayuttÈ. Te bujjhanaÔÔhena bodhÊti evaÑladdhanÈmassa ariyassa pakkhe bhavattÈ bodhipakkhiyÈ nÈma. Pakkhe bhavattÈti upakÈrabhÈve ÔhitattÈ. Tesu ÈrammaÓesu okkantitvÈ pakkhanditvÈ upaÔÔhÈnato upaÔÔhÈnaÑ, satiyeva upaÔÔhÈnaÑ satipaÔÔhÈnaÑ. KÈyavedanÈcittadhammesu panassa asubhadukkhÈniccÈnattÈkÈragahaÓavasena subhasukhanicca-attasaÒÒÈpahÈnakiccasÈdhanavasena ca pavattito catudhÈ bhedo hoti. TasmÈ cattÈro satipaÔÔhÈnÈti vuccati.

KhuddakanikÈya 224

Padahanti etenÈti padhÈnaÑ, sobhanaÑ padhÈnaÑ sammappadhÈnaÑ, sammÈ vÈ padahanti etenÈti sammappadhÈnaÑ, sobhanaÑ vÈ taÑ kilesavir|papavattavirahitato1 padhÈnaÒca hitasukhanipphÈdakaÔÔhena seÔÔhabhÈvÈvahanato padhÈnabhÈvakaraÓato vÈti sammappadhÈnaÑ. VÊriyassetaÑ adhivacanaÑ. TayidaÑ uppannÈnuppannÈnaÑ akusalÈnaÑ pahÈnÈnuppattikiccaÑ, anuppannuppannÈnaÒca kusalÈnaÑ uppattiÔÔhitikiccaÑ sÈdhayatÊti catubbidhaÑ hoti. TasmÈ cattÈro sammappadhÈnÈti vuccati. NipphattipariyÈyena ijjhanaÔÔhena, ijjhanti etÈya sattÈ iddhÈ vuddhÈ ukkaÑsagatÈ hontÊti iminÈ vÈ pariyÈyena iddhi, tassÈ sampayuttÈya pubba~gamaÔÔhena phalabh|tÈya pubbabhÈgakÈraÓaÔÔhena ca iddhiyÈ pÈdoti iddhipÈdo. So chandavÊriyacittavÊmaÑsÈvasena catubbidhova hoti. TasmÈ cattÈro iddhipÈdÈti vuccati. AssaddhiyakosajjapamÈdavikkhepa-sammohÈnaÑ abhibhavanato abhibhavanasa~khÈtena adhipatiyaÔÔhena indriyaÑ. AssaddhiyÈdÊhi anabhibhavanÊyato akampiyaÔÔhena balaÑ. Tadubhayampi saddhÈvÊriyasatisamÈdhipaÒÒÈvasena paÒcavidhaÑ hoti. TasmÈ paÒcindriyÈni paÒca balÈnÊti vuccanti. Bujjhanakasattassa pana a~gabhÈvena sati-Èdayo satta dhammÈ bojjha~gÈ, niyyÈnaÔÔhena ca sammÈdiÔÔhi-Èdayo aÔÔha magga~gÈ honti. Tena vuccati satta bojjha~gÈ ariyo aÔÔha~giko maggo”ti.

Iti ime sattatiÑsa bodhipakkhiyÈ dhammÈ pubbabhÈge lokiyavipassanÈya vattamÈnÈya cuddasavidhena kÈyaÑ pariggaÓhato ca kÈyÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnaÑ, navavidhena vedanaÑ pariggaÓhato ca vedanÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnaÑ, soÄasavidhena cittaÑ pariggaÓhato ca cittÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnaÑ, paÒcavidhena dhamme pariggaÓhato ca dhammÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnaÑ. Iti imasmiÑ attabhÈve anuppannapubbaÑ parassa uppannaÑ akusalaÑ disvÈ “yathÈ paÔipannassa tassa taÑ uppannaÑ, na tathÈ paÔipajjissÈmi, evaÑ me etaÑ nuppajjissatÊ”ti tassa anuppÈdÈya vÈyamanakÈle paÔhamaÑ sammappadhÈnaÑ, attano samudÈcÈrappattamakusalaÑ disvÈ tassa pahÈnÈya vÈyamanakÈle dutiyaÑ, imasmiÑ attabhÈve anuppannapubbaÑ jhÈnaÑ vÈ vipassanaÑ vÈ uppÈdetuÑ vÈyamantassa tatiyaÑ, uppannaÑ yathÈ na parihÈyati, evaÑ punappunaÑ uppÈdentassa catutthaÑ sammappadhÈnaÑ. ChandaÑ dhuraÑ katvÈ kusaluppÈdanakÈle chandiddhipÈdo, vÊriyaÑ, cittaÑ, vÊmaÑsaÑ dhuraÑ katvÈ kusaluppÈdanakÈle vÊmaÑsiddhipÈdo. MicchÈvÈcÈya viramaÓakÈle ______________________________________________________________ 1. Kilesapir|pattavirahato (Visuddhi 2. 319 piÔÔhe)


sammÈvÈcÈ, micchÈkammantÈ, micchÈjÊvÈ viramaÓakÈle sammÈjÊvoti evaÑ nÈnÈcittesu labbhanti. CatumaggakkhaÓe pana ekacitte labbhanti, phalakkhaÓe ÔhapetvÈ cattÈro sammappadhÈne avasesÈ tettiÑsa labbhanti. EvaÑ ekacitte labbhamÈnesu cetesu ekÈva nibbÈnÈrammaÓÈ sati kÈyÈdÊsu subhasaÒÒÈdipahÈnakiccasÈdhanavasena “cattÈro satipaÔÔhÈnÈ”ti vuccati. Ekameva ca vÊriyaÑ anuppannuppannÈnaÑ anuppÈdÈdikiccasÈdhanavasena “cattÈro sammappadhÈnÈ”ti vuccati. Sesesu hÈpanavaÉÉhanaÑ natthi.

Apica tesu– Nava ekavidhÈ eko, dvedhÈtha catupaÒcadhÈ. AÔÔhadhÈ navadhÈ ceva, iti chaddhÈ bhavanti te.

Nava ekavidhÈti chando cittaÑ pÊti passaddhi upekkhÈ sa~kappo vÈcÈ kammanto ÈjÊvoti ime nava chandiddhipÈdÈdivasena ekavidhÈva honti, aÒÒakoÔÔhÈsaÑ na bhajanti. Eko dvedhÈti saddhÈ indriyabalavasena dvedhÈ ÔhitÈ. Atha catupaÒcadhÈti athaÒÒo eko catudhÈ, aÒÒo paÒcadhÈ Ôhitoti attho. Tattha samÈdhi eko indriyabalabojjha~gamagga~gavasena catudhÈ Ôhito, paÒÒÈ tesaÑ catunnaÑ iddhipÈdakoÔÔhÈsassa ca vasena paÒcadhÈ. AÔÔhadhÈ navadhÈ cevÈti aparo eko aÔÔhadhÈ, eko navadhÈ Ôhitoti attho. CatusatipaÔÔhÈna-indriyabalabojjha~gamagga~gavasena sati aÔÔhadhÈ ÔhitÈ, catusammappadhÈna-iddhipÈda-indriyabalabojjha~gamagga~gavasena vÊriyaÑ navadhÈti. EvaÑ–

Cuddaseva asambhinnÈ, hontete bodhipakkhiyÈ. KoÔÔhÈsato sattavidhÈ, sattatiÑsa pabhedato.

SakiccanipphÈdanato, sar|pena ca vuttito. Sabbeva ariyamaggassa, sambhave sambhavanti te.

EvaÑ maggaphalasampayutte sattatiÑsabodhipakkhiyadhamme dassetvÈ puna te maggaphalesu sa~khipitvÈ cattÈro ariyamaggÈ cattÈri ca sÈmaÒÒaphalÈnÊti Èha. SamaÓabhÈvo sÈmaÒÒaÑ, catunnaÑ ariyamaggÈnametaÑ nÈmaÑ. SÈmaÒÒÈnaÑ phalÈni sÈmaÒÒaphalÈni. NibbÈnaÑ pana sabbehi asammissameva. Iti vitthÈrato sattatiÑsabodhipakkhiyacatumaggacatuphalanibbÈnÈnaÑ vasena

KhuddakanikÈya 226

chacattÈlÊsa lokuttaradhammÈ, tato sa~khepena catumaggacatuphalanibbÈnÈnaÑ vasena nava lokuttaradhammÈ, tatopi sa~khepena maggaphalanibbÈnÈnaÑ vasena tayo lokuttaradhammÈti veditabbaÑ. SatipaÔÔhÈnÈdÊnaÑ maggaphalÈnaÒca lokuttaratte vutte taÑsampayuttÈnaÑ phassÈdÊnampi lokuttarattaÑ vuttameva hoti. PadhÈnadhammavasena pana satipaÔÔhÈnÈdayova vuttÈ. Abhidhamme1 ca lokuttaradhammaniddese maggaphalasampayuttÈnaÑ phassÈdÊnaÑ lokuttarattaÑ vuttamevÈti.

LokaÑ tarantÊti lokaÑ atikkamanti. Sabbamidha ÊdisaÑ vattamÈnakÈlavacanaÑ cattÈro ariyamagge sandhÈya vuttaÑ. SotÈpattimaggo hi apÈyalokaÑ tarati, sakadÈgÈmimaggo kÈmÈvacaralokekadesaÑ tarati, anÈgÈmimaggo kÈmÈvacaralokaÑ tarati, arahattamaggo r|pÈr|pÈvacaralokaÑ tarati. LokÈ uttarantÊti lokÈ uggacchanti. Lokatoti ca lokamhÈti ca tadeva nissakkavacanaÑ visesetvÈ dassitaÑ. LokaÑ samatikkamantÊti paÔhamaÑ vuttatthameva. Tattha upasaggatthaÑ anapekkhitvÈ vuttaÑ, idha saha upasaggatthena vuttaÑ. LokaÑ samatikkantÈti yathÈvuttaÑ lokaÑ sammÈ atikkantÈ. Sabbamidha ÊdisaÑ atÊtakÈlavacanaÑ phalanibbÈnÈni sandhÈya vuttaÑ, sotÈpattiphalÈdÊni hi yathÈvuttaÑ lokaÑ atikkamitvÈ ÔhitÈni, sadÈ nibbÈnaÑ sabbalokaÑ atikkamitvÈ ÔhitaÑ. Lokena atirekÈti lokato adhikabh|tÈ. IdaÑ sabbepi lokuttaradhamme sandhÈya vuttaÑ. NissarantÊti niggacchanti. NissaÔÈti niggatÈ. Loke na tiÔÔhantÊti-ÈdÊni aÔÔhÈrasa vacanÈni sabbalokuttaresupi yujjanti. Na tiÔÔhantÊti loke apariyÈpannattÈ vuttaÑ. Loke na limpantÊti khandhasantÈne vattamÈnÈpi tasmiÑ na limpantÊti attho. Lokena na limpantÊti akatapaÔivedhÈnaÑ kenaci cittena, katapaÔivedhÈnaÑ akusalena appamattenapi cittena na limpantÊti attho. AsaÑlittÈ anupalittÈti upasaggena visesitaÑ.

VippamuttÈti alittattameva nÈnÈbyaÒjanena visesitaÑ. Ye keci hi yattha yena vÈ alittÈ, te tattha tena vÈ vippamuttÈ honti. LokÈ vippamuttÈti-ÈdÊni tÊÓi nissakkavasena vuttÈni. VisaÒÒuttÈti vippamuttattavisesanaÑ. Ye keci hi yattha yena yato vippamuttÈ, te ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 72, 118 piÔÔhÈdÊsu.


tattha tena tato visaÒÒuttÈ nÈma honti. LokÈ sujjhantÊti lokamalaÑ dhovitvÈ lokÈ sujjhanti. VisujjhantÊti tadeva upasaggena visesitaÑ. VuÔÔhahantÊti uÔÔhitÈ honti. VivaÔÔantÊti nivaÔÔanti. Na sajjantÊti1 na lagganti. Na gayhantÊti na gaÓhÊyanti. Na bajjhantÊti na bÈdhÊyanti. SamucchindantÊti appavattiÑ karonti. YathÈ ca lokaÑ samucchinnattÈti, tatheva “lokÈ visuddhattÈ”ti-Èdi vuttameva hoti. PaÔippassambhentÊti nirodhenti. ApathÈti-ÈdÊni cattÈri sabbesupi lokuttaresu yujjanti. ApathÈti amaggÈ. AgatÊti appatiÔÔhÈ. AvisayÈti anÈyattÈ. AsÈdhÈraÓÈti asamÈnÈ. VamantÊti uggilanti. Na paccÈvamantÊti vuttapaÔipakkhanayena vuttaÑ, vantaÑ puna na adantÊti attho. Etena vantassa suvantabhÈvo vutto hoti. Anantaradukattayepi eseva nayo. VisÊnentÊti vikiranti vimuccanti, na bandhantÊti attho. Na ussÊnentÊti na vikiranti na vimuccanti. “VisinentÊ”ti “na ussinentÊ”ti rassaÑ katvÈ pÈÔho sundaro. Vidh|pentÊti nibbÈpenti. Na saÑdh|pentÊti na ujjalanti. LokaÑ samatikkamma abhibhuyya tiÔÔhantÊti sabbepi lokuttarÈ dhammÈ lokaÑ sammÈ atikkamitvÈ abhibhavitvÈ ca tiÔÔhantÊti lokuttarÈ. Sabbehipi imehi yathÈvuttehi pakÈrehi lokuttarÈnaÑ, lokato uttarabhÈvo adhikabhÈvo ca vutto hotÊti.

LokuttarakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. BalakathÈvaÓÓanÈ

44. IdÈni lokuttarakathÈya anantaraÑ kathitÈya lokuttarakathÈvatiyÈ suttantapubba~gamÈya balakathÈya apubbatthÈnuvaÓÓanÈ. Tattha Èdito suttantavasena paÒca balÈni dassetvÈ tadaÒÒÈnipi balÈni dassetukÈmo apica aÔÔhasaÔÔhi balÈnÊti-ÈdimÈha. SabbÈnipi taÑtaÑpaÔipakkhehi akampiyaÔÔhena balÈni nÈma honti. Hiribalanti-ÈdÊsu pÈpato hirÊyanti etÈyÈti hirÊ, lajjÈyetaÑ nÈmaÑ. PÈpato ottappanti etenÈti ottappaÑ, pÈpato ubbegassetaÑ nÈmaÑ. AjjhattasamuÔÔhÈnÈ hirÊ, bahiddhÈsamuÔÔhÈnaÑ ottappaÑ. AttÈdhipati hirÊ, lokÈdhipati ______________________________________________________________ 1. NissajantÊti (SÊ, Ka)

KhuddakanikÈya 228

ottappaÑ. LajjÈsabhÈvasaÓÔhitÈ1 hirÊ, bhayasabhÈvasaÓÔhitaÑ ottappaÑ. SappatissavalakkhaÓÈ hirÊ, vajjabhÊrukabhayadassÈvilakkhaÓaÑ ottappaÑ. SÈ eva hirÊ ahirikena na kampatÊti hiribalaÑ. Tadeva ottappaÑ anottappena na kampatÊti ottappabalaÑ. AppaÔisa~khÈnena na kampatÊti paÔisa~khÈnabalaÑ. UpaparikkhaÓapaÒÒÈyetaÑ nÈmaÑ. VÊriyasÊsena satta bojjha~ge bhÈventassa uppannabalaÑ bhÈvanÈbalaÑ. TathÈpavattÈnaÑ catunnaÑ khandhÈnametaÑ nÈmaÑ. ParisuddhÈni sÊlÈdÊni anavajjabalaÑ. CattÈri sa~gahavatth|ni sa~gahabalaÑ. Sa~gahe balantipi pÈÔho. DukkhamÈnaÑ adhivÈsanaÑ khantibalaÑ. DhammakathÈya paresaÑ tosanaÑ paÒÒattibalaÑ. Adhitassa2 atthassa adhigamÈpanaÑ nijjhattibalaÑ. Kusalesu bahubhÈvo issariyabalaÑ. Kusalesu yathÈruci patiÔÔhÈnaÑ adhiÔÔhÈnabalaÑ. HiribalÈdÊnaÑ attho mÈtikÈpadesu byaÒjanavasena visesato yujjamÈnaÑ gahetvÈ vutto. SamathabalaÑ vipassanÈbalanti balappattÈ samathavipassanÈ eva.

MÈtikÈniddese assaddhiye na kampatÊti saddhÈbalanti m|labalaÔÔhaÑ vatvÈ tameva aparehi navahi pariyÈyehi visesetvÈ dassesi. Yo hi dhammo akampiyo balappatto hoti, so sahajÈte upatthambheti, attano paÔipakkhe kilese pariyÈdiyati, paÔivedhassa Èdibh|taÑ sÊlaÑ diÔÔhiÒca visodheti, cittaÑ ÈrammaÓe patiÔÔhÈpeti, cittaÑ pabhassaraÑ karonto vodÈpeti, vasiÑ pÈpento visesaÑ adhigamÈpeti, tato uttariÑ pÈpento uttaripaÔivedhaÑ kÈreti, kamena ariyamaggaÑ pÈpetvÈ saccÈbhisamayaÑ kÈreti, phalappattiyÈ nirodhe patiÔÔhÈpeti. TasmÈ navadhÈ balaÔÔho visesito. Esa nayo vÊriyabalÈdÊsu cat|su.

KÈmacchandaÑ hirÊyatÊti nekkhammayutto yogÊ nekkhammena kÈmacchandato hirÊyati. Ottappepi eseva nayo. Etehi sabbÈkusalehipi hirÊyanÈ ottappanÈ vuttÈyeva honti. ByÈpÈdanti-ÈdÊnampi iminÈva nayena attho veditabbo. PaÔisa~khÈtÊti asammohavasena ÈdÊnavato upaparikkhati. BhÈvetÊti vaÉÉheti. Vajjanti rÈgÈdivajjaÑ. Sa~gaÓhÈtÊti bandhati. KhamatÊti tassa yogissa khamati ruccati. PaÒÒÈpetÊti toseti. NijjhÈpetÊti cintÈpeti. VasaÑ vattetÊti citte pahu3 hutvÈ cittaÑ ______________________________________________________________ 1. LajjÊsabhÈvasaÓÔhitÈ (SÊ) 2. Kathitassa (SÊ) 3. Bahu (Ka)


attano vasaÑ katvÈ pavatteti. AdhiÔÔhÈtÊti vidahati. BhÈvanÈbalÈdÊni sabbÈnipi nekkhammÈdÊniyeva. MÈtikÈvaÓÓanÈya aÒÒathÈ vutto, attho pana byaÒjanavaseneva pÈkaÔattÈ idha na vuttoti veditabbaÑ. SamathabalaÑ vipassanÈbalaÒca vitthÈrato niddisitvÈ avasÈne uddhaccasahagatakilese ca khandhe ca na kampatÊti-Èdi ca avijjÈsahagatakilese ca khandhe ca na kampatÊti-Èdi ca samathabalavipassanÈbalÈnaÑ lakkhaÓadassanatthaÑ vuttaÑ.

SekhÈsekhabalesu sammÈdiÔÔhiÑ sikkhatÊti sekhabalanti sekhapuggalo sammÈdiÔÔhiÑ sikkhatÊti sekho, sÈ sammÈdiÔÔhi tassa sekhassa balanti sekhabalanti attho. Tattha sikkhitattÈ asekhabalanti asekhapuggalo tattha sammÈdiÔÔhiyÈ sikkhitattÈ na sikkhatÊti asekho, sÈyeva sammÈdiÔÔhi tassa asekhassa balanti asekhabalaÑ. Eseva nayo sammÈsa~kappÈdÊsu. SammÈÒÈÓanti paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ. Tampi hi lokikampi hontaÑ sekhassa pavattattÈ sekhabalaÑ, asekhassa pavattattÈ asekhabalanti vuttaÑ. SammÈvimuttÊti aÔÔha magga~gÈni ÔhapetvÈ sesÈ phalasampayuttÈ dhammÈ. Keci pana “ÔhapetvÈ lokuttaravimuttiÑ avasesÈ vimuttiyo sammÈvimuttÊ”ti vadanti. Tassa sekhÈsekhabalattaÑ vuttanayameva.

KhÊÓÈsavabalesu sabbÈnipi ÒÈÓabalÈni. KhÊÓÈsavassa bhikkhunoti karaÓatthe sÈmivacanaÑ, khÊÓÈsavena bhikkhunÈti attho. Aniccatoti hutvÈ abhÈvÈkÈrena aniccato. YathÈbh|tanti yathÈsabhÈvato. PaÒÒÈyÈti sahavipassanÈya maggapaÒÒÈya. Aniccato sudiÔÔhÈ dukkhato anattato sudiÔÔhÈ honti tamm|lakattÈ. Yanti bhÈvanapuÑsakavacanaÑ, yena kÈraÓenÈti vÈ attho. ŒgammÈti paÔicca. PaÔijÈnÈtÊti sampaÔicchati paÔiÒÒaÑ karoti. A~gÈrakÈs|pamÈti mahÈbhitÈpaÔÔhena a~gÈrakÈsuyÈ upamitÈ. KÈmÈti vatthukÈmÈ ca kilesakÈmÈ ca.

Vivekaninnanti phalasamÈpattivasena upadhivivekasa~khÈtanibbÈna-ninnaÑ. Tayo hi vivekÈ kÈyaviveko cittaviveko upadhivivekoti. KÈyaviveko ca vivekaÔÔhakÈyÈnaÑ nekkhammÈbhiratÈnaÑ. Cittaviveko ca adhicittamanuyuttÈnaÑ. Upadhiviveko ca nirupadhÊnaÑ puggalÈnaÑ visa~khÈragatÈnaÑ, nissaraÓavivekasa~khÈtanibbÈnaninnaÑ vÈ. PaÒca hi vivekÈ vikkhambhanaviveko

KhuddakanikÈya 230

tada~gaviveko samucchedaviveko paÔippassaddhiviveko nissaraÓavivekoti. Vivekaninnanti viveke ninnaÑ. VivekapoÓanti viveke nataÑ. VivekapabbhÈranti vivekasÊsabhÈraÑ. Dvepi purimasseva vevacanÈni. VivekaÔÔhanti kilesehi vajjitaÑ, d|rÊbh|taÑ vÈ. NekkhammÈbhiratanti nibbÈne abhirataÑ, pabbajjÈya abhirataÑ vÈ. ByantÊbh|tanti vigatantÊbh|taÑ, ekadesenÈpi anallÊnaÑ vippamuttaÑ visaÑsaÔÔhaÑ. Sabbasoti sabbathÈ. ŒsavaÔÔhÈniyehi dhammehÊti saÑyogavasena ÈsavÈnaÑ kÈraÓabh|tehi kilesadhammehÊti attho. Atha vÈ byantÊbh|tanti vigatanikantibh|taÑ, nittaÓhanti attho. Kuto? Sabbaso ÈsavaÔÔhÈniyehi dhammehi sabbehi tebh|makadhammehÊti attho. Idha dasahi khÊÓÈsavabalehi khÊÓÈsavassa lokiyalokuttaro maggo kathito. “Aniccato sabbe sa~khÈrÈ”ti dukkhapariÒÒÈbalaÑ, “a~gÈrakÈs|pamÈ kÈmÈ”ti samudayapahÈnabalaÑ, “vivekaninnaÑ cittaÑ hotÊ”ti nirodhasacchikiriyÈbalaÑ, “cattÈro satipaÔÔhÈnÈ”ti-Èdi sattavidhaÑ maggabhÈvanÈbalantipi vadanti. Dasa iddhibalÈni iddhikathÈya Èvi bhavissanti.

TathÈgatabalaniddese TathÈgatabalÈnÊti aÒÒehi asÈdhÈraÓÈni TathÈgatasseva balÈni. YathÈ vÈ pubbabuddhÈnaÑ balÈni puÒÒussayasampattiyÈ ÈgatÈni, tathÈ ÈgatabalÈnÊtipi attho. Tattha duvidhaÑ TathÈgatabalaÑ kÈyabalaÑ ÒÈÓabalaÒca. Tesu kÈyabalaÑ hatthikulÈnusÈrena veditabbaÑ. VuttaÑ hetaÑ porÈÓehi–

“KÈÄÈvakaÒca Ga~geyyaÑ, PaÓÉaraÑ Tambapi~galaÑ. Gandhama~galahemaÒca, Uposathachaddantime dasÈ”ti1.

ImÈni dasa hatthikulÈni. Tattha KÈÄÈvakanti pakatihatthikulaÑ daÔÔhabbaÑ. YaÑ dasannaÑ purisÈnaÑ kÈyabalaÑ, taÑ ekassa KÈÄÈvakassa hatthino balaÑ. YaÑ dasannaÑ KÈÄÈvakÈnaÑ balaÑ, taÑ ekassa Ga~geyyassa balaÑ. YaÑ dasannaÑ Ga~geyyÈnaÑ, taÑ ekassa PaÓÉarassa. YaÑ dasannaÑ PaÓÉarÈnaÑ, taÑ ekassa Tambassa. YaÑ dasannaÑ TambÈnaÑ, taÑ ekassa Pi~galassa. YaÑ dasannaÑ Pi~galÈnaÑ, taÑ ekassa Gandhahatthino. YaÑ dasannaÑ GandhahatthÊnaÑ, taÑ ekassa Ma~galahatthino. YaÑ dasannaÑ Ma~galahatthÊnaÑ, taÑ ekassa Hemavatassa. YaÑ ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 2. 380; Ma-®Ôha 1. 331; SaÑ-®Ôha 2. 41 piÔÔhesu.


dasannaÑ HemavatÈnaÑ, taÑ etassa Uposathassa. YaÑ dasannaÑ UposathÈnaÑ, taÑ ekassa Chaddantassa. YaÑ dasannaÑ ChaddantÈnaÑ, taÑ ekassa TathÈgatassa balaÑ. NÈrÈyanasa~ghÈtabalantipi1 idameva vuccati. TadetaÑ pakatihatthino gaÓanÈya hatthÊnaÑ koÔisahassassa, purisagaÓanÈya dasannaÑ purisakoÔisahassÈnaÑ balaÑ hoti. IdaÑ tÈva TathÈgatassa kÈyabalaÑ.

©ÈÓabalaÑ pana idha tÈva aÒÒattha ca PÈÄiyaÑ Ègatameva dasabalaÒÈÓaÑ, majjhime2 ÈgataÑ catuvesÈrajjaÒÈÓaÑ, aÔÔhasu parisÈsu akampanaÒÈÓaÑ, catuyoniparicchedakaÒÈÓaÑ, paÒcagatiparicchedakaÒÈÓaÑ, saÑyuttake3 ÈgatÈni tesattati ÒÈÓÈni, sattasattati ÒÈÓÈnÊti evamaÒÒÈnipi anekÈni ÒÈÓasahassÈni. EtaÑ ÒÈÓabalaÑ nÈma. IdhÈpi ÒÈÓabalameva adhippetaÑ. ©ÈÓaÑ hi akampiyaÔÔhena upatthambhanaÔÔhena ca balanti vuttaÑ.

®hÈnaÒca ÔhÈnatoti kÈraÓaÒca kÈraÓato. KÈraÓaÑ hi yasmÈ tattha phalaÑ tiÔÔhati tadÈyattavuttitÈya uppajjati ceva pavattati ca, tasmÈ ÔhÈnanti vuccati. TaÑ BhagavÈ ye ye dhammÈ yesaÑ yesaÑ dhammÈnaÑ het| paccayÈ uppÈdÈya, taÑ taÑ ÔhÈnanti, ye ye dhammÈ yesaÑ yesaÑ dhammÈnaÑ na het| na paccayÈ uppÈdÈya, taÑ taÑ aÔÔhÈnanti pajÈnanto ÔhÈnaÒca ÔhÈnato aÔÔhÈnaÒca aÔÔhÈnato yathÈbh|taÑ pajÈnÈti. YampÊti yena ÒÈÓena. IdampÊti idampi ÔhÈnÈÔÔhÈnaÒÈÓaÑ, TathÈgatassa TathÈgatabalaÑ nÈma hotÊti attho. EvaÑ sesapadesupi yojanÈ veditabbÈ. (1)

ŒsataÑ ÔhÈnanti seÔÔhaÔÔhÈnaÑ uttamaÔÔhÈnaÑ, ÈsabhÈ vÈ pubbabuddhÈ, tesaÑ ÔhÈnanti attho. Apica gavasatajeÔÔhako usabho, gavasahassajeÔÔhako vasabho, vajasatajeÔÔhako vÈ usabho, vajasahassajeÔÔhako vasabho, sabbagavaseÔÔho sabbaparissayasaho seto pÈsÈdiko mahÈbhÈravaho asanisatasaddehipi asantasanÊyo4 nisabho, so idha usabhoti adhippeto. Idampi hi tassa pariyÈyavacanaÑ. Usabhassa idanti ÈsabhaÑ. ®hÈnanti cat|hi pÈdehi pathaviÑ uppÊÄetvÈ avaÔÔhÈnaÑ5. IdaÑ pana ÈsabhaÑ viyÈti ÈsabhaÑ. Yatheva hi nisabhasa~khÈto usabho usabhabalena samannÈgato cat|hi pÈdehi pathaviÑ ______________________________________________________________ 1. ...sa~khÈtabalantipi (GaÓÔhipade) 2. Ma 1. 103 piÔÔhe. 3. SaÑ 1. 290 piÔÔhe. 4. Asampakampiyo (SaÑ-®Ôha 2. 43; Ma-®Ôha 1. 332; Abhi-®Ôha 2. 381 piÔÔhesu) 5. AcalaÔÔhÈnaÑ (SÊ, Ma-®Ôha 1. 332; Abhi-®Ôha 2. 381 piÔÔhesu ca)

KhuddakanikÈya 232

uppÊÄetvÈ acalaÔÔhÈnena1 tiÔÔhati, evaÑ TathÈgatopi dasahi TathÈgatabalehi samannÈgato cat|hi vessÈrajjapÈdehi aÔÔhaparisapathaviÑ uppÊÄetvÈ sadevake loke kenaci paccatthikena paccÈmittena akampiyo acalaÔÔhÈnena tiÔÔhati, evaÑ tiÔÔhamÈno ca taÑ ÈsabhaÑ ÔhÈnaÑ paÔijÈnÈti upagacchati na paccakkhÈti, attani Èropeti. Tena vuttaÑ “ÈsabhaÑ ÔhÈnaÑ paÔijÈnÈtÊ”ti.

ParisÈs|ti khattiya brÈhmaÓa gahapati samaÓa CÈtumahÈrÈjika TÈvatiÑsa mÈra brahmÈnaÑ vasena aÔÔhasu parisÈsu. SÊhanÈdaÑ nadatÊti seÔÔhanÈdaÑ achambhitanÈdaÑ nadati, sÊhanÈdasadisaÑ vÈ nÈdaÑ nadati. Ayamattho SÊhanÈdasuttena2 dÊpetabbo. YathÈ vÈ sÊho sahanato hananato ca sÊhoti vuccati, evaÑ TathÈgato lokadhammÈnaÑ sahanato parappavÈdÈnaÑ hananato sÊhoti vuccati. EvaÑ vuttassa sÊhassa nÈdaÑ sÊhanÈdaÑ. Tattha yathÈ sÊho sÊhabalena samannÈgato sabbattha visÈrado vigatalomahaÑso sÊhanÈdaÑ nadati, evaÑ TathÈgatasÊhopi TathÈgatabalehi samannÈgato aÔÔhasu parisÈsu visÈrado vigatalomahaÑso “iti r|pan”ti-ÈdinÈ3 nayena nÈnÈvidhadesanÈvilÈsasampannaÑ sÊhanÈdaÑ nadati. Tena vuttaÑ “parisÈsu sÊhanÈdaÑ nadatÊ”ti.

BrahmacakkaÑ pavattetÊti ettha brahmanti seÔÔhaÑ uttamaÑ visuddhaÑ. Cakkasaddo panÈyaÑ–

SampattiyaÑ lakkhaÓe ca, ratha~ge iriyÈpathe. DÈne ratanadhamm|ra, cakkÈdÊsu ca dissati. Dhammacakke idha mato, tampi dvedhÈ vibhÈvaye.

“CattÈrimÈni bhikkhave cakkÈni, yehi samannÈgatÈnaÑ devamanussÈnan”ti-ÈdÊsu4 hi ayaÑ sampattiyaÑ dissati. “HeÔÔhÈ pÈdatalesu cakkÈni jÈtÈni hontÊ”ti5 ettha lakkhaÓe. “CakkaÑva vahato padan”ti6 ettha ratha~ge. “CatucakkaÑ navadvÈran”ti7 ettha iriyÈpathe. “DadaÑ bhuÒja mÈ ca ______________________________________________________________ 1. AcalaÔÔhÈne (Ka) 2. Ma 1. 97; DÊ 1. 153 piÔÔhesu. 3. SaÑ 2. 70 piÔÔhe. 4. AÑ 1. 341 piÔÔhe. 5. DÊ 2. 14 piÔÔhe. 6. Khu 1. 13 piÔÔhe. 7. SaÑ 1. 15 piÔÔhe.


pamÈdo, cakkaÑ vattaya kosalÈdhipÈ”ti1 ettha dÈne. “DibbaÑ cakkaratanaÑ pÈturahosÊ”ti2 ettha ratanacakke. “MayÈ pavattitaÑ cakkan”ti3 ettha dhammacakke. “IcchÈhatassa posassa, cakkaÑ bhamati matthake”ti4 ettha uracakke. “Khurapariyantena cepi cakkenÈ”ti5 ettha paharaÓacakke. “Asanivicakkan”ti6 ettha asanimaÓÉale. Idha panÈyaÑ dhammacakke mato.

TaÑ panetaÑ dhammacakkaÑ duvidhaÑ hoti paÔivedhaÒÈÓaÒca desanÈÒÈÓaÒca. Tattha paÒÒÈpabhÈvitaÑ attano ariyaphalÈvahaÑ paÔivedhaÒÈÓaÑ, karuÓÈpabhÈvitaÑ sÈvakÈnaÑ ariyaphalÈvahaÑ desanÈÒÈÓaÑ. Tattha paÔivedhaÒÈÓaÑ uppajjamÈnaÑ uppannanti duvidhaÑ. TaÑ hi abhinikkhamanato yÈva arahattamaggÈ uppajjamÈnaÑ nÈma, phalakkhaÓe uppannaÑ nÈma. Tusitabhavanato vÈ yÈva Bodhipalla~ke arahattamaggÈ uppajjamÈnaÑ nÈma, phalakkhaÓe uppannaÑ nÈma. DÊpa~karadasabalato vÈ paÔÔhÈya yÈva arahattamaggÈ uppajjamÈnaÑ nÈma, phalakkhaÓe uppannaÑ nÈma. DesanÈÒÈÓampi pavattamÈnaÑ pavattanti duvidhaÑ. TaÑ hi yÈva AÒÒÈtakoÓÉaÒÒattherassa arahattamaggÈ pavattamÈnaÑ nÈma, phalakkhaÓe pavattaÑ nÈma. Tattha paÔivedhaÒÈÓaÑ lokuttaraÑ, desanÈÒÈÓaÑ lokiyaÑ. Ubhayampi panetaÑ aÒÒehi asÈdhÈraÓaÑ, BuddhÈnaÑyeva orasaÒÈÓaÑ. Tena vuttaÑ “brahmacakkaÑ pavattetÊ”ti.

KammasamÈdÈnÈnanti samÈdiyitvÈ katÈnaÑ kusalÈkusalakammÈnaÑ, kammameva vÈ kammasamÈdÈnaÑ. ®hÈnaso hetusoti paccayato ceva hetuto ca. Tattha gati-upadhikÈlapayogÈ vipÈkassa ÔhÈnaÑ. KammaÑ hetu. (2)

SabbatthagÈmininti sabbagatigÈminiÒca agatigÈminiÒca. PaÔipadanti maggaÑ. YathÈbh|taÑ pajÈnÈtÊti bah|supi manussesu ekameva pÈÓaÑ ghÈtentesu imassa cetanÈ nirayagÈminÊ bhavissati, imassa tiracchÈnayonigÈminÊti iminÈ nayena ekavatthusmimpi kusalÈkusalacetanÈsa~khÈtÈnaÑ paÔipattÊnaÑ aviparÊtato sabhÈvaÑ jÈnÈti. (3) ______________________________________________________________ 1. Khu 5. 173 piÔÔhe. 2. DÊ 2. 141 piÔÔhe. 3. Khu 1. 368 piÔÔhe. 4. Khu 5. 24, 132 piÔÔhesu. 5. DÊ 1. 49 piÔÔhe. 6. DÊ 3. 36; SaÑ 1. 427 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 234

AnekadhÈtunti cakkhudhÈtu-ÈdÊhi, kÈmadhÈtu-ÈdÊhi vÈ dhÈt|hi bahudhÈtuÑ. NÈnÈdhÈtunti tÈsaÑyeva dhÈt|naÑ vilakkhaÓattÈ nÈnappakÈradhÈtuÑ. Lokanti khandhÈyatanadhÈtulokaÑ. YathÈbh|taÑ pajÈnÈtÊti tÈsaÑ tÈsaÑ dhÈt|naÑ aviparÊtato sabhÈvaÑ paÔivijjhati. (4)

NÈnÈdhimuttikatanti hÊnapaÓÊtÈdi-adhimuttÊhi nÈnÈdhimuttikabhÈvaÑ. (5)

ParasattÈnanti padhÈnasattÈnaÑ. ParapuggalÈnanti tato paresaÑ hÊnasattÈnaÑ. Ekatthameva vÈ etaÑ padadvayaÑ veneyyavasena BhagavatÈ dvedhÈ vuttaÑ. IdhÈpi BhagavatÈ vuttanayeneva vuttaÑ. Indriyaparopariyattanti saddhÈdÊnaÑ indriyÈnaÑ parabhÈvaÒca aparabhÈvaÒca, vuddhiÒca hÈniÒcÈti attho. (6)

JhÈnavimokkhasamÈdhisamÈpattÊnanti paÔhamÈdÊnaÑ catunnaÑ jhÈnÈnaÑ, “r|pÊ r|pÈni passatÊ”ti-ÈdÊnaÑ1 aÔÔhannaÑ vimokkhÈnaÑ, savitakkasavicÈrÈdÊnaÑ tiÓÓaÑ samÈdhÊnaÑ, paÔhamajjhÈnasamÈpatti-ÈdÊnaÒca navannaÑ anupubbasamÈpattÊnaÑ. SaÑkilesanti hÈnabhÈgiyadhammaÑ. VodÈnanti visesabhÈgiyadhammaÑ. VuÔÔhÈnanti yena kÈraÓena jhÈnÈdÊhi vuÔÔhahanti, taÑ kÈraÓaÑ. TaÑ pana “vodÈnampi vuÔÔhÈnaÑ, tamhÈ tamhÈ samÈdhimhÈ vuÔÔhÈnampi vuÔÔhÈnan”ti2 evaÑ vuttaÑ paguÓajjhÈnaÒceva bhava~gaphalasamÈpattiyo ca. HeÔÔhimaÑ heÔÔhimaÑ hi paguÓajjhÈnaÑ uparimassa uparimassa padaÔÔhÈnaÑ hoti, tasmÈ “vodÈnampi vuÔÔhÈnan”ti vuttaÑ. Bhava~gena pana sabbajjhÈnehi vuÔÔhÈnaÑ hoti, nirodhasamÈpattito phalasamÈpattiyÈ vuÔÔhÈnaÑ hoti. TaÑ sandhÈya “tamhÈ tamhÈ samÈdhimhÈ vuÔÔhÈnampi vuÔÔhÈnan”ti vuttaÑ. (7)

PubbenivÈsadibbacakkhu-ÈsavakkhayaÒÈÓÈni heÔÔhÈ pakÈsitÈneva. (8, 9, 10)

Tattha ÈsavÈnaÑ khayÈti arahattamaggena sabbakilesÈnaÑ khayÈ. AnÈsavanti ÈsavavirahitaÑ. CetovimuttiÑ paÒÒÈvimuttinti ettha cetovacanena arahattaphalasampayutto samÈdhi, paÒÒÈvacanena taÑsampayuttÈ ca paÒÒÈ vuttÈ. Tattha ca samÈdhi rÈgato vimuttattÈ cetovimutti, paÒÒÈ avijjÈya vimuttattÈ paÒÒÈvimuttÊti veditabbÈ. VuttaÑ hetaÑ BhagavatÈ “yo hissa bhikkhave samÈdhi, tadassa samÈdhindriyaÑ. YÈ hissa bhikkhave paÒÒÈ, tadassa paÒÒindriyaÑ. Iti kho bhikkhave rÈgavirÈgÈ cetovimutti ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 231 piÔÔhe. 2. Abhi 2. 357 piÔÔhe.


avijjÈvirÈgÈ paÒÒÈvimuttÊ”ti1. Apicettha samathabalaÑ cetovimutti, vipassanÈbalaÑ paÒÒÈvimuttÊti veditabbaÑ. DiÔÔheva dhammeti imasmiÑyeva attabhÈve. SayaÑ abhiÒÒÈ sacchikatvÈti adhikÈya paÒÒÈya attanÈyeva paccakkhaÑ katvÈ, aparappaccayena ÒatvÈti attho. UpasampajjÈti adhigantvÈ, nipphÈdetvÈ vÈ. ImesaÑ pana dasannaÑ dasabalaÒÈÓÈnaÑ vitthÈro abhidhamme2 vuttanayena veditabbo.

Tattha paravÈdikathÈ hoti–dasabalaÒÈÓaÑ nÈma pÈÔiyekkaÑ ÒÈÓaÑ natthi, sabbaÒÒutaÒÒÈÓassevÈyaÑ pabhedoti. Na taÑ tathÈ daÔÔhabbaÑ. AÒÒameva hi dasabalaÒÈÓaÑ, aÒÒaÑ sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ. DasabalaÒÈÓaÑ hi sakasakakiccameva jÈnÈti, sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ tampi, tato avasesampi jÈnÈti. DasabalaÒÈÓesu hi paÔhamaÑ kÈraÓÈkÈraÓameva jÈnÈti, dutiyaÑ kammantaravipÈkantarameva, tatiyaÑ kammaparicchedameva, catutthaÑ dhÈtunÈnattakÈraÓameva, paÒcamaÑ sattÈnaÑ ajjhÈsayÈdhimuttimeva, chaÔÔhaÑ indriyÈnaÑ tikkhamudubhÈvameva, sattamaÑ jhÈnÈdÊhi saddhiÑ tesaÑ saÑkilesÈdimeva, aÔÔhamaÑ pubbenivutthakhandhasantatimeva, navamaÑ sattÈnaÑ cutipaÔisandhimeva, dasamaÑ saccaparicchedameva. SabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ pana etehi jÈnitabbaÒca, tato uttariÒca pajÈnÈti. EtesaÑ pana kiccaÑ na sabbaÑ karoti. TaÑ hi jhÈnaÑ hutvÈ appetuÑ na sakkoti, iddhi hutvÈ vikubbituÑ na sakkoti, maggo hutvÈ kilese khepetuÑ na sakkoti.

Apica paravÈdÊ evaÑ pucchitabbo “dasabalaÒÈÓaÑ nÈmetaÑ savitakkasavicÈraÑ avitakkavicÈramattaÑ avitakkÈvicÈraÑ kÈmÈvacaraÑ r|pÈvacaraÑ ar|pÈvacaraÑ lokiyaÑ lokuttaran”ti. JÈnanto “paÔipÈÔiyÈ satta ÒÈÓÈni savitakkasavicÈrÈnÊ”ti vakkhati. “Tato parÈni dve avitakka-avicÈrÈnÊ”ti vakkhati. “ŒsavakkhayaÒÈÓaÑ siyÈ savitakkasavicÈraÑ, siyÈ avitakkavicÈramattaÑ, siyÈ avitakka-avicÈran”ti vakkhati. TathÈ “paÔipÈÔiyÈ satta kÈmÈvacarÈni, tato parÈni dve r|pÈvacarÈni tato avasÈne ekaÑ lokuttaran”ti vakkhati. “SabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ pana savitakkasavicÈrameva kÈmÈvacarameva lokiyamevÈ”ti vakkhati. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 195, 198; Khu 9. 290 piÔÔhesu, (atthato samÈnaÑ) 2. Abhi 2. 348 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 236

Evamettha apubbatthÈnuvaÓÓanaÑ ÒatvÈ idÈni yasmÈ TathÈgato paÔhamaÑyeva ÔhÈnÈÔÔhÈnaÒÈÓena veneyyasattÈnaÑ ÈsavakkhayÈdhigamassa ceva anadhigamassa ca ÔhÈnÈÔÔhÈnabh|taÑ kilesÈvaraÓÈbhÈvaÑ passati lokiyasammÈdiÔÔhiÔÔhÈnadassanato niyatamicchÈdiÔÔhiÔÔhÈnÈbhÈvadassanato ca. Atha nesaÑ kammavipÈkaÒÈÓena vipÈkÈvaraÓÈbhÈvaÑ passati tihetukapaÔisandhidassanato. SabbatthagÈminipaÔipadÈÒÈÓena kammÈvaraÓÈbhÈvaÑ passati ÈnantarikakammÈbhÈvadassanato. EvaÑ anÈvaraÓÈnaÑ anekadhÈtunÈnÈdhÈtuÒÈÓena anuk|ladhammadesanatthaÑ cariyÈvisesaÑ passati dhÈtuvemattadassanato. Atha nesaÑ nÈnÈdhimuttikatÈÒÈÓena adhimuttiÑ passati payogaÑ anÈdiyitvÈpi adhimuttivasena dhammadesanatthaÑ. AthevaÑ diÔÔha-adhimuttÊnaÑ yathÈsatti yathÈbalaÑ dhammaÑ desetuÑ indriyaparopariyattaÒÈÓena indriyaparopariyattaÑ passati saddhÈdÊnaÑ tikkhamudubhÈvadassanato. EvaÑ pariÒÒÈtindriyaparopariyattÈpi panete sace d|re honti, atha jhÈnÈdiÒÈÓena jhÈnÈdÊsu vasÊbh|tattÈ iddhivisesena khippaÑ upagacchati. UpagantvÈ ca nesaÑ pubbenivÈsÈnussatiÒÈÓena pubbajÈtivibhÈvanaÑ dibbacakkhÈnubhÈvato1 pattabbena cetopariyaÒÈÓena sampati cittavisesaÑ passanto ÈsavakkhayaÒÈÓÈnubhÈvena ÈsavakkhayagÈminiyÈ paÔipadÈya vigatasammohattÈ ÈsavakkhayÈya dhammaÑ deseti. TasmÈ iminÈnukkamena imÈni dasa balÈni vuttÈnÊti veditabbÈnÊti. 45. IdÈni sabbabalÈni lakkhaÓato niddisitukÈmo kenaÔÔhena saddhÈbalanti-ÈdinÈ nayena pucchaÑ katvÈ assaddhiye akampiyaÔÔhenÈti-ÈdinÈ nayena vissajjanaÑ akÈsi. Tattha hirÊyatÊti-Èdi puggalÈdhiÔÔhÈnÈ desanÈ. BhÈvanÈbalÈdÊsu adhiÔÔhÈnabalapariyantesu “tatthÈ”ti ca, “tenÈ”ti ca, “tan”ti ca nekkhammÈdikameva sandhÈya vuttanti veditabbaÑ. Tena cittaÑ ekagganti tena samÈdhinÈ cittaÑ ekaggaÑ hotÊti vuttaÑ hoti. Tattha jÈteti tattha samathe sampayogavasena jÈte, tasmiÑ vÈ vipassanÈrammaÓaÑ hutvÈ jÈte. Tattha bhikkhatÊti tattha sekhabale sekho sikkhatÊti sekhabalanti attho. Tattha sikkhitattÈti tattha asekhabale asekhassa sikkhitattÈ asekhabalaÑ. Tena ÈsavÈ khÊÓÈti tena lokiyalokuttarena ÒÈÓena ÈsavÈ khÊÓÈti taÑ ÒÈÓaÑ ______________________________________________________________ 1. DibbacakkhuÒÈÓÈnubhÈvato (SÊ)


khÊÓÈsavabalaÑ. LokiyenÈpi hi ÒÈÓena ÈsavÈ khÊÓÈ nÈma vipassanÈya abhÈve lokuttaramaggÈtÈvato. EvaÑ khÊÓÈsavassa balanti khÊÓÈsavabalaÑ. Tassa ijjhatÊti iddhibalati tassa iddhimato ijjhatÊti iddhiyeva balaÑ iddhibalaÑ. AppameyyaÔÔhenÈti yasmÈ sÈvakÈ ÔhÈnÈÔÔhÈnÈdÊni ekadesena jÈnanti, sabbÈkÈrena pajÈnanaÑyeva sandhÈya “yathÈbh|taÑ pajÈnÈtÊ”ti1 vuttaÑ. KiÒcÈpi tÊsu vijjÈsu “yathÈbh|taÑ pajÈnÈtÊ”ti na vuttaÑ, aÒÒattha pana vuttattÈ tÈsupi vuttameva hoti. AÒÒatthÈti sesesu sattasu ÒÈÓabalesu ca abhidhamme2 ca dasasupi balesu. IndriyaparopariyattaÒÈÓaÑ pana sabbathÈpi sÈvakehi asÈdhÈraÓameva. TasmÈ dasapi balÈni sÈvakehi asÈdhÈraÓÈnÊti. AdhimattaÔÔhena atuliyaÔÔhena appameyyÈni, tasmÈyeva ca “appameyyaÔÔhena TathÈgatabalan”ti vuttanti.

BalakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. SuÒÒakathÈvaÓÓanÈ

46. IdÈni lokuttarabalapariyosÈnÈya balakathÈya anantaraÑ kathitÈya lokuttarasuÒÒatÈpariyosÈnÈya suttantapubba~gamÈya suÒÒatÈkathÈya apubbatthÈnuvaÓÓanÈ. Suttante tÈva athÈti vacanopÈdÈne nipÈto. Etena ÈyasmÈti-Èdivacanassa upÈdÈnaÑ kataÑ hoti. Khoti padap|raÓatthe nipÈto. Yena BhagavÈ tenupasa~kamÊti bhummatthe karaÓavacanaÑ. TasmÈ yattha BhagavÈ, tattha upasa~kamÊti evamettha attho daÔÔhabbo. Yena vÈ kÈraÓena BhagavÈ devamanussehi upasa~kamitabbo, teneva kÈraÓena upasa~kamÊti evamettha attho daÔÔhabbo. Kena ca kÈraÓena BhagavÈ upasa~kamitabbo? NÈnappakÈraguÓavisesÈdhigamÈdhippÈyena, sÈduphal|pabhogÈdhippÈyena dijagaÓehi niccaphalitamahÈrukkho viya, tena kÈraÓena upasa~kamÊti evamettha attho daÔÔhabbo. Upasa~kamÊti ca gatoti vuttaÑ hoti. Upasa~kamitvÈti upasa~kamanapariyosÈnadÊpanaÑ. Atha vÈ evaÒca gato tato ÈsannataraÑ ÔhÈnaÑ Bhagavato samÊpasa~khÈtaÑ gantvÈtipi vuttaÑ hoti. ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 356 piÔÔhe. 2. Abhi 2. 329 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 238

AbhivÈdetvÈti paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ. IdÈni yenaÔÔhena loke aggapuggalassa upaÔÔhÈnaÑ Ègato, taÑ pucchitukÈmo dasanakhasamodhÈnasamujjalaÑ aÒjaliÑ sirasi patiÔÔhapetvÈ ekamantaÑ nisÊdi. Ekamantanti ca bhÈvanapuÑsakaniddeso “visamaÑ candimas|riyÈ pariharantÊ”ti1 ÈdÊsu viya. TasmÈ yathÈ nisinno ekamantaÑ nisinno hoti, tathÈ nisÊdÊti evamettha attho daÔÔhabbo. Bhummatthe vÈ etaÑ upayogavacanaÑ. NisÊdÊti nisajjaÑ kappesi. PaÓÉitÈ hi devamanussÈ garuÔÔhÈnÊyaÑ upasa~kamitvÈ ÈsanakusalatÈya ekamantaÑ nisÊdanti, ayaÒca thero tesaÑ aÒÒataro, tasmÈ ekamantaÑ nisÊdi.

KathaÑ nisinno pana ekamantaÑ nisinno hotÊti? Cha nisajjadose vajjetvÈ. SeyyathidaÑ? Atid|raÑ accÈsannaÑ uparivÈtaÑ unnatappadesaÑ atisammukhaÑ atipacchÈti. Atid|re nisinno hi sace kathetukÈmo hoti, uccÈsaddena kathetabbaÑ hoti. AccÈsanne nisinno saÑghaÔÔanaÑ karoti. UparivÈte nisinno sarÊragandhena bÈdhati. Unnatappadese nisinno agÈravaÑ pakÈseti. AtisammukhÈ nisinno sace daÔÔhukÈmo hoti, cakkhunÈ cakkhuÑ Èhacca daÔÔhabbaÑ hoti. AtipacchÈ nisinno sace daÔÔhukÈmo hoti, gÊvaÑ pasÈretvÈ daÔÔhabbaÑ hoti. TasmÈ ayampi ete cha nisajjadose vajjetvÈ nisÊdi. Tena vuttaÑ “ekamantaÑ nisÊdÊ”ti. EtadavocÈti etaÑ avoca.

SuÒÒo loko suÒÒo lokoti bhante vuccatÊti imasmiÑ sÈsane paÔipannehi tehi tehi bhikkh|hi “suÒÒo loko suÒÒo loko”ti kathÊyatÊti attho. TahiÑ tahiÑ tÈdisÈnaÑ vacanÈnaÑ bahukattÈ tesaÑ sabbesaÑ sa~gaÓhanatthaÑ ÈmeÉitavacanaÑ kataÑ. EvaÑ hi vutte sabbÈni tÈni vacanÈni sa~gahitÈni honti. KittÈvatÈti kittakena parimÈÓena. Nu-iti saÑsayatthe nipÈto. SuÒÒaÑ attena vÈ attaniyena vÈti “kÈrako vedako sayaÑvasÊ”ti evaÑ lokaparikappitena attanÈ ca attÈbhÈvatoyeva attano santakena parikkhÈrena ca suÒÒaÑ. SabbaÑ cakkhÈdi lokiyaÑ dhammajÈtaÑ, taÑyeva lujjanapalujjanaÔÔhena loko nÈma. YasmÈ ca attÈ ca ettha natthi, attaniyaÒca ettha natthi, tasmÈ suÒÒo lokoti vuccatiti attho. Lokuttaropi ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 386 piÔÔhe.


ca dhammo attattaniyehi suÒÒo eva, pucchÈnur|pena pana lokiyova dhammo vutto. SuÒÒoti ca dhammo natthÊti vuttaÑ na hoti, tasmiÑ dhamme attattaniyasÈrassa natthibhÈvo vutto hoti. Loke ca “suÒÒaÑ gharaÑ, suÒÒo ghaÔo”ti vutte gharassa ghaÔassa ca natthibhÈvo vutto na hoti, tasmiÑ ghare ghaÔe ca aÒÒassa natthibhÈvo vutto hoti. BhagavatÈ ca “iti yaÑ hi kho tattha na hoti, tena taÑ suÒÒaÑ samanupassati. YaÑ pana tattha avasiÔÔhaÑ hoti, taÑ santaÑidamatthÊti pajÈnÈtÊ”ti ayameva attho vutto. TathÈ ÒÈyaganthe ca saddaganthe ca ayameva attho. Iti imasmiÑ suttante anattalakkhaÓameva kathitaÑ. 47. Suttantaniddese suÒÒasuÒÒanti-ÈdÊni paÒcavÊsati mÈtikÈpadÈni suÒÒasambandhena uddisitvÈ tesaÑ niddeso kato. Tattha mÈtikÈya tÈva suÒÒasa~khÈtaÑ suÒÒaÑ, na aÒÒena upapadena visesitanti suÒÒasuÒÒaÑ1. Asukanti aniddiÔÔhattÈ cettha suÒÒattameva vÈ apekkhitvÈ napuÑsakavacanaÑ kataÑ. EvaÑ sesesupi. Sa~khÈroyeva2 sesasa~khÈrehi suÒÒoti sa~khÈrasuÒÒaÑ. JarÈbha~gavasena vir|po pariÓÈmo vipariÓÈmo, tena vipariÓÈmena suÒÒaÑ vipariÓÈmasuÒÒaÑ. AggaÒca taÑ attattaniyehi, sabbasa~khÈrehi vÈ suÒÒaÒcÈti aggasuÒÒaÑ. LakkhaÓameva sesalakkhaÓehi suÒÒanti lakkhaÓasuÒÒaÑ. NekkhammÈdinÈ vikkhambhanena suÒÒaÑ vikkhambhanasuÒÒaÑ. Tada~gasuÒÒÈdÊsupi cat|su eseva nayo. AjjhattaÒca taÑ attattaniyÈdÊhi suÒÒaÒcÈti ajjhattasuÒÒaÑ. BahiddhÈ ca taÑ attattaniyÈdÊhi suÒÒaÒcÈti bahiddhÈsuÒÒaÑ. TadubhayaÑ attattaniyÈdÊhi suÒÒanti dubhatosuÒÒaÑ. SamÈno bhÈgo etassÈti sabhÈgaÑ, sabhÈgaÒca taÑ attattaniyÈdÊhi suÒÒaÒcÈti sabhÈgasuÒÒaÑ, sadisasuÒÒanti attho. VigataÑ sabhÈgaÑ visabhÈgaÑ, visabhÈgaÒca taÑ attattaniyÈdÊhi suÒÒaÒcÈti visabhÈgasuÒÒaÑ, visadisasuÒÒanti attho. Kesuci potthakesu sabhÈgasuÒÒaÑ visabhÈgasuÒÒaÑ nissaraÓasuÒÒÈnantaraÑ likhitaÑ. NekkhammÈdi-esanÈ kÈmacchandÈdinÈ suÒÒÈti esanÈ suÒÒaÑ. PariggahasuÒÒÈdÊsu tÊsupi eseva nayo. EkÈrammaÓe patiÔÔhitattÈ nÈnÈrammaÓavikkhepÈbhÈvato ekattaÒca taÑ nÈnattena suÒÒaÒcÈti ekattasuÒÒaÑ. TabbiparÊtena ______________________________________________________________ 1. SuÒÒaÑ suÒÒaÑ (SÊ) 2. Sa~khÈrÈyeva (SÊ)

KhuddakanikÈya 240

nÈnattaÒca taÑ ekattena suÒÒaÒcÈti nÈnattasuÒÒaÑ. NekkhammÈdikhanti kÈmacchandÈdinÈ suÒÒÈti khantisuÒÒaÑ. AdhiÔÔhÈnasuÒÒe pariyogÈhanasuÒÒe ca eseva nayo. PariyogahanasuÒÒantipi pÈÔho. SampajÈnassÈti sampajaÒÒena samannÈgatassa parinibbÈyantassa arahato. PavattapariyÈdÈnanti anupÈdÈparinibbÈnaÑ. SabbasuÒÒatÈnanti sabbasuÒÒÈnaÑ. ParamatthasuÒÒanti sabbasa~khÈrÈbhÈvato uttamatthabh|taÑ suÒÒaÑ. 48. MÈtikÈniddese niccena vÈti bha~gaÑ atikkamitvÈ pavattamÈnassa kassaci niccassa abhÈvato niccena ca suÒÒaÑ. Dhuvena vÈti vijjamÈnakÈlepi paccayÈyattavuttitÈya thirassa kassaci abhÈvato dhuvena ca suÒÒaÑ. Sassatena vÈti abbocchinnassa sabbakÈle vijjamÈnassa kassaci abhÈvato sassatena ca suÒÒaÑ. AvipariÓÈmadhammena vÈti jarÈbha~gavasena1 avipariÓÈmapakatikassa kassaci abhÈvato avipariÓÈmadhammena ca suÒÒaÑ. Suttante attasuÒÒatÈya eva vuttÈyapi niccasuÒÒataÒca sukhasuÒÒataÒca dassetuÑ idha niccena vÈti-ÈdÊnipi vuttÈni. Aniccasseva hi pÊÄÈyogena dukkhattÈ niccasuÒÒatÈya vuttÈya sukhasuÒÒatÈpi vuttÈva hoti. R|pÈdayo panettha cha visayÈ, cakkhuviÒÒÈÓÈdÊni cha viÒÒÈÓÈni, cakkhusamphassÈdayo cha phassÈ, cakkhusamphassajÈ vedanÈdayo cha vedanÈ ca sa~khittÈti veditabbaÑ.

PuÒÒÈbhisa~khÈroti-ÈdÊsu punÈti attano kÈrakaÑ, p|reti cassa ajjhÈsayaÑ, pujjaÒca bhavaÑ nibbattetÊti puÒÒaÑ, abhisa~kharoti vipÈkaÑ kaÔattÈr|paÒcÈti abhisa~khÈro, puÒÒaÑ abhisa~khÈro puÒÒÈbhisa~khÈro. PuÒÒapaÔipakkhato apuÒÒaÑ abhisa~khÈro apuÒÒÈbhisa~khÈro. Na iÒjaÑ aneÒjaÑ, aneÒjaÑ bhavaÑ abhisa~kharotÊti ÈneÒjÈbhisa~khÈro. PuÒÒÈbhisa~khÈro dÈnasÊlabhÈvanÈvasena pavattÈ aÔÔha kÈmÈvacarakusalacetanÈ, bhÈvanÈvaseneva pavattÈ paÒca r|pÈvacarakusalacetanÈti terasa cetanÈ honti, apuÒÒÈbhisa~khÈro pÈÓÈtipÈtÈdivasena pavattÈ dvÈdasa akusalacetanÈ, ÈneÒjÈbhisa~khÈro bhÈvanÈvaseneva pavattÈ catasso ar|pÈvacaracetanÈti tayopi sa~khÈrÈ ek|natiÑsa cetanÈ honti. KÈyasa~khÈroti-ÈdÊsu kÈyato vÈ pavatto, kÈyassa vÈ sa~khÈroti kÈyasa~khÈro. VacÊsa~khÈracittasa~khÈresupi eseva nayo. AyaÑ ______________________________________________________________ 1. Bha~gavasena (SÊ)


tiko kammÈy|hanakkhaÓe puÒÒÈbhisa~khÈrÈdÊnaÑ dvÈrato pavattidassanatthaÑ vutto. KÈyaviÒÒattiÑ samuÔÔhÈpetvÈ hi kÈyadvÈrato pavattÈ aÔÔha kÈmÈvacarakusalacetanÈ, dvÈdasa akusalacetanÈ, abhiÒÒÈcetanÈ cÈti ekavÊsati cetanÈ kÈyasa~khÈro nÈma, tÈ eva ca vacÊviÒÒattiÑ samuÔÔhÈpetvÈ vacÊdvÈrato pavattÈ vacÊsa~khÈro nÈma, manodvÈre pavattÈ pana sabbÈpi ek|natiÑsa cetanÈ cittasa~khÈro nÈma. AtÊtÈ sa~khÈrÈti-ÈdÊsu sabbepi sa~khatadhammÈ sakakkhaÓaÑ patvÈ niruddhÈ atÊtÈ sa~khÈrÈ, sakakkhaÓaÑ appattÈ anÈgatÈ sa~khÈrÈ, sakakkhaÓaÑ pattÈ paccuppannÈ sa~khÈrÈti.

VipariÓÈmasuÒÒe paccuppannaÑ dassetvÈ tassa tassa vipariÓÈmo sukhena vattuÑ sakkÈti paÔhamaÑ paccuppannadhammÈ dassitÈ. Tattha jÈtaÑ r|panti paccuppannaÑ r|paÑ. SabhÈvena suÒÒanti ettha sayaÑ bhÈvo sabhÈvo, sayameva uppÈdoti attho. Sato vÈ1 bhÈvo sabhÈvo, attatoyeva2 uppÈdoti attho. PaccayÈyattavuttittÈ paccayaÑ vinÈ sayameva bhÈvo, attato eva3 vÈ bhÈvo etasmiÑ natthÊti sabhÈvena suÒÒaÑ, sayameva bhÈvena, attato eva3 vÈ bhÈvena suÒÒanti vuttaÑ hoti. Atha vÈ sakassa bhÈvo sabhÈvo. PathavÊdhÈtu-ÈdÊsu hi anekesu r|pÈr|padhammesu ekeko dhammo paraÑ upÈdÈya sako nÈma. BhÈvoti ca dhammapariyÈyavacanametaÑ. Ekassa ca dhammassa aÒÒo bhÈvasa~khÈto dhammo natthi, tasmÈ sakassa aÒÒena bhÈvena suÒÒaÑ, sako aÒÒena bhÈvena suÒÒoti attho. Tena ekassa dhammassa ekasabhÈvatÈ vuttÈ hoti. Atha vÈ sabhÈvena suÒÒanti suÒÒasabhÈveneva suÒÒaÑ. KiÑ vuttaÑ hoti? SuÒÒasuÒÒatÈya eva suÒÒaÑ, na aÒÒÈhi pariyÈyasuÒÒatÈhi suÒÒanti vuttaÑ hoti.

Sace pana keci vadeyyuÑ “sako bhÈvo sabhÈvo, tena sabhÈvena suÒÒan”ti. KiÑ vuttaÑ hoti? BhÈvoti dhammo, so paraÑ upÈdÈya sapadena visesito sabhÈvo nÈma hoti. Dhammassa kassaci avijjamÈnattÈ “jÈtaÑ r|paÑ sabhÈvena suÒÒan”ti r|passa avijjamÈnatÈ vuttÈ hotÊti. EvaÑ sati “jÈtaÑ r|pan”tivacanena virujjhati. Na hi uppÈdarahitaÑ jÈtaÑ nÈma hoti. NibbÈnaÑ hi uppÈdarahitaÑ, taÑ jÈtaÑ nÈma ______________________________________________________________ 1. Sako vÈ (SÊ) 2. Attanoyeva (SÊ) 3. Attano eva (SÊ)

KhuddakanikÈya 242

na hoti, jÈtijarÈmaraÓÈni ca uppÈdarahitÈni jÈtÈni nÈma na honti. Tenevettha “jÈtÈ jÈti sabhÈvena suÒÒÈ, jÈtaÑ jarÈmaraÓaÑ sabhÈvena suÒÒan”ti evaÑ anuddharitvÈ bhavameva avasÈnaÑ katvÈ niddiÔÔhaÑ. Yadi uppÈdarahitassÈpi “jÈtan”tivacanaÑ yujjeyya, “jÈtÈ jÈti, jÈtaÑ jarÈmaraÓan”ti vattabbaÑ bhaveyya. YasmÈ uppÈdarahitesu jÈtijarÈmaraÓesu “jÈtan”tivacanaÑ na vuttaÑ, tasmÈ “sabhÈvena suÒÒaÑ avijjamÈnan”tivacanaÑ avijjamÈnassa uppÈdarahitattÈ “jÈtan”tivacanena virujjhati. AvijjamÈnassa ca “suÒÒan”tivacanaÑ heÔÔhÈ vuttena lokavacanena ca Bhagavato vacanena ca ÒÈyasaddaganthavacanena ca virujjhati, anekÈhi ca yuttÊhi virujjhati, tasmÈ taÑ vacanaÑ kacavaramiva chaÉÉitabbaÑ. “YaÑ bhikkhave atthisammataÑ loke paÓÉitÈnaÑ, ahampi taÑ atthÊti vadÈmi. YaÑ bhikkhave natthisammataÑ loke paÓÉitÈnaÑ, ahampi taÑ natthÊti vadÈmi. KiÒca bhikkhave atthisammataÑ loke paÓÉitÈnaÑ, yamahaÑ atthÊti vadÈmi. R|paÑ bhikkhave aniccaÑ dukkhaÑ vipariÓÈmadhammaÑ atthisammataÑ loke paÓÉitÈnaÑ, ahampi taÑ atthÊti vadÈmÊ”ti1ÈdÊhi anekehi BuddhavacanappamÈÓehi anekÈhi ca yuttÊhi dhammÈ sakakkhaÓe vijjamÈnÈ evÈti niÔÔhamettha gantabbaÑ.

VigataÑ r|panti uppajjitvÈ bha~gaÑ patvÈ niruddhaÑ atÊtaÑ r|paÑ. VipariÓataÒceva suÒÒaÒcÈti jarÈbha~gavasena vir|paÑ pariÓÈmaÑ pattaÒca vattamÈnassova vipariÓÈmasabbhÈvato atÊtassa vipariÓÈmÈbhÈvato tena vipariÓÈmena suÒÒaÒcÈti attho. JÈtÈ vedanÈti-ÈdÊsupi eseva nayo. JÈtijarÈmaraÓaÑ pana anipphannattÈ sakabhÈvena anupalabbhanÊyato idha na yujjati, tasmÈ “jÈtÈ jÈti, jÈtaÑ jarÈmaraÓan”ti-Èdike dve naye pahÈya bhavÈdikameva nayaÑ pariyosÈnaÑ katvÈ ÔhapitaÑ.

Agganti agge bhavaÑ. SeÔÔhanti ativiya pasaÑsanÊyaÑ. VisiÔÔhanti atisayabh|taÑ. ViseÔÔhantipi pÈÔho. TidhÈpi pasatthaÑ nibbÈnaÑ sammÈpaÔipadÈya paÔipajjitabbato padaÑ nÈma. Yadidanti yaÑ idaÑ. IdÈni vattabbaÑ nibbÈnaÑ nidasseti. YasmÈ nibbÈnaÑ Ègamma sabbasa~khÈrÈnaÑ samatho hoti, khandh|padhikiles|padhi-abhisa~khÈr|padhikÈmaguÓ|padhisa~khÈtÈnaÑ upadhÊnaÑ paÔinissaggo hoti, taÓhÈnaÑ khayo virÈgo nirodho ca hoti, tasmÈ sabbasa~khÈrasamatho ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 113 piÔÔhe.


sabb|padhipaÔinissaggo taÓhakkhayo virÈgo nirodhoti vuccati. NibbÈnanti sabhÈvalakkhaÓena nigamitaÑ.

LakkhaÓesu hi “tÊÓimÈni bhikkhave bÈlassa bÈlalakkhaÓÈni bÈlanimittÈni bÈlÈpadÈnÈni. KatamÈni tÊÓi, idha bhikkhave bÈlo duccintitacintÊ ca hoti, dubbhÈsitabhÈsÊ ca dukkaÔakammakÈrÊ ca. ImÈni kho bhikkhave tÊÓi bÈlassa bÈlalakkhaÓÈni bÈlanimittÈni bÈlÈpadÈnÈnÊ”ti1 vuttaÑ. PaÓÉitehi bÈlassa bÈloti sallakkhaÓato tividhaÑ bÈlalakkhaÓaÑ. “TÊÓimÈni bhikkhave paÓÉitassa paÓÉitalakkhaÓÈni paÓÉitanimittÈni paÓÉitÈpadÈnÈni. KatamÈni tÊÓi, idha bhikkhave paÓÉito sucintitacintÊ ca hoti subhÈsitabhÈsÊ ca sukatakammakÈrÊ ca. ImÈni kho bhikkhave tÊÓi paÓÉitassa paÓÉitalakkhaÓÈni paÓÉitanimittÈni paÓÉitÈpadÈnÈnÊ”ti2 vuttaÑ. PaÓÉitehi paÓÉitassa paÓÉitoti sallakkhaÓato tividhaÑ paÓÉitalakkhaÓaÑ.

“TÊÓimÈni bhikkhave sa~khatassa sa~khatalakkhaÓÈni. KatamÈni tÊÓi, uppÈdo paÒÒÈyati, vayo paÒÒÈyati, Ôhitassa aÒÒathattaÑ paÒÒÈyati. ImÈni kho bhikkhave tÊÓi sa~khatassa sa~khatalakkhaÓÈnÊ”ti3 vuttaÑ. UppÈdo eva sa~khatamiti lakkhaÓanti sa~khatalakkhaÓaÑ. Evamitaradvayehi attho veditabbo. IminÈ uppÈdakkhaÓe sesadvinnaÑ4, ÔhitikkhaÓe sesadvinnaÑ4, bha~gakkhaÓe ca sesadvinnaÑ4 abhÈvo dassito. YaÑ panettha peyyÈlamukhena jÈtiyÈ ca jarÈmaraÓassa ca uppÈdÈdilakkhaÓaÑ vuttaÑ, taÑ vipariÓÈmasuÒÒatÈya jÈtijarÈmaraÓÈni hitvÈ bhavapariyosÈnasseva nayassa vacanena ca uppÈdÈdÊnaÑ uppÈdÈdi-avacanasamayena ca virujjhati. LakkhaÓasote patitattÈ pana sotapatitaÑ katvÈ likhitanti veditabbaÑ. YathÈ ca abhidhamme5 ahetukavipÈkamanodhÈtumanoviÒÒÈÓadhÈt|naÑ sa~gahavÈre labbhamÈnampi jhÈna~gaÑ paÒcaviÒÒÈÓasote patitvÈ gatanti na uddhaÔanti vuttaÑ, evamidhÈpi sotapatitatÈ veditabbÈ. Atha vÈ jÈtijarÈmaraÓavantÈnaÑ sa~khÈrÈnaÑ uppÈdÈdayo “jÈtijarÈmaraÓaÑ aniccato”ti-ÈdÊsu6 viya tesaÑ viya katvÈ vuttanti veditabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 101; Ma 3. 201 piÔÔhesu. 2. AÑ 1. 100; Ma 3. 208 piÔÔhesu. 3. AÑ 1. 150 piÔÔhe. 4. SesaÑ dvinnaÑ (SÊ) 5. Abhi 1. 137, 138 piÔÔhesu. 6. Khu 9. 83, 287 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 244

Nekkhammena kÈmacchando vikkhambhito ceva suÒÒo cÈti kÈmacchando nekkhammena vikkhambhito ceva nekkhammassa tattha abhÈvato teneva vikkhambhanasa~khÈtena nekkhammena suÒÒo ca. EvaÑ sesesupi yojanÈ kÈtabbÈ. Tada~gappahÈnasamucchedappahÈnesupi cettha tada~gavasena ca samucchedavasena ca pahÊnaÑ d|rÊkatameva hotÊti iminÈ d|rÊkaraÓaÔÔhena vikkhambhanaÑ vuttaÑ.

Nekkhammena kÈmacchando tada~gasuÒÒoti nekkhammena pahÊno kÈmacchando tena nekkhammasa~khÈtena a~gena suÒÒo. Atha vÈ yo koci kÈmacchando nekkhammassa tattha abhÈvato nekkhammena tena a~gena suÒÒo. EvaÑ sesesupi yojanÈ kÈtabbÈ. Tassa tassa a~gassa tattha tattha abhÈvamatteneva cettha upacÈrappanÈjhÈnavasena ca vipassanÈvasena ca tada~gasuÒÒatÈ niddiÔÔhÈ. PahÈnadÊpakassa vacanassa abhÈvena pana vivaÔÔanÈnupassanaÑyeva pariyosÈnaÑ katvÈ vipassanÈ niddiÔÔhÈ, cattÈro maggÈ na niddiÔÔhÈ. Nekkhammena kÈmacchando samucchinno ceva suÒÒo cÈti-ÈdÊsu vikkhambhane vuttanayeneva attho veditabbo. Tada~gavikkhambhanavasena pahÊnÈnipi cettha samudÈcÈrÈbhÈvato samucchinnÈni nÈma hontÊti iminÈ pariyÈyena samucchedo vutto, taÑtaÑsamucchedakiccasÈdhanavasena vÈ maggasampayuttanekkhammÈdi-vasena vuttantipi veditabbaÑ. PaÔippassaddhinissaraÓasuÒÒesu ca idha vuttanayeneva attho veditabbo. Tada~gavikkhambhanasamucchedapahÈnesu panettha paÔippassaddhimattattaÑ nissaÔamattattaÒca1 gahetvÈ vuttaÑ. PaÒcasupi etesu suÒÒesu nekkhammÈdÊniyeva vikkhambhanatada~ga-samucchedapaÔippassaddhinissaraÓanÈmena vuttÈti. Ajjhattanti ajjhattabh|taÑ. BahiddhÈti bahiddhÈbh|taÑ. DubhatosuÒÒanti ubhayasuÒÒaÑ. PaccattÈdÊsupi hi to-itivacanaÑ hotiyeva.

Cha ajjhattikÈyatanÈdÊni cha-ajjhattikÈyatanÈdÊnaÑ bhÈvena sabhÈgÈni. Parehi visabhÈgÈni. ViÒÒÈÓakÈyÈti-ÈdÊsu cettha kÈyavacanena viÒÒÈÓÈdÊniyeva vuttÈni. NekkhammesanÈdÊsu nekkhammÈdÊniyeva tadatthikehi viÒÒ|hi esÊyantÊti esanÈ. Atha vÈ pubbabhÈge nekkhammÈdÊnaÑ esanÈpi kÈmacchandÈdÊhi suÒÒÈ, kiÑ pana nekkhammÈdÊnÊtipi vuttaÑ hoti. PariggahÈdÊsu nekkhammÈdÊniyeva pubbabhÈge esitÈni aparabhÈge ______________________________________________________________ 1. PaÔippassaddhimattattÈ nissaÔattamattaÒca (SÊ)


pariggayhantÊti pariggahoti, pariggahitÈni pattivasena paÔilabbhantÊti paÔilÈbhoti, paÔiladdhÈni ÒÈÓavasena paÔivijjhÊyantÊti1 paÔivedhoti ca vuttÈni. EkattasuÒÒaÒca nÈnattasuÒÒaÒca sakiÑyeva pucchitvÈ ekattasuÒÒaÑ vissajjetvÈ nÈnattasuÒÒaÑ avissajjetvÈva sakiÑ nigamanaÑ kataÑ. KasmÈ na vissajjitanti ce? VuttapariyÈyenevettha yojanÈ ÒÈyatÊti na vissajjitanti veditabbaÑ. AyaÑ panettha yojanÈ–nekkhammaÑ ekattaÑ, kÈmacchando nÈnattaÑ, kÈmacchando nÈnattaÑ, nekkhammekattena suÒÒanti. EvaÑ sesesupi yojanÈ veditabbÈ.

Khanti-ÈdÊsu nekkhammÈdÊniyeva khamanato ruccanato khantÊti, rocitÈniyeva pavisitvÈ tiÔÔhanato adhiÔÔhÈnanti, pavisitvÈ ÔhitÈnaÑ yathÈrucimeva sevanato pariyogÈhananti ca vuttÈni. Idha sampajÈnoti-Èdiko paramatthasuÒÒaniddeso parinibbÈnaÒÈÓaniddese vaÓÓitoyeva.

Imesu ca sabbesu suÒÒesu sa~khÈrasuÒÒaÑ vipariÓÈmasuÒÒaÑ lakkhaÓasuÒÒaÒca yathÈvuttÈnaÑ dhammÈnaÑ aÒÒamaÒÒa-asammissatÈdassanatthaÑ. Yattha pana akusalapakkhikÈnaÑ kusalapakkhikena suÒÒatÈ vuttÈ, tena akusale ÈdÊnavadassanatthaÑ. Yattha pana kusalapakkhikÈnaÑ akusalapakkhikena suÒÒatÈ vuttÈ, tena kusale ÈnisaÑsadassanatthaÑ. Yattha attattaniyÈdÊhi suÒÒatÈ vuttÈ, taÑ sabbasa~khÈresu nibbidÈjananatthaÑ. AggasuÒÒaÑ paramatthasuÒÒaÒca nibbÈne ussÈhajananatthaÑ vuttanti veditabbaÑ.

Tesu aggasuÒÒaÒca paramatthasuÒÒaÒcÈti dve suÒÒÈni atthato ekameva nibbÈnaÑ aggaparamatthavasena sa-upÈdisesa-anupÈdisesavasena ca dvidhÈ katvÈ vuttaÑ. TÈni dve attattaniyasuÒÒato2 sa~khÈrasuÒÒato ca sabhÈgÈni. “SuÒÒasuÒÒaÑ ajjhattasuÒÒaÑ bahiddhÈsuÒÒaÑ dubhatosuÒÒaÑ sabhÈgasuÒÒaÑ visabhÈgasuÒÒan”ti imÈni cha suÒÒÈni suÒÒasuÒÒameva hoti. AjjhattÈdibhedato pana chadhÈ vuttÈni. TÈni cha ca attattaniyÈdisuÒÒato sabhÈgÈni. Sa~khÈravipariÓÈmalakkhaÓasuÒÒÈni, vikkhambhanatada~gasamucchedapaÔippassaddhinissaraÓasuÒÒÈni, esanÈpariggahapaÔilÈbhapaÔivedhasuÒÒÈni, ekattanÈnattasuÒÒÈni, khanti-adhiÔÔhÈnapariyogÈhanasuÒÒÈni cÈti sattarasa suÒÒÈni attani avijjamÈnehi tehi tehi dhammehi suÒÒattÈ avijjamÈnÈnaÑ vasena visuÑ visuÑ vuttÈni. Sa~khÈravipariÓÈmalakkhaÓasuÒÒÈni ______________________________________________________________ 1. PaÔivijjhissantÊti (SÊ) 2. Attaniye suÒÒasuÒÒato (SÊ)

KhuddakanikÈya 246

pana itarena itarena asammissavasena sabhÈgÈni, vikkhambhanÈdÊni paÒca kusalapakkhena suÒÒattÈ sabhÈgÈni, esanÈdÊni cattÈri, khanti-ÈdÊni ca tÊÓi akusalapakkhena suÒÒattÈ sabhÈgÈni, ekattanÈnattasuÒÒÈni aÒÒamaÒÒapaÔipakkhavasena sabhÈgÈni.

Sabbe dhammÈ samÈsena, tidhÈ dvedhÈ tathekadhÈ. SuÒÒÈti suÒÒatthavid|, vaÓÓayantÊdha sÈsane.

KathaÑ? Sabbe tÈva lokiyÈ dhammÈ dhuvasubhasukha-attavirahitattÈ dhuvasubhasukha-attasuÒÒÈ. MaggaphaladhammÈ dhuvasukhattavirahitattÈ dhuvasukhattasuÒÒÈ. AniccattÈyeva sukhena suÒÒÈ. AnÈsavattÈ na subhena suÒÒÈ. NibbÈnadhammo attasseva abhÈvato attasuÒÒo. LokiyalokuttarÈ pana sabbepi sa~khatÈ dhammÈ sattassa kassaci abhÈvato sattasuÒÒÈ. Asa~khato nibbÈnadhammo tesaÑ sa~khÈrÈnampi abhÈvato sa~khÈrasuÒÒo. Sa~khatÈsa~khatÈ pana sabbepi dhammÈ attasa~khÈtassa puggalassa abhÈvato attasuÒÒÈti.


SuÒÒakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

Yuganaddhavaggo.

NiÔÔhitÈ ca majjhimavaggassa apubbatthÈnuvaÓÓanÈ.

3. PaÒÒÈvagga

1. MahÈpaÒÒÈkathÈvaÓÓanÈ

1. IdÈni visesato paÒÒÈpadaÔÔhÈnabh|tÈya suÒÒakathÈya anantaraÑ katitÈya paÒÒÈkathÈya apubbatthÈnuvaÓÓanÈ. Tattha Èdito tÈva sattasu anupassanÈsu ekekam|lakÈ satta paÒÒÈ pucchÈpubba~gamaÑ katvÈ niddiÔÔhÈ, puna sattÈnupassanÈm|lakÈ ekekuttaram|lakÈ ca tisso paÒÒÈ pucchaÑ akatvÈva niddiÔÔhÈ, evamÈdito dasapaÒÒÈpÈrip|rÊ niddiÔÔhÈ. Tattha aniccÈnupassanÈ tÈva yasmÈ aniccato diÔÔhesu sa~khÈresu “yadaniccaÑ, taÑ dukkhan”ti dukkhato ca “yaÑ dukkhaÑ, tadanattÈ”ti anattato ca javati, tasmÈ sÈ bhÈvitÈ bahulÊkatÈ javanapaÒÒaÑ parip|reti. SÈ hi sakavisayesu javatÊti javanÈ, javanÈ ca sÈ paÒÒÈ cÈti javanapaÒÒÈ. DukkhÈnupassanÈ samÈdhindriyanissitattÈ balavatÊ hutvÈ paÓidhiÑ nibbijjhati padÈleti, tasmÈ nibbedhikapaÒÒaÑ parip|reti. SÈ hi nibbijjhatÊti nibbedhikÈ, nibbedhikÈ ca sÈ paÒÒÈ cÈti nibbedhikapaÒÒÈ. AnattÈnupassanÈ suÒÒatÈdassanena vuddhippattiyÈ mahattappattattÈ mahÈpaÒÒaÑ parip|reti. SÈ hi vuddhippattattÈ mahatÊ ca sÈ paÒÒÈ cÈti mahÈpaÒÒÈ. NibbidÈnupassanÈ yasmÈ tissannaÑyeva anupassanÈnaÑ purimatopi ÈsevanÈya balappattÈvatthattÈ sabbasa~khÈresu nibbindanasamatthÈ hutvÈ tikkhÈ hoti, tasmÈ tikkhapaÒÒaÑ parip|reti. VirÈgÈnupassanÈti yasmÈ tissannaÑyeva anupassanÈnaÑ purimatopi ÈsevanÈbalappattÈnaÑ vuddhatarÈvatthattÈ sabbasa~khÈrehi virajjanasamatthÈ hutvÈ vipulÈ hoti, tasmÈ vipulapaÒÒaÑ parip|reti.

NirodhÈnupassanÈti yasmÈ tissannaÑyeva anupassanÈnaÑ purimatopi ÈsevanÈbalappattÈnaÑ vuddhatarÈvatthattÈ vayalakkhaÓavasena sabbasa~khÈrÈnaÑ nirodhadassanasamatthÈ hutvÈ gambhÊrÈ hoti, tasmÈ gambhÊrapaÒÒaÑ parip|reti. Nirodho hi uttÈnapaÒÒehi alabbhaneyyapatiÔÔhattÈ gambhÊro, tasmiÑ gambhÊre gÈdhappattÈ paÒÒÈpi gambhÊrÈ. PaÔinissaggÈnupassanÈpi yasmÈ tissannaÑyeva anupassanÈnaÑ purimatopi ÈsevanÈbalappattÈnaÑ vuddhatarÈvatthattÈ vayalakkhavasena sabbasa~khÈrapaÔinissajjanasamatthÈ hutvÈ asÈmantÈ hoti, vuddhipariyantappattattÈ chahi paÒÒÈhi d|re hotÊti attho.

KhuddakanikÈya 248

TasmÈ sayaÑ asÈmantattÈ asÈmantapaÒÒaÑ parip|reti. SÈ hi heÔÔhimapaÒÒÈhi d|rattÈ asÈmantÈ, asamÊpÈ vÈ paÒÒÈti asÈmantapaÒÒÈ. PaÓÉiccaÑ parip|rentÊti paÓÉitabhÈvaÑ parip|renti. YasmÈ yathÈvuttÈ satta paÒÒÈ paripuÓÓÈ bhÈvetvÈ paÓÉitalakkhaÓappatto sikhappattavuÔÔhÈnagÈminivipassanÈsa~khÈtehi sa~khÈrupekkhÈnulomagotrabhuÒÈÓehi paÓÉito hutvÈ paÓÉiccena samannÈgato hoti, tasmÈ “paÓÉiccaÑ parip|rentÊ”ti vuttaÑ.

AÔÔha paÒÒÈti paÓÉiccasa~khÈtÈya paÒÒÈya saha sabbÈ aÔÔha paÒÒÈ. PuthupaÒÒaÑ parip|rentÊti yasmÈ tena paÓÉiccena samannÈgato hutvÈ so paÓÉito gotrabhuÒÈÓÈnantaraÑ nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ lokuttarabhÈvappattiyÈ lokiyato puthubh|tattÈ visuÑbh|tattÈ puthupaÒÒÈtisa~khÈtaÑ maggaphalapaÒÒaÑ pÈpuÓÈti, tasmÈ “aÔÔha paÒÒÈ puthupaÒÒaÑ parip|rentÊ”ti vuttaÑ.

ImÈ nava paÒÒÈti-ÈdÊsu tasseva kamena adhigatamaggaphalassa ariyapuggalassa paÓÊtalokuttaradhammopayogena paÓÊtacittasantÈnattÈ pahaÔÔhÈkÈreneva ca pavattamÈnacittasantÈnassa phalÈnantaraÑ otiÓÓabhava~gato vuÔÔhitassa maggapaccavekkhaÓÈ, tato ca bhava~gaÑ otaritvÈ vuÔÔhitassa phalapaccavekkhaÓÈ, iminÈva nayena pahÊnakilesapaccavekkhaÓÈ, avasiÔÔhakilesapaccavekkhaÓÈ, nibbÈnapaccavekkhaÓÈti paÒca paccavekkhaÓÈ pavattanti. TÈsu paccavekkhaÓÈsu maggapaccavekkhaÓÈ phalapaccavekkhaÓÈ ca paÔibhÈnapaÔisambhidÈ hoti. KathaÑ? “YaÑkiÒci paccayasambh|taÑ nibbÈnaÑ bhÈsitattho vipÈko kiriyÈti ime paÒca dhammÈ attho”ti abhidhamme PÈÄiÑ anugantvÈ tadaÔÔhakathÈyaÑ1 vuttaÑ. NibbÈnassa ca atthattÈ tadÈrammaÓaÑ maggaphalaÒÈÓaÑ “atthesu ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ”ti2 vacanato atthapaÔisambhidÈ hoti. Tassa atthapaÔisambhidÈbh|tassa maggaphalaÒÈÓassa paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ “ÒÈÓesu ÒÈÓaÑ paÔibhÈnapaÔisambhidÈ”ti2 vacanato paÔibhÈnapaÔisambhidÈ hoti. SÈ ca paccavekkhaÓapaÒÒÈ hÈsÈkÈrena pavattamÈnacittasantÈnassa hÈsapaÒÒÈ nÈma hoti. TasmÈ nava paÒÒÈ hÈsapaÒÒaÑ parip|rentÊti ca hÈsapaÒÒÈ paÔibhÈnapaÔisambhidÈti ca vuttaÑ. SabbappakÈrÈpi paÒÒÈ tassa tassa atthassa pÈkaÔakaraÓasa~khÈtena paÒÒÈpanaÔÔhena paÒÒÈ, tena tena vÈ pakÈrena dhamme jÈnÈtÊti paÒÒÈ. ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 2. 371 piÔÔhe. 2. Abhi 2. 307; Khu 9. 115 piÔÔhesu.


TassÈti tassa vuttappakÈrassa ariyapuggalassa. KaraÓatthe sÈmivacanaÑ. AtthavavatthÈnatoti yathÈvuttassa paÒcavidhassa atthassa vavatthÈpanavasena. Vuttampi cetaÑ samaÓakaraÓÊyakathÈyaÑ1 “hetuphalaÑ nibbÈnaÑ vacanattho atha vipÈkaÑ kiriyÈti atthe paÒca pabhede paÔhamantapabhedagataÑ ÒÈÓan”ti. AdhigatÈ hotÊti paÔiladdhÈ hoti. SÈyeva paÔilÈbhasacchikiriyÈya sacchikatÈ. PaÔilÈbhaphasseneva phassitÈ paÒÒÈya. DhammavavatthÈnatoti “yo koci phalanibbattako hetu ariyamaggo bhÈsitaÑ kusalaÑ akusalanti ime paÒca dhammÈ dhammo”ti2 abhidhamme PÈÄiyÈnusÈrena vuttÈnaÑ paÒcannaÑ dhammÈnaÑ vavatthÈpanavasena. Vuttampi cetaÑ samaÓakaraÓÊyakathÈyaÑ “hetu ariyamaggo vacanaÑ kusalaÒca akusalaÒcÈti dhamme paÒca pabhede dutiyantapabhedagataÑ ÒÈÓan”ti. NiruttivavatthÈnatoti tesaÑ tesaÑ atthadhammÈnaÑ anur|paniruttÊnaÑ vavatthÈpanavasena. PaÔibhÈnavavatthÈnatoti paÔibhÈnasa~khÈtÈnaÑ tiÓÓaÑ paÔisambhidÈÒÈÓÈnaÑ vavatthÈpanavasena. TassimÈti nigamanavacanametaÑ. 2. EvaÑ sabbasa~gÈhakavasena anupassanÈnaÑ visesaÑ dassetvÈ idÈni vatthubhedavasena dassento r|pe aniccÈnupassanÈti-ÈdimÈha. TaÑ heÔÔhÈ vuttatthameva. Puna r|pÈdÊsuyeva atÊtÈnÈgatapaccuppannavasena javanapaÒÒaÑ dassetukÈmo kevalaÑ r|pÈdivasena ca atÊtÈnÈgatapaccuppannar|pÈdivasena ca pucchaÑ katvÈ pucchÈkameneva vissajjanaÑ akÈsi. Tattha suddhar|pÈdivissajjanesu paÔhamaÑ niddiÔÔhÈ eva paÒÒÈ atÊtÈnÈgatapaccuppannam|lakesu sabbavissajjanesu tesu atÊtÈdÊsu javanavasena javanapaÒÒÈti niddiÔÔhÈ. 3. Puna anekasuttantapubba~gamaÑ paÒÒÈpabhedaÑ dassetukÈmo paÔhamaÑ tÈva suttante uddisi. Tattha sappurisasaÑsevoti heÔÔhÈ vuttappakÈrÈnaÑ sappurisÈnaÑ bhajanaÑ. Saddhammassavananti tesaÑ sappurisÈnaÑ santike sÊlÈdipaÔipattidÊpakassa saddhammavacanassa savanaÑ. YonisomanasikÈroti sutÈnaÑ dhammÈnaÑ atth|paparikkhaÓa-vasena upÈyena manasikÈro. DhammÈnudhammapaÔipattÊti lokuttaradhamme anugatassa sÊlÈdipaÔipadÈdhammassa paÔipajjanaÑ. ______________________________________________________________ 1. SamaÓakaraÓÊyakathÈ nÈma MahÈnÈmatherena katÈ abhinavasaÑvaÓÓanÈti gaÓÔhipade

vuttaÑ. 2. Abhi-®Ôha 2. 370 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 250

PaÒÒÈpaÔilÈbhÈya paÒÒÈvuddhiyÈ paÒÒÈvepullÈya paÒÒÈbÈhullÈyÈti imÈni cattÈri paÒÒÈvasena bhÈvavacanÈni. SesÈni dvÈdasa puggalavasena bhÈvavacanÈni.

1. SoÄasapaÒÒÈniddesavaÓÓanÈ

4. Suttantaniddese channaÑ abhiÒÒÈÒÈÓÈnanti iddhividhadibba-sotacetopariyapubbenivÈsadibbacakkhu-ÈsavÈnaÑ khayaÒÈÓÈnaÑ. TesattatÊnaÑ ÒÈÓÈnanti ÒÈÓakathÈya niddiÔÔhÈnaÑ sÈvakasÈdhÈraÓÈnaÑ ÒÈÓÈnaÑ. SattasattatÊnaÑ ÒÈÓÈnanti ettha–

Sattasattari vo bhikkhave ÒÈÓavatth|ni desessÈmi, taÑ suÓÈtha sÈdhukaÑ manasi karotha, bhÈsissÈmÊti. KatamÈni bhikkhave sattasattari ÒÈÓavatth|ni jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓanti ÒÈÓaÑ, asati jÈtiyÈ natthi jarÈmaraÓanti ÒÈÓaÑ. AtÊtampi addhÈnaÑ jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓanti ÒÈÓaÑ, asati jÈtiyÈ natthi jarÈmaraÓanti ÒÈÓaÑ, anÈgatampi addhÈnaÑ jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓanti ÒÈÓaÑ, asati jÈtiyÈ natthi jarÈmaraÓanti ÒÈÓaÑ. Yampissa taÑ dhammaÔÔhitiÒÈÓaÑ, tampi khayadhammaÑ vayadhammaÑ virÈgadhammaÑ nirodhadhammanti ÒÈÓaÑ. BhavapaccayÈ jÈtÊti ÒÈÓaÑ -pa-. UpÈdÈnapaccayÈ bhavoti ÒÈÓaÑ. TaÓhÈpaccayÈ upÈdÈnanti ÒÈÓaÑ. VedanÈpaccayÈ taÓhÈti ÒÈÓaÑ. PhassapaccayÈ vedanÈti ÒÈÓaÑ. SaÄÈyatanapaccayÈ phassoti ÒÈÓaÑ. NÈmar|papaccayÈ saÄÈyatananti ÒÈÓaÑ. ViÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|panti ÒÈÓaÑ, sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓanti ÒÈÓaÑ. AvijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈti ÒÈÓaÑ, asati avijjÈya natthi sa~khÈrÈti ÒÈÓaÑ. AtÊtampi addhÈnaÑ avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈtiÒÈÓaÑ, asati avijjÈya natthi sa~khÈrÈti ÒÈÓaÑ. AnÈgatampi addhÈnaÑ avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈti ÒÈÓaÑ, asati avijjÈya natthi sa~khÈrÈti ÒÈÓaÑ. Yampissa taÑ dhammaÔÔhitiÒÈÓaÑ, tampi khayadhammaÑ vayadhammaÑ virÈgadhammaÑ nirodhadhammanti ÒÈÓaÑ, imÈni vuccanti bhikkhave sattasattari ÒÈÓavatth|nÊti1–

______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 290 piÔÔhe.


evaÑ BhagavatÈ NidÈnavagge vuttÈni sattasattati ÒÈÓÈni. “JarÈmaraÓe ÒÈÓaÑ, jarÈmaraÓasamudaye ÒÈÓaÑ, jarÈmaraÓanirodhe ÒÈÓaÑ, jarÈmaraÓanirodhagÈminiyÈ paÔipadÈya ÒÈÓan”ti1 iminÈ nayena ekÈdasasu a~gesu cattÈri cattÈri katvÈ vuttÈni catucattÈrÊsaÒÈÓavatth|ni pana idha na gahitÈni. Ubhayattha ca ÒÈÓÈniyeva hitasukhassa vatth|nÊti ÒÈÓavatth|ni. LÈbhoti-ÈdÊsu lÈbhoyeva upasaggena visesetvÈ paÔilÈbhoti vutto. Puna tasseva atthavivaraÓavasena patti sampattÊti vuttaÑ. PhassanÈti adhigamavasena phusanÈ. SacchikiriyÈti paÔilÈbhasacchikiriyÈ. UpasampadÈti nipphÈdanÈ.

SattannaÑ ca sekkhÈnanti tisso sikkhÈ sikkhantÊti sekkhasaÒÒitÈnaÑ sotÈpattimaggaÔÔhÈdÊnaÑ sattannaÑ. PuthujjanakalyÈÓakassa cÈti nibbÈnagÈminiyÈ paÔipadÈya yuttattÈ sundaraÔÔhena kalyÈÓasaÒÒitassa puthujjanassa. VaÉÉhitaÑ vaÉÉhanaÑ etÈyÈti vaÉÉhitavaÉÉhanÈ. YathÈvuttÈnaÑ aÔÔhannampi paÒÒÈnaÑ vasena visesato ca Arahato paÒÒÈvasena paÒÒÈvuddhiyÈ. TathÈ paÒÒÈvepullÈya. Mahante atthe pariggaÓhÈtÊti-ÈdÊsu paÔisambhidappatto ariyasÈvako atthÈdayo ÈrammaÓakaraÓena pariggaÓhÈti. SabbÈpi mahÈpaÒÒÈ ariyasÈvakÈnaÑyeva. TassÈ ca paÒÒÈya visayÈ heÔÔhÈ vuttatthÈ eva.

PuthunÈnÈkhandhes|ti-ÈdÊsu nÈnÈsaddo puthusaddassa atthavacanaÑ. ©ÈÓaÑ pavattatÊti puthupaÒÒÈti tesu tathÈvuttesu khandhÈdÊsu ÒÈÓaÑ pavattatÊti katvÈ taÑ ÒÈÓaÑ puthupaÒÒÈ nÈmÈti attho. NÈnÈpaÔiccasamuppÈdes|ti paÔiccasamuppannÈnaÑ dhammÈnaÑ vasena paccayabahuttÈ vuttaÑ. NÈnÈsuÒÒatamanupalabbhes|ti upalabbhanaÑ upalabbho, gahaÓanti attho. Na upalabbho anupalabbho, anupalabbhÈnaÑ bahuttÈ bahuvacanena anupalabbhÈ, paÒcavÊsatisuÒÒatÈvasena vÈ nÈnÈsuÒÒatÈsu attattaniyÈdÊnaÑ anupalabbhÈ nÈnÈsuÒÒatÈnupalabbhÈ. Tesu. “NÈnÈsuÒÒatÈnupalabbhes|”ti vattabbe “adukkhamasukhÈ”ti-ÈdÊsu2 viya ma-kÈro padasandhivasena vutto. ImÈ paÒca paÒÒÈ kalyÈÓaputhujjanehi sÈdhÈraÓÈ, nÈnÈ-atthÈdÊsu paÒÒÈ ariyÈnaÑyeva. PuthujjanasÈdhÈraÓe dhammeti lokiyadhamme. IminÈ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 288 piÔÔhe. 2. Abhi 1. 1 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 252

avasÈnapariyÈyena lokiyato puthubh|tanibbÈnÈrammaÓattÈ puthubh|tÈ visuÑbh|tÈ paÒÒÈti puthupaÒÒÈ nÈmÈti vuttaÑ hoti.

VipulapaÒÒÈ mahÈpaÒÒÈnayena veditabbÈ. YathÈvutte dhamme pariggaÓhantassa guÓamahantatÈya tesaÑ dhammÈnaÑ pariggÈhikÈya ca paÒÒÈya mahantatÈ1, tesaÑ dhammÈnaÑ sayameva mahantattÈ uÄÈrattÈ dhammÈnaÒca paÒÒÈya ca vipulatÈ veditabbÈ. GambhÊrapaÒÒÈ puthupaÒÒÈnayena veditabbÈ. Te ca dhammÈ te ca anupalabbhÈ sÈ ca paÒÒÈ pakatijanena alabbhaneyyÈpatiÔÔhattÈ gambhÊrÈ.

Yassa puggalassÈti ariyapuggalasseva. AÒÒo kocÊti puthujjano. Abhisambhavitunti sampÈpuÓituÑ. AnabhisambhavanÊyoti sampÈpuÓituÑ asakkuÓeyyo. AÒÒehÊti puthujjaneheva. AÔÔhamakassÈti arahattaphalaÔÔhato paÔÔhÈya gaÓiyamÈne aÔÔhamabh|tassa sotÈpattimaggaÔÔhassa. D|reti vippakaÔÔhe. Vid|reti visesena vippakaÔÔhe. Suvid|reti suÔÔhu visesena vippakaÔÔhe. Na santiketi na samÊpe. Na sÈmantÈti na samÊpabhÈge. ImÈni dve paÔisedhasahitÈni vacanÈni d|rabhÈvasseva niyamanÈni. UpÈdÈyÈti paÔicca. SotÈpannassÈti sotÈpattiphalaÔÔhassa. Eteneva taÑtaÑmaggapaÒÒÈ taÑtaÑphalapaÒÒÈya d|reti vuttaÑ hoti. Paccekasambuddhoti upasaggena visesitaÑ. ItaradvayaÑ pana suddhameva ÈgataÑ. 5. “Paccekabuddhassa sadevakassa ca lokassa paÒÒÈ TathÈgatassa paÒÒÈya d|re”ti-ÈdÊni vatvÈ tameva d|raÔÔhaÑ anekappakÈrato dassetukÈmo paÒÒÈpabhedakusaloti-ÈdimÈha. Tattha paÒÒÈpabhedakusaloti attano anantavikappe paÒÒÈpabhede cheko. PabhinnaÒÈÓoti anantappabhedapattaÒÈÓo. Etena paÒÒÈpabhedakusalattepi sati tÈsaÑ paÒÒÈnaÑ anantabhedattaÑ dasseti. AdhigatapaÔisambhidoti paÔiladdha-aggacatupaÔisambhidÈÒÈÓo. CatuvesÈrajjappattoti cattÈri visÈradabhÈvasa~khÈtÈni ÒÈÓÈni patto. YathÈha–

“SammÈsambuddhassa te paÔijÈnato ‘ime dhammÈ anabhisambuddho’ti, tatra vata maÑ samaÓo vÈ brÈhmaÓo vÈ devo

______________________________________________________________ 1. MahantatÈya (SÊ)


vÈ mÈro vÈ brahmÈ vÈ koci vÈ lokasmiÑ saha dhammena paÔicodessatÊti nimittametaÑ bhikkhave na samanupassÈmi, etamahaÑ bhikkhave nimittaÑ asamanupassanto khemappatto abhayappatto vessÈrajjappatto viharÈmi. KhÊÓÈsavassa te paÔijÈnato ‘ime ÈsavÈ aparikkhÊÓÈ’ti, ‘ye kho pana te antarÈyikÈ dhammÈ vuttÈ, te paÔisevato nÈlaÑ antarÈyÈyÈ’ti, ‘yassa kho pana te atthÈya dhammo desito, so na niyyÈti takkarassa sammÈ dukkhakkhayÈyÈ’ti, tatra vata maÑ samaÓo vÈ brÈhmaÓo vÈ devo vÈ mÈro vÈ brahmÈ vÈ koci vÈ lokasmiÑ saha dhammena paÔicodessatÊti nimittametaÑ bhikkhave na samanupassÈmi, etamahaÑ bhikkhave nimittaÑ asamanupassanto khemappatto abhayappatto vesÈrajjappatto viharÈmÊ”ti1.

DasabalabaladhÈrÊti dasa balÈni etesanti dasabalÈ, dasabalÈnaÑ balÈni dasabalabalÈni, tÈni dasabalabalÈni dhÈrayatÊti dasabalabaladhÈrÊ, dasabalaÒÈÓabaladhÈrÊti attho. Etehi tÊhi vacanehi anantappabhedÈnaÑ neyyÈnaÑ pabhedamukhamattaÑ dassitaÑ. Soyeva paÒÒÈpayogavasena abhima~galasammataÔÔhena purisÈsabho. AsantÈsaÔÔhena purisasÊho. MahantaÔÔhena purisanÈgo. PajÈnanaÔÔhena purisÈjaÒÒo. LokakiccadhuravahanaÔÔhena purisadhorayho.

Atha tejÈdikaÑ anantaÒÈÓato laddhaÑ guÓavisesaÑ dassetukÈmo tesaÑ tejÈdÊnaÑ anantaÒÈÓam|lakabhÈvaÑ dassento anantaÒÈÓoti vatvÈ anantatejoti-ÈdimÈha. Tattha anantaÒÈÓoti gaÓanavasena ca pabhÈvavasena ca2 antavirahitaÒÈÓo. Anantatejoti veneyyasantÈne mohatamavidhamanena anantaÒÈÓatejo. Anantayasoti paÒÒÈguÓeheva lokattayavitthatÈnantakittighoso. AÉÉhoti paÒÒÈdhanasamiddhiyÈ samiddho. Mahaddhanoti paÒÒÈdhanavaÉÉhettepi pabhÈvamahattena3 mahantaÑ paÒÒÈdhanamassÈti mahaddhano. MahÈdhanotipi pÈÔho. DhanavÈti pasaÑsitabbapaÒÒÈdhanavattÈ niccayuttapaÒÒÈdhanavattÈ atisayabh|tapaÒÒÈdhanavattÈ dhanavÈ. Etesupi hi tÊsu atthesu idaÑ vacanaÑ saddavid| icchanti. ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 315; Ma 1. 103 piÔÔhesu. 2. SabhÈvavasena ca (Ka) 3. SabhÈvamahattena (Ka)

KhuddakanikÈya 254

EvaÑ paÒÒÈguÓena Bhagavato attasampattisiddhiÑ dassetvÈ puna paÒÒÈguÓeneva lokahitasampattisiddhiÑ dassento netÈti-ÈdimÈha. Tattha veneyye saÑsÈrasa~khÈtabhayaÔÔhÈnato nibbÈnasa~khÈtakhemaÔÔhÈnaÑ netÈ. Tattha nayanakÈle eva saÑvaravinayapahÈnavinayavasena veneyye vinetÈ. DhammadesanÈkÈle eva saÑsayacchedanena anunetÈ. SaÑsayaÑ chinditvÈ paÒÒÈpetabbaÑ atthaÑ paÒÒÈpetÈ. TathÈ paÒÒÈpitÈnaÑ nicchayakaraÓena nijjhÈpetÈ. TathÈ nijjhÈyitassa atthassa paÔipattipayojanavasena pekkhetÈ. TathÈpaÔipanne paÔipattiphalena pasÈdetÈ. So hi BhagavÈti ettha hi-kÈro anantaraÑ vuttassa atthassa kÈraÓopadese nipÈto. Anuppannassa maggassa uppÈdetÈti sakasantÈne na uppannapubbassa cha-asÈdhÈraÓaÒÈÓahetubh|tassa ariyamaggassa bodhim|le lokahitatthaÑ sakasantÈne uppÈdetÈ. AsaÒjÈtassa maggassa saÒjanetÈti1 veneyyasantÈne asaÒjÈtapubbassa sÈvakapÈramiÒÈÓahetubh|tassa ariyamaggassa dhammacakkappavattanato pabhuti yÈvajjakÈlÈ veneyyasantÈne saÒjanetÈ. SÈvakaveneyyÈnampi hi santÈne Bhagavato vuttavacaneneva ariyamaggassa saÒjananato BhagavÈ saÒjanetÈ nÈma hoti. AnakkhÈtassa maggassa akkhÈtÈti aÔÔhadhammasamannÈgatÈnaÑ BuddhabhÈvÈya katÈbhinÊhÈrÈnaÑ bodhisattÈnaÑ BuddhabhÈvÈya byÈkaraÓaÑ datvÈ anakkhÈtapubbassa pÈramitÈmaggassa, “Buddho bhavissatÊ”ti byÈkaraÓamatteneva vÈ bodhim|le uppajjitabbassa ariyamaggassa akkhÈtÈ. AyaÑ nayo paccekabodhisattabyÈkaraÓepi labbhatiyeva.

MaggaÒÒ|ti paccavekkhaÓÈvasena attanÈ uppÈdita-ariyamaggassa ÒÈtÈ. Maggavid|ti veneyyasantÈne janetabbassa ariyamaggassa kusalo. Maggakovidoti bodhisattÈnaÑ akkhÈtabbamagge vicakkhaÓo. Atha vÈ abhisambodhipaÔipattimaggaÒÒ|, paccekabodhipaÔipattimaggavid|, sÈvakabodhipaÔipattimaggakovido. Atha vÈ “etena maggena ataÑsu pubbe, tarissantiyeva taranti oghan”ti2 vacanato yathÈyogaÑ atÊtÈnÈgatapaccuppannabuddhapaccekabuddhasÈvakÈnaÑ maggavasena ca suÒÒatÈnimitta-appaÓihitamaggavasena ca ugghaÔitaÒÒ|vipaÒcitaÒÒ|neyya-puggalÈnaÑ maggavasena ca yathÈkkamenatthayojanaÑ karonti. MaggÈnugÈmÊ ca panÈti BhagavatÈ gatamaggÈnugÈmino ______________________________________________________________ 1. SaÒjÈnetÈti (SÊ) 2. SaÑ 3. 162 piÔÔhe.


hutvÈ. Ettha ca-saddo hetu-atthe nipÈto. Etena ca Bhagavato magguppÈdanÈdiguÓÈdhigamÈya hetu vutto hoti. Pana-saddo katatthe nipÈto. Tena BhagavatÈ katamaggakaraÓaÑ vuttaÑ hoti. PacchÈ samannÈgatÈti paÔhamaÑ gatassa Bhagavato pacchÈgatasÊlÈdiguÓena samannÈgatÈ. Iti thero “anuppannassa maggassa uppÈdetÈ”ti-ÈdÊhi yasmÈ sabbepi Bhagavato sÊlÈdayo guÓÈ arahattamaggameva nissÈya ÈgatÈ, tasmÈ arahattamaggameva nissÈya guÓaÑ kathesi.

JÈnaÑ jÈnÈtÊti jÈnitabbaÑ jÈnÈti, sabbaÒÒutÈya yaÑkiÒci paÒÒÈya jÈnitabbaÑ nÈma atthi, taÑ sabbaÑ paÒcaneyyapathabh|taÑ paÒÒÈya jÈnÈtÊti attho. PassaÑ passatÊti passitabbaÑ passati, sabbadassÈvitÈya taÑyeva neyyapathaÑ cakkhunÈ diÔÔhaÑ viya karonto paÒÒÈcakkhunÈ passatÊti attho. YathÈ vÈ ekacco viparÊtaÑ gaÓhanto jÈnantopi na jÈnÈti, passantopi na passati, na evaÑ BhagavÈ. BhagavÈ pana yathÈsabhÈvaÑ gaÓhanto jÈnanto jÈnÈtiyeva, passanto passatiyeva. SvÈyaÑ dassanapariÓÈyakaÔÔhena cakkhubh|to. ViditatÈdi-atthena ÒÈÓabh|to. AviparÊtasabhÈvaÔÔhena vÈ pariyattidhammapavattanato hadayena cintetvÈ vÈcÈya nicchÈritadhammamayoti vÈ dhammabh|to. SeÔÔhaÔÔhena brahmabh|to. Atha vÈ cakkhu viya bh|toti cakkhubh|to. ©ÈÓaÑ viya bh|toti ÒÈÓabh|to. Dhammo viya bh|toti dhammabh|to. BrahmÈ viya bh|toti brahmabh|to. SvÈyaÑ dhammassa vacanato, vattanato vÈ vattÈ. NÈnappakÈrehi vacanato, vattanato vÈ pavattÈ. AtthaÑ nÊharitvÈ nÊharitvÈ nayanato atthassa ninnetÈ. AmatÈdhigamÈya paÔipattidesanato, amatappakÈsanÈya vÈ dhammadesanÈya amatassa adhigamÈpanato amatassa dÈtÈ. Lokuttaradhammassa uppÈditattÈ veneyyÈnur|pena yathÈsukhaÑ lokuttaradhammassa dÈnena ca, dhammesu ca issaroti DhammassÈmÊ. TathÈgatapadaÑ heÔÔhÈ vuttatthaÑ.

IdÈni “jÈnaÑ jÈnÈtÊ”ti-ÈdÊhi vuttaÑ guÓaÑ sabbaÒÒutÈya visesetvÈ dassetukÈmo sabbaÒÒutaÑ sÈdhento natthÊti-ÈdimÈha. EvaÑbh|tassa hi tassa Bhagavato pÈramitÈpuÒÒabalappabhÈvanipphannena arahattamaggaÒÈÓena sabbadhammesu savÈsanassa sammohassa vihatattÈ asacchikataÑ nÈma natthi. Asammohato sabbadhammÈnaÑ ÒÈtattÈ aÒÒÈtaÑ nÈma natthi.

KhuddakanikÈya 256

Tatheva ca sabbadhammÈnaÑ cakkhunÈ viya ÒÈÓacakkhunÈ diÔÔhattÈ adiÔÔhaÑ nÈma natthi. ©ÈÓena pana pattattÈ aviditaÑ nÈma natthi. Asammohasacchi kiriyÈya sacchikatattÈ asacchikataÑ nÈma natthi. AsammohapaÒÒÈya phuÔÔhattÈ paÒÒÈya aphassitaÑ nÈma natthi. Paccuppannanti paccuppannaÑ kÈlaÑ vÈ dhammaÑ vÈ. UpÈdÈyÈti ÈdÈya, antokatvÈti attho. “UpÈdÈyÈ”tivacaneneva kÈlavinimuttaÑ nibbÈnampi gahitameva hoti. “AtÊtÈ”divacanÈni ca “natthÊ”ti-Èdivacaneneva ghaÔÊyanti, “sabbe”ti-Èdivacanena vÈ. Sabbe dhammÈti sabbasa~khatÈsa~khatadhamma-pariyÈdÈnaÑ. SabbÈkÈrenÈti sabbadhammesu ekekasseva dhammassa aniccÈkÈrÈdisabbÈkÈrapariyÈdÈnaÑ. ©ÈÓamukheti ÒÈÓabhimukhe. ŒpÈthaÑ ÈgacchantÊti osaraÓaÑ upenti. “JÈnitabban”tipadaÑ “neyyan”tipadassa atthavivaraÓatthaÑ vuttaÑ.

Attattho vÈti-ÈdÊsu vÈ-saddo samuccayattho. Attatthoti attano attho. Paratthoti paresaÑ tiÓÓaÑ lokÈnaÑ attho. Ubhayatthoti attano ca paresaÒcÈti sakiÑyeva ubhinnaÑ attho. DiÔÔhadhammikoti diÔÔhadhamme niyutto, diÔÔhadhammappayojano vÈ attho. SamparÈye niyutto, samparÈyappayojano vÈ samparÈyiko. UttÈnoti-ÈdÊsu vohÈravasena vattabbo sukhapatiÔÔhattÈ uttÈno. VohÈraÑ atikkamitvÈ vattabbo suÒÒatÈpaÔisaÑyutto dukkhapatiÔÔhattÈ gambhÊro. Lokuttaro accantatirokkhattÈ g|Äho. AniccatÈdiko ghanÈdÊhi paÔicchannattÈ paÔicchanno. AppacuravohÈrena vattabbo yathÈrutaÑ aggahetvÈ adhippÈyassa netabbattÈ neyyo. PacuravohÈrena vattabbo vacanamattena adhippÈyassa nÊtattÈ nÊto. SuparisuddhasÊlasamÈdhivipassanattho tada~gavikkhambhanavasena vajjavirahitattÈ anavajjo. Kilesasamucchedanato ariyamaggattho nikkileso. KilesapaÔippassaddhattÈ ariyaphalattho vodÈno. Sa~khatÈsa~khatesu aggadhammattÈ nibbÈnaÑ paramattho. ParivattatÊti BuddhaÒÈÓassa visayabhÈvato abahibh|tattÈ antobuddhaÒÈÓe byÈpitvÈ vÈ samantÈ vÈ Èli~gitvÈ vÈ visesena vÈ vattati.

SabbaÑ kÈyakammanti-ÈdÊhi Bhagavato ÒÈÓamayataÑ dasseti. ©ÈÓÈnuparivattatÊti ÒÈÓaÑ anuparivattati, ÒÈÓavirahitaÑ na hotÊti attho. AppaÔihatanti nirÈvaraÓataÑ dasseti. Puna sabbaÒÒutaÑ upamÈya


sÈdhetukÈmo yÈvatakanti-ÈdimÈha. Tattha jÈnitabbanti neyyaÑ, neyyapariyanto neyyÈvasÈnamassa atthÊti neyyapariyantikaÑ. AsabbaÒÒ|naÑ pana neyyÈvasÈnameva natthi. ©ÈÓapariyantikepi eseva nayo. Purimayamake vuttatthameva iminÈ yamakena visesetvÈ dasseti, tatiyayamakena paÔisedhavasena niyamitvÈ dasseti. Ettha ca neyyaÑ ÒÈÓassa pathattÈ neyyapatho. AÒÒamaÒÒapariyantaÔÔhÈyinoti neyyaÒca ÒÈÓaÒca khepetvÈ ÔhÈnato aÒÒamaÒÒassa pariyante ÔhÈnasÊlÈ. ŒvajjanappaÔibaddhÈti manodvÈrÈvajjanÈyattÈ, ÈvajjitÈnantarameva jÈnÈtÊti attho. Œka~khappaÔibaddhÈti1 ruci-ÈyattÈ, ÈvajjanÈnantaraÑ javanaÒÈÓena jÈnÈtÊti attho. ItarÈni dve padÈni imesaÑ dvinnaÑ padÈnaÑ yathÈkkamena atthappakÈsanatthaÑ vuttÈni. Buddho ÈsayaÑ jÈnÈtÊti-ÈdÊni ÒÈÓakathÈyaÑ vaÓÓitÈni. MahÈniddese2 pana “BhagavÈ ÈsayaÑ jÈnÈtÊ”ti ÈgataÑ. Tattha “Buddhassa Bhagavato”ti2 ÈgataÔÔhÈne ca idha katthaci “BuddhassÈ”ti ÈgataÑ.

Antamasoti uparimantena. Timitimi~galanti ettha Timi nÈma ekÈ macchajÈti, timiÑ gilituÑ3 samatthÈ tato mahantasarÊrÈ Timi~galÈ nÈma ekÈ macchajÈti, Timi~galampi gilituÑ samatthÈ paÒcayojanasatikasarÊrÈ Timitimi~galÈ nÈma ekÈ macchajÈti. Idha jÈtiggahaÓena ekavacanaÑ katanti veditabbaÑ. GaruÄaÑ venateyyanti ettha garuÄoti jÈtivasena nÈmaÑ, venateyyoti gottavasena. Padeseti ekadese. SÈriputtasamÈti sabbabuddhÈnaÑ DhammasenÈpatitthere gahetvÈ vuttanti veditabbaÑ. SesasÈvakÈ hi paÒÒÈya dhammasenÈpatittherena samÈ4 nÈma natthi. YathÈha “etadaggaÑ bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ bhikkh|naÑ mahÈpaÒÒÈnaÑ yadidaÑ SÈriputto”ti5. AÔÔhakathÈyaÒca vuttaÑ6–

“LokanÈthaÑ ÔhapetvÈna, ye caÒÒe santi pÈÓino. PaÒÒÈya SÈriputtassa, kalaÑ nÈgghanti soÄasin”ti.

PharitvÈti BuddhaÒÈÓaÑ sabbadevamanussÈnampi paÒÒaÑ pÈpuÓitvÈ ÔhÈnato tesaÑ paÒÒaÑ pharitvÈ byÈpitvÈ tiÔÔhati. AtighaÑsitvÈti BuddhaÒÈÓaÑ sabbadevamanussÈnampi paÒÒaÑ atikkamitvÈ tesaÑ avisayabh|tampi sabbaÑ neyyaÑ ______________________________________________________________ 1. Œka~khanappaÔibaddhÈhi (SÊ) 2. Khu 7. 139 piÔÔhe. 3. GalituÑ (SÊ) 4. SamÈnÈ (SÊ) 5. AÑ 1. 23 piÔÔhe. 6. Visuddhi 1. 226 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 258

ghaÑsitvÈ bhaÒjitvÈ tiÔÔhati. MahÈniddese1 pana “abhibhavitvÈ”ti pÈÔho, madditvÈtipi attho. Yepi teti-ÈdÊhi evaÑ pharitvÈ atighaÑsitvÈ ÔhÈnassa paccakkhakÈraÓaÑ dasseti. Tattha paÓÉitÈti paÓÉiccena samannÈgatÈ. NipuÓÈti saÓhasukhumabuddhino sukhume atthantare paÔivijjhanasamatthÈ. KataparappavÈdÈti ÒÈtaparappavÈdÈ ceva parehi saddhiÑ katavÈdaparicayÈ ca. VÈlavedhir|pÈti vÈlavedhidhanuggahasadisÈ. VobhindantÈ maÒÒe caranti paÒÒÈgatena diÔÔhigatÈnÊti vÈlavedhÊ viya vÈlaÑ sukhumÈnipi paresaÑ diÔÔhigamanÈni attano paÒÒÈgamanena bhindantÈ viya carantÊti attho. Atha vÈ “g|thagataÑ muttagatan”ti-ÈdÊsu2 viya paÒÒÈ eva paÒÒÈgatÈni, diÔÔhiyo eva diÔÔhigatÈni.

PaÒhaÑ abhisa~kharitvÈti dvipadampi tipadampi catuppadampi pucchaÑ racayitvÈ. TesaÑ paÒhÈnaÑ atibahukattÈ3 sabbasa~gahatthaÑ dvikkhattuÑ vuttaÑ. G|ÄhÈni ca paÔicchannÈni atthajÈtÈnÊti pÈÔhaseso. TesaÑ tathÈ vinayaÑ disvÈ “attanÈ abhisa~khatapaÒhaÑ pucchat|”ti evaÑ BhagavatÈ adhippetattÈ paÒhaÑ pucchanti. AÒÒesaÑ pana pucchÈya okÈsameva adatvÈ BhagavÈ upasa~kamantÈnaÑ dhammaÑ deseti. YathÈha–

“Te paÒhaÑ abhisa~kharonti ‘imaÑ mayaÑ paÒhaÑ samaÓaÑ GotamaÑ upasa~kamitvÈ pucchissÈma, sace no samaÓo Gotamo evaÑ puÔÔho evaÑ byÈkarissati, evamassa mayaÑ vÈdaÑ4 ÈropessÈma. EvaÑ cepi no puÔÔho evaÑ byÈkarissati, evaÑpissa mayaÑ vÈdaÑ ÈropessÈmÈ’ti. Te yena samaÓo Gotamo, tenupasa~kamanti, te samaÓo Gotamo dhammiyÈ kathÈya sandasseti samÈdapeti samuttejeti sampahaÑseti. Te samaÓena Gotamena dhammiyÈ kathÈya sandassitÈ samÈdapitÈ samuttejitÈ sampahaÑsitÈ na ceva samaÓaÑ GotamaÑ paÒhaÑ pucchanti, kutossa vÈdaÑ Èropessanti, aÒÒadatthu samaÓasseva Gotamassa sÈvakÈ sampajjantÊ”ti5.

KasmÈ paÒhaÑ na pucchantÊti ce? BhagavÈ kira parisamajjhe dhammaÑ desento parisÈya ajjhÈsayaÑ oloketi. Tato passati “ime paÓÉitÈ g|ÄhaÑ rahassaÑ paÒhaÑ ovaÔÔikasÈraÑ katvÈ ÈgatÈ”ti. So tehi ______________________________________________________________ 1. Khu 7. 139 piÔÔhe. 2. AÑ 3. 181 piÔÔhe. 3. AtibahuÑ katvÈ (SÊ) 4. MayaÑ taÑ vÈdaÑ (SÊ) 5. Ma 1. 233 piÔÔhe.


apuÔÔhoyeva “paÒhapucchÈya ettakÈ dosÈ, vissajjane ettakÈ, atthepade akkhare ettakÈti ime paÒhe pucchanto evaÑ puccheyya, vissajjento evaÑ vissajjeyyÈ”ti iti ovaÔÔikasÈraÑ katvÈ ÈnÊte paÒhe dhammakathÈya antare pakkhipitvÈ vidaÑseti. Te paÓÉhitÈ “seyyÈ vata no, ye mayaÑ ime paÒhe na pucchÈma. Sacepi mayaÑ puccheyyÈma, appatiÔÔhite no katvÈ samaÓo Gotamo khipeyyÈ”ti attamanÈ bhavanti. Apica BuddhÈ nÈma dhammaÑ desentÈ parisaÑ mettÈya pharanti. MettÈya ca pharaÓena dasabalesu mahÈjanassa cittaÑ pasÊdati. BuddhÈ nÈma r|paggappattÈ honti dassanasampannÈ madhurassarÈ mudujivhÈ suphusitadantÈvaraÓÈ amatena hadayaÑ siÒcantÈ viya dhammaÑ kathenti. Tatra nesaÑ mettÈpharaÓena pasannacittÈnaÑ evaÑ hoti–evar|paÑ advejjhakathaÑ amoghakathaÑ niyyÈnikakathaÑ kathentena BhagavatÈ saddhiÑ na sakkhissÈma paccanÊkaggÈhaÑ gaÓhitunti attano pasannabhÈveneva paÒhaÑ na pucchantÊti.

KathitÈ visajjitÈ cÈti evaÑ tumhe pucchathÈti pucchitapaÒhÈnaÑ uccÈraÓena te paÒhÈ BhagavatÈ kathitÈ evaÑ honti. YathÈ ca te visajjetabbÈ, tathÈ visajjitÈ eva honti. NiddiÔÔhakÈraÓÈti iminÈ kÈraÓena iminÈ hetunÈ evaÑ hotÊti evaÑ sahetukaÑ katvÈ visajjanena BhagavatÈ niddiÔÔhakÈraÓÈ eva honti te paÒhÈ. UpakkhittakÈ ca te Bhagavato sampajjantÊti te khattiyapaÓÉitÈdayo Bhagavato paÒhavisajjaneneva Bhagavato samÊpe khittakÈ pÈdakhittakÈ sampajjanti, sÈvakÈ vÈ sampajjanti upÈsakÈ vÈti attho, sÈvakasampattiÑ vÈ pÈpuÓanti upÈsakasampattiÑ vÈti vuttaÑ hoti. AthÈti anantaratthe, tesaÑ upakkhittakasampattisamanantaramevÈti attho. TatthÈti tasmiÑ ÔhÈne, tasmiÑ adhikÈrevÈ. AtirocatÊti ativiya joteti pakÈsati. YadidaÑ paÒÒÈyÈti yÈyaÑ Bhagavato paÒÒÈ, tÈya paÒÒÈya BhagavÈva atirocatÊti attho. Itisaddo kÈraÓatthe, iminÈ kÈraÓena aggo asÈmantapaÒÒoti attho. 6. RÈgaÑ abhibhuyyatÊti bh|ripaÒÒÈti sÈ sÈ maggapaÒÒÈ attanÈ vajjhaÑ rÈgaÑ abhibhuyyati abhibhavati maddatÊti bh|ripaÒÒÈ. Bh|rÊti hi phuÔaÔÔho1 ______________________________________________________________ 1. PhuÔÔhaÔÔho (SÊ)

KhuddakanikÈya 260

visadattho. YÈ ca phuÔÈ1, sÈ paÔipakkhaÑ abhibhavati na aphuÔÈ2, tasmÈ bh|ripaÒÒÈya abhibhavanattho vutto. AbhibhavitÈti sÈ sÈ phalapaÒÒÈ taÑ taÑ rÈgaÑ abhibhavitavatÊ madditavatÊti bh|ripaÒÒÈ. AbhibhavatÈti vÈ pÈÔho. Sesesupi eseva nayo. RÈgÈdÊsu pana rajjanalakkhaÓo rÈgo. DussanalakkhaÓo doso. MuyhanalakkhaÓo moho. KujjhanalakkhaÓo kodho. UpanandhanalakkhaÓo upanÈho. PubbakÈlaÑ kodho, aparakÈlaÑ upanÈho. ParaguÓamakkhanalakkhaÓo makkho. YugaggÈhalakkhaÓo paÄÈso. ParasampattikhÊyanalakkhaÓÈ issÈ. Attano sampattinig|haÓalakkhaÓaÑ macchariyaÑ. AttanÈ katapÈpapaÔicchÈdanalakkhaÓÈ mÈyÈ. Attano avijjamÈnaguÓappakÈsanalakkhaÓaÑ sÈÔheyyaÑ. Cittassa uddhumÈtabhÈvalakkhaÓo thambho. KaraÓuttariyalakkhaÓo sÈrambho. UnnatilakkhaÓo mÈno. AbbhunnatilakkhaÓo atimÈno. MattabhÈvalakkhaÓo mado. PaÒcasu kÈmaguÓesu cittavosaggalakkhaÓo pamÈdo.

RÈgo ari, taÑ ariÑ maddanipaÒÒÈti-ÈdÊhi kiÑ vuttaÑ hoti? RÈvÈdiko kileso cittasantÈne bh|to arÊti bh|-ari, padasandhivasena akÈralopaÑ katvÈ bh|rÊti vutto. Tassa bh|rissa maddanÊ paÒÒÈ bh|rimaddanipaÒÒÈti vattabbe maddanisaddalopaÑ katvÈ “bh|ripaÒÒÈ”ti vuttanti veditabbaÑ. TaÑ ariÑ maddanÊti ca tesaÑ arÊnaÑ maddanÊti padacchedo kÈtabbo. PathavÊsamÈyÈti vitthatavipulaÔÔheneva pathavÊsamÈya. VitthatÈyÈti pajÈnitabbe visaye patthaÔÈya, na ekadese vattamÈnÈya. VipulÈyÈti oÄÈrikabh|tÈya. MahÈniddese3 pana “vipulÈya vitthatÈyÈ”ti ÈgataÑ. SamannÈgatoti puggalo. Itisaddo kÈraÓatthe, iminÈ kÈraÓena puggalassa bh|ripaÒÒÈya samannÈgatattÈ tassa paÒÒÈ bh|ripaÒÒÈ nÈmÈti bh|te atthe ramatÊti attho. Bh|ripaÒÒassa paÒÒÈ bh|ripaÒÒapaÒÒÈti vattabbe ekassa paÒÒÈsaddassa lopaÑ katvÈ “bh|ripaÒÒÈ”ti vuttaÑ. Bh|risamÈ paÒÒÈti vÈ bh|ripaÒÒÈ. ApicÈti aÒÒapariyÈyadassanatthaÑ vuttaÑ. PaÒÒÈyametanti paÒÒÈya etaÑ. Adhivacananti adhikavacanaÑ. Bh|rÊti bh|te atthe ramatÊti bh|ri. MedhÈti asani viya siluccaye kilese medhati hiÑsatÊti medhÈ, khippaÑ gahaÓadhÈraÓaÔÔhena ______________________________________________________________ 1. PhuÔÔhÈ (SÊ) 2. AphuÔÔhÈ (SÊ) 3. Khu 7. 73 piÔÔhe.


vÈ medhÈ. PariÓÈyikÈti yassuppajjati, taÑ sattaÑ hitapaÔipattiyaÑ sampayuttadhamme ca yÈthÈvalakkhaÓapaÔivedhe ca parinetÊti pariÓÈyikÈ. Imeheva aÒÒÈnipi paÒÒÈpariyÈyavacanÈni vuttÈni honti.

PaÒÒÈbÈhullanti paÒÒÈ bahulÈ assÈti paÒÒÈbahulo, tassa bhÈvo paÒÒÈbÈhullaÑ. TaÒca bahulaÑ pavattamÈnÈ paÒÒÈ eva. Idhekaccoti-ÈdÊsu puthujjanakalyÈÓako vÈ ariyo vÈ. PaÒÒÈ garukÈ assÈti paÒÒÈgaruko. PaÒÒÈ caritaÑ pavattaÑ assÈti paÒÒÈcarito. PaÒÒÈ Èsayo assÈti paÒÒÈsayo. PaÒÒÈya adhimuttoti paÒÒÈdhimutto. PaÒÒÈ eva dhajabh|tÈ assÈti paÒÒÈdhajo. PaÒÒÈ eva ketubh|tÈ assÈti paÒÒÈketu. PaÒÒÈ eva adhipati paÒÒÈdhipati, paÒÒÈdhipatito ÈgatattÈ paÒÒÈdhipateyyo. DhammasabhÈvavicinanaÑ bahulamassÈti vicayabahulo. NÈnappakÈrena dhammasabhÈvavicinanaÑ bahulamassÈti pavicayabahulo. PaÒÒÈya ogÈhetvÈ tassa tassa dhammassa khÈyanaÑ pÈkaÔakaraÓaÑ okkhÈyanaÑ, okkhÈyanaÑ bahulamassÈti okkhÈyanabahulo. PaÒÒÈya tassa tassa dhammassa sammÈ pekkhaÓÈ sampekkhÈ, sampekkhÈya ayanaÑ pavattanaÑ sampekkhÈyanaÑ, sampekkhÈyanaÑ dhammo pakati assÈti sampekkhÈyanadhammo. TaÑ taÑ dhammaÑ vibh|taÑ pÈkaÔaÑ katvÈ viharatÊti vibh|tavihÈrÊ, vibh|to vihÈro vÈ assa atthÊti vibh|tavihÈrÊ. SÈ paÒÒÈ caritaÑ, garukÈ, bahulÈ assÈti taccarito taggaruko tabbahulo. TassaÑ paÒÒÈyaÑ ninno, poÓo pabbhÈro, adhimuttoti tanninno tappoÓo tappabbhÈro tadadhimutto. SÈ paÒÒÈ adhipati tadadhipati, tato Ègato tadadhipateyyo. “PaÒÒÈgaruko”ti-ÈdÊni “kÈmaÑ sevantaÑyeva jÈnÈti ayaÑ puggalo kÈmagaruko”ti-ÈdÊsu1 viya purimajÈtito pabhuti vuttÈni. “Taccarito”ti-ÈdÊni imissÈ jÈtiyÈ vuttÈni.

SÊghapaÒÒÈ ca lahupaÒÒÈ ca hÈsapaÒÒÈ ca javanapaÒÒÈ ca lokiyalokuttaramissakÈ. KhippaÔÔhena sÊghapaÒÒÈ. LahukaÔÔhena lahupaÒÒÈ. HÈsabahulaÔÔhena hÈsapaÒÒÈ. Vipassan|pagasa~khÈresu ca visa~khÈre ca javanaÔÔhena javanapaÒÒÈ. SÊghaÑ sÊghanti bahunnaÑ sÊlÈdÊnaÑ sa~gahatthaÑ dvikkhattuÑ vuttaÑ. SÊlÈnÊti cÈrittavÈrittavasena paÒÒattÈni pÈtimokkhasaÑvarasÊlÈni. ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 118 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 262

IndriyasaÑvaranti cakkhÈdÊnaÑ channaÑ indriyÈnaÑ rÈgapaÔighappavesaÑ akatvÈ satikavÈÔena vÈraÓaÑ thakanaÑ. Bhojane mattaÒÒutanti paccavekkhitaparibhogavasena bhojane pamÈÓaÒÒubhÈvaÑ. JÈgariyÈnuyoganti divasassa tÊsu koÔÔhÈsesu, rattiyÈ paÔhamapacchimakoÔÔhÈsesu ca jÈgarati na niddÈyati, samaÓadhammameva ca karotÊti jÈgaro, jÈgarassa bhÈvo, kammaÑ vÈ jÈgariyaÑ, jÈgariyassa anuyogo jÈgariyÈnuyogo. TaÑ jÈgariyÈnuyogaÑ. SÊlakkhandhanti sekkhaÑ asekkhaÑ vÈ sÊlakkhandhaÑ. Evamitarepi khandhÈ veditabbÈ. PaÒÒÈkkhandhanti maggapaÒÒaÒca sekkhÈsekkhÈnaÑ lokiyapaÒÒaÒca. Vimuttikkhandhanti phalavimuttiÑ. VimuttiÒÈÓadassanakkhandhanti paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ.

HÈsabahuloti m|lapadaÑ. Vedabahuloti tassÈ eva pÊtiyÈ sampayuttasomanassavedanÈvasena niddesapadaÑ. TuÔÔhibahuloti nÈtibalavapÊtiyÈ tuÔÔhÈkÈravasena. PÈmojjabahuloti balavapÊtiyÈ pamuditabhÈvavasena. 7. YaÑ kiÒci r|panti-Èdi sammasanaÒÈÓaniddese vuttatthaÑ. TulayitvÈti kalÈpasammasanavasena tuletvÈ. TÊrayitvÈti udayabbayÈnupassanÈvasena tÊrayitvÈ. VibhÈvayitvÈti bha~gÈnupassanÈdivasena pÈkaÔaÑ katvÈ. Vibh|taÑ katvÈti sa~khÈrupekkhÈnulomavasena phuÔaÑ katvÈ. TikkhapaÒÒÈ lokuttarÈ eva. Uppannanti samathavipassanÈvasena vikkhambhanatada~gavasena pahÊnampi ariyamaggena asam|hatattÈ uppattidhammataÑ anatÊtatÈya asam|hatuppannanti vuccati, taÑ idha adhippetaÑ. NÈdhivÈsetÊti santÈnaÑ ÈropetvÈ na vÈseti. PajahatÊti samucchedavasena pajahati. VinodetÊti khipati. ByantÊkarotÊti vigatantaÑ karoti. AnabhÈvaÑ gametÊti anu-abhÈvaÑ gameti, vipassanÈnukkamena ariyamaggaÑ patvÈ samucchedavaseneva abhÈvaÑ gamayatÊti attho. Ettha ca kÈmapaÔisaÑyutto vitakko kÈmavitakko. “Ime sattÈ marant|”ti paresaÑ maraÓapaÔisaÑyutto vitakko byÈpÈdavitakko. “Ime sattÈ vihiÑsÊyant|”ti paresaÑ vihiÑsÈpaÔisaÑyutto vitakko vihiÑsÈvitakko. PÈpaketi lÈmake. Akusale dhammeti akosallasambh|te dhamme.

NibbedhikapaÒÒÈti nibbidÈbahulassa puggalassa uppannamaggapaÒÒÈ eva. Ubbegabahuloti ÒÈÓabhayavasena bhayabahulo. UttÈsabahuloti


balavabhayabahulo. IdaÑ purimasseva atthavivaraÓaÑ. UkkaÓÔhanabahuloti sa~khÈrato uddhaÑ visa~khÈrÈbhimukhatÈya ukkaÓÔhanabahulo. Anabhiratibahuloti ukkaÓÔhanavaseneva abhirati-abhÈvaÑ dÊpeti. IdÈnipi tamatthaÑ dvÊhi vacanehi vivarati. Tattha bahimukhoti sa~khÈrato bahibh|tanibbÈnÈbhimukho. Na ramatÊti nÈbhiramati. Anibbiddhapubbanti anamatagge saÑsÈre antaÑ pÈpetvÈ anibbiddhapubbaÑ. AppadÈlitapubbanti tasseva atthavacanaÑ, antakaraÓeneva apadÈlitapubbanti attho. Lobhakkhandhanti lobharÈsiÑ, lobhakoÔÔhÈsaÑ vÈ. ImÈhi soÄasahi paÒÒÈhi samannÈgatoti ukkaÔÔhaparicchedena arahÈyeva vutto. Upari “eko sekkhapaÔisambhidappatto”ti1 vuttattÈ sotÈpannasakadÈgÈmi-anÈgÈminopi labbhantiyeva.

2. PuggalavisesaniddesavaÓÓanÈ

8. Dve puggalÈti-ÈdÊhi paÔisambhidappattapuggalavisesapaÔipÈÔiÑ dasseti. Tattha pubbayogoti atÊtajÈtÊsu paÔisambhidappattihetubh|to puÒÒapayogo. TenÈti tena pubbayogakÈraÓena. EvaÑ sesesupi. Atireko hotÊti atiritto hoti, atirekayogato vÈ “atireko”ti vutto. Adhiko hotÊti aggo hoti. Viseso hotÊti visiÔÔho hoti, visesayogato vÈ viseso. ©ÈÓaÑ pabhijjatÊti paÔisambhidÈÒÈÓappabhedaÑ pÈpuÓÈti.

Bahussutoti Buddhavacanavasena. DesanÈbahuloti dhammadesanÈvasena. Gar|panissitoti paÒÒÈya adhikaÑ garuÑ upanissito. VihÈrabahuloti vipassanÈvihÈrabahulo, phalasamÈpattivihÈrabahulo vÈ. PaccavekkhaÓÈbahuloti vipassanÈvihÈre sati vipassanÈpaccavekkhaÓÈbahulo, phalasamÈpattivihÈre sati phalasamÈpattipaccavekkhaÓÈbahulo. SekhapaÔisambhidappattoti sekho hutvÈ paÔisambhidappatto. EvaÑ asekhapaÔisambhidappatto. SÈvakapÈramippattoti ettha mahÈpaÒÒÈnaÑ aggassa mahÈsÈvakassa sattasaÔÔhiyÈ sÈvakaÒÈÓÈnaÑ pÈragamanaÑ pÈramÊ, sÈvakassa pÈramÊ sÈvakapÈramÊ, taÑ sÈvakapÈramiÑ pattoti sÈvakapÈramippatto. SÈvakapÈramitÈppattoti vÈ pÈÔho. ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 382 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 264

SattasaÔÔhiyÈ sÈvakaÒÈÓÈnaÑ pÈlako p|rako ca so mahÈsÈvako paramo, tassa paramassa ayaÑ sattasaÔÔhibhedÈ ÒÈÓakiriyÈ paramassa bhÈvo, kammaÑ vÈti pÈramÊ, tassa sÈvakassa pÈramÊ sÈvakapÈramÊ, taÑ pattoti sÈvakapÈramippatto. SÈvakapÈramippattoti MahÈmoggallÈnattherÈdiko yo koci sÈvako. SÈvakapÈramippattasÈvakato atirekassa aÒÒassa sÈvakassa abhÈvÈ eko paccekasambuddhoti Èha. Puna paÒÒÈpabhedakusaloti-ÈdÊhi vuttatthameva nigametvÈ dassesÊti. ©ÈÓakathÈya yebhuyyena anekÈni ÒÈÓÈni niddiÔÔhÈni. PaÒÒÈkathÈya yebhuyyena ekÈpi paÒÒÈ nÈnÈkÈravasena nÈnÈkatvÈ vuttÈti ayaÑ viseso.

MahÈpaÒÒÈkathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. IddhikathÈvaÓÓanÈ

9. IdÈni paÒÒÈkathÈya anantaraÑ paÒÒÈnubhÈvaÑ dassentena kathitÈya iddhikathÈya apubbatthÈnuvaÓÓanÈ. Tattha pucchÈsu tÈva kÈ iddhÊti sabhÈvapucchÈ. Kati iddhiyoti pabhedapucchÈ. Kati bh|miyoti sambhÈrapucchÈ. Kati pÈdÈti patiÔÔhapucchÈ. Kati padÈnÊti ÈsannakÈraÓapucchÈ. Katim|lÈnÊti-ÈdikÈraÓapucchÈ. Visajjanesu ijjhanaÔÔhena iddhÊti nipphatti-atthena paÔilÈbhaÔÔhena cÈti attho. YaÑ hi nipphajjati paÔilabbhati ca, taÑ ijjhatÊti vuccati. YathÈha “kÈmaÑ kÈmayamÈnassa, tassa cetaÑ samijjhatÊ”ti1. “NekkhammaÑ ijjhatÊti iddhi, paÔiharatÊti pÈÔihÈriyan”ti-Èdi2. Aparo nayo–ijjhanaÔÔhena iddhi, upÈyasampadÈyetaÑ adhivacanaÑ. UpÈyasampadÈ hi ijjhati adhippetaphalappasavanato. YathÈha “ayaÑ kho Citto gahapati sÊlavÈ kalyÈÓadhammo, sace paÓidahissati ‘anÈgatamaddhÈnaÑ rÈjÈ assaÑ cakkavattÊ’ti. Ijjhissati hi sÊlavato cetopaÓidhi visuddhattÈ”ti3. Aparo nayo–etÈya sattÈ ijjhantÊti iddhi. IjjhantÊti iddhÈ vuddhÈ ukkaÑsagatÈ hontÊti vuttaÑ hoti. 10. Dasasu iddhÊsu adhiÔÔhÈnavasena nipphannattÈ adhiÔÔhÈnÈ iddhi. PakativaÓÓavijahanavikÈravasena pavattattÈ vikubbanÈ iddhi. SarÊrabbhantare ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 399 piÔÔhe. 2. Khu 9. 404 piÔÔhe. 3. SaÑ 2. 491 piÔÔhe.


aÒÒassa manomayassa sarÊrassa nipphattivasena pavattattÈ manomayÈ iddhi. ©ÈÓappavattito pubbe vÈ pacchÈ vÈ taÑkhaÓe vÈ ÒÈÓÈnubhÈvanibbatto viseso ÒÈÓavipphÈrÈ iddhi. SamÈdhito pubbe vÈ pacchÈ vÈ taÑkhaÓe vÈ samathÈnubhÈvanibbatto viseso samÈdhivipphÈrÈ iddhi. CetovasippattÈnaÑ ariyÈnaÑyeva sambhavato ariyÈ iddhi. KammavipÈkavasena jÈto viseso kammavipÈkajÈ iddhi. Pubbe katapuÒÒassa jÈto viseso puÒÒavato iddhi. VijjÈya jÈto viseso vijjÈmayÈ iddhi. Tena tena sammÈpayogena tassa tassa kammassa1 ijjhanaÑ tattha tattha sammÈpayogapaccayÈ ijjhanaÔÔhena iddhi.

IddhiyÈ catasso bh|miyoti avisesetvÈ vuttepi yathÈlÈbhavasena adhiÔÔhÈnavikubbanamanomayiddhiyÈ eva bh|miyo, na sesÈnaÑ. VivekajÈ bh|mÊti vivekato vÈ viveke vÈ jÈtÈ vivekajÈ bh|mi. PÊtisukhabh|mÊti pÊtisukhayuttÈ bh|mi. UpekkhÈsukhabh|mÊti tatramajjhattupekkhÈya ca sukhena ca yuttÈ bh|mi. AdukkhamasukhÈbh|mÊti adukkhamasukhavedanÈyuttÈ bh|mi. Tesu paÔhamadutiyÈni jhÈnÈni pÊtipharaÓatÈ, tÊÓi jhÈnÈni sukhapharaÓatÈ, catutthajjhÈnaÑ cetopharaÓatÈ. Ettha ca purimÈni tÊÓi jhÈnÈni yasmÈ pÊtipharaÓena ca sukharaÓena ca sukhasaÒÒaÒca lahusaÒÒaÒca okkamitvÈ lahumudukammaÒÒakÈyo hutvÈ iddhiÑ pÈpuÓÈti, tasmÈ iminÈ pariyÈyena iddhilÈbhÈya saÑvattanato sambhÈrabh|miyoti veditabbÈni. CatutthajjhÈnaÑ pana iddhilÈbhÈya pakatibh|miyeva. IddhilÈbhÈyÈti attano santÈne pÈtubhÈvavasena iddhÊnaÑ lÈbhÈya. IddhipaÔilÈbhÈyÈti parihÊnÈnaÑ vÈ iddhÊnaÑ vÊriyÈrambhavasena puna lÈbhÈya, upasaggavasena vÈ padaÑ vaÉÉhitaÑ. IddhivikubbanatÈyÈti iddhiyÈ vividhakaraÓabhÈvÈya. IddhivisavitÈyÈti vividhaÑ visesaÑ savati janeti pavattetÊti visavÊ, vividhaÑ2 savanaÑ vÈ assa atthÊti visavÊ, tassa bhÈvo visavitÈ. TassÈ visavitÈya, iddhiyÈ vividhavisesapavattanabhÈvÈyÈti attho. IddhivasÊbhÈvÈyÈti iddhiyÈ issarabhÈvÈya. IddhivesÈrajjÈyÈti iddhivisÈradabhÈvÈya. IddhipÈdÈ ÒÈÓakathÈyaÑ vuttatthÈ. ______________________________________________________________ 1. Dhammassa (SÊ) 2. VividhÈ (Ka)

KhuddakanikÈya 266

ChandaÑ ce bhikkhu nissÈyÈti yadi bhikkhu chandaÑ nissÈya chandaÑ adhipatiÑ karitvÈ. Labhati samÈdhinti samÈdhiÑ paÔilabhati nibbatteti. Sesesupi eseva nayo. Tattha chandavÊriyacittavÊmaÑsÈ cattÈri padÈni, taÑsampayuttÈ cattÈro samÈdhÊ cattÈri padÈnÊti evaÑ aÔÔha padÈni. YasmÈ pana iddhimuppÈdetukÈmatÈchando samÈdhinÈ ekato niyuttova iddhilÈbhÈya saÑvattati, tathÈ vÊriyÈdayo, tasmÈ imÈni aÔÔha padÈni vuttÈnÊti veditabbÈni.

YaÑ taÑ BhagavatÈ abhiÒÒÈ uppÈdetukÈmassa yogino kattabbayogavidhiÑ dassentena “so evaÑ samÈhite citte parisuddhe pariyodÈte ana~gaÓe vigat|pakkilese mudubh|te kammaniye Ôhite ÈneÒjappatte”ti1 cittassa ÈneÒjaÑ vuttaÑ, taÑ thero soÄasadhÈ dassento soÄasam|lÈnÊti-ÈdimÈha. Tattha anonatanti kosajjavasena anonataÑ, asallÊnanti attho. Anunnatanti uddhaccavasena uddhaÑ na ÈruÄhaÑ, anuddhatanti attho. Anabhinatanti lobhavasena na abhinataÑ, anallÊnanti attho. AbhikÈmatÈya nataÑ abhinatanti, idaÑ tÈdisaÑ na hotÊti vuttaÑ hoti. RÈgeti2 sa~khÈravatthukena lobhena. Anapanatanti dosavasena na apanataÑ, na ghaÔÔananti attho. “NataÑ natÊ”ti atthato ekaÑ. Apagatanatanti apanataÑ, idaÑ tÈdisaÑ na hotÊti vuttaÑ hoti. Anissitanti anattato diÔÔhattÈ diÔÔhivasena “attho”ti vÈ “attaniyan”ti vÈ kiÒci na nissitaÑ. AppaÔibaddhanti paccupakÈrÈsÈvasena nappaÔibaddhaÑ. ChandarÈgeti3 sattavatthukena lobhena. Vippamuttanti vikkhambhanavimuttivasena kÈmarÈgato vippamuttaÑ. Atha vÈ paÒcavimuttivasena kÈmarÈgato vippamuttaÑ. Atha vÈ paÒcavimuttivasena tato tato paÔipakkhato vippamuttaÑ. IdaÑ puthujjanasekhÈsekhÈnampi abhiÒÒÈya uppÈdanato nirodhasamÈpattiÒÈÓe “soÄasahi ÒÈÓacariyÈhÊ”ti4 vuttanayena ukkaÔÔhaparicchedena vuttaÑ, yathÈlÈbhavasena pana gahetabbaÑ. KÈmarÈgeti methunarÈgena. VisaÒÒuttanti vikkhambhanato sesakilesehi visaÑyuttaÑ, ukkaÔÔhanayena samucchedato vÈ vippayuttaÑ. Kileseti sesakilesena. VimariyÈdikatanti vikkhambhi tabbamariyÈdavasena vigatakilesamariyÈdaÑ kataÑ, tena ______________________________________________________________ 1. Vi 1. 1; DÊ 1. 73 piÔÔhÈdÊsu. 2. RÈgenÈti (SÊ) 3. ChandarÈgenÈti (SÊ) 4. Khu 9. 96 piÔÔhe.


tena maggena pahÈtabbamariyÈdavasena vÈ vigatakilesamariyÈdaÑ kataÑ. KilesamariyÈdeti tena tena pahÊnena kilesamariyÈdena. Li~gavipallÈso cettha daÔÔhabbo. Ekattagatanti ekÈrammaÓagataÑ. NÈnattakilesehÊti nÈnÈrammaÓe pavattamÈnehi kilesehi. IdaÑ ÈrammaÓamapekkhitvÈ vuttaÑ, “anonatan”ti-Èdi pana kilese eva apekkhitvÈ. ObhÈsagatanti paÒÒÈya visadappavattivasena paÒÒobhÈsaÑ gataÑ. AvijjandhakÈreti balava-avijjÈya. Catasso ca bh|miyo soÄasa ca m|lÈni iddhiyÈ pubbabhÈgavasena vuttÈni, cattÈro ca pÈdÈ aÔÔha ca padÈni pubbabhÈgavasena ca sampayogavasena ca vuttÈnÊti. 10. EvaÑ iddhiyÈ bh|mipÈdapadam|labh|te dhamme dassetvÈ idÈni tÈ iddhiyo dassento katamÈ adhiÔÔhÈnÈ iddhÊti-ÈdimÈha. Tattha uddesapadÈnaÑ attho iddhividhaÒÈÓaniddese vuttoyeva. Idha bhikkh|ti imasmiÑ sÈsane bhikkhu. Tena sabbapakÈravasena iddhividhakÈrakassa aÒÒattha abhÈvaÑ dÊpeti. ImesaÑ dvinnaÑ padÈnaÑ niddeso heÔÔhÈ vuttattho. Teneva ca iddhiyÈ bh|mipÈdapadam|labh|tehi dhammehi samannÈgato Visuddhimagge1 vuttehi cuddasahi pannarasahi vÈ ÈkÈrehi paridamitacittatÈ ca chandÈdi-ekekÈdhipatisamÈpajjanavasena ÈvajjanÈdivasÊbhÈvavasena ca mudukammaÒÒakatacittatÈ ca vuttÈ hoti. Balavapubbayogasampanno pubbayogasampattiyÈ arahattapaÔilÈbheneva paÔiladdhÈbhiÒÒÈdiguÓo bhikkhu bh|mi-ÈdÊhi dhammehi samannÈgato hotÊti katvÈ sopi vuttova hoti.

BahukaÑ ÈvajjatÊti pathavÊkasiÓÈrammaÓaÑ abhiÒÒÈpÈdakaÑ catutthajjhÈnaÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya sace sataÑ icchati, “sataÑ homi, sataÑ homÊ”ti parikammakaraÓavasena Èvajjati. ŒvajjitvÈ ÒÈÓena adhiÔÔhÈtÊti evaÑ parikammaÑ katvÈ abhiÒÒÈÒÈÓena adhiÔÔhÈti. Ettha parikammaÑ katvÈ puna pÈdakajjhÈnasamÈpajjanaÑ na vuttaÑ. KiÒcÈpi na vuttaÑ, atha kho AÔÔhakathÈyaÑ2 “ÈvajjatÊti parikammavaseneva vuttaÑ, ÈvajjitvÈ ÒÈÓena adhiÔÔhÈtÊti abhiÒÒÈÒÈÓavasena vuttaÑ, tasmÈ bahukaÑ Èvajjati, tato tesaÑ parikammacittÈnaÑ avasÈne samÈpajjati, samÈpattito vuÔÔhahitvÈ puna ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 2. 2 piÔÔhe. 2. Visuddhi 2. 15 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 268

‘bahuko homÊ’ti ÈvajjitvÈ tato paraÑ pavattÈnaÑ tiÓÓaÑ catunnaÑ vÈ pubbabhÈgacittÈnaÑ anantarÈ uppannena sanniÔÔhÈpanavasena adhiÔÔhÈnanti laddhanÈmena ekeneva abhiÒÒÈÒÈÓena adhiÔÔhÈtÊti evamettha attho daÔÔhabbo”ti vuttattÈ evameva daÔÔhabbaÑ. YathÈ “bhuÒjitvÈ sayatÊ”ti vutte pÈnÊyaÑ apivitvÈ hatthadhovanÈdÊni akatvÈ bhuttÈnantarameva sayatÊti attho na hotÊti antarÈ santesupi aÒÒesu kiccesu “bhutvÈ sayatÊ”ti vuccati, evamidhÈpÊti daÔÔhabbaÑ. PaÔhamaÑ pÈdakajjhÈnasamÈpajjanampi hi PÈÄiyaÑ avuttamevÈti. Tena pana adhiÔÔhÈnaÒÈÓena saheva sataÑ hoti. Sahassepi satasahassepi eseva nayo. Sace evaÑ na ijjhati, puna parikammaÑ katvÈ dutiyampi samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya adhiÔÔhÈtabbaÑ. SaÑyuttaÔÔhakathÈyaÑ1 hi “ekavÈraÑ dvivÈraÑ samÈpajjituÑ vaÔÔatÊ”ti vuttaÑ. Tattha pÈdakajjhÈnacittaÑ nimittÈrammaÓaÑ, parikammacittÈni satÈrammaÓÈni vÈ sahassÈrammaÓÈni vÈ. TÈni ca kho vaÓÓavasena, na paÓÓattivasena. AdhiÔÔhÈnacittampi tatheva satÈrammaÓaÑ vÈ sahassÈrammaÓaÑ vÈ. TaÑ pubbe vutta-appanÈcittamiva gotrabhu-anantaraÑ ekameva uppajjati r|pÈvacaracatutthajjhÈnikaÑ.

YathÈyasmÈ C|Äapanthako ekopi hutvÈ bahudhÈ hotÊti bahudhÈbhÈvassa kÈyasakkhidassanatthaÑ vuttaÑ. VattamÈnavacanaÑ panettha therassa tathÈkaraÓapakatikattÈ tassa dharamÈnakÈlattÈ ca katanti veditabbaÑ. Eko hotÊti vÈrepi eseva nayo.

TatridaÑ vatthu2–te dve bhÈtaro kira therÈ panthe jÈtattÈ “panthakÈ”ti nÈmaÑ labhiÑsu. Tesu jeÔÔho MahÈpanthako pabbajitvÈ saha paÔisambhidÈhi arahattaÑ pÈpuÓi. So arahÈ hutvÈ C|ÄapanthakaÑ pabbÈjetvÈ–

“PadumaÑ yathÈ kokanadaÑ sugandhaÑ, PÈto siyÈ phullamavÊtagandhaÑ. A~gÊrasaÑ passa virocamÈnaÑ, TapantamÈdiccamivantalikkhe”ti3– ______________________________________________________________ 1. MahÈ-aÔÔhakathaÑ sandhÈya vuttaÑ. 2. Visuddhi 2. 15; AÑ-®Ôha 1. 164 piÔÔhesupi. 3. AÑ 2. 209; SaÑ 1. 81 piÔÔhesu.


imaÑ gÈthaÑ adÈsi. So taÑ cat|hi mÈsehi paguÓaÑ kÈtuÑ nÈsakkhi. Atha naÑ thero “abhabbo tvaÑ imasmiÑ sÈsane, nikkhama ito”ti Èha. TasmiÒca kÈle thero bhattuddesako hoti. JÊvako KomÈrabhacco bahuÑ mÈlÈgandhavilepanaÑ ÈdÈya attano ambavanaÑ gantvÈ SatthÈraÑ p|jetvÈ dhammaÑ sutvÈ DasabalaÑ vanditvÈ theraÑ upasa~kamitvÈ “sve bhante BuddhappamukhÈni paÒca bhikkhusatÈni ÈdÈya amhÈkaÑ nivesane bhikkhaÑ gaÓhathÈ”ti Èha. Theropi “ÔhapetvÈ C|ÄapanthakaÑ sesÈnaÑ adhivÈsemÊ”ti Èha. TaÑ sutvÈ C|Äapanthako bhiyyoso mattÈya domanassappatto hutvÈ punadivase pÈtova vihÈrÈ nikkhamitvÈ sÈsane sÈpekkhatÈya vihÈradvÈrakoÔÔhake rodamÈno aÔÔhÈsi.

BhagavÈ tassa upanissayaÑ disvÈ taÑ upasa~kamitvÈ “kasmÈ rodasÊ”ti Èha. So taÑ pavattiÑ Ècikkhi. BhagavÈ “na sajjhÈyaÑ kÈtuÑ asakkonto mama sÈsane abhabbo nÈma hoti, mÈ soci panthakÈ”ti cakkacittatalena1 pÈÓinÈ tassa sÊsaÑ parÈmasitvÈ taÑ bÈhÈyaÑ gahetvÈ vihÈraÑ pavisitvÈ GandhakuÔipamukhe nisÊdÈpetvÈ iddhiyÈ abhisa~khataÑ parisuddhaÑ pilotikakhaÓÉaÑ “imaÑ pilotikaÑ ‘rajoharaÓaÑ rajoharaÓan’ti hatthena parimajjanto nisÊda panthakÈ”ti vatvÈ tassa pilotikakhaÓÉaÑ datvÈ kÈle Èrocite bhikkhusaÑghaparivuto JÊvakassa gehaÑ gantvÈ paÒÒattÈsane nisÊdi. Tassa taÑ pilotikakhaÓÉaÑ tathÈparimajjantassa kiliÔÔhaÑ hutvÈ kamena kÈÄavaÓÓaÑ ahosi. So “idaÑ parisuddhaÑ pilotikakhaÓÉaÑ, natthettha doso, attabhÈvaÑ nissÈya panÈyaÑ doso”ti saÒÒaÑ paÔilabhitvÈ paÒcasu khandhesu ÒÈÓaÑ otÈretvÈ vipassanaÑ vaÉÉhesi. Athassa BhagavÈ obhÈsaÑ vissajjetvÈ purato nisinno viya paÒÒÈyamÈnar|po hutvÈ imÈ obhÈsagÈthÈ abhÈsi–

“RÈgo rajo na ca pana reÓu vuccati, RÈgassetaÑ adhivacanaÑ rajoti. EtaÑ rajaÑ vippajahitva2 bhikkhavo, Viharanti te vigatarajassa sÈsane.

Doso -pa- sÈsane. ______________________________________________________________ 1. Cakka~kitatalena (SÊ) 2. VippajahitvÈna (Ka)

KhuddakanikÈya 270

Moho rajo na ca pana reÓu vuccati, MohassetaÑ adhivacanaÑ rajoti. EtaÑ rajaÑ vippajahitva1 bhikkhavo, Viharanti te vigatarajassa sÈsane2.

Adhicetaso appamajjato, Munino monapathesu sikkhato. SokÈ na bhavanti tÈdino, Upasantassa sadÈ satÊmato”ti3.

GÈthÈpariyosÈne thero saha paÔisambhidÈhi arahattaÑ pÈpuÓi. So manomayajjhÈnalÈbhÊ hutvÈ eko hutvÈ bahudhÈ, bahudhÈ hutvÈ eko bhavituÑ samattho ahosi. Arahattamaggenevassa tÊÓi piÔakÈni cha ca abhiÒÒÈ ÈgamiÑsu.

JÊvakopi kho Dasabalassa dakkhiÓodakaÑ upanÈmesi. SatthÈ pattaÑ hatthena pidahitvÈ “kiÑ bhante”ti puÔÔho “vihÈre eko bhikkhu atthi JÊvakÈ”ti Èha. So purisaÑ pesesi “gaccha ayyaÑ gahetvÈ sÊghaÑ ehÊ”ti. C|Äapanthakatthero tassa purisassa pure ÈgamanÈyeva bhÈtaraÑ attano pattavisesaÑ ÒÈpetukÈmo bhikkhusahassaÑ nimminitvÈ ekampi ekena asadisaÑ, ekassÈpi ca cÊvaravicÈraÓÈdisÈmaÓakakammaÑ aÒÒena asadisaÑ akÈsi. Puriso gantvÈ vihÈre bah| bhikkh| disvÈ paccÈgantvÈ “bah| bhante vihÈre bhikkh|, pakkositabbaÑ ayyaÑ na passÈmÊ”ti JÊvakassa kathesi. JÊvako SatthÈraÑ pucchitvÈ tassa nÈmaÑ vatvÈ puna taÑ pesesi. So gantvÈ “C|Äapanthako nÈma kataro bhante”ti pucchi. “AhaÑ C|Äapanthako, ahaÑ C|Äapanthako”ti sakiÑyeva mukhasahassaÑ kathesi. So puna gantvÈ “sabbepi kira C|ÄapanthakÈ, ahaÑ pakkositabbaÑ na jÈnÈmÊ”ti Èha. JÊvako paÔividdhasaccatÈya “iddhimÈ bhikkh|”ti nayato aÒÒÈsi. BhagavÈ Èha “gaccha, yaÑ paÔhamaÑ passasi, taÑ cÊvarakaÓÓe gahetvÈ SatthÈ taÑ ÈmantetÊti vatvÈ ÈnehÊ”ti. So gantvÈ tathÈ akÈsi. TÈvadeva sabbepi nimmitÈ antaradhÈyiÑsu. Thero taÑ uyyojetvÈ mukhadhovanÈdisarÊrakiccaÑ niÔÔhapetvÈ paÔhamataraÑ gantvÈ ______________________________________________________________ 1. VippajahitvÈna (Ka) 2. Khu 7. 406 piÔÔhe MahÈniddese. 3. Khu 1. 128 piÔÔhe.


paÒÒattÈsane nisÊdi. TasmiÑ khaÓe SatthÈ dakkhiÓodakaÑ gaÓhitvÈ bhattakiccaÑ katvÈ C|Äapanthakatthereneva bhattÈnumodanaÑ dhammakathaÑ kathÈpesi. Thero dÊghamajjhimÈgamappamÈÓaÑ dhammakathaÑ kathesÊti.

AÒÒe bhikkh| adhiÔÔhÈnena manomayaÑ kÈyaÑ abhinimminitvÈ tayo vÈ cattÈro vÈ abhinimminanti, bahuke ekasadiseyeva ca katvÈ nimminanti ekavidhameva kammaÑ kurumÈne. C|Äapanthakatthero pana ekÈvajjaneneva bhikkhusahassaÑ mÈpesi. Dvepi jane na ekasadise akÈsi, na ekavidhaÑ kammaÑ kurumÈne. TasmÈ manomayaÑ kÈyaÑ abhinimminantÈnaÑ aggo nÈma jÈto. AÒÒe pana bah| aniyametvÈ nimmitÈ iddhimatÈ sadisÈva honti. ®hÈnanisajjÈdÊsu ca bhÈsitatuÓhÊbhÈvÈdÊsu ca yaÑ yaÑ iddhimÈ karoti, taÑ tadeva karonti. Sace pana nÈnÈvaÓÓaÑ kÈtukÈmo hoti keti paÔhamavaye keci majjhimavaye keci pacchimavaye, tathÈ dÊghakese upaÉÉhamuÓÉe muÓÉe missakakese upaÉÉharattacÊvare paÓÉukacÊvare padabhÈÓadhammakathÈsarabhaÒÒapaÒhÈpucchana-paÒhÈvisajjanarajanapacanacÊvarasibbanadhovanÈdÊni karonte aparepi vÈ nÈnappakÈrake kÈtukÈmo hoti, tena pÈdakajjhÈnato vuÔÔhÈya “ettakÈ bhikkh| paÔhamavayÈ hont|”ti-ÈdinÈ nayena parikammaÑ katvÈ puna samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya adhiÔÔhÈtabbaÑ, adhiÔÔhÈnacittena saddhiÑ icchiticchitappakÈrÈyeva hontÊti. Eseva nayo bahudhÈpi hutvÈ eko hotÊti-ÈdÊsu.

AyaÑ pana viseso–pakatiyÈ bahukoti nimmitakÈlabbhantare nimmitapakatiyÈ bahuko. IminÈ ca bhikkhunÈ evaÑ bahubhÈvaÑ nimminitvÈ puna “ekova hutvÈ ca~kamissÈmi, sajjhÈyaÑ karissÈmi, paÒhaÑ pucchissÈmÊ”ti cintetvÈ vÈ, “ayaÑ vihÈro appabhikkhuko, sace keci Ègamissanti ‘kuto ime ettakÈ ekasadisÈ bhikkh|, addhÈ therassa esa ÈnubhÈvo’ti1 maÑ jÈnissantÊ”ti appicchatÈya vÈ antarÈva “eko homÊ”ti icchantena pÈdakajjhÈnaÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya “eko homÊ”ti parikammaÑ katvÈ puna samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya “eko homÊ”ti adhiÔÔhÈtabbaÑ. AdhiÔÔhÈnacittena saddhiÑyeva eko hoti. EvaÑ akaronto pana yathÈparicchinnakÈlavasena sayameva eko hoti. ______________________________________________________________ 1. EvaÑ bahubhÈvoti (Ka)

KhuddakanikÈya 272

11. ŒvibhÈvanti padaÑ nikkhipitvÈ kenaci anÈvaÔaÑ hotÊti vuttattÈ kenaci anÈvaÔapadena ÈvibhÈvapadassa pÈkaÔabhÈvattho vutto. “HotÊ”tipadena “karotÊ”ti pÈÔhaseso vutto hoti. PÈkaÔaÑ hontaÑ hi ÈvibhÈve kate hoti. Kenaci anÈvaÔanti kuÔÔadinÈ yena kenaci anÈvaÔaÑ ÈvaraÓavirahitaÑ. AppaÔicchannanti uparito acchÈditaÑ. Tadeva anÈvaÔattÈ vivaÔaÑ. AppaÔicchannattÈ pÈkaÔaÑ. TirobhÈvanti antaritabhÈvaÑ1 karoti. ŒvaÔaÑyeva tena ÈvaraÓena pihitaÑ. PaÔicchannaÑyeva tena paÔicchÈdanena paÔikujjitaÑ.

ŒkÈsakasiÓasamÈpattiyÈti paricchedÈkÈsakasiÓe uppÈditÈya catutthajjhÈnasamÈpattiyÈ. LÈbhÊti lÈbho assa atthÊti lÈbhÊ. Aparikkhitteti kenaci samantato aparikkhitte padese. Idha ÈkÈsakasiÓasseva vuttattÈ tattha bhÈvitameva jhÈnaÑ ÈkÈsakaraÓassa2 paccayo hoti, na aÒÒanti daÔÔhabbaÑ. Upari-ÈpokasiÓÈdÊsupi tadÈrammaÓameva jhÈnaÑ daÔÔhabbaÑ, na aÒÒaÑ. PathaviÑ Èvajjati, udakaÑ Èvajjati, ÈkÈsaÑ avajjatÊti pakatipathavÊ-udaka-ÈkÈse Èvajjati. Antalikkheti tassa ÈkÈsassa pathavito d|rÈkÈsabhÈvaÑ dÊpeti. 12. Candimas|riyaparimajjane kasiÓaniyamaÑ akatvÈ “iddhimÈ cetovasippatto”ti avisesena vuttattÈ natthettha kasiÓasamÈpattiniyamoti veditabbaÑ. Nisinnako vÈ nipannako vÈti nisinno vÈ nipanno vÈ. Imeheva itara-iriyÈpathadvayampi vuttameva hoti. HatthapÈse hot|ti hatthasamÊpe hotu. Hatthapasse hot|tipi pÈÔho. IdaÑ tathÈ kÈtukÈmassa vasena vuttaÑ. AyaÑ pana tattha gantvÈpi hatthaÑ vaÉÉhetvÈpi Èmasati. ŒmasatÊti ÊsakaÑ phusati. ParÈmasatÊti bÈÄaÑ phusati. ParimajjatÊti samantato phusati. R|pagatanti hatthapÈse Ôhitar|pameva.

D|repi santike adhiÔÔhÈtÊti pÈdakajjhÈnato vuÔÔhÈya d|re devalokaÑ vÈ brahmalokaÑ vÈ Èvajjati “santike hot|”ti. ŒvajjitvÈ parikammaÑ katvÈ puna samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya ÒÈÓena adhiÔÔhÈti “santike hot|”ti. Santike hoti. Esa nayo sesapadesupi. ______________________________________________________________ 1. AntarikabhÈvaÑ (SÊ) 2. ŒkÈsakasiÓassa (SÊ)


BrahmalokaÑ pana gantukÈmassa d|rassa santikakaraÓaÑ vatvÈ brahmalokagamanassa anupakÈrampi imÈya iddhiyÈ ijjhamÈnavisesaÑ dassento santikepÊti-ÈdimÈha. Tattha na kevalaÑ thokakaraÓabahukaraÓameva, “amadhuraÑ madhuran”ti-ÈdÊsupi yaÑ yaÑ icchati, taÑ sabbaÑ iddhimato ijjhati. Aparo nayo–d|repi santike adhiÔÔhÈtÊti d|re brahmalokaÑ vÈ manussalokassa santike adhiÔÔhÈti. Santikepi d|re adhiÔÔhÈtÊti santike manussalokaÑ vÈ d|re brahmaloke adhiÔÔhÈti. Bahukampi thokaÑ adhiÔÔhÈtÊti sace brahmÈno bah| sannipatitÈ honti, mahÈ-attabhÈvattÈ dassan|pacÈraÑ savan|pacÈraÑ pajahanti, dassan|pacÈre ca savan|pacÈre ca ekajjhaÑ sa~khipitvÈ bahukampi thokanti adhiÔÔhÈti. Thokampi bahukaÑ adhiÔÔhÈtÊti sace mahÈparivÈrena gantukÈmo hoti, ekakattÈ thokaÑ attÈnaÑ bahukaÑ adhiÔÔhahitvÈ mahÈparivÈro gacchatÊti evamettha attho daÔÔhabbo. EvaÑ sati catubbidhampi taÑ brahmalokagamane upakÈro hoti.

Dibbena cakkhunÈ tassa brahmuno r|paÑ passatÊti idha Ôhito ÈlokaÑ vaÉÉhetvÈ yassa brahmuno r|paÑ daÔÔhukÈmo, dibbena cakkhunÈ tassa brahmuno r|paÑ passati. Idheva Ôhito dibbÈya sotadhÈtuyÈ tassa brahmuno bhÈsamÈnassa saddaÑ suÓÈti. CetopariyaÒÈÓena tassa brahmuno cittaÑ pajÈnÈti. DissamÈnenÈti cakkhunÈ pekkhiyamÈnena. KÈyavasena cittaÑ pariÓÈmetÊti r|pakÈyassa vasena cittaÑ pariÓÈmeti. PÈdakajjhÈnacittaÑ gahetvÈ kÈye Èropeti, kÈyÈnugatikaÑ karoti dandhagamanaÑ. KÈyagamanaÑ hi dandhaÑ hoti. AdhiÔÔhÈtÊti tasseva vevacanaÑ, sanniÔÔhÈpetÊti attho. SukhasaÒÒaÒca lahusaÒÒaÒca okkamitvÈti pÈdakajjhÈnÈrammaÓena iddhicittena sahajÈtaÑ sukhasaÒÒaÒca lahusaÒÒaÒca okkamitvÈ pavisitvÈ phusitvÈ pÈpuÓitvÈ. SukhasaÒÒÈ ca nÈma upekkhÈsampayuttasaÒÒÈ. UpekkhÈ hi santaÑ sukhanti vuttÈ, sÈyeva saÒÒÈ nÊvaraÓehi ceva vitakkÈdipaccanÊkehi ca vimuttattÈ lahusaÒÒÈtipi veditabbÈ. TaÑ okkantassa panassa karajakÈyopi t|lapicu viya sallahuko hoti. So evaÑ vÈtakkhittat|lapicunÈ viya sallahukena dissamÈnena kÈyena brahmalokaÑ gacchati. EvaÑ gacchanto ca sace icchati, pathavÊkasiÓavasena ÈkÈse maggaÑ nimminitvÈ padasÈ gacchati. Sace icchati, ÈkÈse

KhuddakanikÈya 274

pathavÊkasiÓavaseneva pade pade padumaÑ nimminitvÈ padume padume padaÑ nikkhipanto padasÈ gacchati. Sace icchati, vÈyokasiÓavasena vÈtaÑ adhiÔÔhahitvÈ t|lapicu viya vÈyunÈ gacchati. Apica gantukÈmatÈva ettha pamÈÓaÑ. Sati hi gantukÈmatÈya evaÑkatacittÈdhiÔÔhÈno adhiÔÔhÈnavegakkhittova so jiyÈvegakkhitto saro viya dissamÈno gacchati.

Cittavasena kÈyaÑ pariÓÈmetÊti karajakÈyaÑ gahetvÈ pÈdakajjhÈnacitte Èropeti, cittÈnugatikaÑ karoti sÊghagamanaÑ. CittagamanaÑ hi sÊghaÑ hoti. SukhasaÒÒaÒca lahusaÒÒaÒca okkamitvÈti r|pakÈyÈrammaÓena iddhicittena sahajÈtaÑ sukhasaÒÒaÒca lahusaÒÒaÒca. SesaÑ vuttanayeneva veditabbaÑ. IdaÑ pana cittagamanameva hoti. EvaÑ adissamÈnena kÈyena gacchanto panÈyaÑ kiÑ tassÈdhiÔÔhÈnacittassa uppÈdakkhaÓe gacchati, udÈhu ÔhitikkhaÓe bha~gakkhaÓe vÈti vutte “tÊsupi khaÓesu gacchatÊ”ti thero Èha. KiÑ pana so sayaÑ gacchati, nimmitaÑ pesetÊti? YathÈruci karoti. Idha panassa sayaÑ gamanameva ÈgataÑ.

Manomayanti adhiÔÔhÈnamanena nimmitattÈ manomayaÑ. Sabba~gapacca~ganti sabba-a~gapacca~gavantaÑ. AhÊnindriyanti idaÑ cakkhusotÈdÊnaÑ saÓÔhÈnavasena vuttaÑ, nimmitar|pe pana pasÈdo nÈma natthi. Sace so iddhimÈ ca~kamati, nimmitopi tattha ca~kamatÊti-Èdi sabbaÑ sÈvakanimmitaÑ sandhÈya vuttaÑ. BuddhanimmitÈ pana yaÑ yaÑ BhagavÈ karoti, taÑ tampi karonti, Bhagavato cittavasena aÒÒampi karontÊti. Dh|mÈyati pajjalatÊti tejokasiÓavasena. DhammaÑ bhÈsatÊti-ÈdÊni tÊÓi aniyametvÈ vuttÈni. SantiÔÔhatÊti sa~gamma tiÔÔhati. SallapatÊti sa~gamma lapati. SÈkacchaÑ samÈpajjatÊti aÒÒamaÒÒassa uttarapaccuttaradÈnavasena saÑkathaÑ karoti. Ettha ca yaÑ so iddhimÈ idheva Ôhito dibbena cakkhunÈ r|paÑ passati, dibbÈya sotadhÈtuyÈ saddaÑ suÓÈti, cetopariyaÒÈÓena cittaÑ pajÈnÈti, yampi so idheva Ôhito tena brahmunÈ saddhiÑ santiÔÔhati, sallapati, sÈkacchaÑ samÈpajjati, yampissa “d|repi santike adhiÔÔhÈtÊ”ti-ÈdikaÑ adhiÔÔhÈnaÑ, yampi so dissamÈnena vÈ adissamÈnena vÈ kÈyena brahmalokaÑ gacchati, ettÈvatÈ na kÈyena vasaÑ vatteti. YaÒca kho “so tassa brahmuno purato r|piÑ abhinimminÈtÊ”ti-ÈdinÈ nayena vuttavidhÈnaÑ Èpajjati, ettÈvatÈ


kÈyena vasaÑ vatteti nÈma. SesaÑ pana kÈyena vasavattanÈya pubbabhÈgadassanatthaÑ vuttanti. AyaÑ tÈva adhiÔÔhÈnÈ iddhi. 13. Vikubbaniddhiniddese Sikhissa Bhagavato sÈvakanidassanaÑ vikubbaniddhiyÈ kÈyasakkhipuggaladassanatthaÑ vuttaÑ. Tampi dassento paÔhamaÑ tÈva brahmaloke Ôhito sahassilokadhÈtuÑ sarena viÒÒÈpesÊti ativiya acchariya-abbhutabh|taÑ sahassilokadhÈtuyÈ saddasavanaÑ adhiÔÔhÈniddhiÑ dassesi. IdÈni tassa vatthussa paridÊpanatthamidaÑ vuccati–imasmÈ hi kappÈ ekatiÑse kappe SikhÊ BhagavÈ anantarajÈtiyÈ Tusitapurato cavitvÈ AruÓavatÊnagare AruÓavato raÒÒo PabhÈvatiyÈ nÈma mahesiyÈ kucchismiÑ nibbattitvÈ paripakkaÒÈÓo mahÈbhinikkhamanaÑ nikkhamitvÈ BodhimaÓÉe sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ paÔivijjhitvÈ pavattavaradhammacakko AruÓavatiÑ nissÈya viharanto ekadivasaÑ pÈtova sarÊrapaÔijagganaÑ katvÈ mahÈbhikkhusaÑghaparivÈro “AruÓavatiÑ piÓÉÈya pavisissÈmÊ”ti nikkhamitvÈ vihÈradvÈrakoÔÔhakasamÊpe Ôhito AbhibhuÑ nÈma aggasÈvakaÑ Èmantesi “atippago kho bhikkhu AruÓavatiÑ piÓÉÈya pavisituÑ. Yena aÒÒataro brahmaloko tenupasa~kamissÈmÈ”ti. YathÈha–

“Atha kho bhikkhave SikhÊ BhagavÈ ArahaÑ SammÈsambuddho AbhibhuÑ bhikkhuÑ Èmantesi ‘ÈyÈma brÈhmaÓa yena aÒÒataro brahmaloko, tenupasa~kamissÈma yÈva bhattassa kÈlo bhavissatÊ’ti. ‘EvaÑ bhante’ti kho bhikkhave Abhibh| bhikkhu Sikhissa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa paccassosi. Atha kho bhikkhave SikhÊ ca BhagavÈ Abhibh| ca bhikkhu yena aÒÒataro brahmaloko, tenupasa~kamiÑs|”ti1.

Tattha mahÈbrahmÈ SammÈsambuddhaÑ disvÈ attamano paccuggamanaÑ katvÈ brahmÈsanaÑ paÒÒÈpetvÈ adÈsi. TherassÈpi anucchavikaÑ ÈsanaÑ paÒÒÈpayiÑsu. NisÊdi BhagavÈ paÒÒatte Èsane, theropi attano pattÈsane nisÊdi. MahÈbrahmÈpi DasabalaÑ vanditvÈ ekamantaÑ nisÊdi. TenÈha–atha kho bhikkhave SikhÊ BhagavÈ ArahaÑ SammÈsambuddho AbhibhuÑ bhikkhuÑ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 157 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 276

Èmantesi “paÔibhÈtu brÈhmaÓa taÑ brahmuno ca brahmaparisÈya ca brahmapÈrisajjÈnaÒca dhammÊ kathÈ”ti. “EvaÑ bhante”ti kho bhikkhave Abhibh| bhikkhu Sikhissa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa paÔissuÓitvÈ brahmuno ca brahmaparisÈya ca brahmapÈrisajjÈnaÒca dhammakathaÑ kathesi. There dhammakathaÑ kathente brahmÈno ujjhÈyiÑsu “cirassaÒca mayaÑ Satthu brahmalokÈgamanaÑ labhimhÈ, ayaÒca bhikkhu ÔhapetvÈ SatthÈraÑ sayaÑ dhammakathaÑ ÈrabhÊ”ti. SatthÈ tesaÑ anattamanabhÈvaÑ ÒatvÈ AbhibhuÑ bhikkhuÑ etadavo ca “ujjhÈyanti kho te brÈhmaÓa brahmÈ ca brahmaparisÈ ca brahmapÈrisajjÈ ca. Tena hi tvaÑ brÈhmaÓa bhiyyoso mattÈya saÑvejehÊ”ti. Thero Satthu vacanaÑ sampaÔicchitvÈ anekavihitaÑ iddhivikubbanaÑ katvÈ sahassilokadhÈtuÑ sarena viÒÒÈpento–

“Œrambhatha nikkamatha, yuÒjatha BuddhasÈsane. DhunÈtha maccuno senaÑ, naÄÈgÈraÑva kuÒjaro.

Yo imasmiÑ dhammavinaye, appamatto vihassati. PahÈya jÈtisaÑsÈraÑ, dukkhassantaÑ karissatÊ”ti1–

imaÑ gÈthÈdvayaÑ abhÈsi.

KiÑ pana katvÈ thero sahassilokadhÈtuÑ sarena viÒÒÈpesÊti? NÊlakasiÓaÑ tÈva samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya abhiÒÒÈÒÈÓena cakkavÈÄasahasse sabbattha andhakÈraÑ phari. Tato “kimidaÑ andhakÈran”ti sattÈnaÑ Èbhoge uppanne ÈlokakasiÓaÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya ÈlokaÑ dassesi. “KiÑ Èloko ayan”ti vicinantÈnaÑ attÈnaÑ dassesi. CakkavÈÄasahasse ca devamanussÈ aÒjaliÑ paggaÓhitvÈ theraÑyeva namassamÈnÈ aÔÔhaÑsu. Thero “mahÈjano mayhaÑ dhammaÑ desentassa saddaÑ suÓÈt|”ti imÈ gÈthÈ abhÈsi. Sabbe osaÔÈya parisÈya majjhe nisÊditvÈ dhammaÑ desentassa viya saddaÑ assosuÑ. Atthopi tesaÑ pÈkaÔo ahosi. TaÑ viÒÒÈpanaÑ sandhÈya “sarena viÒÒÈpesÊ”ti vuttaÑ. Tena kataÑ anekavihitaÑ iddhivikubbanaÑ sandhÈya puna so dissamÈnenapÊti-Èdi vuttaÑ. Tattha dhammaÑ desesÊti paÔhamaÑ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 158, 159 piÔÔhesu.


vuttappakÈraÑ iddhivikubbanaÑ dassento dhammaÑ desesi, tato yathÈvuttakkamena dve gÈthÈ bhÈsanto sarena viÒÒÈpesÊti veditabbaÑ. DissamÈnenapi kÈyenÈti-ÈdÊsu ca itthaÑbh|talakkhaÓe karaÓavacanaÑ, evaÑbh|takÈyo hutvÈti attho.

IdÈni taÑ vatthuÑ dassetvÈ aÒÒassÈpi iddhimato vikubbaniddhikaraÓavidhÈnaÑ dassento so pakativaÓÓaÑ vijahitvÈti-ÈdimÈha. Tattha soti heÔÔhÈ vuttavidhÈnena mudukammaÒÒakatacitto so iddhimÈ bhikkhu. Sace vikubbaniddhiÑ kÈtukÈmo hoti, attano pakativaÓÓaÑ pakatisaÓÔhÈnaÑ vijahitvÈ kumÈrakavaÓÓaÑ vÈ dasseti. KathaÑ? PathavÊkasiÓÈrammaÓÈbhiÒÒÈpÈdakacatutthajjhÈnato vuÔÔhÈya “evar|po kumÈrako homÊ”ti1 nimminitabbaÑ kumÈrakavaÓÓaÑ ÈvajjitvÈ kataparikammÈvasÈne puna samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya “evar|po nÈma kumÈrako homÊ”ti abhiÒÒÈÒÈÓena adhiÔÔhÈti, saha adhiÔÔhÈnena kumÈrako hotÊti. Visuddhimagge2 kasiÓaniddese “pathavÊkasiÓavasena ekopi hutvÈ bahudhÈ hotÊti-ÈdibhÈvo -pa- evamÈdÊni ijjhantÊ”tivacanena idha pathavÊkasiÓÈrammaÓaÑ padakajjhÈnaÑ yujjati. Tattheva pana abhiÒÒÈniddese3 vikubbaniddhiyÈ “pathavÊkasiÓÈdÊsu aÒÒatarÈrammaÓato abhiÒÒÈpÈdakajjhÈnato vuÔÔhÈyÈ”ti vuttaÑ, tattheva3 ca “attano kumÈrakavaÓÓo Èvajjitabbo”ti vuttaÑ, taÑ nÈgÈdinimmÈne na yujjati viya. NÈgavaÓÓÈdinimmÈnepi eseva nayo.

Tattha nÈgavaÓÓanti sappasaÓÔhÈnaÑ. SupaÓÓavaÓÓanti garuÄasaÓÔhÈnaÑ. IndavaÓÓanti sakkasaÓÔhÈnaÑ. DevavaÓÓanti sesadevasaÓÔhÈnaÑ. SamuddavaÓÓaÑ pana ÈpokasiÓavasena ijjhati. Pattinti padÈtiÑ. Vividhampi senÈby|hanti hatthi-ÈdÊnaÑ vasena anekavihitaÑ senÈsam|haÑ. Visuddhimagge3 pana “hatthimpi dassetÊti-Èdi panettha bahiddhÈpi hatthi-Èdidassanavasena vuttaÑ. Tattha ‘hatthÊ homÊ’ti anadhiÔÔhahitvÈ ‘hatthÊ hot|’ti adhiÔÔhÈtabbaÑ. AssÈdÊsupi eseva nayo”ti vuttaÑ, taÑ “pakativaÓÓaÑ vijahitvÈ”ti vuttam|lapadena ca vikubbaniddhibhÈvena ca virujjhati. PÈÄiyaÑ vuttakkamena hi pakativaÓÓaÑ avijahitvÈ adhiÔÔhÈnavasena aÒÒassa dassanaÑ adhiÔÔhÈniddhi nÈma, pakativaÓÓaÑ vijahitvÈ adhiÔÔhÈnavasena attano aÒÒathÈdassanaÑ vikubbaniddhi nÈma. ______________________________________________________________ 1. Hot|ti (Ka) 2. Visuddhi 1. 170 piÔÔhe. 3. Visuddhi 2. 35 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 278

14. ManomayiddhiÒÈÓaniddese imamhÈ kÈyÈ aÒÒaÑ kÈyaÑ abhinimminÈtÊti-ÈdÊsu iddhimÈ bhikkhu manomayiddhiÑ kÈtukÈmo ÈkÈsakasiÓÈrammaÓapÈdakajjhÈnato vuÔÔhÈya attano r|pakÈyaÑ tÈva ÈvajjitvÈ vuttanayeneva “susiro hot|”ti adhiÔÔhÈti, susiro hoti. Atha tassa abbhantare pathavÊkasiÓavasena aÒÒaÑ kÈyaÑ ÈvajjitvÈ parikammaÑ katvÈ vuttanayeneva adhiÔÔhÈti, tassa abbhantare aÒÒo kÈyo hoti. So taÑ mukhato abb|hitvÈ bahi Ôhapeti. IdÈni tamatthaÑ upamÈhi pakÈsento seyyathÈpÊti-ÈdimÈha. Tattha muÒjamhÈti muÒjatiÓamhÈ. ¢sikaÑ pavÈheyyÈti kaÄÊraÑ luÒceyya. KosiyÈti kosakato. KaraÓÉÈti karaÓÉÈya, purÈÓatacakaÒcukatoti attho. Tattha ca uddhareyyÈti cittenevassa uddharaÓaÑ veditabbaÑ. AyaÑ hi ahi nÈma sajÈtiyaÑ Ôhito, kaÔÔhantaraÑ vÈ rukkhantaraÑ vÈ nissÈya, tacato sarÊraÑ nikkaÉÉhanapayogasa~khÈtena thÈmena, sarÊraÑ khÈdayamÈnaÑ1 viya purÈÓatacaÑ jigucchanto imehi cat|hi kÈraÓehi sayameva kaÒcukaÑ pajahÈti.

Ettha ca yathÈ ÊsikÈdayo muÒjÈdÊhi sadisÈ honti, evamidaÑ manomayaÑ r|paÑ iddhimatÈ sabbÈkÈrehi sadisameva hotÊti dassanatthaÑ imÈ upamÈ vuttÈti. “Manomayena kÈyena, iddhiyÈ upasa~kamÊ”ti2 ettha abhiÒÒÈmanena katakÈyo manomayakÈyo nÈma. “AÒÒataraÑ manomayaÑ kÈyaÑ upapajjatÊ”ti3 ettha jhÈnamanena nibbittitakÈyo tena manena katattÈ manomayakÈyo nÈma. Idha pana abhiÒÒÈmanena uppÈditakÈyo tena manena katattÈ manomayakÈyo nÈma. EvaÑ sati adhiÔÔhÈniddhiyÈ vikubbaniddhiyÈ ca kato manomayakÈyo nÈma hotÊti ce? Hotiyeva. Idha pana tÈsaÑ visuÑ visuÑ visesena visesetvÈ adhiÔÔhÈniddhi vikubbaniddhÊti ca vuttattÈ abbhantarato nimmÈnameva manomayiddhi nÈma. 15. ©ÈÓavipphÈriddhiniddese ÒÈÓassa vipphÈro vego assÈ atthÊti ÒÈÓavipphÈrÈ. Ettha ca satta-anupassanÈvaseneva iddhiÑ dassetvÈ sesÈ yÈva arahattamaggÈ sa~khittÈti veditabbÈ. ______________________________________________________________ 1. KhÈdamÈnaÑ (SÊ) 2. Khu 2. 336 piÔÔhe TheragÈthÈyaÑ. 3. Vi 4. 342 piÔÔhe.


Œyasmato BÈkulassa ÒÈÓavipphÈrÈ iddhÊti-ÈdÊsu BÈkulatthero tÈva dvÊsu kulesu vaÉÉhitattÈ evaÑladdhanÈmo pubbabuddhesu katÈdhikÈro puÒÒasampadÈya sampanno thero. So hi mahÈsampattiÑ anubhavamÈno devamanussesu saÑsaranto amhÈkaÑ Dasabalassa nibbattito puretarameva KosambiyaÑ seÔÔhikule nibbatti. TaÑ jÈtakÈle ma~galatthÈya mahÈparivÈrena YamunaÑ netvÈ saparivÈrÈ dhÈtÊ nimujjanummujjanavasena kÊÄÈpentÊ nhÈpeti. Eko mahÈmaccho “bhakkho me ayan”ti maÒÒamÈno mukhaÑ vivaritvÈ upagato. DhÈtÊ dÈrakaÑ chaÉÉetvÈ palÈtÈ. MahÈmaccho taÑ gili. PuÒÒavÈ satto sayanagabbhaÑ pavisitvÈ nipanno viya na kiÒci dukkhaÑ pÈpuÓi. Maccho dÈrakassa tejena tattakaÑ phÈlaÑ2 gilitvÈ3 viya dayhamÈno vegena tiÑsayojanaÑ gantvÈ BÈrÈÓasivÈsino macchabandhassa jÈlaÑ pÈvisi. So dÈrakassa tejena jÈlato nÊhaÔamattova mato. MacchabandhÈ taÑ sakalameva antarakÈjena ÈdÈya “sahassena demÈ”ti nagare carantÈ asÊtikoÔidhanassa aputtakassa seÔÔhissa gharadvÈraÑ gantvÈ seÔÔhibhariyÈya ekena kahÈpaÓena adaÑsu. SÈ taÑ sayameva phalake ÔhapetvÈ piÔÔhito phÈlentÊ macchakucchiyaÑ suvaÓÓavaÓÓaÑ dÈrakaÑ disvÈ “macchakucchiyaÑ me putto laddho”ti nÈdaÑ naditvÈ dÈrakaÑ ÈdÈya sÈmikaÑ upagacchi. SeÔÔhi tÈvadeva bheriÑ carÈpetvÈ dÈrakaÑ ÈdÈya raÒÒo santikaÑ ÈnetvÈ tamatthaÑ Èrocesi. RÈjÈ “puÒÒavÈ dÈrako, posehi nan”ti Èha. Itarampi seÔÔhikulaÑ taÑ pavattiÑ sutvÈ tattha gantvÈ “amhÈkaÑ putto”ti taÑ dÈrakaÑ gaÓhituÑ vivadi. Ubhopi rÈjakulaÑ agamaÑsu. RÈjÈ “dvinnampi aputtakaÑ kÈtuÑ na sakkÈ, dvinnampi dÈyÈdo hot|”ti Èha. Tato paÔÔhÈya dvepi kulÈni lÈbhaggayasaggappattÈni ahesuÑ. Tassa dvÊhi kulehi vaÉÉhitattÈ “BÈkulakumÈro”ti nÈmaÑ akaÑsu. Tassa viÒÒutaÑ pattassa dvÊsupi nagaresu tayo tayo pÈsÈde kÈretvÈ nÈÔakÈni paccupaÔÔhapesuÑ. EkekasmiÑ nagare cattÈro cattÈro mÈse vasi. TahiÑ ekasmiÑ nagare cattÈro mÈse vuÔÔhassa4 sa~ghÈÔanÈvÈsu maÓÉapaÑ kÈretvÈ tattha naÑ nÈÔakehi saddhiÑ ÈropetvÈ mahÈsampattiÑ anubhavamÈnaÑ dvÊhi mÈsehi itaraÑ nagaraÑ upaÉÉhapathaÑ nenti. ItaranagaravÈsino nÈÔakÈpi “dvÊhi mÈsehi upaÉÉhapathaÑ Ègato bhavissatÊ”ti ______________________________________________________________ 1. Bakkulassa (SÊ), BÈkkulassa (Visuddhi 2. 7 piÔÔhe), AÑ-®Ôha 1. 236; Ma-®Ôha 3. 135

piÔÔhesupi. 2. TattakapÈlaÑ (SÊ, Ma-®Ôha 3. 136 piÔÔhe ca) 3. Gilito (Ka) 4. VutthatthaÑ (Ka)

KhuddakanikÈya 280

tatheva paccuggantvÈ dvÊhi mÈsehi attano nagaraÑ Ènenti. ItaranÈÔakÈ majjhe nivattitvÈ attano nagarameva gacchanti. Tattha cattÈro mÈse vasitvÈ teneva niyÈmena puna itaranagaraÑ gacchati. Evamassa sampattiÑ anubhavantassa asÊti vassÈni paripuÓÓÈni.

TasmiÑ samaye amhÈkaÑ bodhisatto sabbaÒÒutaÑ pÈpuÓitvÈ pavattavaradhammacakko anukkamena cÈrikaÑ caranto KosambiÑ pÈpuÓi. “BÈrÈÓasin”ti majjhimabhÈÓakÈ. BÈkulaseÔÔhipi kho “Dasabalo Ègato”ti sutvÈ bahuÑ gandhamÈlaÑ ÈdÈya Satthu santikaÑ gantvÈ dhammakathaÑ sutvÈ paÔiladdhasaddho pabbaji. So sattÈhameva puthujjano hutvÈ aÔÔhame aruÓe saha paÔisambhidÈhi arahattaÑ pÈpuÓi. Athassa dvÊsu nagaresu paricitamÈtugÈmÈ attano kulagharÈni ÈgantvÈ tattheva vasamÈnÈ cÊvarÈni karitvÈ1 pahiÓiÑsu. Thero ekaÑ aÉÉhamÈsaÑ KosambivÈsÊhi pahitaÑ cÊvaraÑ paribhuÒjati, ekaÑ aÉÉhamÈsaÑ BÈrÈÓasivÈsÊhÊti eteneva niyÈmena dvÊsu nagaresu yaÑ yaÑ uttamaÑ, taÑ taÑ therasseva ÈharÊyati. PabbajitassÈpissa sukheneva asÊti vassÈni agamaÑsu. UbhayatthÈpissa muhuttamattampi appamattakopi ÈbÈdho na uppannapubbo. So pacchime kÈle BÈkulasuttaÑ1 kathetvÈ parinibbÈyÊti. EvaÑ macchakucchiyaÑ arogabhÈvo Èyasmato BÈkulassa pacchimabhavikassa tena attabhÈvena paÔilabhitabba-arahatthaÒÈÓÈnubhÈvena nibbattattÈ ÒÈÓavipphÈrÈ iddhi nÈma. Sucaritakammaphalappattassa paÔisambhidÈÒÈÓassa ÈnubhÈvenÈtipi vadanti.

SaÑkiccattheropi3 pubbe katapuÒÒo DhammasenÈpatittherassa upaÔÔhÈkassa SÈvatthiyaÑ aÉÉhakulassa dhÊtu kucchismiÑ nibbatti. SÈ tasmiÑ kucchigate ekena byÈdhinÈ taÑkhaÓaÑyeva kÈlamakÈsi, tassÈ sarÊre jhÈpiyamÈne ÔhapetvÈ gabbhamaÑsaÑ sesamaÑsaÑ jhÈpayi. AthassÈ gabbhamaÑsaÑ citakato otÈretvÈ dvÊsu tÊsu ÔhÈnesu s|lehi vijjhiÑsu. S|lakoÔi dÈrakassa akkhikoÔiÑ phusi. EvaÑ gabbhamaÑsaÑ vijjhitvÈ a~gÈrarÈsimhi pakkhipitvÈ a~gÈreheva paÔicchÈdetvÈ pakkamiÑsu. GabbhamaÑsaÑ jhÈyi, a~gÈramatthake pana suvaÓÓabimbasadiso dÈrako padumagabbhe nipanno viya ahosi. Pacchimabhavikasattassa hi SinerunÈ otthariyamÈnassÈpi arahattaÑ appatvÈ ______________________________________________________________ 1. KÈrÈpetvÈ (SÊ) 2. Ma 3. 165 piÔÔhe. 3. Visuddhi 2. 8; Dhammapada 8 vaggepi vitthÈro.


jÊvitakkhayo nÈma natthi. Punadivase “citakaÑ nibbÈpessÈmÈ”ti ÈgatÈ tathÈ nipannaÑ dÈrakaÑ disvÈ acchariyabbhutacittajÈtÈ1 dÈrakaÑ ÈdÈya nagaraÑ gantvÈ nemittake pucchiÑsu. NemittakÈ “sace ayaÑ dÈrako agÈraÑ ajjhovasissati, yÈva sattamÈ kulaparivaÔÔÈ ÒÈtakÈ duggatÈ bhavissanti. Sace pabbajissati, paÒcahi samaÓasatehi parivuto carissatÊ”ti ÈhaÑsu. AyyakÈ taÑ dÈrakaÑ vaÉÉhesi. ©ÈtakÈpi vaÉÉhitakÈle “amhÈkaÑ ayyassa santike pabbÈjessÈmÈ”ti posayiÑsu. So sattavassikakÈle “tava kucchiyÈ vasanakÈle mÈtÈ te kÈlamakÈsi, tassÈ sarÊre jhÈpiyamÈnepi tvaÑ na jhÈyÊ”ti kumÈrakÈnaÑ kathaÑ sutvÈ “ahaÑ kira evar|pÈ bhayÈ mutto, kiÑ me gharÈvÈsena pabbajissÈmÊ”ti ÒÈtakÈnaÑ Èrocesi. Te “sÈdhu tÈtÈ”ti taÑ DhammasenÈpatittherassa santikaÑ netvÈ “bhante imaÑ pabbÈjethÈ”ti adaÑsu. Thero tacapaÒcakakammaÔÔhÈnaÑ datvÈ pabbÈjesi. So khuraggeyeva saha paÔisambhidÈhi arahattaÑ pÈpuÓi. ParipuÓÓavasso ca upasampadaÑ labhitvÈ dasavasso hutvÈ paÒcasatabhikkhuparivÈro vicarÊti. EvaÑ vuttanayeneva dÈrucitakÈya arogabhÈvo Èyasmato SaÑkiccassa ÒÈÓavipphÈrÈ iddhi nÈma.

Bh|tapÈlattheropi2 pubbahetusampanno. Tassa pitÈ RÈjagahe daliddamanusso. So taÑ dÈrakaÑ gahetvÈ dÈr|naÑ atthÈya sakaÔena aÔaviÑ gantvÈ dÈrubhÈraÑ katvÈ sÈyaÑ nagaradvÈrasamÊpaÑ patto. Athassa goÓÈ yugaÑ ossajitvÈ nagaraÑ pavisiÑsu. So sakaÔam|le puttakaÑ nisÊdÈpetvÈ goÓÈnaÑ anupadaÑ gacchanto nagarameva pÈvisi. Tassa anikkhantasseva dvÈraÑ pidahi. DÈrako sakalarattiÑ sakaÔassa heÔÔhÈ nipajjitvÈ niddaÑ okkami. RÈjagahaÑ pakatiyÈpi amanussabahulaÑ, idaÑ pana susÈnasamÊpaÔÔhÈnaÑ. Na ca koci yakkho tassa pacchimabhavikassa dÈrakassa upaddavaÑ kÈtumasakkhi. So aparena samayena pabbajitvÈ arahattaÑ pÈpuÓitvÈ Bh|tapÈlatthero nÈma ahosÊti. EvaÑ vÈÄayakkhÈnucaritepi padese vuttanayeneva arogabhÈvo Èyasmato Bh|tapÈlassa ÒÈÓavipphÈrÈ iddhi nÈma. ______________________________________________________________ 1. ...cittÈ jÈtÈ (SÊ) 2. Visuddhi 2. 8; Dhammapada. 21 Vaggepi vitthÈro.

KhuddakanikÈya 282

16. SamÈdhivipphÈriddhiniddese Èyasmato SÈriputtassa

samÈdhivipphÈrÈ iddhÊti-ÈdÊsu Èyasmato SÈriputtassa

MahÈmoggallÈnattherena saddhiÑ KapotakandarÈyaÑ viharato juÓhÈya

rattiyÈ navoropitehi kesehi ajjhokÈse nisinnassa eko duÔÔhayakkho

sahÈyakena yakkhena vÈriyamÈnopi sÊse pahÈraÑ adÈsi. Yassa meghassa

viya gajjato1 saddo ahosi, thero tassa paharaÓasamaye samÈpattiÑ appetvÈ

nisinno hoti. Athassa tena pahÈrena na koci ÈbÈdho ahosi. AyaÑ tassa

Èyasmato samÈdhivipphÈrÈ iddhi. YathÈha–

EvaÑ me sutaÑ2–ekaÑ samayaÑ BhagavÈ RÈjagahe viharati

VeÄuvane KalandakanivÈpe. Tena kho pana samayena ÈyasmÈ ca

SÈriputto ÈyasmÈ ca MahÈmoggallÈno KapotakandarÈyaÑ viharanti.

Tena kho pana samayena ÈyasmÈ SÈriputto juÓhÈya rattiyÈ navoropitehi

kesehi abbhokÈse nisinno hoti aÒÒataraÑ samÈdhiÑ samÈpajjitvÈ.

Tena kho pana samayena dve yakkhÈ sahÈyakÈ uttarÈya disÈya

dakkhiÓaÑ disaÑ gacchanti kenacideva karaÓÊyena. AddasaÑsu kho te

yakkhÈ ÈyasmantaÑ SÈriputtaÑ juÓhÈya rattiyÈ navoropitehi kesehi

abbhokÈse nisinnaÑ, disvÈna eko yakkho dutiyaÑ yakkhaÑ etadavoca

“paÔibhÈti maÑ samma imassa samaÓassa sÊse pahÈraÑ dÈtun”ti. EvaÑ

vutte so yakkho taÑ yakkhaÑ etadavoca “alaÑ samma mÈ samaÓaÑ

ÈsÈdesi, uÄÈro so samma samaÓo mahiddhiko mahÈnubhÈvo”ti.

Dutiyampi kho -pa-. Tatiyampi kho so yakkho taÑ yakkhaÑ

etadavoca “paÔibhÈti maÑ samma imassa samaÓassa sÊse pahÈraÑ

dÈtun”ti. Tatiyampi kho so yakkho taÑ yakkhaÑ etadavoca “alaÑ

samma mÈ samaÓaÑ ÈsÈdesi, uÄÈro so samma samaÓo mahiddhiko

mahÈnubhÈvo”ti.

______________________________________________________________ 1. Gajjito (Ka) 2. Khu 1. 123 piÔÔhÈdÊsu.


Atha kho so yakkho taÑ yakkhaÑ anÈdiyitvÈ Èyasmato SÈriputtassa

sÊse pahÈraÑ adÈsi. TÈva mahÈpahÈro ahosi, api tena pahÈrena

sattaratanaÑ vÈ aÉÉhaÔÔhamaratanaÑ vÈ nÈgaÑ osÈreyya, mahantaÑ vÈ

pabbatak|ÔaÑ padÈleyya. Atha ca pana so yakkho “dayhÈmi dayhÈmÊ”ti

tattheva mahÈnirayaÑ apatÈsi1.

AddasÈ kho ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno dibbena cakkhunÈ

visuddhena atikkantamÈnusakena tena yakkhena Èyasmato SÈriputtassa

sÊse pahÈraÑ dÊyamÈnaÑ, disvÈ yena ÈyasmÈ SÈriputto

tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ ÈyasmantaÑ SÈriputtaÑ etadavoca

“kacci te Èvuso SÈriputta khamanÊyaÑ, kacci yÈpanÊyaÑ, kacci na kiÒci

dukkhan”ti. KhamanÊyaÑ me Èvuso MoggallÈna, yÈpanÊyaÑ me Èvuso

MoggallÈna, api ca me sÊsaÑ thokaÑ dukkhanti.

AcchariyaÑ Èvuso SÈriputta, abbhutaÑ Èvuso SÈriputta, yÈva

mahiddhiko ÈyasmÈ SÈriputto mahÈnubhÈvo, idha te Èvuso SÈriputta

aÒÒataro yakkho sÊse pahÈraÑ adÈsi. TÈva mahÈ pahÈro ahosi, api tena

pahÈrena sattaratanaÑ vÈ aÉÉhaÔÔhamaratanaÑ vÈ nÈgaÑ osÈreyya,

mahantaÑ vÈ pabbatak|ÔaÑ padÈleyya. Atha ca panÈyasmÈ SÈriputto

evamÈha “khamanÊyaÑ me Èvuso MoggallÈna, yÈpanÊyaÑ me Èvuso

MoggallÈna, api ca me sÊsaÑ thokaÑ dukkhan”ti.

AcchariyaÑ Èvuso MoggallÈna, abbhutaÑ Èvuso MoggallÈna, yÈva

mahiddhiko ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno mahÈnubhÈvo, yatra hi

nÈma yakkhampi passissati, mayaÑ panetarahi paÑsupisÈcakampi na

passÈmÈti.

______________________________________________________________ 1. AvatthÈsi (Ka, SÊ)

KhuddakanikÈya 284

Assosi kho BhagavÈ dibbÈya sotadhÈtuyÈ visuddhÈya atikkantamÈnusikÈya tesaÑ ubhinnaÑ mahÈnÈgÈnaÑ imaÑ evar|paÑ kathÈsallÈpaÑ.

Atha kho BhagavÈ etamatthaÑ viditvÈ tÈyaÑ velÈyaÑ imaÑ udÈnaÑ udÈnesi–

“Yassa sel|pamaÑ cittaÑ, ÔhitaÑ nÈnupakampati. VirattaÑ rajanÊyesu, kopanÊye na kuppati. YassevaÑ bhÈvitaÑ cittaÑ, kuto taÑ dukkhamessatÊ”ti1.

Ettha ca “kuto taÑ dukkhamessatÊ”ti BhagavatÈ vuttavacanena “tena pahÈrena na koci ÈbÈdho ahosÊ”ti AÔÔhakathÈvacanaÑ ativiya sameti. TasmÈ “apica me sÊsaÑ thokaÑ dukkhan”tivacanena dukkhavedanÈ na hoti, sÊsassa pana akammaÒÒabhÈvaÑ sandhÈya “dukkhan”ti vuttaÑ. Lokepi hi akicchena pariharituÑ sakkuÓeyyo sukhasÊlo, kicchena pariharituÑ sakkuÓeyyo dukkhasÊloti vuccati. Tampi kho akammaÒÒataÑ samÈpattito vuÔÔhitasamayattÈ ahosÊti veditabbo. SamÈpatti-appitasamaye hi tampi na bhaveyyÈti. “Etarahi paÑsupisÈcakampi na passÈmÈ”ti daÔÔhuÑ asamatthatÈya na vuttaÑ, abhiÒÒÈsu byÈpÈrÈbhÈvena vuttaÑ. Thero kira “pacchimÈ janatÈ pothujjanikÈya iddhiyÈ sÈrasaÒÒÈ mÈhesun”ti pacchimaÑ janataÑ anukampamÈno yebhuyyena iddhiÑ na valaÒjesi. TheragÈthÈya ca–

“Neva pubbenivÈsÈya, napi dibbassa cakkhuno. CetopariyÈya iddhiyÈ, cutiyÈ upapattiyÈ. SotadhÈtuvisuddhiyÈ, paÓidhi me na vijjatÊ”ti2–

therena sayameva abhiÒÒÈsu patthanÈbhÈvo vutto. Thero pana sattasaÔÔhiyÈ sÈvakapÈramÊÒÈÓesu pÈramippattoti.

SaÒjÊvattheraÑ pana Kakusandhassa Bhagavato dutiya-aggasÈvakaÑ nirodhasamÈpannaÑ “kÈla~kato”ti sallakkhetvÈ gopÈlakÈdayo tiÓakaÔÔhÈdÊni saÑkaÉÉhitvÈ aggiÑ adaÑsu. Therassa cÊvare aÑsumattampi na jhÈyittha. AyamassÈyasmato anupubbasamÈpattivasena pavattasamathÈnubhÈvanibbattattÈ samadhivipphÈrÈ iddhi. YathÈha– ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 123 piÔÔhÈdÊsu. 2. Khu 2. 344 piÔÔhe.


Tena kho pana pÈpima samayena Kakusandho BhagavÈ ArahaÑ SammÈsambuddho loke uppanno hoti. Kakusandhassa kho pana pÈpima Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa VidhurasaÒjÊvaÑ nÈma sÈvakayugaÑ ahosi aggaÑ bhaddayugaÑ. YÈvatÈ pana pÈpima Kakusandhassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa sÈvakÈ. Tesu na ca koci Èyasmato Vidhurena samasamo hoti yadidaÑ dhammadesanÈya. IminÈ kho etaÑ pÈpima pariyÈyena Èyasmato Vidhurassa Vidhuroteva samaÒÒÈ udapÈdi. ŒyasmÈ pana pÈpima SaÒjÊvo araÒÒagatopi rukkham|lagatopi suÒÒÈgÈragatopi appakasireneva aÒÒÈvedayitanirodhaÑ samÈpajjati.

Bh|tapubbaÑ pÈpima ÈyasmÈ SaÒjÊvo aÒÒatarasmiÑ rukkham|le saÒÒÈvedayitanirodhaÑ samÈpanno nisinno hoti. AddasaÑsu kho pÈpima gopÈlakÈ pasupÈlakÈ kassakÈ pathÈvino ÈyasmantaÑ SaÒjÊvaÑ aÒÒatarasmiÑ rukkham|le saÒÒÈvedayitanirodhaÑ samÈpannaÑ, disvÈna tesaÑ etadahosi “acchariyaÑ vata bho, abbhutaÑ vata bho, ayaÑ samaÓo nisinnako kÈla~kato, handa naÑ dahÈmÈ”ti.

Atha kho te pÈpima gopÈlakÈ pasupÈlakÈ kassakÈ pathÈvino tiÓaÒca kaÔÔhaÒca gomayaÒca saÑkaÉÉhitvÈ Èyasmato SaÒjÊvassa kÈye upacinitvÈ aggiÑ datvÈ pakkamiÑsu. Atha kho pÈpima ÈyasmÈ SaÒjÊvo tassÈ rattiyÈ accayena tÈya samÈpattiyÈ vuÔÔhahitvÈ cÊvarÈni papphoÔetvÈ pubbaÓhasamayaÑ nivÈsetvÈ pattacÊvaramÈdÈya gÈmaÑ piÓÉÈya pÈvisi. AddasaÑsu kho te pÈpima gopÈlakÈ pasupÈlakÈ kassakÈ pathÈvino ÈyasmantaÑ SaÒjÊvaÑ piÓÉÈya carantaÑ, disvÈna nesaÑ etadahosi “acchariyaÑ vata bho, abbhutaÑ vata bho, ayaÑ samaÓo nisinnakova kÈla~kato, svÈyaÑ paÔisaÒjÊvito”ti. IminÈ kho evaÑ pÈpima pariyÈyena Èyasmato SaÒjÊvassa SaÒjÊvoteva samaÒÒÈ udapÈdÊti1.

______________________________________________________________ 1. Ma 1. 408 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 286

KhÈÓukoÓÉaÒÒatthero1 pana pakatiyÈva samÈpattibahulo, so aÒÒatarasmiÑ araÒÒe rattiÑ samÈpattiÑ appetvÈ nisÊdi, paÒcasatÈ corÈ bhaÓÉakaÑ thenetvÈ gacchantÈ “idÈni amhÈkaÑ anupadaÑ gacchantÈ natthÊ”ti vissamitukÈmÈ bhaÓÉhakaÑ oropayamÈnÈ “khÈÓuko ayan”ti maÒÒamÈnÈ therasseva upari sabbabhaÓÉakÈni ÔhapesuÑ. TesaÑ vissamitvÈ gacchantÈnaÑ paÔhamaÑ ÔhapitabhaÓÉakassa gahaÓakÈle kÈlaparicchedavasena thero vuÔÔhÈsi. Te therassa calanÈkÈraÑ disvÈ bhÊtÈ viraviÑsu. Thero “mÈ bhÈyatha upÈsakÈ, bhikkhu ahan”ti Èha. Te ÈgantvÈ vanditvÈ theragatena pasÈdena pabbajitvÈ saha paÔisambhidÈhi arahattaÑ pÈpuÓiÑsu. Tato pabhuti ca thero KhÈÓukoÓÉaÒÒatthero nÈma ahosi. Ayamettha paÒcahi bhaÓÉakasatehi ajjhotthaÔassa tassÈyasmato ÈbÈdhÈbhÈvo samÈdhivipphÈrÈ iddhi.

UttarÈ2 pana upÈsikÈ RÈjagahe mahÈdhanassa PuÓÓassa seÔÔhino dhÊtÈ, kumÈrikakÈleyeva saddhiÑ mÈtÈpit|hi sotÈpattiphalaÑ pattÈ, sÈ vayappattÈ RÈjagahaseÔÔhino mahatÈ nibandhena tassa puttassa micchÈdiÔÔhikassa dinnÈ. SÈ BuddhadassanÈya dhammassavanÈya Buddhappamukhassa bhikkhusaÑghassa dÈnaÒca dÈtuÑ dhammaÒca sotuÑ okÈsaÑ alabhamÈnÈ upaddutÈ hutvÈ tasmiÑyeva nagare SirimaÑ nÈma gaÓikaÑ pakkosÈpetvÈ okÈsakaraÓatthameva pitu gharÈva ÈnÊtÈni paÒcadasakahÈpaÓasahassÈni tassÈ datvÈ “ime kahÈpaÓe gahetvÈ imaÑ aÉÉhamÈsaÑ seÔÔhiputtaÑ paricarÈhÊ”ti taÑ sÈmikassa appetvÈ sayaÑ uposatha~gÈni adhiÔÔhÈya “imaÑ aÉÉhamÈsaÑ BuddhadassanÈdÊni labhissÈmÊ”ti tuÔÔhamÈnasÈ yÈva pavÈraÓÈya BuddhappamukhaÑ bhikkhusaÑghaÑ nimantÈpetvÈ aÉÉhamÈsaÑ mahÈdÈnaÑ adÈsi, pacchÈbhattaÑ mahÈnase khajjabhojjÈdÊni saÑvidahÈpeti. TassÈ sÈmiko “sve pavÈraÓÈ”ti SirimÈya saha vÈtapÈne ÔhatvÈ bahi olokento taÑ tathÈvicarantiÑ sedakilinnaÑ chÈrikÈya okiÓÓaÑ a~gÈramasimakkhitaÑ disvÈ “attano sampattiÑ abhuÒjitvÈ kusalaÑ nÈma karoti bÈlÈ”ti hasi. UttarÈpi taÑ oloketvÈ “samparÈyatthaÑ kusalaÑ na karoti bÈlo”ti hasi. ______________________________________________________________ 1. Dhammapada 8 vagge vitthÈravatthu ÈgataÑ. 2. AÑ-®Ôha 1. 345; Dhammapada. 17 Vaggepi vitthÈravatthu.


SirimÈ ubhinnampi taÑ kiriyaÑ disvÈ “ahaÑ gharasÈminÊ”ti maÒÒamÈnÈ issÈpakatÈ UttarÈya kujjhitvÈ “dukkhaÑ uppÈdessÈmÊ”ti pÈsÈdÈ otarati. UttarÈ taÑ ÒatvÈ pÊÔhake nisÊditvÈ taÑ mettena cittena phari. SirimÈ pÈsÈdÈ oruyha mahÈnasaÑ pavisitvÈ p|vapacanato uÄu~kap|raÑ pakkuthitaÑ sappiÑ gahetvÈ tassÈ matthake okiri. TaÑ paduminipaÓÓe sÊt|dakaÑ viya vinivaÔÔetvÈ agamÈsi. DÈsiyo SirimaÑ hatthehi pÈdehi pothetvÈ bh|miyaÑ pÈtesuÑ. UttarÈ mettÈjhÈnato vuÔÔhÈya dÈsiyo vÈresi. SirimÈ UttaraÑ khamÈpesi. UttarÈ “sve Satthu purato khamÈpehÊ”ti vatvÈ tÈya kÈyaveyyÈvaÔikaÑ yÈcitÈya byaÒjanasampÈdanaÑ Ècikkhi. SÈ taÑ sampÈdetvÈ attano parivÈrÈ paÒcasatÈ gaÓikÈyo sasaÑghaÑ SatthÈraÑ parivisitvÈ “khamÈpanasahÈyikÈ hothÈ”ti vatvÈ punadivase tathÈ tÈhi gaÓikÈhi saddhiÑ Satthu bhattakiccÈvasÈne SatthÈraÑ vanditvÈ “ahaÑ BhagavÈ UttarÈya aparajjhiÑ, khamatu me UttarÈ”ti Èha. SatthÈ “khama Uttare”ti vatvÈ “khamÈmi BhagavÈ”ti vutte “akkodhena jine kodhan”ti-ÈdikaÑ1 dhammaÑ desesi. UttarÈ puretarameva sÈmikaÒca sassusasure ca Satthu santike upanesi. DesanÈvasÈne te ca tayo janÈ, sabbÈ ca gaÓikÈyo sotÈpattiphale patiÔÔhahiÑs|ti. EvaÑ UttarÈya upÈsikÈya pakkuthitasappinÈ pÊÄÈbhÈvo samÈdhivipphÈrÈ iddhi.

SÈmÈvatÊ upÈsikÈ nÈma KosambiyaÑ Udenassa raÒÒo aggamahesÊ. Tassa hi raÒÒo paÒcasatapaÒcasata-itthiparivÈrÈ tisso aggamahesiyo ahesuÑ. TÈsaÑ SÈmÈvatÊ Bhaddiyanagare BhaddiyaseÔÔhino dhÊtÈ. Pitari kÈla~kate pitu sahÈyakassa KosambiyaÑ GhositaseÔÔhino ghare paÒcasata-itthiparivÈravaÉÉhitaÑ2 vayappattaÑ rÈjÈ disvÈ saÒjÈtasineho saparivÈramattano gharaÑ netvÈ abhisekaÔÔhÈnaÑ adÈsi. CaÓÉapajjotassa raÒÒo dhÊtÈ VÈsuladattÈ nÈma ekÈ mahesÊ. MÈgaÓÉiyabrÈhmaÓassa dhÊtÈ Bhagavato pÈdaparicÈrikaÑ katvÈ pitarÈ diyyamÈnÈ–

“DisvÈna taÓhaÑ aratiÑ ragaÒca, NÈhosi chando api methunasmiÑ. KimevidaÑ muttakarÊsapuÓÓaÑ, PÈdÈpi naÑ samphusituÑ na icche”ti3– ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 46 piÔÔhe Dhammapade. 2. PaÒcasata-itthiparivÈrÈva vaÉÉhitÈ (SÊ) 3. Khu 1. 409 piÔÔhe SuttanipÈte.

KhuddakanikÈya 288

BhagavatÈ bhÈsitaÑ gÈthaÑ sutvÈ Bhagavati ÈghÈtaÑ bandhi. TassÈ mÈtÈpitaro MÈgaÓÉiyasuttadesanÈvasÈne anÈgÈmiphalaÑ patvÈ pabbajitvÈ arahattaÑ pÈpuÓiÑsu. TassÈ c|ÄipitÈ MÈgaÓÉiyo taÑ KosambiÑ netvÈ raÒÒo adÈsi. SÈ raÒÒo ekÈ mahesÊ.

Atha kho GhositaseÔÔhi KukkuÔaseÔÔhi PÈvÈrikaseÔÔhÊti tayo seÔÔhino loke TathÈgatuppÈdaÑ sutvÈ JetavanaÑ Satthu santikaÑ gantvÈ dhammaÑ sutvÈ sotÈpattiphalaÑ patvÈ aÉÉhamÈsaÑ Buddhappamukhassa bhikkhusaÑghassa mahÈdÈnaÑ datvÈ Satthu KosambigamanaÑ ÈyÈcitvÈ KosambiÑ gantvÈ GhositÈrÈmo KukkuÔÈrÈmo PÈvÈrikÈrÈmoti tayo janÈ tayo ÈrÈme kÈrÈpetvÈ anupubbena tattha ÈgataÑ SatthÈraÑ paÔipÈÔiyÈ ekekasmiÑ divase ekekasmiÑ vihÈre vasÈpetvÈ ekeko sasaÑghassa Bhagavato mahÈdÈnamadÈsi. AthekadivasaÑ tesaÑ upaÔÔhÈko Sumano nÈma mÈlÈkÈro seÔÔhino ÈyÈcitvÈ sasaÑghaÑ SatthÈraÑ bhojetuÑ attano ghare nisÊdÈpesi. TasmiÑ khaÓe SÈmÈvatiyÈ paricÈrikÈ KhujjuttarÈ nÈma dÈsÊ aÔÔha kahÈpaÓe gahetvÈ tassa gharaÑ agamÈsi. So “sasaÑghassa tÈva Satthuno parivesanasahÈyÈ hohÊ”ti Èha. SÈ tathÈ katvÈ Satthu bhattakiccÈvasÈne dhammadesanaÑ sutvÈ sotÈpannÈ hutvÈ aÒÒadÈ cattÈro kahÈpaÓe attano ÈdiyantÊ adinnaÑ ÈdiyituÑ1 abhabbattÈ aÔÔhahi kahÈpaÓehi pupphÈni ÈdÈya SÈmÈvatiyÈ upanÈmesi. TÈya pupphÈnaÑ bahubhÈvakÈraÓaÑ puÔÔhÈ musÈ bhaÓituÑ abhabbattÈ yathÈsabhÈvaÑ Èha. “Ajja kasmÈ na gaÓhÊ”ti vuttÈ “SammÈsambuddhassa dhammaÑ sutvÈ amataÑ sacchÈkÈsin”ti Èha. Amma Uttare taÑ dhammaÑ amhÈkampi kathehÊti. Tena hi maÑ nhÈpetvÈ suddhaÑ vatthayugaÑ datvÈ ucce Èsane nisÊdÈpetvÈ sabbÈ nÊcÈsanesu nisÊdathÈti Èha. TÈ sabbÈpi tathÈ kariÑsu. SÈ sekhapaÔisambhidappattÈ ariyasÈvikÈ ekaÑ vatthaÑ nivÈsetvÈ ekaÑ uttarÈsa~gaÑ katvÈ bÊjaniÑ gahetvÈ tÈsaÑ dhammaÑ desesi. SÈmÈvatÊ ca paÒcasatÈ ca itthiyo sotÈpattiphalaÑ pÈpuÓiÑsu. TÈ sabbÈpi KhujjuttaraÑ vanditvÈ “amma ajjato paÔÔhÈya veyyÈvaccaÑ akatvÈ amhÈkaÑ mÈtuÔÔhÈne ÈcariyaÔÔhÈne ca ÔhatvÈ ______________________________________________________________ 1. ŒdÈtuÑ (Ka)


SatthÈrÈ desitadesitaÑ dhammaÑ sutvÈ amhÈkaÑ kathehÊ”ti ÈhaÑsu. SÈ tathÈ karontÊ aparabhÈge tipiÔakadharÈ hutvÈ SatthÈrÈ bahussutÈnaÑ upÈsikÈnaÑ aggaÔÔhÈne ÔhapitÈ aggaÔÔhÈnaÑ labhi. SÈmÈvatimissikÈ Buddhassa dassanaÑ pihenti, Dasabale antaravÊthiÑ paÔipanne vÈtapÈnesu appahontesu bhittiÑ bhinditvÈ SatthÈraÑ olokenti, vandanap|janaÒca karonti.

MÈgaÓÉiyÈ tattha gatÈ tÈni chiddÈni disvÈ tattha kÈraÓaÑ pucchantÊ Satthu ÈgatabhÈvaÑ ÒatvÈ Bhagavati ÈghÈtena tÈsampi kujjhitvÈ “mahÈrÈja SÈmÈvatimissikÈnaÑ bahiddhÈ patthanÈ atthi, bhittiÑ bhinditvÈ samaÓaÑ GotamaÑ olokenti, katipÈhena taÑ mÈressantÊ”ti rÈjÈnaÑ Èha. RÈjÈ chiddÈni disvÈpi tassÈ vacanaÑ na saddahi, uddhacchiddakavÈtapÈnÈni kÈrÈpesi. Puna MÈgaÓÉiyÈ rÈjÈnaÑ tÈsu bhinditukÈmÈ aÔÔha sajÊvakukkuÔe ÈharÈpetvÈ “mahÈrÈja tÈsaÑ vÊmaÑsanatthaÑ ime kukkuÔe mÈretvÈ mamatthÈya pacÈhÊti pesehÊ”ti Èha. RÈjÈ tathÈ pesesi. TÈya “pÈÓÈtipÈtaÑ na karomÈ”ti vutte puna “tassa samaÓassa Gotamassa pacitvÈ pesehÊ”ti Èha. RaÒÒÈ tathÈ pesite MÈgaÓÉiyÈ aÔÔha mÈritakukkuÔe tathÈ vatvÈ pesesi. SÈmÈvatÊ pacitvÈ Dasabalassa pÈhesi. MÈgaÓÉiyÈ tenapi rÈjÈnaÑ kopetuÑ nÈsakkhi.

RÈjÈ pana tÊsu mahesÊsu ekekissÈ vasanaÔÔhÈne satta satta divasÈni vasati. RÈjÈ attano gamanaÔÔhÈnaÑ hatthikantavÊÓaÑ ÈdÈya gacchati. MÈgaÓÉiyÈ raÒÒo SÈmÈvatiyÈ pÈsÈdagamanakÈle dÈÔhÈ agadena dhovÈpetvÈ veÄupabbe pakkhipÈpetvÈ ekaÑ kaÓhasappapotakaÑ ÈharÈpetvÈ antovÊÓÈya pakkhipitvÈ mÈlÈguÄakena chiddaÑ pidahi. TaÑ raÒÒo tattha gatakÈle aparÈparaÑ vicarantÊ viya hutvÈ vÊÓÈchiddato mÈlÈguÄakaÑ apanesi. Sappo nikkhamitvÈ passasanto phaÓaÑ katvÈ sayanapiÔÔhe nipajji. SÈ Èha1 “dhÊ sappo”ti mahÈsaddamakÈsi. RÈjÈ sappaÑ disvÈ kujjhi. SÈmÈvatÊ raÒÒo kuddhabhÈvaÑ ÒatvÈ paÒcannaÑ itthisatÈnaÑ saÒÒamadÈsi “ajja odhisakamettÈpharaÓena rÈjÈnaÑ pharathÈ”ti. Sayampi tathÈ akÈsi. RÈjÈ sahassathÈmadhanuÑ ÈdÈya jiyaÑ poÔhetvÈ ______________________________________________________________ 1. Hanta (SÊ)

KhuddakanikÈya 290

SÈmÈvatiÑ dhure katvÈ sabbÈ tÈ itthiyo paÔipÈÔiyÈ ÔhapÈpetvÈ1 visapÊtaÑ khurappaÑ sannayhitvÈ dhanuÑ p|retvÈ aÔÔhÈsi. KhurappaÑ neva khipituÑ, na oropituÑ sakkoti, gattehi sedÈ muccanti, sarÊraÑ vedhati, mukhato kheÄo gatati, gaÓhitabbagahaÓaÑ na passati, atha naÑ SÈmÈvatÊ “kiÑ mahÈrÈja kilamasÊ”ti Èha. Œma devi kilamÈmi, avassayo me hohÊti. SÈdhu mahÈrÈja khurappaÑ pathavÊmukhaÑ karohÊti. RÈjÈ tathÈ akÈsi. SÈ “raÒÒo hatthato khurappaÑ muccat|”ti adhiÔÔhÈsi. TasmiÑ khaÓe khurappaÑ mucci. RÈjÈ taÑkhaÓaÒÒeva udake nimujjitvÈ allavattho allakeso SÈmÈvatiyÈ pÈdesu nipatitvÈ “khama devi mayhaÑ–

SammuyhÈmi pamuyhÈmi, sabbÈ muyhanti me disÈ. SÈmÈvatÊ maÑ tÈyassu, tvaÒca me saraÓaÑ bhavÈ”ti–

Èha.

SÈmÈvatÊ–

“MÈ maÑ tvaÑ saraÓaÑ gaccha, yamahaÑ saraÓaÑ gatÈ. SaraÓaÑ gaccha taÑ BuddhaÑ, tvaÒca me saraÓaÑ bhavÈ”ti–

Èha. RÈjÈ “tena hi taÑ saraÓaÑ gacchÈmi SatthÈraÒca, varaÒca te dammÊ”ti Èha. SÈ “varo gahito hotu mahÈrÈjÈ”ti Èha. RÈjÈ SatthÈraÑ upasa~kamitvÈ saraÓaÑ gantvÈ nimantetvÈ Buddhappamukhassa saÑghassa sattÈhaÑ mahÈdÈnaÑ datvÈ “SÈmÈvatiÑ varaÑ gaÓhÈhÊ”ti Èha. “SÈdhu mahÈrÈja imaÑ me varaÑ dehi, SatthÈ paÒcahi bhikkhusatehi saddhiÑ idhÈgacchatu, dhammaÑ sossÈmÊ”ti Èha. RÈjÈ SatthÈraÑ vanditvÈ “bhante paÒcahi bhikkhusatehi saddhiÑ nibaddhaÑ idhÈgacchatha, SÈmÈvatimissikÈ dhammaÑ sossÈmÈti vadantÊ”ti Èha. SatthÈ “mahÈrÈja BuddhÈnaÑ nÈma ekaÔÔhÈnaÑ nibaddhaÑ gantuÑ na vaÔÔati, mahÈjanopi paccÈsÊsatÊ”ti Èha. Tena hi bhante bhikkh| ÈÓÈpethÈti. SatthÈ ŒnandattheraÑ ÈÓÈpesi. Thero paÒca bhikkhusatÈni ÈdÈya nibaddhaÑ rÈjakulaÑ gacchati. TÈpi devÊpamukhÈ itthiyo theraÑ bhojetvÈ dhammaÑ suÓiÑsu. SÈmÈvatiÒca SatthÈ mettÈvihÈrÊnaÑ upÈsikÈnaÑ aggaÔÔhÈne ÔhapesÊti. EvaÑ raÒÒo khurappaÑ muÒcituÑ avisahanabhÈvo SÈmÈvatiyÈ upÈsikÈya samÈdhivipphÈrÈ ______________________________________________________________ 1. VasÈpetvÈ (Ka), ÔhapetvÈ (AÑ-®Ôha 1. 340 piÔÔhe)


iddhÊti. Ettha ca aveccappasÈdena vÈ okappanapasÈdena vÈ ratanattayasaraÓagamanena vÈ ratanattayaÑ upÈsatÊti upÈsikÈti vuccatÊti. 17. Ariyiddhiniddese ariyÈ iddhÊti cetovasippattÈnaÑ khÊÓÈsava-ariyÈnaÑyeva sambhavato ariyÈ iddhÊti vuccatÊti. Idha bhikkh|ti imasmiÑ sÈsane khÊÓÈsavo bhikkhu. AniÔÔhe vatthusminti ÈrammaÓapakatiyÈ amanÈpe vatthusmiÑ satte vÈ sa~khÈre vÈ. MettÈya vÈ pharatÊti satto ce hoti, mettÈbhÈvanÈya pharati. DhÈtuto vÈ upasaÑharatÊti sa~khÈro ce hoti, “dhÈtumattan”ti dhÈtumanasikÈraÑ upasaÑharati. Sattepi dhÈt|pasaÑhÈro vaÔÔati. AsubhÈya vÈ pharatÊti satto ce, asubhabhÈvanÈya pharati. Aniccato vÈ upasaÑharatÊti sa~khÈro ce, “aniccan”ti manasikÈraÑ upasaÑharati. Tadubhayanti taÑ ubhayaÑ upekkhakoti chaÄa~gupekkhÈya upekkhako. Satoti sativepullappattattÈ. SampajÈnoti paÒÒÈya sampajÈnakÈrittÈ. CakkhunÈ r|paÑ disvÈti kÈraÓavasena cakkh|ti laddhavohÈrena r|padassanasamatthena cakkhuviÒÒÈÓena r|paÑ disvÈ. PorÈÓÈ panÈhu “cakkhu r|paÑ na passati acittakattÈ, cittaÑ na passati acakkhukattÈ, dvÈrÈrammaÓasaÑghaÔÔane pana pasÈdavatthukena cittena passati. ¢disÊ panesÈ ‘dhanunÈ vijjhatÊ’ti-ÈdÊsu viya sasambhÈrakathÈ nÈma hoti. TasmÈ cakkhuviÒÒÈÓena r|paÑ disvÈti ayamettha attho”ti1. Atha vÈ cakkhunÈ karaÓabh|tena2 r|paÑ disvÈti attho. Neva sumano hotÊti gehasitasomanassapaÔikkhepo, na kiriyabh|tÈya somanassavedanÈya. Na dummanoti sabbadomanassapaÔikkhepo. Upekkhako viharatÊti iÔÔhÈniÔÔhÈrammaÓÈpÈthe parisuddhapakatibhÈvÈvijahanÈkÈrabh|tÈya chasu dvÈresu pavattanato “chaÄa~gupekkhÈ”ti laddhanÈmÈya tatramajjhattupekkhÈya upekkhako viharati. Sotena saddaÑ sutvÈti-ÈdÊsupi eseva nayo. 18. KammavipÈkajiddhiniddese sabbesaÑ pakkhÊnanti sabbesaÑ pakkhijÈtÈnaÑ jhÈnÈbhiÒÒÈ vinÈyeva ÈkÈsena gamanaÑ. TathÈ sabbesaÑ devÈnaÑ ÈkÈsagamanaÑ dassanÈdÊni ca. EkaccÈnaÑ manussÈnanti paÔhamakappikÈnaÑ manussÈnaÑ. EkaccÈnaÑ vinipÈtikÈnanti Piya~karamÈtÈ PunabbasumÈtÈ ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 428 piÔÔhe. 2. KÈraÓabh|tena (Ka)

KhuddakanikÈya 292

PhussamittÈ DhammaguttÈti-evamÈdÊnaÑ sukhasamussayato vinipatitattÈ vinipÈtikÈnaÑ aÒÒesaÒca petÈnaÑ nÈgasupaÓÓÈnaÒca ÈkÈsagamanÈdikaÑ kammavipÈkajÈ iddhi.

PuÒÒavato iddhiniddese rÈjÈti dhammena paresaÑ raÒjanato rÈjÈ. RatanacakkaÑ vattetÊti cakkavattÊ. VehÈsaÑ gacchatÊti accantasaÑyogatthe upayogavacanaÑ. Catura~giniyÈti hatthi-assarathapattisa~khÈtacatu-a~gavatiyÈ. SenÈti tesaÑ sam|hamattameva. Antamasoti heÔÔhimantato. AssabandhÈ nÈma assÈnaÑ rakkhakÈ. GopurisÈ nÈma gunnaÑ rakkhakÈ. UpÈdÈyÈti avissajjetvÈ. EvaÑ tesaÑ vehÈsagamanaÒca puÒÒavato iddhÊti attho.

Jotikassa gahapatissa puÒÒavato iddhÊti Jotiko nÈma pubbe Paccekabuddhesu katÈdhikÈro RÈjagahanagare seÔÔhi. Tassa kira jÈtadivase sakalanagare sabbÈvudhÈni jaliÑsu, sabbesaÑ kÈyÈruÄhÈni ÈbharaÓÈnipi pajjalitÈni viya obhÈsaÑ muÒciÑsu, nagaraÑ ekapajjotaÑ ahosi. Athassa nÈmaggahaÓadivase sakalanagarassa ekajotibh|tattÈ Jotikoti nÈmaÑ kariÑsu. Athassa vayappattakÈle gehakaraÓatthÈya bh|mitale sodhiyamÈne Sakko devarÈjÈ ÈgantvÈ soÄasakarÊsamatte ÔhÈne pathaviÑ bhinditvÈ sattaratanamayaÑ sattabh|mikaÑ pÈsÈdaÑ uÔÔhÈpesi, pÈsÈdaÑ parikkhipitvÈ sattaratanamaye sattadvÈrakoÔÔhakayutte sattapÈkÈre uÔÔhÈpesi, pÈkÈrapariyante catusaÔÔhi kapparukkhe uÔÔhÈpesi, pÈsÈdassa cat|su kaÓÓesu yojanikatigÈvutikadvigÈvutika-ekagÈvutikÈ catasso nidhikumbhiyo uÔÔhÈpesi. PÈsÈdassa cat|su kaÓÓesu taruÓatÈlakkhandhappamÈÓÈ catasso suvaÓÓamayÈ ucchuyaÔÔhiyo nibbattiÑsu. TÈsaÑ maÓimayÈni pattÈni suvaÓÓamayÈni pabbÈni ahesuÑ. Sattasu dvÈrakoÔÔhakesu ekekasmiÑ ekadviticatupaÒcachasattayakkhasahassaparivÈrÈ satta yakkhÈ ÈrakkhaÑ gaÓhiÑsu.

BimbisÈramahÈrÈjÈ pÈsÈdÈdÊnaÑ uÔÔhÈnaÑ sutvÈ seÔÔhichattaÑ pahiÓi. So JotikaseÔÔhÊti sakalajambudÊpe pÈkaÔo hutvÈ Uttarakuruto devatÈhi ÈnetvÈ sirigabbhe nisÊdÈpitÈya ekaÒca taÓÉulanÈÄiÑ tayo ca jotipÈsÈÓe gahetvÈ ÈgatÈya bhariyÈya saddhiÑ tasmiÑ pÈsÈde mahÈsampattiÑ anubhavanto vasi. TesaÑ yÈvajÊvaÑ tÈya


ekataÓÉulanÈÄiyÈ bhattaÑ pahosi. Sace kira te sakaÔasatampi taÓÉulÈnaÑ p|retukÈmÈ honti, sÈ taÓÉulanÈÄiyeva hutvÈ tiÔÔhati. BhattapacanakÈle taÓÉule ukkhaliyaÑ pakkhipitvÈ tesaÑ pÈsÈÓÈnaÑ upari Ôhapenti. PÈsÈÓÈ tÈvadeva pajjalitvÈ bhatte pakkamatte nibbÈyanti. Teneva saÒÒÈÓena bhattassa pakkabhÈvaÑ jÈnanti. S|peyyÈdipacanakÈlepi eseva nayo. EvaÑ tesaÑ jotipÈsÈÓehi ÈhÈro paccati, maÓi-Èlokena vasanti. Aggissa vÈ dÊpassa vÈ obhÈsameva na jÈniÑsu. Jotikassa kira evar|pÈ sampattÊti sakalajambudÊpe pÈkaÔo ahosi. MahÈjano yÈnÈdÊhi dassanatthÈya Ègacchati. JotikaseÔÔhi ÈgatÈgatÈnaÑ UttarakurutaÓÉulÈnaÑ bhattaÑ dÈpeti, “kapparukkhehi vatthÈbharaÓÈni gaÓhant|”ti ÈÓÈpeti, “gÈvutikanidhikumbhiyÈ mukhaÑ vivarÈpetvÈ yÈpanamattaÑ gaÓhant|”ti ÈÓÈpeti. SakalajambudÊpavÈsikesu dhanaÑ gahetvÈ gacchantesu nidhikumbhiyÈ a~gulamattampi |naÑ nÈhosÊti ayamassa puÒÒavato iddhi.

JaÔilassa gahapatissa puÒÒavato iddhÊti JaÔilo nÈma Kassapassa Bhagavato dhÈtucetiye katÈdhikÈro TakkasilÈyaÑ seÔÔhi. Tassa kira mÈtÈ BÈrÈÓasiyaÑ seÔÔhidhÊtÈ abhir|pÈ ahosi. TaÑ pannarasasoÄasavassuddesikakÈle ÈrakkhanatthÈya sattabh|mikassa pÈsÈdassa uparitale vÈsayiÑsu. TaÑ ekadivasaÑ vÈtapÈnaÑ vivaritvÈ bahi olokiyamÈnaÑ ÈkÈsena gacchanto vijjÈdharo disvÈ uppannasineho vÈtapÈnena pavisitvÈ tÈya saddhiÑ santhavamakÈsi. SÈ tena gabbhaÑ gaÓhi. Atha naÑ dÈsÊ disvÈ “amma kiÑ idan”ti vatvÈ “hotu, kassaci mÈ ÈcikkhÊ”ti vuttÈ bhayena tuÓhÊ ahosi. SÈpi dasame mÈse puttaÑ vijÈyitvÈ navabhÈjanaÑ ÈharÈpetvÈ tattha taÑ dÈrakaÑ nipajjÈpetvÈ taÑ bhÈjanaÑ pidahitvÈ upari pupphadÈmÈni ÔhapetvÈ “imaÑ sÊsena ukkhipitvÈ gantvÈ Ga~gÈya vissajjehi, ‘kiÑ idan’ti ca puÔÔhÈ ‘ayyÈya me balikamman’ti vadeyyÈsÊ”ti dÈsiÑ ÈÓÈpesi. SÈ tathÈ akÈsi. HeÔÔhÈga~gÈyapi dve itthiyo nhÈyamÈnÈ taÑ bhÈjanaÑ udakena ÈhariyamÈnaÑ disvÈ ekÈ “mayhetaÑ bhÈjanan”ti Èha. EkÈ “yaÑ etassa anto, taÑ mayhan”ti vatvÈ bhÈjane sampatte taÑ ÈdÈya thale ÔhapetvÈ

KhuddakanikÈya 294

vivaritvÈ dÈrakaÑ disvÈ ekÈ “mama bhÈjanan”ti vuttattÈ “dÈrako mameva1 hotÊ”ti Èha. EkÈ “yaÑ bhÈjanassa anto, taÑ mamÈ”ti vuttattÈ “mama dÈrako”ti Èha. TÈ vivadamÈnÈ vinicchayaÑ gantvÈ amaccesu vinicchituÑ asakkontesu raÒÒo santikaÑ agamaÑsu. RÈjÈ tÈsaÑ vacanaÑ sutvÈ “tvaÑ dÈrakaÑ gaÓha, tvaÑ bhÈjanan”ti Èha. YÈya pana dÈrako laddho, sÈ MahÈkaccÈyanattherassa upaÔÔhÈyikÈ hoti. SÈ taÑ dÈrakaÑ “therassa santike pabbÈjessÈmÊ”ti posesi. Tassa jÈtadivase gabbhamalassa dhovitvÈ anapanÊtattÈ kesÈ jaÔitÈ hutvÈ aÔÔhaÑsu. Tenassa JaÔiloteva nÈmaÑ akaÑsu.

Tassa padasÈ vicaraÓakÈle thero taÑ gehaÑ piÓÉÈya pÈvisi. UpÈsikÈ theraÑ nisÊdÈpetvÈ ÈhÈramadÈsi. Thero dÈrakaÑ disvÈ “upÈsike dÈrako te laddho”ti pucchi. “Œma bhante imÈhaÑ tumhÈkaÑ santike pabbÈjessanti posesin”ti Èha. Thero “sÈdh|”ti taÑ ÈdÈya gacchanto “atthi nu kho imassa gihisampattiÑ anubhavituÑ puÒÒakamman”ti olokento “mahÈpuÒÒo satto mahÈsampattiÑ anubhavissati, daharo eva ca tÈva, ÒÈÓampi tÈvassa2 paripÈkaÑ na gacchatÊ”ti cintetvÈ taÑ ÈdÈya TakkasilÈyaÑ ekassa upaÔÔhÈkassa gehaÑ agamÈsi. So theraÑ vanditvÈ Ôhito dÈrakaÑ disvÈ “dÈrako bhante laddho”ti pucchi. Œma upÈsaka, pabbajissati, daharo tÈva tava santike hot|ti. So “sÈdhu bhante”ti taÑ puttaÔÔhÈne ÔhapetvÈ paÔijaggi. Tassa pana gehe dvÈdasa vassÈni bhaÓÉakaÑ ussannaÑ hoti. So gÈmantaraÑ gacchanto sabbampi taÑ bhaÓÉhakaÑ ÈpaÓaÑ ÈharitvÈ tassa tassa bhaÓÉakassa m|laÑ ÈcikkhitvÈ “idaÒcidaÒca ettakaÑ nÈma dhanaÑ gahetvÈ dadeyyÈsÊ”ti vatvÈ pakkÈmi.

TaÑ divasaÑ nagarapariggÈhikÈ devatÈ antamaso jÊrakamaricamattakenÈpi atthike tasseva ÈpaÓÈbhimukhe kariÑsu. So dvÈdasa vassÈni ussannabhaÓÉakaÑ ekadivaseneva vikkiÓi. KuÔumbiko ÈgantvÈ ÈpaÓe kiÒci adisvÈ “sabbaÑ te tÈta bhaÓÉakaÑ nÈsitan”ti Èha. “Na nÈsitaÑ tÈta, sabbaÑ tumhehi vuttanayena vikkiÓitaÑ, idaÑ asukassa m|laÑ, idaÑ ______________________________________________________________ 1. Mama gehassa (Ka) 2. TÈva tassa (SÊ)


asukassa m|lan”ti sabbam|laÑ tasseva1 appesi. KuÔumbiko pasÊditvÈ “anaggho puriso yattha katthaci jÊvituÑ samattho”ti attano vayappattaÑ dhÊtaraÑ tassa datvÈ “gehamassa karothÈ”ti purise ÈÓÈpetvÈ niÔÔhite gehe “gacchatha tumhe, attano gehe vasathÈ”ti Èha. Athassa gehapavisanakÈle ekena pÈdena ummÈre akkantamatte gehassa pacchimabhÈge bh|miÔÔhÈne asÊtihattho suvaÓÓapabbato uÔÔhahi. RÈjÈ kira JaÔilassa gehe bh|miÑ bhinditvÈ suvaÓÓapabbato uÔÔhitoti sutvÈ tassa seÔÔhichattaÑ pesesi. So JaÔilaseÔÔhi nÈma ahosÊti ayamassa puÒÒavato iddhi.

MeÓÉakassa seÔÔhissa puÒÒavato iddhÊti2 MeÓÉako nÈma Vipassimhi Bhagavati katÈdhikÈro MagadharaÔÔhe Bhaddiyanagare seÔÔhi. Tassa kira pacchimagehe aÔÔhakarÊsamatte ÔhÈne hatthi-assa-usabhappamÈÓÈ suvaÓÓameÓÉakÈ pathaviÑ bhinditvÈ piÔÔhiyÈ piÔÔhiÑ paharamÈnÈ uÔÔhahiÑsu, tesaÑ mukhesu paÒcavaÓÓÈnaÑ suttÈnaÑ geÓÉukÈ pakkhittÈ honti. SappitelamadhuphÈÓitÈdÊhi ca vatthacchÈdanahiraÒÒasuvaÓÓÈdÊhi ca atthe sati tesaÑ mukhato geÓÉukaÑ apanenti. Ekassapi MeÓÉakassa mukhato sakalajambudÊpavÈsÊnaÑ pahonakaÑ sappitelamadhuphÈÓitavatthacchÈdanahiraÒÒasuvaÓÓaÑ nikkhamati. Tato paÔÔhÈyesa MeÓÉakaseÔÔhÊti paÒÒÈyÊti ayamassa puÒÒavato iddhi.

Ghositassa gahapatissa puÒÒavato iddhÊti Ghosito3 nÈma paccekasambuddhe katÈdhikÈro SakkaraÔÔhe KosambiyaÑ seÔÔhi. So kira devalokato cavitvÈ KosambiyaÑ nagarasobhiniyÈ kucchismiÑ nibbatti. SÈ taÑ vijÈtadivase suppe sayÈpetvÈ sa~kÈrak|Ôe chaÉÉÈpesi. DÈrakaÑ kÈkasunakhÈ parivÈretvÈ nisÊdiÑsu. Eko puriso taÑ disvÈva puttasaÒÒaÑ paÔilabhitvÈ “putto me laddho”ti gehaÑ nesi. TadÈ KosambikaseÔÔhi purohitaÑ disvÈ “kiÑ Ècariya ajja te tithikaraÓanakkhattÈdayo olokitÈ”ti pucchitvÈ “Èma mahÈseÔÔhÊ”ti vutte “janapadassa kiÑ bhavissatÊ”ti pucchi. “ImasmiÑ nagare ajja jÈtadÈrako jeÔÔhaseÔÔhi bhavissatÊ”ti Èha. TadÈ seÔÔhino bhariyÈ ______________________________________________________________ 1. Tassa (Ka) 2. Vi 3. 337; Dhammapada. 18 Vaggepi vitthÈravatthu. 3. AÑ-®Ôha 1. 323 piÔÔhÈdÊsupi vitthÈravatthu.

KhuddakanikÈya 296

garugabbhÈ hoti, tasmÈ so sÊghaÑ gehaÑ pesesi “gaccha, jÈnÈhi naÑ vijÈtÈ vÈ, na vÈ”ti. “Na vijÈtÈ”ti sutvÈ gehaÑ gantvÈ KÈÄiÑ nÈma dÈsiÑ pakkositvÈ sahassaÑ datvÈ “gaccha, imasmiÑ nagare upadhÈretvÈ ajja jÈtadÈrakaÑ gaÓhitvÈ ehÊ”ti Èha. SÈ upadhÈrentÊ taÑ gehaÑ gantvÈ taÑ dÈrakaÑ taÑ divasaÑ jÈtaÑ1 ÒatvÈ sahassaÑ datvÈ ÈnetvÈ seÔÔhino dassesi. SeÔÔhi “sace me dhÊtÈ jÈyissati, tÈya naÑ saddhiÑ nivÈsetvÈ seÔÔhiÔÔhÈnassa sÈmikaÑ karissÈmi. Sace putto jÈyissati, ghÈtessÈmi nan”ti cintetvÈ taÑ gehe vaÉÉhÈpesi.

Athassa bhariyÈ katipÈhaccayena puttaÑ vijÈyi. SeÔÔhi imasmiÑ asati mama putto seÔÔhiÔÔhÈnaÑ labhissati. “IdÈneva naÑ mÈretuÑ vaÔÔatÊ”ti KÈÄiÑ ÈmantetvÈ gaccha je, vajato gunnaÑ nikkhamanavelÈya vajadvÈramajjhe imaÑ tiriyaÑ nipajjÈpehi, gÈviyo naÑ madditvÈ mÈressanti, madditÈmadditabhÈvaÑ panassa ÒatvÈ ehÊ”ti Èha. SÈ gantvÈ gopÈlakena vajadvÈre vivaÔamatteyeva taÑ tatÈ nipajjÈpesi. GogaÓajeÔÔhako usabho aÒÒasmiÑ kÈle sabbapacchÈ nikkhamantopi taÑdivasaÑ sabbapaÔhamaÑ nikkhamitvÈ dÈrakaÑ catunnaÑ pÈdÈnaÑ antare katvÈ aÔÔhÈsi. AnekasatÈ gÈvo usabhassa dve passÈni ghaÑsantiyo nikkhamiÑsu. GopÈlakopi “ayaÑ usabho pubbe sabbapacchÈ nikkhamati, ajja pana paÔhamaÑ nikkhamitvÈ dvÈramajjhe niccalova Ôhito, kiÑ nu kho etan”ti cintetvÈ gantvÈ tassa heÔÔhÈ nipannaÑ dÈrakaÑ disvÈ puttasinehaÑ paÔilabhitvÈ “putto me laddho”ti gehaÑ nesi.

KÈÄÊ gantvÈ seÔÔhinÈ pucchitÈ tamatthaÑ ÈrocetvÈ “gaccha, naÑ puna imaÑ sahassaÑ datvÈ ÈnehÊ”ti vuttÈ puna ÈnetvÈ adÈsi. Atha naÑ seÔÔhi Èha “amma KÈÄi imasmiÑ nagare paÒcasakaÔasatÈni pacc|sakÈle uÔÔhÈya vÈÓijjÈya gacchanti, tvaÑ imaÑ netvÈ cakkamagge nipajjÈpehi, goÓÈ vÈ naÑ maddissanti, cakkaÑ vÈ chindissati, pavattiÒcassa ÒatvÈ ÈgaccheyyÈsÊ”ti. SÈ gantvÈ cakkamagge nipajjÈpesi. SÈkaÔikajeÔÔhako purato ahosi. Athassa goÓÈ taÑ ÔhÈnaÑ patvÈ dhuraÑ chaÉÉesuÑ, punappunaÑ ÈropetvÈ pÈjiyamÈnÈpi purato na gacchiÑsu. EvaÑ tassa tehi saddhiÑ vÈyamantasseva aruÓaÑ uÔÔhahi. So “kiÑ nÈma goÓÈ kariÑs|”ti maggaÑ olokento dÈrakaÑ disvÈ “bhÈriyaÑ ______________________________________________________________ 1. JÈtabhÈvaÑ (Ka)


vata kamman”ti cintetvÈ “putto me laddho”ti tuÔÔhamÈnaso taÑ gehaÑ nesi.

KÈÄÊpi gantvÈ seÔÔhinÈ pucchitÈ taÑ pavattiÑ ÈcikkhitvÈ “gaccha, naÑ puna sahassaÑ datvÈ ÈnehÊ”ti vuttÈ tathÈ akÈsi. Atha naÑ seÔÔhi Èha “idÈni naÑ ÈmakasusÈnaÑ netvÈ gacchantare nipajjÈpehi, tattha sunakhÈdÊhi khÈdito, amanussena vÈ pahaÔÈ marissati, matÈmatabhÈvaÒcassa jÈnitvÈ ÈgaccheyyÈsÊ”ti. SÈ taÑ netvÈ tattha nipajjÈpetvÈ ekamante aÔÔhÈsi. TaÑ sunakhÈdayo vÈ amanusso vÈ upasa~kamituÑ nÈsakkhiÑsu. Atheko ajapÈlo ajÈ gocaraÑ nento susÈnapassena gacchati. EkÈ ajÈ paÓÓÈni khÈdamÈnÈ gacchantaraÑ pavisitvÈ dÈrakaÑ disvÈ jaÓÓukehi ÔhatvÈ dÈrakassa thanaÑ adÈsi. AjapÈlakena “he he”ti sadde katepi na nikkhami. So “yaÔÔhiyÈ naÑ paharitvÈ nÊharissÈmÊ”ti gacchantaraÑ paviÔÔho jaÓÓukehi ÔhatvÈ dÈrakaÑ khÊraÑ pÈyantiÑ disvÈ dÈrake puttasinehaÑ paÔilabhitvÈ “putto me laddho”ti ÈdÈya pakkÈmi.

KÈÄÊ gantvÈ seÔÔhinÈ pucchitÈ taÑ pavattiÑ ÈcikkhitvÈ “gaccha, naÑ puna sahassaÑ datvÈ ÈnehÊ”ti vuttÈ tathÈ akÈsi. Atha naÑ seÔÔhi Èha “amma imaÑ ÈdÈya corapapÈtapabbataÑ abhiruhitvÈ papÈte khipa, pabbatakucchiyaÑ paÔihaÒÒamÈno khaÓÉÈkhaÓÉiko hutvÈ bh|miyaÑ patissati, matÈmatabhÈvaÒcassa ÒatvÈ ÈgaccheyyÈsÊ”ti. SÈ taÑ tathÈ netvÈ pabbatamatthake ÔhatvÈ khipi. TaÑ kho pana pabbatakucchiÑ nissÈya mahÈveÄugumbo pabbatÈnusÈreneva vaÉÉhi, tassa matthakaÑ ghanajÈto jiÒjukagumbo avatthari. DÈrako patanto kojave viya tasmiÑ pati. TaÑ divasaÒca naÄakÈrajeÔÔhakassa veÓubali patto hoti. So puttena saddhiÑ gantvÈ taÑ veÄugumbaÑ chindituÑ Èrabhi. TasmiÑ calite dÈrako saddamakÈsi. So dÈrakasaddo viyÈti ekena passena abhiruhitvÈ taÑ disvÈ “putto me laddho”ti tuÔÔhacitto ÈdÈya gato. KÈÄÊ gantvÈ seÔÔhinÈ pucchitÈ taÑ pavattiÑ ÈcikkhitvÈ “gaccha, naÑ puna sahassaÑ datvÈ ÈnehÊ”ti vuttÈ tathÈ akÈsi.

SeÔÔhino idaÒcidaÒca karontasseva dÈrako vaÉÉhito. MahÈghosavacanattÈ cassa Ghositoteva nÈmaÑ ahosi. So seÔÔhino

KhuddakanikÈya 298

akkhimhi kaÓÔako viya khÈyi, ujukaÑ oloketumpi na visahi. Athassa maraÓ|pÈyaÑ cintento attano kumbhakÈrassa santikaÑ gantvÈ tassa “kadÈ ÈvÈpaÑ1 ÈlimpessasÊ”ti pucchitvÈ “sve”ti vutte “tena hi idaÑ sahassaÑ gaÓhitvÈ mamekaÑ kammaÑ karohÊ”ti Èha. KiÑ sÈmÊti. Eko me avajÈtaputto atthi, taÑ tava santikaÑ pesissÈmi, atha naÑ gabbhaÑ pavesetvÈ tiÓhÈya vÈsiyÈ khaÓÉÈkhaÓÉikaÑ chinditvÈ cÈÔiyaÑ pakkhipitvÈ ÈvÈpe2 paveseyyÈsÊti. IdaÑ te sahassaÑ saccakÈrasadisaÑ, uttariÑ pana te kattabbayuttakaÑ pacchÈ karissÈmÊti. KumbhakÈro “sÈdh|”ti sampaÔicchi.

SeÔÔhi punadivase GhositaÑ pakkositvÈ “hiyyo mayÈ kumbhakÈro ekaÑ kammaÑ ÈÓatto, ehi tvaÑ tÈta tassa santikaÑ gantvÈ evaÑ vadehi ‘hiyyo kira me pitarÈ ÈÓattaÑ kammaÑ nipphÈdehÊ’ti” pahiÓi. So “sÈdh|”ti agamÈsi. TaÑ tattha gacchantaÑ itaro seÔÔhino putto dÈrakehi saddhiÑ guÄakakÊÄaÑ kÊÄanto disvÈ pakkositvÈ “kuhiÑ gacchasÊ”ti pucchitvÈ pitu sÈsanaÑ gahetvÈ “kumbhakÈrassa santikan”ti vutte “ahaÑ tattha gamissÈmi, ime maÑ dÈrakÈ bahulakkhaÑ jiniÑsu, taÑ me paÔijinitvÈ dehÊ”ti Èha. AhaÑ pitu bhÈyÈmÊti. MÈ bhÈyi bhÈtika, ahaÑ taÑ sÈsanaÑ harissÈmÊti. Bah|hi jito yÈvÈhaÑ ÈgacchÈmi, tÈva me lakkhaÑ paÔijinÈhÊti. Ghosito kira guÄakakÊÄÈyaÑ cheko, tena naÑ evaÑ nibandhi. Sopi taÑ “tena gantvÈ kumbhakÈraÑ vadehi “pitarÈ kira me hiyyo ekaÑ kammaÑ ÈÓattaÑ, taÑ nipphÈdehÊ”ti uyyojesi. So tassa santikaÑ gantvÈ tathÈ avaca. Atha naÑ kumbhakÈro seÔÔhinÈ vuttaniyÈmena mÈretvÈ ÈvÈpe khipi. Ghositopi divasabhÈgaÑ kÊÄitvÈ sÈyanhasamayeva gehaÑ gantvÈ “kiÑ tÈta na gatosÊ”ti vutte attano agatakÈraÓaÒca kaniÔÔhassa gatakÈraÓaÒca Èrocesi. SeÔÔhi “dhÊ dhÊ”ti3 mahÈviravaÑ viravitvÈ sakalasarÊre pakkuthitalohito viya hutvÈ “ambho kumbhakÈra mÈ nÈsayi, mÈ nÈsayÊ”ti bÈhÈ paggayha kandanto tassa santikaÑ agamÈsi. KumbhakÈro taÑ tathÈ ÈgacchantaÑ disvÈ “sÈmi mÈ saddaÑ kari, kammaÑ nipphannan”ti Èha. So pabbatena viya mahantena sokena avatthaÔo hutvÈ anappakaÑ domanassaÑ paÔisaÑvedesi. ______________________________________________________________ 1. ŒvÈÔaÑ (Ka) AÑ-®Ôha 1. 326 piÔÔhe pana passitabbaÑ. 2. ŒvÈÔe (Ka) 3. HandhÊti (SÊ)


EvaÑ santepi pana seÔÔhi taÑ ujukaÑ oloketuÑ na sakkoti. “Kinti naÑ mÈreyyan”ti cintento “mama gÈmasate Èyuttakassa santikaÑ pesetvÈ mÈrÈpessÈmÊ”ti upÈyaÑ disvÈ “ayaÑ me avajÈtaputto, imaÑ mÈretvÈ vaccak|pe khipatu, evaÒca kate ahaÑ mÈtulassa kattabbayuttakaÑ jÈnissÈmÊ”ti tassa paÓÓaÑ likhitvÈ “tÈta Ghosita amhÈkaÑ gÈmasate Èyuttako atthi, imaÑ paÓÓaÑ haritvÈ tassa dehÊ”ti vatvÈ paÓÓaÑ tassa dussante1 bandhi. So pana akkharasamayaÑ na jÈnÈti. DaharakÈlato paÔÔhÈya hi taÑ mÈrÈpentova seÔÔhi mÈretuÑ nÈsakkhi, kiÑ akkharasamayaÑ sikkhÈpessati. So attano maraÓapaÓÓameva dussante bandhitvÈ nikkhamanto Èha “pÈtheyyaÑ me tÈta natthÊ”ti. PÈtheyyena kammaÑ natthi, antarÈmagge asukagÈme nÈma mama sahÈyako seÔÔhi atthi, tassa ghare pÈtarÈsaÑ katvÈ purato gacchÈti. So “sÈdh|”ti pitaraÑ vanditvÈ nikkhanto taÑ gÈmaÑ patvÈ seÔÔhigharaÑ pucchitvÈ gantvÈ seÔÔhijÈyaÑ passi. “Kuto ÈgatosÊ”ti ca vutte “antonagarato”ti Èha. Kassa puttosÊti. TumhÈkaÑ sahÈyaseÔÔhino ammÈti. TvaÑsi Ghosito nÈmÈti. Œma ammÈti. TassÈ saha dassaneneva tasmiÑ puttasineho uppajji. SeÔÔhino panekÈ dhÊtÈ atthi pannarasasoÄasavassuddesikÈ abhir|pÈ pÈsÈdikÈ, taÑ rakkhituÑ ekameva pesanakÈrikaÑ dÈsiÑ datvÈ sattabh|mikassa pÈsÈdassa uparimatale sirigabbhe vasÈpenti. SeÔÔhidhÊtÈ tasmiÑ khaÓe taÑ dÈsiÑ antarÈpaÓaÑ pesesi. Atha naÑ seÔÔhijÈyÈ disvÈ “kuhiÑ gacchasÊ”ti pucchitvÈ “ayyadhÊtÈya pesanenÈ”ti vutte “ito tÈva ehi, tiÔÔhatu pesanaÑ, puttassa me pÊÔhakaÑ attharitvÈ udakaÑ ÈharitvÈ pÈde dhovitvÈ telaÑ makkhitvÈ sayanaÑ attharitvÈ dehi, pacchÈ pesanaÑ karissasÊ”ti Èha. SÈ tathÈ akÈsi.

Atha naÑ cirenÈgataÑ seÔÔhidhÊtÈ santajjesi. Atha naÑ sÈ Èha “mÈ me kujjhi, seÔÔhiputto Ghosito Ègato, tassa idaÒcidaÒca katvÈ tattha gantvÈ ÈgatÈmhÊ”ti. SeÔÔhidhÊtÈya “seÔÔhiputto Ghosito”ti nÈmaÑ sutvÈva pubbasannivÈsavasena pemaÑ chavi-ÈdÊni chinditvÈ aÔÔhimiÒjaÑ Èhacca ÔhitaÑ. Atha naÑ pucchi “kuhiÑ so ammÈ”ti. Sayane nipanno ______________________________________________________________ 1. Dasante (SÊ)

KhuddakanikÈya 300

niddÈyatÊti. Atthi panassa hatthe kiÒcÊti. Dussante1 paÓÓaÑ atthÊti. SÈ “kiÑ paÓÓaÑ nu kho etan”ti tasmiÑ niddÈyante mÈtÈpit|naÑ aÒÒavihitatÈya apassantÈnaÑ otaritvÈ tassa santikaÑ gantvÈ taÑ paÓÓaÑ mocetvÈ ÈdÈya attano gabbhaÑ pavisitvÈ dvÈraÑ pidhÈya vÈtapÈnaÑ vivaritvÈ akkharasamaye kusalatÈya taÑ paÓÓaÑ vÈcetvÈ “aho vata bÈlo attano maraÓapaÓÓaÑ dussante bandhitvÈ vicarati, sace mayÈ na diÔÔhaÑ assa, natthi tassa jÊvitan”ti taÑ paÓÓaÑ phÈletvÈ nÈsetvÈ seÔÔhissa vacanena aparaÑ paÓÓaÑ likhi “ayaÑ mama putto Ghosito nÈma, gÈmasatato paÓÓÈkÈraÑ ÈharÈpetvÈ imassa janapadaseÔÔhino dhÊtarÈ saddhiÑ ma~galaÑ katvÈ attano vasanagÈmassa majjhe dvibh|mikaÑ gehaÑ kÈretvÈ pÈkÈraparikkhepena ceva purisaguttÊhi ca susaÑvihitÈrakkhaÑ karotu, mayhaÑ idaÒcidaÒca mayÈ katanti sÈsanaÑ pesetu. EvaÑ kate ahaÑ mÈtulassa kattabbayuttakaÑ jÈnissÈmÊ”ti likhitvÈ ca paÓÓaÑ saÑgharitvÈ2 dussanteyevassa bandhi.

So divasabhÈgaÑ niddÈyitvÈ uÔÔhÈya bhuÒjitvÈ pakkÈmi, punadivase pÈtova taÑ gÈmaÑ gantvÈ ÈyuttakaÑ gÈmakiccaÑ karontameva passi. So taÑ disvÈ “kiÑ tÈtÈ”ti pucchitvÈ “pitarÈ me tumhÈkaÑ paÓÓaÑ pesitan”ti vutte paÓÓaÑ gahetvÈ vÈcetvÈ tuÔÔhamÈnaso “passatha bho, mama sÈmino mayi sinehaÑ katvÈ3 jeÔÔhaputtassa ma~galaÑ karot|”ti mama santikaÑ pahiÓi. “SÊghaÑ dÈru-ÈdÊni ÈharathÈ”ti gahapatike ÈÓÈpetvÈ gÈmamajjhe vuttappakÈraÑ gehaÑ kÈrÈpetvÈ gÈmasatato paÓÓÈkÈraÑ ÈharÈpetvÈ janapadaseÔÔhino dhÊtaraÑ ÈnetvÈ ma~galaÑ katvÈ seÔÔhissa sÈsanaÑ pahiÓi “idaÒcidaÒca mayÈ katan”ti.

TaÑ sutvÈ seÔÔhino “yaÑ kÈremi, taÑ na hoti. YaÑ na kÈremi, taÑ hotÊ”ti mahantaÑ domanassaÑ uppajji. Puttasokena saddhiÑ so soko ekato hutvÈ kucchidÈhaÑ uppÈdetvÈ atisÈraÑ janesi. SeÔÔhidhÊtÈpi “sace koci seÔÔhino santikÈ Ègacchati, mama akathetvÈ seÔÔhiputtassa paÔhamataraÑ mÈ kathethÈ”ti ÈÓÈpesi. SeÔÔhipi kho “na dÈni duÔÔhaputtaÑ mama sÈpateyyassa sÈmikaÑ karissÈmÊ”ti cintetvÈ ekaÑ ÈyuttakaÑ Èha “mÈtula puttaÑ me daÔÔhukÈmomhi, ekaÑ pÈdam|likaÑ ______________________________________________________________ 1. Dasante (SÊ) 2. SaÑharitvÈ (SÊ) 3. Mayi sinehaÑ, (SÊ)


pesetvÈ ekaÑ paÓÓaÑ likhitvÈ pesetvÈ mama puttaÑ pakkosÈpehÊ”ti. So “sÈdh|”ti paÓÓaÑ datvÈ ekaÑ purisaÑ pesesi. SeÔÔhidhÊtÈ seÔÔhissa balavagilÈnakÈle GhositakumÈraÑ ÈdÈya agamÈsi. SeÔÔhi kÈlamakÈsi. RÈjÈ pitari kÈla~kate pitarÈ bhuttabhogaÑ datvÈ sabbasatena seÔÔhiÔÔhÈnaÑ adÈsi. GhositaseÔÔhi nÈma hutvÈ mahÈsampattiyaÑ Ôhito seÔÔhidhÊtÈya KÈÄiyÈ vacanena Èdito paÔÔhÈya sattasu ÔhÈnesu attano maraÓamuttabhÈvaÑ ÒatvÈ devasikaÑ satasahassaÑ1 vissajjetvÈ dÈnaÑ paÔÔhapesÊti. Evamassa sattasu ÔhÈnesu arogabhÈvo puÒÒavato iddhi. Tattha gahanti gehaÑ vuccati, gahe pati gahapati. MahÈsÈlakule adhipatissetaÑ nÈmaÑ. Kesuci potthakesu GhositÈnantaraÑ MeÓÉako likhito.

PaÒcannaÑ mahÈpuÒÒÈnaÑ puÒÒavato iddhÊti ettha puÒÒiddhi paÒcannaÑ mahÈpuÒÒÈnaÑ daÔÔhabbÈti attho. PaÒca mahÈpuÒÒÈ nÈma MeÓÉakaseÔÔhi, tassa bhariyÈ CandapadumÈ, putto DhanaÒcayaseÔÔhi, suÓisÈ SumanadevÊ, dÈso PuÓÓo nÈmÈti ime paÒca janÈ paccekasambuddhe katÈdhikÈrÈ. Tesu MeÓÉakaseÔÔhi aÉÉhaterasÈni koÔÔhasatÈni sodhÈpetvÈ sÊsaÑ nhÈto dvÈre nisÊditvÈ uddhaÑ ulloketi, ÈkÈsato rattasÈlidhÈrÈ opatitvÈ sabbakoÔÔhe p|reti. Tassa bhariyÈ taÓÉulaÑ ekanÈÄimattaÑ gahetvÈ bhattaÑ2 pacÈpetvÈ ekasmiÑ s|pabyaÒjanake s|paÑ kÈretvÈ sabbÈla~kÈrapaÔimaÓÉitÈ dvÈrakoÔÔhake paÒÒattÈsane nisÊditvÈ “sabbe bhattena atthikÈ Ègacchant|”ti ghosÈpetvÈ pakkosÈpetvÈ suvaÓÓakaÔacchuÑ ÈdÈya ÈgatÈgatÈnaÑ upanÊtabhÈjanÈni p|retvÈ deti, sakaladivasampi dentiyÈ kaÔacchunÈ sakiÑ gahitaÔÔhÈnamattameva paÒÒÈyati. Tassa putto sÊsaÑ nhÈto sahassatthavikaÑ ÈdÈya “kahÈpaÓehi atthikÈ Ègacchant|”ti ghosÈpetvÈ ÈgatÈgatÈnaÑ gahitabhÈjanÈni p|retvÈ deti. ThavikÈya kahÈpaÓasahassameva hoti. Tassa suÓisÈ sabbÈla~kÈrapaÔimaÓÉitÈ catudoÓikaÑ vÊhipiÔakaÑ ÈdÈya Èsane nisinnÈ “bÊjabhattena atthikÈ Ègacchant|”ti ghosÈpetvÈ ÈgatÈgatÈnaÑ gahitabhÈjanÈni p|retvÈ deti, piÔakaÑ yathÈp|ritameva hoti. Tassa dÈso sabbÈla~kÈrapaÔimaÓÉito ______________________________________________________________ 1. SahassaÑ (SÊ) 2. Tehi bhattaÑ (Ka)

KhuddakanikÈya 302

suvaÓÓayuge suvaÓÓayottehi goÓe yojetvÈ suvaÓÓapatodayaÔÔhiÑ1 ÈdÈya goÓÈnaÑ gandhapaÒca~gulikÈni datvÈ visÈÓesu suvaÓÓakosake paÔimuÒcitvÈ khettaÑ gantvÈ pÈjeti, ito tisso, ito tisso, majjhe ekÈti satta sÊtÈyo bhijjitvÈ gacchanti. JambudÊpavÈsino bhattabÊjahiraÒÒasuvaÓÓÈdÊsu yathÈrucitaÑ seÔÔhigehatoyeva gaÓhiÑsu. Anukkamena pana BhaddiyanagaraÑ anuppatte Bhagavati Bhagavato dhammadesanÈya paÒca mahÈpuÒÒÈ ca DhanaÒcayaseÔÔhissa dhÊtÈ VisÈkhÈ ca sotÈpattiphalaÑ pÈpuÓiÑsu. AyaÑ pana nesaÑ paÒcannaÑ mahÈpuÒÒÈnaÑ puÒÒavato iddhi. Sa~khepena pana paripÈkagate puÒÒasambhÈre ijjhanakaviseso puÒÒavato iddhi.

VijjÈmayiddhiniddese ijjhanÈkÈraÑ gandhÈrivijjaÑ vÈ upacÈrasiddhaÑ patthitasiddhaÑ2 aÒÒaÑ vÈ vijjaÑ dhÈrentÊti vijjÈdharÈ. VijjaÑ parijappetvÈti yathopacÈraÑ vijjaÑ mukhena parivattetvÈ. SesaÑ vuttatthamevÈti.

SammÈpayogiddhiniddese ijjhanÈkÈramattaÑ pucchitvÈ aÒÒassa visesassa abhÈvato “katamÈ”ti apucchitvÈ pakÈramattameva pucchantena “kathan”ti pucchÈ katÈ3, tatheva “evan”ti nigamanaÑ kataÑ. Ettha ca paÔipattisa~khÈtasseva sammÈpayogassa dÊpanavasena purimapÈÄisadisÈva PÈÄi ÈgatÈ. AÔÔhakathÈyaÑ4 pana sakaÔaby|hÈdikaraÓavasena yaÑkiÒci saÑvidahanaÑ yaÑkiÒci sippakammaÑ yaÑkiÒci vejjakammaÑ tiÓÓaÑ devÈnaÑ uggahaÓaÑ tiÓÓaÑ piÔakÈnaÑ uggahaÓaÑ, antamaso kasanavapanÈdÊni upÈdÈya taÑ taÑ kammaÑ katvÈ nibbattaviseso tattha tattha sammÈpayogapaccayÈ ijjhanaÔÔhena iddhÊti ÈgatÈti.

IddhikathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. AbhisamayakathÈvaÓÓanÈ

19. IdÈni iddhikathÈnantaraÑ paramiddhibh|taÑ abhisamayaÑ dassentena kathitÈya abhisamayakathÈya apubbatthÈnuvaÓÓanÈ. Tattha abhisamayoti saccÈnaÑ abhimukhena samÈgamo, paÔivedhoti attho. ______________________________________________________________ 1. SuvaÓÓapatodalaÔÔhiÑ (SÊ) 2. PaÓÉitasiddhaÑ (SÊ) 3. PucchaÑ katvÈ (Ka) 4. MahÈ-aÔÔhakathaÑ sandhÈya vuttaÑ.


Kena abhisametÊti kiÑ vuttaÑ hoti? “EvaÑ mahatthiyo kho bhikkhave dhammÈbhisamayo”ti-ÈdÊsu1 suttapadesu yo so abhisamayoti vutto, tasmiÑ abhisamaye vattamÈne abhisametÈ2 puggalo kena dhammena saccÈni abhisameti, abhimukho hutvÈ samÈgacchati, paÔivijjhatÊti vuttaÑ hotÊti. AyaÑ tÈva codakassa pucchÈ. Cittena abhisametÊti cittaÑ vinÈ abhisamayÈbhÈvato tathÈ vissajjanaÑ. HaÒcÊti-Èdi puna codanÈ. HaÒci yadÊti attho. “CittenÈ”ti vuttattÈ tena hi aÒÒÈÓÊ abhisametÊti Èha. Na aÒÒÈÓÊ abhisametÊti cittamatteneva abhisamayÈbhÈvato paÔikkhepo. ©ÈÓena abhisametÊti paÔiÒÒÈ. Puna haÒcÊti-Èdi “ÒÈÓenÈ”ti vuttattÈ aÒÒÈÓÊ acittakoti codanÈ. Na acittako abhisametÊti acittakassa abhisamayÈbhÈvato paÔikkhepo. Cittena cÈti-Èdi paÔiÒÒÈ. Puna haÒcÊti-Èdi sabbacittaÒÈÓasÈdhÈraÓavasena codanÈ. SesacodanÈvissajjanesupi eseva nayo.

Parato pana kammassakatacittena ca ÒÈÓena cÈti kammassakÈ sattÈti evaÑ kammassakatÈya pavattacittena ca ÒÈÓena ca. SaccÈnulomikacittena ca ÒÈÓena cÈti saccapaÔivedhassa anuk|lattÈ saccÈnulomikasa~khÈtena vipassanÈsampayuttacittena ca vipassanÈÒÈÓena ca. Kathanti yathÈ abhisamayo hoti, tathÈ kathetukamyatÈ pucchÈ. UppÈdÈdhipateyyanti yasmÈ cittassa uppÈde asati cetasikÈnaÑ uppÈdo natthi. ŒrammaÓaggahaÓaÑ hi cittaÑ tena saha uppajjamÈnÈ cetasikÈ kathaÑ ÈrammaÓe aggahite uppajjissanti. Abhidhammepi cittuppÈdeneva cetasikÈ vibhattÈ, tasmÈ maggaÒÈÓassa uppÈde adhipatibh|taÑ cittanti attho. ©ÈÓassÈti maggaÒÈÓassa. Hetu paccayo cÈti janako ca upatthambhako ca. TaÑsampayuttanti tena ÒÈÓena sampayuttaÑ. Nirodhagocaranti nibbÈnÈrammaÓaÑ. DassanÈdhipateyyanti sesÈnaÑ dassanakiccÈbhÈvÈ nibbÈnadassane adhipatibh|taÑ. CittassÈti maggasampayuttacittassa. TaÑsampayuttanti tena cittena sampayuttaÑ. 20. YasmÈ etampi pariyÈyaÑ, na kevalaÑ cittaÒÈÓehiyeva abhisamayo, atha kho sabbepi maggasampayuttacittacetasikÈ dhammÈ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 352 piÔÔhÈdÊsu. 2. Abhisameto (Ka)

KhuddakanikÈya 304

saccÈbhisamayakiccasÈdhanavasena abhisamayo nÈma honti, tasmÈ tampi pariyÈyaÑ dassetukÈmo kiÑ nu ettakoyeva abhisamayoti pucchitvÈ na hÊti vacanaÑ paÔikkhipitvÈ lokuttaramaggakkhaÓeti-ÈdimÈha. DassanÈbhisamayoti dassanabh|to abhisamayo. Esa nayo sesesupi. SaccÈti saccaÒÈÓÈni. MaggaÒÈÓameva nibbÈnÈnupassanaÔÔhena vipassanÈ. Vimokkhoti maggavimokkho. VijjÈti maggaÒÈÓameva. VimuttÊti samucchedavimutti. NibbÈnaÑ abhisamÊyatÊti abhisamayo, sesÈ abhisamenti etehÊti abhisamayÈ. 21. Puna maggaphalavasena abhisamayaÑ bhinditvÈ dassetuÑ kiÑn|ti-ÈdimÈha. PhalakkhaÓe panettha yasmÈ samucchedanaÔÔhena khaye ÒÈÓaÑ na labbhati, tasmÈ paÔippassaddhaÔÔhena anuppÈde ÒÈÓanti vuttaÑ. SesaÑ pana yathÈnur|paÑ veditabbanti. IdÈni yasmÈ kilesappahÈne sati abhisamayo hoti, abhisamaye ca sati kilesappahÈnaÑ hoti, tasmÈ codanÈpubba~gamaÑ kilesappahÈnaÑ dassetukÈmo yvÈyanti-ÈdimÈha. Tattha yvÈyanti yo ayaÑ maggaÔÔho ariyapuggalo. EvamÈdikÈni panettha cattÈri vacanÈni codakassa pucchÈ. Puna atÊte kilese pajahatÊti idaÑ codanÈya okÈsadÈnatthaÑ vissajjanaÑ. KhÊÓanti bha~gavasena khÊÓaÑ. Niruddhanti santÈnavasena punappunaÑ anuppattiyÈ niruddhaÑ. Vigatanti vattamÈnakkhaÓato apagataÑ. VigametÊti apagamayati. Attha~gatanti abhÈvaÑ gataÑ. Attha~gametÊti abhÈvaÑ gamayati. Tattha dosaÑ dassetvÈ na atÊte kilese pajahatÊti paÔikkhittaÑ. AnÈgatacodanÈya ajÈtanti jÈtiÑ appattaÑ. Anibbattanti sabhÈvaÑ appattaÑ. Anuppannanti uppÈdato pabhuti uddhaÑ na paÔipannaÑ. ApÈtubh|tanti paccuppannabhÈvena cittassa apÈtubh|taÑ. AtÊtÈnÈgate pajahato pahÈtabbÈnaÑ natthitÈya aphalo vÈyÈmo ÈpajjatÊti tadubhayampi paÔikkhittaÑ. Ratto rÈgaÑ pajahatÊti vattamÈnena rÈgena ratto tameva rÈgaÑ pajahati. VattamÈnakilesesupi eseva nayo. ThÈmagatoti thirasabhÈvaÑ gato. KaÓhasukkÈti akusalÈ ca kusalÈ ca dhammÈ yuganaddhÈ samameva vattantÊti ÈpajjatÊti attho. SaÑkilesikÈti evaÑ saÑkilesÈnaÑ sampayuttabhÈve sati saÑkilese niyuttÈ maggabhÈvanÈ hotÊti ÈpajjatÊti attho. EvaÑ paccuppanne pajahato vÈyÈmena saddhiÑ


pahÈtabbÈnaÑ atthitÈya saÑkilesikÈ ca maggabhÈvanÈ hoti, vÈyÈmo ca aphalo hoti. Na hi paccuppannÈnaÑ kilesÈnaÑ cittavipayuttatÈ nÈma atthÊti.

Na hÊti catudhÈ vuttassa vacanassa paÔikkhepo. AtthÊti paÔijÈnananaÑ. YathÈ kathaÑ viyÈti atthibhÈvassa udÈharaÓadassanatthaÑ pucchÈ. YathÈ atthi, taÑ kena pakÈrena viya atthi, kiÑ viya atthÊti attho. SeyyathÈpÊti yathÈ nÈma. TaruÓarukkhoti phaladÈyakabhÈvadÊpanatthaÑ taruÓaggahaÓaÑ. AjÈtaphaloti phaladÈyakattepi sati phalaggahaÓato purekÈlaggahaÓaÑ. Tamenanti taÑ rukkhaÑ. Enanti nipÈtamattaÑ, taÑ etanti vÈ attho. M|laÑ chindeyyÈti m|lato chindeyya. AjÈtaphalÈti ajÈtÈni phalÈni. Evamevanti evaÑ evaÑ. UppÈdo pavattaÑ nimittaÑ Èy|hanÈti cat|hipi paccuppannakhandhasantÈnameva vuttaÑ. YasmiÑ hi khandhasantÈne yaÑ yaÑ maggaÒÈÓaÑ uppajjati, tena tena maggaÒÈÓena pahÈtabbÈnaÑ kilesÈnaÑ taÑ khandhasantÈnaÑ abÊjaÑ hoti, tassa abÊjabh|tattÈ tappaccayÈ te te kilesÈ anuppannÈ eva na uppajjanti. ŒdÊnavaÑ disvÈti aniccÈdito ÈdÊnavaÑ disvÈ. AnuppÈdoti-ÈdÊhi cat|hi nibbÈnameva vuttaÑ. CittaÑ pakkhandatÊti maggasampayuttaÑ cittaÑ pakkhandati. HetunirodhÈ dukkhanirodhoti kilesÈnaÑ bÊjabh|tassa santÈnassa anuppÈdanirodhÈ anÈgatakkhandhabh|tassa dukkhassa hetubh|tÈnaÑ kilesÈnaÑ anuppÈdanirodho hoti. EvaÑ dukkhassa hetubh|takilesÈnaÑ anuppÈdanirodhÈ dukkhassa anuppÈdanirodho hoti. EvaÑ kilesappahÈnayuttisabbhÈvato eva atthi maggabhÈvanÈti-ÈdimÈha. AÔÔhakathÈyaÑ1 pana “etena kiÑ dÊpitaÑ hoti? Bh|miladdhÈnaÑ kilesÈnaÑ pahÈnaÑ dÊpitaÑ hoti. Bh|miladdhÈ pana kiÑ atÊtÈ anÈgatÈ, udÈhu paccuppannÈti? Bh|miladdhuppannÈyeva nÈmÈ”ti vatvÈ kathitakilesappahÈnassa vitthÈrakathÈ sutamayaÒÈÓakathÈya maggasaccaniddesavaÓÓanÈyaÑ vuttanayeneva veditabbÈ, idha pana maggaÒÈÓena pahÈtabbÈ kilesÈyeva adhippetÈti.

AbhisamayakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 2. 328 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 306

4. VivekakathÈvaÓÓanÈ

22. IdÈni pahÈnÈvasÈnÈya abhisamayakathÈya anantaraÑ pahÈnÈkÈraÑ dassentena kathitÈya suttantapubba~gamÈya vivekakathÈya apubbatthÈnuvaÓÓanÈ. Tattha suttante tÈva ye kecÊti anavasesapariyÈdÈnaÑ. BalakaraÓÊyÈti |rubalena bÈhubalena kattabbÈ. KammantÈti dhÈvanala~ghanakasanavapanÈdÊni kammÈni. KarÊyantÊti balavantehi karÊyanti. SÊlaÑ nissÈyÈti catupÈrisuddhisÊlaÑ nissayaÑ katvÈ. BhÈvetÊti bhinnasÊlassa bhÈvanÈbhÈvato idha pana lokiyalokuttarÈ maggabhÈvanÈ adhippetÈti. Vivekanissitanti tada~gavivekaÑ samucchedavivekaÑ nissaraÓavivekaÑ nissitaÑ. Vivekoti vivittatÈ. AyaÑ hi ariyamaggabhÈvanÈnuyutto yogÊ vipassanÈkkhaÓe kiccato tada~gavivekanissitaÑ, ajjhÈsayato nissaraÓavivekanissitaÑ, maggakkhaÓe kiccato samucchedavivekanissitaÑ, ÈrammaÓato nissaraÓavivekanissitaÑ bhÈveti. Esa nayo virÈganissitÈdÊsu. Vivekoyeva hi virajjanaÔÔhena virÈgo, nirodhaÔÔhena nirodho, vosajjanaÔÔhena vosaggo. Atha vÈ kilesehi vivittattÈ viveko, kilesehi virattattÈ virÈgo, kilesÈnaÑ niruddhattÈ nirodho, kilesÈnaÒca pariccattattÈ vissaÔÔhattÈ, nibbÈne cittassa ca vissaÔÔhattÈ vosaggo. Vosaggo pana duvidho pariccÈgavosaggo ca pakkhandanavosaggo ca. Tattha pariccÈgavosaggoti vipassanÈkkhaÓe tada~gavasena, maggakkhaÓe samucchedavasena kilesappahÈnaÑ. Pakkhandanavosaggoti vipassanÈkkhaÓe tanninnabhÈvena, maggakkhaÓe ÈrammaÓakaraÓena nibbÈnapakkhandanaÑ. Tadubhayampi imasmiÑ lokiyalokuttaramissake atthavaÓÓanÈnaye vaÔÔati. TathÈ hi ayaÑ sammÈdiÔÔhi-ÈdÊsu ekeko dhammo yathÈvuttena pakÈrena kilese ca pariccajati, nibbÈnaÒca pakkhandati. VosaggapariÓÈminti iminÈ pana sakalena vacanena vosaggatthaÑ pariÓÈmitaÑ1 pariÓataÑ, paripaccitaÑ2 parikkaÒcÈti vuttaÑ hoti. Ayampi ariyamaggabhÈvanÈnuyutto bhikkhu yathÈ sammÈdiÔÔhi-ÈdÊsu ekeko dhammo kilesapariccÈgavosaggatthaÒca nibbÈnapakkhandanavosaggatthaÒca paripaccati, yathÈ ca paripakko hoti, tathÈ naÑ bhÈveti. ______________________________________________________________ 1. PariÓamantaÑ. 2. ParipaccantaÑ (Ma-®Ôha 1. 89; SaÑ-®Ôha 1. 146; Abhi-®Ôha 2. 302 piÔÔhesu)


23. BÊjagÈmabh|tagÈmÈti ettha m|labÊjaÑ khandhabÊjaÑ aggabÊjaÑ phaÄubÊjaÑ bÊjabÊjanti1 paÒcavidhaÑ bÊjaÑ, bÊjagÈmo nÈma bÊjasam|hoti attho. Tadeva pana sampannanÊla~kurapÈtubhÈvato paÔÔhÈya bh|tagÈmo nÈma, bh|tÈnaÑ jÈtÈnaÑ nibbattam|lanÊla~kurÈnaÑ sam|hoti attho. DevatÈpariggahe sati nÊla~kurakÈlato pabhuti hotÊti tesaÑ devatÈsa~khÈtÈnaÑ bh|tÈnaÑ gÈmotipi bh|tagÈmoti vadanti. Vuddhinti a~kurÈdivasena. ViruÄinti khandhÈdivasena. Vepullanti pupphÈdivasena. Dhammesu pana vuddhinti apubbadhammappavattivasena. ViruÄinti sakiccakaraÓasÈdhanavasena2. Vepullanti kiccanipphattivasena vipulabhÈvanti attho. Vipulattantipi pÈÔho. Atha vÈ etÈni tÊÓi padÈni sÊlasamÈdhipaÒÒÈhipi yojenti.

Magga~ganiddesavaÓÓanÈ

24. Suttantaniddese sammÈdiÔÔhiyÈti sÈmivacanaÑ. JhÈnavipassanÈmaggaphalanibbÈnesu lokiyaviratisampayuttacitte ca yathÈyogaÑ sampayogato ca ÈrammaÓato ca vattamÈnÈya sammÈdiÔÔhiyÈ sÈmaÒÒalakkhaÓato ekÊbh|tÈya sammÈdiÔÔhiyÈ. Vikkhambhanavivekoti vikkhambhanavasena d|rÊkaraÓavasena viveko. KesaÑ? NÊvaraÓÈnaÑ. Tassa paÔhamaÑ jhÈnaÑ bhÈvayatoti-Èdi vikkhambhanavasena paÔhamajjhÈnameva vuttaÑ. TasmiÑ vutte sesajjhÈnÈnipi vuttÈneva honti. JhÈnesupi sammÈdiÔÔhiyÈ vijjamÈnattÈ sammÈdiÔÔhiyÈ viveko nÈma hoti. Tada~gavivekoti tena tena vipassanÈÒÈÓa~gena viveko. DiÔÔhigatÈnanti diÔÔhivivekassa dukkarattÈ padhÈnattÈ ca diÔÔhivivekova vutto. TasmiÑ vutte niccasaÒÒÈdivivekopi vuttova hoti. NibbedhabhÈgiyaÑ samÈdhinti vipassanÈsampayuttasamÈdhiÑ. Samucchedavivekoti kilesÈnaÑ samucchedena viveko. LokuttaraÑ khaya gÈmimagganti khayasa~khÈtanibbÈnagÈmilokuttaramaggaÑ. PaÔippassaddhivivekoti kilesÈnaÑ paÔippassaddhiyÈ viveko. NissaraÓavivekoti sabbasa~khatanissaraÓabh|to sa~khÈraviveko. ChandajÈto hotÊti pubbabhÈge jÈtadhammachando hoti. SaddhÈdhimuttoti pubbabhÈgeyeva saddhÈya adhimutto hoti. CittaÑ cassa svÈdhiÔÔhitanti pubbabhÈgeyeva cittaÒca assa yogissa su-adhiÔÔhitaÑ suÔÔhu patiÔÔhitaÑ hoti. Iti chando ______________________________________________________________ 1. Vi 2. 52 piÔÔhe. 2. Kicca... (SÊ)

KhuddakanikÈya 308

saddhÈ cittanti ime tayo dhammÈ pubbabhÈge uppannavivekÈnaÑ upanissayattÈ nissayÈ nÈma. Keci pana “cittaÑ cassa svÈdhiÔÔhitanti samÈdhi vutto”ti vadanti. VirÈgÈdÊsupi eseva nayo.

NirodhavÈre pana nirodhasaddato aÒÒaÑ pariyÈyavacanaÑ dassentena amatÈ dhÈt|ti vuttaÑ, sesesu nirodho nibbÈnanti. UbhayatthÈpi nibbÈnameva. DvÈdasa nissayÈti chandasaddhÈcittÈniyeva vivekÈdÊsu cat|su ekekasmiÑ tayo tayo katvÈ dvÈdasa nissayÈ honti. 25. SammÈsa~kappavÈyÈmasatisamÈdhÊnampi iminÈva nayena atthayojanÈ veditabbÈ. SammÈvÈcÈkammantÈ jÊvÈnaÑ pana jhÈnakkhaÓe vipassanÈkkhaÓe ca abhÈvÈ jhÈnavipassanÈnaÑ pubbabhÈgaparabhÈgavasena vattamÈnÈ viratiyo jhÈnavipassanÈ sannissitÈ katvÈ vuttÈti veditabbaÑ. NÊvaraÓÈnaÑ diÔÔhigatÈnaÒca vivekavirÈganirodhapaÔinissaggÈ tathÈ pavattamÈnÈnaÑ viratÊnaÑ vivekÈdayo nÈmÈti veditabbaÑ. YathÈ AÔÔhakanipÈte “tato tvaÑ bhikkhu imaÑ samÈdhiÑ savitakkaÑ savicÈrampi bhÈveyyÈsi, avitakkavicÈramattampi bhÈveyyÈsi, avitakkaÑ avicÈrampi bhÈveyyÈsi, sappÊtikampi bhÈveyyÈsi, nippÊtikampi bhÈveyyÈsi, sÈtasahagatampi bhÈveyyÈsi, upekkhÈsahagatampi bhÈveyyÈsÊ”ti1 mettÈdayo kÈyÈnupassanÈdayo ca niyakajjhattam|lasamÈdhivasena catukkapaÒcakajjhÈnikÈ viya vuttÈ, evamidhÈpi pubbabhÈgaparabhÈgavasena viratiyo vuttÈti veditabbaÑ. ByaÒjanacchÈyamattaÑ gahetvÈ na BhagavÈ abbhÈcikkhitabbo. GambhÊraÑ hi BuddhavacanaÑ, Ècariye payirupÈsitvÈ adhippÈyato gahetabbaÑ. 26-27. Bojjha~gabala-indriyavÈresupi iminÈva nayena attho veditabboti.

VivekakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. CariyÈkathÈvaÓÓanÈ

28-29. IdÈni vivekakathÈnantaraÑ paramavivekabh|tassa nissaraÓavivekasa~khÈtassa nibbÈnassa sacchikaraÓÊyassa sacchikiriyopÈyadassanatthaÑ, ______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 121 piÔÔhe.


tathÈ sacchikatanirodhassa lokahitasukhakiriyÈkaraÓadassanatthaÒca indriyakathÈya niddiÔÔhÈpi cariyÈkathÈ puna kathitÈ. TassÈ atthavaÓÓanÈ indriyakathÈya kathitÈyevÈti.

CariyÈkathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. PÈÔihÈriyakathÈvaÓÓanÈ

30. IdÈni lokatthacariyÈpariyosÈnÈya cariyÈkathÈya anantaraÑ lokatthÈnusÈsanapariyosÈnaÑ pÈÔihÈriyaÑ dassentena kathitÈya suttantapubba~gamÈya pÈÔihÈriyakathÈya apubbatthÈnuvaÓÓanÈ. Tattha suttante tÈva pÈÔihÈriyÈnÊti paccanÊkapaÔiharaÓavasena pÈÔihÈriyÈni. IddhipÈÔihÈriyanti ijjhanavasena iddhi, paÔiharaÓavasena pÈÔihÈriyaÑ, iddhiyeva pÈÔihÈriyaÑ iddhipÈÔihÈriyaÑ. Itaresu pana Èdissanavasena ÈdesanaÑ, anusÈsanavasena1 anusÈsanÊ. SesaÑ vuttanayameva.

IdhÈti imasmiÑ loke. Ekaccoti eko poso. IddhipÈÔihÈriyaniddeso heÔÔhÈ vuttatthoyeva. Nimittena ÈdisatÊti Ègatanimittena vÈ gatanimittena vÈ Ôhitanimittena vÈ katheti. Evampi te manoti evampi tava mano somanassito vÈ domanassito vÈ kÈmavitakkÈdisampayutto vÈ. Api-saddo sampiÓÉanattho. Itthampi te manoti somanassitÈdito ekekavidhepi citte nÈnappakÈraparidÊpanaÑ. Itipi te cittanti itipi tava cittaÑ, imaÒca imaÒca atthaÑ cintayamÈnaÑ pavattatÊti2 attho. BahuÑ cepi ÈdisatÊti cittato aÒÒaÑ vÈ idaÒca idaÒca nÈma ahosi bhavati bhavissatÊti bahukampi katheti. Tatheva taÑ hoti, no aÒÒathÈti taÑ sabbampi yathÈ yathÈ kathitaÑ, tatheva hoti, aÒÒathÈ na hoti.

Na heva kho nimittena ÈdisatÊti nimittaÑ jÈnantopi kevalaÑ nimitteneva na katheti. ApicÈti aparapariyÈyadassanaÑ. ManussÈnanti cittaÑ jÈnanakamanussÈnaÑ. AmanussÈnanti sÈvitÈnaÑ vÈ assÈvitÈnaÑ vÈ yakkhapisÈcÈdÊnaÑ. DevatÈnanti CÈtumahÈrÈjikÈdÊnaÑ. SaddaÑ sutvÈti ______________________________________________________________ 1. AnusÈsanivasena (Ka) 2. Pavattanti (Ka)

KhuddakanikÈya 310

aÒÒassa cittaÑ ÒatvÈ kathentÈnaÑ saddaÑ suÓitvÈ. PanÈti nipÈto puna Èrambhe. Vitakkayatoti yaÑ vÈ taÑ vÈ vitakkena vitakkentassa. VicÈrayatoti vitakkasampayutteneva vicÈrena vicÈrentassa. VitakkavipphÈrasaddaÑ sutvÈti vitakkavegavasena uppannaÑ vippalapantÈnaÑ suttappamattÈdÊnaÑ k|janasaddaÑ sutvÈ. YaÑ vitakkayato so saddo uppanno, tassa vasena “evampi te mano”ti-ÈdÊni Èdisati.

AvitakkaÑ avicÈraÑ samÈdhinti vitakkavicÈrakkhobhavirahitasantacittassÈpi jÈnanasamatthataÑ dassentena vuttaÑ, sesacittajÈnane pana vattabbameva natthi. CetasÈ ceto paricca pajÈnÈtÊti cetopariyaÒÈÓalÈbhÊ. Bhototi bhavantassa. Manosa~khÈrÈ paÓihitÈti cittasa~khÈrÈ ÔhapitÈ. AmukaÑ nÈma vitakkaÑ vitakkayissatÊti kusalÈdivitakkaÑ vitakkayissati pavattayissatÊti pajÈnÈti. PajÈnanto ca Ègamanena jÈnÈti, pubbabhÈgena jÈnÈti, antosamÈpattiyaÑ cittaÑ oloketvÈ1 jÈnÈti. Œgamanena jÈnÈti nÈma kasiÓaparikammakÈleyeva “yenÈkÈrenesa kasiÓabhÈvanaÑ Èraddho paÔhamajjhÈnaÑ vÈ dutiyÈdijjhÈnaÑ vÈ aÔÔha samÈpattiyo vÈ uppÈdessatÊ”ti jÈnÈti. PubbabhÈgena jÈnÈti nÈma paÔhamavipassanÈya ÈraddhÈya evaÑ jÈnÈti, “yenÈkÈrenesa vipassanaÑ Èraddho sotÈpattimaggaÑ vÈ uppÈdessati -pa- arahattamaggaÑ vÈ uppÈdessatÊ”ti jÈnÈti. AntosamÈpattiyaÑ cittaÑ oloketvÈ jÈnÈti nÈma “yenÈkÈrena imassa manosa~khÈrÈ ÔhapitÈ, imassa nÈma cittassa anantarÈ imaÑ nÈma vitakkaÑ vitakkessati, ito vuÔÔhitassa etassa hÈnabhÈgiyo vÈ samÈdhi bhavissati, ÔhitibhÈgiyo vÈ visesabhÈgiyo vÈ nibbedhabhÈgiyo vÈ, abhiÒÒÈyo vÈ uppÈdessatÊ”ti jÈnÈti. BahuÑ cepi ÈdisatÊti cetopariyaÒÈÓassa cittacetasikÈnaÑyeva ÈrammaÓakaraÓato sarÈgÈdisoÄasapabhedavaseneva bahuÑ cepi katheti, na aÒÒavasenÈti veditabbaÑ. Tatheva taÑ hotÊti idaÑ ekaÑsena tatheva hoti. CetopariyaÒÈÓavasena ÒÈÓaÑ hi aÒÒathÈbhÈvÊ nÈma natthi.

EvaÑ vitakkethÈti evaÑ nekkhammavitakkÈdayo pavattentÈ vitakketha. MÈ evaÑ vitakkayitthÈti evaÑ kÈmavitakkÈdayo pavattentÈ mÈ ______________________________________________________________ 1. ApaloketvÈ (AÑ-®Ôha 2. 153 piÔÔhe)


vitakkayittha. EvaÑ manasi karothÈti evaÑ aniccasaÒÒameva, dukkhasaÒÒÈdÊsu vÈ aÒÒataraÑ manasi karotha. MÈ evaÑ manasÈkatthÈti evaÑ niccanti-ÈdinÈ nayena mÈ manasi akattha. IdaÑ pajahathÈti idaÑ paÒcakÈmaguÓarÈgÈdiÑ pajahatha. IdaÑ upasampajja viharathÈti idaÑ catumaggaphalappabhedaÑ lokuttaradhammameva pÈpuÓitvÈ nipphÈdetvÈ viharatha. 31. IdÈni iddhipÈÔihÈriye aparaÑ pariyÈyaÑ visesena dassento nekkhammaÑ ijjhatÊti iddhÊti-ÈdimÈha. Tattha kÈmacchandaÑ paÔiharatÊti attano paÔipakkhabh|taÑ kÈmacchandaÑ paÔibalaÑ hutvÈ harati pajahatÊti tadeva nekkhammaÑ pÈÔihÈriyaÑ nÈmÈti attho. Ye tena nekkhammena samannÈgatÈti evaÑ kÈmacchandapaÔihÈrakena tena nekkhammena ye puggalÈ paÔilÈbhavasena samannÈgatÈ. VisuddhacittÈti kÈmacchandÈbhÈvato visuddhacittÈ. AnÈvilasa~kappÈti kÈmasa~kappena anÈlulitanekkhammasa~kappÈ. Idi ÈdesanÈpÈÔihÈriyanti paracittakusalena vÈ aÒÒena vÈ SammÈsambuddhena vÈ BuddhasÈvakehi vÈ evaÑ ÈdesanÈ pÈÔihÈriyanti attho. Atha vÈ iti evaÑ ÈdisanaÑ ÈdesanÈpÈÔihÈriyanti Èdesanasaddo pÈÔhasesaÑ katvÈ payujjitabbo. EvaÑ Èsevitabbanti iminÈ ca pakÈrena iminÈ ca pakÈrena Èdito sevitabbaÑ. Sesattayepi eseva nayo. TadanudhammatÈ sati upaÔÔhapetabbÈti tassa nekkhammassa anuk|labh|tÈ sati bhusaÑ ÔhapetabbÈ. Iti anusÈsanÊpÈÔihÈriyanti ettha ÈdesanÈpÈÔihÈriyayojanÈya viya yojanÈ kÈtabbÈ. AbyÈpÈdÈdÊsupi eseva nayo. PÈÔho pana jhÈnÈdÊni sa~khipitvÈ ante arahattamaggameva dassetvÈ likhito. Tattha cat|supi maggesu “evaÑ Èsevitabbo”ti-Èdi ekacittakkhaÓikattÈ maggassa pubbabhÈgavasena vuttanti veditabbaÑ. Maggassa hi pubbabhÈgabh|tÈya lokiyamaggasa~khÈtÈya vuÔÔhÈnagÈminiyÈ vipassanÈya magguppÈdanatthaÑ ÈsevanÈdÊsu katesu tÈya uppanno maggopi Èsevito bhÈvito bahulÊkato nÈma hotÊti veditabbaÑ. SabbatthikavÈdÈcariyÈ pana “ekekamaggo soÄasakkhaÓiko”ti vadanti. TadanudhammatÈsati-upaÔÔhÈpanaÑ pana pubbabhÈge yujjatiyevÈti. 32. Puna nekkhammaÑ ijjhatÊti iddhÊti-ÈdÊni “iddhipÈÔihÈriyan”tipadassa kammadhÈrayasamÈsattadÊpanatthaÑ vuttÈni. Suttante vuttesu tÊsu iddhipÈÔihÈriyasseva samÈsatte vutte sesÈnaÑ dvinnampi vuttova hotÊti

KhuddakanikÈya 312

imasmiÑ pariyÈye m|labh|tassa iddhipÈÔihÈriyasseva samÈsattho vuttoti veditabbanti.

PÈÔihÈriyakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. SamasÊsakathÈvaÓÓanÈ

33. IdÈni pÈÔihÈriyakathÈnantaraÑ ÈdipÈÔihÈriyabh|tassa iddhipÈÔihÈriyasa~gahitassa samasÊsibhÈvassa iddhipÈÔihÈriyabhÈvadÊpanatthaÑ ÒÈÓakathÈya niddiÔÔhÈpi samasÊsakathÈ iddhipÈÔihÈriyasambandhena puna kathitÈ. TassÈ atthavaÓÓanÈ tattha kathitÈyevÈti.

SamasÊsakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

8. SatipaÔÔhÈnakathÈvaÓÓanÈ

34. IdÈni samasÊsakathÈnantaraÑ attanÈ vuttassa iddhipÈÔihÈriyassa sÈdhake satta anupassanÈvisese dassentena kathitÈya suttantapubba~gamÈya satipaÔÔhÈnakathÈya apubbatthÈnuvaÓÓanÈ. Tattha suttante tÈva cattÈroti gaÓanaparicchedo, tena na tato heÔÔhÈ, na uddhanti satipaÔÔhÈnaparicchedaÑ dÊpeti. Imeti niddisitabbanidassanaÑ. Bhikkhaveti dhammapaÔiggÈhakapuggalÈlapanaÑ. SatipaÔÔhÈnÈti tayo satipaÔÔhÈnÈ satigocaropi, tidhÈ paÔipannesu sÈvakesu Satthuno paÔighÈnunayavÊtivattatÈpi, satipi. “CatunnaÑ bhikkhave satipaÔÔhÈnÈnaÑ samudayaÒca attha~gamaÒca desessÈmÊ”ti-ÈdÊsu1 hi satigocaro “satipaÔÔhÈnan”ti vutto. Tassattho–patiÔÔhÈti tasminti paÔÔhÈnaÑ. KÈ patiÔÔhÈti? Sati. SatiyÈ paÔÔhÈnaÑ satipaÔÔhÈnanti.

“Tayo satipaÔÔhÈnÈ yadariyo sevati, yadariyo sevamÈno SatthÈ gaÓamanusÈsitumarahatÊ”ti2 ettha tidhÈ paÔipannesu sÈvakesu Satthuno paÔighÈnunayavÊtivattatÈ “satipaÔÔhÈnan”ti vuttÈ. Tassattho– ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 161 piÔÔhe. 2. Ma 3. 258, 263 piÔÔhesu.


paÔÔhapetabbato paÔÔhÈnaÑ, pavattayitabbatoti attho. Kena paÔÔhapetabbatoti? SatiyÈ. SatiyÈ paÔÔhÈnaÑ satipaÔÔhÈnanti. “CattÈro satipaÔÔhÈnÈ bhÈvitÈ bahulÊkatÈ satta bojjha~ge parip|rentÊ”ti-ÈdÊsu1 pana satiyeva “satipaÔÔhÈnan”ti vuttÈ. Tassattho–patiÔÔhÈtÊti paÔÔhÈnaÑ, upaÔÔhÈti okkanditvÈ pakkhanditvÈ vattatÊti attho. Satiyeva paÔÔhÈnaÑ satipaÔÔhÈnaÑ. Atha vÈ saraÓaÔÔhena sati, upaÔÔhÈnaÔÔhena upaÔÔhÈnaÑ. Iti sati ca sÈ upaÔÔhÈnaÒcÈtipi satipaÔÔhÈnaÑ. Idamidha adhippetaÑ. Yadi evaÑ kasmÈ satipaÔÔhÈnÈti bahuvacanaÑ katanti? SatibahuttÈ. ŒrammaÓabhedena hi bahukÈ tÈ satiyoti.

Katame cattÈroti kathetukamyatÈpucchÈ. IdhÈti imasmiÑ sÈsane. Bhikkh|ti saÑsÈre bhayaÑ ikkhatÊti bhikkhu. SesapadÈnaÑ atthavaÓÓanÈ panettha sutamayaÒÈÓakathÈya maggasaccaniddesavaÓÓanÈyaÑ vuttÈyevÈti.

KasmÈ pana BhagavatÈ cattÈrova satipaÔÔhÈnÈ vuttÈ an|nÈ anadhikÈti? VeneyyahitattÈ. TaÓhÈcaritadiÔÔhicaritasamathayÈnikavipassanÈyÈnikesu hi mandatikkhavasena dvedhÈ dvedhÈ pavattesu mandassa taÓhÈcaritassa oÄÈrikaÑ kÈyÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnaÑ Visuddhimaggo, tikkhassa sukhumaÑ vedanÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnaÑ. DiÔÔhicaritassÈpi mandassa nÈtippabhedagataÑ cittÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnaÑ Visuddhimaggo, tikkhassa atippabhedagataÑ dhammÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnaÑ. SamathayÈnikassa ca mandassa akicchena adhigantabbanimittaÑ paÔhamaÑ satipaÔÔhÈnaÑ Visuddhimaggo, tikkhassa oÄÈrikÈrammaÓe asaÓÔhahanato dutiyaÑ. VipassanÈyÈnikassapi mandassa nÈtippabhedagatÈrammaÓaÑ tatiyaÑ, tikkhassa atippabhedagatÈrammaÓaÑ catutthaÑ. Iti cattÈrova vuttÈ an|nÈ anadhikÈti.

Subhasukhanicca-attavipallÈsappahÈnatthaÑ vÈ. KÈyo hi asubho, tattha ca subhavipallÈsavipallatthÈ sattÈ. TesaÑ tattha asubhabhÈvadassanena tassa vipallÈsassa pahÈnatthaÑ paÔhamaÑ satipaÔÔhÈnaÑ vuttaÑ. SukhaÑ niccaÑ attÈti gahitesupi ca vedanÈdÊsu vedanÈ dukkhÈ, cittaÑ aniccaÑ, dhammÈ anattÈ, tesu ca sukhanicca-attavipallÈsavipallatthÈ sattÈ. TesaÑ tattha dukkhÈdibhÈvadassanena tesaÑ vipallÈsÈnaÑ pahÈnatthaÑ sesÈni tÊÓi ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 124 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 314

vuttÈnÊti evaÑ subhasukhanicca-attavipallÈsappahÈnatthaÑ vÈ cattÈrova vuttÈ. Na kevalaÒca vipallÈsappahÈnatthameva, caturoghayogÈsavagantha-upÈdÈna-agatippahÈnatthampi catubbidhÈhÈrapariÒÒatthampi cattÈrova vuttÈti veditabbaÑ. 35. (Ka) Suttantaniddese pathavÊkÈyanti imasmiÑ r|pakÈye pathavÊdhÈtu. SakalasarÊre pana pathavÊdhÈt|naÑ bahukattÈ sabbapathavÊdhÈtusa~gahatthaÑ sam|hatthena kÈyaggahaÓaÑ kataÑ. ŒpokÈyÈdÊsupi eseva nayo. KesakÈyÈdÊnampi bahukattÈ kesakÈyÈdigahaÓaÑ kataÑ. VakkÈdÊni pana paricchinnattÈ kÈyaggahaÓaÑ nÈrahantÊti tesaÑ gahaÓaÑ na katanti veditabbaÑ.

(Kha) SukhaÑ vedananti-ÈdÊsu sukhaÑ vedananti kÈyikaÑ vÈ cetasikaÑ vÈ sukhaÑ vedanaÑ. TathÈ dukkhaÑ vedanaÑ. AdukkhamasukhaÑ vedananti pana cetasikameva upekkhÈvedanaÑ. SÈmisaÑ sukhaÑ vedananti cha gehasitasomanassavedanÈ. NirÈmisaÑ sukhaÑ vedananti cha nekkhammasitasomanassavedanÈ. SÈmisaÑ dukkhaÑ vedananti cha gehasitadomanassavedanÈ. NirÈmisaÑ dukkhaÑ vedananti cha nekkhammasitadomanassavedanÈ. SÈmisaÑ adukkhamasukhaÑ vedananti cha gehasita-upekkhÈvedanÈ. NirÈmisaÑ adukkhamasukhaÑ vedananti cha nekkhammasita-upekkhÈvedanÈ.

(Ga) SarÈgaÑ cittanti-ÈdÊni ÒÈÓakathÈyaÑ vuttatthÈni.

(Gha) Tadavasese dhammeti tehi kÈyavedanÈcittehi avasese tebh|makadhamme. Sabbattha tena ÒÈÓenÈti tena sattavidhena anupassanÈÒÈÓena. YÈni panettha antarantarÈ avuttatthÈni, tÈni heÔÔhÈ tattha tattha vuttatthÈnevÈti.

SatipaÔÔhÈnakathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. VipassanÈkathÈvaÓÓanÈ

36. IdÈni vipassanÈpaÔisaÑyuttÈya satipaÔÔhÈnakathÈya anantaraÑ vipassanÈpabhedaÑ dassentena kathitÈya suttantapubba~gamÈya vipassanÈkathÈya apubbatthÈnuvaÓÓanÈ. Tattha suttante tÈva so-iti sabbanÈmattÈ


yo vÈ so vÈ sabbopi sa~gahito hoti. VatÈti ekaÑsatthe nipÈto. KaÒci sa~khÈranti appamattakampi sa~khÈraÑ. AnulomikÈya khantiyÈti ettha vipassanÈÒÈÓameva lokuttaramaggaÑ anulometÊti anulomikaÑ, tadeva khantimapekkhitvÈ anulomikÈ. Sabbasa~khÈrÈ tassa aniccato dukkhato anattato khamanti ruccantÊti khanti. SÈ mudukÈ majjhimÈ tikkhÈti tividhÈ. KalÈpasammasanÈdikÈ udayabbayaÒÈÓapariyosÈnÈ mudukÈnulomikÈ khanti. Bha~gÈnupassanÈdikÈ sa~khÈrupekkhÈÒÈÓapariyosÈnÈ majjhimÈnulomikÈ khanti. AnulomaÒÈÓaÑ tikkhÈnulomikÈ khanti. SamannÈgatoti upeto. NetaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊti yathÈvuttaÑ etaÑ ÔhÈnaÑ etaÑ kÈraÓaÑ na vijjati. SammattaniyÈmanti ettha “hitasukhÈvaho me bhavissatÊ”ti evaÑ ÈsÊsato tatheva sambhavato asubhÈdÊsu ca asubhanti-Èdi-aviparÊtappavattisabbhÈvato ca sammÈ sabhÈvoti sammatto, anantaraphaladÈnÈya arahattuppattiyÈ ca niyÈmabh|tattÈ niyÈmo, nicchayoti attho. Sammatto ca so niyÈmo cÈti sammattaniyÈmo. Ko so? Lokuttaramaggo, visesato pana sotÈpattimaggo. Tena hi magganiyÈmena niyatattÈ “niyato sambodhiparÈyaÓo”ti1 vuttaÑ. TaÑ sammattaniyÈmaÑ okkamissati pavisissatÊti etaÑ aÔÔhÈnanti attho. Gotrabhuno pana maggassa ÈvajjanaÔÔhÈniyattÈ taÑ anÈdiyitvÈ anulomikakhantiyÈ anantaraÑ sammattaniyÈmokkamanaÑ vuttanti veditabbaÑ. Atha vÈ aÔÔhÈrasasu mahÈvipassanÈsu gotrabhu vivaÔÔanÈnupassanÈ hotÊti anulomikakhantiyÈ eva sa~gahitÈ hoti. Cat|supi suttantesu iminÈva nayena attho veditabbo. Etehi anulomikakhantisammattaniyÈmacatu-ariyaphalavasena ca cha dhammÈti ChakkanipÈte2 cattÈro suttantÈ vuttÈ. KaÓhapakkhasukkapakkhadvayavasena hi cattÈro suttantÈva hontÊti. 37. KatihÈkÈrehÊti-Èdike pucchÈpubba~game suttantaniddese paÒcakkhandhe aniccatoti-ÈdÊsu nÈmar|paÒca nÈmar|passa paccaye ca pariggahetvÈ kalÈpasammasanavasena Èraddhavipassako yogÈvacaro paÒcasu khandhesu ekekaÑ khandhaÑ aniccantikatÈya Èdi-antavatÈya ca aniccato ______________________________________________________________ 1. Vi 1. 11; DÊ 1. 148 piÔÔhÈdÊsu. 2. AÑ 2. 384, 385 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 316

passati. UppÈdavayapaÔipÊÄanatÈya dukkhavatthutÈya ca dukkhato. PaccayayÈpanÊyatÈya rogam|latÈya ca rogato. DukkhatÈs|layogitÈya1 kilesÈsucipaggharaÓatÈya uppÈdajarÈbha~gehi uddhumÈtaparipakkapabhinnatÈya ca gaÓÉato. PÊÄÈjanakatÈya antotudanatÈya dunnÊharaÓÊyatÈya ca sallato. VigarahaÓÊyatÈya avaÉÉhi-ÈvahanatÈya aghavatthutÈya ca aghato. AseribhÈvajanakatÈya ÈbÈdhapadaÔÔhÈnatÈya ca ÈbÈdhato. AvasatÈya avidheyyatÈya ca parato. ByÈdhijarÈmaraÓehi lujjanapalujjanatÈya palokato. AnekabyasanÈvahanatÈya Êtito. AviditÈnaÑyeva vipulÈnaÑ anatthÈnaÑ Èvahanato sabb|paddavavatthutÈya ca upaddavato. SabbabhayÈnaÑ ÈkaratÈya ca dukkhav|pasamasa~khÈtassa paramassÈsassa paÔipakkhabh|tatÈya ca bhayato. Anekehi anatthehi anubaddhatÈya dos|pasaÔÔhatÈya2 upasaggo viya anadhivÈsanÈrahatÈya ca upasaggato. ByÈdhijarÈmaraÓehi ceva lÈbhÈdÊhi ca lokadhammehi pacalitatÈya calato. Upakkamena ceva sarasena ca pabha~gupagamanasÊlatÈya pabha~guto. SabbÈvatthanipÈtitÈya thirabhÈvassa ca abhÈvatÈya addhuvato. AtÈyanatÈya ceva alabbhaneyyakhematÈya ca ÈtÈÓato. AllÊyituÑ anarahatÈya allÊnÈnampi ca leÓakiccÈkÈritÈya aleÓato. NissitÈnaÑ bhayasÈrakattÈbhÈvena asaraÓato. YathÈparikappitehi dhuvasubhasukhattabhÈvehi rittatÈya rittato. RittatÈyeva tucchato, appakattÈ vÈ. Appakampi hi loke tucchanti vuccati. SÈminivÈsivedakakÈrakÈdhiÔÔhÈyakavirahitatÈya suÒÒato. SayaÒca asÈmikabhÈvÈditÈya anattato. PavattidukkhatÈya dukkhassa ca ÈdÊnavatÈya ÈdÊnavato. Atha vÈ ÈdÊnaÑ vÈti gacchati pavattatÊti ÈdÊnavo. KapaÓamanussassetaÑ adhivacanaÑ, khandhÈpi ca kapaÓÈyevÈti ÈdÊnavasadisatÈya ÈdÊnavato. JarÈya ceva maraÓena cÈti dvedhÈ pariÓÈmapakatitÈya vipariÓÈmadhammato. DubbalatÈya pheggu viya sukhabhaÒjanÊyatÈya ca asÈrakato. AghahetutÈya agham|lato. Mittamukhasapatto viya vissÈsaghÈtitÈya vadhakato. VigatabhavatÈya vibhavasambh|tatÈya ca vibhavato. ŒsavapadaÔÔhÈnatÈya sÈsavato. ______________________________________________________________ 1. DukkhatÈm|layogitÈya (Ka) 2. DosupaÔÔhÈnatÈya (Ka) Visuddhi 2. 247 piÔÔhe passitabbaÑ.


hetupaccayehi abhisa~khatatÈya sa~khatato. MaccumÈrakilesamÈrÈnaÑ Èmisabh|tatÈya mÈrÈmisato. JÈtijarÈbyÈdhimaraÓapakatitÈya jÈtijarÈbyÈdhimaraÓadhammato. Sokaparideva-upÈyÈsahetutÈya sokaparideva-upÈyÈsadhammato. TaÓhÈdiÔÔhiduccaritasaÑkilesÈnaÑ visayadhammatÈya saÑkilesikadhammato passati. Sabbesu ca imesu “passatÊ”ti pÈÔhaseso daÔÔhabbo. 38. PaÒcakkhandheti sam|hato vuttepi ekekakhandhavasena atthavaÓÓanÈ kalÈpasammasanaÒÈÓaniddese visuÑ visuÑ ÈgatattÈ pariyosÈne ca visuÑ visuÑ khandhÈnaÑ vasena anupassanÈnaÑ gaÓitattÈ sam|he pavattavacanÈnaÑ avayavepi pavattisambhavato ca katÈti veditabbÈ, visuÑ visuÑ pavattasammasanÈnaÑ ekato sa~khipitvÈ vacanavasena vÈ “paÒcakkhandhe”ti vuttanti veditabbaÑ. “EkappahÈrena paÒcahi khandhehi vuÔÔhÈtÊ”ti1 AÔÔhakathÈvacanasabbhÈvato vÈ paÒcannaÑ khandhÈnaÑ ekato sammasanaÑ vÈ yujjatiyevÈti. PaÒcannaÑ khandhÈnaÑ nirodho niccaÑ nibbÈnanti passantoti ÈdÊnavaÒÈÓaniddese vuttanayena vipassanÈkÈle santipadaÒÈÓavasena niccaÑ nibbÈnanti passanto. SammattaniyÈmaÑ okkamatÊti maggakkhaÓe okkamati, phalakkhaÓe pana okkanto nÈma hoti. Eseva nayo sabbesupi niyÈmokkamanapariyÈyesu. Œrogyanti Èrogyabh|taÑ. Visallanti sallavirahitaÑ. Eseva nayo Êdisesu. AnÈbÈdhanti ÈbÈdhavirahitaÑ, ÈbÈdhapaÔipakkhabh|taÑ vÈ. Esa nayo Êdisesu. Aparappaccayanti aÒÒapaccayavirahitaÑ. Upassaggatoti ca anupassagganti ca keci saÑyogaÑ katvÈ paÔhanti. ParamasuÒÒanti sabbasa~khÈrasuÒÒattÈ uttamattÈ ca paramasuÒÒaÑ. Paramatthanti sa~khatÈsa~khatÈnaÑ aggabh|tattÈ uttamatthaÑ. Li~gavipallÈsavasena napuÑsakavacanaÑ. NibbÈnassa ca suÒÒattÈ anattattÈ ca imasmiÑ dvaye paÔilomapariyÈyo na vutto. AnÈsavanti ÈsavavirahitaÑ. NirÈmisanti ÈmisavirahitaÑ. AjÈtanti jÈtivirahitattÈ anuppannaÑ. Amatanti bha~gÈbhÈvato maraÓavirahitaÑ. MaraÓampi hi napuÑsakabhÈvavacanavasena “matan”ti vuccati. 39. EvamimÈya paÔipÈÔiyÈ vuttÈsu ÈkÈrabhedabhinnÈsu cattÈlÊsÈya anupassanÈsu sabhÈvasa~gahavasena tÊsuyeva anupassanÈsu ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 2. 300 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 318

ekasa~gahaÑ karonto aniccatoti aniccÈnupassanÈti-ÈdimÈha. TÈsu yathÈnur|paÑ aniccadukkhÈnattatte yojanÈ kÈtabbÈ. AvasÈne panetÈ visuÑ visuÑ gaÓanavasena dassitÈ. GaÓanÈsu ca gaÓanapaÔipÈÔivasena paÔhamaÑ anattÈnupassanÈ gaÓitÈ. Tattha paÒcavÊsatÊti “parato rittato tucchato suÒÒato anattato”ti ekekasmiÑ khandhe paÒca paÒca katvÈ paÒcasu khandhesu paÒcavÊsati anattÈnupassanÈ. PaÒÒÈsÈti “aniccato palokato calato pabha~guto addhuvato vipariÓÈmadhammato asÈrakato vibhavato sa~khatato maraÓadhammato”ti ekekasmiÑ khandhe dasa dasa katvÈ paÒcasu khandhesu paÒÒÈsaÑ aniccÈnupassanÈ. SataÑ paÒcavÊsati cevÈti sesÈ “dukkhato rogato”ti-Èdayo ekekasmiÑ khandhe paÒcavÊsati paÒcavÊsati katvÈ paÒcasu khandhesu paÒcavÊsatisataÑ dukkhÈnupassanÈ. YÈni dukkhe pavuccareti yÈ anupassanÈ dukkhe khandhapaÒcake gaÓanavasena pavuccanti, tÈ sataÑ paÒcavÊsati cevÈti sambandho veditabbo. “YÈnÊ”ti cettha li~gavipallÈso daÔÔhabboti.

VipassanÈkathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. MÈtikÈkathÈvaÓÓanÈ

40. IdÈni mahÈthero vipassanÈkathÈnantaraÑ sakale paÔisambhidÈmagge niddiÔÔhe samathavipassanÈmagganibbÈnadhamme ÈkÈranÈnattavasena nÈnÈpariyÈyehi thometukÈmo nicchÈtoti-ÈdÊni ek|navÊsati mÈtikÈpadÈni uddisitvÈ tesaÑ niddesavasena mÈtikÈkathaÑ nÈma kathesi. TassÈ ayaÑ apubbatthÈnuvaÓÓanÈ. MÈtikÈya tÈva nicchÈtoti amilÈto. Sabbepi hi kilesÈ pÊÄÈyogato milÈtÈ, rÈgopi tÈva nirantarappavatto sarÊraÑ dahati, kiÑ panaÒÒe kilesÈ. “Tayome bhikkhave aggÊ rÈgaggi dosaggi mohaggÊ”ti1 pana kilesanÈyakÈ tayo eva kilesÈ vuttÈ, taÑsampayuttÈpi pana dahantiyeva. EvaÑ chÈtakilesÈbhÈvato nicchÈto. Ko so? Vimokkhasambandhena vimokkhoti daÔÔhabbo. MuccatÊti mokkho. VimuccatÊti ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 257; DÊ 3. 182 piÔÔhesu.


vimokkhoti attho. IdamekaÑ mÈtikÈpadaÑ. VijjÈvimuttÊti vijjÈyeva vimutti. IdamekaÑ mÈtikÈpadaÑ. JhÈnavimokkhoti jhÈnameva vimokkho. IdamekaÑ mÈtikÈpadaÑ. SesÈni ekekÈnevÈti evaÑ ek|navÊsati mÈtikÈpadÈni. 41. Nekkhammena kÈmacchandato nicchÈtoti nekkhammena kÈmacchandato apetattÈ kÈmacchandato nikkileso yogÊ. Tena paÔiladdhaÑ nekkhammampi nicchÈto nikkileso vimokkho. EvaÑ sesesupi. Nekkhammena kÈmacchandato muccatÊti vimokkho1ti nekkhammena kÈmacchandato yogÊ muccatÊti taÑ nekkhammaÑ vimokkhoti attho. EvaÑ sesesupi. VijjatÊti vijjÈti sabhÈvato vijjati atthi upalabbhatÊti vijjÈ nÈmÈti attho. Atha vÈ sabhÈvajÈnanatthaÑ paÔipannehi yogÊhi sabhÈvaÑ vedÊyati jÈnÊyatÊti vijjÈ nÈmÈti attho. Atha vÈ visesalÈbhatthaÑ2 paÔipannehi yogÊhi vedÊyati paÔilÈbhÊyatÊti vijjÈ nÈmÈti attho. Atha vÈ attanÈ vinditabbaÑ bh|miÑ vindati labhatÊti vijjÈ nÈmÈti attho. Atha vÈ sabhÈvadassanahetuttÈ sabhÈvaÑ viditaÑ karotÊti vijjÈ nÈmÈti attho. Vijjanto muccati, muccanto vijjatÊti yathÈvutto dhammo yathÈvuttenatthena vijjamÈno yathÈvuttato muccati, yathÈvuttato muccamÈno yathÈvuttenatthena vijjatÊti vijjÈvimutti nÈmÈti attho.

KÈmacchandaÑ saÑvaraÔÔhenÈti kÈmacchandanivÈraÓaÔÔhena taÑ nekkhammaÑ sÊlavisuddhi nÈmÈti attho. TaÑyeva avikkhepahetuttÈ avikkhepaÔÔhena cittavisuddhi. DassanahetuttÈ dassanaÔÔhena diÔÔhivisuddhi. Sesesupi eseva nayo. PaÔippassambhetÊti nekkhammÈdinÈ kÈmacchandÈdikaÑ yogÈvacaro paÔippassambhetÊti nekkhammÈdiko dhammo passaddhi nÈmÈti attho. PahÊnattÈti tena tena pahÈnena pahÊnattÈ. ©ÈtaÔÔhena ÒÈÓanti jhÈnapaccavekkhaÓÈvasena vipassanÈvasena maggapaccavekkhaÓÈvasena ÒÈtaÔÔhena nekkhammÈdikaÑ ÒÈÓaÑ nÈmÈti attho. DiÔÔhattÈ dassananti etthÈpi eseva nayo. VisujjhatÊti yogÊ, nekkhammÈdikÈ visuddhi. ______________________________________________________________ 1. MuccatÊti mokkho vimokkho (PÈÄiyaÑ) 2. VisesabhÈvalÈbhatthaÑ (SÊ)

KhuddakanikÈya 320

Nekkhammaniddese nekkhammaÑ alobhattÈ kÈmarÈgato nissaÔanti nissaraÓaÑ. Tato nikkhantanti nekkhammaÑ. “R|pÈnametaÑ nissaraÓaÑ yadidaÑ nekkhamman”ti vuccamÈne Èruppavisesassa adissanato visesassa dassanatthaÑ aÒÒattha vuttapÈÔhakkameneva yadidaÑ Èruppanti vuttaÑ. TaÒca ÈruppaÑ r|pato nikkhantattÈ nekkhammaÑ nÈmÈti adhikÈravaseneva vuttaÑ hoti. Bh|tanti uppÈdasamÈyogadÊpanaÑ. Sa~khatanti paccayabalavisesadassanaÑ. PaÔiccasamuppannanti paccayasamÈyogepi paccayÈnaÑ abyÈpÈrabhÈvadassanaÑ. Nirodho tassa nekkhammanti nibbÈnaÑ tato sa~khatato nikkhantattÈ tassa sa~khatassa nekkhammaÑ nÈma. Œruppassa ca nirodhassa ca gahaÓaÑ aÒÒattha pÈÔhe vuttakkameneva kataÑ. “KÈmacchandassa nekkhammaÑ nekkhamman”ti vuccamÈne punaruttaÑ hoti. Nekkhammavacaneneva ca tassa nekkhammasiddhÊti taÑ avatvÈ sesanekkhammameva vuttaÑ. TaÑ ujukameva. NissaraÓaniddesepi iminÈva nayena attho veditabbo. NissaraÓÊyÈ dhÈtuyo panettha ujukameva nekkhammanti vuttaÑ. Pavivekoti pavivittabhÈvo nekkhammÈdikoyeva. VosajjatÊti yogÊ, nekkhammÈdayo vosaggo. NekkhammaÑ pavattento yogÊ nekkhammena caratÊti vuccati. TaÑ pana nekkhammaÑ cariyÈ. Esa nayo sesesupi. JhÈnavimokkhaniddese vattabbaÑ vimokkhakathÈyaÑ vuttaÑ. KevalaÑ tattha “jÈnÈtÊti jhÈnavimokkho”ti1 vuttaÑ, idha pana “jÈnÈtÊti, jhÈyatÊ”ti2 puggalÈdhiÔÔhÈnÈva desanÈ katÈti ayaÑ viseso. 42. BhÈvanÈdhiÔÔhÈnajÊvitaniddese ca puggalÈdhiÔÔhÈnÈ desanÈ katÈ. Dhammato pana bhavanÈ nÈma nekkhammÈdayova. AdhiÔÔhÈnaÑ nÈma nekkhammÈdivasena patiÔÔhÈpitacittameva. JÊvitaÑ nÈma nekkhammÈdivasena patiÔÔhÈpitacittassa sammÈ-ÈjÊvo nÈma. Ko so sammÈ-ÈjÊvo nÈma? MicchÈjÊvÈ virati, dhammena samena paccayapariyesanavÈyÈmo ca. Tattha samaÑ jÊvatÊti samaÑ jÊvitaÑ jÊvati, bhÈvanapuÑsakavacanaÑ vÈ, samena jÊvatÊti vuttaÑ hoti. No visamanti “samaÑ jÊvatÊ”ti vuttasseva atthassa paÔisedhavasena avadhÈraÓaÑ kataÑ. SammÈ jÊvatÊti ÈkÈranidassanaÑ. No micchÈti tasseva niyamanaÑ. VisuddhaÑ jÊvatÊti sabhÈvavisuddhiyÈ visuddhaÑ jÊvitaÑ jÊvati. No kiliÔÔhanti tasseva niyamanaÑ. YaÒÒadevÈti-ÈdÊhi ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 241 piÔÔhe. 2. JhÈyatÊti (SÊ), jÈnÈtÊti jÈyÊti (Ka)


yathÈvuttÈnaÑ tissannaÑ sampadÈnaÑ1 ÈnisaÑsaÑ dasseti. Tattha yaÒÒadevÈti yaÑ yaÑ eva. Khattiyaparisanti khattiyÈnaÑ sannipÈtaÑ. So hi2 samantato sÊdanti ettha akatabuddhinoti parisÈti vuccati. Eseva nayo itarattaye. KhattiyÈdÊnaÑyeva ÈgamanasampattiyÈ ÒÈÓasampattiyÈ ca samannÈgatattÈ tÈsaÑyeva catassannaÑ gahaÓaÑ, na suddaparisÈya3. VisÈradoti tÊhi sampadÈhi sampanno4 vigatasÈrajjo, nibbhayoti attho. Ama~kubh|toti asa~kucito na nittejabh|to. TaÑ kissa het|ti taÑ visÈradattaÑ kena hetunÈ kena kÈraÓena hotÊti ceti attho. IdÈni tathÈ hÊti tassa kÈraÓavacanaÑ. YasmÈ evaÑ tisampadÈsampanno, tasmÈ “visÈrado hotÊ”ti visÈradabhÈvassa kÈraÓaÑ dassetvÈ niÔÔhapesÊti.


MÈtikÈkathÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

NiÔÔhitÈ c|Äavaggassa apubbatthÈnuvaÓÓanÈ.

EttÈvatÈ ca tivaggasa~gahitassa samatiÑsakathÈpaÔimaÓÉitassa

PaÔisambhidÈmaggassa atthavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ hotÊti. ______________________________________________________________ 1. ©ÈÓasampattiyÈ yathÈvuttÈnaÑ tissannaÑ (SÊ) 2. Ye hi (SÊ) 3. Na suddhaparisÈya (SÊ) 4. VisÈradoti dhitisampanno (SÊ)

KhuddakanikÈya 322

NigamanakathÈ

MahÈvaggo Majjhimo ca, C|Äavaggo ca nÈmato. Tayo vaggÈ idha vuttÈ, pamÈÓapaÔipÈÔiyÈ.

Vagge vagge dasa dasa, kathÈ yÈ tÈ udÊritÈ. UddÈnagÈthÈ sabbÈsaÑ1, imÈ tÈsaÑ yathÈkkamaÑ.

©ÈÓaÑ diÔÔhi ÈnÈpÈnaÑ, indriyaÑ vimokkhapaÒcamaÑ. Gati kammaÑ vipallÈso, maggo maÓÉoti tÈ dasa2.

Yuganaddhasaccabojjha~gÈ, mettÈ virÈgapaÒcamÈ. PaÔisambhidÈ dhammacakkaÑ, lokuttarabalasuÒÒatÈ.

PaÒÒÈ iddhi abhisamayo, viveko cariyapaÒcamo. PÈÔihÊraÑ samasÊsa-sati vipassanamÈtikÈ.

Yo so sugatasutÈnaÑ, adhipatibh|tena bh|tahitaratinÈ. Therena thiraguÓavatÈ, vutto PaÔisambhidÈmaggo.

TassatthavaÓÓanÈ yÈ, pubbaÔÔhakathÈnayaÑ tathÈ yuttiÑ. NissÈya mayÈraddhÈ, niÔÔhÈnamupÈgatÈ esÈ.

YaÑ taÑ uttaramantÊ, mantiguÓayuto yuto ca saddhÈya. KÈrayi mahÈvihÈre, pariveÓamanekasÈdhuguÓaÑ.

Therenettha nivasatÈ, samÈpitÈyaÑ mahÈbhidhÈnena. Tatiye vasse cutito, MoggallÈnassa bh|patino.

SamayaÑ anulomentÊ, therÈnaÑ theravÈdadÊpÈnaÑ. NiÔÔhaÑ gatÈ yathÈyaÑ, AÔÔhakathÈ lokahitajananÊ.

DhammaÑ anulomentÈ, attahitaÑ parahitaÒca sÈdhentÈ. NiÔÔhaÑ gacchantu tathÈ, manorathÈ sabbasattÈnaÑ.

SaddhammapakÈsiniyÈ, AÔÔhakathÈyettha gaÓitakusalehi. GaÓitÈ tu bhÈÓavÈrÈ, viÒÒeyyÈ aÔÔhapaÒÒÈsa. ______________________________________________________________ 1. UddÈnakathÈvaÓÓanÈ (SÊ) 2. Te dasa (SÊ)


ŒnuÔÔhubhena assÈ, chandobandhena gaÓiyamÈnÈ tu. Cuddasasahassasa~khÈ, gÈthÈyo paÒca ca satÈni.

SÈsanaciraÔÔhitatthaÑ, lokahitatthaÒca sÈdarena mayÈ. PuÒÒaÑ imaÑ racayatÈ, yaÑ pattamanappakaÑ vipulaÑ.

PuÒÒena tena loko, saddhammarasÈyanaÑ Dasabalassa. UpabhuÒjitvÈ vimalaÑ, pappotu sukhaÑ sukhenevÈti.

SaddhammappakÈsinÊ nÈma

PaÔisambhidÈmaggappakaraÓassa AÔÔhakathÈ niÔÔhitÈ.

PaÔisambhidÈmaggaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ

PadÈnukkamo PiÔÔha~kÈ

[ A ] AÑsak|Ôato 12 AkantaÑ 49 AkaniÔÔhagÈmino 68 Akuppadhammo 105 AkuppÈ 201 Akuppo 157 AkusalaÑ 177, 200 Akusalakammapathehi 33 AkusalaÔÔhena 200 Akusalam|lÈni 169 Akusale 262 Akovido 52 AkkhÈtÈ 254 AgataÑ 213 Agati 227 AggaÑ 242 AggasuÒÒaÑ 239 Aggikkhandho 11, 12 Aggo 213 Aghato 316 Agham|lato 316 A~gÈrakÈs|pamÈ 229 A~gula~gulehi 12 A~gulantarikÈhi 12 Acakkhuko 21 Acittako 303


[ A ] AccantavirÈgo 102 Acci 206 AcchandikÈ 11 AjÈtaÑ 304, 317 AjÈtaphalo 305 AjÈnitabbaÑ 40 AjjhattaÑ 150, 152, 244 AjjhattaÑ vÈ 25 Ajjhattameva 187, 191 AjjhattavuÔÔhÈna- paÔippassaddhi 150 AjjhattavuÔÔhÈno 150, 151 AjjhattasuÒÒaÑ 239 Ajjhattikassa 35 Ajjhupekkhati 143 AÒjasÈparaddho 21 AÒÒaÑ 5 AÒÒattha 237 AÒÒatra 16 AÒÒathattaÑ 199 AÒÒamaÒÒaÑ 189 AÒÒamaÒÒapaccayÈ 161, 172 AÒÒamaÒÒapariyantaÔÔhÈyino 257 AÒÒÈÓÈ 158 AÒÒÈtaÑ 255 AÒÒÈti 4 AÒÒÈto 40

PaÔisambhidÈmaggaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge 326


[ A ] AÒÒÈsikoÓÉaÒÒo 219 AÒÒenaÒÒaÑ 29 AÒÒehi 252 AÒÒo 252 AÔÔÊyamÈnÈ 64 AÔÔha~giko 213 AÔÔhadhÈ 225 AÔÔhamakassa 252 AÔÔhavÊsati 173 AÔÔhasatataÓhÈpapaÒcasatehi 34 AÔÔhahi 28 AÉÉhateyyÈni 220 AÉÉhanavadhammasatÈni 220 AÉÉhayogo 106 AÉÉho 253 AÓusahagatehi 136 AÓÉabh|to 17 AtÈÓato 316 AtÈÓo 15 AtÈyano 16 AtikkamaÑ 65 Atikkammeva 219 AtighaÑsitvÈ 257 Atitto 15 AtidhÈvanti 64 AtipaggahitaÑ 73 AtibÈÄhaÑ 30 AtimÈno 27, 260 AtirekÈ 226


[ A ] Atireko 263 Atirocati 259 AtÊtampi 10 AtÊtÈ 241 AtÊtÈnudhÈvanaÑ 73 AtÊte 304 AttaÑ 55 AttakilamathÈnuyogo 215 Attato 158 Attattho 256 Attadamathattho 84 AttanÈva 26 Attani 54, 55 Attaniyena vÈ 151 AttabhÈvapariyÈpannÈ 209 AttamanatÈ 116 AttamanÈ 30, 217 AttavÈdapaÔisaÑyuttÈ 46, 63 AttÈ 26 AttÈ ca 60 AttÈnaÑ 26, 55 AttÈnudiÔÔhi 46 AttÈnudiÔÔhiyo 62 Attena vÈ 151 Attha~gataÑ 304 Attha~gamaÑ 133 Attha~gamÈ 154 Attha~gameti 304 Attharaso 183 AtthavavatthÈnato 249

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 327


[ A ] Atthassa 255 Atthi 26, 39, 305 AtthitÈ 7 Atha 201, 237, 259 Atho 39 AdiÔÔhaÑ 256 AdukkhamasukhaÑ 314 AdukkhamasukhÈbh|mi 265 AddhÈnaÑ 10 AddhÈnasa~khÈte 107 Addhuvato 316 Addhuvo 15 AdvayaÑ 55 Advejjho 141 AdveÄhako 141 AdhikaraÓasamatho 119 Adhiko 263 AdhigatapaÔisambhido 252 AdhigataphalÈnaÑ 140 AdhigatÈ vÈ 164, 249 AdhigamanaÔÔhena 167 AdhicittaÑ 73, 76 AdhicittamanuyuttÈnaÑ 139 AdhiccasamuppannikÈ 59 Adhiccasamuppanno 59 AdhiÔÔhÈti 143, 167, 229, 273 AdhiÔÔhÈnaÑ 110, 245, 320 AdhiÔÔhÈnaÔÔhena 142, 167 AdhiÔÔhÈnabalaÑ 228 AdhiÔÔhÈnasampannaÑ 77


[ A ] AdhiÔÔhÈnÈya 180 AdhimattaÔÔhena 142 AdhimÈno 27 Adhimuccati 64 Adhimuccanto 140 AdhimuttiÑ 4 AdhimokkhacariyÈya 135 AdhimokkhatthÈya 134 AdhimokkhÈdhipateyyaÔÔhena 138 AdhimokkhabahulaÑ 161 Adhimokkhabahulo 161 AdhimokkhamaÓÉo 183 Adhimokkhavasena 134 Adhimokkho 192 Adhimoceti 74 AdhivacanaÑ 260 Adho 153 AnakkhÈtassa 254 AnaÒÒathaÑ 197 AnaÒÒathÈni 196 AnaÒÒaneyyatÈya 85 AnativattanaÔÔhena 189 AnattaÔÔhena 120, 197 AnattaÔÔho 198 Anattato 316 AnattanÈva 26 Anattani 178 Anattani anattÈ 179 AnattÈnaÑ 26 AnattÈnupassanÈ 247, 318



[ A ] Ananussutesu 84 AnantaÒÈÓo 253 Anantatejo 253 Anantayaso 253 AnantavÈ 5, 58, 60 AnantasaÒÒÊ 58 Ananto 156 AnapanataÑ 266 AnabhÈvaÑ 262 AnabhinataÑ 266 Anabhiratibahulo 263 AnabhisambhavanÊyo 252 Anabhisambuddhassa 200 Anabhissaro 15 AnariyÈ 209 Anariyo 215 AnavajjaÑ 177 AnavajjakusalÈ 168 AnavajjaÔÔho 111 AnavajjabalaÑ 228 AnavajjÈ 82, 205 Anavajjo 256 AnavasesaÑ 36 AnÈkiÓÓaÑ 105 AnÈgatapaÔika~khanaÑ 73 AnÈgatÈ 241 AnÈcariyako 84 AnÈthapiÓÉikassa 128 AnÈtho 20 AnÈdiyitvÈ 30


[ A ] AnÈbÈdhaÑ 317 AnÈrammaÓÈmekacittassa 78 AnÈvaÔaÑ 272 AnÈvilasa~kappÈ 311 AnÈsavaÑ 234, 317 AnÈsavaÔÔhena 189 AnÈsavÈ 205 AnÈsavo 150, 157 AniccaÑ 102, 201 AniccaÔÔhaÑ 37 AniccaÔÔhena 120, 135 AniccatÈ 102 Aniccato 167, 179, 190, 229, 315 Aniccato vÈ 291 AniccÈnupassanaÒÈÓaÑ 158 AniccÈnupassanÈ 102, 158, 247 AniccÈnupassÊ 102, 122 AniÔÔhaÑ 49 AniÔÔhÈya 49 AniÔÔhe 291 AnibbattaÑ 304 AnibbiddhapubbaÑ 263 AnimittaÔÔhena 189 AnimittÈya 160 Animitte 167 Animitto 147, 167 AnissitaÑ 266 AnÊghÈ 208 AnugacchanÈ 72



[ A ] Anugato 19 AnuÔÔhitÈ 80, 81 AnuÔÔhitÈya 207 AnuttaraÑ 158 AnunayasaÑyojanaÑ 27 AnunetÈ 254 AnunnataÑ 266 Anupagamma 6, 216 AnupaÔÔhÈnaÑ 135 Anuparivattati 81 AnupalittÈ 226 AnupassaggaÑ 317 Anupassati 108 AnupassanÈ 107 AnupassanÈÒÈÓÈni 115 AnupÈdÈ 151 AnupubbaÑ 83 AnuppannaÑ 304 Anuppannassa 254 AnuppÈde 223 AnubandhanÈ 94 Anubuddho 140 AnulomÈ 150 AnulomikÈ 6 AnuvicaritaÑ manasÈ 38 AnusaÔo 19 AnusayÈ 8, 79, 187 AnusÈsanÊ 309 AnusÈsanÊpÈÔihÈriyaÑ 311 Anusenti 8


[ A ] AnekadhÈtuÑ 234 AnottappaÑ 33 Anodhiso 208 AnonataÑ 266 AntaggÈhikÈ 46, 62 AntaggÈhikÈya 34 Antamaso 257, 292 AntarÈparinibbÈyissa 68 Antalikkhe 272 AntavÈ 4, 57, 60 AntasaÒÒÊ 57 AntÈ 215 AntÈnantikÈ 59 Ante 6 Anto 57 Andho 21 ApacÈyamÈno 222 ApathÈ 227 ApanÈmeti 30 AparantÈnuggahitÈ 66 AparantÈnudiÔÔhi 46, 66 AparappaccayaÑ 317 Aparikkhitte 272 ApariÓÈyako 21 Apariyanto 58 ApÈtubh|taÑ 304 ApÈnaÑ 69 ApÈyo 18 Apica 149, 260, 309 ApÊÄanÈya 210



[ A ] ApuÒÒÈbhisa~khÈro 10, 240 AppaccayaÑ 30 AppajÈnantÈ 72 AppaÔik|lÈ 153 AppaÔicchannaÑ 272 AppaÔibaddhaÑ 266 AppaÔivattiyaÑ 218 AppaÔivijjhanto 208 AppaÔisa~khÈ 183 AppaÔihataÑ 256 AppaÓihitaÔÔhena 189 AppaÓihitÈya 160 AppaÓihito 147, 157 AppadÈlitapubbaÑ 263 AppanÈ 93 AppamÈÓaÑ 153 AppamÈÓo 219 AppamÈdavihÈrÊnaÑ 139 AppameyyaÔÔhena 133, 237 Apparajakkhe 1 Apparajakkho 2 Appekacce 2 AphassitaÑ 256 AbuddhivihatattÈ 85 AbbhatthaÑ 108 AbbhÈhato 19, 20 AbyÈkataÑ 199, 200 AbyÈpajjaÑ 153 AbyÈpajjÈ 208 Abhave 65


[ A ] Abhavo 65 AbhiÒÒaÔÔhaÑ 37 AbhiÒÒattho 84 AbhiÒÒÈ 133 AbhiÒÒÈÒÈÓÈnaÑ 250 AbhiÒÒÈya 37, 216 AbhiÒÒÈyo 141 AbhinataÑ 73 Abhinandanti 64 AbhinanduÑ 217 AbhinivesaÑ 151 Abhinivesato 158 AbhinivesaparÈmÈso 42, 47 AbhinivesÈ 168 Abhiniveso 42 AbhinÊharati 81, 167 AbhinÊhÈraÔÔhena 167 AbhippamodayaÑ 101 Abhippamodo 118 AbhibhavitÈ 260 Abhibh|to 19 AbhivÈdetvÈ 238 Abhisa~kharitvÈ 258 Abhisa~khÈrÈ 3 AbhisamayaÔÔhena 167 Abhisamayo 302, 304 Abhisameti 303 Abhisambujjhi 84 AbhisambuddhattÈ 87 AbhisambuddhÈ 216



[ A ] AbhisambhavituÑ 252 Ama~kubh|to 321 AmaccÈ 86 AmataÑ 317 Amatassa 255 AmatogadhaÑ 213 AmanasikÈrÈ 155 AmanÈpaÑ 49 AmanussÈnaÑ 208, 309 AmarÈvikkhepikÈ 59 AmukaÑ 310 AyaÑ 34 AyamantimÈ 201 Ayitabbo 85 Ayogakkhemino 178 AyonisomanasikÈropi 44 AraÒÒagato 89 ArahattappattaÑ 186 ArahÈ 67 AriyaÒÈÓaÑ 87 Ariyadhammassa 52 Ariyadhamme 52 AriyapathaÑ 21 AriyapuggalÈnaÑ 76 Ariyasaccesu 139 AriyÈ 51, 209, 291 Ar|paÑ 152 Ar|pappaÔisaÒÒutto 157 Ar|pasaÒÒÊ 150 Ala~kÈrÈ 211


[ A ] AleÓato 316 AleÓo 16 AllÈya 49 Avacarati 144 AvaÔÔhiti 118 AvatthÈpanavacanaÑ 141 AvatthÈpeti 152 AvikkhepaÑ 106, 108, 140 AvikkhepaÔÔhena 113 Avikkhepavasena 188 Avikkhep|paÔÔhÈnakusalo 145 Avikkhepo 110, 118 AvicÈraÑ 310 AvijjandhakÈrÈvaraÓo 16 AvijjandhakÈre 267 AvijjÈgato 17 AvijjÈnupatitÈ 10 AvijjÈnusayo 9 AvijjÈpi 44 AvijjÈvisadosasallitto 18 AviÒÒÈtaÑ 39 AvitakkaÑ 310 AvitathaÑ 197 AvitathÈni 196 AviditaÑ 256 AviditÈ 79 AvinÊto 52 AvipariÓÈmadhammena vÈ 240 AvipariÓÈmadhammo 26 AvisayÈ 227



[ A ] AvisÈhaÔamÈnasatÈ 118 AvisÈhÈro 118 Av|pasanto 16 AveccappasannÈ 68 AveraÑ 153 AverÈ 208 Averino 211 AsaÑlittÈ 226 Asa~khÈraparinibbÈyissa 68 AsacchikataÑ 255, 256 AsaÒjÈtassa 254 AsaÒÒÊvÈdÈ 59 Asamayavimokkho 157 AsamÈhito 2 AsammuÔÔhÈ 83 Asamm|Äho 208 AsaraÓato 316 AsaraÓÊbh|to 16 AsaraÓo 16 AsallÊnaÑ 83 Asassato 4, 5, 60 AsÈtattÈya 49 AsÈdhÈraÓaÑ 11 AsÈdhÈraÓÈ 227 AsÈmantapaÒÒaÑ 248 AsÈraddho 83 AsÊtisataÑ 134 AsubhÈya vÈ 291 AsekhapaÔisambhidappatto 263 AsmimÈno 28


[ A ] Assako 15 Assattho 35 AssaddhÈ 11 AssaddhiyaÑ 132 AssaddhiyapariÄÈhassa 135 AssaddhiyasaÑvaraÔÔhena 142 Assaddhiyassa 135 Assaddhe 131 Assaddho 2 AssabandhÈ 292 Assasati 90 Assasanto 90 AssÈdaÑ 133 AssÈdadiÔÔhi 46, 47 AssÈdadiÔÔhiyo 62 AssÈdo 47, 200 AssÈsapaÔika~khanÈ 72 AssÈsapassÈsÈpi 107 AssÈsÈ 122 AssÈsÈdimajjhapariyosÈnaÑ 72 AssÈsenÈbhitunnassa 72 AssÈso 112 AssutavÈ 50 AhaÑ 55 AhitaÑ 49 AhitÈya 24 AhirikaÑ 32 AhÊnindriyaÑ 274 AhosikammaÑ 176



[ Œ ] Œka~khati 80 Œka~khappaÔibaddhÈ 81, 257 ŒkÈrehi 4, 14, 106 ŒkÈsakasiÓasamÈpattiyÈ 272 ŒkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ 156 ŒkÈso 156 ŒkiÒcaÒÒÈyatanaÑ 157 Œgacchanti 256 Œgate 78 Œgamanato 149 Œgamma 229 ŒghÈtaÑ 30 ŒghÈtanapaccupaÔÔhito 20 ŒghÈtavatth|ni 30 ŒghÈtavatth|hi 30 ŒghÈtito 31 ŒcikkhanÈ 182 ŒdÈnato 158 ŒdÈyo 103 Œditto 14 ŒdivisodhanaÔÔhena 142 ŒdivisodhanÈ 142 Œdisati 309 ŒdÊnavaÑ 120, 133, 305 ŒdÊnavato 316 ŒdÊnavo 200 ŒdesanaÑ 309 ŒdesanÈpÈÔihÈriyaÑ 311 ŒdhÈnaggÈhÊ 25


[ Œ ] ŒdhipateyyaÑ hoti 161, 162 ŒdhipateyyaÔÔhena 142, 167 ŒnaÑ 69 Œnando 185 ŒnamanÈ 113 ŒnÈpÈnassati 69 ŒnisaÑsÈ 208 ŒneÒjÈbhisa~khÈro 10, 240 ŒnetÈ 21 ŒpÈthaÑ 256 ŒporasaÑ 49 ŒbÈdhato 316 ŒbhujitvÈ 89 Œmantesi 130 Œmasati 272 ŒmodanÈ 115 ŒyatanacariyÈya 140 ŒyasmÈ 185, 205, 237 ŒyÈpenti 140 Œyu 172 ŒraddhaÑ 83 ŒraddhavÊriyo 2 ŒrammaÓaÔÔhena 189 ŒrammaÓato 149 ŒrammaÓassa 110 ŒrammaÓÈ 219 ŒrammaÓ|paÔÔhÈnakusalo 144 ŒrammaÓe 110 ŒrÈme 128 ŒrogyaÑ 317



[ Œ ] ŒlokaÑ dassetÈ 16 Œloko 219 Œvajjati 267 ŒvajjanappaÔibaddhÈ 80, 257 ŒvajjanÈya 134 ŒvajjitattÈ 144, 207 ŒvajjitvÈ 267 Œvuso 186 ŒsabhaÑ 231 ŒsayÈnusayÈ 4 ŒsavaÔÔhÈniyehi 230 ŒsavÈ 236 ŒsavÈnaÑ 234 Œsevati 152, 188 ŒsevanÈ 169 ŒsevitabbaÑ 311 ŒsevitÈya 207

[ I ] Ijjhanti 264 IÒjanÈ 113 IÒjito 74 Iti 3, 6, 153, 213, 260 Itipi 309 Ittarasa~khÈte 111 Itthampi 309 Itthiyo 209 IdaÑ 159 IdappaccayatÈpaÔicca- samuppannesu 6


[ I ] Iddhi 291, 293 IddhipaÔilÈbhÈya 265 IddhipÈÔihÈriyaÑ 309 IddhipÈdÈ 265 IddhipÈdo 224 IddhilÈbhÈya 265 IddhivasÊbhÈvÈya 265 IddhivikubbanatÈya 265 IddhivisavitÈya 265 IddhivesÈrajjÈya 265 Idha 64, 67, 309, 313 IndakhÊlo 105 IndavaÓÓaÑ 277 IndriyaÑ 224 IndriyaparopariyattaÑ 234 IndriyasaÑvaraÑ 262 IndriyÈni 131, 174 Indriyesu 139 ImaÑ 178 Ime 312 IriyÈpathacariyÈ 139 IssariyabalaÑ 228 IssÈ 260 Isipatane 214 IssukÊ 25

[ ¢ ] ¢tito 316 ¢sikaÑ 278



[ U ] UkkaÓÔhanabahulo 263 UkkhittÈsike 4 Uggaho 93 Ucchijjati 58 UcchedadiÔÔhi 46 UcchedavÈdÈ 59 UjuÑ 89 UÉÉito 19 Uttamo 213 Uttaranti 226 Uttari paÔivedhÈya 180 UttÈnÊkammaÑ 182 UttÈsabahulo 262 UdakadhÈrÈ 12 UdapÈdi 201 UdÈnaÑ 219 UdÈnesi 219 UducitaÑ 71 UdujitaÑ 71 UddhaÑ 153 UddhaÑsotassa 68 UddhaccaÑ 132 UddhaccÈnupatitaÑ 73 Uddhaccena 191 UddhatÈ 16, 20 Uddhato 16 Uddhareyya 278 UnnÊtako 20 UpakkilesÈ 79


[ U ] UpaghÈtaÑ 210 UpaghÈtakaÑ 177 UpaccaguÑ 179 UpaÔÔhahanti 108 UpaÔÔhapetvÈ 90 UpaÔÔhÈti 166 UpaÔÔhÈnaÑ 80, 93, 107, 110, 192 UpaÔÔhÈnaÔÔho 106 UpaÔÔhÈnÈnussatiyo 115 UpaÔÔhÈpento 140 UpaÔÔhitassati 2 UpaÔÔhitÈ 83 UpatthambhakaÑ 177 UpatthambhanÈya 180 Upaddavato 316 UpanÈhÊ 24, 65 UpanÈho 260 UpanibandhanÈ 79, 112 UpanÊyati 15 UpapajjavedanÊyakammaÑ 176 Upapatti 170 UpapÊÄakaÑ 177 UparimakÈyato 11 UpasaÑharati 152, 291 Upasaggato 316 Upasa~kami 237 Upasa~kamitvÈ 237 UpasamÈya 216 Upasampajja 133, 156



[ U ] UpasampadÈ 251 UpahaccaparinibbÈyissa 68 UpÈdÈnehi 22 UpÈdÈya 35, 45, 252, 256, 292 UpÈdiyati 49 UpÈdÊyati 23 Upekkhako 291 UpekkhÈ 107, 192 UpekkhÈnubr|hitaÑ 76 UpekkhÈya 194 UpekkhÈvajjanÈya ceva 194 UpekkhÈvasena 143 UpekkhÈsahagatena 154 UpekkhÈsukhabh|mi 265 Upekkh|paÔÔhÈnakusalo 145 Uppajjati 58, 193 UppannaÑ 262 UppÈdavayaÔÔhena 119 UppÈdÈ 207 UppÈdÈdhipateyyaÑ 303 UppÈdetÈ 254 UppÈdo 199 Ubbegabahulo 262 Ubhayattho 256 Ubho 6 Uyyutto 15 UsmÈ 172 UssÊnenti 227 UÄÈro 219


[ E ] EkaÑ 125, 153, 200, 205 EkaÑsavacanaÑ 141 EkaggaÑ 83, 236 EkaggataÑ 106, 108 EkaccasassatikÈ 59 EkaccÈnaÑ 291 Ekacco 309 EkaÔÔhÈne 74 EkattaÑ 197 Ekatta-anupaÔÔhÈnaÑ 134 EkattagataÑ 75, 267 Ekattavimokkho 150, 157 EkattasuÒÒaÑ 239 EkattÈ 75 EkattupaÔÔhÈnaÑ 134 Ekatt|paÔÔhÈnakusalo 145 Ekantanikkileso 85 EkappaÔivedhÈni 197 EkabÊjissa 67 EkamantaÑ 238 EkarasaÔÔhena 189 EkarasÈ 143, 162 EkavidhÈ 225 Ekasa~gahitaÑ 197 Ekasa~gahitÈni 197 EkasaccaÑ 200 Eke 85 Ekekalomato 12 Ekena 85, 197 Ekuddeso 140



[ E ] Eko 225 Ekodi 187 EtaÑ mama 42, 66 Etadavoca 131, 238 Etadahosi 200 Ete 216 Etena 212 EvaÑ 37, 124, 140, 310 EvamevaÑ 49, 87, 305 Evampi 309 EsanaÔÔhena 202 EsanÈsuÒÒaÑ 239 Eso me attÈ 42, 66 Esohamasmi 42

[ O ] OkÈsaÑ 20, 57, 58 OkÈsakato 57 Okkamati 14, 317 OkkamituÑ 11 OkkamitvÈ 273 OkkhÈyanabahulo 261 OttappaÑ 227 OttappabalaÑ 228 OtthaÔo 19, 23 OdagyaÑ 116 OdÈtÈnaÑ 13 Odhiso 208 OpapÈtikÈ 34 ObhÈsagataÑ 267 ObhÈs|paÔÔhÈnakusalo 145


[ O ] ObhÈso 143, 190, 219 OmÈno 27 OlÊyanti 64 OÄÈrikehi 136

[ Ka ] KaÑse 114 Kakac|pamÈ 96 Kakacena 78 Ka~khÈ 165 KaÔukattÈya 49 KaÓhaÑ 177 KaÓhasukkÈ 304 KataÒÈÓaÑ 217 KataparappavÈdÈ 258 KatamantÈnuggahitÈ 66 Kati 41 KathaÑ 30, 303 Kappeti 14 KammaÑ 140 KammantÈ 306 KammaniyaÑ hoti 79 KammasamÈdÈnÈnaÑ 233 KammÈvaraÓena 11 KaraÓÉÈ 278 KarÊyanti 306 Karonto 140 KÈ 41 KÈmagaruko 7 KÈmaguÓehi 23



[ Ka ] KÈmacchandaÑ 228, 319 KÈmacchandato 319 KÈmacchando 244 KÈmarÈgÈnusayo 9 KÈmarÈge 266 KÈmavitakko 262 KÈmÈ 229 KÈmÈdhimutto 7 KÈmÈsayo 7 KÈyaÑ 108, 274 KÈyakammaÑ 48, 256 KÈyapaÔibaddhÈ 113 KÈyabalaÑ 231 KÈyasa~khÈrÈ 112-3 KÈyasamphassajaÑ 116 KÈyassa bhedÈ 58 KÈyÈnupassanÈ 108 KÈyikaÑ 116 KÈyikÈ 113 KÈyo 46, 107 KÈÄÈvakaÑ 230 KiÑjÈtikaÑ 202 KiÑnidÈnaÑ 202 KiÑpabhavaÑ 202 KiÑsamudayaÑ 202 KiccaÒÈÓaÑ 217 KittÈvatÈ 238 Kira 64, 114 KiliÔÔhaÑ 320 Kilissati 33, 195


[ Ka ] Kilissati ca 195 KilesakalalÊbh|to 18 KilesapaÒjarapakkhitto 16 Kilesabandhanena 19 KilesamariyÈde 267 Kilesavatth|hi 32 KilesÈ 3, 207 KilesÈnaÑ 82, 180 KilesÈvaraÓena 11 Kilese 304, 266 KÊvaÒca 201 Kuppo 150, 157 KummaggappaÔipanno 15 KulÈgaÓÔhikajÈto 17 KusalaÑ 146, 177, 199 Kusalakammassa 171 KusalÈ 140 KusÊte 132 KusÊto 2 Keci 306 Kenaci 105 KenaÔÔhena 142 Kodhano 24, 65 Kodho 260 KopaÑ 30 KolaÑkolassa 67 KosajjaÑ 132 KosajjÈnupatitaÑ 73 KosambiyaÑ 185 KosiyÈ 278



[ Kha ] KhaÓikasamodhÈnÈ 71 KhaÓena 218 KhattiyaparisaÑ 321 KhattiyamahÈsÈlo 170 Khanti 6, 103, 245 KhantibalaÑ 228 KhantisaÑvaro 53 KhantisuÒÒaÑ 240 KhandhaÔÔhaÑ 37 Khandhaloko 3 KhandhÈnaÑ 37 KhandhÈpi 43 Khamati 228 KhayagÈmimaggaÑ 307 Khayato 160 KhayavirÈgo 102 KhittacittÈ 178 KhÊÓaÑ 304 KhÊÓÈsavabalaÑ 237 Khemino 211 Kho 35, 130

[ Ga ] Gacchati 195 GaÓanÈ 94 GaÓÉato 316 Gatiyo 48 GatisampattiyÈ 170 Gate 79 Gadhito 21


[ Ga ] Ganthehi 22 Gandho 55 GamanÊyaÑ 15 Gameti 262 GambhÊraÒÈÓacariyaÑ 132 GambhÊrapaÒÒaÑ 247 GambhÊrapaÒÒÈ 252 GambhÊro 256 Gammo 215 Gayhanti 227 GaruÑ karonto 222 GaruvacanaÑ 141 GaruÄo 257 Gar|panissito 263 GahapatimahÈsÈlo 170 GuttadvÈrÈnaÑ 139 GuhÈ 106 G|ÄhÈni ca 258 G|Äho 256 GocaraÑ 110 GocaraÔÔhena 189 GocarÈ 219 Gotrabh| 167 GopÈlakagaÓanÈya 94 GopurisÈ 292

[ Gha ] Ghositassa 295 GhositÈrÈme 185 Ghoso 45



[ Ca ] Cakka 232 CakkaÒca 221 CakkavattÊ 292 Cakkhu 216, 219 CakkhukaraÓÊ 216 CakkhunÈ 291 Cakkhubh|to 255 Cakkhumanto 64 Ca~kamati 13 CatupaÒcadhÈ 225 Catuyogayojito 22 Catura~giniyÈ 292 CatuvesÈrajjappatto 252 CattÈro 312 CaparaÑ 187 CammakhaÓÉo 105 CaritaÑ 4 CariyÈ 320 Calato 316 Cavati 195, 206 CÈgÈdhimuttÈnaÑ 76 CÈtumahÈrÈjikÈ 218 CittaÑ 101, 187, 191, 208 CittabhÈvanÈ 195 Cittavasena 274 CittavipallÈso 178 Cittavisuddhi 113, 213 Cittasa~khÈrÈ 112 Cittasa~khÈro 101 Cittasamatho 119


[ Ca ] CittasampakkhandanatÈya 160 Cittassa 151, 180, 303 Cittena abhisameti 303 CirarattaÑ 21 Cuddasa 173 CetanÈ 48 Cetayati 211 CetasÈ 153 CetasikaÑ 116 Ceto ca 211 CetovimuttiÑ 234

[ Cha ] ChaÉÉetvÈ 183 ChandajÈto 120 ChandarÈgappahÈnaÑ 201 ChandarÈgavinayo 201 ChandarÈge 266 Chandassa 134 Chando 107 Chahi 25 ChÈyÈva 55 ChÈyÈsampanno 55 Chindeyya 305 ChetÈ 20

[ Ja ] JaÔaÑ 18 JaÔilassa 293 JanakaÑ 176 JarÈpÈkÈraparikkhitto 19



[ Ja ] JarÈmaraÓaÑ 202 JarÈmaraÓanirodhaÑ 202 JarÈmaraÓanirodhagÈminiÑ 202 JarÈmaraÓasamudayaÑ 202 JavanakkhaÓe 171 JavanapaÒÒÈ 247, 261 JÈgariyÈnuyogaÑ 262 JÈtaÑ 241 JÈtacetanÈya 171 JÈtÈ 82 JÈtÈnaÑ 188 JÈti 201 JÈtijarÈbyÈdhimaraÓa- dhammato 317 JÈtinidÈnaÑ 202 JÈtinirodhena 120 JÈte 236 JÈnaÑ 255 JÈnÈti 4, 38, 165, 255 JigucchamÈnÈ 64 JÊvaÑ 5 JÊvitaÑ 320 JÊvitasa~khÈrÈ 172 JÊvo 5, 58 Jetavane 128 Jotikassa 292 Jotenti 211

[ Jha ] JhÈnaphassaÑ 163 JhÈnavimokkhasamÈdhi- samÈpattÊnaÑ 234


[ Jha ] JhÈnavimokkhe 132 JhÈnavimokkho 151, 319 JhÈnÈ 141 JhÈyato 55

[ ©a ] ©ÈÓaÑ 7, 107, 158, 223, 319 ©ÈÓakaraÓÊ 216 ©ÈÓaÒca 201 ©ÈÓadassanaÑ 217 ©ÈÓapariyantike 257 ©ÈÓabh|to 255 ©ÈÓamukhe 256 ©ÈÓavatth|ni 251 ©ÈÓavipphÈrÈ 278 ©ÈÓavimokkho 150 ©ÈÓasaÑvaro 53 ©ÈÓasampayutte 170 ©ÈÓassa 303 ©ÈÓÈni 70 ©ÈÓÈnuparivattati 256 ©ÈÓuppÈdena 121 ©ÈÓ|paÔÔhÈnakusalo 145, 146 ©ÈÓena 107, 197, 314 ©ÈtaÑ 82, 163 ©ÈtaÔÔhena 319 ©ÈtÊ 86 ©Èto 40



[ ®ha ] ®hÈnaÒca 231 ®hÈnato 231 ®hÈnaso 233 ®hÈnÈni 195 ®hitakÈyakammaÑ 48 ®hitassa 199 ®hiti 118 ®hito 212, 222

[ Ta ] TaÑ 5, 49 TaÑsampayuttaÑ 303 Takkaro 20 TakkikÈ 63 Taggaruko 261 Taccarito 261 TajjÈ 118 TaÔÔikÈ 105 TaÓhÈkÈyehi 25 TaÓhÈdÈso 16 TaÓhÈnusayena 19 TaÓhÈpariÄÈhena 19 TaÓhÈya 19 TaÓhÈvicaritÈni 35 TaÓhÈsaÑghÈtapaÔimukko 18 TaÓhÈsaÒÒojanena 19 TaÓhÈsantÈpena 19 TaÓhÈsotena 19 Tattha 80, 105, 167, 183 Tattha jÈtÈ 168


[ Ta ] Tattha jÈte 188 Tatra 26, 130 TathaÑ 198 TathaÔÔhena 197, 213 TathaÔÔho 198 TathametaÑ 196 TathÈ 153 TathÈgatabalÈni 230 TathÈgatassa 1 TathÈgatasÈvako 65 TathÈgato 5, 58, 65 TathÈni 196 Tada~gappahÈnaÑ 53 Tada~gaviveko 307 Tada~gasuÒÒaÑ 239 Tada~gasuÒÒo 244 Tadadhipateyyo 261 Tadadhimutto 261 TadanvayÈ 161 Tadanvayena 165 Tadavasese 314 TadubhayaÑ 291 TadekaÔÔho 10 TantÈkulakajÈto 17 Tanninno 261 Tapate 87 TappaccanÊkÈnaÑ 82 TappabbhÈro 261 TappoÓo 261 Tabbahulo 261



[ Ta ] TamenaÑ 305 Tamena 55 Tayo 171 TaraÓaÔÔhena 189 Tarato 190 Taranti 226 TaruÓarukkho 305 Tassa 16, 110, 249 TassimÈ 249 TÈya 107 TÈyetÈ 20 TÈretÈ 20 TÈvatiÑsÈ 218 TikkhapaÒÒaÑ 247 Tikkhindriye 1 TiÔÔhati 58, 207 TiÔÔhati vÈ 14 TiÔÔhantaÑ 206 TiÔÔhanti 226 TiÓasantharÈ 105 TiÓÓo 35 TitthiyasÈvako 65 Titthiyo 65 TidhattamaÓÉo 181 TiparivaÔÔaÑ 216 TibbÈ 4 Timitimi~galaÑ 257 TiracchÈnayoni 48 TiriyaÑ 153 TirobhÈvaÑ 272


[ Ta ] TivattagataÑ 77 TÊÓi 169 TÊÓi saccÈni 200 TÊrayitvÈ 262 TÊhi 200 Tucchato 316 TuÔÔhibahulo 262 TulayitvÈ 262 TuvaÔÔaÑ 208 TusitÈ 218 Tena 107, 168, 263 TenaÔÔhena 142 TelappadÊpassa 55 TesattatÊnaÑ 250

[ Tha ] Thambho 260 ThÈmagato 304 Thetato 26 Thokampi 273

[ Da ] DakkhiÓa-akkhito 12 DakkhuÑ 179 DaÔÔhabbÈ 10 Danto 35 DasavatthukÈ 33 DasasahassÊ 218 Dasahi 32, 33 DassanaÑ 319 DassanaÔÔhena 113, 162



[ Da ] DassanÈdhipateyyaÑ 303 DassanÈbhisamayo 304 DasabalabaladhÈrÊ 253 DassetÈ 20 DÈtÈ 255 DÈn|pasaggupaÔÔhÈnekattaÑ 75 DiÔÔhaÑ 38, 83 DiÔÔhattÈ 319 DiÔÔhadhammanibbÈnavÈdÈ 59 DiÔÔhadhammavedanÊya- kammaÑ 176 DiÔÔhadhammiko 256 DiÔÔhadhammo 59 DiÔÔhÈnulomikakÈyakammaÑ 48 DiÔÔhÈnusayo 9, 46 DiÔÔhÈbhinivesÈ 42 DiÔÔhÈbhiniveso 46 DiÔÔhiÑ 63 DiÔÔhi 32, 41, 45, 49, 66 DiÔÔhikantÈraÑ 45 DiÔÔhigataÑ 45 DiÔÔhigatÈnaÑ 307 DiÔÔhigatÈni 258 DiÔÔhigatehi 21, 35 DiÔÔhigantho 46 DiÔÔhigahanaÑ 45 DiÔÔhiÔÔhÈnaÑ 45 DiÔÔhiÔÔhÈnasamugghÈto 42 DiÔÔhiÔÔhÈnÈni 41 DiÔÔhipapÈto 46 DiÔÔhipalibodho 46


[ Da ] DiÔÔhiparÈmÈso 46 DiÔÔhipariyuÔÔhÈnÈni 41 DiÔÔhipariÄÈho 46 DiÔÔhippatto 162 DiÔÔhippatto hoti 162 DiÔÔhibandhanaÑ 46 DiÔÔhiyÈ 34, 47 DiÔÔhiyo 42 DiÔÔhirÈgaratto 47 DiÔÔhivipatti 47 DiÔÔhivipanno 47 DiÔÔhivipallÈso 178 DiÔÔhivipphanditaÑ 45 DiÔÔhivisuddhi 113, 213, 319 DiÔÔhivis|kaÑ 45 DiÔÔhisaÒÒojanaÑ 45 DiÔÔhisantÈpo 46 DiÔÔhisampannassa 179 DiÔÔhisampannÈ 67 DiÔÔhisambÈdho 46 DiÔÔhisallaÑ 46 DiÔÔhisahajÈtakÈyakammaÑ 48 DiÔÔhupÈdÈnaÑ 46 DiÔÔhekaÔÔhehi 136 DiÔÔheva dhamme 67, 133, 235 DiÔÔho 40 DinnaÑ 33 DiyaÉÉhasataÑ 220 DisaÑ 153



[ Da ] DisÈpharaÓÈ 208 DisvÈ 305 DissamÈnena 273 DÊghaÑ 90, 122 DukkhaÑ 49, 179, 201, 314 DukkhaÔÔhena 120 DukkhaÔÔho 40, 198 Dukkhato 316 Dukkhanirodho 305 DukkhavatthukÈ 221 DukkhavipÈkaÑ 177 DukkhasaccaÑ 200, 201 Dukkhassa 37, 198 DukkhÈnupassanÈ 247, 318 DukkhÈbhitunno 21 DukkhudrayaÑ 177 Dukkh|pasamagÈminaÑ 178 Dukkhe 19 Duggati 18 DuccaritÈ 3 DuccaritÈni 169 DuÔÔhullaÑ 183 DutiyaÑ 153 DuppaÒÒÈ 11 DuppaÒÒe 132 DuppaÒÒo 2 DuppaÔinissaggÊ 25 Dubhato 151 DubhatosuÒÒaÑ 239, 244


[ Da ] Dummano 291 DuviÒÒÈpaye 1 DussakaraÓÉako 206 Dussati 30 DussayugaÑ 206 D|re 252, 273 D|repi 273 DevatÈnaÑ 309 DevavaÓÓaÑ 277 DevÈ 64, 170 DevÈnaÑ 291 DevÈnaÑ devÈnubhÈvaÑ 219 DevÈmanussÈ 209 DesanÈ 182 DesanÈÒÈÓaÑ 233 DesanÈdhammacakkaÑ 221 DesanÈbahulo 263 DesanÈmaÓÉo 182 DesiyamÈne 64 Desesi 276 DovÈrikopamÈ 96 DosaÑ 30 Doso 32, 260 DvÈkÈre 1 DvÈdasa 308 DvÈdasÈkÈraÑ 217 DvÈraÑ 139 DvÈsaÔÔhiyÈ 35 DvÊsu 10



[ Da ] DvÊhi 21, 200 DvedhÈ 225 Dveme 215 Dveva 48

[ Dha ] DhaÒÒamÈpakagaÓanÈya 94 DhanavÈ 253 DhammaÑ 178, 276 Dhammaketu 222 Dhammacakke 217 DhammacakkhuÑ 217 DhammacariyÈya 222 DhammaÒca 221 Dhammaddhajo 222 Dhammabh|to 255 Dhammavinayo 103 Dhammaraso 183 DhammassÈmÊ 255 DhammÈ 80, 140, 143, 119, 174 DhammÈdhipateyyo 223 DhammÈnaÑ 169, 180 DhammÈnudhammapaÔipatti 249 DhammÈnudhamma- paÔipattiyÈ 138 DhammÈnusÈrÊ 163 Dhammuddhaccakusalo 195 Dhamme 133, 314 Dhammena 222 Dhammesu 10 Dhammo 103


[ Dha ] DhÈtuto 291 DhÈtuyÈ 160 Dhuvena vÈ 240 Dhuvo 26 Dh|marajÈ 87 Dh|mÈyati 274

[ Na ] Natthi 34 NatthitÈ 7 Natthi yiÔÔhaÑ 33 Nadati 232 NandiyÈ 158 NappajÈnÈti 71 Nava 225 NavadhÈ ceva 225 NavavidhamÈnehi 31 Navahi 30 NÈgavaÓÓaÑ 277 NÈdhivÈseti 262 NÈnattakilesehi 143, 267 NÈnattavimokkho 157 NÈnattasaÒÒÈnaÑ 155 NÈnattasuÒÒaÑ 240 NÈnÈ 251 NÈnÈdhÈtuÑ 234 NÈnÈdhimuttikataÑ 234 NÈnÈpaÔiccasamuppÈdesu 251 NÈnÈrattÈnaÑ 206 NÈnÈsuÒÒatamanupalabbhesu 251



[ Na ] NÈmakÈyo ca 112 NÈmaÒca 112 NÈmar|paÑ 172 NÈmar|papaccayÈpi 171 Nikanti 171, 193 NikantikkhaÓe 171 NikantitaÓhÈcariyÈ 72 Nikka~kho 141 Nikkileso 256 NikkhittaÑ 49 NiklesaÔÔho 111 NiccaÑ 21 Niccato 158 NiccamatÈÓo 20 Niccena vÈ 240 Nicco 26 NicchÈto 318 NijjhattibalaÑ 228 NijjhÈpetÈ 254 NijjhÈpeti 228 NiÔÔhaÑ gatÈ 67 NiÔÔhÈ 67 NidÈnanirodhena 120 NiddiÔÔhakÈraÓÈ 259 NinnetÈ 255 NipuÓÈ 258 Nibbattati 58 Nibbattenti 211 NibbÈnaÑ 82, 167, 225, 243 NibbÈnaÒca 212


[ Na ] NibbÈnadhÈtuyÈ 167 NibbÈnÈya 216 NibbÈnÈrammaÓatÈjÈtÈ 212 NibbidÈÒÈÓÈni 70 NibbidÈnupassanÈ 247 NibbidÈnulomaÒÈÓÈni 70 NibbidÈpaÔippassaddhiÒÈÓÈni 70 NibbidÈya 64 NibbedhabhÈgiyaÑ 307 NibbedhikapaÒÒÈ 247, 262 NimittaÑ 73, 114, 151, 265, 179 NimittaÒca 112, 166 Nimittato 158 NimittÈ 167 Nimittena 309 NimmÈnaratÊ 218 Nimmito 14 NiyÈmaÑ 11 NiyogavacanaÑ 141 NiyyÈti 167 NiyyÈnaÔÔhena 167 NiyyÈnaÔÔho 106 NiyyÈnÈvaraÓaÔÔhena 71 Nirayo 48 NirÈmisaÑ 314, 317 NirÈmisataro 150 NirÈmisÈ 150 Nirujjhati 120 NiruttivavatthÈnato 249 NiruddhaÑ 304



[ Na ] NirodhaÑ 167 NirodhagocaraÑ 303 NirodhappajÈnanÈ 202 Nirodhavasena 143 NirodhasaccaÑ 202 NirodhÈnupassanÈ 247 NirodhÈya 64 NirodhupaÔÔhÈnena 121 Nirodh|paÔÔhÈnakusalo 146 Nirodhe 84, 167, 180 Nirodhento 113 Nirodho 75, 82 NivutattÈ 71 Nisinno 106 NisÊdi 238 NissaÑsayo 141 NissaÔaÑ 135 NissaÔÈ 226 NissayapaccayÈ honti 161, 172 NissayÈ 308 NissaraÓaÑ 133, 200, 320 NissaraÓappahÈnaÑ 53 NissaraÓaviveko 307 Nissaranti 226 NissÈya 306 NissitÈse 63 NÊto 256 NÊlakato 57 NÊlanimittaÑ 152 NÊlanimitte 152


[ Na ] NÊlasaÒÒaÑ 152 NÊlÈnaÑ 13 NÊvaraÓehi 23 Nu 238 NekkhammaÑ 71, 205, 320 NekkhammÈbhirataÑ 230 Nekkhammena 244, 319 NetÈ 254 NeyyaÑ 257 NeyyapariyantikaÑ 257 Neyyo 256 NevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊvÈdÈ 59

[ Pa ] PakatiyÈ 271 PakativaÓÓaÑ 277 PakampanÈ 113 PakÈsenti 178 Pakkhandati 64, 167, 305 PakkhandanapaÔinissaggo 121 Pakkhandanavosaggo 306 PakkhandanÈ 211 PakkhÊnaÑ 291 Pakkhe 223 PaggaÓhanto 140 PaggaÓhÈti 143 PaggaÓhitvÈ 74 Paggahanimitt|paÔÔhÈnakusalo 144 Paggaho 192 Pa~guÄopamÈ 96 PaccattaÑ 152



[ Pa ] PaccanÊkato 148 Paccayanirodhena 120 PaccayÈ 205 Paccayo ca 303 Paccaladdhu 178 PaccavekkhaÓÈbahulo 263 PaccassosuÑ 131 PaccÈropeti 29 PaccÈvamanti 227 PaccupaÔÔhitÈ hoti 4 PaccuppannaÑ 256 PaccuppannÈ 241 Paccekasambuddho 252 PacchimakÈyato 12 PacchimÈ 83 Pajahati 262, 304 Pajahatha 311 PajÈnato 107-8 PajÈnanto 140 PajÈnÈti 233 Pajjalati 274 PaÒca 131 PaÒcakkhandhÈ 172 PaÒcakkhandhe 317 PaÒcagatisamÈruÄho 23 PaÒcatiÑsÈya 50 PaÒcannaÑ 301 PaÒcavaggiye 214 PaÒcavÊsati 318 PaÒcindriyÈni 4, 173


[ Pa ] PaÒÒattaÑ 105 PaÒÒatti 86 PaÒÒattibalaÑ 228 PaÒÒavÈ 2 PaÒÒÈ 195, 219 PaÒÒÈketu 261 PaÒÒÈkkhandhaÑ 262 PaÒÒÈgatena 258 PaÒÒÈgaruko 261 PaÒÒÈcarito 261 PaÒÒÈdhajo 261 PaÒÒÈdhipateyyo 261 PaÒÒÈdhimutto 261 PaÒÒÈpanÈ 182 PaÒÒÈpabhedakusalo 252 PaÒÒÈpetÈ 254 PaÒÒÈpeti 228 PaÒÒÈbÈhullaÑ 261 PaÒÒÈya 229, 259 PaÒÒÈyati 78, 199 PaÒÒÈyametaÑ 260 PaÒÒÈvimuttiÑ 234 PaÒÒÈvimutti 190 PaÒÒÈvuÉÉhiyÈ 251 PaÒÒÈvepullÈya 251 PaÒÒÈsayo 261 PaÒÒÈsÈ 318 PaÒÒÈsÈya 4, 58 PaÒÒindriyaÑ 161-2 PaÔikarohi 29



[ Pa ] PaÔikujjitaÑ 272 PaÔiggahamaÓÉo 182 PaÔighasaÒÒÈnaÑ 154 PaÔighÈnusayo 9 PaÔicarati 29 PaÔicca 47 PaÔiccasamuppannaÑ 320 PaÔicchannÈni 258 PaÔicchanno 256 PaÔijÈnÈti 229, 232 PaÔinissaggÈnupassanÈ 247 PaÔinissaggÈnupassÊ 102 PaÔipadaÑ 202, 233 PaÔipadÈ 216 PaÔipadÈvisuddhipakkhandaÑ 76 PaÔipannassa 140 PaÔipanno hoti 64 PaÔipassanÈ 94 PaÔippassaddhÈni 132 PaÔippassaddhippahÈnaÑ 53 PaÔippassaddhiviveko 307 PaÔippassaddhivisuddhiyo 132 PaÔippassambheti 319 PaÔippassambhenti 227 PaÔippharati 29 PaÔibujjhati 208 PaÔibhÈnavavatthÈnato 249 PaÔilabhati 161 PaÔilÈbhaÔÔhena 167 PaÔilÈbhÈ 135


[ Pa ] PaÔilÈbho 245, 251 PaÔivijjhati 4, 111, 164, 197 PaÔividdho 140 PaÔivedhakÈle 162, 165 PaÔivedhaÒÈÓaÑ 233 PaÔivedhaÔÔhena 167, 197, 202 PaÔivedhaÔÔho 198 PaÔivedhadhammacakkaÑ 221 PaÔivedhÈdivisodhanÈya 180 PaÔivedhÈya 162 PaÔivedho 245 PaÔisa~khÈti 228 PaÔisa~khÈnabalaÑ 228 PaÔisandhikkhaÓe 171 PaÔisambhidÈdhikaraÓe 220 PaÔÔhapanÈ 182 PaÓamanÈ 113 PaÓidahati 167-8 PaÓidhÈya 89 PaÓidhiÑ 151 PaÓidhi 48 PaÓidhito 158 PaÓidhiyÈ 168 PaÓihitÈ 310 PaÓihito 150, 157 PaÓÊtaÑ 64 PaÓÊtaÔÔhena 189 PaÓÊtatarasaddhindriyassa 135 PaÓÊtÈdhimuttikÈ 10 PaÓÊto 207



[ Pa ] PaÓÉaraÑ 117 PaÓÉiccaÑ 248 PaÓÉitalakkhaÓaÑ 243 PaÓÉitÈ 140, 258 PatÈpenti 211 PatiÔÔhÈpakaÔÔhena 142 PatiÔÔhÈpakattho 84 PatiÔÔhÈpanÈya 180 PatiÔÔhÈpento 222 PatiÔÔhito 19, 212, 222 PattaÑ 38 PattadaÓÉo 20 PattiÑ 277 PatthanÈ 48 PathaviyÈ 49 PathavÊkasiÓaÑ 55 PathavÊkÈyaÑ 314 PathavÊrasaÑ 49 PathavÊsamÈya 260 PadaÑ 242 Padese 139, 257 PadhÈnaÑ 79 PadhÈnaÒca 78 PapaÒcito 35 PapÈtÈ 20 Pabbajitena 215 Pabha~karÈ 178 Pabha~guto 316 Pabhavanirodhena 120 PabhassarÈnaÑ 13


[ Pa ] PabhÈseti 86-7 Pabhijjati 263 PabhinnaÒÈÓo 252 PamÈÓabaddhÈ 206 PamÈdo 260 PamodanÈ 115 PayÈto 15 PayirupÈsato 132 PayirupÈsanti 10 PayogaÑ 79 PayogaÒca 78 Payogo 79 ParaÑ maraÓÈ 5, 58 Parato 316 Paratopi 45 Parattho 256 ParanimmitavasavattÊ 218 ParapattiyÈ 73 ParapuggalÈnaÑ 234 ParappavÈdÈnaÑ 213 ParamakÈpaÒÒappatto 20 ParamatthaÑ 317 ParamatthasuÒÒaÑ 240 Paramattho 111, 256 ParamasuÒÒaÑ 317 ParalokavajjabhayadassÈvino 2 ParalokavajjabhayadassÈvÊ 3 ParasattÈnaÑ 234 ParÈmasati 272 ParÈmÈso 42



[ Pa ] ParikkhÈrÈ 211 Parikkhitto 19 PariggahaÔÔhena 202 PariggahaÔÔho 106 PariggahasuÒÒaÑ 239 Pariggaho 245 ParicitÈ 80 ParicitÈya 207 Pariccajati 121 PariccÈgaÔÔhena 189, 214 PariccÈgapaÔinissaggo 121 PariccÈgavosaggo 306 PariccitÈ 195 ParijappetvÈ 302 PariÒÒatthÈ 84 PariÒÒÈpaÔivedhaÑ 164 PariÉayhati 19 PariÓÈmeti 274 PariÓÈyikÈ 261 Parittabh|mako 10 ParinibbÈpanattho 84 Parinibbuto 35 Paripanthe 70 ParipÈkaÔÔhena 204 ParipucchÈ 93 ParipuÓÓÈ 80 Parip|raÓaÔÔhena 204 Parip|renti 248 Parimajjati 272 ParimukhaÑ 90

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Pa ] PariyÈdÈnaÑ 210 PariyÈdÈnaÔÔhena 142 PariyÈdÈnÈya 180 PariyÈdiyati 144 PariyÈyena 157, 163 PariyuÔÔhÈnÈ 207 PariyuÔÔhito 21 PariyesitaÑ 38 PariyogÈhanaÑ 245 PariyodÈtaÑ 75 Pariyonaddho 17 PariyosÈnaÔÔhena 213 ParivaÔumo 57 Parivattati 256 ParivÈraÔÔhena 204 ParivÈrÈ 211 ParisÈsu 232 ParisuddhaÑ 75 Pariharantu 209 ParihÈyati 195 PariÄÈho 183 Paro 34 Palipanno 20 Palibuddho 20 PalibodhaÑ 20 Palibodho 20 Palokato 316 Palla~kaÑ 89 PavattaÑ 166



[ Pa ] PavattaÒca 166 PavattapariyÈdÈnaÑ 240 PavattÈ 255 Pavatteti 221, 232 PavÈheyya 278 Pavicayabahulo 261 Paviveko 320 Pavedhati 194 PasÈdanÊye suttante 132 PasÈdetÈ 254 PasÊdati 64 PassaÑ 255 Passati 1, 4, 165, 208, 255 Passaddhi 142, 192 PassaddhibahulaÑ 161 Passaddhibahulo 161 Passaddho 83 PassantÈnaÑ 14 Passanti 64 PassambhayaÑ 101 Passambhento 113 Passasati 90 PassÈsapaÔika~khanÈ 72 PassÈsapaÔilÈbhe 72 PassÈsÈdimajjhapariyosÈnaÑ 72 PassÈso ca 112 PahÈnaÔÔhena 189 PahÈnavinayo 52 PahÈso 116 PahÊnattÈ 123, 132, 319


[ Pa ] PahÊyati 165 PahÊyanti 79 Pahomi 35 PaÄÈsÊ 25 PaÄÈso 260 PÈkaÔaÑ 272 PÈÔika~khÈ 208 PÈÔihÈriyÈni 309 PÈÓÈ 209 PÈtukaroti 30 PÈpakaÑ 208 PÈpake 262 PÈpanaÔÔhena 204 PÈpamakkhÊ 65 PÈpamittopi 45 PÈpikÈ 48, 49 PÈpiccho 25 PÈmojjaÑ 107, 115, 142 PÈmojjabahulo 262 PÈramippattÈ 164 PÈramippatto 222 PÈrip|rÊ 211 PÈrisuddhi 94 PÈrupituÑ 206 PÈvacanaÑ 103 PÈsÈdo 106 PitÈ 34 PipÈsito 21 Piyar|paÑ 9 PiyavacanaÑ 141



[ Pa ] PihitaÑ 272 PÊÔhaÑ 105 PÊtakÈnaÑ 13 PÊtanimittaÑ 152 PÊti 115, 142, 192 PÊtipaÔisaÑvedÊ 100 PÊtisukhabh|mi 265 PÊÄanaÑ 210 PÊÄito 21 Puggalassa 252 PuggalÈ 209 Puggalo 2, 110 PuÒÒavato 292-3 PuÒÒÈbhisa~khÈro 10, 240 PuthujjanakalyÈÓakassa ca 251 PuthujjanasÈdhÈraÓe 251 Puthujjano 50 PuthusamaÓabrÈhmaÓÈnaÑ 213 Puthusallehi 16 PunabbhavaÑ 65 Punabbhavo 201 Pupphe 55 PubbaÓhasamayaÑ 205 PubbantÈnuggahitÈ 66 PubbantÈnudiÔÔhi 46, 66 PubbantÈparantÈnuggahitÈ 66 Pubbayogo 263 Pubbe 200 PuratthimakÈyato 12


[ Pa ] PurimatarasaddhindriyÈ 135 PurimÈ purimÈ 83 PurisadosÈ 29 Purisadosehi 28 Purisadhorayho 253 PurisanÈgo 253 Purisapuggalassa 47 PurisasÊho 253 PurisÈ 209 PurisÈjaÒÒo 253 PurisÈsabho 253 P|jento 222 PekkhetÈ 254 Pothujjaniko 215 PonobhavikÈ 207

[ Pha ] PhandanÈ 113 Phandito 74 PharaÓÈ 208 Pharati 57, 291 PharitvÈ 153, 257 PhassanaÔÔhena 167 PhassanÈ 251 PhassitÈ vÈ 164 Phassito 40, 41 Phassopi 44 PhusanÈ 94



[ Ba ] Bajjhanti 227 Bandhati 30 BalaÑ 224 BalakaraÓÊyÈ 306 Balappatto 80 BahiddhÈ 30, 244 BahiddhÈ vÈ 25 BahiddhÈvuÔÔhÈnavivaÔÔane 167 BahiddhÈvuÔÔhÈno 151 BahiddhÈsuÒÒaÑ 239 Bahimukho 263 BahuÑ 309 BahukaÑ 267, 273 Bahukampi 273 Bahukehi 14 Bahuko 271 BahulÊkatÈya 207 BahulÊkaroti 152, 188 Bahussuto 263 BÈlalakkhaÓaÑ 243 BÈrÈÓasiyaÑ 214 BÈhÈvikkhepakaÑ 30 BÊjaÑ 49 BÊjagÈmabh|tagÈmÈ 307 Bujjhati 203 BujjhanaÔÔhena 204 Bujjhanti 204 Buddhacakkhu 147 BuddhaÒÈÓÈni 40


[ Ba ] BuddhÈ 178 BuddhÈ ca 212 BuddhipaÔilÈbho 85 BuddhilabhanaÔÔhena 204 BuddhisampannÈ 140 BuddhisampannÈnaÑ 139 Buddho 85 Bojjha~gÈ 203 BodhanaÔÔhena 204 BodhÈya 203 BodhipakkhiyaÔÔhena 204 BodhipakkhiyÈ 82, 168 Bodhisattasseva 200 Bodhenti 204 ByantÊkaroti 262 ByantÊbh|taÑ 230 ByantÊhoti 79 ByantÊhonti 187 ByÈpÈdaÑ 228 ByÈpÈdavitakko 262 ByÈpÈdÈnupatitaÑ 73 ByÈvaÔÈ 30 BrahmaÑ 232 BrahmakÈyikÈ 218 BrahmacakkaÑ 232 BrahmacariyaÑ 103 BrahmacariyamaÓÉo 182 BrahmaÒÒatthaÑ 133 Brahmabh|to 255



[ Ba ] BrahmalokÈ 218 Brahmalok|pago hoti 208 BrÈhmaÓamahÈsÈlo 170 BrÈhmaÓesu 133

[ Bha ] BhagavatÈ 217 BhagavÈ 13, 127, 130 Bhajato 132 Bhajanti 10 BhaÒÒamÈne 217 Bhadante 131 BhabbÈbhabbe 4 BhayatupaÔÔhÈne 122 Bhayato 160, 316 Bhayato upaÔÔhÈti 166 BhayasaÒÒÈ 4 BhavagÈmikammÈ 3 BhavaÒca 63 BhavataÓhÈ 65 BhavattÈ 82, 223 BhavadiÔÔhi 46 BhavadiÔÔhisannissitÈ 6 BhavaratÈ 64 BhavasammuditÈ 64 BhavÈbhave 65 BhavÈrÈmÈ 64 Bhave 65 BhÈvanÈ 169, 320 BhÈvanÈpaÔivedho 202


[ Bha ] BhÈvanÈbalaÑ 228 BhÈvanÈya 161 BhÈvanÈvasena 143 BhÈvayato 70 BhÈvitaÑ 132 BhÈvitÈni 132 BhÈvitÈya 207 BhÈvitÈ vÈ 164 BhÈvitindriyo 133 BhÈvissanti vÈ 164 BhÈveti 152, 188, 228, 306 BhÈventi vÈ 164 BhÈvo 241 BhÈsati 274 BhÈsate 87 BhÈseti 87 Bhikkhave 312 Bhikkhavo 130, 186 Bhikkhu 291, 313 Bhikkh| 130, 131 Bhisi 105 BhummÈ devÈ 217 Bh|taÑ 64, 65, 320 Bh|taÔÔhena 133 Bh|tato 64, 65 Bh|tapariÒÒÈto 65 Bh|tassa 65 Bh|tÈ 209 Bh|ri 259, 260 Bh|ripaÒÒÈ 259



[ Bha ] Bho 64 Bhojane 262 Bhoto 310

[ Ma ] MakkhÊ 25 Makkho 260 MaggaÑ 110 Maggakovido 254 MaggaÒÒ| 254 Maggavid| 254 MaggasaccaÑ 202 MaggÈnugÈmÊ 254 Maggena 212 Maggo 186, 188 Maggo ceva hetu ca 180 MaccupÈsena 19 MacchariyaÑ 260 MaccharÊ 25 MajjhimÈ 216 MaÒjiÔÔhÈnaÑ 13 MaÓÉapeyyaÑ 181 MattaÒÒutaÑ 262 Mado 260 Manasikaroto 167, 190 ManasikÈro 134 ManÈyatanaÑ 117 ManindriyaÑ 118 ManussÈnaÑ 208, 291, 309 Mano 117, 309


[ Ma ] ManomayaÑ 274 ManokammaÑ 48 ManoviÒÒÈÓadhÈtu 118 Manosa~khÈrÈ 310 ManosamuttejanatÈya 160 MaraÓadhammaÑ 58 MahaggataÑ 153 Mahaddhano 253 MahapphalaÑ 47 MahÈkantÈrappaÔipanno 20 MahÈnisaÑsaÑ 47 MahÈpaÒÒÈ 247 MahÈpapÈte 20 MahÈpalipe 20 MahÈpalibodhena 20 MahÈpuÒÒÈnaÑ 301 MahÈbandhanabaddho 19 MahÈbh|tÈ 112 MahÈbh|mako 10 MahÈrajakkhe 1 MahÈrajakkho 2 MahÈvidugge 20 MahÈsaÑsÈrappaÔipanno 20 MahÈsambÈdhappaÔipanno 20 MahikÈ 87 Mahoghapakkhando 21 MÈtÈ 34 MÈnavinibandhÈ 46 MÈnasaÑ 117 MÈnÈtimÈno 27



[ Ma ] MÈnÈnusayo 9 MÈnento 222 MÈno 27, 32, 260 MÈyÈvÊ 25, 65 MÈrassa 178 MÈrÈmisato 317 MigadÈye 214 MicchÈ 57 MicchÈdiÔÔhi 46 MicchÈdiÔÔhiyÈ 33 MicchÈdiÔÔhiyo 62 MicchÈdiÔÔhihatÈ 178 MicchÈdiÔÔhÊ 25 MicchÈmÈno 28 MittÈ 86 MukhavaÓÓo 208 Muccati 158, 167 MucchanÈ 72 MuÒjapabbajabh|to 17 MuÒjamhÈ 278 MuÔÔhassati 2, 132 MutaÑ 38 Mutto 35, 87 Mudindriye 1 Muhuttena 218 M|laÑ 305 M|lacariyaÔÔhena 204 M|laÔÔhena 204 M|lapaÔisambhidaÔÔhena 204 M|lapaÔisambhidÈ- pÈpanaÔÔhena 204


[ Ma ] M|lapariggahaÔÔhena 204 Me 124 MeÓÉakassa 295 MettÈ ca 211 MettÈyati 211 MettÈya vÈ 291 MettÈsahagatena 153 MedhÈ 260 MedhÈvÊ 66, 140 Mokkho 213, 318 MocetÈ 20 ModanÈ 116 Moho 32, 260

[ Ya ] YaÑ 9, 57, 200, 229 YaÒÒadeva 320 Yato 167, 201 Yattha 80, 105, 168 YatthÈyaÑ 63 YathatthÈ 84 YathÈdiÔÔhi 48 YathÈdiÔÔhiyaÑ 48 YathÈbh|taÑ 7, 113, 158, 229, 234 YathÈbh|taÒÈÓaÑ 158 YathÈbh|te’dhimuccati 65 YathÈr|pehi 113 YadidaÑ 242 Yampi 231



[ Ya ] YÈthÈvaÑ 64 YÈnÊkatÈ 80, 81 YÈnÊkatÈya 207 YÈmÈ 218 YÈvatÈ 37, 206 YiÔÔhaÑ 56 YuganaddhaÑ 187 YuganaddhaÔÔhena 189 Yutto 22 Yena 168 Yehi 72 YogayuttÈ 178 YogÈvacaro 144 Yogehi 22 YonisomanasikÈre 138 YonisomanasikÈro 249 YvÈyaÑ 304

[ Ra ] Rakkhanti 208 Rajjati 23, 25, 32 Rati 183 Ratto 304 Ramati 263 RassaÑ 90 RÈgaÑ 304 RÈgagginÈ 20 RÈgato 158 RÈgadosamohajaÔÈjaÔito 18


[ Ra ] RÈgabandhanena 19 RÈgavirÈgÈ 190 RÈgÈnupatitaÑ 73 RÈge 266 RÈgo 47, 260 RÈjamahÈmattassa 206 RÈjÈ 292 RÈhugahaÓÈ 87 Rittato 316 Rukkham|lagato 87 Ruci 103 R|paÑ 42, 54, 152 R|pagataÑ 272 R|pappaÔisaÒÒutto 157 R|pavantaÑ 54 R|pavirÈge 120 R|pasaÒÒÈna 154 R|pasaÒÒÊ 152 R|pasmiÑ 54, 55 R|passa 37, 47 R|pÈni 150 R|pÊ 150 R|pe 120 Rogato 316

[ La ] LakkhaÓaÑ 93 LakkhaÓasuÒÒaÑ 239 LahupaÒÒÈ 261 LahusaÒÒaÒca 273



[ La ] LÈbhÊ 272 LÈbho 251 Limpanti 226 LÊnaÑ 73 LokaÑ 153, 234 Lokattha 139 LokadhammÈ 28 LokaniyyÈnÈya 160 LokavÈdapaÔisaÑyuttÈ 46 LokasannivÈso 15 LokasmiÑ 178 Lokiko 150 Lokiyo 157 LokuttaraÑ 307 LokuttarÈ 157 Lokuttaro 150 Loke 9, 219 Loko 2, 4, 34, 57, 63 Loko ca 57, 60 LobhakkhandhaÑ 263 Lobho 32 Lomak|pato lomak|pato 12 LohitakÈnaÑ 13

[ Va ] VacÊkammaÑ 48 VajjaÑ 2, 3, 228 Vajjabandhanabaddho 20 VajjetvÈ 210


[ Va ] VaÉÉhitavaÉÉhanÈ 251 Vata 315 Vatteti 228 VatthukatÈ 80, 81 VatthukatÈya 207 Vatthu ceva 57 Vatthuvasena 157, 163, 200 VatthusmiÑ 81, 291 Vado 26 Vadhakato 316 Vadhake 4 Vamanti 227 VayalakkhaÓaÑ 75 Vayo 199 Vasalo 65 VasippattÈ 164 Vasippatto 80, 222 VasÊbhÈvaÔÔhena 205 VasÊbhÈvappattÈnaÑ 205 VÈma-akkhito 12 VÈlavedhir|pÈ 258 Vi 124 Vikampati 194 VikampitaÑ 73 VikkhambhanappahÈnaÑ 53 Vikkhambhanaviveko 307 VikkhambhanasuÒÒaÑ 239 Vikkhambhito 244 Vikkhipati 195 Vikkhippati ceva 195



[ Va ] Vikkhippate 73 VikkhippamÈnassa 72 VikkhepÈnupatitaÑ 73 Vikkhepo 191, 196 VigataÑ 242, 304 Vigameti 304 ViggahitamÈnaso 191 Vicayabahulo 261 VicÈrayato 310 VicikicchÈnusayo 9 VijaÔetÈ 18 VijÈnanto 140 VijjaÑ 302 VijjÈ 213, 219, 304, 319 VijjÈdharÈ 302 VijjÈvimutti 319 ViÒÒÈÓaÑ 117, 118, 156, 171, 172 ViÒÒÈÓakkhandho 118 ViÒÒÈÓacariyÈya 140 ViÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ 156 ViÒÒÈÓapaccayÈpi 172 ViÒÒÈtaÑ 38 ViÒÒ| 140 VitakkaÑ 310 Vitakkayato 310 Vitakkayittha 310 Vitakkayissati 310 VitakkavipphÈrasaddaÑ 310 VitakkasampannaÑ 77


[ Va ] VitakkÈ 79 Vitakketha 310 Vitakkopi 44 VitthatÈya 260 ViditaÑ 83 ViditÈ 108 Vidito 40 Vid|re 252 Viddho 16 Vidh|penti 227 VinamanÈ 113 Vinayo 103 Vinassati 58 ViniggaÓhitvÈ 74 VinipÈtikÈ 209 VinipÈtikÈnaÑ 291 VinipÈto 18 VinetÈ 254 Vinodeti 262 Vipattibhavaloko 3 Vipattisambhavaloko 3 Vipathapakkhandho 21 VipannadiÔÔhiyo 66 VipannadiÔÔhÊ 65 VipariÓataÒceva 242 VipariÓÈmaÔÔhena 120 VipariÓÈmadhammaÑ 201 VipariÓÈmadhammato 316 VipariÓÈmasuÒÒaÑ 239 ViparÊtasaÒÒÊ 63



[ Va ] VipassakÈnaÑ 76 VipassanÈ 304 VipassanÈbalaÑ 228 VipassanupekkhÈ 193 VipÈkÈvaraÓena 11 VipulaÑ 58 VipulapaÒÒaÑ 247 VipulapaÒÒÈ 252 VipulÈya 260 Vipulena 153 VippaÔipanno 22 VippamuttaÑ 266 VippamuttÈ 226 VippayuttapaccayÈ 172 VippasÊdati 208 VibhajanÈ 182 VibhavaÑ 64 VibhavaÒca 63 Vibhavato 316 VibhavadiÔÔhi 46 VibhavadiÔÔhisannissitÈ 6 VibhavÈ 65 VibhÈvayitvÈ 262 VibhÈvÊ 140 Vibh|taÑ 262 Vibh|tavihÈrÊ 261 VimariyÈdikataÑ 266 VimuttaÔÔhena 189, 213 VimuttattÈ 143 Vimutti 145, 201, 205, 213-4


[ Va ] VimuttikkhandhaÑ 262 Vimutti ca 211 VimuttiÒÈÓa- dassanakkhandhaÑ 262 Vimuttiraso 183 Vimuttisukhe 70, 123 Vimutt|paÔÔhÈnakusalo 145 VimokkhantikaÑ 86 VimokkhamukhaÑ 169 VimokkhamukhÈni 160 Vimokkhavasena 143 Vimokkhe 164 Vimokkho 151, 167, 304, 319 VimocayaÑ 102 VirajaÑ 217 Virajjati 212 VirÈgagocaro 212 VirÈgÈnupassanÈ 102, 247 VirÈgÈnupassÊ 102, 120 VirÈgÈya 64 VirÈgÈrammaÓo 212 VirÈgÈ honti 212 VirÈge 212 VirÈgo 212 ViruÄhiÑ 307 Virocate 87 VivajjayitvÈ 74 VivaÔaÑ 272 VivaÔÔato 190 VivaÔÔanaÔÔhena 189 VivaÔÔanÈ 94



[ Va ] VivaÔÔanÈvasena 143 VivaÔÔanti 227 Vivattati 107 VivaraÓÈ 182 VivÈdam|lehi 23 Vividhampi 277 VivekajÈ 265 VivekaninnaÑ 229, 230 VivekanissitaÑ 306 VivekapabbhÈraÑ 230 VivekapoÓaÑ 230 VivekÈ 205 Viveko 306 VisajjitÈ ca 259 VisaÒÒino 178 VisaÒÒuttaÑ 266 VisaÒÒuttÈ 226 VisaÒÒog|paÔÔhÈnakusalo 146 VisabhÈgasuÒÒaÑ 239 VisabhÈgÈni 244 VisamaÑ 320 VisamÈ 207 VisallaÑ 317 VisavitÈya 85 VisÈrado 321 VisiÔÔhaÑ 242 VisÊnenti 227 Visujjhati 319 Visujjhanti 131, 227 VisuddhaÑ 320


[ Va ] Visuddhacittassa 71 VisuddhacittÈ 311 Visuddhi 205, 319 Visuddho 65 Visesamadhigacchati 78, 140 VisesÈdhigamÈya 180 Viseso hoti 263 Viharati 124, 153 Viharatha 311 VihÈya 67 VihÈrabahulo 263 VihÈrÈdhigamo 135 VihÈro 106 VihiÑsÈvitakko 262 VihesaÑ 210 Viheseti 30 VÊtataÓho 65 VÊtamalaÑ 217 VÊtarÈgo 145 VÊriyasaÑvaro 53 Vuccanti 112 VuÔÔhahanti 227 VuÔÔhÈti 167 VuÔÔhÈnaÑ 234 VuÔÔhÈnaÔÔhena 189 VuÔÔhÈno 151 VuddhiÑ 307 Vuyhati 19 V|pasammanti 79 V|pasamento 113



[ Va ] Ve 65 VedanaÑ 314 VedanÈ 108 Vedabahulo 161, 262 Vedeyyo 26 Venateyyo 257 VepullaÑ 307 VeyyÈkaraÓe 217 VesÈrajjaÑ 135 VesÈrajjappattÈ 164 VesÈrajjappatto 80, 222 VehÈsaÑ 292 VodÈnaÑ 110, 234 VodÈnaÔÔho 111 VodÈnÈya 180 VodÈne 70, 74 VodÈno 256 VobhindantÈ 258 VosaggapariÓÈmiÑ 306 VosaggÈ 205 VosaggÈrammaÓatÈ 188 Vosaggo 320 Vosajjati 320 VosajjitattÈ 143

[ Sa ] SaÑkilesaÑ 234 SaÑkilesikadhammato 317 SaÑkilesikÈ 304 SaÑdh|penti 227


[ Sa ] SaÑvattanti 203 SaÑvaraÔÔhena 113, 319 SaÑvaravinayo 52 SaÑvego 143 SaÑvejetvÈ 143 SaÑsÈraÑ 178 SaÑsÈrÈ 20 SaÑsÊdanÈ 211 Sa 65 SakadÈgÈmissa 67 Sakkaronto 222 SakkÈyadiÔÔhi 46 SakkÈyadiÔÔhiyo 62 SakkÈyavatthukÈ 46 SakkÈyavatthukÈya 57 SagÈravasappatissÈ- dhivacanaÑ 141 SaguÓato 149 Sa~kappo 202 Sa~kampi 218 Sa~khataÑ 320 Sa~khatato 317 Sa~khatamasa~khataÑ 36 Sa~khatalakkhaÓaÑ 243 Sa~khatÈnaÑ 199 Sa~khÈtena 85 Sa~khÈrasuÒÒaÑ 239 Sa~khÈrÈ 49, 207, 241 Sa~khepo 196 Sa~gaÓhÈti 228 Sa~gahabalaÑ 228



[ Sa ] Sa~gahitÈni 200 SacittaÑ 178 SaccaÑ 198, 200 SaccagocarÈ 221 SaccaÒÈÓaÑ 217 SaccaÔÔhena 197 SaccaÔÔho 198 Saccato 26 SaccapariyÈpannÈ 221 SaccavatthukÈ 221 Saccasa~gahitÈ 221 SaccÈ 304 SaccÈnaÑ 199 SaccÈni 180 SaccÈnulomikacittena 303 SaccÈbhisamayattho 84 SaccÈbhisamayÈya 180 SaccÈrammaÓÈ 221 Sacce samudÈgatÈ 221 Saccehi 200 SacchikataÑ 163 SacchikatÈ 249 Sacchikato 40 SacchikatvÈ 133, 235 SacchikÈ 86 SacchikiriyaÔÔhena 167 SacchikiriyÈ 251 SacchikiriyÈpaÔivedho 164 Sajjanti 227 SaÒjanetÈ 254


[ Sa ] SaÒjÈyati 186 SaÒÒÈpi 44 SaÒÒÈvitakkesupi 108 SaÒÒÈvipallÈsÈ 177 SaÒÒÈvipallÈso 177 SaÒÒÈvimokkho 150 SaÒÒÊvÈdÈ 59 SaÒÒutto 19, 150 SaÒÒogÈnupaÔÔhÈnakusalo 146 SaÒÒojanÈ 79 SaÒÒojanikÈ 46, 62 SaÒÒojanehi 27, 33 SaÔho 25 SaÓÔhÈti 107 SaÓÔhiti 118 SatiÑ 90 Sati 72, 107 SatipaÔÔhÈnaÑ 223 SatipaÔÔhÈnÈ 312 SatipaÔÔhÈne 132 SatipaÔÔhÈnesu 139 SatiyÈ 107 SatisaÑvaro 52 Sato 90, 200, 291 SatokÈrissa 70 Sato kÈrÊ 107 Sattakkhattuparamassa 67 SattannaÑ 251 SattasattatÊnaÑ 250 Sattahi mÈnehi 27



[ Sa ] Sattahi saÒÒojanehi 27 SattÈ 34, 178, 208 Satte 1 SatthusÈsanaÑ 103 Sadevakassa 37 SadevamanussÈya 37 SaddaÑ 309 SaddamanussÈvesuÑ 217 Saddahanto paggaÓhÈti 147 Saddahanto vimuccatÊti saddhÈvimutto 163 Saddahanto vimuttoti saddhÈvimutto 162 SaddahitattÈ paggahitaÑ 147 Saddo 218 SaddhammassavanaÑ 249 Saddhammasavane 138 SaddhÈdhimutto 120, 307 SaddhÈnusÈrÊ 163 SaddhÈya carati 140 SaddhÈvimutto 162 SaddhindriyaÑ 144, 161 Saddhindriyassa 134, 142 Saddhe 131 Saddho 2 SantaÑ 64 SantaÑ sukhumaÑ 114 SantaÔÔhena 113 Santappati 19 SantÈpaÑ 210


[ Sa ] SantÈpaÔÔhena 120 Santi 10 Santike 186, 252 Santikepi 273 SantiÔÔhati 64, 71, 187, 274 Santo 35, 135, 207 SandiÔÔhiparÈmÈsÊ 25 SannamanÈ 113 SannisÊdati 187 SappaÒÒÈ 178 SappurisasaÑseve 138 SappurisasaÑsevo 249 SappurisÈ 51 SabbaÑ 37, 49, 179 SabbakÈyapaÔisaÑvedÊ 90 Sabbakilesehi 136 Sabba~gapacca~gaÑ 274 SabbaÒÒutÈya 84 SabbattatÈya 153 SabbatthagÈminiÑ 233 SabbadassÈvitÈya 84 Sabbadhamme 160 Sabbadhi 153 SabbapaÓidhÊhi 190 SabbabyÈpÈdapariyuÔÔhÈnehi 211 Sabbasa~khÈrasamatho 119 SabbasuÒÒatÈnaÑ 240 Sabbaso 154, 230 SabbÈkÈrena 256 SabbÈbhinivesehi 168



[ Sa ] SabbÈvantaÑ 153 Sabbe 208 SabbesaÑ 291 Sabbo 40 Sabrahmakassa 37 SabrahmacÈrino 140 SabhÈgasuÒÒaÑ 239 SabhÈgÈni 244 SabhÈvena 241 SamaÑ 82, 110, 320 SamaÓasammatÈ 133 SamaÓesu 133 SamattaÑ 48 SamatikkantÈ 226 Samatikkama 154 Samatikkamanti 226 Samatikkamma 157 SamatthaÑ 110 SamatthaÒca 111 Samattho 84 SamathanimittaÑ 75 Samathanimitt|paÔÔhÈnakusalo 144 Samathapubba~gamaÑ 186 SamathabalaÑ 228 Samatho 119 Samadhammo 207 SamadhikÈni 70 Samanupassati 55 SamanupassanatÈya 160 Samantacakkhu 40, 147


[ Sa ] SamannÈgatÈ 11, 255 SamannÈgato 260, 315 SamayaÑ 125, 205 Samaya 125 Samayavimokkho 150, 157 Samayo 191 SamasikkhatÈ 140 SamÈ 71 SamÈdahaÑ 101 SamÈdahati 74 SamÈdinnaÑ 48 SamÈdhiÑ 266, 307, 310 SamÈdhindriyaÑ 119, 161 SamÈdhibalaÑ 119 SamÈdhiyati 73, 187, 208 SamÈdhisampannaÑ 77 SamÈpajjati 274 SamÈpatti 156 SamÈpattiyo 141 SamÈrakassa 37 SamÈhito 2 Samucchindanti 227 SamucchedappahÈnaÑ 53 Samucchedavisuddhiyo 132 Samucchedaviveko 307 SamuÔÔhÈnaÔÔhena 45 SamudayaÑ 133 Samudayato 158 Samudayanirodhena 120 Samudayo 134



[ Sa ] SamudÈgatÈ 221 SamudÈgato 212 SamuducitaÑ 71 SamudujitaÑ 71 SamuddavaÓÓaÑ 277 SamodhÈnaÔÔhena 167 SamodhÈneti 110 Sampakampi 218 SampajÈnassa 240 SampajÈno 291 Sampattibhavaloko 3 Sampattisambhavaloko 3 SampannadiÔÔhiyo 66 SampannadiÔÔhÊ 65 SampayuttapaccayÈ 161 SamparÈyiko 256 Samparivattati 20, 28 Sampavedhi 218 SampahaÑsan|paÔÔhÈnakusalo 145 SampahaÑsitaÑ 76 SampekkhÈyanadhammo 261 SambodhÈ 200 SambodhÈya 216 SammaggatÈ 34 SammattaniyÈmaÑ 315, 317 SammappadhÈnaÑ 224 SammappadhÈne 132 SammÈÒÈÓaÑ 229 SammÈdiÔÔhi maggo 188 SammÈdiÔÔhiyÈ 307


[ Sa ] SammÈdiÔÔhisamÈdÈnÈ 179 SammÈpaÔipannÈ 34 SammÈpaÔipannÈnaÑ 140 SammÈvimutti 229 SammÈsamÈdhi 119 SammukhÊbh|te 181 SammohÈ 158 SayaÑ 133 Sayambh| 84 Sarasato 148 SarÈgaÑ 314 SarÊraÑ 5 SallakkhaÓÈ 94 Sallato 316 Sallapati 274 SallÈnaÑ 16 Savanena 132 Sasa~khÈraparinibbÈyissa 68 Sasallo 16 SassatadiÔÔhi 46 SassatadiÔÔhiyÈ 57 SassatavÈdÈ 59 SassatisamaÑ 26 Sassatena vÈ 240 Sassato 4, 26, 60 SassamaÓabrÈhmaÓiyÈ 37 SahagatÈ 211 SahajÈtapaccayÈ 161, 172 SahajÈtÈ 211 SahajÈtÈnaÑ 180



[ Sa ] SahajÈtÈni 212 SÈkacchaÑ 274 SÈÔheyyaÑ 260 SÈtaÑ 116 SÈtar|paÑ 9 SÈdu 49 SÈdheti 78 SÈmaÑ 84 SÈmaÒÒatthaÑ 133 SÈmaÒÒaphalÈni 225 SÈmantÈ 252 SÈmayikÈsÈmayika- vimokkhÈ 157 SÈmayiko 150 SÈmisaÑ 314 SÈmiso 150 SÈrambho 260 SÈriputtasamÈ 257 SÈriputto 205 SÈlohitÈ 86 SÈvakapÈramippatto 263-4 SÈvakasÈdhÈraÓÈni 40 SÈvakehi 11 SÈvajjaÑ 177 SÈvatthiyaÑ 127 SÈsavato 316 SÈsavo 150 Sikkhati 91, 113, 236 SikkhÈ 164 SikkhitattÈ 236


[ Sa ] SiyÈ 157, 163 SÊghaÑ sÊghaÑ 261 SÊghapaÒÒÈ 261 SÊtibhÈvaÒÈÓaÑ 158 SÊtisiyÈvimokkho 150 SÊlaÑ 306 SÊlakkhandhaÑ 262 SÊlavisuddhi 113, 142, 213, 319 SÊlasaÑvaro 52 SÊlÈni 261 SÊhanÈdaÑ 232 SutakadukkaÔÈnaÑ 34 SukkaÑ 177 SukhaÑ 116, 135, 142, 192, 314 Sukhato 158 SukhavipÈkaÑ 177 SukhasaÒÒaÒca 273 SukhÈni 116 SukhitattÈ 210 Sukhino 211 SukhudrayaÑ 177 SukhumataraÑ 107 SukhumasaddanimittÈ- rammaÓatÈpi 115 SuggahitaÑ 152 SuggahitattÈ 114 Sujjhanti 227 SuÒÒaÒca 242 SuÒÒataÔÔhena 189 SuÒÒatÈya 160 SuÒÒat|paÔÔhÈnakusalo 145



[ Sa ] SuÒÒato 160, 316 SuÒÒamidaÑ 151 SuÒÒasuÒÒaÑ 239 SuÒÒÈgÈragato 89 SuÒÒo 168, 239, 244 SutaÑ 38, 50, 205 Suttantakkhandhe 132 Suttantikavatth|ni 115 SutvÈna 178 SuddhataÑ 66 SupaÓihito 106 SupaÓÓavaÓÓaÑ 277 Supati 208 SuparikkhatÈ 211 SupinaÑ 208 SuppaÔippassaddhÈni 132 SuppahÊnattÈ 132 SubhÈvitaÑ 132 SubhÈvitÈni 132 SumanasikatattÈ 115 Sumano 291 SuviÒÒÈpaye 1 Suvid|re 252 SuvimuttÈ 211 SusamaÑ 82 SusamÈraddhÈ 80, 82 SusamÈraddhÈya 207 SusamÈraddho 207 SusamuggatÈ 211 Susam|hatattÈ 82


[ Sa ] S|paÔÔhitÈ 81 S|padhÈritattÈ 115 SekkhÈnaÑ 251 Sekkho 145 SekhapaÔisambhidappatto 263 SeÔÔhaÑ 242 SeÔÔho 213 SenÈ 292 SenÈby|haÑ 277 SeyyathÈpi 4, 114, 305 Sevato 132 SevantaÑ 7 Sevanti 10 SevitabbÈ 215 So 314 SotÈpattimaggo 42 SotÈpattiya~gesu 137 SotÈpannassa 252 SotÈpannÈ 68 SomanassaÑ 47, 135, 201 SoÄasavatthukaÑ 69 SvÈkÈre 1 SvÈdhiÔÔhitaÑ 81, 120, 307 SvÈdhiÔÔhitÈ 211 SvÈla~katÈ 211 SvÈvatthitaÑ 152

[ Ha ] HaÒci 303 HaÒÒati 20 Hatanetto 21



[ Ha ] HadayaÑ 117 HammiyaÑ 106 Harati 124 HarÈyamÈnÈ 64 HÈsapaÒÒÈ 261 HÈsabahulo 262 HÈso 116 HiribalaÑ 228 HirÊ 227 HirÊyati 228


[ Ha ] HÊnÈdhimuttikÈ 10 HÊnÈyÈvattitvÈ 30 HÊno 215 HutaÑ 33, 56 HeÔÔhimakÈyato 12 Hetu 303 HetunirodhÈ 305 Hetunirodhena 120 Hetuso 233 Het| 171, 205 Het|naÑ 174


LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ


[ A ] AkusalakammapathÈ dasa 33 AccantavirÈgo 102 AÉÉhÈdÊni tÊÓi 253 AtimÈno 27 AttavÈdupÈdÈnaÑ 22 AtthapaÔisambhidÈya ÈrammaÓÈni paÒca (PÈ) 219 AdhikaraÓasamatho 119 Adhimatta 141 AdhimÈno 27 AdhimÈno Èraddhavipassa- kasseva uppajjati 27, 28 Adhivacana 141 AnantaÒÈÓÈdÊni tÊÓi 253 AnÈgÈmÊ paÒca 68 AnÈvaraÓaÒÈÓaÑ 36 Anicca, animittÈnupassanÈ- dÊnaÑ ekaÔÔhatÈ 166 Aniccato sudiÔÔhÈ aÒÒatopi 229 AnunayasaÑyojanaÑ 27 AnupassanÈ 103 AnupassanÈÒÈÓÈni aÔÔha 115 AnupassanÈdvÈsattati 122 AnupassanÈnaÑ sattannaÑ paÒÒÈnaÑ parip|raÓatÈ 247, 248


[ A ] AnubandhanÈvidhi 95 AnulomikÈ khanti tividhÈ 315 AnusayÈ satta 9 Anusenti 8 AntaggÈhikadiÔÔhiyÈ ÈkÈrÈ paÒÒÈsa 58 AntarÈparinibbÈyÊ tividhÈ 68 AntÈ dve 215 ApÈna 69 ApÈya (4) 18 AppanÈ 93 AbhijjhÈ kÈyagantho 22 AbhiÒÒÈÒÈÓÈni cha 250 Abhisamaya 302, 304 AmÈnusÊ ratÊ 192 AraÒÒa 105 AriyÈ 51 AriyÈnaÑyeva sÈdhÈraÓa- paÒÒÈ 251 AvijjÈyogo 22 AvijjÈsaÑyojanaÑ 27 Avijjogho 21 AsÈmantapaÒÒÈ 259 AsmimÈno 27, 28 AssÈsapassÈsÈnaÑ alÈbhino satta 97

374 PaÔisambhidÈmaggaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge


[ A ] AssÈsapassÈsÈnaÑ pÈkaÔÈpÈkaÔatÈ 90, 91 AssÈsapassÈsÈnaÑ Èdi- majjhapariyosÈnÈni 72 AssÈsapassÈsÈnaÑ oÄÈrikasukhumatÈ 91, 93 AssÈsapassÈsÈnaÑ dÊgharassÈni 90 AssÈsapassÈsÈnaÑ phusanaÔÔhÈnÈni 73

[ Œ ] ŒkÈrÈ cattÈlÊsa 315, 316 ŒkÈrÈ dvÈdasa 217 ŒkÈrÈ paÒÒÈsa 4 ŒghÈtavatth|ni dasa 33 ŒghÈtavatth|ni nava 30 ŒcikkhaÓÈdÊni satta padÈni 182 Œna 69 ŒnÈpÈnassati 69 ŒnÈpÈnassatikamma- ÔÔhÈnassa manasikÈravidhi 94 ŒrÈma 128 ŒrÈmÈnaÑ nÈmalÈbha- karaÓÈni 186 ŒlapanÈnaÑ visesatÈ 186 ŒsannamaraÓassa AvÊci- jÈlÈyapi nikanti 171


[ I ] IdaÑsaccÈbhiniveso kÈyagantho 22 Iddhiyo dasa 264, 265 Isipatana 214

[ U ] Uggaho 93 UttarakurukÈ acchandikÈ 11 UpakkilesÈ aÔÔhÈrasa 72, 74 UpaÔÔhÈnaÑ 93 UpaÔÔhÈnÈnussatiyo aÔÔha 115 Upadhiviveko 229 UpÈdÈnÈ cattÈro 22, 23 UpÈsikÈ 291 UppajjamÈnaÑ 233 UppannaÑ 233 Ubho anta 7

[ E ] Ekanta 85 EkÈyanamagga 85

[ O ] OghÈ cattÈro 21 OghayogÈnaÑ visesatÈ 22 ObhÈsÈdÊnaÑ tiÓÓaÑ visesatÈ 87 ObhÈse tayo gÈhÈ 193 OmÈno 27

LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 375


[ Ka ] Ka~khÈ 141 Kamma (3) 48 KammacatukkÈni tÊÓi 174, 177 KammavipÈkaÒÈÓehi sÈdhÈraÓÈsÈdhÈ- raÓatÈ 177 KammÈvaraÓÈdÊni tÊÓi 11 KalyÈÓaputhujjanehi sÈdhÈraÓapaÒÒÈ paÒca 251 KÈmaguÓÈ paÒca 23 KÈmayogo 22 KÈmupÈdÈnaÑ 22 KÈmogho 21 KÈyacittÈnaÑ lahutÈ 96, 97 KÈyaduccaritaÑ 22 KÈyabalaÑ 230, 231 KÈyaviveko 229 KÈyÈnupassanÈsatipaÔÔhÈna 108 KÈyikaÑ sukhaÑ vipassanÈya bh|mi 116

[ Kha ] KhattiyamahÈsÈlÈnaÑ devasikavalaÒjanaÑ 170 KhandhÈnaÑ paÒcannaÑ ekappahÈrena sammasanatÈ 317 KhantisaÑvaro 53 KhayavirÈgo 102


[ Ga ] GaÓanÈvidhi 94, 95 Gatiyo paÒca 23, 170 Gativipattiyo tisso 170 GanthÈ cattÈro 22 Gahapati 301 GahapatimahÈsÈlÈnaÑ devasikavalaÒjanaÑ 170 GocarÈnaÑ visesatÈ 110 Gotrabhu anulomika- khantiyÈ eva sa~gahitÈ 315

[ Ca - Cha ] CakkavattÊ rÈjÈ 292 CatutthacatukkaÑ suddhavipassanÈvasena vuttaÑ 103 CariyÈyo aÔÔha (PÈ) 139, 309 Cittaviveko 229 Cittasamatho 119 Cittassa pabhassaratÈ 117 CetasikaÑ sukhaÑ samathassa ca vipassanÈya ca bh|mi 116 ChabbaÓÓarasmiyo 12, 13

[ Ja ] JavanapaÒÒÈ 261 Jina 81

[ ©a ] ©ÈÓa, ÒÈÓavatth|ni sattasattati 250, 251



[ ©a ] ©ÈÓa, paÒÒÈkathÈnaÑ visesatÈ 264 ©ÈÓabalaÑ 230, 231 ©ÈÓasaÑvaro 53 ©ÈtÈdÊnaÑ paÒca 40, 41

[ Ta ] TaÓhÈ cha 25 TaÓhÈvicaritÈni aÔÔhasataÑ 34, 35 TathÈgatabalaÑ duvidhaÑ 230 TathÈgatabalÈni dasa 230 TathÈgatassa kÈyabalÈni 231 Tada~gappahÈnaÑ 53 Tada~gaviveka 230, 306, 307 TikkhapaÒÒÈ 262 TiracchÈnayoni 23 TÊsu catukkesu visuÑ bhÈvanÈnayo natthi 100

[ Da ] DasabalaÒÈÓÈnaÑ anukkamo 236 DiÔÔhÈbhiniveso tÊÓi sataÑ 46 DiÔÔhi 42, 43 DiÔÔhigatÈni cha 25, 26 DiÔÔhigatÈni dvÈsaÔÔhi 35 DiÔÔhiÔÔhÈnasamugghÈto 64 DiÔÔhiÔÔhÈnÈni aÔÔha 43, 45 DiÔÔhipariyuÔÔhÈnÈni aÔÔhÈrasa 45, 46 DiÔÔhippabheda 4, 5 DiÔÔhiyogo 22 DiÔÔhiyo dveva 21


[ Da ] DiÔÔhiyo vÊsati maggÈvaraÓÈ 54, 55, 61 DiÔÔhiyo soÄasa 46 DiÔÔhivipallÈsassa sabbabalavataratÈ 178 DiÔÔhisaÑyojanaÑ 27 DiÔÔhupÈdÈnaÑ 22 DiÔÔhogho 21 DukkaÔakamma 34 DuccaritÈni tÊÓi 22 DevÈ 23 DesanÈÒÈÓaÑ duvidhaÑ 233 DesanÈdhammacakkaÑ 221 DesanÈmaÓÉo 182 Dvande pubbÈparanayo 11 Dvejjha 141 DveÄhaka 141

[ Dha ] DhammacakkaÑ duvidhaÑ 221, 233 Dhammacakkapavattana 217 DhammadesanÈya sabbaparisasÈdhÈraÓatÈ 130 DhammapaÔisambhidÈya ÈrammaÓÈni paÒca (PÈ) 219 Dhamma, rukkhÈnaÑ vuddhÈdibhÈvo 307 Dhamma, vinaya 103, 104 DhammÈnudhamma- paÔipatti 137, 138



[ Na ] NidÈna 202 NidÈna, samudayÈnaÑ visesatÈ 120 NibbÈnÈrammaÓa 188 NibbedhikapaÒÒÈ 262 NimmÈne sÈvaka, tathÈ- gatÈnaÑ visadisatÈ 14 NiyyÈna 106 Niraya 23 NiruttipaÔisambhidÈya ÈrammaÓÈni paÒca (PÈ) 219 NirodhÈ paÒca (PÈ) 306 NisajjadosÈ cha 238 NissayÈ dvÈdasa (PÈ) 306, 308 NissaraÓappahÈnaÑ 53 NissaraÓaviveka 230, 306 NÊvaraÓÈni paÒca 23 Netta 21

[ Pa ] PakkhandanapaÔinissaggo 102 PaÒcavaggiya 214 PaÒÒÈguÓÈnaÑ attasampatti- siddhitÈ 254 LokahitasampattisiddhitÈ 254 PaÒÒÈnaÑ aÔÔhannaÑ puthupaÒÒÈya parip|raÓatÈ 248 PaÒÒÈnaÑ navannaÑ hÈsapaÒÒÈyaÑ parip|raÓatÈ 248 PaÒÒÈÓaÑ lokiyalokuttara- missakatÈ 261


[ Pa ] PaÒÒÈbÈhulla 261 PaÒÒÈyo soÄasa 250 PaÔiggahamaÓÉo 182 PaÔighasaÑyojanaÑ 27 PaÔiccasamuppanna 6 PaÔinissaggÈ dve 102 PaÔippassaddhiviveko 230 PaÔippassaddhippahÈna 53 PaÔibhÈnapaÔisambhidÈya ÈrammaÓÈni paÒca (PÈ) 219 PaÔisandhikkhaÓe nÈmar|pÈni 171, 174 PaÔisambhidaÒÈÓÈnaÑ gaÓanÈni 219 PaÔisambhidapatta- puggalÈ dve 263 PaÔivedhaÒÈÓaÑ duvidhaÑ 233 PaÔivedhadhammacakkaÑ 221 PaÔivedhassa ÈdivisodhanÈ 180 PaÓÉitalakkhaÓÈni tÊÓi 243 PatthanÈ, paÓidhÊnaÑ visesatÈ 48 PathavikampanÈni cha 218 PathaviyÈ kampana- kÈraÓÈni 218, 219 PariccÈgapaÔinissaggo 102 Paripantha, upakÈre ÒÈÓÈni aÔÔha 70 ParipucchÈ 93 ParivaÔÔÈ tayo 216, 217 ParisÈ aÔÔha 232, 321 PavattaÑ 233 PavattamÈnaÑ 233 PahÈnavinayo paÒcavidho 52



[ Pa - Pha ] PÈÔihÈriyÈni tÊÓi (PÈ) 309 PÈramÊ 263 Piyar|paÑ 9 Puggala 47, 48 PuthujjanÈ dve 51 PurimÈni tÊÓi samatha- vipassanÈvasena 103 PurimÈ bojjha~gÈ pacchimÈnaÑ m|laÔÔhatÈ 204 Purisa 47, 48 PurisadosÈ aÔÔha 28, 29 PurisÈsabhÈdÊni paÒca 253 Pettivisayo 23 PhusanÈÔhapanÈvasena visuÑ manasikÈro natthi 95

[ Ba ] BalÈni aÔÔhasaÔÔhi 227 BÈrÈÓasÊ 214 BÈlalakkhaÓÈni tÊÓi 243 BÊjagÈma 307 Buddha 84, 86 Buddhacakkhu 147 BuddhaÒÈÓÈni cuddasa 37, 137 BuddhÈ dve 212 BuddhÈnaÑyeva orasaÒÈÓaÑ 233 BuddhisampannÈnaÑ paricchedÈ 139 Bojjha~ga 203 Bodhipakkhiya 204, 223 BodhipakkhiyadhammÈnaÑ mukhatÈ 169


[ Ba ] ByÈdhissa m|lÈ, sannapaccayatÈ 120 ByÈpÈdo kÈyagantho 22 BrahmacariyamaÓÉo 182 BrÈhmaÓamahÈsÈlÈnaÑ devasikavalaÒjanaÑ 170

[ Bha ] Bhagavato aviditadhammo nÈma natthi 256 BhabbÈbhabbasatta 4, 11 BhavagÈmino 3 Bhavayogo 22 BhavarÈgasaÑyojanaÑ 27 Bhavogho 21 BhÈvanÈ catasso (PÈ) 188 BhÈsate-ÈdÊnaÑ tiÓÓannaÑ visesatÈ 87 Bh|tagÈma 307 Bh|ripaÒÒÈ 259, 260

[ Ma ] Magga, phala, paÒÒÈnaÑ paÔilÈbhakÈraÓÈni 249, 250 Maggassa suÒÒatÈdinÈma- lÈbhakÈraÓÈni 149 MacchÈ tayo 257 MajjhimÈ paÔipadÈ 216 MaÓÉo tividho 181, 182 ManÈyatana 117, 118 ManussÈ 23 ManoduccaritaÑ 22



[ Ma ] Mahapphala, mahÈni- saÑsÈnaÑ visesatÈ 47 MahÈpuÒÒÈ paÒca 301 MahÈvipassanÈ aÔÔhÈrasa (PÈ) 77, 78 MahÈsÈla 170 MÈnasaÑyojanaÑ 27 MÈnÈtimÈno 27 MÈnÈ nava 31, 32 MÈnÈ satta 27 MÈno 27 MigadÈya 214 MicchÈdiÔÔhikassa dveva gatiyo 48 MicchÈdiÔÔhi dasavatthukÈ 33 MicchÈmÈno 27, 28 MettÈ aÔÔhavÊsÈdhika- paÒcasatÈ 210 MettÈya anodhiso pharaÓÈ paÒca 209 MettÈya ÈkÈrÈ aÔÔha 210, 211 MettÈya ÈnisaÑsÈ ekÈdasa 208 MettÈya odhiso pharaÓÈ satta 209 MettÈya odhiso pharaÓÈ dasa 209 MettÈya pharaÓÈ tividhÈ 153, 209 MedhÈ 140


[ Ya - Ra ] YamakapÈÔihÊra 11, 12 YuganaddhabhÈvanÈ 108 YuganaddhabhÈvanÈnaÑ soÄasa ÈkÈrÈ 189 YogÈ cattÈro 22 YogÈvacara 144 YonisomanasikÈro 137, 138 Rati 183 Rasa (3) 183 RopimaÑ 128

[ La ] LakkhaÓaÑ 93 LahupaÒÒÈ 261 Loka 238 LokatthacariyaÑ BuddhÈ eva 139 LokaniyyÈna 160, 167 Lokuttara 226 LokuttaradhammÈnaÑ attaniyasuÒÒatÈ 239 LokuttaradhammÈnaÑ avipassanupagatÈ 112

[ Va ] VacÊduccaritaÑ 22 VanaÑ duvidhaÑ 128 Vaneyeva lokiyalokuttarassa uppatti 129 Vasabh|, sabha, nisabhÈnaÑ visesatÈ 231



[ Va ] VikkhambhanappahÈnaÑ 53 Vikkhambhanaviveko 229 VicikicchÈya vevacanÈni 141 VicikicchÈsaÑyojanaÑ 27 VijjÈ 319 Vinayo duvidho 52 VipallÈsavatth|ni cattÈri 178 VipallÈsÈnaÑ pahÊnÈ- pahÊnatÈ 179 Vipassaka 76 VipassanÈ dvisatÈni 318 VipassanupakkilesÈ dasa 109, 193 Vipassanupakkilesesu puggalÈnaÑ visesatÈ 195 VipussanÈpubba~gama- samatha 187 VimokkhÈ 157 VirÈgÈ dve 102 VirÈgÈ paÒca (PÈ) 306, 308 VivÈdam|lÈni cha 23, 24 VivekÈ tayo paÒca 229, 306 VisesaÑ adhigacchati 140, 180 VÊriyasaÑvaro 53 VodÈnaÒÈÓÈni terasa 78 VosaggÈ paÒca (PÈ) 306 Vosaggo duvidho 143, 306

[ Sa ] SaÑvaravinayo paÒcavidho 52 SaÑvegavatth|ni aÔÔha 145


[ Sa ] SaÑsaya 141 SaÑsÈra 18 SagÈrava 141 Sa~khatalakkhaÓÈni tÊÓi 234 Sa~khÈrÈdÊni 240, 241 SaccÈnaÑ dve, cha, dvÈdasa lakkhaÓÈni 198, 199 Saccesu tÊÓi lakkhaÓÈni 198 SaÒÒÈvipallÈsassa sabbadubbalatÈ 178 SaÒÒojanÈni dasa 33 SaÒÒojanÈni satta 27 SatipaÔÔhÈna 312, 313 SatipaÔÔhÈnÈdÊnaÑ catubbidhatÈ 223 SatipaÔÔhÈnÈnaÑ cattÈrova 313, 314 SatisaÑvaro 52 SatthÈ 181 SadevakassÈdÊnaÑ paÒcannaÑ visesatÈ 37, 38 SaddhammasavanaÑ 137, 138 SaddhindriyÈdÊnaÑ ÈdivisodhanÈ 142 SaddhindriyÈdÊnaÑ samudayattha~gamassÈdÈ- dÊnavanissaraÓÈni 134, 136 Sandhayo paÒca 93 Sappatissava 141 SappurisasaÑsevo 137, 138 SappurisÈ 51 SabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ 36



[ Sa ] SabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ anÈvaraÓaÒÈÓaÑ nÈma 36 SabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ samantacakkhu nÈma 40 SabbaÒÒuta, dasabalaÒÈÓÈnaÑ visesatÈ 235 SabbatthikavÈdÈcariya 311 Sabbadhamma, sabbasa~khÈrÈnaÑ visesatÈ 160 Sabbasa~khÈrasamatho 119 Samathapubba~gamavipassanÈ 186 SamathavipassanÈnaÑ yuganaddhatÈ 111 Samatho tividho 119 Samantacakkhu 147 SamÈdhayo catuvÊsati 121, 122 SamucchedappahÈnaÑ 53 Samucchedaviveko 230, 306 Sammatta 11 SammukhÊbh|ta 181 SayaÑjÈtaÑ 128 Sayambh| 84, 133 SÈtar|paÑ 9 SÊghapaÒÒÈ 261


[ Sa ] SÊtibhÈva 159 SÊlabbataparÈmÈso kÈyagantho 22 SÊlabbatupÈdÈnaÑ 22 SÊlasaÑvaro 52 SÊsÈni terasa (PÈ) 312 SÊhanÈda 232 Sukatakamma 34 SukhÈni dve 116 Suta 50 SutavÈ 50 SenÈsanÈni nava 89 Sevanti-ÈdÊni tÊÓi 10 SotÈpattiya~gÈni cattÈri 137 SotÈpannÈ tayo 67

[ Ha ] HatthikulÈni dasa 230, 231 HÈsapaÒÒÈ 261 HeÔÔhimaÑ paguÓajjhÈnaÑ uparimassa padaÔÔhÈnatÈ 234 HetunirodhÈ dukkhanirodho 305 Hetu, paccayÈnaÑ visesatÈ 205, 303


NÈmÈnaÑ anukkamaÓikÈ

NÈmÈnukkamo PiÔÔha~kÈ

[ A - U ] AkaniÔÔha 191 AnÈgÈmi 263 AnÈthapiÓÉika 128-9 Anotattadaha 214 Abhibh| (BhagavÈ) 275 AruÓavata (raÒÒo) 275 AruÓavatÊ (nagara) 275 Assaji 214 Œnanda 104, 185, 290 Isipatana 214, 222 Uttarakuru 292-3 UttarÈ (upÈsikÈ) 286-7 Uposatha (hatthi) 230-1

[ Ka ] Kakusandha (Buddha) 284-5 Kapotakandara 282 Kamboja 156 KalandanivÈpa 282 Kassapa (Buddha) 293 KÈÄÈvaka (hatthi) 230 KÈÄÊ (dÈsÊ) 296-7, 301 KukkuÔaseÔÔhi 285-6, 288 KukkuÔÈrÈma 186, 288 KoÓÉaÒÒa 214, 217, 219, 233


[ Ka ] KomÈrabhacca 269 Kosambi 185, 279, 280, 288, 295

[ Kha ] KhÈÓukoÓÉaÒÒatthera 286 KhujjuttarÈ 288

[ Ga ] Gotama (Buddha) 219, 258, 289 Gotami 104 GodhÈvari (nadÊ) 117 Ga~gÈ (nadÊ) 117, 129 Ga~geyya (hatthi) 230 Gandha (hatthi) 230 GandhamÈdana 214

[ Gha ] Ghosita (seÔÔhi) 185-6, 288, 295, 297, 301 GhositÈrÈma 185-6, 288

[ Ca ] CÈtumahÈrÈjika 218, 232 C|Äapanthakatthera 14, 268-91

[ Cha ] Chaddanta (hatthi) 230-1



[ Ja ] JaÔila (seÔÔhi) 293-5 JambudÊpa 292-3, 295 JÊvaka 269-70 Jeta (raÒÒo) 128 Jetavana 128-30, 185, 288 Jotika (seÔÔhi) 292

[ Ta ] TakkasÊla 293-4 Tamba (hatthi) 230 TÈvatiÑsÈ 218 TipiÔakac|ÄanÈgatthera 174 TipiÔakamahÈdhammarakkhita- tthera 174 Timitimi~gala (maccha) 257

[ Da ] DÊpa~kara (Buddha) 214, 233

[ Dha ] DhanaÒcaya (seÔÔhi) 301 Dhammagutta 292

[ Na ] Nandam|la (pabbhÈra) 214

[ Pa ] PaÒcavaggiya 214-5 PaÓÉara (hatthi) 230 PabhÈvati 275 PÈÔaliputta 30 PÈvÈrika (seÔÔhi) 185-6, 288 PÈvÈrikambavana 186


[ Pa ] PÈvÈrikÈrÈma 288 Pi~gala (hatthi) 230 Piya~kara 182 Piya~karamÈtÈ 291 PuÓÓa (seÔÔhi) 286 PuÓÓa (dÈsa) 301 PuÓÓatthera 104 PunabbasumÈtÈ 291

[ Pha ] PhussamittÈ 292

[ Ba ] BÈkula (thera) 279-80 BÈkulaseÔÔhi 280 BÈrÈÓasÊ 214-5, 279-80, 293 BimbisÈra 292

[ Bha ] Bhaddiya (nagara) 214, 295 Bh|tapÈlatthera 281

[ Ma ] MagadharaÔÔha 295 Ma~gala (hatthi) 230 MahÈkaccÈyanatthera 294 MahÈdattatthera 174 MahÈnÈma 214 MahÈmoggallÈ- natthera 282-3, 264 MÈgaÓÉiya 288-9

NÈmÈnaÑ anukkamaÓikÈ 385


[ Ma ] MeÓÉakaseÔÔhi 295, 301 MoravÈpi 174

[ Ya ] YamunÈ (nadi) 129, 279

[ Ra ] RÈjagaha 30, 282, 286, 292 RÈhu 87

[ Va ] Vakkali 52 Vappa 214 Vidhuratthera 285 Vipassi (Buddha) 295 VisÈkhÈ (upÈsikÈ) 75 VeÄuvana 128, 282


[ Sa ] SaÑkiccatthera 280-1 SakadÈgÈmi 263 SakkaraÔÔha 295 SaÒjÊvatthera 284-5 SÈmÈvatÊ 288-9-90 SÈriputta 124, 129, 131, 205, 257, 282-3 SÈvatthi 75, 127, 129, 185, 280 SikhÊ (BhagavÈ) 275-6 Si~gÈla 52 SirimÈ (gaÓikÈ) 286-7 Sudatta 128 Sumana (mÈlÈkÈra) 288 SoÓa 52 SotÈpanna 263

[ Ha ] Hema (hatthi) 230-31


NÈnÈpÈÔhÈ

PaÔhamo m|lapÈÔho, SÊ = SÊhaÄapotthakaÑ, SyÈ = SyÈmapotthakaÑ, KaÑ = KambojapotthakaÑ, I = I~galisapotthakaÑ, Ka = kesuci Marammapotthakesu dissamÈnapÈÔho, Ka-SÊ = kesuci SÊhaÄapotthakesu dissamÈnapÈÔho, ®Ôha = AÔÔhakathÈ.

PaÔisambhidÈmaggaÔÔhakathÈya

NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ

[ A ] AggaphalaÑ = MaggaphalaÑ (SÊ) 164 AjjhosannÈ = AjjhopannÈ (SÊ) 51 AÒÒÈsikoÓÉaÒÒoti = AÒÒÈkoÓÉaÒÒoti (SÊ) 219 AtthÈpekkhanavasena = AntÈpekkhanavasena (SÊ) 14 AtibahukattÈ = AtibahuÑ katvÈ (SÊ) 258 Adhitassa = Kathitassa (SÊ) 228 AdhivuttipadÈni = AdhimuttipadÈni (SÊ) 44 AntaritabhÈvaÑ = AntarikabhÈvaÑ (SÊ) 272 Aniccato dakkhunti = Aniccataddakkhunti (Ka) 179 AnimittavipassanÈya = AnimittÈnupassanÈya (SÊ) 149 Anupubba-anuvaÓÓanÈ = ApubbatthÈnuvaÓÓanÈ (Ka) 41 AnubandhanÈya = AnubandhanÈvasena (SÊ) 95 ApatÈsi = AvatthÈsi (Ka-SÊ) 283 AparapariyÈyavedanÊyassa = AparÈpariyavedanÊyassa (SÊ, Ka, Visuddhi 2. 236 piÔÔhe ca) 175 AphuÔÈ = AphuÔÔhÈ (SÊ) 260 AbyÈpajjaÑ = AbyÈpajjhaÑ (SÊ) 153 AbhisametÈ = Abhisameto (Ka) 303 Arahanti = ArahÈti (SÊ) 58 Ar|ti = UdÈti (SÊ) 71



[ A ] AvaÔÔhÈnaÑ = AcalaÔÔhÈnaÑ (SÊ, Ma-®Ôha 1. 332; Abhi-®Ôha 2. 381 piÔÔhesu ca) 231 AvibhajitvÈva = AvissajjitvÈva (SÊ) 190 AsantasanÊyo = Asampakampiyo (SaÑ-®Ôha 2. 43; Ma-®Ôha 1. 332; Abhi-®Ôha 2. 381 piÔÔhe) 231

[ Œ ] Œka~khapaÔibaddhÈti = Œka~khanapaÔibaddhÈti (SÊ) 81 Œka~khappaÔibaddhÈti = Œka~khanappaÔibaddhÈti (SÊ) 257 ŒpÈnanti = Œnanti vuttaÑ (SÊ) 69 ŒvÈpaÑ = ŒvÈÔaÑ (Ka) AÑ-®Ôha 1. 326 piÔÔhe pana passitabbaÑ. 298 ŒsannamaraÓe = ŒsannamaraÓo (SÊ, Ka) 176 Œha dhÊ sappoti = Hanta (SÊ) 289

[ I - U - E - O ] IndriyasamodhÈnaÑ = IndriyasamÈdhÈnaÑ (SÊ) 144 UkkaÔÔhÈnaÑ = UkkaÔÔhukkaÔÔhÈnaÑ (DÊ-®Ôha 1. 158; Ma-®Ôha 2. 106 piÔÔhesu) 38 UÓÓÈnakhÈdÊhi = UÓÓÈdÈÔhÈnakhÈdÊhi (Ka) 13 UpanighaÑsanto = UpanighaÑsento (SÊ) 94 Upaneti = UpanÈmeti (Ka) 81 UmÈpupphavaÓÓÈnaÑ = UmmÈpupphavaÓÓÈnaÑ (SÊ, Ka) 13 Ur|jitaÑ cittaÑ sammÈr|jitantipi = UdÈjitaÑ cittaÑ samudÈjitantipi (SÊ) 71 Ulla~ghito = Ulla~gito (Ka) 19 Elayati = Calayati (SÊ) 141 OkkantitvÈ = OkkhanditvÈ (SÊ, Visuddhi 2. 272 piÔÔhe ca) 192 OloketvÈ = ApaloketvÈ (AÑ-®Ôha 2. 153 piÔÔhe) 310

[ Ka ] KaraÓabh|tena = KÈraÓabh|tena (Ka) 291 KiÑ vuttaÑ hoti = Bojjha~gÈti vuttaÑ hoti (SÊ, Ka), IdaÑ vuttaÑ hoti (Abhi-®Ôha 2. 296 piÔÔhe) SaÑ-®Ôha 3. 176 piÔÔhe pana passitabbaÑ. 203

NÈnÈpÈÔhÈ 389


[ Ka ] Kilesavir|papavattavirahitato = Kilesavir|pattavirahato (Visuddhi 2. 319 piÔÔhe) 224 KulÈ = GulÈ (SÊ) 17 KulÈgaÓÔhikaÑ = GulÈguÓÉikaÑ (SÊ) 17 KulÈgaÓÔhikajÈtoti = GulÈguÓÉikajÈtoti (SÊ), KulÈguÓÉikajÈtoti (PÈÄiyaÑ) 17 KusalacÈrassa = KusalavÈrassa (SÊ) 21

[ Kha - Ga ] KhÈdayamÈnaÑ = KhÈdamÈnaÑ (SÊ) 278 Gajjato = Gajjito (Ka) 282 GaÓhate = GaÓhatÊ (SÊ) 89 GaruvacanaÑ = GuruvacanaÑ (SÊ, Ka) 185 GilituÑ = GalituÑ (SÊ) 257 GodhÈvarito = GodÈvarito (SÊ) 117

[ Ca ] Cakkacittatalena = Cakka~kitatalena (SÊ) 269 Cakkhutaleneva = Cakkhudaleneva (Ka) 109 CuÓÓavicuÓÓavisaÔe = CuÓÓavitate (GaÓÔhipade) Visuddhi 1. 265 piÔÔhe pana passitabbaÑ. 91 Ce = Ca (SÊ, Visuddhi 2. 301 piÔÔhe ca) 148

[ ®ha ] ®hapÈpetvÈ = VasÈpetvÈ (Ka), ®hapetvÈ (AÑ-®Ôha 1. 340 piÔÔhe) 290 �ahÊyati = �ayhati (SÊ) 19

[ Ta ] TaÑ puÑ = TasmiÑ (SÊ, Visuddhi 1. 303 piÔÔhe ca) 209 TacchÈni = SaccÈni (Ka) 196 TaÓhÈmÈnadiÔÔhugghÈÔavasena = TaÓhÈmÈnadiÔÔhuppÈdavasena (Ka) VisuddhimaggamahÈÔÊkÈ passitabbÈ. 195



[ Ta ] TattakaÑ phÈlaÑ = TattakapÈlaÑ (SÊ, Ma-®Ôha 3. 136 piÔÔhe ca) 279 Tattheva = Tattha ca (Visuddhi 1. 272 piÔÔhe) 96 Tato ca = Tatova (SaÑ-®Ôha 3. 327 piÔÔhe) 214 TathaÔÔhÈditaÑtaÑekattaÑ = TathaÔÔhÈditattaÑ ekattaÑ (SÊ) 198 TathÈ = TathÈvidho (Abhi-®Ôha 1. 188 piÔÔhe) 118 TadatthaparidÊpanaÑ = TadatthaparinipphÈdanaÑ (AÑ-®Ôha 1. 12 piÔÔhe) 129

[ Da ] DamaÑ = DammaÑ (SÊ) 88 ...dassÈvineti = ...dassÈvinoti (SÊ) 2 DukkhatÈs|layogitÈya = DukkhatÈm|layogitÈya (Ka) 316 Dussante = Dasante (SÊ) 300 Dos|pasaÔÔhatÈya = DosupaÔÔhÈnatÈya (Ka) Visuddhi 2. 247 piÔÔhe passitabbaÑ. 316

[ Dha - Na ] DhÊ dhÊti = HandhÊti (SÊ) 298 NavannaÒcassa = CatunnaÒcassa (Ka) Visuddhi 1. 264 piÔÔhe pana passitabbaÑ. 90 Na sajjantÊti = NissajantÊti (SÊ, Ka) 227 NibbindaÒÈÓaÑ = NibbidÈÒÈÓaÑ (SÊ) 122 NibbidÈÒÈÓÈneva = NibbidÈÒÈÓeneva (SÊ) 123 Nirodhe nibbÈnadhÈtuyÈti = NirodhanibbÈnadhÈtuyÈti (SÊ) 167 Nemittikampi = Nemittakampi (Ka) 86 ...pakkhandoti = ...pakkhantoti (SÊ) 21 PaÔi-ÈÓibhÈvena = PaÔibhÈÓitabhÈvena (Abhi-®Ôha 2. 492 piÔÔhe) 29 PaÔilomaÔÔhena = PaÔilomanaÔÔhena (Ka) 45 PaÔubhÈvaÑ = PÈkaÔabhÈvaÑ (SÊ) 80 PatÈpentÊti = PakÈsentÊti (SÊ) 211 PaduddhÈravasena = SadduddhÈravasena (SÊ) 75 ParicitÈ = ParibhÈvitÈ (SÊ) 81

NÈnÈpÈÔhÈ 391


[ Pa ] Paripanthe = Paribandhe (Ka) evamaÒÒatthÈpi. 69 ParipucchanaÑ = ParipucchanÈ (Visuddhi 1. 270 piÔÔhe) 93 PavattanasamatthataÑ = PavattanasukhataÑ (Visuddhi 1. 262 piÔÔhe) 89 PassatÈmiva = PassatÈmidha (SÊ) 64 Pahato = PahÈto (SÊ) 19 PahÈn|pÈyapucchÈ = PahÊn|pÈyapucchÈ (Ka) 42 PÈÓanatÈya = PÈÓatÈya (SÊ) 209 PeyyaÑ = Peyyo (Ka) 181

[ Pha ] PhassanaÔÔhenÈti = PhusanaÔÔhenÈti (SÊ) 167 PhuÔaÔÔho = PhuÔÔhaÔÔho (SÊ) 259 PhuÔÈ = PhuÔÔhÈ (SÊ) 260

[ Ba - Bha ] BÈkulassa = Bakkulassa (SÊ), BÈkkulassa (Visuddhi 2. 7 piÔÔhe); AÑ-®Ôha 1. 236; Ma-®Ôha 3. 135 piÔÔhesupi. 279 BuddhinisÈnena ca = BuddhinisÈmanena ca (GaÓÔhipade) 182 BhattiÑ = RatiÑ (Ka) 128

[ Ma - Ya - Ra ] MahÈgharÈ = MahÈsÈrÈ (SÊ) 170 ...yaÔÔhiÑ = ...laÔÔhiÑ (SÊ) 302 YÈ ca bhayatupaÔÔhÈne paÒÒÈti = YaÒca bhayatupaÔÔhÈne ÒÈÓanti (SÊ) 166 ...racanavilÈsasopÈnaÑ = ...racanavilÈsasobhitaratana- sopÈnaÑ (Ma-®Ôha 1. 16 piÔÔhe) 131

[ La - Va ] LakkhaÓÈrammaÓika = TilakkhaÓÈrammaÓika (GaÓÔhipade) 93 LajjasabhÈvasaÓÔhitÈ = LajjÊsabhÈvasaÓÔhitÈ (SÊ) 228 Vineyya = Viceyya (SÊ) 44



[ Va ] VipassanÈvÊthito = VipassanÈvidhito (SÊ) 167 VipassanÈvÊthito nÊharaÓaÔÔhena = VipassanÈvidhito nÊhÈraÔÔhena (SÊ) 167 Vippajahitva = VippajahitvÈna (Ka) 269-70 ...visavanato = ...vikasanato (Ka) 85 ...viha~gÈbhirutehi = ...viha~gamavirutehi (SÊ) 128 Viheseti = ViheÔheti (Ka) 93 VuÔÔhassa = VutthatthaÑ (Ka) 279 VokkamanabhÈvena = AvokkamanabhÈvena (GaÓÔhipade) 23 VosaggÈrammaÓatÈti = VavassaggÈrammaÓatÈti (SÊ, Ka) 188 Vosaggo = Vavassaggo (SÊ, Ka, GaÓÔhipade ca) 188

[ Sa ] SaÑgharitvÈ = SaÑharitvÈ (SÊ) 300 Sa~ghÈtabalantipi = Sa~khÈtabalantipi (GaÓÔhipade) 231 Satatakiccesu = Sattakiccesu (Ka), SatataÑ kiccesu (?) 15 ...sappatissavacanaÑ = ...sappatissavavacanaÑ (SÊ) 185 SabbagatÊhi = NÈnÈgatÊhi (SÊ) 50 SabbÈrammaÓikattÈ = SabbadhammÈrammaÓikattÈ (Ka) 36 ...sabbhÈvato = ...sabhÈvato (Ka) 150 SamatÈdhiÔÔhÈnattÈ = SamathÈdhiÔÔhÈnattÈ (SÊ) 111 SamantacakkhuÔÔho = Samantacakkhu-attho (SÊ) 40 Sampam|Ähettha’viddasu = Samm|Ähettha aviddasu (SÊ) 63 SambhatÈ = Sambh|tÈ (SÊ) 211 SamÈ = SamÈnÈ (SÊ) 257 SammÈ paÔivedho = SamapaÔivedho (SÊ) 111 ...sahajÈtÈ = ...sahagatÈ (Ka) 48 SÊtisikÈvimokkhÈtipi = SÊtisitÈvimokkhotipi (SÊ) 151


GÈthÈs|ci

PaÔhamapÈdÈ PiÔÔha~kÈ

Adhicetaso appamajjato (Khu 1. 128) 270 ŒnuÔÔhubhena assÈ 323 Œrambhatha nikkamatha (SaÑ 1. 158-159) 276 KÈÄÈvakaÒca Ga~geyyaÑ (Abhi-®Ôha 2. 380; Ma-®Ôha 1. 331; SaÑ-®Ôha 2. 41) 236 KoÓÉÈÒÒÈ Bhaddiyo Vappo 214 Ko nu aÒÒatra ariyebhi 64 KhandhÈnaÒca paÔipÈÔi 18 Cuddaseva asambhinnÈ 225 ©ÈÓaÑ diÔÔhi ÈnÈpÈnaÑ 322 TaÑ taÑ atthamapekkhitvÈ 126 TassatthavaÓÓanÈ yÈ 322 Therenettha nivasatÈ 322 DaÓÉeneke damayanti (Ma 2. 308; Vi 4. 357) 104 DisvÈna TaÓhaÑ AratiÑ RagaÒca (Khu 1. 409) 287 DÊgho rasso ca assÈso 90 Dukkhameva hi na koci dukkhito 197 Duvidho vinayo nÈma 52 Duve puthujjanÈ vuttÈ 51 DhammaÑ anulomentÈ 322


DhuvasubhasukhattasuÒÒaÑ 197 Nava ekavidhÈ eko 225 Na heva saccÈni bah|ni nÈnÈ (Khu 1. 416) 44 Nimitte ÔhapayaÑ cittaÑ (Vi-®Ôha 2. 30, Visuddhi 1. 278) 99 Neva pubbenivÈsÈya (Khu 2. 344) 284 PaÒÒÈ iddhi abhisamayo 322 PadumaÑ yathÈ kokanadaÑ sugandhaÑ (AÑ 2. 209; SaÑ 1. 81) 268 Passa dhammaÑ durÈjÈnaÑ (Khu 1. 397) 63 PuÒÒena tena loko 323 Puth|naÑ jananÈdÊhi 50 BhagavÈti vacanaÑ seÔÔhaÑ 127 BhagyavÈ BhaggavÈ yutto 127 BhavarÈgaparetehi 64 MaggÈnaÔÔha~giko seÔÔho (Khu 1. 52) 213 MahÈvaggo majjhimo ca 322 MÈ maÑ tvaÑ saraÓaÑ gaccha 290 Moho rajo na ca pana reÓu vuccati (Khu 7. 406) 270 YaÑ taÑ uttaramantÊ 322 YaÑ pare sukhato Èhu (Khu 1. 397) 63



Yato yato sammasati (Khu 1. 67) 192 YathÈ thambhe nibandheyya (Visuddhi 1. 261, Vi-®Ôha 2. 12; DÊ-®Ôha 2. 353; Ma-®Ôha 1. 252) 88 YathÈpi dÊpiko nÈma (Khu 11. 352) 89 Yassa sel|pamaÑ cittaÑ (Khu 1. 125) 284 YÈni ca tÊÓi ca yÈni ca saÔÔhi (Khu 1. 362) 44 YÈni sotÈni lokasmiÑ (Khu 1. 434; Khu 8. 30) 52 Yuganaddhasaccabojjha~gÈ 322 Yo imasmiÑ dhammavinaye (SaÑ 1. 158-159) 276 Yo ve kataÒÒ| katavedi dhÊro (Khu 6. 10) 51 Yo so sugatasutÈnaÑ 322 RÈgo rajo na ca pana reÓu vuccati (Khu 7. 406) 269 R|pÈ saddÈ rasÈ gandhÈ (Khu 1. 397) 63 LokanÈthaÑ ÔhapetvÈna 257


Vagge vagge dasa dasa 322 VaÓÓagandharas|peto (Khu 5. 48) 49 VinÈsayati assaddhaÑ 125 Vuttamhi ekadhamme (Khu 10. 3) 111 SakiccanipphÈdanato 225 SataÒca vivaÔaÑ hoti (Khu 1. 397) 64 Sadevakassa lokassa (Khu 1. 397) 63 SaddhammapakÈsiniyÈ 322 SabbadÈ sabb|pakaraÓaÑ 127 SamayaÑ anulomentÊ 322 SamavÈye khaÓe kÈle 125 SampattiyaÑ lakkhaÓe ca 232 SammuyhÈmi pamuyhÈmi 290 SÈraddhe kÈye citte ca (Visuddhi 1. 267; Vi-®Ôha 2. 17) 92 SÈsanaciraÔÔhitatthaÑ 323 Sukhanti diÔÔhamariyehi (Khu 1. 397) 63 SuÒÒÈgÈraÑ paviÔÔhassa (Khu 1. 67 piÔÔhe) 192

saddhammappakÈsinÊ nÈma - buddhispano · 2014-10-29 · the pŒ£i alphabet in burmese and roman...

Documents