hai nhi toc bac - tt thich tam thien

8/3/2019 Hai Nhi Toc Bac - TT Thich Tam Thien

1/46

Hi Nhi Tc BcTT.Thch Tm Thin

---o0o---

Ngun

http://thuvienhoasen.orgChuyn sang ebook 8-8-2009Ngi thc hin : Nam Thin [email protected] Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org

Mc Lc

Li M uPhn I: T THUT

1- Gi tr ca tnh yu thng ngy ng2- Lao ao vi nim tin chng chnh3- o l ca nim tin4- Sc mnh ca nim tin

PHN II: SUY TNG1- Cn nh v minh (V minh)2- Bc chn i ca tm thc (Hnh & Thc)3- Cuc sng tng duyn (Danh sc & Lc nhp)4- Tip xc v cm th (Xc & Th)5- Yu thng v nm gi (i & Th)6- Tri ln theo bnh xe (Hu, Sinh & Lo T)

PHN III : VN NN1- Vn nn v tnh yu2- Vn nn v kh au v hnh phc3- Vn nn v gi trI/- TNH YU GIA NHN GIAN

1- S biu hin ca tnh yu2- Tnh yu theo ting gi ca l tr3- Tnh yu theo ting gi ca con tim

II/- TNH YU TRONG PHP TH CA PHT1- Tnh yu - mt tri trn nh non cao2- Kh tnh v bin ca tnh yu3- S biu hin ca Php th trong tnh yu v bin

PHN VI: CU CHUYN TRIT HCGandhi - con ngi ca nhng v i

1- Th thn v s nghip2- Con ngi ca Gandhi3- Quan nim v tn gio ca Gandhi4- Thng trong con mt ca Gandhi5- Quan nim v bnh ng ca Gandhi

Pht gio v dng trit hc Nietzsche1- Vo
http://phatphaponline.org/kinh/Audio/Thuyet%20Phap/PG%20Va%20Tuoi%20Tre/http://phatphaponline.org/kinh/Audio/Thuyet%20Phap/PG%20Va%20Tuoi%20Tre/


2/46

2- Con ng Nietzsche i vo Pht gio3- Trit hc Nietzsche4- m hng Pht gio trong trit lun ca Nietzsche5- Vn nn v thc ti ca Nietzsche6- Thay li kt

S nh hng Pht gio trong trit lun ca Arthur SchopenhauerI/- DN NHPII/- SCHOPENHAUER - THN TH V S NGHI PIII/- TRIT LUN CA SCHOPENHAUERIV/- BT

---o0o---

Li M u

Vo khong u nm 1996, tnh c ti c xem mt bc tranh ca ha sSamyot Hananundasule, trong cuc trin lm di ch "Nhn li qu kh"ti Vin Ngh thut Quc gia Thi Lan. l mt bc tranh c nhan l"Hi nhi ca th gii th ba" (Third World Baby), c v vo nm 1976.Bc tranh ny c in trn t nht bo Bangkok Post.

i din vi bc tranh, ti bng dng bng hong xc ng trc nhng ntng l lng v nhim mu. Bc tranh v mt em b mi cho i vigng mt y dy kh au - nhng np hn in m trn trn, np nhn trnm v i tay ve vy khc than. Bc tranh li c ph ch vi hng ch

"Chin tch tr li sau hai thp k". Hn bn c cng hiu rng chnh ls m t v hu qu chin tranh sau hai mi nm m con ngi phi gnhchu.

Hi nhi gi ci i trc tui i l mt nh tng hi hng i vi conngi. V n nh mt tt c... nhng cng chnh khun mt gi ci li l ni hi t, ngng ng ca mi to tc khng phi do Thng , mdo chnh t duy v hnh ng ca mi con ngi. y l ngun cm xcv tn v lng l m mi n nm 1997, ti mi vit li qua bi th "Hi nhitc bc", v n u nm 1998, ti li vit thnh tp sch di nhan cng

tn.

C th ni quyn sch ny l mt s "rong chi" trong sui ngun canhng suy tng. V v th, n c b cc thnh bn phn : l "Tthut", "Suy tng", "Vn nn" v "Cu chuyn trit hc". Ring i vi

phn II, phn III v phn IV - c xem nh l nhng bnh phm trit hcnhm gp phn soi sng nhng gi tr v t tng Pht gio ; trong , mt


3/46

s bi ti cho ng ri rc trn nguyt san Gic Ng vi nhiu bt hiukhc nhau.

Khi vit tp sch ny, ngi vit dng nh mong mun gi gm mt iug n vi bn c, n vi ngi ang tui hai mi.

Si Gn, ma H 1998

Tc gi

---o0o---

Phn I: T THUT

Ngi t v tn ti sinh

i qua trn th mang tnh nhn gian

Ri t cuc mng va tan

Qu hng mt bng hong ra i

Ngy v bc tc hi nhi

Nng chiu nh thm th trn vai

Gi t gic mng thin thai

V bin ngy y Nh Lai gi v.

Ti xin vo t cu chuyn ca mt thng b . N ra i ngy 21 thng 7nm 1970 ti mt thnh ph sng m nm xa xa di chn nhLangBiang. B m ca n l ngi m o. Thu nh, mi ngy vo maH, n thng theo b m ln cha l Pht. V c mi ln ln cha nhth, trn ng v, cnh Pht lun lun khi dy trong tim thc ca n. Nnh s ng, nh Pht, nh ting kinh, ting k... S nh nhung nh l liro gi pht ra t y thm ca tm thc, khin n suy ngh v mt conng - tr thnh mt tu s. n nm ln 6 tui, n xut gia theo Pht.Th l, cuc sng ni tm ca n bt u.

* * *


4/46

1- Gi tr ca tnh yu thng ngy ng

Sau khi xut gia, thng b thot ly gia nh v sng vi mt v s gitrong mt ngi cha nh nm vng ngoi ca thnh ph. Trong nhngngy sng xa mi m gia nh, ln u tin n cm nhn c mt gi tr, l tnh yu thng ngy ng, mt th tnh yu ch c tui th. V ch ckhong cch ca khng gian v thi gian mi lm cho gi tr ca tnh yu sng ngi. Thng b, trong nhng thng ngy , lun lun i din trcnhng mu thun ca ni tm. L tr ang dt dn n i tm v mt conng l tng. Nhng con tim th mong mun c si m trong tnh yuthng ca b m v gia nh. N khng th no qun c n ci, nhmt ca m, s nghim ngh ca cha, s cng a ct vui chi vi anh chem... Tt c hi tng l mt cun nht k m lc no v i u n cngmang theo ; c l, cho n by gi. V cng t s xa cch m n ngh

rng mnh nh mt tnh yu thng, mt th yu thng u nguntrong i sng ca con ngi. cng l tnh yu u tin trong cc loitnh yu ; mt th tnh yu trong sng v cao thng pht sinh t mi m gianh, mt th tnh yu thng thit nh "qu hng mi ngi ch mt".Tnh yu thng u ngun ny s quyt nh cho vn mnh yu thng cami con ngi.

V sau, ti mi hiu rng, khng, thng b khng h nh mt tnh yuthng u ngun, m tri li, n nhn din c tnh yu thng ngay khi n ngh rng mnh nh mt. Chnh suy ngh l mt s nhn

din su sc m khng ai dy bo, mt s trc nhn t ni tm. Mt mt y, thc ra ch l mt s lng qun, nh ngi khe mnh t khi no bntm n sc khe. Ch khi ng bnh, lc , anh ta mi thc s bit sckhe l g v gi tr ca n nh th no. V cng chnh khi y, anh ta minhn din c gi tr ca sc khe. Cng vy, tnh yu khng th ni l chay l khng. Tnh yu l mt yu t thng trc, sn c ni mi tm hn.Vn l ch, bn c nhn din c n hay l khng. V chng ta cng

bit rng, mt tm hn nu thiu vng s yu thng, th , chnh l hangc.

---o0o---

2- Lao ao vi nim tin chng chnh

Sau khi xut gia nhp o, ti bt u tp lm quen vi np sng tu s bngcch c tm nim vui chn nh thin, nim vui trong s yu thng ca v


5/46

s gi, nim vui trong nhng r cy mt ngoi sn cha, nim vui vi likinh ting k. Mc du ti c lm nh th b p li khong trng vngmnh mng trong tm hn ca mnh, nhng tuyt vng ! V tt c nim vuiu c gi tr ca n, v mi nim vui u c tng quan vi nhau. Tuynhin, chng khng th thay th cho nhau. Lc , ti dng tt c nim vui,k c s yu thng cao qu ca v s gi, thay th cho tnh yu ca cham, nhng khng c. V l, nh ni, mi th tnh yu khc nhau uc gi tr khc nhau, v mi gi tr u c tng quan vi nhau nhngkhng th thay th cho nhau. V nh th, i sng qun bnh ca ti, haycng nh mi ngi, s tr nn chng chnh, nu nh mt mt gi tr no trong cuc sng. V gi tr c bn nht thit lp s qun bnh cho isng chnh l nim tin. Mi s thnh t u c xy dng trn nim tin.Con ngi ta s tr nn lao ao vi nim tin chng chnh.

Hi , t lc xut gia cho n nm 16 tui, ti lao ao vi nim tinchng chnh. V nm ti 16 tui, nim tin ca ti b sp . Khi y, mi gitr m ti lm ra cho ti cng u b sp . V ngay t u, ti xy dngmt nim tin sng ngi v trn vn vi tri tim khng ch ng. Ngha lcng tin tng th cng mt ht v tan bin vo i tng c tin tng.Ti tin Pht, nhng Pht ca ti l mt ng quyn nng, c sc mnh chi

phi ton b i sng ca ti. Ti tin Php, nhng Php ca ti ch l nhngbi kinh cu nguyn. Ti tin ch Tng, nhng Tng ca ti ch l bng dngca s yu thng. m p mt nim tin u huyn m ti i qua ngy thngvi kht vng v kh au. V ng quyn nng v hn cha mt ln cu riti trong khi ti lm rm cu nguyn mi ngy. S cu ri m hi ticho l c thc, tht ra ch l ni gi gm mi kht vng, mi ti li ; v ili cho s gi gm , ti nhn c mt s xoa du, ch vy thi. Pht cati, cho n nm 16 tui, l nh th. Tt nhin vi mt nim tin nh vy, chem li s khng hong v trng khng cho ti khi ti ri vo hon nn.

Nim tin khng c gi tr g, ngoi s xoa du m thi.

Nm 16 tui, mt s thay i nim tin n vi ti qua mt cn hon nn,lc , thy ca ti qua i. By gi, ti khng cn tin tng ai ngoi

chnh ti. Ti khng cn nng ta ai ngoi chnh ti v nhng li dy caPht m ti c hc. V bi hc nhn qu chnh l c s ca mt nimtin mi - mt nim tin em li hnh phc v bnh an tht s cho ti. Vcho n by gi, sc mnh ca nim tin trong ti chnh l o l nhn qu.Ti ng c iu .

---o0o---


6/46

3- o l ca nim tin

Sau khi thy ti qua i, ti bt u mt mnh sng v i din vi cuc i.V cng t , t i din, ti phi chuyn sang i u vi nhng khkhn. V cng l lc ti nhn ni ti mt ngh lc mnh lit m nim tinnhn qu cho ti. Ti chp nhn tt c thnh tu cng nh tht bi cachnh mnh.

Ti nh rt r, sau tang l ca thy ti, ti khng cn cuc sng bnh ynna. Lc , ti phi lang thang t tc trong nhiu cha gi vng chnguyn ang b ho mn v xa nha trong nhng lm li ca mnh. Trongnhng thng ngy phiu bt , ti phi tri qua nhiu thch thc. Cuicng, ti vt qua tt c v nhn ra mt iu : "Hy tin v sng theo nhnqu th s c bnh an, ngay c khi sng vi nhng hu qu ti t nht".

V l, khi tin vo nhn qu, bn s ngh rng khng ai c th ban n hayging ha cho ai ngoi con ngi chnh mnh. Cho n khi no bn cntrng ch mt s cu ri no t bn ngoi, th khi , bn vn ngtrc bn b ca vc thm, khng hong, v bn cha lm ch c tm lca chnh mnh. Ngc li, nu tin v sng theo nhn qu th lp tc bn sngh rng chnh mnh phi chu trch nhim v mi t duy v hnh ng domnh to tc. Khi suy ngh nh th s to nn mt sc mnh v hnh ngaytrong tm ca mnh. Mnh khng phi chy trn kh au na, m tri li,xem n v chp nhn n nh mt a con tt nguyn m chnh mnh sinh

ra. T , thay v chy trn kh au, bn s bt u nhn ra mt iu : yuthng kh au. S chp nhn kh au v yu thng kh au khng phi liu bt hnh, m n l iu kin cn thit xy dng hnh phc chn tht.Kh au hay khng l ty thuc thi tm l ca mi ngi, nh cutc ng ni : "Nh giu t tay bng n my rut". Tuy nhin, kh daud sao i na, cng lun lun l cht liu to nn sc mnh cho con ngi.

---o0o---

4- Sc mnh ca nim tin

C th ni rng, cuc sng tm thc ca ti bt u tri dy sau nhng lilm, lao ao, tuyt vng nh cu ni thi danh : "Con ngi t ng trn mtt v cng nh ni mt t m con ngi ng dy". Nh t ng o lnhn qu nn ti khng h mc cm vi nhng l lm lc li ca mnh. Trili, ti quyt tm xy dng cho chnh mnh mt i sng mi, mt nimtin mi cn c trn c s ca o l nhn qu.


7/46

Khong nm 18 tui, li mt ln na ti ri b qu nh tha phng hco. Ti vn dng ht nng lc ca mnh cho vic hc hnh. V kt cuc, 10nm sau , khng ai c th ng c, ti thnh cng - mt s thnhcng ngng ca cuc i. T , ti tm c vic lm trong mt cquan vn ha ca Pht gio. V ti tm c con ngi ca chnh ti, mtcon ngi bt u t lao ao vi nim tin chng chnh. V cng t , tithy c gi tr v sc mnh ca nim tin trong sng. Nim tin l mt yut quyt nh cho s thnh t. Nhng nim tin phi l nim tin c xydng trn c s ca o l nhn qu.?

---o0o---

PHN II: SUY TNG

Hi mi vo cha, ti c hc v o l nhn duyn, 12 nhn duyn.Song ti khng h hiu c g ngoi ci v ca ngn t. Mi n nm 23tui, khi vit tc phm u tay v nhn duyn, ti mi thc s bt u trmt v n. Cho n khi tc phm ca ti c ti bn ln th ba, nhng suingun nhn duyn vn c tun tro trong ti. V n by gi, ti mi thcs cm nhn c o l nhn duyn. N khng cn l chic bnh xe c 12nan biu tng na. M n l ti, l tt c nhng g ti ang c.

---o0o---

1- Cn nh v minh (V minh)

V minh l mt khi nim dng ch cho s ti tm ca tm thc - cn nhv minh l cn nh tm thc thiu nh sng tu gic m chng ta ang tr ng. V minh c v nh k m la khng thy c s tht. T d v hang ca Plato c th c xem l mt v d rt chnh xc v cn nh v minh.

Chuyn k rng, nhn loi c xem nh l nhng k b xing xch trongmt hang ti tm. Chng ch c th nhn thy mt ngun sng l m tmt ngn la hng thp thong. Ci g c nhn thy y ch l nhngchic bng trn tng ; v nhng k b xing xch c cho rng nhngchic bng trn tng l s tht, l chn l. Nhng sau khi b y ra khihang v tip cn nh sng ca mt tri, chng nhn din c s tht,v bit rng nhng chic bng trn tng u l o ha...

Cng vy, v minh khng c g khc hn l s cung si ca tm thc. Nchi phi ton b i sng ca con ngi. Nu bn ny b l v minh, th bn


8/46

kia b l gic ng. V minh v gic ng vn c xem l i lp nhau,nhng n lun lun trng phng trn cng mt im cng-tc ca cn nhtm thc. Nu nh sng c bt ln trong cn nh , th bng ti t n sra i. V th, mc du v minh ang bao ph cn nh tm thc, nhng ngs n v cng ng chy trn n. Vn l ch hy dng cm quay vvi cn nh ti tm v bt n tu gic.

Thc t cho thy rng, con ngi lun lun sng vi v minh - n vi vminh, ng vi v minh, t duy v hnh ng vi v minh. V v minh chnhl ci c gi l cn trm lun, hay bn nng dc vng ca con ngi.Ch khi no ch ng c bn nng dc vng v lm ch c tm camnh, th khi mi c th nm c u mi v minh.

V th, v minh khng c ngha l khng hiu bit. Nhng s hiu bit

c sinh khi t bn nng dc vng, n lun lun b thi thc bi khtvng ca t ng, bi s yu thng t ng. Trong khi , gic ng cng lmt s hiu bit, nhng s hiu bit c tun tro t chn tm v thot ly ngoi t ng. Nh th, v minh chnh l s vn hnh ca tm thckht vng m mi ngi ang cu mang. H tm thc cn kht vng l cnv minh.

---o0o---

2- Bc chn i ca tm thc (Hnh & Thc)

Bc chn i ca tm thc l dng vn hnh ca thc xuyn qua cc itng cn bn ca i sng, v t to thnh ngun nng lng tng tc,

biu hin qua cc c nng hot ng ca th gii tm thc, m thut ng gil Hnh v Thc. y l hai yu t c bn hnh thnh nn cu trc cai sng tm l con ngi v cc i tng cn bn ca i sng, qua ,dng tm thc chuyn vn bao gm : th gii ca vt cht, m thanh, hngkh, mi v, s tip xc v tt c hin tng, s vt ni chung. Con ngi vcuc sng ca n nh th no u do s vn hnh ca tm thc quyt nh.V s vn hnh gn lin vi cc i tng c bn ca n, nh vt cht,m thanh, hng kh... V th, khi tm thc vn hnh theo mt hng no, n ng thi tc ng n v thay i c i tng ca n. T d, khitm thc mun xy dng mt cn nh, th trc ht n t tc thnh mt cnnh trong tm, mt cn nh bng o gic. Ri sau , thng qua nh tngca cn nh o, ngi ta dng vt cht xy dng cn nh tht theo c cuca tm thc. Tng t nh vy i vi m thanh, hng kh, mi v... T


9/46

, cho thy rng th gii m chng ta ang sng vi mun ngn phngtin u l s vn hnh ca tm thc. T cc x nghip va v nh cho ncc cng ty c phn a quc gia, t cc tp lu tranh xiu vo cho n ccta nh chc tri v.v..., tt c u c biu hin t tm thc. Cho n c thgii tm l nh vui, bun, gin, thng, yu, ght v.v... v cc t chc xhi v.v..., tt c u l s biu hin ca tm thc. V vy, s vn hnh catm thc l ngun nng lng c bit ; n iu ng v chi phi ton b ccu ca i sng con ngi. Cho n vn kh au v hnh phc cng lmt hnh thi biu hin (tt hay xu) ca ngun nng lng tm thc .

Nh khi sng vi nim vui, t duy vi nim vui, hnh ng vi nim vui...s to nn mt ngun sng an lc. Ngc li, sng vi ni bun, n cng

bun, ng cng bun v.v..., nh th s to nn mt i sng kh au. Xa hnna, vi mt vn c xem l bt hnh, kh au, nhng vi tm thcthanh bnh, an lc th vn s tr thnh an lc. l trng hp ca

ngi sng x ly, khng chp trc vo mi hin tng din bin v thng.

---o0o---

3- Cuc sng tng duyn (Danh sc & Lc nhp)

Chng ta thy rng, tt c s sng u c tng duyn. T cc vt v tri, vgic nh si, , sng, sui, c cy, hoa, l, my, ma, thc, ngun v.v... chon cc sinh th c tri gic nh cn trng, ng vt, con ngi v.v... numun sng, u phi sng trong s tng duyn vi nhau. S tng duyn

chnh l cc iu kin sinh tn, n l mt h thng sinh thi. Nh cy hoacn c khng gian, cn c nh sng, cn c bng ti, cn c khng kh...

pht trin. Cng vy, con ngi mun tn ti th phi tng duyn vi nhaut t thn cho n hon cnh, mi trng.

Vi con ngi, s tng duyn u tin chnh l tm thc v c th (thn vtm). Nu khng c s tng duyn u tin ny, s khng c s hin huca con ngi. V mt ngi khng th sng nu ch c thn th m khngc tm thc, hoc ch c tm thc m khng c c th. Do , tm thc

(danh) kt hp vi c th (sc) hnh thnh nn s hin hu ca mt sinhth hu tnh l mt nguyn l t nhin v tt yu.

Nu i vo c th v chi tit hn, chng ta thy rng ngoi s giao thoa cbn ca thn th v tm thc mang tnh cch thng trc, cn c mt sgiao thoa khng thng trc nhng rt linh ng v rt ch ng. l sgiao thoa ca cc cn v trn m thut ng gi l Lc nhp. Cc cn gm c


10/46

mt, tai, mi, li, thn v thc ; cc trn gm c : vt cht, m thanh,hng kh, mi v, s tip xc v th gii hin tng s vt. Chnh nh vomi tng duyn mang tnh cch ngu nhin ny m s sng xut hin. Td, con mt t thn n nu khng duyn vi trn cnh th s c mt ca ns khng c ngha g c. Ngha l n s tr nn v hiu, c cng nhkhng. Nhng khi con mt tip xc vi trn cnh (th gii hin tng, svt) th con mt lp tc s c tc dng - thy, thy ci g v thy nh th no.V th, gi tr ca con mt l "thy" ; nu con mt khng thy th con mt s tr nn m la v khng c gi tr no ht. V vy, con mt ch c gi trkhi no n duyn vi trn cnh, tc i tng ca n, hnh thnh s thy- tc nhn bit v hiu bit. V nh th, gi tr ca con mt s khng c, nukhng c cc i tng ca n - tc l trn cnh. y l ngha ca cucsng tng duyn. Mt thy, tai nghe, mi ngi, li nm, thn tip xc, nhn thc chnh l gi tr tng duyn. Khi cc mi tng duyn ny chm

dt cng c ngha l chng ta cht.

---o0o---

4- Tip xc v cm th (Xc & Th)

Tip xc v cm th l yu t th 6 v th 7 trong 12 nhn duyn (v minh,hnh, thc, danh-sc, lc nhp, xc, th, i, th, hu, sinh, lo t).

C th ni rng, tt c s sng trn th gian ny u c bt ngun t yu

t xc - tip xc ; v sng bng yu t th - cm th. Chng ta bit rng conngi t khi vo thai m cho n khi sinh ra i, tt c u bt u t s tipxc. S tip xc u tin l mi quan h yu thng ca cha m ; k , mtkit sinh thc (gandhabha) hay nim ti s i vo bng m thai nhi hnhthnh. Kinh ni, nu khng c mt kit sinh thc th thai nhi khng th sng- tng hnh. Cho n khi c sinh ra, con ngi lun lun sng khi u

bng s tip xc, nh tip xc vi thc n, dng kh... ri sau l cmth. i vi th gii v tnh cng vy, sng c ngha l tip xc, nh cy citip xc v hp th nh sng mt tri n trng thnh. S tip xc s ko

di cho n khi chng ta cht ; sau , n s chuyn sang mt trng thikhc - phn hy.

i vi con ngi, c mt gi tr sng ch thc, th cc quan nng phihot ng, ngha l phi tip xc vi trn cnh. Ch c thng qua tip xcmi sinh khi nn cuc sng nng ng v nhim mu. V mun pht trincng nhiu cng tt, trong kinh doanh ngi ta ny sinh ra yu t tip th ;


11/46

n cng l mt hnh thi trong mun ngn hnh thi ca s tip xc. Cngvy, i vi cc gic quan ca con ngi, nu khng c s tip xc th skhng bao gi c tc dng. Do mt tip xc vi trn cnh m hin sinh cithy bit v trn cnh, hay cn gi l thc. i vi tai, mi, li, thn v u l nh vy.

Sau khi tip xc sinh khi s sng, v sau khi s sng hnh thnh, tt cu sng nh vo cm th - yu t th 7 trong 12 nhn duyn. i sng cmth ca con ngi c chia thnh 3 loi : cm th kh au, cm th an lcv cm th trung tnh - khng kh, khng lc. Tuy nhin, trong thc t, conngi ta sng thin v hoc kh au, hoc an lc. Cn cm th trung tnh chc vi nhng tri gic khng phn bit. Cm th chnh l thc n ca tmthc.

Nhng bn cht ca Th l g ?Ngoi tnh cch iu kin ha ln nhau mang tnh cht vt l, tt c s cmth u l o gic ca tm thc, mt loi o gic trong tng quan ca thnv tm, ca vt cht v tinh thn. Tuy nhin, cng ca s cm th honton ph thuc vo tm thc. l mt loi cng o. V chnh cng o to nn mt sc mnh phi thng cun ht con ngi vo th giica am m, ca vng tng v ca ti li. V o gic s sinh ra o gic.V s sinh trng l phi thi gian v khng gian. T d, mt ngi yuthng v nh nhung mt ngi, m hai ngi cch xa nhau vn dm.

V vt cht, khong cch ca khng gian v thi gian s tch bit h ; nhngtrong tm thc, h vn gn nhau, m p nhau v thng yu nhau. Cnhtrong mng s cho thy iu mt cch chi tit. Nh th r rng, cm thch l o gic ca tm thc m thi. Ngay c n hng v d v ngon, xuv p, thoi mi v khng thoi mi, vui v bun, hnh phc v kh au...tt c u ty thuc vo cm th. V rng, tt c chng ta lun lun b nhla bi cm th, mt s nh la v i nht trong s thng trm ca ingi. V l, ti li chnh l s bt lc, s khng th vt qua ca conngi trc nhng cm th ca chnh mnh. Kh au chnh l s i hi,

c mong v mt cm th khc hn l ci cm th hin tin mnh ang c.V hnh phc chnh l t n mt s cm th m mnh yu thch. i sngtm thc ca con ngi ch vy thi.

---o0o---


12/46

5- Yu thng v nm gi (i & Th)

Do b nh la, b mi trn quyn r ca cm th, con ngi bt u yuthng. Yu thng ngi, yu thng vt, yu thng gia ti, s nghip,yu thng hnh phc, yu thng tt c nhng g m cm th ca mnh ihi. Cng lc vi s yu thng l nm gi, bm vu. Yu thng v nmgi theo ting gi ca cm th chnh l ci ngun ca kh au. V i tngyu thng bao gi cng v thng, thay i ; v cng nm gi i tngm n lun lun thay i th cng kh au. Cho n khi s thay i tan binv mt i, con ngi s t n nh cao ca kh au. y l nguyn lduyn khi ca yu thng v nm gi m bt k con ngi no cng u

phi phc tng, nu h mun yu thng v nm gi con ngi mnh yuthng hoc ci mnh yu thng. V ngc li, s khng yu thng vnm gi, bm vu theo cm th, tc l theo o tng ca mnh, chnh l u

mi ca gii thot mi s trm lun.

---o0o---

6- Tri ln theo bnh xe (Hu, Sinh & Lo T)

Chnh ng lc yu thng v nm gi theo nhu cu ca cm th m an mt s hin hu, mt s c mt ca mt s chuyn ng trong cn lcv thng. Cng ta h nh hai ngi thng yu nhau ri i n sinh con.a con va l hin thn ca ng lc yu thng, va l hin thn ca

cn lc v thng. N s sinh ra, ln ln, ri gi nua v t bit ; c nh th,tri ln theo bnh xe ca sinh t, t sinh.

i sng ca con ngi l nh th. Bt u t cn nh v minh, n bcchn i ca tm thc, ri vo cuc sng tng duyn tip xc v cm th,ri yu thng, nm gi cui cng tri ln theo bnh xe sinh t vthng.

* * *

Trn y l dng suy tng m ti ni : "Cho n by gi, ti mi thcs cm nhn c o l nhn duyn. N khng cn l chic bnh xe c 12nan biu tng na. M n l ti, l tt c nhng g ti ang c".?

---o0o---


13/46

PHN III : VN NN

1- Vn nn v tnh yu

Tnh yu, theo quan nim ca con ngi, l iu g rt cao p, rt l

tng. Song, tnh yu s khng c ngha v khng th nh ngha ngoinhng hnh ng yu thng. V, nh ni, tnh yu l iu g rt caop, rt l tng, nhng s th hin ca tnh yu li l nhng g rt trn tc.V, nh Plato ni, trong tnh yu bao gi cng cha ng mm mng cas yu thch v tnh dc. Cho n khi tnh dc c tha mn, th tnh yutr thnh bng m ?

Nh vn nn t ra, hn bn hiu l tnh yu g ri. Thc ra, tnhyu khng phi l mt s hin dng tt c nh ngi ta ngh. Trong tnh yu

bao gi cng c mt cp iu kin, l yu v c yu. Yu l mt nglc bc pht t tm thc, cn c yu l mt nhu cu t cm th. Mtngi yu, nu khng c yu th s ri vo kh au, tht tnh. Ngi cyu, nu khng yu th s nh mt tnh yu. T cho thy rng, tnh yuca con ngi bao gi cng c xy dng trn c s ci ti v ci ca ti. chnh l ci t ng mi con ngi. V chnh ci t ng l c s cami s kh au. Nu tnh yu tht tnh l mt s hin dng khng v k, tckhng c nhu cu no trong tnh yu, th qu thc l mt tnh yu caothng, mt th tnh yu s sinh khi hnh phc v bnh an cho tt c mingi. Nhng thc t iu him thy. V l, khi yu thng, con ngi

lun chn ct mt b n trong lng, l "nhu cu c yu", hay ni khchn l mt s p tr v tnh yu. V th, chng ta thy rng s yu thngca con ngi nh l mt nhu cu ca tm thc m tnh kh ca n l s traoi qua li. y khng phi l tnh yu cao thng v chn tht, v n c thmt i khi lng ngi thay i.

Tri li, bn cht ca tnh yu l mt ht ging vn c ang nm yn trongchiu su ca tm thc. N c th tri dy bt c khi no v u nu gpnhn duyn. V n cng khng bao gi mt i trong tm thc ca mi con

ngi. Con ngi c th ch nh mt tnh yu khi c nhu cu c yu.Ngc li, khi nhu cu c bung x, th tim lc yu thng lun lunc mt trong con ngi. V l mt c trng ca nhn tnh. Ngun mchca tnh yu l khng bin gii. V nh t u ni, mt tm hn nuthiu vng s yu thng, th chnh l ha ngc. Nhng nu mt tmhn khi s yu thng theo kiu trao i qua li, th chnh l cingun ca s kh au. Do , tnh yu, theo quan nim ca Pht gio, lun


14/46

lun c xy dng trn c s ca mt tm thc khng bn ng v khng vng. Ngha l ch c ngun lc yu thng ch khng c nhu cu c yuthng.

Nu mt lc no , bn tht vng trong tnh yu th hy ngh n tim lcyu thng ca chnh mnh. Tim lc khng bao gi mt ; n lun lunhin hu trong mi con ngi. Nh th, tnh yu cao thng l mt tnhyu khng c tnh dc, khng c nhu cu - l mt s hin dng v ban ritht s. Hy yu thng nhau bng tnh yu cao thng !?

---o0o---

2- Vn nn v kh au v hnh phc

Mc ch ca i sng con ngi l hnh phc. Nh mt s ngi quannim, hnh phc l s tha mn cc dc vng. Nhng s tht ca con ngil dc vng khng bao gi c tha mn. V, thc t cho thy rng, cngi tm kim s tha mn cc dc vng, th cng xa ri hnh phc. Vy lmsao c hnh phc ?

Trc ht, bn v dc vng. Theo Maslow, dc vng ca con ngi cchia thnh 5 loi nhu cu, l : 1) Nhu cu sinh l c bn, nh n, , vsinh, tnh dc... 2) Nhu cu bo ton tnh mng. 3) Nhu cu vn ha-x hi.4) Nhu cu c knh trng, v 5) Nhu cu t khng nh mnh, hay cn gi

l nhu cu bng n c nhn. Nu con ngi c tha mn cc nhu cu trn,s tm c hnh phc. V nu nh th, sinh mnh hnh phc ca con ngibp bnh qu. V l, s tht, con ngi thng ch bt lc trc tnh dc chkhng nhm chn tnh dc, tr phi chuyn hng tu tp ; con ngi ch btlc trc ci cht ch khng ai mun cht, tr phi t vn v tuyt vng v.v... l cha ni n s lao ao, bn ba tm kim mt s thng thc vnha, mt s c knh trng, mt a v x hi v.v... V tt nhin, khng aic th tm kim c ci mnh mun m khng tri qua kh au hay l mts tr gi, mt s nh i ; v khi tm kim c ri, nm gi n cngkhng phi l chuyn d. Ngay c nhng vic "n gin" nht ca i nginh n, , v sinh.. cng khng phi l chuyn nh. c n, c n v nngon v.v..., con ngi phi nh i mt chi ph cuc i - c c m hi vnc mt. Tuy nhin, ci v i nht ca con ngi l nng lc v ch ; hc th vt qua tt c thnh tu mc tiu ca mnh. Nhng khng v vym ai cng tm c hnh phc thc th. Tuy nhin, hnh phc khng phil ci g xa xi, vin vng. Ty theo quan im ca mi ngi m hnh


15/46

phc c thit lp theo nhng th cch khc nhau. C ngi cho rng ctin l hnh phc ; hoc c tnh l hnh phc ; hoc c c hai l hnh phc ;hoc khng c g ht l hnh phc nh theo cch ni ca mt trit gia rng :"n mt lc no , ti khng cn bt k mt nhu cu no trn th gianny, lc ti s tr thnh mt ngi hnh phc nht trn gian".

Tuy nhin, cn ghi nhn rng, yu t hnh phc khng phi l t ngoi emn, m n c sinh khi t tm thc. Cng nh tnh yu, hnh phc vkh au l hai yu t vn thng trc trong mi con ngi. Vn l ch phi lm th no nhn din c n trong mt ngha trong sngnht. Con ngi nh mt hnh phc thng l do mong mun mt hnh

phc cao hn hnh phc m mnh ang c. Ngha l, h ch sng, kht vngtheo ci mnh cha c, ch khng phi sng theo v nh ci mnh ang c.Vi mt kht vng nh th, tt yu s a n kh au. Do vy, y i

hi mt s thc tnh tip nhn hnh phc t i sng thc ti - mt isng khng b chi phi bi nhng nui tic qu kh, cng khng b chi phibi nhng kht vng tng lai, mt cuc sng by gi v y. iu nykhng th ni m phi thc hnh. Mt ngy no , chng ta ngi li, dngngh mi vng tng v c nhn li cuc sng hin c ca mnh v hy sngvi ci hin c ca mnh th hnh phc s n ngay. l mt th hnh

phc ch c trong thc ti, mt th hnh phc khng cn i tm kim. V, nn nh rng hnh phc v kh au l hai mt ca i sng. Nhng kh auchnh l nhng cht liu ca hnh phc. Nu khng bit n nhng gi trca kh au, s khng bao gi tm c hnh phc.?

---o0o---

3- Vn nn v gi tr

Con ngi bao gi cng tm kim nhng gi tr ca cuc sng, nh : gi trca hnh phc, ca tnh yu, ca vt cht, ca tin ti, ca danh vng v.v...V ngha ca i sng con ngi chnh l s ni kt ca cc gi tr .Da trn c s ca nhng gi tr, con ngi lun mong mun tm kim v

xy dng mt gi tr vnh hng. V th, c hai gi tr c bn n, l gitr lm thi v gi tr tuyt i.

Thot tin bn v gi tr lm thi hay cn gi l cng c. Gi tr cng cca mt vt th chnh l tnh cht v tc dng c bn ca vt th . Cngnh gi tr ca ng tin l dng mua bn, trao i thng qua s xc nhgi tr ca sn phm, hng ha. Nhng trong lnh vc tm l, gi tr lun


16/46

lun bin i ty theo nhng trng hp khc nhau v cc gi tr mi lunlun c ra i thay th cho nhng gi tr c. C khi nhng gi tr mil s pht trin theo chiu hng tch cc v c ngha hn gi tr c. Cngc khi nhng gi tr mi li l s suy thoi v bin thi ca nhng gi tr c.T d, gi tr ca ci tivi ngy nay s cao hn gi tr ca ci tivi cch y 50nm. y l trng hp ca gi tr mi pht trin t gi tr c. Trong trnghp khc th ngc li. T d, gi tr ca danh hiu c nhn ngy nay thkhng bng gi tr ca danh hiu c nhn cch y 30 nm, mc du v

phng din gio dc hc ng ngy nay tin b hn trc y rt nhiu.Trong mt s trng hp c bit, th gi tr c hon ton c thay i

bng gi tr mi, m khng c mt s k tha no. T d, gi tr ca hnnhn ngy nay l do tnh yu ca i la quyt nh, ch khng phi do cham quyt nh nh ngy xa. iu cho thy rng cc gi tr m con ngiquy c vi nhau u mang tnh cch lm thi. C th ni, mi gi tr cng

c ca con ngi u ging nh gi tr ca ci o mi, n s phai tn theothi gian, v mt i khi ci o rch nt khng cn s dng c na.

Ngc li, gi tr tuyt i l gi tr chn tht, n vt ra mi khun kh,quy c ca con ngi, v n tn ti siu thi gian, vnh hng, bt t. lcc gi tr chn l, o c, nhn bn, truyn thng v tnh ngi v.v... Tuynhin, vt ln trn tt c vn l gi tr ca chn l, ca s tht. V th, migi tr trong i sng ca con ngi, nu c xy dng trn c s ca chnl th ng nhin s tn ti. Nhng chn l l g ? chnh l s tht vthng, s tht v ng. Nu tnh yu c xy dng trn o l v thngth ng s yu ng s khng bao gi tuyt vng khi mt i ngiyu hay tnh yu ca ngi mnh yu (Em i b li con ng, B xa c div thng nh em - nhc Trnh Cng Sn). Nu kh au c xy dng trno l v ng, th ch c kh au ch khng c ci "ti kh au" v ci "tiht kh au". Tri li, con ngi ta s kh au v cng khi xem tnh yu nhl mt gi tr vnh hng. V tnh yu thc s l v thng, n s mt i khilng ngi thay i. S m p v tic nui v ci mt chnh l nguynnhn gy ra kh au. Cng vy, nu kh au c dng trn mt bn ng -("ci ti kh" v "ci kh ca ti") - th kh au s tng ln gp vn ln. Do

, mi gi tr ca nhn gian cn thit c soi sng bi gi tr ca chn l v ng, v thng. c Pht dy : "Tt c php l v thng. Tt c phpl v ng". Tt c hin hu trn th gian ny lun lun thay i, bin ngnh s tri chy ca mt dng sng. Tnh yu, hnh phc, kh au... cngdin ra nh s tri chy ca mt dng sng.?

Kh tnh v bin ca tnh yu


17/46

Tnh yu l mt ch nhim mu nht ca cuc sng. N lun lun mi l.Con ngi khng th sng m khng c tnh yu. l tnh yu mnh, yungi, yu ng loi v d loi. Tnh yu l l sng c th ca con ngi.V, trong tnh yu, c c l tr v con tim. Con ngi s khng phi l nginu khng c tnh yu. Gi tr ca tnh yu c mt mi gc ca cucsng, nh trong trit hc, trong o c, lun l, trong vn hc v vn hax hi, v, vt ln trn tt c, l trong s hin hu thing ling ca conngi.

---o0o---

I/- TNH YU GIA NHN GIAN

1- S biu hin ca tnh yu

Nh chng ta bit, ni n tnh yu l ni n mt c tnh chung nht vcon ngi, v tri tim ca con ngi v v cch c x ca con ngi vi conngi, cng nh vi mun loi. V l , t c tnh chung nht v ph qutny, n c biu hin qua nhiu th cch khc nhau ty theo mi itng khc nhau, nh tnh m con, tnh cha con, tnh anh em, tnh bn b,tnh thy tr, tnh hng xm, tnh qu hng, tnh x s, tnh ng loi, tnhd loi v.v... y, tnh cht v c trng ca tnh yu s bin i, ty theomi quan h khc nhau m n c nhng s biu hin khc nhau. T d, tnhyu gia m v con, s biu hin ca n s khc vi s biu hin ca tnh

yu gia cha v con ; tng t nh th, i vi tt c s biu hin ca tnhyu. V tt nhin, s biu hin khc nhau c xut ph t hai im cbn : th nht l im nhn, th hai l tri tim yu thng. Do thng quaim nhn m tri tim yu thng c biu th khc nhau qua hnh ngyu thng khc nhau, nh s khc nhau gia tnh yu i la v tnh yu

bn b. Tuy nhin, y c mt gi tr chung nht cho mi s khc bittrong biu hin ca tnh yu, l s rung ng ca tri tim hay s phtkhi tnh ngi t trong chiu su ca tm thc. S rung ng c dinra trong s ni kt ca cc gi tr thuc v l tr, nh nhn thc, hiu bit,cm thng... v con tim, nh tnh cm, cm xc, cm th... Do , nu tnhyu nghing v l tr, th l tr s dt dn con tim, v ngc li, nu nng vcon tim (tc tnh cm...) th con tim s dt dn l tr. y l hai th cch yuthng c bn ca con ngi.

---o0o---


18/46

2- Tnh yu theo ting gi ca l tr

y l mt loi tnh yu cao thng hay cn gi l tnh yu trit hc. Ttrit hc (philosophy) theo ngha gc ca Hy Lp, c ngha l tnh yu o lv tri thc - Philos l tnh yu ; sophia l o l, tri thc - gi chung l yuo l, tri thc. Trn bnh din l tr, y l tnh yu c bn ca con ngi.Song, vn o l y li ty thuc vo quan im ca mi nn vn hakhc nhau ca mi dn tc khc nhau, cng vy i vi tri thc. Nhng dsao th gi tr c bn vn l o l ca con ngi v tri thc ca con ngi. y, con ngi ng vai tr trung tm, ngha l, con ngi t ra o l,v phi tun th theo o l . Mi o l sai lm do con ngi t ra, nho l cc oan ca mt s tn gio, s b t o thi theo thi gian.

Cng vy, tnh yu theo ting gi ca l tr l tnh yu m s biu hin ca

n khng bao gi vt qua bin gii ca lun l, o c do l tr ca conngi t ra. Chng hn, mt ngi con trai v mt ngi con gi cng chacng m th khng th yu thng nhau v i x vi nhau theo cch biuhin ca tnh yu i la. Hoc trong trng hp ca tnh yu i la, nukhng c s tn trng nhng iu thin c bn nh chung thy vi nhau, gitit hnh cho nhau v.v.. th c gi l vt qua bin gii ca lun l, oc - tc l ri vo ti li. V th, y c gi l tnh yu cao thng,tnh yu c bn ca con ngi. Tng t nh th i vi cc loi tnh yutrong cc mi quan h vi nhau.

---o0o---

3- Tnh yu theo ting gi ca con tim

Chng ta t ngm hiu vi nhau, con tim y l tnh yu nghing v tnhcm, cm xc, cm th... ; n nng v bn nng dc vng ca con ngi.y l mt loi tnh yu khng hoc t c soi sng hay dt dn bi l tr.Mt loi tnh yu nh th rt v k, rt d ri vo li lm. T d, mt ngim v qu yu thng con nn chu chung con, v mc n lm bt ciu g theo mun, m khng cn quan tm n vn lun l, o c.

Nh th l mt s yu thng m qung. S yu thng s a y conngi vo ti li ty theo mc khc nhau. V i vi con ngi, tt cmi ngi, tnh yu theo ting gi ca con tim dng nh lc no v u,n cng c mt. N l mt yu t thng trc ; hay ni khc i, n lun gnlin vi i sng tnh cm c th ca mi con ngi. Thc t cho thy rng, ngi ta s khng hoc t nghim khc vi nhau, hay d tha th cho


19/46

nhau khi ng trc mt tnh cm c th. Ngay c khi dng l tr vt qua n, th chnh ci tnh cm c th cng lm cho tm hn dao ng. y l l do ca nguyn tc "qun php bt v thn" ra i.

---o0o---

II/- TNH YU TRONG PHP TH CA PHT

1- Tnh yu - mt tri trn nh non cao

c Pht l mt hin thn ca tnh yu cao thng, vt ln trn khun khca tnh yu trong l tr v con tim nhn gian. Tnh yu chnh l tnh yunh mt tri trn nh non cao. Khi ph chiu nh sng sut trn gian, cngng thi n soi sng tt c s tht trn gian. Th c ngha l, trong tnhyu khng c bt k mt du vt no ca "bng ti". Do , n l hinthn ca "kh tnh v bin ca tnh yu" m lt na chng ta s ni n. y, tnh yu - nh mt tri trn nh non cao ny, chnh l biu hin camt s ton tri (gic ng) v nhng in o ca con ngi, nh in otm, in o tnh v in o tng. V t s ton tri , m c Pht sinhkhi nn mt tnh yu mnh mng bao la nh i dng i vi mun loichng sinh. S th ny c ni n trong kinh Lankvatra (Lng Gi)nh sau :

K s mt :

"Th gian ly sinh dit

Do nh h khng hoa

Tr bt c hu, v

Nhi hng i bi tm"

Ngha : "Th gian vt khi sinh v dit, ging nh bng hoa gia h

khng, tr tu khng th c xem l c hay khng, v bit r nh vy nnkh tnh v bin ca tnh yu thc tnh".

K s hai :

"Nht thit php nh huyn

Vin ly tm thc


20/46

Tr bt c hu, v

Nhi hng i bi tm"

Ngha : "Mi hin hu u nh l huyn mng, n vt khi vng cng ta

ca tm thc, tr tu khng th c xem l c hay khng, v bit r nh vynn kh tnh v bin ca tnh yu thc tnh".

K s ba :

"Vin ly on thng

Th gian hng nh mng

Tr bt c hu, v

Nhi hng i bi tm"

Ngha : "Xa ri cc kin chp v on dit hay thng hng, th gii nynh l gic mng, tr tu khng th c xem l c hay khng, v bit r nhvy nn kh tnh v bin ca tnh yu thc tnh".

K s bn :

"Tri nhn, php v ng

Phin no cp nh dim

Thng thanh tnh v tng

Nhi hng i bi tm"

Ngha : "Lun bit r nh vy, nhn khng v php cng khng ; rng phinno v cc i tng ca n t bn cht vn thng thanh tnh, v tng, v

bit r nh vy nn kh tnh v bin ca tnh yu thc tnh".

Thng qua bn bi k ny, hn chng ta thy r ci ngun tnh yu bao laca Pht l vt ln trn tt c s sinh v dit, s c v khng ca th gian.Ri, cng trn mt t g gh ca trn gian, mt mt t cha y nhng

bng hoa sinh dit lin hi, nhng tung kch nh mng, nh huyn ha ; vrt cuc l nhng kch trng m ngi khng v hin hu cng khng,


21/46

ngay , kh tnh v bin ca tnh yu thc tnh v ph lp xung trn gianmnh mng bao la.

---o0o---

2- Kh tnh v bin ca tnh yu

V hon ton bt lc trong vic gii thch kh tnh v bin trong tnh yu caPht, nn ngi ta tm din t ci kh tnh v bin bng tn gi l i t- tc s em li v ban cho ngun an vui v lng, v i bi - tc s em liv ban cho cuc sng xa ri kh no, m c th gi chung l tm t bi. Vdu c c din t bng mt khi nim no, hay danh t no, th vn phitha nhn ngun nng lng khng cng tn l th tnh trong tnh yu caPht.

y, trc ht cn phi thy rng, khi nim tnh yu c dng y hnkhng phi l tnh yu theo con ngi quan nim. V l, tnh yu ca conngi lun lun c xy dng trn "ci ti", "ci ca ti" v "ci t ng cati". l mt tnh yu v k v v ng, mt th tnh yu rt v thng vsm chng vnh i thay.

Ngc li, tnh yu c ni n y hon ton khc bit vi tnh yutrong tm l rt o in ca ngi i. Tnh yu c t trn cn bnca mt tm thc khng bn ng. N sinh khi t mt ci "thy nh thc"

(yathabhtam) rng : "Th gii ny sinh v dit lin hi nh bng hoa giah khng ; rng, tt c s vt trn i ny bin i khng ngng nh gicmng lm ph du huyn ha ; v rng, bn cht ca mng m, ph du vhuyn ha vn thng thanh tnh, v thng ti v hnh". l mt cinhn "vin ly tm thc", mt ci nhn thot ly ngoi "ci ti", "ci tithch", "ci ti yu", "ci ca ti", hay ni khc i, l mt ci nhn nhtht, khng cn mng tng, in o. Mt tnh yu c xy dng trn mtci nhn nh th qu thc l v thng.

---o0o---

3- S biu hin ca Php th trong tnh yu v bin

Hn chng ta bit rng, ch c con ngi ca tnh yu v bin mi c sbiu hin ca tnh yu v bin ; v vy, s biu hin m y ni n, chnhl s biu hin ca c Pht. Trong kinh m t tnh yu bng nhng hnhnh sng ng, thit thc nh c Pht x kim cho mt b gi, c Pht b


22/46

ch cu non b lc n, c Pht tm cho mt thy T kheo b gh l... Ttc hnh nh qu thc kh m tm thy mt bc o s vi t cch lgio ch ca mt tn gio trong cc tn gio khc. Trn mt bnh din caohn, thng qua ngn ng tnh yu, chng ta vn cha tm thy bt k mt vgio ch no c th tuyn b rng : "Tt c chng sinh u c kh nngthnh Pht" nh c Pht tuyn b. chnh l mt s biu hin catnh yu c bit v k v. V l, chnh li tuyn b ph tan mi ranhgii ca s phn bit, k th ; to nn mt nhn duyn thm kn v phi bycho mi s trng phng t trong chiu su tm thc ca mi c th, mkhng phn bit gi, tr, n ng, n b, con ngi, con vt. Hn ch c conngi ca kh tnh v bin ca tnh yu mi ni ln c iu ; v cngch c chnh ci kh tnh v bin ca tnh yu mi lm c iu .

Knh l c Pht !

Ngi l hin thn

Kh tnh v bin ca tnh yu

Tnh yu

xa tan mi kh no

V, em li hnh phc, thanh bnh tht s

cho con ngi

v, cho mun loi !

Gi tr ca tnh yu l bt t,

N vnh hng trong Ngi v trong con

Nh mt tri trn nh non cao

Tnh yu v bin ca Ngi

Ph lp c ba nghn th gii.?

---o0o---


23/46

PHN VI: CU CHUYN TRIT HC

Gandhi - con ngi ca nhng v i

VO

Mt trong nhng "linh hn" v i nht ca nhn dn n c mi ngitn vinh l Thnh Gandhi. Chnh ng l ngi khi xng phong tro utranh "bt bo ng" chng li quc Anh, ginh li c lp cho n vo nhng thp nin 20 - 50 ca th k ny. Bn cnh cc hot ng chnhtr, ng cn l mt con ngi theo ui mt i sng cao thng phi tngio. V ng thnh cng. C th ni, Thnh Gandhi l mt tm gngtrong sng cho nhng ai mong mun vn n mt i sng thnh thingia lng cuc i.

1- Th thn v s nghip

Thnh Gandhi c tn l Mahandar Karramchand Gandhi, cng gi lMahatma Gandhi. ng ra i ngy 2 thng 10 nm 1869 ti Porhandar, mttnh nh vng b bin pha Ty n , thuc Bombay. ng sinh trngtrong mt gia nh thuc ng cp th ba trong bn ng cp ca n thi1. Cha ng l mt ngi c a v x hi, v nhn t, lng. Gia nhng theo truyn thng n gio (Hinduism), nn ngay t thu nh, ng khng c php n tht v ht thuc ; v c nh hn rt sm, nm ng

va 13 tui2

. n nm 19 tui, ng sang Anh hc lut. Vo nm 1891, saukhi vt qua cc cuc thi, ng tr li n thc tp ngh lut s. nnm 1892, Hi Lut s n gi ng sang Nam Phi cng tc, v , ng

phi i u vi nn k th chng tc. V ng quyt ch li Nam Phi u tranh chng k th. Nm 1894, ng vn ng t chc Hi ngh Dn tcn ti Natal, v , ting ni ca ng bt u c mi ngi quan tm,nht l chnh quyn thc dn Anh. K t , ng thng xuyn b chnhquyn thc dn Anh p bc, t y. Tuy nhin, dn chng vn theo ng vng h ng.

t chc cc cuc cch tn x s v dn tc, Gandhi khi xng mtphong tro u tranh bt bo ng (satyagraha)3 . C th ni, nim tin caGandhi mt phn da vo yu t lch s m trc hng trm nm, khiEdmund Burke ginh quyn t do cho nc M, tuyn b : "Chnh quynthc dn c th cm t mt ngi, mt s ngi, ch khng th cm t cmt dn tc". V chnh nhng tc phm ca Thoreau, Tolstoi gp phnxy dng nim tin v sc mnh cho phong tro u tranh bt bo ng ca


24/46

Gandhi. Tt nhin, ng rt vt v trong vic can thip vo s ni lon,chng li chnh quyn thc dn ca nhng ngi theo ng.

n nm 1907, mt o lut v k th chng tc c ban hnh ti Nam Phi,buc ngi n Nam Phi phi ng k v ln du tay trong th cch ca sk th. Gandhi khuyn bo nhm ngi theo ng chng i, v ng b

bt vo t. Mc du vy, ng khng h chn nn, vn tip tc u tranh.Gandhi ni : "Nh t l nh t ca k trm v k cp. i vi ti, n lcung in" (Jail is jail for thieves and bandits. For me, it was a palace)4 . Vsau , ng c phng thch bi s u tranh ca nhng ngi ng h ng.Cng trong thi gian ny, thng qua ngh lm bo v lut, ng c c mtgia ti khim tn. V ng s dng n ng h cho nhng ngi Nam Phingho kh. V cng t thi im ny, ng quyt nh n chay trng chon sut i.

n nm 1914, Gandhi c mi gi tr v n gip u tranh ginhquyn t tr cho qu hng, x s ca mnh ang b cm nm bi thc dnAnh. Ti y, ng phi i u vi mun ngn kh khn, phc tp. l su tranh ni b gia cc tn gio nh : o Hi, o B La Mn, oSikhs... v gia cc giai cp bt bnh trong x hi, gia nhng lp ngigiu v ngho, qu tc v cng inh, tr thc v m ch v.v..., v c nnhng phc tp v i sng nh n , v sinh... ca nhng ngi ngho kh,

bt hnh ti n. Gandhi phi i ht ni ny n ni khc vn ng onkt dn tc. C lc ng ng vai ca nhng k cng inh qut dn ng

ph, lng mc lm sch cho mi trng. ng n lc ng dng tt cnhng iu g c th m ng hc c t nhng nc vn minh vo quhng v x s ca ng.

n nm 1925, khi quc Anh m rng quyn t tr cho n , Quc hin tham d vo mt o lut chng li khuynh hng bt bo ng caGandhi, nn ng t gi con ng chnh tr ca mnh. Nhng n nm1926, ng quay tr li chnh trng theo ting gi ca dn tc v nhngngi tin b. n nm 1930, Gandhi c tip kin Vua v N hong Anh

i hi t do v t tr cho n . Tuy nhin, mi n ngy 15 thng 8nm 1947, n mi thc s ginh li quyn c lp, t do khi qucAnh. Sau khi n ginh c c lp, vo ngy 30 thng 1 nm 1948,Gandhi b m st ti New Delhi bi vin n ca mt tn Hi gio cungtn tr tui, trong khi ng ang n lc ha gii nhng bt ng trong quanh gia n v Pakistan.


25/46

---o0o---

2- Con ngi ca Gandhi

T vi nt khi qut v thn th v s nghip ca Gandhi, qu thc ng l

mt con ngi sng theo l tng phng v. Cuc i ng, t khi lp gianh cho n khi nm xung, ng lun t u tranh cho chnh mnh v chodn tc ca ng, cng nh cho con ngi ni chung. Tuy nhin, vt lntrn tt c l cng cuc chin u vi t thn ca chnh mnh, m v sau,ng vit li thnh t truyn. Mt trong nhng c trng v c tnh cacon ngi Gandhi l ng t tuyn th vi i mnh rng, ng khng bao gini di, cho d l i vi nhng k ang truy hi ng. Trong t truyn,Gandhi k v mt ung nht di tr khi ng n Ventnor Anh quc vonm u tin. Lc u, ng che giu s to hn ca mnh, nhng v sau,

chnh ng vit l th tng trnh v s tht v gi cho b ch qun tr,ngi hiu lm l Gandhi cn c thn v c t tnh cm vi Gandhi.

Cng trong t truyn, Gandhi cp n tnh yu v dc vng ca ng.Mt trong nhng au n nht ca i ng l b quyn r bi dc vng trongmt tnh hung thing ling nht - l ngay trong m, lc cha ng trt hith cui cng, th ng ang nm vi v, sau khi tr v t phng bnh cacha ng. C l, y l l do m ng suy t su sc v bn cht ca dcvng. ng vit : "Vy th, ti t hi, ti phi lin h nh th no vi v ti ?C phi by lu nay, s trung thnh ca ti i vi v ch vi mc ch bin

v ti thnh cng c ca dc vng cho ti ? V, bao lu ti cn lm n lcho dc vng, th s trung thnh ca ti khng c gi tr g c". T , ngt ra vn tnh hnh cho i mnh ngay khi cn lm vic Nam Phi. Vi ch st , gi tnh hnh, ng thm ch quyt tm khng dng c cccht b sa. Vi kinh nghim , Gandhi ni : "T khi pht nguyn, tingy cng bit r thm rng, trong tnh hnh hm cha s gi gn c thcht, tr no v tm hn. V tnh hnh khng cn l s chu ng hnh phtkh s, m l mt ngun an i v hn hoan. C mi ngy tri qua hin lmt v p mi trong tm hn ca ngi sng tnh hnh". V ng ni thm :

"Tm l ci ngun ca mi dc vng. V th, nhn i ch c mt ch li huhn, v ngi tuyt thc vn c th tip tc b dc vng lay chuyn". Chnhv i sng k cng v tnh hnh ca t thn, gip ng t duy su schn v mnh m hn v cc vn ca con ngi, v lao mnh vo cchot ng phng s con ngi v x hi.


26/46

Nh th, qu thc c tnh c th ca Gandhi l sng gin n, khng nidi, sng k cng, sng tnh hnh, v sng phng s con ngi v xhi.

---o0o---

3- Quan nim v tn gio ca Gandhi

Mc du Gandhi sinh trng trong mt gia nh c truyn thng theo n gio, song ng say m nghin cu cc tn gio khc. C th ni, nhngtc phm nh Ch tn ca (Bhagavad gita), nh sng chu (The Light ofAsia)5 , Cha kha vo Thng Thin hc v Thnh kinh l nhng tc phmm Gandhi c bit quan tm, v n cho ng ngun cm hng su xa vtn gio. Tuy nhin, Gandhi khng tn th tn gio ca mnh theo mt th

cch cung tn, mc du mi ngy ng u b ra hai gi c kinh cunguyn 6.

M u v ci nhn tn gio, Gandhi ni : "Nu ti hon ton ch tm vovic phng s on th, th l do ng sau l lng ao c thnh tu bnthn ti". T , Gandhi quan nim v t ra mt tn gio cho chnh ng - l tn gio phng s. V l, ng cho rng, ch c thng qua con ng

phng s mi c th chng nghim c chn l hay tip xc vi Thng. Nhng Thng ca Gandhi, cng nh Kant, hay Nietzsche, haySchopenhauer, hay Sartre... khng phi l mt Thng y quyn nng,

c th thng pht hay chi phi i sng ca con ngi trn gian. M trili, l mt loi Thng mi - Thng ca chn l, ca s tht. T, thay v buc cht con ngi ca Gandhi nh ci tman phi chu s chi

phi v quyt nh ca Brahman, Gandhi m toang ci lng tip xcvi mi tn gio, t Pht gio, Thin Cha gio, Hi gio... V c mitn gio, Gandhi nhn ly vi iu nu c th hu ch cho i sng phng sca chnh ng. Tuy nhin, Gandhi cng khng ngn ngi bc b nhng quannim m ng cho l sai lm tn ti nhng tn gio v ngay c tn giotruyn thng ca chnh gia nh ng. C th ni rng, tn gio ca Gandhi

trn con ng phng s lun lun l r nhng tnh cht c bn, l tnhyu, mt tnh yu vi kh th ca n l v tn v ph qut ; l bt hi, mto l kh c khng xm phm v lm tn hi n t thn v tha nhn ; l

phm hnh v k cng... Nh th, tn gio phng s ca Gandhi cngchnh l tn gio tun th mt s o luyn v tm linh. ng vit : "Phttrin tm linh chnh l o luyn nhn cch v lm cho con ngi tin nmt tri thc v chn l v v s thnh tu bn thn. V theo ti, y l mt


27/46

iu ct yu trong vic dy tr ; mi s hun luyn m thiu vic o luyntm linh th u v hiu, v cn c th nguy hi l ng khc"7.

Mt tn gio c quan nim nh th qu tnh l mt tn gio rt nhn bn,rt ngi v thc tin. Mt tn gio khng h c bng dng ca thn linhhay quyn nng.

---o0o---

4- Thng trong con mt ca Gandhi

Trong tc phm Contemporary Indian philosophy, Gandhi vit : "Thay v niThng l Chn l, th ti ni Chn l l Thng " (Instead of sayingGod is Truth, I have been saying Truth is God)8 . Vi Gandhi, nh cp,mc du ng c rt k Thnh kinh, v n cng cung cp cho ng nguncm hng v tn ; song, bo rng c Thng quyn nng th ng khngh chp nhn, v khng th chp nhn. Trong t truyn, phn "Cht men tngio", Gandhi khng nh s ph nh ca ng v vai tr ca Thng .ng vit : "Ti khng th no tin c rng Gi-su l ngi con nhp thca Thng , v ch c ngi no tin tng Gi-su mi c th sng ivnh cu. Nu Thng m c con c, th tt c chng ta u l con ca

Ngi. Nu Gi-su l "nh" Thng , hay chnh l Thng , th tt cmi ngi cng phi "nh" Thng , v u c th l Thng . L trti khng sn sng tin theo trc ngha, rng Gi-su, vi ci cht ca Ngi v

mu ca Ngi, cu chuc ti li ca nhn th". Ni v ci cht ca Gi-su, ng vit tip : "Ti c th nhn rng Gi-su l mt bc t o, mt hinthn ca hy sinh x k, mt bc thy thnh thin, nhng khng phi l conngi ton thin nht t c ch kim cha ai snh bng"9 .

V thay v cao vai tr ca Thng , Gandhi cao vai tr ca s thtv o l nhn qu - nghip bo. Mt o l rt c bn trong Pht gio mc Pht bo rng : "Con ngi l ch nhn ca nghip, l k tha t nghip; nghip l quyn thuc, l thai tng m t con ngi c sinh ra". y, khng ai c th ban n, ging ha cho ai c ht, m mi ngi phichu trch nhim v mi t duy v hnh ng ca chnh mnh. Hnh phchay kh au l do chnh mi con ngi. Ngoi con ngi, khng cn mtci nghip no tn ti theo kiu "tai bay v gi". V l, tt c thin nghiphay c nghip m con ngi to ra nhng kip sng qu kh u tp trungvo thn ny ri. Do , Gandhi cao gi tr ca nhn qu v nghip bo.ng vit tip : "Thng , Ngi phn t lu rng "ngi gieo nhn g s


28/46

gt qu ". nh lut nhn qu - nghip bo tht vng chc, khng li thotra. Th nn, Thng khng cn g can thip na. Ngi t ra nh luty ri lui v an ngh"10 .

V cng t nhng quan nim nh trn, Gandhi khi s i vo mt cuc tgio tn gio, sau khi ng xem k tc phm The Light of Asia ca EdwinArnold11 . ng vit : "C ln ti bt u so snh i sng Gi-su vi isng ca Pht". Ti ni : "Hy xem lng t bi ca c Pht ! N khng giihn vo nhn loi m thi, n tri ra khp tt c mi loi. C phi l lng tatrn ngp tnh yu khi ngh n ch cu non mng r bm ly vai Ngi haykhng ? Ta khng thy c mt tnh yu i vi mi loi nh th trong isng ca Gi-su12 .

T mt vi trng dn trn, cho thy Gandhi l mt con ngi lun lun tn

vinh nhng gi tr chn tht. V i vi ng, nhng gi tr chn tht chnhl Thng .

---o0o---

5- Quan nim v bnh ng ca Gandhi

Nh cp, Gandhi l mt con ngi th nhp kh tnh v bin catnh yu. ng yu thng ng loi, yu thng sc vt, v yu thng,thm ch c c cy. S d ng lp nn mt tn gio phng s, v l tn gio

chnh l hin thn, l ting gi t kh tnh v bin ca tnh yu. Mt tnhyu khng v k v khng bn ng. V ng cng hin trn i cho tnhyu .

Cng vy, bnh ng trong ci nhn ca Gandhi chnh l tnh yu. Tnh yul bnh ng v bnh ng l tnh yu. y khng h c bt k mt s khc

bit no gia bnh ng v tnh yu. Phn ln cuc i ca Gandhi l hindng cho cng vic phng s v phc v, tt c cng ch v tnh yu. C ln,Gandhi phm mt li lm no , ng hi hn v cng v lng tmng thc gic ng vit ln mt t th ti a ln cha ca ng. Khi c t

th ti , cha ng cm ng n chy nc mt. Tng git nc mt yuthng long lanh tri ln trn g m gy guc lm t m l th chnng c con ngi Gandhi. V ngay ti , ng thc tnh mt tnh yu vmi mi sng vi tnh yu . ng vit : "Nhng ht ngc ca tnh yu y ra sch lng ti, ra sch ti li ca ti. Ai tng cm nhn mt tnh yunh th mi bit c mnh lc ca n nh th no". Nh mt khc thnh


29/46

ca :"Ch c k no tng nm tri mi tn thn diu ca tnh yu mi bitc sc mnh ca tnh yu"

T , ng ng rng tnh yu cng c ngha l bt hi (ahimsa) - mt o lkhng xm phm v tn hi n t thn, tha nhn v mun loi. V do ,

bt hi cng l o l ca bnh ng, mt s bnh ng khng gii tuyn,mt s bnh ng khng th thiu trong vic o luyn cuc sng ni tm.ng vit tip : "Ngy nay, ti vn cn quan nim nh ngy y. Ti ngh,mng sng ca mt con cu cng qu nh mng sng ca mt con ngi.Ti s rt ngn ngi nu phi git mt con cu nui sng mt con ngi.Ti ngh rng mt sinh vt cng yu ui bao nhiu li cng ng cngi che ch, bo v by nhiu. K no cha t cch lm vic y thkhng th no cu c sc vt. Ti cn cn phi tri qua nhiu cuc thanhluyn bn thn v hy sinh hn na mi c th hy vng cu nhng con cu

kia khi b hy sinh man r nh th. Ngy nay, ti tng chng phi cht chonim kht vng thanh lc bn thn y. Ti lun lun cu nguyn sao chomt tm hn v i s xut hin trn tri t ny, mt ngi n ng hay n

b vi ngn la t bi thn diu trong tm, s gii thot chng ta ra khi tili kh ny, v cu mng sng ca nhng sinh vt v ti...".

chnh l tt c nhng g m Gandhi quan nim v bnh ng.

---o0o---

BT

Thnh Gandhi l mt con ngi qu tht l v i. Mt con ngi v i quanhng vic lm bnh d v rt thng thng trong cuc sng. Qut dn nhv sinh cng cng, chm sc cho cc lao cng kh c, t tay mnh tm gitcho con ci v.v..., l nhng cng vic phng s v i bn cnh nhng civ i trong con ngi ca Gandhi.?

-------------------

---o0o---


30/46

Pht gio v dng trit hc Nietzsche

1- Vo

Mt trong nhng i trit gia c nh hng su m tinh thn Pht gio,

l Friedrich Wilhelm Nietzsche (1844-1900). ng cng l ngi bn thnca nhc s c R.Wagner, v rt tn sng trit hc ca Schopenhauer - mth thng trit hc vn mang m mu sc, t tng Pht gio. Tuy nhin,vi phong cch sng rt ngi v cc lc ph phn cc tn gio thn quyn,nn ng thng c xem nh l nh trit hc v thn.

Nietzsche sinh nm 1844 trong mt gia nh "thn hc" lu i ti Rocken,c. Ln nm tui th cha ng qua i bi mt ci cht bi thm, v ng di chuyn n Naumburg v trng thnh ti y. Nhn c hc bng, ngvo hc ti mt trng ni tr ni ting Pforta, n nm 20 tui, ng vohc ti i hc Bonn, v sau li chuyn n Leipzig. Ti y, Nietzsche bt gp hai s kin quan yu i vi thi trai tr ca mnh, l :

Nietzsche tnh c gp c quyn "Th gii l ch v biu tng" (TheWorld as will and idea) ca Schopenhauer trong mt hiu sch c ; v sau, Nietzsche kt bn vi nhc s Richard Wagner. y l hai ng c thencht m ra cho Nietzsche mt con ng mi, v lm cho Nietzschetr thnh mt i trit gia ca c vo th k th XIX.

Nietzsche l mt sinh vin rt thng minh v nhy bn v cc vn trit

hc cng nh vn hc. Vo nm 1868, tui 24, ng c mi dy vvn hc c in ti i hc Basel, v thm ch trc , Nietzsche ccp bng tin s. n nm 1879, Nietzsche v Wagner ct t quan h vmt l do (t nh) no ; v nm sau, ng xin thi dy hc v l do sckhe. T nhng nm 1880 n 1889 l thi im chn mui t tng ca

Nietzsche. Cng trong thp k ny, tc phm "Zarathustra ni nh th"(Thus spoke Zarathustra) ca ng ra i. y l mt tc phm trit hcni ting nht v thnh cng nht ca Nietzsche. Tc phm ny gm bn

phn ; hai phn u ng vit trong mi ngy vo nm 1883, phn th bacng c vit trong mi ngyvo nm 1884, v phn cui c thm vo,vo cui nm 1884. Trong tc phm, Nietzsche chn Zarathustra, tn gi

bin th ca mt trit gia ngi Ba T - Zoroaster, nh l ngi pht ngnca Nietzsche. S d chn nh th v Nietzsche cho rng Zarathustra l mtnh tin tri v o hc u tin, l hin thn ca trit l siu nhn, biudng cho iu thin v chn l13... V n nm 1900, ngi ta ni rng

Nietzsche cht trong in lon !


31/46

---o0o---

2- Con ng Nietzsche i vo Pht gio

Theo Andler, Nietzsche quan tm n Pht gio t nhng nm khi ng

hc i hc. ng bit, tuy khng nhiu lm v ch Phn (Sanskrit), nhng b nhiu cng sc nghin cu trit l Vdanta qua nhng tc phmca bn ng l Paul Deussen. V mt trong nhng ti liu quan yu chun

b cho tc phm " ch hng dng" (La Volont de Puissance) ca Nietzschel b lut Manou ca n gio. y, l thuyt v tman cun htng tht s, v y cng l nc thang a ng bc xa hn vo Pht gio,mt h thng ph nh v ph nh hon ton v tman, v thm ch cBrahman. Andler vit : "Khng mt tn ngng hay tn gio no c

Nietzsche say sa nghin cu hn Pht gio. D nhin, lc u ng ch mun

thm nhun dng sng trit hc ca Schopenhauer m thi ; nhng v sau,khi tip xc v thu hiu v nhng nn vn minh ln, th i vi ng, Phtgio tr thnh khun vng thc ngc cho mt cuc o ngc cc gi trhon ho nht - (Le Bouddhisme fut pour lui l'exemplaire d'une parfaitetransvaluation) 14.

V trn chiu hng , Nietzsche c nh hng su m bi hai tc githi danh thng qua hai tc phm : a) "Tn gio ca c Pht" (DieReligion des Buddha - 1857) ca Friedrich Koeppen, v : b) "c Pht"(Buddha - 1881) ca Oldenberg. Nietzsche, thng qua tc phm th nht,

hc hi nhiu v trit l ca Pht ; v thng qua tc phm th hai, ng hc hi nhiu v thn th ca Pht.

Gio l quyn r Nietzsche thc th chnh l gio l V thng(Impermanent). Di lng knh v thng, mi sinh linh cho n th gii svt, hin tng lun lun khng ngng tri chy nh s lun lu bt tuytca mt dng sng. Tuy nhin, iu quan trng hn khng phi l thng quadng chy ca cc hin tng v thng xc nh mt ci g thnghng bt bin nh mt tuyt i th : Thng hay Brahman v.v..., m tri

li, nu Thng hay Brahman thc s mun hin hu v c th hin hu,th Thng v Brahman nht thit phi chu s chi phi bnh ng canh lut v thng. c Pht dy : "Tt c php l v thng". Nhng cnlu rng, v thng khng c ngha l khng hin hu, m l khng cmt thc th n nht, vnh hng.


32/46

Vi Nietzsche, quan im v thng ca Pht gio qu tnh l mt ci nhnrt cch mng, tn k, sc bn v c o. Nht l khi quan im csoi sng trong tng quan gia Pht gio v B La Mn gio. Mt bn thxc nhn bn th tuyt i ng tr dng sng ca v tr nhn sinh (B LaMn gio), trong khi mt bn khc (Pht gio) th ph nhn v ph nhnhon ton vai tr ca bt k mt tuyt i th no, d l Thng , ThinCha hay thn linh v.v... Mt nhn nh sc bn ca Oldenberg trong quyn"Buddha", cun ht Nietzsche mt cch v cng tn, l : "B La Mnnhn thy hu th trong mi s bin dch, cn Pht gio li nhn thy s bindch trong mi hin hu o nh" (Le Brahmanisme dans tout devenir saisitl'tre, et Le Bouddhisme en tout tre apparent saisit le devenir - tr.257). Vy cng l ht nhn gy nn ni lc ca tr tu, lm cho li tuyn b ca

Nietzsche cng mnh lit v hng hn hn v ci cht ca Thng (Thedeath of God) hay "Thng cht"15.

Ring i vi vn n lc t thn ca Pht, Koeppen - qua nhn xt camnh trong "Die Religion des Buddha" - cung cp cho Nietzsche mt shng phn v i tin v pha trc vin cnh ca ch hng lc (LaVolont de Puissance), khi ng cho rng : "Ngoi Pht gio ra, khng c tngio no khc cao s cao c ca con ngi trn thn minh thnh mtnguyn tc v mt tn iu r rt hn. V chnh c Pht Thch Ca l mtcon ngi v ch l mt con ngi... Ngi khng tha hng t mt mtkhi thn thnh no c. Tinh thn minh trit c c l do nhng n lc tthn ca Ngi, nhng s tinh cn kh nhc ca Ngi, v nhng cng cca chnh Ngi. Nhng nh th, Ngi li l kt tinh ca mi s hon ho"(tr.123-124). y l nhng nhn thc c bn ca Nietzsche trong hng

ph phn v khai tr tn gc nhng thi linh thnh, thn b trong binchng trit hc Duy nim ca phng Ty ; ng thi, cng l nn tng chonhng ch trit lun ca Nietzsche.

---o0o---

3- Trit hc Nietzsche

Cc ch trit hc ca Nietzsche c th c tm tt qua ni dung ca tcphm "Zarathustra ni nh th", bao gm cc vn : Thng cht, ch hng lc, v con ngi siu nhn. Bn cnh , Nietzsche dng nhtng bin th ca con lc , con s t v tr con ni ln qu trnh vnhnh ca trit l hng thng.


33/46

Khi u, Nietzsche hon ton ph nhn vai tr ca Thng . ng chorng, nhng ai cn tin vo Thng u t bin mnh thnh k n l, v l li sng tm thng ca a s nhn loi. y, ng dng nh tng conlc biu th cho s n l ca nhng c tin m qung, thn quyn,cng nh s tn th cc tn iu v cc i tng thnh linh. K , nh tintri Zarathustra mun dy cho nhn loi ci " ch hng lc" gii thot min l mang tnh thn b v quyn nng ca nhng t tng cung si v mngmui caloi ngi. vt qua khi li sng tm thng, thp hn , conngi cn phi ti luyn ch hng lc mt ln vt i dng mnhmng, ngha l vt ln khi nhng thn linh ca sng gi bin khi, v lc

by gi, nhng nh tng ph phim ca thnh linh i vi con ngi s trnn v ngha. Nietzsche vit rng : "Than i ! n mt giy pht no , conngi khng cn can m phng xa khi nhng k vng ca mnhnh l

phng nhng mi tn, v con tim ca h khng cn bit rung ng nh l

si dy cung c cng thng" (Zarathustra, tr.34-35). Ti y, ch c ch hng lc mi c th gip con ngi thc tnh trc mi nh tngm m ca thn tng. S thc tnh ny, Nietzsche gi l con s t, v cons t thc tnh ny s siu vit mi tri buc v hnh ca lch s trit hcduy tm thn b - tn gio. V Nietzsche cho rng ci ng nhn v i nhtv trm trng nht ca lch s nhn loi chnh l "nim tin Thng ".

Cho n khi no Thng "nm xung vnh vin", ngha l con ngi t gii thot mnh ra khi nhng c tin m qung ca chnh mnh ; v chon khi no cc quyn nng bn ngoi khng cn hin hu na, th lc ,s t s thnh thang trong rng xanh mnh mng bao la. Nh th, con s tca Nietzsche chnh l s tuyn dng cho mt nn o c c y c trnc s ca thc t do ca mi con ngi v vn hnh trn nguyn tc nhn

bn. Nietzsche gi nn o c ny l nn o c "Ti mun" (La moraledu [Je veux]), m khng phi l nn o c ca "Anh phi" (La morale du[Tu dois]).

Sau khi s t thc tnh (nh mt s gic ng), t m ra trc mt n mtth gii quan hon ton mi l m cha bao gi n (nhn loi) t chn n.

giai on ny, con ngi (s t) ha thnh siu nhn, v ln u tin, ychnh l Thng ca chnh mnh ; v mi ngi u l v u c mtThng trong/bi chnh mnh.

E.Fink, trong tc phm "Trit hc ca Nietzsche" (La Philosophie deNietzsche), ghi nhn rng : "Nhng, i vi Nietzsche, Thng c ngha


34/46

l tt c nhng g c gi l l tng siu vit" (Mais Dieu signifie pourNietzsche la totalit de toute idelit transcendante - tr.85).

Tuy nhin, t do sng theo thc v mun ca mnh, vi Nietzsche, ch l mt s t do tiu cc, mt s t do gn lin vi dc vng c th ; vdo , cha th gi n l t do tch cc hay tuyt i. V th, Nietzsche ara mt bin hnh th ba l tr con (hi nhi) biu th cho s thanh bnh,trong sng v hn nhin. V theo ng, y mi chnh l s t do caoth ng m con ngi cn kim tm. ng thi, c l y cng l mt iu kh hiu nht c ging gii bi tin tri Zarathustra khi siu nhn hathnh hi ng.

---o0o---

4- m hng Pht gio trong trit lun ca NietzscheTrong lun n ca Guy Richard Welbon, di nhan "Nit bn Pht giodi mt cc nh lun gii phng Ty"16 , ng nu ln ba quan im ca

Nietzsche tng t hay trng hp vi quan im ca Pht gio nh sau :

a) L thuyt v s tr li vnh cu (Ewigen wieder kunft) ca Nietzschetng t vi s lun hi (Samsra) trong vng sinh t v tn (v s kip).

b) Tin tri Zarathustra trong tc phm "Zarathustra ni nh th" l hin

thn ca mt v B Tt, k nh thc nhn loi bc ln trn nhng i nguthin-c, c-khng (jenseits von Gut und Bose) - tc siu vit nh nguyn thc hin Ba la mt (Paramita) - s thanh bnh, x ly v v nim - hn nhinnh ting ht ca hi ng.

c) Quan nim o ngc cc gi tr ca nhn loi v mi kh tnh do s ongc y em li. iu ny tng t nh s chuyn y (asrayaparvritti) catm thc gic ng trong s vn hnh tng tc ca 12 nhn duyn, mt sct t v o ln hon ton ci c cu bm sinh truyn kip ca con ngi.

V sau cng, Welbon cho rng tc phm ca Nietzsche nhiu phen nhcn nhng li minh th to bo v uy hng ca kinh Bt Nh

(Prajnparamita Sutra). Tuy nhin, y chng ta ch bn n mt s trnghp hp dn gia Nietzsche v Pht gio.

---o0o---


35/46

4.1/ "Hy thnh tu th tnh ca mi"

y l cu chm ngn Hy Lp, m theo Heidegger th n c nhiu lin hmt thit n ngn ng Sanskrit trong kinh in Pht gio. Nietzsche chokhc cu chm ngn ny ln , trc cn nh c liu ca mnh ti thunglng Pleisse, khi Nietzsche v Erwin Rohde sng trong nhng chui ngysuy nim. Nh th, t hn Nietzsche thy c iu g sng ng trongchm ngn ny trc khi ng cho khc n ln . V, trn bnh din no ,"th tnh ca mi" v s "thnh tu th tnh" nu so vi nhng cch ngnca Pht gio nh : "hi u th ngn" (quay u l bn), hay "thnh tu gicng" v.v... th qu tnh y l mt s trng phc n phi thng. V l, chai u biu th s n lc i vo bn th uyn nguyn vn c mi sinhlinh ang trm lun v cha gic ng. V na, ti sao Nietzsche li i tn

bi th "Gi Ng v vnh cu" (Mittag und Ewigkeit) thnh "Zarathustra

ni nh th" (Thus Spoke Zarathustra), mt s thay i mang m hngPht gio mt cch su m nu so snh vi li m u ca cc tng kinhPht gio - l : "Nh vy ti nghe" (Evam me sutam).

Trong phn II ca tc phm Zarathustra..., tin tri Zarathustra tuyn b rng :"Khn kh thay cho k no m gi sa mc !". chnh l th cch nhnthc m tin tri i din trc s hoang ph ca cuc i c bao ph binhng c vng ho huyn - mt th sn phm c sn xut bi ch nghah v. y, tin tri tha nhn rng : "Ta, Zarathustra, l ting ni ca isng, ca s au kh trm lun v s trm lun vnh cu". Vi t cch l

pht ngn vin ca s tht ca chn l, tin tri ku gi con ngi hy vtqua sa mc hoang liu ca chnh mnh v th gii hin hu trong tm thcca mnh. iu ny tng t vi cch ngn "cn nh la" c c Phttuyn ni trong kinh Php Hoa. - tc th gii Ta b ny (Saha world) -nhng sinh linh ang tung tng vui chi trong cn nh la m khng h hay

bit g n vin cnh tang thng mt kip ang vy ba v thiu t chng.Cng ta h nh nhng k kh no khn cng ang m gh sa mc ct nng,nhng li lun lun k vng v mt th gii thanh bnh, ti mt, hnh

phc. V lc by gi, k tuyn ngn cho s tht lun lun b xem l k ph

v hnh phc trn gian, k o ln mi thang bc gi tr ca trn gian, v khy dit n cng trn gian mng m ang phiu bng ong a theo giny. Trn chiu hng ny, Nietzsche chim ngng Pht nh mt"Zarathustra thi i". Nietzsche vit : "Pht gio l tn gio thc nghimnht t trc n nay trong lch s nhn loi"17 .

---o0o---


36/46

4.2/ Trit l gi Ng ca Nietzsche

"ng gi Ng cuc i, hi gi cao c y ! Vn cy ma H !" (O Midide la vie, o l'heure solennelle. Jardin d't !...).

"Th gii vt ci x toang bc mn che, mt bc mn rng rn khngkhip, m thu tr v vi nh sng" (Le monde rit, l'affreux rideau s'estdchir, voici que la Lumire a pous la Nuit !).

y l on u v on kt ca bi th "Ngn cao nh ni" (Du haut descimes) tuyn dng v trit l gi Ng ca Nietzsche.

Gi Ng l nh sng v i trong s "chng ng" ca Nietzsche. V cng t, cuc i ca Nietzsche hon ton thay i. Nietzsche vit : "T 6.000dm trn cao xa loi ngi v thi gian. Ngy , ti i qua cnh rng bn

b h Slivaplana, khng xa Surlei bao nhiu, ti vi v i ti chn tng ln ng sng nh mt kim t thp. Chnh lc y, tng ny (S tr livnh cu) n vi ti" (Ecce Homo, Gallimard, xb ln th 16, tr.120)18.

V ngha ca "s tr li vnh cu" (Le retour ternel), Nietzsche cho rng :"Nhng ai khng tin vo qu trnh lun chuyn xoay trn ca v tr th buclng phi tin vo Thng cao siu tuyt i, l lp trng i nghchgia ci nhn ca ring ti v nhng quan nim ca cc nh duy thn ngyxa"19 .

V : "Nu hon v ny phi i ti mt chun ch no n, th th n cngphi i ti ; nu hon v ny phi i ti mt trng thi tn cng (khngc tin on), th n cng phi i ti . Mt trng thi qun bnh bp

bnh khng th c trong thin nhin, cng nh khng th c hai hnh tamgic u nhau. Vy, khng th c s ngng tr ca nng lng c. Nu cth c mt tnh trng bt di, bt dch th cng xy ra nh th ri" 20.

T nhng chi tit c dn trn, r rng Nietzsche nh hng su mgio l "v thng" ca Pht gio nh cp ngay t u. V c th ni,

trit l gi Ng ca Nietzsche l "s ng con du ca hu th trn bindch" (Marquer le devenir du scau de l'tre - WM 617), hay ni khc hn,l s th nhp mt "hin ti vnh cu" (sd, tr.87). Phi chng y cng lmt cch th nhn o l Duyn sinh (Paticcasamuppda) ca Pht gio. Vrng, o l y ni rng : "Khi A hin hu th B hin hu, khi A khng hinhu th B khng hin hu. V A sinh khi nn B sinh khi ; v A on ditnn B on dit". V ni theo ngn ng ca Nietzsche, th s tun hon ca


37/46

v tr nhn sinh ny khng g khc hn l mt vng trn sinh ha khngngng lun chuyn. C l y cng l l do ti sao Kaufmann cho rng, lthuyt "S tr li vnh cu" ca Nietzsche l mt gi thuyt "c tnh cchkhoa hc hn tt c cc gi thuyt c th c" (The most scientific of all

possible hypotheses - WM 55) (sd, tr.85).

---o0o---

5- Vn nn v thc ti ca Nietzsche

Trong cuc hnh trnh v tm linh, tin tri Zarathustra tng tht ln haivn nn long tri l t khi m ng ku gi con ngi hy p tan i nhngthn tng ang c p , tn th. l : "Ti sao phi nui dng chhng thin ? V ti sao phi nui dng ch hng v chn l, trong khi

k nui dng ang chm m trong tm ti ca s phi chn l ?".T hai vn nn ny, nh cp, Nietzsche xc nh quan im thot lyi ngu (nh nguyn lun) ca mnh. Nietzsche cho rng thin v c l mtcp phm tr i lp v cng nh tt c cc cp phm tr i lp khc, tt cnu cn i lp l cn trt chn vo th gii nh nguyn trn tc ny, chnh l th gii ca "nhn em yu thng, nhn em th d" (nhc TrnhCng Sn). Do , tr li hai vn nn trn, nht thit phi vin n culinh ng ca Bt Nh - "i qua, i qua ; i qua b bn kia ; i qua n b

bn kia. Reo vui !" tr li. Hay ni khc i, ch khi no ng bn chn

tri v nim v x ly, nhng vn nn trn t n s c soi sng. y quthc l s "in lon" ca Nietzsche di con mt ca k cho rng "lm lnhlnh d" l chn l ti thng.

Mt khc, chn l v phi chn l y, theo Nietzsche, khng phi l mtloi chn l hay phi chn l theo cng c m con ngi gi nh ; tri li,n l mt s o ngc hon ton cc gi tr v chn l m con ngi quynh. S tht l nh th. Di con mt ca Nietzsche, "C my ai chu sngnh i sng v theo i sng ca Pht, hay tri li, nhng k tn th, vily v cu xin Pht li l nhng k phn bi Pht mt cch tn nhn nht".y l l do ti sao Zarathustra ku gi p v tt c thn tng, k c thntng trong thc ca chnh mnh cho ng siu nhn trong mi conngi xut hin ; v cng l ngha ca cch ngn "Thng cht".

V on cui trong cuc hnh trnh v tm linh, Nietzsche v nn mtchn dung ton m cho Zarathustra qua bi thuyt php Hoa hng, mt biging cui cng trc khi hon tt s mnh. Zarathustra i dc theo sn


38/46

i hi nhng a hoa hng, kt thnh trng ; v sau khi ging xong biphp Hoa hng, Zarathustra tung ri trng hoa xung trn th nh l mtcch chc phc lnh cho tt c th gian. Lc by gi, khng ai ni chng hihiu g, cho n nhng con chim, con v rn u im lng ! Zarathustrani : "Hi nhng mn ! Gi y ta i mt mnh, v chnh cc ngi cng

phi i mt mnh ; ta hng mong mun nh th. Hy i xa ta ! Hy trnh xata ! Hy ng nghe Zarathustra !" (Zarathustra ni nh th).

Chng ta hiu c iu g khi i din trc nhng cnh tng ny, ngthi ngh n s kin trn nh ni Linh Thu. Pht cm a sen thanh vCa Dip mm ci ; ri tt c u din ra trong s im lng ; cng nh lituyn th ca Pht rng : "T m ta thnh o n khi ta nhp Nit bn,trong sut thi gian , cha mt php no c ta ni" (kinh Lng Gi) ; v"Mi ngi phi t mnh th nghim cho chnh mnh ; mi ngi hy t

mnh thp uc ln m i !" (Nikaya).

iu ny, gc no cho thy s nh hng ca Nietzsche i vi tritlun ca Schopenhauer cng nh i vi gio l ca Pht trong s th hint tng ca mnh mt cch sng to ; m qua , khng t cc tc gi Ty

phng cho rng, Nietzsche l mt ha thn ca trit l Pht gio chu uth k th XIX. l hnh nh ca mt con ngi minh trit, ch c sngthc m khng c ni v.

---o0o---

6- Thay li kt

Mt trong nhng trit gia li lc ca c, Nietzsche, c nh gi rt caoqua h thng trit lun v thi phm ca mnh. Tuy nhin, Nietzsche - conngi ca s chng ng hay con ngi ca s in lon, v s th ra sao, l iu c nhn nh rt khc nhau t nhiu pha. Nhng theo nh gica Heidegger : "Chng ta cha th lng nghe c ting gi thng thit ca

Nietzsche bao lu chng ta cha khi s t duy".?

---o0o---


39/46

S nh hng Pht gio trong trit lun ca ArthurSchopenhauer

I/- DN NHP

Vo u th k th XVII, Pht gio hu nh

cha c mt ti c, ngoi tr mt vi ti liu vn vt do nh thn hcSt.Hieronyms vit v o Pht. Tuy nhin, nhng ti liu thng mangtnh cch nh kin v rt mp m. Mi cho n na cui th k XVII,Leibniz (1646-1716), mt nh trit hc, s hc v ton hc vi phn ngic, vit v Pht gio vi s hiu bit su xa v trong sng. Ri sau lImmanuel Kant (1724-1804), mt i trit gia ngi c, vit v Pht gio.Mc d Kant cha bao gi ri khi ngi lng ca mnh, song, ng l ngiu tin vit v Pht gio mt cch c h thng v c th ni l k lngnht. Nhng tc phm vit v Pht gio Tch Lan, Min in, Ty Tng vTrung Hoa, Kant m t v i sng tu s, ng vit : "H sng bng thc n,ng trong nhng cn nh mc mc, v b th cho nhng ngi ngho nhngg khng cn thit cho i sng tu tp. H lm li ch cho tt c mi ngim khng h phn bit hay k th"21 . c bit, gio l nhn qu nghip boca Pht gio thu ht ng mt cch l thng. ng cho rng, con nginht thit phi tri qua nhiu kip sng trc khi ngi ta c th thu thpc kinh nghim cn thit, lm iu kin cho s thng hoa, vn n nhcao ca s hon thin.

n u th k XIX, Schelling Friedrich Wilhelm Joseph (1775-1854),Hegel (1770-1831), Nietzsche (1844-1900), Arthur Schopenhauer (1788-1860)... l nhng i trit gia ngi c vit v Pht gio mt cch

phng khong v su sc. Trong ni bt nht l Schopenhauer, ngic nh hng su m bi gio l ca o Pht. ng tng vit rng :"Pht gio l mt tn gio cao c nht, v l mt trong nhng tia sng v inht khng ch ring cho chu , m cho khp c ton cu" (Buddhism isthe highest religion and one of the greatest lights, not merely for Asia, butfor the whole world)22 . y, phm vi ca bi vit ch trnh by vi nt vtrit lun ca Schopenhauer trong nhng nh hng ca Pht gio.

---o0o---


40/46

II/- SCHOPENHAUER - THN TH V S NGHI P

Schopenhauer sinh nm 1788, thu thiu thi ti Danzig, c ; sau ngtheo cha sang Hamburg v sinh sng cho n nm 1805 th cha ng t t v mt cn bnh tm thn. Schopenhauer ri vo tuyt vng v tht lnrng : "Th gii ny khng phi l to phm ca Cha nhn t m l ca cqu..." (This world was not the work of an all - merciful God, but that of thedevil...)23 . Sau ci cht y bt hnh ca ngi cha yu qu nht trn i,Schopenhauer vo hc ti i hc Gottingen, v , ng tr thnh hc trnhit huyt v trung kin ca Plato v Kant. Sau , ng tip tc hc y khoa,tm l hc v tm l tr liu ti i hc Berlin.

M ca Schopenhauer, b Goethe, l mt nh vit tiu thuyt ni ting thi. Nhng b khng mun con mnh i vo ngnh trit, do gia b v

Schopenhauer c nhiu iu bt ha. S th cng ti t hn khi ng honthnh lun n tin s trit hc di nhan "Bn c s ca nguyn tc tcl" (The Fourfold of The Principle of Sufficient Reason) vo nm 1813.Lun n ny hon thnh bi chnh s cm hng ca ng v Plato, Kant, trithc Upanishads v c bit l v Pht gio. C th ni, Schopenhauer l mttrong nhng trit gia Ty phng u tin nghin cu v ngng m Phtgio mt cch chn thnh24 .

Hon tt lun n, Schopenhauer v m ng thc s ct t quan h mcon ; mc du 24 nm sau, m ng mi qua i. Cc nh ph bnh lc by

gi, khng t ngi ho hng vin dn s bt hnh trong gia nh caSchopenhauer quy kt trit lun ca ng l ch ngha bi quan (xem phnsau). n nm 1818, Schopenhauer cng b tc phm "Th gii l ch v

biu tng" (Die Welt als Wille und Vorstellung), y l tc phm trit hcquan yu ca Schopenhauer. Tuy nhin, 16 nm sau t khi tc phm cxut bn, phn ln tc phm khng c ngi mua, nh phi bn r nh giy

ph phm ! n nm 1820, ng vo dy trit hc ti i hc Berlin, cnggi v chung trng vi Hegel. C Schopenhauer v Hegel cng nh Fichteu nh hng Kant mt cch su m, nhng v l do (t nh) no ,

Schopenhauer ngh dy, chm dt ngh gio ca mnh... Nhng du n vtuyt vng v kh au trong cuc i ca Schopenhauer l nh th...

---o0o---


41/46

III/- TRIT LUN CA SCHOPENHAUER

Trit lun c bn ca Schopenhauer, theo Jay E.Green v cng s, c tptrung vo tc phm quan yu v cng l tc phm bt hnh caSchopenhauer - "Th gii l ch v biu tng" (The World As Will andIdea). Ni dung tc phm c chia thnh bn phn : phn mt ni v cchin tng gii ; phn hai - th gii thc ti chnh n ; phn ba - vn mhc ; v phn cui cng l s dit tr dc vng ca ch sinh tn. y lmt tc phm trnh by quan im trit hc mt cch thc tin v nh hngsu m trit hc Pht gio cng nh Upanishads. C nhin, im c scca tc phm l s hon ton khc bit vi nhng tc phm trit hc siuhnh thi .

a) "Th gii l biu hin ca thc ti"

"Th gii - biu hin ca thc" l bi m u ni ting trong tc phm caSchopenhauer. Ni dung ca khi nim trn, Schopenhauer cho rng v trvn hu ny - hin hu hay th gii thc ti khch quan m do con ngi

bit n - thc s khng g khc hn l biu hin ca thc. iu ny cngtng t nh v i ngu "vt t n" (ding un sich) trong trit hc Kant, l s tch t ca nhng d kin thc (sense data) trong tri gic ca conngi, lun lun gn lin vi nhng biu hin ca thn vt l. Schopenhauervit : "Con ngi khng th bit c mt tri v mt t, nhng lun lunch c con mt n nhn thy mt tri v ci tay n cm nhn c mt t"

(Man knows not the sun and the earth, but always only the eye, which seesthe sun, the hand that feels the earth). V, "th gii ca con ngi thc ra ch l th gii biu hin ca thc" (The world about man is only about himas an idea)25.

iu ny cho thy s nh hng su m Pht gio trong trit hc caSchopenhauer. V l, trc vin cnh thc ti, c Pht tng dy : "dn u cc php, lm ch to tc..." ; hoc nh hc thuyt ca trit hcDuy thc v cc kinh tng Mahayana - l "Tam gii duy tm, vn phpduy thc", ngha l tt c th gii thc ti khch quan, sai bit a th nyu c xem nh l nhng biu hin (manifestations) ca tm thc26 . Tuynhin, khng t ngi lm tng rng Pht gio ni "duy tm" hay "duythc" l ni - ph nh v th gii thc ti khch quan, cho rng ch c tmthc m khng c th gii thc ti t nhin v.v... y l mt ng nhn ngtic ! V l, theo quan im ca trit hc Duy thc (Vijnaptimtra) hay Phtgio ni chung, th mt nhn thc thng thng bao gi cng phi c mt


42/46

i tng c nhn thc (object) ; nu khng nh th th nhn thc btthnh ( y khng cp n trng thi ca thc nh : nh trung thc,c u thc...). Do , ch "Duy" y cn phi hiu l s "biu bit","biu hin" ca tm thc, m khng phi l "ch c" tm thc. V nh th, gc no , trit lun ca Schopenhauer r rng mang m hng Phtgio rt nng. Schopenhauer khng nh : "Th gii thc ti khch quan, tcth gii ca nim, khng phi l mt duy nht ca th gii, nhng n ch lci din mo ca th gii. V, n cn c mt mt khc na hon ton khc

bit, l ci bn cht ni ti ca n, ci ht nhn ca n, tc : th gii cachnh n" (The objective world, the world as idea, is not the only side of theworld, but merely its out ward side ; and it has an entirely different side - theside of its inmost nature, its kernel, the thing-in-itself)27 .

b) ch sinh tn (Wille)

Schopenhauer cho rng th gii thc ti chnh n "thing-in-itself" (gingnh "vt t n" [ding-un-sich] ca Kant) l " ch sinh tn" - tc ci bn nguyn nguyn trong bn cht ca con ngi (the inner essence of man'snature). Ci ch sinh tn khng nhng gn lin vi i sng ca conngi, m cn c i sng ca mun loi vn vt, nh c cy, mung th,sng sui, ni i... y l ci m cc nh khoa hc gi l lc sng (lifeforce) ca con ngi v v tr th gii ny. y, khi nim ch sinh tnca Schopenhauer mang tnh cch rt bao qut, ng ch nht l hai ngha : mt l dc vng sinh sng (the desire to live) v hai l hng ti

hin (the inclination to reproduce). ng minh ha ni dung ca khi nimny nh sau : "Chng ta thy ht ging kh cn vn gi nguyn ngun lcsng yn ng sut ba nghn nm, v cui cng, khi cc tr duyn xut hin,n thc dy v ln ln nh mt cy xanh"28 . (We see a dry seed preserve theskimbering force of life through three thousand years, and, when at last thefavorable circumstances occur, grow up as a plant". Cng nh vy, vi hng ti hin, Schopenhauer cho rng l s tp trung cao ngay ni chsinh tn, m con ngi lun lun mong mun tr thnh mt ci g khc nnhng vn l n. l s i din ca hiu bit, tri thc v.v... V iu ny l

nguyn ng lc thc y con ngi chuyn sinh v tn. Nh vy, ch sinhtn thc cht khng g khc hn l dc vng ca con ngi. ng vit : "Lmtha mn tt c nhng ham mun ca ng [hay ca con ngi] l ci g qu qut, khng th chu c - ci cm gic trm t khoi lc c ko di.Vt qua nhng kh khn ny l thc nghim s an lc trn y ca cucsinh tn".


43/46

c) Tnh thng v ci p

S u phin (ennui) kh au ca con ngi, theo Schopenhauer, khng gkhc hn l dc vng khng c tha mn. V nu th gii con ngi l

biu hin ca ch sinh tn ; v kht vng sng l bn cht ca con ngiv.v..., th cuc sng ha ra l bng m ca ti li ; v l, kht vng ca conngi l v tn, n lun lun thc gic con ngi i tm kim mt s thamn cho cc nhu cu, ham mun. V cng i xa trong vic tm kim s thamn cc dc vng, th cng i su vo s trm lun ca au thng.Schopenhauer gi nh rng : "Nu th gii l ch sinh tn th cuc sng lti li (evil). Nhng dc vng ca i sng l v tn ; chng cng nh ca

b th cho k n xin, gi hn ta sng ngy nay ko di kh au ca hnn ngy mai". Tuy nhin, ni nh th khng c ngha l quan im bi quan,tiu cc ; v Schopenhauer khng nh : "Kh au l cht liu phn khch

cuc sng. Ch c trong kh au, con ngi mi cm nhn c hnh phc"(Pain is the stimulus in life. Man appreciates happiness only in presense ofsuffering). T , quan im ca ng xu hng n xy dng mt m cmcho cuc i ; v m cm khng g khc hn l tnh thng (compassion)v ngh thut thm m (aesthetic art) hay l ci p. Tnh thng v ci pc cng mt bn cht, v nhng biu hin khc nhau ca chng s b sungcho nhau. Nu khng c tnh thng (hiu theo ngha rng) th s khngcm nhn c ci p. V ngc li, nu thiu vng ci p th kh msinh khi mt tnh thng. Cho n cc lnh vc ngh thut khc nh vnhc, hi ha, m nhc v.v... cng u nh vy. Schopenhauer ni : "mnhc l bn sao chp ca chnh ch sinh tn" (Music is the copy of the willitself). Quan im ny c mt nh son nhc ni ting ngi c - ngRichard Wagner - tn thnh. Richard Wagner, v sau, l ngi bn ng tmca Schopenhauer.

d) Con ng thot ly kh au

Nh trnh by, Schopenhauer l mt trong nhng trit gia Ty phngu tin tm hiu v knh ngng gio l ca o Pht mt cch chn thnh.

Do , trit lun ca ng, t nhiu hay mt cch no , c soi sng vdn khi bi tinh thn Pht hc. Nhng khi nim nh : ch sinh tn, dcvng, kh au, tnh thng, m cm v.v... u nh hng su m gio lca Pht. Nht l khi bt con ng gii thot phin ly kh au (ennui),Schopenhauer ni r v con ng dit dc theo tinh thn tri tc (bit )v cao ngha ca Nit bn. ng khng nh rng, dc vng, sinh tn vkh au lun lun gn lin vi nhau ; v, tit dc, xy dng tnh thng v


44/46

ci p y c trn chn l l con ng gii thot kh au a n Nit bn -hnh phc v bnh yn vnh cu (cch ni ca Schopenhauer). V cui cng,ngun gc kh au ca nhn loi c Schopenhauer quy v "ci ch mqung " (blind will) ; y thc cht ch l li din t khc v khi nim "vminh" (ignorance) m thi. c Pht dy, ni kh ca con lc nhn kht

by ngy i qua sa mc cng cha gi l kh, ni kh ca g cng tlang thang sut cuc i vi ci i ngho cng cha gi l kh..., nhng cing c gi l kh chnh l yu t v minh. V minh l ngun gc cakh au, ca lun hi sinh t ; v chm dt v minh tc l Pht, l gic nggia dng i.

---o0o---

IV/- BT

Dc vng v kh au l s tht khng ch ring ca Schopenhauer m chungca con ngi trn th, khng ai c th ph nhn c ; tr phi con ngi thc s xa ri dc vng, th lc by gi, ci nhn ca kh au s khng cnna, y l chn l ph bin i vi con ngi. Tuy nhin, cn ghi nhnrng dc vng, theo quan im ca Pht gio, khng n gin ch c khutr trong hin hu ca con ngi, m n cn bao gm c cc dc v ci Sc(fine - material realm) v V sc (immaterial realm) ; iu ny cho thy rtm bao qut ca dc vng. c Pht dy trong kinh Trung B rng : "... Btc s ham mun, dc lc, a thch, nm gi no i vi nm th un29 u l

s sinh khi ca kh au. Bt c s ch ng tham i, chp th, s t btham i v chp th no i vi nm th un u l s on dit kh au"30.?

---o0o---

Ht


45/46

1 . n c 4 giai cp theo truyn thng, l : 1. Giai cp Tng s B La Mn ; 2. Giaicp vua cha, qu tc ; 3. Giai cp thng gia, bun bn ; 4. Giai cp cng nhn, ththuyn, n l2 . Xem The Story of My Experiments with Truth, bn Vit dch "T truyn Gandhi" caTr Hi, V Tnh n hnh, Si Gn, 1971

3 . Satyagraha : c ngha l eo ui, bm ly sc mnh ca chn l. Anh ng dch l :phn khng th ng (passive resistance). Saty l chn l, Agraha l s kin tr

4 . 100 Great Thinkers , Dr. Jay E.Green, Editor, Washington Square Press, Inc., NewYork, 1967, tr.3245 . Ca Sir Edwin Arnold vit v cuc i ca c Pht. y l mt tc phm ni tingv gp phn truyn b Pht gio sang u-M. Phn ln cc nh nghin cu Ty phngn vi Pht gio u khi s t tc phm ny

6 . 100 Great thinkers, tr.5277 . The Story of My Experiments with Truth, xem thm bn dch ca Tr Hi

8 . Contemporary Indian Philosophy, edited by Radhakrishnan and I.H.Muirhead,London : George Allen & Unwin LTD, New York : Humanities, Press, Inc., FourthImpression, 1966, tr.21

9 . Xem bn dch "T truyn Gandhi" ca Tr Hi, tr. 186-187

10 . Ibid, tr.321

11 . Ibid, tr.218

12 . Ibid, tr.21813 . Zoroater sng khong th k th VI - th X trc Ty lch. Trc khi Hi gio dunhp, o ca Zoroater l quc gio ca Ba T cho n th k th VII (xem T in

trit hc gin yu, H v THCN, H Ni, 1987, tr.554)14 . T tng, HVH, 1970, s 5, tr.107 (bi ca L Tn Nghim : Trit l gi Ng ca

Nietzsche trong vin nh mt v tr tun hon)

15 . Ted Honderich, The sOxford Companion to Philosophy, Oxford University Press,New York, 1995, tr.619


46/46

16 . Guy R.Welbon, The Buddhist Nirvna and Its Western Interpreters, Chicago, 1968,tr.187

17 . Nietzsche, k chng Cha (Der Antichrist)

18 . Trch dn ca L Tn Nghim trong T tng..., HVH, Si Gn, 1970, s 5, tr.6219 . T tng... s 6, tr.84 (tip theo s 5)20 . Nh s (2)21 . The Bosat, Vol.XXIV, No.12 Whole No.128, 1961 (Vesak full moon, 25thAnnivesary - trch dn ca Ven.Shanti Bhadra)

22 . Ibid, ..., tr.54

23 . 100 Great Thinkers, Dr.Jay E.Green, Washington Square Press Inc. New York, 1967,tr.35824 . The Oxford Companion to Philosophy, edited by Ted Honderich, Oxford UniversityPress, New York, 1995, tr.80225 . 100 Great Thinkers.... tr.36126 . Xem "Vn c bn ca trit hc Pht gio", cng tc gi (sp xut bn)27 . Jay E.Green v cng s, op.cit, tr.361

28 . ..., op.cit, tr.36129 . S chp th (attachment) vo 5 un : Sc, Th, Tng, Hnh v Thc (ch thch catc gi)30 . Middle Length Sayings, V.I, Pli Text Society, London, 1987, tr.236-237

hai nhi toc bac - tt thich tam thien

Documents