The article “The Ambassador and Polish immigrants” appeared on December 22nd in the 2nd

biggest Polish quality daily newspaper with a circulation of around 300 thousand. It was

published in the ‘comments and opinions’ section, used by most important opinion makers in

the Polish public domain.

Summary:

The article is one of the very first opinion pieces in Polish public domain that touches

the political impact of recent Polish migration waves. It has been before mostly left to

politicians – attacking or praising the open border policy of the EU – or church leaders, most

often warning about unwanted implications of mass migrations of young people. The article

tries to put some economic and cultural perspective on Polish migrations and to suggest a

more balanced view at an activity that Poles engage in – since at least 150 years. The problem

is – as I try to show – that due to Polish history and identity construction processes Poles still

regards migration as a highly moral issue, one that is linked with their fight for freedom. It is

a collective loss then, rather than individual gain that dominates the debate. The outcome is an

unintentional policy of neglecting or even covering up the economic impact of Polish

migrants.

The article dwells on the cultural implications and meanings of a joke made recently

by the UK ambassador to Warsaw, Charles Crawford. In what turned out to be a minor

diplomatic rift just before the EU budget agreement, Crawford, in a leaked email (published

in the Sunday Times), said that actually HMG has created more jobs for Poles than the Polish

government itself. He also said that Poles weren’t grateful for the decision to let the British

labour market open. The reaction of majority of Polish media and politicians was rather a

hysteric one. “Ambassador mocks Poland!” “Scoffing Poland” etc were quite common

comments (although before the EU budget agreement, this had some political meaning also).

In my article I look at reasons of that lack of sense of humor. I underline the traditional way

Poles perceive culturally migrations of their kin. A classic example comes from a comment of

a deputy chairman of the Parliament committee on external affairs, Marian Piłka from the

ruling right-wing PiS party, who basically says that: “Poles working in UK contribute to the

British economy not Polish one”. This means that Polish politicians still see migration as one

way, bounded, from point A to point B movement, as if transnational links did not exists. This

is the state-centric perspective at its most extreme. No transnationalism there means no

recognition of migrants as important social actors in the process of Poland’s modernization

and development. The issue – I argue – isn’t only financial capital, but more crucially cultural

capital and seeing how things are done and how they work in the capitalism’s historical

source.

Acceptance of migrants as agents of change requires Polish elites and politicians to

change their focus and language they address them. I put forward an example: In November

London’s Polish Embassy was hosting the new elected Polish premier, Kazimierz

Marcinkiewicz. In his speech, despite mentioning Polish migrants, he did not have anything to

tell them, except, that they should learn and follow true patriotism and Polish values from the

Polish Diaspora. But for Poles in London, the main concern now is the messy situation with

the issue of double taxation of migrants (Polish government have made attempts in the past to

tax short term work abroad) so issues of learning patriotism and national virtues from WWII

veterans is not a priority – I argue. In fact it rather draws yawns than enthusiasm. In the days

when you can be in Poland in two hours for the price of a lunch, migration isn’t what it used

to be.

CRONEM’s exposure

In the article I mention the research being carried out at Centre for Research on

Nationalism, Ethnicity and Multiculturalism. This is important since this way the

Centre becomes the first one to enter Polish public domain in respect to expertise on

Polish migration to the UK. This means bigger exposure for Polish authorities. Already I

received an email from the Centre for Market Research at Gdańsk University, where

economists are running a programe and public debate on issue of Polish migration. The

email underlines “myths” surrounding the issues of migration, that article like this one

help to dispel.

The CRONEM full name appears also under my name, where it is mentioned

again that the Centre runs a programe on Polish migration. I believe this gives

CRONEM an important argument in establishing itself as a UK scientific authority on

recent migration from Poland.

OPINIE

Sarkazm Brytyjczyka pomaga zrozumieć zwykłą kalkulację ekonomiczną

Ambasador i polscy imigranci

Migracje Polaków nie są już jednokierunkowym i nieodwracalnym ruchem w jedną stronę - jak myśli o nich poseł Piłka - ale stają się działalnością najbardziej dynamicznych jednostek

Polscy imigranci znów znaleźli się w centrum politycznej burzy - tym razem wskutek sarkastycznego e-maila ambasadora Wielkiej Brytanii w Warszawie. Pół roku temu miało to miejsce we Francji, która na punkcie polskich hydraulików dostała obsesji. Tym razem ich istnienie boleśnie odczuł na sobie rząd polski. I bardzo dobrze. Najwyższy czas, by spostrzegł, że granice państw nie są już tym samym, co kiedyś, a zarobkujący za granicą obywatele stali się elementem kumulacji kapitału i motorem zmiany społecznej, a nie emigrantami w tradycyjnym pojęciu.

W liście, który wywołał dość histeryczne reakcje ze strony polskiej, Charles Crawford poczynił uwagę, która mogła niektórych ukłuć. To gospodarka Zjednoczonego Królestwa tworzy największą liczbę miejsc pracy dla Polaków i jest zbawieniem dla polskiego bezrobocia - sugeruje ambasador. Boli tym bardziej, że to prawda. Jakoś trudno nam wciąż przyjąć do wiadomości, że jesteśmy głównym eksporterem ludzi na rynek europejski - mimo że stan ten trwa, z przerwami, od połowy XIX wieku.

POLAK - SZWAJCARSKI ZEGAREK

Crawford zapewne wie więcej o polskich imigrantach niż niejeden polski polityk. W Wielkiej Brytanii nie ma tygodnia bez obszernych artykułów, programów radiowych i telewizyjnych na temat Polaków, których liczba rośnie mniej więcej z prędkością 10 tysięcy na miesiąc. Od analityków JP Morgana, przez tysiące budowlańców remontujących domy, po barmanów w każdej niemalże londyńskiej knajpie, kierowców piętrowych autobusów i architektów wnętrz, Polacy stali się nowym elementem w wielokulturowym krajobrazie stolicy byłego Imperium. Idzie za tym szybka przemiana pewnych pojęć. Dawniej "polski robotnik" był synonimem lenistwa, dzisiaj "Polish builder" to marka jakości i solidności, prawie jak szwajcarski zegarek. Media, nawet tradycyjnie

ksenofobiczne, zamieszczają materiały przeciwstawiające polską etykę pracy brytyjskiej rozleniwionej klasie robotniczej. Polityczne tego znaczenie jest niemałe. Crawford oraz brytyjska klasa polityczna dobrze wiedzą, że polscy imigranci stają się najlepszą reklamą i testem brytyjskiego modelu gospodarczego. W podtekście są jednocześnie krytyką i kompromitacją systemu, który opuścili. Chociaż nikt tego na głos nie mówi, wszyscy w Wielkiej Brytanii tak myślą: ostatni na taką skalę rolniczy kraj w Europie - Polska - wreszcie się modernizuje, a migracje są jednym z tego symptomów. Sukces przyjęcia przez brytyjski rynek w ciągu 18 miesięcy ponad 300 tysięcy pracowników z krajów akcesyjnych nie tylko dodaje otuchy zwolennikom liberalizmu gospodarczego i anglosaskiego sposobu zarządzania ekonomią, ale także odrzuca obawy przed bezrobociem lub zachwianiem równowagi społecznej. Według ostatniego raportu Department Work and Pensions, wpływ migracji z krajów akcesyjnych na brytyjski rynek pracy i zarobki jest znikomy. Zarobki nie spadły, bezrobocie nie wzrosło, w niektórych sektorach nawet spadło wskutek napływu nowej siły roboczej. Wkład fiskalny tej masy pracowników już dawno przewyższył wszelkie koszta. Wkrótce zapewne pokryje redukcję brytyjskiego rabatu. Dla protekcjonistycznej Francji czy Niemiec, broniących się przed napływem polskich fachowców, to wręcz policzek.

LUDZIE NA HUŚTAWCE CZEKAJĄ

Przekonanie o wyższości brytyjskiego systemu dało o sobie znać, kiedy Crawford wspomniał o miejscach pracy, które dla Polaków stworzyła gospodarka brytyjska. To był właśnie czuły punkt. Wiceprzewodniczący Sejmowej Komisji Spraw Zagranicznych Marian Piłka z PiS zareagował tak: "Miejsca pracy w Wielkiej Brytanii służą pomnażaniu dobrobytu brytyjskiego, a nie polskiego. W związku z tym mówienie, że Wielka Brytania jest w jakiś sposób szczodrobliwa wobec Polski, jest po prostu zupełnym nieporozumieniem" - powiedział polityk. I chociaż zgadzam się, że dziękować należy w tym wypadku jedynie z grzeczności, to jednak poseł Piłka wykazał się poważnym poziomem ignorancji. Ale z drugiej strony zareagował zgodnie ze swoją prawicową, tradycjonalistyczną wizją polskich migracji.

Co więc powinni wiedzieć polscy politycy na temat Polaków wyjeżdżających za granicę? Od początku lat dziewięćdziesiątych polscy imigranci to przeważnie - by użyć stwierdzenia prof. Marka Okólskiego z Ośrodka Badań nad Migracjami UW - ludzie na huśtawce. Przemieszczają się cyklicznie między Polską a Zachodem, wciąż dokonując wyborów co do dalszego pobytu za granicą. Prowadzone przeze mnie obecnie badania w Center for Nationalism,

(c) ANDRZEJ DUDZIŃSKI

MICHAŁ P. GARAPICH, antropolog społeczny, doktorant Instytutu Europeistyki UJ. Pracuje jako Research Fellow w Center for Nationalism, Ethnicity and Multiculturalism na Uniwersytecie w Surrey, gdzie prowadzi badania dotyczące polskich imigrantów w Londynie

Ethnicity and Multiculturalism na Uniwersytecie w Surrey potwierdzają tezę, że ludzie ci w przeważającej części zbierają na mieszkanie, remont domu, rozkręcenie biznesu czy zrobienie wrażenia na dziewczynie z naprzeciwka. Gospodarcze zyski dla Polski z tej działalności są niepodważalne. Respondent z Jasła, remontujący domy na West Endzie, na moje pytanie, czy kogoś sprowadził ze swoich stron do Anglii, mówi: "No jasne, niech się miasto [Jasło] bogaci". Czy więc miejsca pracy w Londynie służą tylko gospodarce brytyjskiej? Bynajmniej. Niewidzialna dla polskiego fiskusa rzeka przekazów pieniężnych ("Rzeczpospolita" z 9 lutego 2004 oszacowała sumę przekazów pieniężnych od imigrantów z całego świata na ok. 2 mld euro rocznie) nie tylko utrzymuje setki tysięcy Polaków w kraju, ale zapewne pozwoli postawić te 3 miliony mieszkań, których przecież rząd nie da rady zbudować.

KONIEC ŚWIATA LATARNIKÓW

Zastanawiać może, skąd taka ignorancja ze strony polityków i tendencja do traktowania wyjazdu jako czegoś wstydliwego. Czyżby fakt, że Polska od 150 lat jest krajem tradycyjnie wysyłającym imigrantów, był tak trudny do zaakceptowania? A może obawa, że ludzie ci, pozbawieni gorsetu własnej kultury, staną się kosmopolitami? Mniej więcej takich argumentów używa narodowo-katolicka prawica, uważając, że negocjacje w sprawie dostępu do unijnych rynków pracy dla Polaków były spiskiem lewicowo-liberalnych elit w celu zredukowania "żywiołu" polskiego, osłabienia ducha w narodzie, o zarażeniu moralną zgnilizną Zachodu nie mówiąc. Bicie na alarm z powodu drenażu mózgów czy rozbijanych przez imigrację rodzin należy do tego samego zestawu argumentacji.

Migracja jako element edukacji i procesu dojrzewania niesie ze sobą element wolności, swobody i spojrzenia na kulturę ojców z dystansem. Potwierdzenie tego wielokrotnie słyszę od moich respondentów - polskich imigrantów zamieszkałych w Londynie. Ten stał się buddystą, tamten "wreszcie czuje się wolny od polskiego grajdołka", inny "chce wreszcie zobaczyć świat", inną bardzo interesują kolorowi mężczyźni, którzy są "tacy seksy". Kiedy w trakcie negocjacji akcesyjnych zapytałem Romana Giertycha o kwestię otwarcia rynków pracy, odpowiedział krótko: "To nie jest w interesie polskiego państwa".

ENDECY NIE LUBIĄ MIGRACJI

Najbardziej niebezpiecznym aspektem polskich migracji dla neoendeckich tradycjonalistów nie są przekazy pieniężne, ale zmiana kulturowa, jaka dokonuje się w głowach polskich imigrantów. W Londynie nabywają oni bowiem kapitał kulturowy, czyli wiedzę, jak wygląda normalny klimat przyjazny biznesowi. Wszyscy pracodawcy, z jakimi przeprowadzam wywiady, różnice między Wielką Brytanią a Polską, jeśli chodzi o prawo biznesowe, widzą w kategoriach niebo - ziemia czy wzór - antywzór. Dowiadują się choćby, jak wygląda uprzejmy i pomocny pracownik urzędu skarbowego, a znaczenie ma nie kolor skóry, ale to, co kto potrafi.

Podejście polskich polityków do migracji własnych obywateli wciąż jest obciążone silnym tradycjonalizmem, epatowaniem martyrologią i dawno już nieaktualnymi mitami mającymi zmobilizować zbiorowość.

Podczas swojej wizyty w Londynie premier Kazimierz Marcinkiewicz spotkał się z Polonią londyńską. Jedyne, co miał do powiedzenia młodym ludziom, to żeby uczyli się patriotyzmu i poświęcenia od wojennej emigracji żołnierskiej. Dzisiaj to sprawa podwójnego opodatkowania i obaw, że zarobki imigrantów mogą wzbudzić zainteresowanie urzędu skarbowego (co zniechęca do powrotu i inwestycji w kraju) są głównym tematem, jakim żyją polscy pracownicy w Londynie. Nic dziwnego, że słowa Marcinkiewicza wywołały jedynie trochę ziewnięć, a polska prasa w Londynie nawet nie kwapiła się apelu premiera umieszczać. W końcu w Londynie (głosowało ponad 4 tysiące osób) wybory wygrał Donald Tusk.

Historia i warunki konstruowania tożsamości narodowej sprawiły, że w dyskursie na temat polskich migracji wciąż dominuje tradycyjne pojmowanie ich jako narodowej tragedii, wręcz przyczyny społecznej zapaści. Nie traktujemy migracji jako elementu wzbogacającego jednostkę, ale zjawisko zubożające społeczeństwo. To dlatego żart Crawforda uderzył w tak czułe miejsce - skoro prezentujemy się na zewnątrz jako patrioci i romantycy, to dlaczego tylu z nas marzy, aby z tej Macierzy jeno zwiać?

IMIGRANT JAKO NOŚNIK MODERNIZACJI

Ale dzisiaj możliwe jest wyjście idealne: być tu i tam niemal równocześnie. Czy lotniska Ryanair w Bydgoszczy, Katowicach, Wrocławiu i Szczecinie nie opowiadają całej historii? Dzisiaj migracje Polaków nie są już jednokierunkowym i nieodwracalnym ruchem w jedną stronę - jak myśli o nich poseł Piłka i wielu innych - ale stają się działalnością najbardziej aktywnych, dynamicznych i zdecydowanych na ryzyko jednostek, które zachowują się równie racjonalnie, co menedżerowie globalnych korporacji, wybierając najlepszego pracodawcę i najlepszy system podatkowy.

Mimo racjonalności i wpisania tych zachowań w normalną działalność ekonomii XXI wieku dla polskich władz polskie migracje to niestety nadal temat tabu. Istnieją państwa - jak Chiny, Meksyk, Filipiny czy Irlandia - które własną diasporę były w stanie przekuć na narzędzie pozyskiwania inwestycji i jedno z większych źródeł kapitału. Polsce dlatego, że emigrację nadal traktujemy w kategoriach tragedii, traumy i elementu mitu narodowotwórczego - daleko do podobnej racjonalności wobec własnych imigrantów. To dlatego państwo legitymizuje i finansuje działalność różnych kilkuosobowych polonijnych organizacji, które potrafią ubrać się w bogoojczyźniane szaty, ukrywające najczęściej antysemityzm i ksenofobię, a nie jest w stanie pomagać szukającym szczęścia za granicą zwykłym szarym obywatelom. Traktujemy wciąż wyjazd z Polski jako kwestię moralności, a nie to, czym jest dzisiaj - racjonalną kalkulacją ekonomiczną. I być może w zrozumieniu tego

pomaga nam sarkazm Brytyjczyka nabijającego się z faktu, że więcej Polaków zatrudnia się w Anglii niż w Polsce. Bo im wcześniej zrozumiemy, że migracje są niezbywalnym elementem modernizacji, tym lepiej.

MICHAŁ P. GARAPICH

Rzeczpospolita, 21.12.05