thomas aquinas - quaestiones disputatae / 3

8/2/2019 Thomas Aquinas - Quaestiones disputatae / 3

1/339

S . THOMTE AQUINATIS

DOCTORIS ANGELICI ORD. PB.D.

QUJ1STI0NES DISPUTAT^E T

QUiESTlONES DUODECIM QUODLIBETALES

CUM INDICE ABTICULOBUM ET MATEBIARUM

IN EIS CONTENT ABU H

AMPLISSIMO ET LOCUPLETISSIMO

AD FIDEM OPTIMARUM EDITIONUM DILGENTER RECUSA

V o l u m e n III.

D E V E R I T A T E ,

( 1 )

AUR1NIT Y P O G R A P H I A P O N T I F I G I A

P E T R I M A E I E T T I

Via LegnanofN. 23.

LONDINUMi p d B U R N S A O A T E S

2 8 Or char d Street,

Portman Square.

1898


2/339


3/339

Biblio!que Saint Librehttp://www.liberius.net

Bibliothque Saint Libre 2011.

Toute reproduction but non lucratif est autorise.


4/339


5/339

S. THOflUE AQTJIMTIS

QUJ:STIONES DISPUTAIS

V o l . III .


6/339

14 - 1 - 1898.


7/339

SANCTI THOMJ; AQUINATIS

D O C T O R I S A N G E L I C I

QUJSTIONES DISPUTAT^

XI. DE VERITATE.

QILESTIO I.D E V E R I T A T E .

(la duodedm articttlos divisa).

Primo enim quaeritur, quid sit veritas; - 2 u-trum veritas principalius inveniatur in intel-lectu quam in rehus; 3 ut ru m veritas sittan tu m in intellectu componente et dividente;4 utrum sit una tantum veritas qua omniasint vora; 5 utrum aliqua alia veritas

prtor prima m sit ectcrna; 0 utrum veritas creata sit immutabilts; 7 utrum veritas in divinis dicatur essentialiter vel per-sonaliter; 8 utrum omnis veritas sit averitate prima; 9 utrum veritas sit insensu; 10 utrum aliqua res sit falsa; 11 utrum falsitas sit in sensu; 12 utrumfalsitas sit in intellectu.

AR T. I. QUID S IT VERITAS .

(1 part., q lires t. 16, art. 3).

1. Movetur qusestio de veritate, etprimo quaeritur, quid sit veritas. Vide-tu r aut em qu od ver um sit omn ino idemquod ens . Au gu st in us enim i n lib. Solil.(cap. v) dicit, quod vemm est id quod esLSed id quod est, ni hi l es t nisi ens. Er goverum idem significat omnino quod ens.

2. Sed di ce ba tu r quod ver um et enssu nt idem secu nd ur a supp osit a, sed dif-

S. THOM-E Qucest. di&p. Vol. I I I .

ferunt secnndum rat ionem. Contra ,ratio cujuslibet rei est id quod signifi-catur per suam definifcionem. Sed idquo d est , ass ign atu r ab Augusti.no (loc.cit.), ut defnitio veri, quibusdam aliisdefinit ionibus repr obat is. Cum er go se-cundum id quod est , conveniant verumet ens, vi de tu r quod sin t ide m r at io ne ,

3. Prseterea , quo umq ue diffrant ra t ione, i ta se habent quod unum eorum

potest intell igi sine alio: unde Boetiusin li b. de H eb do m. (i nt er med. e t fin.)dicit, quod potest intelligi Deus esse, sisep are tu r paul isper per inte l lec tum bo-nitas ejus. Ens autem nullo modo potestinte l l igi s i se par et ur verum : qu ia perhoc int e l l i gi t ur quod ver um est , Er goverum et ens non diffrant ratione.

4. Pr te re a, si ver um non est idemquod ens, oportet quod sit entis dispo-

sit io. Sed non potest esse dispositio ejus,non enim est disposit io totali ter cor-ru mp en s , a l ias sequ ere t ur : Es t v e rum,ergo est nou en s: s icut se qu i t ur : Es thomo mortuus, ergo non est homo. Si-mil i ter non est disposi t io diminuens,a l ias non sequeretur: Est verum, ergoes t: sicut non seq uit ur: E st al bu s se-cundnm dentem, ergo est albus. Siinil i-te r no n est^ con tra hens , vel specificans

1
http://augusti.no/http://augusti.no/http://augusti.no/


8/339

2 Q U E S T I O N E S

e n s : quia sic non converteretur cum ^ente . Er g o ver um et eus omn ino su ntidem.

5. Praeterea, i l la quo rum disposit io es teadem, s un t eadem . Sed ve ri e t ent isest eadem dispositio. Ergo sunt eadem.Dicitur enim in II Metaphysic. (Arist.

text . 4): Dispositio rei in esse est aicut suadispositio in verilate. Ergo verum et enssunt omnino idem.

6. Praeterea, quseoumque non sunt i-dem, aliquo, modo diffe runt: sed ve ru met ens nullo modo differunt: quia nondifferunt per essentiam, cum ens peressentiam sua m sit ver um ; ne c eti amdifferunt per alias differentias, quia o-porteret quod in aliquo gnre conve-

nire nt, Er g o su nt omnino idem.7. Praeterea, si non sunt omnino idem,oportet quod verum aliquid super ensaddat. Sed nihil addit verum super ens,cum sit etiam in plus quam ens: quodpate t per Phi losophum, I V Metaphys .(corn. 27), dicentem: Verum definientes di-cimns esse quod est ; aut non esse quod noneU; et sic ve ru m inclu dit en s et no nens. Ergo verum non addit super eus;

et sic vi de tu r om ni no esse idem qu odeus.

1. Sed cont ra , nu gat in est in ut ili s re-petitio. Si ergo verum esset idem quodens, essefc nugatio, cum dicitur ens ver u m ; qu od f alsum est. Ergo non su ntidem.

2. Praeterea, ens et bonum convertun-tur. Sed ver um non con ver ti t ur cumbono; aliquid enim est verum quod non

est bo nu m, si cu t ist um for ni cari . Er gonec verum cum ente converti tur.3. Praeterea, Boetius dicit in lib. de

Hebdom. (in princ): In omnibus ereaturisdiversum est esse et quod est. Sed verumsequ.tur esse re ru m. Er go ver um dive r-sum esta quod est in ereaturis. Sed quodest, idem est quod ens. Ergo verum inereaturis est diversum ab ente.

4. Praet erea, q use eu m que se ha b e n t u t

prius et pos ter ius , op ort et esse dive rsa.Sed verum et ens sunt hujusroodi, quia,ut dicitur in lib. de Oausis (propos. 4),prima re ru m cr eat ur ar um est esse; etOomm entat or su per eu mdem lib ru m :Omnia alia dicuntur per informationem deente, et sic s u n t e nte post erio ra. Erg overum et ens sunt diversa.

5. Praeterea, ea quae dicuntur commu-ni te r de cau sa et causatis, m agis su nt

D J S P G T A T . D E

un um in causa quam in caus at is , e tpraecipue iu Deo quam in ereaturis. Sedin Deo ista quatuor, ens, unum, verumet bonum, sic appropriai!tur: quod ensad essentiam pertineat, unum ad perso-na m Patr ie, veru m ad per sonam Fili i .bonum ad personam Spiri tus sancti .

Personne autem divinse non solum ra-t ione, sed re di s t in gu un tu r ; unde adinvicem non prd icant ur . Erg o multofortius in ereaturis debent amplius quamratione differre.

Resp onde o dicend um, quod sicut indemonstrabil ibus oportet ficri rductio-ne m in ali qu a pr in cip ia per se inte lle-ctui nota, i ta investigando quid est u-numquodque; a l ias utrobique in infini-

t u m ire tu r, et sic pe ri re t omni no scien-tia et cognitio rerum. Il lud autem quodpri mo int elle ctus conci pit quasi notia-sim um, et in quo omne s conce ptio nesresolvit , est ens, ut Avicenna dicit inprincipio Metaphysicee su (lib. I , c. ix).Un de o po rt et quod o mn es alise conc eptiones intellectus accipiantur ex addi-tio ne ad ens. Sed en ti no n pote st add ialiquid quasi extranea natura, per mo-dum quo differentia additur generi , velaccidens subjecto, quia quaelibet naturaessentiali ter est ens; unde etiam probatPhi losophus in I I I Metaphys. (com. 1),quod ens no n pot es t esse ge nu s, sedsecundum hoc aliqua dicuntur adderesu pr a ens, in qu ant um exp rim unt ipsiusrnodum, qui nomine ipsius entis nonexprimitur . Quod dupl ic i ter cont igi t :un o modo ut mod us ex pre ssu s sit ali-quis specialis modu s en ti s, su nt eni m

diversi gradu s en t i ta t is , secundu m quosaccipiuntur diversi modi essendi , e t

j u x t a hos modos acc ip iun tu r diversarerum gnera; substant ia enim non addit supra ens aliquam differentiam, quaesignif icet a l iquam na tu ra m superaddi-tam en ti , sed nom ine substantiae exprimitur quidam specialis modus essendi,scilicet per se ens; et ita est in aliisgen eri bus . Alio modo it a quod modus

expressus si t modus generali ter conse-quens omne ens; et hic modus duplicite r accipi pot est : un o mod o sec un du mquo d con se qu it ur omn e ens in se ; aliomodo secundum quod consequi tur unum-quodque ens in ordine ad aliud.Si primomodo, hoc dicitur, quia exprimit in entealiquid affirmative vel ngative. Nonautem invenitur aliquid affirmative di-
http://djspgtat.de/http://djspgtat.de/


9/339

X I . D E V E R I T T B , Q U J E S T . I - A R T . I ,

ctum absolute quod possit accipi I N o-mni onte , ni si es sen ti a e jus, se cu nd umquam osse di ci tu r; et sic im po ni tu r hoc

, nomen rea, quod in hoc differt ab ente,secundum Avicennam in principio Me-taphys., quod ens sumitur ab actu es-sendi, sed nomen rei exprimit quiddi ta-

tem sive ess ent iai n ent is. .Negatio autem, quse est consequens omne ens absolute, est ind ivis io; et ha nc ex pr im ithoc nomen unum; nihil enim est aliudunum quam ens indivisum. Si autemmodus entis accipiatur secundo modo,Boihcet secundum ordinern unius ad al-terum, hoc potest esse dupliciter. Unomodo secu ndu m divisionem uni us abaltero; et hoc exprimit hoc nomen ali

quid* dicitur enim aliquid quasi aliudquid; unde sicut ens dicitur unum, inqu an tu m est ind ivi sum in s e, ita dicitur aliquid, in quantum est ab aliis di-visum. Alio modo se cu nd um co nven ien-tiam unius entis ad aliud; et hoc qui-dem non potest esse nisi accipiatur aliquid quod natuin sit convenire cum o-mni en te . Ho c aut em es t an im a, qusequodamm odo est omnia, sic ut dicit ur

in II I de An im a ( tex t. 37). I n an im a autem est vis cog nit iva et ap pe ti ti va . Oon- -venientiam ergo entis ad appotitum exprimit hoc nomen bonum, u t in pri nci pio Efcliic. dicitur: Bonum est quod omniaappetunt. Oonvenientiam vero entis adintelle ctu m exp ri mit hoc no me n verum.Omnis autem cognitio perficitur per as-simil atio nem co gno sce nti s ad re m co-gnitam, i ta quod assimilatio dicta est

causa cognitionis: sicut visus per hocquod d is po ni tu r per apeciem coloris, co-gnoscit colorem. Prima ergo corn paratioentis ad intellectum est ut ens I N t e 11e-ctui correspondeat : quse quidem corre-spondentia, adaequatio rei et intellectusdicitur; et I N hoc formaliter ratio veriperficitur. Hoc est ergo quod addit verum su pr a ens, scil icet con for nut atem ,sive adsequatio nem rei et in tel le ctu s ;

ad quam conformitatem, ut dictum est,seq uit ur cogn itio rei. Sic ergo en ti ta srei praecedit rationem veritatis, sed cognitio est quidam veritatis effectua. Secundum hoc ergo tripliciter veritas etverum definiri invenitur. Uno modo secundum id quod praecedit rationem veri tat is, et in quo ve ru m fu nd at ur ; etsic Augustinus dfinit I N Jib. Solil. (c. v):Verum est id quod est; et Avicenna in XI

Metaphysic . (cap. n): Veritas cujuslibetrei est proprietas sui esse quod stabilitumest rei; et quidam sic: Verum est indivis!oesse, et ejus quod est. Et alio modo dfini-tur secundum id quod formaliter rationem veri perficit; et sic dicit Isaac, quodveritas est adquatio rei et intellectus ; e t

An sel m us in lib. de Ve ri ta te (ca p. x n ) :Veritas est rectitudo sola mente perceptibi-lis. Rect i tudo enim is ta secundum adquat ion ein qu am dam dici tur, se cu nd umquod Phi losophus in IV Metaphysic .(coin. 27) dici t, qu od defin ientes v e r u mdicimus esse quod est, aut non esse quodnon est . E t te rt io modo definitur v er um ,secundum effectum consequentem; etsic dfinit Hilarius, quod verum est ma-nifestativum et declarativum esse; et Augu st in us in lib. de ve ra Relig . (c. xxxvi ):Veritas est qua ostenditur id quod est; e tin eodem (ca p. xxx i) : Veritas est secundum quam de inferioribus judicamus.

Ad primum ergo dicitur, quod defi-nit io i l la Aug us ti ni da tu r de vcro secund um id quod habe t fund ame ntu m inre, et non secundum id quo veri ratiocompletur in adsequatione rei ad intel

le ct um . "Vel di cen du m, qu od cu m dici tu r , Verum. est id quod est, non acc ip i tu ribi secundum quod significat actum es-se nd i, sed sec und um quod est no me ninte l lec tus composi t i , sc i l ice t prout s i gnificat aflrmationem propositionis. utsi t se ns us : ver um es t id qu od est , idest cum dicitur e&f*e de aliquo quod est,u t sic in idem re de at definitio Au gu -stini cum defnit ione Philo soph i su pr aind ue ta.

Ad secundum pate t ex jam dic t is .Ad tert ium dicendum, quod aliquid

intell igi sin e alter o, po tes t accipi du pli citer. Uno modo ita quod aliquid intol-li ga tu r, al te ro no n int elle cto : et sic, eaquss ra t ione diffrant , i ta se habent ,quod unum sine altero intell igi potest .Alio modo potest accipi aliquid intelligi sine a lte ro, quod in te ll ig it ur eo no n

ex is te nt e : et sic ens non pot est in te lligi sine vero, quia ens non potest intelligi sine ho c quod cor res po nd eat ve ladsequetur int ele ctu i . Sed tam en no noporte t quod quicumque inte l l igi t rat ionem ent i s in te l l iga t ra t ionem ve r i ,sicut nec quicumque intell igit ens, inte l l ig i t in te l lec tum agentem; e t t amensine intellectu agente homo nihil potestin te l l ige re .


10/339

4 Q U E S T I O N S !

Ad qu ar tu m dicendum, quod ve ru mest dispo sitio enti s non quasi addo nsal iquam naturam, nec quasi exprimensali que m specia lem modum ent is , sedaliquid quod generali ter invenitur inent e, quod ta me n nomine en ti s no n exprimitur; undo non oportet quod sit di

sposit io vel corrumpeus vel diminuensvel in partent contrahens.Ad quintum dicendum, quod disposi

t io non acci pit ur ibi sec und um qu odest in gnre quali tatis, sed secundumquo d imp or t t qu emdam ordinem ; cumenitn i lia. quae sunt causa aliorum es-sendi sint maxime entia, et illa qusesu nt causa ver ita tis al iorum sin t max ime vera; oonoludit Ph ilo sop hus , quod

idem est or do alicuju s r ei in esse e tveritate; i ta , scil icet , quod ubi invenitu r quod est maxim e ens, in ve ni tu r quo dest maxime verum. Nec est hoc ideo,qui a eus et ver um rat ion e sun t i d em ,sed quia ex hoc quod aliquid habefc deen ti ta te , sec un du m hoc na tu m e st ae-quari intellectui; et sic ratio veri so-qui tur ra t ionem ent is .

Ad sex tu m dicendum, quo d ve ru m et

ens diffrant ratione per hoc quod aliqui d est in ra ti on e veri quod no n estin rat ion e entis; non aut em ita quodaliquid sit in ratione entis quod non sitin ratione veri; nec per essentiam dif-fer unt , noc differentiis o pposi tis mv i-cem dis t inguuntur .

Ad septimum dicendum, quod verumnon est in plus quam ens; ens onim ali-quo modo acceptum dicitur de non ente,

secu ndu m quod non ens est app reh en-sum ab intellectu ; unde in IV Metaph.(text. 2), dicit Phil oso phu s, quo d ne ga -tio vel privatio entis uno modo diciturens ; un de etia m Avi cenn a dicit in prin -cipio suae Metaphysic, quod non potestformari enuntiatio nisi de ente, quiaoportet illud de quo propositio forma-tur , esse appr ehens um sub i nte lle ctu ;ex quo patet quod omne verum est ali-

quo modo ens.Ad primum vero eorum, quse coutraobjiciuntur, dicendum, quod ideo nonest nugatio cum dicitur ens verum, quiaaliquid exprim itur. nomi ne veri quo dnon exprimitur nomine entis; non pro-pter quod ro diffrant.

Acl sec un du m dicen dum, quo d q ua m-vis ist um fornicari sib m al u m, t am ensecundum hoc quod habet aliquid de

D I S P U T A T E S '

en ti tat e, na tu m est conformar i intellec t ui , e t secu ndum hoc conseq ui tur ibiratio veri; et i ta patet quod non exce-dit nec exceditur ab ente.

Ad tert ium dicendum, quod cum dicit u r : Diversum est esse, et quod est, distin-guitur actus essendi ab eo cui actus

il le convenit . Ratio autem entis ab actuessendi sumitur, non ab eo cui convenit actus essendi, et ideo ratio non se-qu i tu r .

Ad quartum dicendum, quod secundum hoc verum est posterius ente, quodrat io veri differt ab ent is ra ti on e modopraedicto.

Ad qu in tu m dicen dum, quod rati o i l ladficit in tri bus , Pr im o, quod qua mv is

trs illae personee divinse re distinguant e , app rop ria ta tam en personse n ondifferunt re, sed ratione. Secundo, quiaetsi personse realiter ab invicem distin-guantur, non tamen reali ter ab esse dis t in gu un tu r; unde nec verum quod ap-propriatur personae Filii, ab esse quodse te ne t ex pa rt e essen ti. Te rt io , quia,ets i ens, v er um , un u m et bon u in m agi sun ia nt ur in Deo qua m in rb us creati s,

non tamen oportet, ex quo in Deo rat ione dis t inguuntur, quod in rbus creat i s d i s t i n g u a n t e e t iam rea l i te r . Hoc e-nim contingit de illis quse non habentex ra ti on e su a quo d si nt u nu m sec undum rem, sic ut sap ien tia et poten tia,quse, cum in Deo sint unum, in creatu-r is rea l i ter dis t inguuntur: sed ens, verum , un um et bo nu m s ecundu m suamrationem habent quod sint unum ; undeabicu mque inveniantu r , rea l i te r u nu m

su nt , q uamv is perfec tior si t imi tas i l-l ius re i secundum quam uniuntur inDeo, qua m il l ius rei sec und um qua muniuntur in e rea tur i s .

AR T. I I . UTRUM VERITAS P RINCIP ALIUS

I N INTE LLEC TU QUAM IN REBUS RE P E -

KIATUR.

1. Secund o qu reritur , ut ru m vcr ita s

principal ius invenia tur in inte l lec tuqu am in rb us. E t vi det ur quod non,Verum enim, u t dic tum est , con ver ti t urcum ente. Sed ens principalius invenitur extra animam.Brgo e t verum.

2. Praeterea, res no n su nt in ani maper suam essentiam, sed per suam spe-cieni, u t di ci tu r in II I de Anim a (corn. 38),Si ergo veritas principali ter in animainven ia tu r : veritas non eri t essentia rei


11/339

XI . DE VEHITATE, QUiEST. 1. ART. II . O

sed sim ilit udo ve l spe cies ejus, et verum erit species entis existentis extraanimam. Sed species rei existeus in a-nima, non prsedicatur de ro qu estextra animam, s icut nec convert i turcum ea. Er go nec veru m con ver t i t urcum ente; quod falsum est,

3. Prterea, omne quod est in aliquo,consequitur illud in quo est. Si ergoveritas principali ter est in anima, judi-cium de ve ri ta te est se eun du m pestima-tionem animte; et i ta redibit antiquorum philos ophor um er ror, qui diceb ant,omne QUOD QUIS ofjinatur E S S E verum,et duo contradic toria E S S E sim ul ver a ;quod est absurdum.

4, Prterea , s i veri tas principal i ter

est in intel lec tu, o po rt et quod aliquidquod ad intellectum veritatis pertineat,in definitione veritatis ponatur. Sed Augustinus hujusmodi definit iones repro-bat in lib. Solil. (II, cap. iv ET V), sicutistam : Verum est guod ita est ut videtur:qui a sec un du m hoc, non esset ver umquod non videtur; quod patet E S S E falsum de occu ltis simi s l apillis, qui su ntin visce ribu s ter r ; et simi li ter impr o-

bat istam : Verum est quod ita est ut co-gnitor videtur, s i velit et posait cogno-s c e n s e s s e : Q U I A secundum HOC NO N ES -SET ALIQUID verum, N I S I uognitor vellotvel posset co gnos cere. Er go ET eademra tio esset de qu ib us cu mq ue aliis definit ionibus in quibus aliquid A D intellec tum pert inens poneretur . Ergo veri tasnon est principali ter in intellectu.

Contra Philosophus dicit in VI Meta-

physic. (com. 8): Non est verum et falsum niai in mente,Pr t er ea , veri t as est ad quat io re i '

et int ell ect us. Sed hc a d qu ati o no npo tes t esse nisi in in te ll ec tu . Er go ne cveritas nisi in intellectu.

Bes pon deo di ce nd um , quod im il lisqu dicuutur per prius et posterius demuJtis, N O N semper opor te t QUOD ID quodP E R prius recipit prsedicationem com

mun is , sit u t cau sa aio rum , sed illudin quo primo ratio illius communia compl ta inveni tur , s icut sanum PER priusdic itu r de anim ali, in quo pri mo perfe-c ta ra t io sani t a t is inv en i t ur , quamvi smedicina dicatur sana ut effectiva sanitatis. E t ide o, cum ver um dic atu r depjnnbus per prius e t posterius , oporte tquod de illo per prius dicatur in quoinv eni tur perfecta rat io ver ita tis . Oom-

plementum autem cujusl ibet motus estin suo term in o. Mot us au tem cognitivsevi r tu t i s t e rm ina tur ad animam : opor te tenim ut cogni tum SIT in cognoscenteper modum coguoscentis: sed motus ap-pet i t ivss vir tut is terminatur ad res; e tinde est quod Philosophus in III de A-

ui ma (com. 54 et seq.) po ni t oi rc ul umquemdam in act ibus anim, secundum,scilicet, quod res quse EST extra animam,movet inte l lec tum, ET RES intellecta nio-vet appet i tum, e t appet i tus T U N E duc i tad hoc quo d pe rv en ia t ad re m a qu aM O T U S I N C E P I T . E t Q U I A B O N U M , U T S U P R A ,

ART, PRC., DICTUM EST, DICIT ordinem ADappet i tum, verum autem ad inte l lec tum,inde est quod Philosophus dicit VI Me-ta ph ys . (com. 9), quod bon um et m al umsunt in rbus, verum ET falsum sunt inmente . Res autem N O N dicitur vera nisisecundum quod est intellectui adaequata;unde per posterius inveni tur verum inrbus, per prius autem in intellectu.Sed sciendum, quod RES al i ter compara-tnr ad inte l lec tum pract icum, a l i ter adspecul a t ivu m. Inte l lec t us enim p ract i -cus caust res, unde EST mensura t io re -rum quse per ipsum FIUNT: sed intelle

c tus specula t ivus, Q U I A accipit a rbus,ES T Q U O D A M M O D O M O T U S A B I P S I S R E B N S ,

ET ITA RES MONSURANT, IP SUM. E x Q U O

patet quod res naturalcs, ex quibus intellectus nostor scientiam accipit , men-su ra nt inte l lec tum nostrum , ut dic i tu rX Metaph. (com. 9): S E D sunt mensura t reab int elle ctu divino, in quo su nt omn iacreata, sicut omnia art ificiata in intellec tu artificis. Sic ergo in te ll ect us divi-

nus est mensurans N O N mensura tus ;res aute m natur a l is , mens uran s e t men-surata; sed intellectus noster est mensu rat us , non me ns ur an s quidern res na-turales, sed art ificiales tantum. Res ergonatural is inter duos inte l lec tus const i -tuta , secundu m adquat io nem ad ut ru m-Q U E V E R A D I C I T U R ; S E C U N D U M E N I M adse-qua t ionem A D I N T E L L E C T U M D I V I N U M dicitu r ve ra , in qua nt um i mple t hoc adquod est ordinata per intellectum divinum, ut patet per A N S E ! M U R A in lib. deVerit . et Aug us ti nu m in l ib. de ve raRel igi on e (cap. xxxi), ET per Avieennamin definitione ind uct a, scil icet : Veritascujusque rei, etc. Secu ndu m a u te m adae-quat ione m ad inte l lec tum h um an um dicitur res vera, in quantum nata est dese for mar e ver am stim atio nem ; sicu t


12/339

6 Q U E S T I O N E S D I S P U T A T / B

e contrario res falsae dicuntur quae natsesu nt vid eri quae non su nt , au'c qu al ianon sunt, ut dicitur in V Metaphysic.(com. 34). Pr im a au te m rat io ve rit ati per pri us i ne st r ei quaro secxmda, qui aprior est comparatio ad intellectum di-vinum quam huraanum ; unde, etiam si

inte l lec tus humanus non esset , adhucres dicerentur verae in ordine ad intellectu m div inu m. Sed si ut er qu e int ell ectus, quod est impossibile, int ell ige ro-tu r auf err i , nullo modo veri tati s rat ioremanere t .

Ad primum ergo dicendum, quod sicutex dictis patet, verum dicitur per priusde int ell ect u, et p er pos ter ius de re sibiadaequata; et utroque modo convertiLur

eu m en te, sed diver simod e, q ui a secun-dum quod dicitur de rbus, converti turcum ente per pnedicationem: omne e-nim ens est adaequatum intelleotui di-vino, et po te st sibi adeequare int el le ct um hum an u m, et e converso . Si au tem accipiatur verum prout dicitur deintellectu, sic converti tur cum ente quodest ex tr a an ima m, non per pree dicatio-nem , aed per r.onveni entiam ; eo qu od

cuilibet vero intell ectui opor tet quodreapondeat ens aliquod, et e converso.

Et per hoc pa t et solut io ad sec undum^

Ad tertium dicendum, quod illud quodest in aljquo non sequitur illud in quoest>-, niai qu an do ca us at ur ex p r inc ipesejus; un de lux quae ca us at ur in aer e abextr inse co, scilicet ex sole se qu it ur mo-tu m solis ma gi s qu am acr e m. Sim ilit er

etiam veritas quae in anima causatur arbus, non sequitur stimationem animas, sed esistentiam rerum: ex eo enimquo d res est vel non est, ora tio ve ra v elfalsa dicit ur, et intel lectu s simi liter .

Ad quartum dicendum, quod Augusti-nus loquitur de visione intellectus hu-mani, a qu a rei ver ita s non dep end et.Su nt en im multse res quae i nt el le ct unostro non cognoscuntur ; nul la tamen

res est quam intellectus divinus actnnon cognoscat, et inte llectu s hu m an usin potentia; cum intellectus agens de-scribatur quo est omnia facere, et intel lec tu s possi bili s quo est om ni a fieri.E t ideo in de ni ti on e rei verae po te stponi visio in actu intellectus divini,non au te m vis io int ell ect us hu m a ni nis iin po ten ti a, ut ex dictis , in corp ore art.,pate t .

J ART , I I I . UT RU M IN INTKLLECTU

| COMPONBNTB ET DIV IDE NTE SIT VERI TAS.

(1 part, quiest. 16. art. 2).1. Te rt io quaeritur, u tr u m ver itas si t

t a n t u m in i nt el le ct u com p on en te et di-vid ent e. E t videt ur quo d non. Ver um

enim dic i tu r secund um compa rat ion ementi s ad inte llect um. Sed p rim a opera-tio qua inte lle ctus com pa ra tu r ad rem,est secundum quam format quidditatesrerum, concipiendo definit iones earum.Ergo in ista operatione intellectus prin-c ipal ius e t proprius inveni tur .

2. Prseterea, verum est adaequatio reiet int ell ect us. Sed sic ut int ell ectu s com-ponens et dividens potest adquari r

b u s , i ta et intellectus intell igens quidditates rerum. Ergo veritas non est tantu m in int elle ctu comp on ent e e t divi-dente .

Con tra , VI Met aph . (com. 8) di ci tu r:Verum et falsum non sunt in rbus, sed

in mente; in simplicibus autem, ne etiamquod quid est, est in mente.

Praeterea, in III de Anima (com. 21)dicitu r, quod indi visi bil i nm intell ig en-

tia in illis est in quibus non est verumet falsum.Respondeo dicendum, quod sicut ve

rum per prius invenitur in intellectuquam in rbus, ita etiam per prius inven i t ur in act u inte l lec tu s component iset divid entis quam in act u inte llect usquidditates rerum formantis. Veri enimratio consistit in adsequatione rei etintellectus; idem autem non adaequatur

sibi ipsi, sed eequalitas div er so ru m es t:unde ibi primo inveni tur ra t io veri ta t isin intel lectu ubi pri mo int elle ctus inci-pit al iquid prop riu m ha be re quod resextra animant non habet, sed aliquid eicorrespondons, inter quae adsequatio at-tend i potest . Int e l lec tus autem formansqui ddi tate s, non ha be t nisi simili tudi-nem rei exis ten tis ex tr a an imam, s icu tet sen sus in qu an tu m acci pit specie mrei sensibil is; sed quando incipit judi-care de re apprehensa, tune ipsum ju-dicium intellectus est quoddam propri um ei, quod non i nv en it ur ext ra inre . Sed qua nd o adaeq uatur ei quod estextra in re, dicitur judicium verum esse.Tune autem judicat inte l lec tus de reapprehensa quando dicit quod aliquidest vel non es t, quod est int ell ect us

compouentis et dividentis; unde et Phi-


13/339

XI. DE VERITATJ, Q U JE S T. I . A R T . I V . 72. Sed dice ndum . quod veritas di cit ur

duplicitor. Uno modo ut est idem quoden t i t a s REI, ut dfinit eam Augustinusin lib. Solil. (cap. v): Verum est id quodest; et sic oportet ESSE plures ver i ta tessecundum quod plures sunt essentise rerum. Alio modo dic i tur prout exprimit

se in intellectu, prout dfinit eam Hila- RIUB: Verum est declarativum esse; et hocmod o, eu m ni hi l poss it ali qui d man if e-s tare inte l lec tui nis i secundum vir tu-tem prime veritatis divinae, omnes veri tates quodammodo sunt unum in nio-vendo intellectum, sicut omnes coloressu nt un um i n movendo visum, in qu an tum movent ipsum in ratione unius,scili cet lum ini s. Cont ra, te mp us es t

unum numro omnium temporal ium. Siergo i ta se ha be t ver ita s ad r es ve ra ssicut tempus ad temporal ia , oporte t o-mnium verorum unam esse numro ve-ri ta tem ; nec sufiieit omnes ve ri ta te sesse unum in movendo, vel esse in exem-pla r i unum.

3. Prssterea, Anselmus in lib. de Veri ta te (cap. xiv) sic ar gu it . Si p lu r iu mverorum sunt p lures ver i ta tes , opor te t

veri ta tes variari secundum varia t ionemverorum. Sed veri ta tes non v ar ia nt urper varia t iones rerum verarum, quiades tru cti s r bu s veris vel rectis ad hu crem an et ver ita s et r ect i tu do, secu nd umquam s un t ver a vel rect a. Er go est u n atantum veri tas . Minorem probat ex hocquod, destructo s ignato, adhuc renia-net recti tudo significationis, quia rectum est ut significetur hoc quod illudsignum significabat; et eadem ratione,destructo quolibet vero vel recto, ejusrect i tudo vel veri tas remanet .

4. Prseterea, in creatis nulla ve ri ta sest id cujus est ve ri ta s, sicut ve ri ta shora inis non est homo, et ver itas ca rn isnon est caro. Sed quodlibet ens creatumest veru m. Erg o nul lum ens cr ea tu mest veritas; ergo omuis veritas est quidincreatum, et est tantum una veritas.

5. Prgeterea, in creaturis nihil est ma*ju s m en te h u m a n a nisi Deus, u t dic i tAug ust inu s. Sed veri tas , ut pro bat Au gu st in us in li b. Solil. (cap. ir et ni), es tmajor mente humana , 'quia non potes tdici quod si t mino r; sic enim ha b er etmens humana de veri ta te judicare , quodfalsum es t; no n enim de ea ju di ca t , se dsecundum eam, s icut judex non judicatde lege, sed se cu nd um leg em, u t ips e

losophus dicit VI Metaph. (text. 8), qnodcooiposito et divi sio est in int ell ect u,et non in r bu s. E t in de est qu od Veritas per prius invenitur in composit ione^t divisione intellectus; secundario au-tem dic itu r ver um et per pos ter ius inintellectu formante definit iones; unde

definitio dicitur vera vel falsa, rationecompositionis verse vel falsse, nt quandoscilicet dicitur esse definitio ejus cujusno n est, si cu t si definitio ci rc ul i assi-gn et ur t ria ng ulo ; vel et iam qu an dopartes definit ionis non possunt componiad inv icem , ut si di ca tu r DEFINITIO ai-cujus roi animalis insensibilis, HSEC ENIMcompositio quge implicatur, scilicet quodaliquod animal est insensible, est falsa.

E t definitio non di cit ur ve ra vel falsanis i per ordinem ad composi t ionem,sicut* et res d ici tur ver a por or din emA D intellectum. Patet ergo ex dictis,quo d ve ru m per pr ius di ci tu r de composit ione vel divisione in te ll ec tu s; secundo de definitionibus rerum, secun-dum quod in eis implicatur composi t iover a vel falsa; te rt io de r bu s s ecun -dum quod adsequantur intellectui divi-

no, vel aptee natse sunt adaequari intellec tui hu ma no ; q uar to de homine, quiest electivus o rati onu m suar um, vera-R U M vol falsarum, vel qui facit EESTIMA-ti on em de se vel de aliis ve ra m vel fal-sam per ea quae dicit vel facit. Vocesau te m. eodem modo r ec ip iu nt ve ri ta ti sprsedicationem, sicut intellectus quossignificant.

Ad priraum ergo dicendum,quod quam-

vis formatio quiddi ta t is ait prima ope-ra ti o intell ectus, tam en per eam no nhabet intellectus aliquid aliud propriumquod possit rei adsequari; et ideo nones t ibi proprie veri tas .

Et per hoc patet solubio ad secundum.

A R T. IV . UTRUM UNA TANTUM VERITAS SIT,

QU OMNIA VERA SINT.

{1 PART., QUST. 16, ARTIC. 6),

1. Qua rt o queeritur, u tr um s it un ata nt um ver i tas , qua omnia s int vera .Et videtur quod sic. Anselmus enim inl ib. de Ve ri ta te (cap. xiv cir ca fin.) dicitquod si out tem pu s se h a b e t ad om ni atemporal la , .sic veritas ad omnia vera.Sed tempus ita se habet ad omnia tem-poral ia quod est unum tantum tempus.Er go i ta se hab ebi t ver ita s ad omn iavera quod eri t tantum una veri tas .


14/339

8 Q O - F F L S T I O N E S

dicifc in lib. de vera Belig. (cap. xxxi).Similiter nec etiam potest dici quod sitei eequalis, quia ani ma jud ic at om niasecund um ve ri ta te m ; non a ut em judi cat omnia secundum seipsam. Ergo -Veri ta s no n est nisi Deus ; et ita un a ta n-tum veri tas ,

6. Pra ete rea , Aug ust inu s pr ob at inlib. LXXXI1I Qusestionum (queest. 9 inp r inc ) , quod veritas non percipifcur sensu corporis, hoc modo: Nihil percipitursensu corporis nisi mutabile. Sed veritasest immutabilis. Ergo sensu non percipit ur. Sim ili ter or gui potest. Omn e crea-tum est mutabile. Veritas non est mu-tabil is. Ergo non est creatura; ergo estre s i n cr ea ta ; e rg o est u n a Lan tu m ve

ri tas. '7. Prae tere a , ibidem Aug ust inu s ar-gu it ad hoc idem, hoc mo do : Nul lumsensibi le est quod non ha be at ali qui dsimilo falso, ita ut internosci non posait ; nam , u t al ia prsetermittam, om niaquee per corpus sentimus, etiam cum eanon ads un t sensibus, imag ines ta me neorum pat imur tamquam prorsus ad-sint , vel i n s omn o, vel in f ur or e. Sed

veritas non habet aliquid simile falso.Ergo sensu non percipitur. Simili ter ar-gui potest. Omne creatum habet aliquidsimile falso, in quantum habet aliquidde defectu. Erg o nullum cr ea tu m est'veritas; et sic est tantum una veritas.

1. Contra, Augustinus in l ib. de veraBelig. (cap. xxxvi circa med.) dicit : Sic-ut similitudo est forma similium, ita veritas est forma verorum. Sed plurium si-

milium plures sunt simili tudines. Ergoplurium verorum plures sunt veri ta tes .2. Praeterea, sicut omnis veritas creata

derivatur a veritate increata, et ab easuam virtutem habet, i ta omne lumenintell igi bile a prim a luce de ri va tu r exempl ar it ^ et vim manifestandi h abe t. Di-cu nt ur ta me n esse plura lum in a intell i -gibilia, u t pat et per Dion ysiu m. E rg oex simili modo concedendum est esse

plures veri ta tes .3. Prseterea, colores quamvis ex vir-tu te lucis mov ean t visum, ta me m sim-pliciter dicuntur esse plures et diffrentes, et non possunt dici esse unumnisi se cu nd um quid. Ergo et qu am vi somnes veritates oreatte se in intellectuexprimant virtute primse veritatis, nontamen ex hoc dici poterunt una veritasnisi secundum quid.

D I S P U T T I B

4. Prseterea , s icut veri tas creata nonpotest se in intellectu manifestare nisivi rt ut e veri tat is increatse, i t a nulla po-te nt ia cr eat a po tes t al iqu id agere nisivi rt ut e potentise increatse. Non tame naliqno modo dicimus esse unam poten-t iam omnium habent ium potent iam. Er

go nec dicendum est aliquo modo esseunam veri ta tem omnium verorum.5. Prseterea, Deus co mp ar at ur ad res

in ha bi tu di ne trip licis causse : scil iceteffcientis, ex em pla r is et finalis; et pro-pte r quamdam appropr ia t ionem ent i tasrerum refertur ad Deum ut ad causamefflcientem, ve ri ta s u t ad cau sam exe m-plarem, bonitas ut ad causam finalem ,quamvis etiam singula possint ad sin-

gula referri secundum locutionis pro-prietatem. Sed non dicimus aliquo modolocut ionis esse unam boni ta tem omniumbonorum, aut unam ent i ta tem omniumentium. Ergo nec debemus dicere unamveri ta tem omnium verorum.

6. Prseterea, qu am vis si t u na v eri tasincreata, a qua omnes veritates creatseextrahuntur, non tamen eodem modoextrahuntur ab ipsa; quia , quamvis ipsa

simi lite r se habeat. ad omnia, no n tamen omnia similiter se habeut ad ipsam,u t d ic it ur i n Hb. de Oausis (propos . 22);unde alio modo extrahitur ab ipsa veri t as necessariorum et co nt ing ent iu m.Sed di ver sus mo du s im it an di ex em pl ardiv inu m facit di ve rs it at em in r bu s crea-t is . Ergo s imil i ter sunt plures veri ta tescreatse.

7. Prseterea , ve ri ta s est adsequatio rei

I et intellectus. Sed diversorum specie! non po te st esse u n a adsequ atio rei ad1 intellectuel. Ergo, cum res verse sint specie diverses, non potest esse una ve

ri tas omnium verorum.8. Prseterea, Augustinus dicit in 1. XII

de Tr ini t. (cap. xv in pr in c) : C r e d e n d n me s t , m e n t i s k u m a n n a t n r a m s i c r b u s i n -t e l l i g i b i l i b u s c o n n e x a m , ut i n q u a d a m I n c es u t g e n e r i s o m n i a q u c o g n o s c i t , i n t u e a t u r .

Sed lux secu ndu m qu am ani ma cognoscit omnia, est veri tas. Er go ver itas estde g n re ip si us an i m se , et i ta oporte tveritatem esse rem creatain; et i ta indiversis creaturis diverses erunt verita tes .

Bespondeo dicendum, quod sicut exprsedictis, ar t. 2, pa tet , veri tas pr op ri e

J invenitur in intellectu humauo vel di-vino, sicut sanitas in animali . In rbus


15/339

X . D E V E R I T A T E , Q U I B S T . I . A R T . I V . 9

autem aliis in ve ni tu r per rel ati one m adintellectum, sicut et sanitas dicitur dequibusdam aliis m quantum sunt of'e-ctiva vel conservativa sanitatis anima-lis. Ergo est in inte lle ctu divi no qui-dem veritas proprie et primo, in intellectu vero hu ma no pr op ri e qui dem et

secun dario ; in rb us aut em impr opr ieET secun dario , qui a non nisi in respe-ctu ad al te ru tr am du ar um verifcatum.Veritas ergo intellectus divini EST u n atant um, a qua in int ell ect u H U M A N O D E -rivantur plures veritates, sicut A B U N AFACIE HO MI NI S RSULTANT PLURES SIMI LIT U-

DINEA IN SPECULO, SICUT DICIT Glossa ( A U gustin!) super illud Psalmistse ( P S A L . xi):

Diminutw sunt veritates a filiift hominum.

Veri tates au te m quse su nt in rb us, su ntplures, sicut e t re ru m ent ita tes . Veritasautem QUAU dic itu r de r b us in compa-ratione ad intellectum humanum, estrbus quodammodo accidenta l is , quiaposito quod intellectus humanus* nonesset nec esse posset, adhuc res I N suaessentia permanerent. Sed veritas quredicitur de eis in oo mp ara tio ne ad in tellectum divinum, eis inseparabiliter com-

municatur: non enini subsistera possuntnisi per intellectum divinum eas in esseP RODUCENTOM. P ER P RIUS ETIAM INEST REI

VERITAS PER CO MP AR AT IO NE M AD INTELLE

ctum divinum quam humanum, cum adinte l lec tum divinum comparetur Q U A S Iad causam, ad humanum autem quodammodo quasi ad effectum, in quantuminte llec tus a r bu s scie ntia m accipit .Sic ergo res ahqua principalius dicitur

vera in ordine ad veritatem intellectusdivini quam in ordine ad veritatem intellect us hu ma ni . Si ergo a cci pi at ur veritas proprie dicta secundum quam o-mnia principali ter vera sunt, sic omniasunt vera una veritate, id est veritateintellectus divini; et sic Anselmus deveritate loquitur in l ib. de Veritate(CAP. V I N EFC XI I). S I A U T E M ACCI PIAT UR

VERITAS P ROP RIE DICTA, S E C U N D U M Q UA M

RES secundario verse dicuntur, SIC sun tplurium verorum plures veri ta tes I N a-nimabu s diversis. Si aute m acci piat urveritas improprie dicta, secundum quamomnia dicuntur vera, sic sunt pluriumverorum plures veritates; sed U N I U S reiuna est tantum veri tas . Denominanturaut em res verse a ve ri ta te quse EST inintellectu divino vel in intellectu humano. sicut den om ina tu r ci bus sanu s a

sanitate quse est in animali, et non sicu t A forma inhs eren te ; sed a ver i ta tequse est in ipsa re (quse nihil est aliudquam entitas intellectui adaequata, velintellectum sibi adsequans) sicut a for'ma inbrerente, sicut cibus denominatur sanus A qual i ta te sua , A qua sanus

dic i tur .Ad pr im um er go dicend um , quo dtempu s com par atu r ad temporal ia s icutmensura ad mensura ta ; undepa te t quodAnselmus loquitur de i l la veritate quseest ta nt um mens ura omni um rer um ve-RAR UM ; ET ISTA EST U NA TA NT UM , SI CUT

T O M P U S U N U M , U T I N I I A RG . conciudi tur .Veritas autem quse est I N in te l lec tuhumano vel in ipsis rbus, non compa

ra tu r ad res sicut mens ura ext rin secaet coinmunis ad mensurata, sed velsicut nie nsu rat um ad mens ura m, u t estde veritate intellectus humani, et sicoportet eam variari secundum varieta-tem rerum; vel s icut mensura intr in-seca, si cu t est de v er it at e quse es t inipsis rbus: et lias E T I A M mensura soportet plurificari secundum plurali ta-tem monsuratorum, s icut diversorumcorpornm sunt dimensiones diversse.

Secundum concedimus.A D TERTIU M D IC EN DU M, QUORL VERITAS

QUSE REMAUET destruct i f RBUS, EST VERItas inte l lec tus divini ; ET haec simplici-ter est una numro: veritas autem qusein rbus est vel in anima, variaiur adva r i e t a t em re rum.

Ad qu ar tu m dic end um, quod cumdicitur, Nulla res est sua veritas. intel-

ligitur de rbus quas habent esse com-plet um in na tu r a; sicut et cum dici tur ,Nulla res est suum esse, ET t a m e n e s s ere i qusedam res c re at a est ; et eode mmodo veritas rei aliquid creatum est.

Ad qu in tu m dicendum, quod ver it assecundum quam anima D E omnibus ju-dicat , est ver ita s prima. S I C U T enim AVERITATE INTELLECTUS DIVINI EFFLUUNT IN

INTELLECTUM ANGO LICU M SP E CIES RER UM

in natte, se cun du m qua s omnia cog no-scit , i ta a veritate intellectus diviniexemplariter procedit in intellectum no-strum veri tas primorum principiorumsecundum quam de omnibus judicamus.Et quia per eam judicare N O N possumusnisi secundum quod est similitudo primas ver itat is, ideo secu ndum pr im amveritatem de omnibus dicimur judicare.

Ad sextum dicendum, quod veritas


16/339

10 QLi^ESTlONES D I S P U T A T J Ei l la immutabilis, est veritas prima; ethc neque sensu porcipitur, neque aliquid creatum est.

Ad septirnum dicendum, quod etiamipsa veritas creata non habet aliquidsimile falso, quamvis creatura qutelibetaliquid simile falso ha be at ; in ta n t u m

enim simile aliquid falso creatura habet,in qu an tu m deficiens est.- Sed ve ri ta snon ex ea pa rte consequ itur cr ea tu ra mqu a deficiens est, sed se cu nd um qu oda defectu reced it primas ve ri ta ti con-formata.

Ad primum vero eorum quae contraobjiciuntur, dicendum est, quod simili-tudo proprie invenitur in utroque simi-liu m; ver it as au te m. cum sit q use da m

convenientia intellectus et rei, non proprie invenitur in utroque, sed in intellect u; unde, cum sit unus int elle ctu s,scilicet divin us . secundum cujus con-formitatem omnia vera dicuntur, oportetomnia esse vera secundum unam veri-tatem, quamvis in pluribus similibussint plures diverses similitudines.

Ad secundum dicendum, quod quamvislumen intell igibile exempletur a lumine

divino, tamen lumen proprie dicituretiam de inte llig ibil ibu s lum ini bus crea-t i s ; non aut em veritas proprie dicitu rde rbus proprie exemplatis ab intellectu divi no; et ideo non dicim us u nu mlumen, sicut dicimus un am ve ri ta te m.

E t simili ter dicen dum es t ad te r ti u mde coloribus; quia colores proprie visi-biles dicu ntur , quamvis non vi de an tu rnisi per lucem.

Et simili ter dicendum ad qu ar tu m depotentia, et ad quintum de enti tate.Ad sextui n dicendum , quod qu am vi s

res ex em pl cn tu r difformiter a ver it atedivina, no n tame n pro pter hoc excl udi-tur quin res una veritate sint verse, etnon pluribus, proprie loquendo; quiaid quod diversimode recipitur in rbusexemplatis, non proprie dicitur veritas,sicut prop rie dici tur v eri tas in exem-

plari .Ad septirnum dicendum, quod quamvisea quse sunt diversa specie ex partererum, una adaequatione non adsequen-tu r divino intel lectui , intellectus tame ndivinus, cui omnia adquantur est unus;et ex parte ejus est una adsequatio adres omnes, quamvis non omnia sibieodem modo adeequenmr; et ideo modoprsedicto omnium rerum veritas est una.

Ad octavum diceudum, quod August inus loqui tur de veri ta te exemplataab ips a me nt e div ina in me nt e nos tra,sicut similitudo faciei rsultat in spe-culo ; et hujusmodi veri ta tes rsul tantesin anim abus nostr is a pri ma veri ta te ,su nt mul t, ut d ic tu m est. Vel dicen

dum, quod ver itas pr im a est q uodam -modo de gnre anime largo modo acoi-piendo gen us , secundu m quod om niaintell igibil ia vel incorporalia unius ge-neris esse dicuntur, per modum quodicitur Act. xvir. 28: Ipsivs enim et nos

g e n v s s i t m u a .

AR T. V. UT RU M PR ASTER PRIM AM

ALI QUA ALTA VE RI TA S SI T JETERNA.

1. Quin to quaeritur, u t r u m a liq ua aliaveritas prseter primam sit seterna. Etvidetur quod sic. Anselmus enim dicitin Monol. (cap. xvn in fin.), de veritateenunt iabi l ium loquens : Sive dicatur VP-ritas habere^ sive non intelligatur habere

principitim vel finem,, nullo claudi potestverifzs prindpio vel fine. Sed omnis veritas inte l l igi tur hab ere priu cipium velfinem, vel non habere principium velfinem. Ergo nulla veritas clauditur prin-cipio vel fine. Sed omne quod est hujusmodi, est seternum, Er go omnis ver itasest seterna,

2. Pneterea, omne illud cujus essesequitur ad destructionem sui esse, estseternurn, quia sive ponatur esse, sivepo na tu r non esse, seq ui tu r quod e ri t :e t opo rte t secu ndu m unu mqu odq uetem pu s pon ere de un oq uo qu e quod sit

vel quod non sit. Sed ad de st ru cti on emveri ta t is sequi tur veri ta tem esse; quiasi ve ri ta s non est, ve ri ta te m non esseest ver um , et nih il po te st esse ver umnisi ver ita te. Er go v er ita s est seterna.

3. Prgeterea, si ver ita s enu nt iab il i umnon sit seterna, ergo eri t assignarequando non eri t enunt iabi l ium veri tas .Sed tune hoc enuntiabile est verum,nullam veritatem enuntiabil ium esse.

Ergo veri tas enunt iabi l ium est ; quodest contrarium ei quod fuit datum. Nonergo potest dici veritatem enuntiabilium non esse seternam.

4. Praeterea, Phi lo sop hus pro bat in IPhys. (corn. 82), materiam esse seternam(q uam vis hoc sit falsu m) per hoc quo drein an et post sui co rr up ti on em, et estan te sui ge ner ati on em ; qu ia si c orr um-pitur, in aliquid corrumpitur, et si ge-


17/339

X I . D E V E R I T A T !, QU-fflST. I. A R T . V. 11

et ia m de eo qu od no n est, qu ia si ou tcontingit vere enuntiari quod est , esse,i ta cont ingi t vere enu nt i ari quod no nest, non esse, u t di cit ur in 1 Pe ri he r.Erg o ant eq ua m mu nd us esset , fuit un devera enunt ia t io formari potui t .

10. Prs eter ea. om ne quod scitur, est

ve ru m du m scit ur . Sed Deus ab aeternoscivit omnia enuntiabil ia . Ergo omniumenuntiabil ium est veritas ab seterno ;et ita plu res ve ri ta te s su nt se ter nse.

11. Sed dicendum, quod ex hoc nonse qu it ur qu od illa si nt ver a in seipsis,sed in inte ll ect u divino. Sed con tra ,sec und um hoc o po rt et illa esse ver a secu nd um qu od su nt scita. Sed ab seternoomnia sunt scita a Deo non solum se

cun du m quo d su nt in mp nt e ejus, sedin propria natura existentia. Eccli .cap. xxin, 29: Domino Deo nostro, antequam crearentur, nota sunt omnia, sicutet post perfeetionem cognoscit omnia ; e ti ta non ali t er cognos cit r es pos tqua mfactse sunt quam ante cognoverit. Ergoab seterno fuerunt plures veritates nonsolum in in te ll ec tu divino, sed eti amsecundum se.

12. Prseterea, secundum hoc dicituraliquid esse simp lici ter, sec un dum q uodest in sui complemento. Sed ratio veritatis completur in intellectu. Si ergoin intellectu divino fuerunt ab seternoplura vera s implic i ter , concedendumest, plures seternas esse veritates.

13. Prseterea, Sapient. i , 15: Jusiitiaperptua est et mmortalis. Sed veritasest pars justitiae, ut d icit T ull ius in

Rhe tor io a (lib. I I de Inve nt.) . Er go estperptua e t immorta l is .11 Prseterea, universalia sunt perp

tu a et inc orr upt ibil ia . Sed verum estmaxime universa le , quia conver t i turcum ente. Ergo veritas est perptua etincorrupt ib i l i s .

15. Sed dicendum, quod universale nonco rr um pi tu r per se, sed per accidens. Sed cont ra, magi s dbet deno mina ri

aliquid per id quod convenit ei per se,quam per id quod convenit ei per accidens. Si ig it ur ver it as per se loq uen doest perptu a e t incor rupt i bi l is , nonautem corrumpitur e t generatur nis iper accid ens, simplicit er conce dend umest quod veritas universali ter dicta si taeterna.

16. Prseterea, ab seterno Deus fuit priormundo. Ergo relatio prioritatis in Deo

neratur, ex aliquo generatur; i l lud autem ex quo aliquid g en er at ur , et illudin quod co rr um pi tu r, est ma te ri a. Sedsimili ter veritas si ponatur corrumpivel gen era ri, se qu it ur q uod sit a nt esuam ge ne ra ti on em et post suam cor-ruptionemj; quia s i gen era tur , mu ta ta

est de non esse in esse, et si corrumpitur, mutata est de esse in non esse*Quando au te m no n est ve ri ta s, ver umest dicere veritatem non esse, quod utique non potest esse, nisi veritas sit.Ergo veritas est aeterna.

5. Prseterea, omne quod non potestintell igi non esse, est s t e r n u m , qui aquidquid po tes t non esse, po te st in te lligi non esse. Sed ver it as et ia m en un

tiabilium, no n po tes t int elli gi non esse,quia int elle ctus non pote st int ell ige realiquid, nisi intelligat illud esse verum-Ergo veritas enuntiabilium est aeterna-

6. Prseterea, Anselmus sic arguit inlonol. (cap. xvii a ru d.): Cogitet qui

potest quando ineeplt% aut quando non fuithoc verum.

7. Prset erea, illud quod est fu tu ru msemper fuit futurum, et quod est prse-

teritum semper erit praeteritum. Sed exhoc propositio de futuro est vera, quiaaliquid es t fu tu ru m; et ex hoc pro positio de praaterito es t ver a, qu ia a liq uidest praeteri tum. Er go v er it as proposit ions de futuro sempgr fuit , ut veritasproposit ions de praeteri to semper eri t ;et it a no n solu m v er it as pr im a est aeterna, sed multse alise.

8. Prs eter ea, Aug ue:t inu s di cit in lib .

de libero A rb it ri o. quod nih il ma gis estseternum quam ratio circuli, et duo ettria esse quinque. Sed horum est veritas creafca. Er go alia v eri tas pr ae te rp ri -mam veritatem est aeterna.

9. Prseterea, ad ve ri ta te m enu nt iat io -nis non req ui ri tu r quod ac tu enu nti e-tu r al iqu id , sed suffcit qu od si t il ludde quo pofceafc e nun t i a t io fo rmar i . Sedant equ am mu nd us esset, fuit al iqu id de

quo potuit enuntiari etiam praeterDeum. Erg o an te qu am mu n dus fier et,fuit enuntiabil ium veritas. Quidquidautem fui t ante mundum, esteeternmn.Ergo enuntiabil ium veritas est aeterna;et sic idem quod prius. Pr ob at i o mdise. Mu nd us factus est de nihil o, idest post nihil . Er go a nt eq u am mu nd useaset, erat non esse. Sed enuntiatio veranon solum fo rm at ur de eo quo d es t, sed


18/339

12 QUiSSTlONES

fuit ab aeterno. Sed pos ito un o re la ti - ,vor um, necess e est pone re et r eli quu m.Er go ab aeterno post erio rita s fuit mun diad Deum.Ergo aliquo modo fuit al iquidex tr a De um ab aeterno, cui corn pe ti tveritas; et sic idem quod prius.

17. Sed dicendum, quod illa relatio

prioritatis et posterioritatis non est al iquid in re r um na tu ra , sed in r at io netantum. Contra sicut dicit Boetiusin fine de C on so l t, (lib. V, pro s. ult .) ,Deus est prior mundo natura, etiam simundus semper fuisset. Ergo illa relatioprioritatis est relatio naturae, et nonrat ionis tantum.

18. Praeterea, veritas significationisest re ct it ud o signif ication is. Sed ab -

terno rectum fuit aliquid significari.E rg o ve ri ta s signif ication is fui t ab aeterno.

19. Pra eter ea, ab aeterno fuit ve ru m,Patrem genuisse Pi l ium, e t Spir i tumsanctum processisse ab utroque. Sedista su nt plura. Er go plura vera fu eru ntab aeterno.

20. Sed dicendum, quod ista sunt verauna v eri tat e ; und e non seq uit ur plu res

vertates esse ab aeterno. Sed contra,alio Pa te r est Pa te r et gn r t Fi l ium ,alio Filius est Filius et spirat Spiritumsan ctu m. Sed eo quo P at e r est Pa te r,liaec est vera, Pater gnrt Filium, velPa te r est P a t e r ; eo autem quo Fil iusest Fil iu s, haec es t vera , Fi li us est ge-nit us a P tr e. Erg o hujusmodi proposi tion es no n s u n t u n a v er it ate verse.

21. Praeteroa, quamvis homo et risible

convertantur, tamen non est eadem veri tas utr iusque is tarum proposi t ionum,i om o est hom o, et Homo est risibile ,propter hoc quod non est eadem pro-prietas quam praedicat hoc nomen homo^et quam praedicat hoc nomen risibile:similiter non est eadem proprietas quamimportt hoc nomen Pater^ et hoc nomenFilius, Ergo non est eadem veritas di-c tarum proposi t ionum.

22. Sed dicendum, quod istae propositio n es non fu er un t ab tet ern o. Sedcontra, quandocumque est intellectusqui potest enuntiare, potest esse enun-tia tio . Sed ab aeterno fuit in te ll ec tu sdivinus inte l l igens Patrem esse Patrem,et Filium esse Filium, et ita enuntianssi ve di ce ns ; cum, secundu m An sel mu m(in Mono]. , cap . xxx in med.), ide m s i tsumm o spi rit ui dicere quod int ell ig ere .

DISPOTATiB

Ergo enuntiationes praedictee fueruntab aeterno.

Sed contra, nullum creatum estaeter-num. Omnis veritas praeter primamest creata. Ergo sola veritas prima estse tern a.

Praeterea, ens et ve ru m co nv er tu nt ur ,

Sed solum unum ens est seternum. Ergosola una veritas est terna.Bespondoo dicendum,quod s icut prius

di ct um est, ar t. 3 hu jus qust., ve ri ta sadsequat ionem et commensurat ionemimportt; unde secundum hoc denomi-na tu r aliquid ve rum . sicut et denom i-natur a l iquid commensuratum. Mensu-ra tu r autem corpus men sur a intr inseca ,si cu t line a, vel superf icie, vel pro fun di-

t a t e , et men su ra ext rins eca, sicut loca-tum loco, et motus tempore, et pannusuin a. Unde et pot est al iq uid denomin arive ru m dupJic i ter : uno modo a v er i t a teinh33rente, al io modo ab ex tri nse cave ri ta te ; et sic den om in an tu r oui nsres verse a prima veritate: et quia veri tas quae est in intellectu, mensuratura rbus ipsis; sequitur quod non solumver ita s rei , sed etiam ver ita s in tellec tus , vel enu nti ati on is, quae in tel lect umsignifieat , a veritate prima denominetur.lu hac autem adaequatione vel oommen-su ra ti on e int ell ect us ac rei non requ i-r i tur quod utrumque oxtremorum si t inactu. Int elle ctus nim nost er potestnu ne adaequari his quae in fu tu ru m e-runt, nunc autem non sunt; al ias nonesset haec vera, An ti ch ri st us nas cet ur ;und e haec den om ina tu r vera a ver it atequae est in intellectu tantum, etiam

quando non est res ipsa. Similiter etiamintellectus divinus adaequari potuit abaeterno his quae ab terno non fuerunt,sed in te mp or e s un t fac ta; et sic ea quaesu nt in tempore , deno minar i pos suntve ra ab aeterno a ver it at e te rna . Siau te m accipi amus verit ate m pro veritate creatorum verorum eis inhterenta,quam inven imu s in rb us , et in intellectu cr ea to , sic veri tas non est aeterna ,

nec rerum, nec enuntiabil ium; cumipsaeres, vel intellectus, quibus veritates in-hserent, non si nt ab aeterno. Si a ut emaccipia tur veri t as verorum creato rum,qua denominantur omnia vera , s icutextrinseca mensura, quae est veritasprima, sic omnium, et rerum, et enuntiabil ium, et intellectuum, veritas estaeterna; et hujusmodi veritatis aeterni-


19/339

X I . DE VE RI TA TE , QU-fflST. I . A R T . V . 13

tatem ve na tu r Au gu st in us in lib. Soli- iloq. (II cap. n i et iv) et An se lm ua inMonolog. ; un de An se lm us dici t in librode Verifcate (cap, i etn): Intelligere po~tes quomodo summam veritatem in meoMonologio probavi non. habere principiumvel finem, per veritatem. orationitt, Hc

autem v eri tas pr im a non po tes t esse deomnibus nisi una. In intellectu enimnostro non diversificatur veritas nisiduplioiter: uno modo propter diversita-tem co gn it or um , de qu ibu s diversa shabet conceptiones, quas diverses veri-tates in anima oonsequuntur ; alio modoex divers o modo int ell ige nd i. Cur susenim Soc rat is est res u n a , sed an im aquse com poii endo et div ide ndo coi ntel -Hgit tempus, ut dicitur in III de Anima(comm. 22 et 23), div ers imo de in te Jl igi tcursum Socratis ut prsentera, prsete-r i tum, e t futurum; e t secundum hocconcepti ones dive rsas forma t, in qui bu sdivers veri ta tes inveniuntur . Neuterautem horum modorum diversitatis in-veniri potest in divina cognitione. Nonenim de diversis rbus diversas cogni-tiones habet; sed una cognitione cogno-scit omni a, qu ia pe r un um , scil icet per

essen tiam su a m, cognoscit, non sin gul issuam cognitionem immittens, ut dicitDionys ius in li br o de div ini s Nomin .(cap. vu a md.). Simili ter ejus cognitionon coucernit aliquod tempus, cum ae-terni ta te mensuretur , quae abstrahi t abomni tempore , omne tempus cont inens.Unde relinquifcur quod non s u n t pl ur esveritat.es ah seterno, sed un a ta nt u m.

Ad pr im um ergo dicendum , quod sicu tAnselmus seipsum exponit iu libro deVeritate, ideo dixit quod veritas enun- tiat ioni s no n cl au di tu r pri nci pio et fine,non quo d abs que princi pio or ati o fuerit,sed quia non potest intell igi quandoil]a oratio esset, et veritas illi deesset;illa scili cet or ati o de qu a ag eb at , qu asignificatur vere aliquid esse futurum.Unde per hoc apparet quod noluit ad-

struere veritatem inhaerentem rei cra-tae, vel ora tio nem , esse sine pri nci pioet fine; sed ve ri ta te m pr im am . a qu asicut a men sur a extr ins eca enu nt i a t i overa dicitur.

Ad secu ndu m dicen dum, quod extr aan im am duo inv eni mus , sci lice t re mipsam, et priv atio nes et negat ion es re i;quae qu id em duo no n eodem mod o seha be nt ad ver ita tem , qu ia no n eodem ota di ve rs it as praadesti-natio nis et rep rob atio nis ex eftectibusprocedit. Effectus autem sic considerati,su nt ex partp n os tr a Er go ex pa rt e inostra est quod prsedestinati et reprobi

D I S P U T A T ^

ab invi oem se gr eg en tu r. quod per praedestinationem fit. Ergo idem quod prius.

5. Prs eter ea, sicut sol qu an tu m e st dese, universali ter se habet ad omniacorpora i l luminabilia , quamvis non o-m m a pos sin t lum en ejns sequaliter per-ci per e ; it a Deus aeq ualiter se hab et,

quamvis non omnia requaliter se ha-bant ad part ic ipandum boni ta tem i-psius, ut a sanc tis et pro phot is coinmu-niter dicitur. Sed propter similem ha-bitudinem solis ad omnia alia corpora,sol non est ca us a huj us d iver sit atis ,quod aliquid si t tenebrosum et aliquidluminosum, sed diversa disposit io cor-porum ad recipiendum lumen ipsius.Er go et sim ili ter caus a hujus divers i

ta t is , quod aliqui salvantur, quidam autem damnantur, aut quod quidam praa-dest inantur e t quidam reprobantur, nonest ex parte Dei, sed nostra; et sic idemquod prius

G. Praete rea, bo num est coram uni cati -vum sui ipsi us. Er go 3ummi boni estsum me se comm unic are, secun dum quodun um qu od qu e est capax. Si ergo alicuinon se communicat, hoc est quia non est

ca pa x ejus . Sed aliq ui s es t capa x velnon c ap ax sal ut is , ad qu am praedestinatio ordinal, propter quaiitafcom meritor um. Er go mr ita praescita causa su ntqua re ali qui pr sedes tinan tur, et al iquinon.

7. Praeterea, ibi, Nuraer. 3; Ego tuliLevitas, et c. dic it Glossa O ri ge ni s (ho-mil. III in Numros, inter princ. etmod.):

Jacob, natu posterior, primogenihts jndi-

catus est; ex proposito enim cordis, quodDeo patuit antequam in hoc wnndo na-Rcerentur, aut quidquam agerent boni velmali, dictum. est: Jacob dilexi, Es au odiohabui. Sed hoc pertinet ad prgedestina-t ionem Jaco b, ut Sanct i comm uni terexponunt . Ergo praecogni t io proposi t iquod habiturus erat Jacob in corde,fuit ra ti o prae dest inat ioni s; et sic idemquod prius.

8. Praetere a, praedes tinatio non po tes tesse injusta, cum universse vise Dominisint misericordia e t veri tas ; nec potestibi al ia ju st i t i a at te nd i in ter Deum ethominem quam dis t r ibut iva; non enimibi cadi t com muta t iv a ju st i t ia , cumDeus, qui bonorum nostrorum non eget,nihil a nobis recip iat . Ju st i t ia aut emdistributiva, insequalia nonuisi inaequa-l ibusdat ; insequal i tas autem non potest


141/339

XI. DE VERITATE, QU iE ST . VI. AR T. II . 135

attendi nisi secundum diversitatam me-ritorum. Er go , quod Deus aliqu em p r destint et aliquem non, ex prscientiadiversorum meritorum procedit .

9. Prte rea, prde sti nati o prsu ppo-nit electi onem, ut su pr a, a rt . prseced.,dictum est, Sed el ec ti o no n po te st esse

rationabilis, nisi sit aliqua ratio propterquam unus ab alt ero di sc er na tu r: necin electione de qu a loq uim ur, po te staliqua rat io discr etion is ass ign ari nisiex meritis. Ergo, cum electio Dei irra-tionabilis esse no n possit, ex pr vi sio nemeritorum procedit , et per cons eque nspreedestinatio. Ergo, etc.

10. Pr te re a , Augus t inus exponensillud M alach. i, 2: Jacob dilexi, Esau au

tem odio habui, dicit, quod voluntas istaDei qua un u m elegi t, et alium re pr ob a-vit, non po te st esse inj ust a; ve ni t enimex occu ltis simi s m er it is . Sed hc occui-tissima mrita non possunt accipi inproposito, nisi secundum quod sunt inprscientia. Ergo prsedestinatio de prse-scientia meritorum venit .

11. Prt erea , s icu t se hab et abu susgrati ad effectum reprobationis, i ta

bonus usus grati ad effectum prde-stinationis. Sed abusus grati in Judafuit ratio re pr ob ati oni s ejus; sec und umhoc enim reprobus effectua est quod sinegratia decessit. Quod autem tune gra-tiam non h ab ui t, no n fuit qu ia Deusei dare no lu er it , sed quia ipse acci per enoluit , ut dicit Anselmus (de casudiab.,cap. m) , et Dionysius. Er go et bonusgrati us us in P et r o, et alio quol ibet ,causa est quare ipse est electus vel pr-destinatus.

12. Prterea , unus potest a l ter i me-reri pr im am gr at ia m ; et eadem ra tio nevidetur quod p ossit ei mer eri gr at icontinuationem usquo in finem. Sed adgratiam finalem sequitur esse prdesti-natum. Ergo prdestinatio potest ex |merit is provonire.

13. Prte rea , prius est, secundum Phi-

losophum (in Postprdicamentis, cap. deprioritate)* a quo non convertitur conse- \quenlia. Sed hoc modo se habet pr- ;scientia ad pr d es ti na ti on em , qui a o- im nia Deus prscivit qu pr d es ti na t;mala au te m prscit, qu non pr de sti nat . Er go prsc ient ia est p rius qu ampr des tin ati o. Sed prius in quol ib et ordine est causa po st er io ns . Er go prscientia est causa prdestinationis.

14. Prterea , nomen prdes t ina t ionisa des tin ati one vel missi one imp oni tur .Sed missiouem vel destinationem cognit io prcedit: nullus enim mitt i t nisiqu em cognoscit . Er go e t cog niti o estprior prdest inat ione ; et i ta videturesse ca us a i psi us ; et sic idem qu od

pr ius .Sed contra est quod dicitur in G-Jossasu pe r ill ud (Rom an, ix, 12) : Non ex ope-ribus, sed ex vocante, etc.. qu sic dic it :Sicut nonpro meritis prcedentibus illuddictum fuisse ostendit, scilicet Jacob dilexi, etc., ita nec pro meritis futuris. E tinfra, super illud: Nwnquid iniquitus estapud Deumf dici t Glossa: Nemo dicat

Deum, quia futura opra prvidebat, al-

terum elegisse, alterum reprobasse. E tsic non vid etu r quod pr scie ntia meritor um si t causa p rdest inat io nis .

Prterea, gratia est effectue prde-

; s t iuat ionis , e t principium meri t i . Ergonon potest esse quod prscientia meritorum si t causa prdest inat ionis .

Prterea, ad Tit. m, 5, dicit Aposto- lus : Non ex operibus justiti qu feci-

mus nos. Ergo prdest inat io sa lut is hu-

man non pr ove nit ex prsc ienti a mer i torum.Prte rea , s i prscient ia meri t orum

esset causa prdest inat ionis , nul lusesset prdestinatus qui non esset mri ta ha bi tu ru s. Sed aliqu i sunt huju smodi, sicut patet de pueris. Ergo prscientia meritorum non est causa prdest inat ionis .

Kespond eo di cend um, q uod hoc dis tat

inter causam et effectum, quod quidquidest causa caus, op or te t esse ca us ameffectus; non ta men qui dqu id est c au saeffectus, oportet quod sit causa causde nece ssi tate ; sicu t pa te t quod cau sapri ma per causam secu ndam prod uci teffectum suum, et sic causa secundaca us t aliq uo mod o effectum caus pri m; cujus tamen caus causa non est.In prdestinatione autem est duo consi-der are ; sc i l ice t ipsam prdes t inat io nemternam, et effectum ejus temporalemduplicem, sc i l ice t gra t iam et gloriam:quo rum al ter hab et caus am meri tor iamactum humauum, scil icet gloria; sedgrati causa non potest esse actus bu-manus per modum merit i , sed disposit ionatura l is qudam, inquantum per ac tusprparautur ad gra t i suscept ionem.Sed ex hoc non sequitur quod actus


142/339

1 3 6 QUESTION ES

nostri, sive gratiam praecedant, sive se-quantur, s int ipsius praedest inat ioniscausa .

Ad inve nien dum au te m praedestina-tionis causaui, oportet accipere quodprius, art. prseced., dictum est, scilicetquod praedestinatio est qusedam dire-

ctio in finem, quem facit ratio a volun-ta te mot a ; unde secu ndu m hoc potes tesse a l iquid prdes t ina t ions causa ,pro ut potest esse volu nta t is motivum.Oirca quod sciendum est, quod aliquidmovet voluntatem dupliciter: uno modope r mo du m debi ti, alio mod o per modum meri t i . Pe r m odu m a ut em de bitimovet aliquid dupliciter: uno modo absolute, et alio modo ex suppositionealterius. Absolute quidem ipse finis ul-t imus, qui est vo lun tat is object um: ethoc modo voluntatem movet, ut ab ipsodive rter e non pos sit ; unde nullu s homopo te st no n velle essa be at us , ut dic itAu gu st in us in lib. de libero Arb it. Sedex supposit ione alterius movet secundum debitum illud sine quo finis haberi non potest: illud autem sine quofinis hab er i po te st , sed fac it acl ben eesse finis ips ius, n on movet se cu nd um

debitum voluntatem, sed est l ibra inclinatio vol unt ati s in ipsum ; sed tam en


143/339

XI. DE VERITATE,QU iE ST . VI . AR T. II . 137Ad tert ium dicendum, quod scientia

est movens vo lu nt at em ; sed non quse-libet sci ent ia, sod sc ie nt ia finis, qu i es tobjectum mov ens vo lu n ta te m; et ideoex cog niti one suse bo ni ta ti s pr oc edi tquod Deus suam bonitatem amet ; et exhoc procedit quod in alios diffundere

velit; non autem propter hoc quod me-ritorum scientia si t causa voluntatis,secundum quod in praedestinatione in-cluditur.

Ad qu ar tu m dicendum , quod qua mvis sec und um div ersi late m effectuumsumatur diversa ratio attributorum di-vinorum, non tameu propter hoc sequitur quod effectus sint causae attributorum divi nor um : no n enim acc ip iu nt ur

hoc modo rat ion es at tr ib ut or um secundum ea quse in nobis sunt, sicut secundum ca us as , sed mag is sic ut se cu nd umsigna qusedam c au sa r um ; e t ideo no nsequitur qu od ea quae ex pa rt e n os t r asunt, sint causa qua re un us re pr ob et uret alius prae dest inet ur.

Ad* qu in tu m dic end um, quod habi-tudinem Dei ad res possumus dupliciter conside rare. Uno modo q u an t um

ad pri mam re r um dispo sition em, quyeest sec und um di vin am sap ien tia m di-versos gr ad us in rb us co ns ti tu en te m ;et sic non eodem modo so hab e t Deu sad omnia. Alio m odo se cu nd um q uo d

jam rbus disposit is provide t ; et sic similiter se ha be t ad omnia, in q u a n t u momnibus aequaliter dat secundum suamproportionem. Ad pri mam aut em r er umdispositionem totum hoc pertinet quoddictum est a Deo pro ced ere s ec un du msimplicem vo lu ut ate m, in te r quae e ti ampraeparatio gratiae computatur.

Ad sextum dicendum, quod ad bonita tem divinam pert inet , in quantumest infinita, u t de per fec tio nib us qu asunaquseque re s secu nd um sua m n at uram req uir i t , unicu iqu e lar gia tur , secundum quod est ejus capax; non autem re qu ir i tu r do perfectionib us s up er -

additis, in te r q uas su nt gr at ia et g lo ri a;et ideo ratio non sequitur.Ad septimum dicendum, quod propo-

situm cor dis J ac o b praescit um a Deo,non fai t ca us a qu ar e ei dar e gr at ia mvoluit, sed fuit quo dda m bo nu m adquod Deus gr at ia m danda m or di na vi t:et ideo dic itu r, quo d ex pr op os it o cordis, quod ei pa tu it , eum dil exi t; qu iascilicet ad hoc eum dilexit ut taie pro-

pos itu m cordis ha be re t, vel qui a prse-vi dit quod pr opo sit um cord is ejus fuitad gr ath e sus cepti onem disposit io.

Ad octa vu m dic end um, quod in illisquae sunt secundum rationem debiti inter aliquos distribuenda, esset contrarationem justitiae distributivse, si aequa-

lib us inaequal ia d ar o n tu r ; sed in bisquae ex li be ra li tat e do na nt ur , in nullojustitiae con t rad ic i t ; possuin enim un idare, et alteri non dare, pro mesB l ibitovol unt ati s. Huju smo di aut em est grat ia; et ideo non est contra rationem

justitiae distributivae, si Deus propona tse da tu ru m g ra ti am al icui, et alicuinon, nulla inaequali tate meritorum con-sidera ta .

Ad nonum dicendum, quod electioDei qua un um eligit , et .alium re pr ob at,rationabilis est; nec tamen oportet quodra ti o electio nis sit me ri t um ; sed in ipsaeleotione ratio est divina bonitas. Ratioaut em rep roba t ion is est in hominib uspecc atu m originale, ut dicit Aug us tinu s (Enchir., c. cvn i), vel in fu tu ro perhoc ipsu m quod est no n ha ber e de bi tu mad hoc quod eis gratia conferatur. Ra-tionabili ter autem possuin velle denega-re aliquid alicui quod sibi non debetur.

Ad doo imum di cen du m, quod in disti nct . 41 1. I dic it Ma gi st er , illam aucto-ri ta tem esse rotracta tam ab August . insuo simili . Vel si de bo at su st in er i, rfrendum est ad effectum reprobationis velpraedest inat ionis , quod habe t a l iquamcausa m mer ito ria m ve l disposit iv am.

Ad undecimum dicendum, quod prae-

scientia abusus gratiae, non fuit causareprobationis in Juda, nisi forte ex parteeffectus, quamvis Deus nulli volenti ac-c ipere gr a t i am eam den ege t ; sed hocipsum quod est velle accipere gratiam,est nobis ex praedestinatio ne div in a;unde potest esse causa prsedestinationis.

Ad duod ecimu m dic end um , quodquamvis meritum possit esse causa effectus praedestinationis, non tamen po

test esse praedestinationis, causa.Ad dec imu mte rt ium dicendum, quodlicet illud a quo non convertitur con-seqnentia, si t al iquo modo prius, tamenno n seq ui tu r quod sit co modo pr iusquo causa pri us dic it ur , sic enim co -1 or a tu m ess et ca us a ho mi ni s; et pr opte r hoc non se qu it ur quod praescientiasit causa praedestinationis.

Et per hoc pa te t solut io ad ul t i mu m.


144/339

138 QU ES TI ON US

A R T I I I , U TR UM PR 5 DEST IN ATI 0 '

C E R T I T U D I N E M H A B E A T . \

(1 pn rt , qusLio 2.*, i r f e . 7j j

1. Te rt io quser itur, u t r u m praedesti- )natio habeat cert i tudinem, vel non; etvi det ur quo d non. Nulla enim ca us a

cujus effectus po te st var iar i, ha be t cer-ti tu di ne m re sp ec tu cfFectus sui . Sed cf-fectus pnede st inat ionis potest va ri ar i ,quia ille qui est praedestin atus, pot estnon cousequi effectum preedestinationis;quod patet ex hoc quod Augustinus dicit (in lib ro de Oorre ctio ne e t Gr at ia ,cap. xiii, exp one ns illud quod hab et urApocal. ni: Tene quod habes): Si, inqui t ,alius non est acceptants nisi iste perdi-

derit, certus est electorum numerus. E xquo vid etu r quod un us potest ami tte re ,et alius accipere coronam, quse est prue-destinationis effectus.

2. Prseterea, sicut res naturales sub-d u n tu r divin providentiae., it a et reshuraanse. Sed illi soli effectus na tu rales ex suis causis certitudinaliter proce-du nt sec un dum ord iaem divinae pro videntiae, qui ex suis cau sis nec ess a-

rio pr od uc un tu r. Oum ig it ur effectusprsede stinati onis, qui est salus hu ma na ,non necessario, sed contingenter excausis proximis eveniat , videtur quodordo praedestinatioms non sit certus.

3.- Praeterea, si aliqua causa habet cer-ti tu di ne m ad al iq ue m effectum, effectusille ex necessitate proveniet, nisi aliquidposait resistere virtuti agentis; sicutdisposit iones in corporibus inferioribus

inventse resistunt intordum actioni corporu m caelestium , u t non pr od uc an tpro pri os effectus, quos neces sario pro-ducerent, nisi esset aliquid reaistens.Sed prae dest inat ioni divinae ni hi l po te stres i s te re : Voluntati enim ejus quis rcsi-stet9 u t di ci tu r Rom . ix. 19. Si ig it ur habet certum ordinem ad effectum suum,effectus ejus necessario producetur.

4. Sed dicebat, quod praedestin ationis

certitudo ad effectum, est cum praesup-pos ti one causse secundse. Sed co nt ra ,omnis certitudo qnae est cum supposi-tione alicujus, non est certitudo absolu ta, sed co ndi tio nal is; sicut non estcertum si sol causet fructum in planta,nisi cum hac cond itio ne, si vi rt us ge-nerativa in planta fuerit bene disposita,propter hoc quod dispositio solis ad effectum praedictum prsesupponit virtu-

te m plan tse qua si ca us am se cu nd am . Si -gi tur cert i tudo praedest inat ionis ait cumpraesuppositione secundse causas, nonest ce rt it ud o abso lu ta, sed conditional is tantum ; sicut in me est certitudoquod Socratos movetursi curri t ,e t quodiste sa lv abi t ur , s i pr pa rab i t se ; e t i ta

non est in divina prsedestinatione aliacerti tudo de salvandis quam in me;quod est absurdum.

5. Praeterea, Job xxxiv, 24, dicitur:Conteret mnltos et innumerabiles, et stare

faciet alios pro eis : quod exponens Gregorius (XXV Moralium., cap. X) dicit :

Lncum vt, aliis cadentibus, aliis sortiuwtur. Sed locus vitse est ad quem praede-stinatio ordinat. Ergo a praedestinationis

effectu praedestinatus defieere potest; etsic no n es t ce rt a praedesti nat io.6. Praeterea, secundum Anselmum (in

dialog. De Veritate cap. xi), eadem estve ri ta s praedestinationis et propositio-nis de f u t u r e Sed pro posi t io de futuronon habet certam et determinatam veri tatem, sed variari potest , ut patet perPhilosophum in lib. Periher. (cap. ult.),et in II de Gnrt, ubi dicit, quod fu-

turus quis incedere , non incedet . Ergonec veri tas praedestinationis cer ti tudi -nem habet.

7. Pr aet ere a, al iquis praedestinatusqu and oq ue est in peccato mor tal i , sicutpatet de Paulo, quando Ecclesiam perse-quebatur . Potui t autem in peccato mortali perseverare usque ad mortem. velst at im tu ne interfici ; qu or um ut rol ibetposito, praedestinatio effectum suum non

consequeretur. Ergo possibile est praa-des tin ati one m non con sequ i effectumsuum.

3. Sed dicendum, quod cum diciturquoi praedestinatus in peccato mortalipot est mo ri , si acci pia tur subjectumprout s ta t sub forma prsedest inat ionis ,sic es t com pos ita , et fal sa; si au t e m ac-ci pi at ur prou t con sid era tu r sine talifor ma, sic es t divi sa, et ve ra . Sed

co nt ra , in formi s illis quae non pos sun tre mo ve ri a subject o, no n differt utr umaliquid a t t r ibuatur subjecto sub formaconsiderato, vel sine forma; utroque e-ni m mo do haec es t falsa, Gor vu s nigerpo tes t esse a lbu s. Sed praed estina tio esttalis forma quae non potest a subjectovel prsedestinato removeri. Ergo pree-dic ta dist inc tio in pro pos ito locum nonhabe t .


145/339

XI. DE VKRITATE,9. Prseterea, si t er nu m co nj un ga tu r t

temporali contingent!, totum erit temporale et co nt in ge ns : sic ut pa te t decreatione, quse est temp orah s, quam visolaudat in sua rations essentiam Deiseternam et effectum temporalem ; e tsimiliter missio, quse importt effectum

temporalem. Sed praedestinatio, quamvisimportet aliquid seternum, tamen cumhoc etiam i mp o r t t effectuin t an ip or a-lem. Ergo totum hoc quod est praedestinatio, eri t te mp or al e et co nt in ge ns ; etita non habebi t ce r t i tudiuem.

10 Prs eter ea, quo d po tes t esse et no nesse, non ha be t aliquam ce rt i t ud iu em .Sed prs edes tin atio Dei de sa in te ali cuj uspotest esse et non esse ; si cu t en im po-

tuit ab aeterno prsedestinare et non prse-d es tic are, it a et nu n c po te st prsedestinare et non prsedestinare; cum in setor-aifcafce non di ffrant pressens, pr se te ri -tum et fut uru m. Er go prsedesti nationon hab et cer t i t udi nem .

Contra est quod super illud quod dicitur Roman, vin. Quos prscivit et pr-de'stinavt, etc. dicit Glossa (ord. ibi, etsumitur exAugustino de bono Persev.,

cap. xiv): Praedestinatio est prcescientiaet prparatio beneficioruin Deiy qua cer-tissimp. liberantur qnicumque liberantur*

Prseterea, illud cujus veritas est im-mobilis, oportet esse certum. Sed veritas prsed estin ation is est immo bili s, u tdicit Augustinus in lib. de prsedestina-tione Sanctorum. Ergo prsedestinatiohabet cert i tudinem.

Prseterea, cuicumque convenit prsede-

Btinatio, ab seterno convenit. Sed quodest ab seterno, invariabile est. Ergoprsedestinatio invariabilis est, et itacerta.

Prseterea, preedestiuatio includit prse-scientiam, ut patet ex Glossa inductain arg. 1 (Sed eontra). Sed praescientiahabet cer t i t udi nem , ut pr ob at Boet iusin V de Consolt , (p rosa G). E rg o e tprsedestinatio.

Respond eo dice ndu m, quod du ple x es tcertit udo: scili cet cognit ioni s, et ordinis. Cognitionis quidem certi tudo est ,quando cognitio non dcl int in al iquoab eo quod in re invenitur, sed hocmodo existiroat de re sicut est; et quiaoerta existimatio habetur de re preeci-pue per cau sam rei, ideo t ra ct um estnomen certitudinis ab ordine causse adeffectum, ut dicatur ordo causse esse ad

ICMSST. v i . ART. I I I . 139effectum cer tu s, qu an do cau sa infalli-biliter effectum producit. Prsescientiaergo Dei, quia non im po rt t uni ver sal i te rhab itu din em causse res pec tu hor um quorum est, non consideratur in ea nisicerti tudo cognitionis tantum; sed prsedestinatio, quia prsascientiam includit ,

et ha bi tu di ne m causse ad oa, qu or umest, addit, in q u an t u m est directio sivepr asp ara tio qusedam ' et sic p ote st inea considorari supra certi tudinem cognitionis, cert i tudo ordinis; de qua solum cert i tudine praedest inat ionis hicquaerimuB: de certi tudine enim cognitionis, in ipsa inventa, patere potest exhis quse dicta sunt, cum de scientia Deiquaeroretur.

Sciendum est autem, quod, cum prsedestinatio sit quaedam providentise pars,sicut secundum suam rationem suporprovidentiam addit , sic et cert i tudo ejussup ra cer t i t udi nem providentise . Ordoenim providentiae dupliciter certus inven itu r. Uno modo in par tic ular i ; quandoscilicet res quse a div ina pr ov id en tia i nfinem aliq uem or di na nt ur , abs que de-fectu ad finem, illum particularem de-

veuiunt ; s icu t pa te t in motibus cselesti-bus, et in omnibus quae necessario^-g u n t u r in na tu ra . Alio modo in uni ver-sali, et non in part iculari ; s icut videmusin generabi l ibus e t corrupt ibi l ibus, quorum virtutes quandoque deficiunt apropriis effectibus, ad quos sunt ordina-tae sicut ad proprios fines, sicut virtusformativa dficit quandoque a perfectacons umma tion e mem bro rum ; sed tamen ipse defectus divini tu s or din atu r

ad ali qu em finem, u t p a t et ex dic tis ,qusest prseced. art. 3, dum de providenti a ag er et u r; et sic nihi l pot est deficerea generali fine providentise, quamvisqu and oqu e deficiat ab aliqu o p arti culari fine. Sed ordo prsedestinationis estcer tus non solum res pec tu univers alisfinis, sed et ia m r es pe ct u par ti cu la ri s etdet erm ina ti , qui a i l le qui est or din atu sper praedestinationem ad salntem, nun

qu am dficit a co ns ecu ti on e salutis. Necta me n hoc mod o ce rt us est ordo prsedes tin ati on is , si cut er at ordo p rovidentiae, quia in providentia ordo nonerat certus respectu particularis finis,nisi qu and o cau sa prox ima necessarioproducebat effectum suum; in prsede-s t ina t ione autem inveni tur ce r t i tudorespectu singularis finis; et tamen causa


146/339

1 4 0 Q U J E S T I O N E S

proxima, scil icet l iber um arb itr ium , n onproducit effectum illum nisi contingenter. Unde difficile videtur concordareinfall ibil i tatem prsedestinationis cum.libertate arbitrii. Non enim potest diciquod pruedestinatio supra certi tudinemprovidentise nihil aliud addit nisi certi

tud inem prresoientiae ; ut si d i ca t u r ,quod Deus or di na t prsed estin atum adsalutem, sicut et quemlibet alium; sedcum hoc do prsedosttnato scit, quod nondeficiot a s a l u t e ; sic enim di cen do, no ndiceretur prsedestinatus differre a nonprsedestinato ox parte ordims, sed tantum ex p ar t e praescientise e v e n t u s ; etsic prsescientia esset causa prsedestinationis, nec prsedestinatio esset per ele-

ctionem prsedestinantis; quod est contraauctoritatom Seripturse et dicta Sancto-rum. Unde prseter certitudinem prse-scientiae ipse ordo prsedestinationis habet infa l l ib i lomcert i tudinem ; nec tamencausa proxima salutis ordinatur ad eamnecessario, sed cont ing ent er, scil icetl iberum arbi t r ium.

Quod hoc modo potest eonsiderari. In-venimus enim ordinem compossibilem

esse respectu alioujus dupliciter. Unomodo inquantum una causa sinsrularisproducit effectum suum ex ordine divinse pr ov id en ti se ; alio modo qn an do exconcursu causarum multarum cont in-gentium, et doficero possibilium, perve-nitur ad unum effectum; quarum nnam-quamque Deus ordinat ad conseeutio-nem effectus loco ejus qnse dficit, volne altra deciat: dent vidomns quodomnia singularia unius spoeiei sunt cor-ruptibil ia , et tamen per successionemunius ad alterum potest in eis secundum numerum salvari perpotuitas spe-ciei, divina provident ia ta l i ter guber-na nt e, quod non om nia doficiant un odfici ente; et hoc modo est in prsadest i-nationo; l iberum enim arbitrium defi-cere pot es t a s al u te ; tamen in en qu emDeus pr d es t in t , tt a l ia admin iculaprseparat, quod vel non cadat, vel si

cadat, quod resurgat, sicut exhortafcio-nes et suffragia ora tio num , don um gra -tise, et alia hujusmodi, quibus Deus ad-miniculatur homini ad salutem. Si ergoconsideremus salutem respectu causseproximse, seiliect liben arbitrii, nonhabet certi tudinem, sed contingentiam ;respectu autem causse primte, quse estprsedestinatio, hab et cert i t udinem .

D I S P U T A T ^

Ad primum ergo dicendum, quodverbum il lud Apocalypsis potest intel-ligi vel de corona justitiie prsesentis,vel de co ro na gloriae. Ut ro li be t aut emmodo si in te ll ig at ur , se cu nd um hoc dicitur accipere unus coronarn alterius,a l tero cadente , in qu an tu m bona unius

alt er i pr os un t vel in auxi liurn moriti,vel etiam in auxiliurn glorisa propterconnexionem oaritatis, quse facit omniabona membrnrum Ecclesice communiaesso; et i ta contingit quod unus coronarn alterius accipit, dum, aliquo perpeccatum cadente et ita prsemiuui me-ri t oru m non consq uente , a l insfructumpercipit de meritis quse ille habuit. sicutetiam percepisset alio persistente. Necex hoc sequitur quod prsedestinatio cas-setur. Vel potest dici, quod unus coronarn alte ri us acci per e d ici tur , non quodaliquis coronarn quse est ei praedesti-nata, amittat; sed quia quandoquo aliqui s am it ti t coronarn sibi debit am secundum presentem justi t iam, et al iusin locum eius substi tuitur ad supplen-dum nu me ru m el ec to ru m, sicut in locum angelo rura cad ent iu m sunt homi-nes subs t i tu t i .

Ad secundum dicendum, quod effectus nat ur ali s qui ex div ina prov iden tiainfall ibil i ter evenit , consequitnr ex hocquod causa proxima necessario in effectum est ordinata; ordo autem prsedestinationis non est certus per hune modum, sed per alium, ut dictum est, incorp. art.

Ad tert inm dicendum, quod corpus

cseleste agit in hsec inferiora necessarioquasi necessi ta tem inducens, quantumest de se; et ideo effectus ejus necessario evenit, nisi sit aliquid resistens; sedDeus in voluntate agit non per modumnecessit atis, quia vol un ta te m non co-git , sed mo ve t eam non au fe re nd o eimodum suum, qui in libertate ad u-t r uml ibe t oon sis t i t : e t ideo, quamvisdivinse voluntati nihil rsistt , tamenvoluntas, et quselibet alia res, exequiturdivinam volunta tem secundum modumsuum, quia et ipsum modum divina voluntas rbus ddit , ut sic ejus voluntasim pl er et ur ; et ideo qmed am exp ientdivinam voluntatem necessario, qusedamcontingenter, quamvis i l lud quod Deusvu lt , so mp er fit.

Ad quartum dicendum, quod causasecuuda, quam o por te t sup pone re ad


147/339

XI . DR VERITATE,inclncendum prsedestinationis effectuai,etiam or di ui prsedesfiin&tioiiis su bj ac et ;non aut em est ita in vi rt ut ib us inferio-ribus res pec tu alicujus sup eri ori s vir-tutis agentis: et ideo ordo divinse prae-destinationU, qua mv is sit cu m suppos i-t ione voluntatis humante, nihilouiinus

tamen abs olut am habe t re rt i tu di no m,etsi in cxemp lo ind uc to co nt r ar iu m ap-pareat

Ad quintum dicendum, quod verbailla Jo b et G-regorii re fe re nd a s u n t a dstatum pr sen tis justitis e, a qu o aliq uialiquando docidunt, al i is subrogatis;unde per hoc no n po te st al iq ui d concludi contra prsedestinationis certitudinem, qu ia il h qu i fin al it er a g r a t i a de

ficiunt, nunquam prsedestinati fuerunt.Ad sext um dic end um. quod sim ili tud oAnselmi q ua n tu m ad ho c tene t, quod,sicut veri tas pr op os it io ns de f utur onon aufert futuror um c on t in gen ta i t ) ,ita nec veritas prsedestinationis; seddifi'ert q u a n t u m ad hoc, qu od pr op os it iode futur o no n res pic it fu tu ru m nisi ut.futurum e st, et hoc modo n o n po tes thabere certitudinem; sed veritas prse

destinationis et prsescientise respicit futurum u t es t praesens, u t in qusest . descientia Dei (quspst. 4, ar t. 12) d ic tu mest; et ideo certi tudinem habet.

Ad septirnum dicendum, quod aliquidpotest dici posse du pli cit er. Uno modoconsiderando potentiam quse in ipsoest, sicut dicimus, quod lapis potest mo-veri deorsum. Alio modo considerandoid quod ex parte alterius est, sicut si

dicerem, quod lapis potest mc^veri sur-sum, non pe r po te nt ia m quse in ips osit, sed per potentiam projicientis. Cumergo dicitur, Prsedestinatus iste potestin peccato mo ri : si con sid ere tur potentia ipsius, ver um est ; si au te m lo qu am urde prsedestinato s ecu nd um ord ine mquem habet ad aliud, scilicet ad Deumprsedestinantem, si'c ordo ille non com-pat i tur secum is tum eventum, quamviscomp atiat ur s ecu m i s tara pot en ti am . Ktideo pote st dis tin gu i se cu nd um dis tinctionem primo inductam, scilicet con-sideratio subjecti cum forma, vel sineforma.

thomas aquinas - quaestiones disputatae / 3

Documents