Nghieân cöùu kieán thöùc baûn ñòa trong baûo quaûn moät soá loaïi

noâng saûn cuûa ngöôøi Eâñeâ vaø ngöôøi M’Noâng

tænh Daklak

1. Ñaët vaán ñeà- Daklak coù 1,95 tr ha vaø 1,94 tr ngöôøi thuoäc 43 daân toäc- Vuøng ñaát nhieàu phong tuïc taäp quaùn vaø giaøu tính nhaân vaên- Nhieàu KTBÑ trong saûn xuaát NN vaø quaûn lyù taøi nguyeân- KTBÑ trong baûo quaûn NSP chöa ñöôïc hieåu bieát ñaày ñuû- Coù nhieàu hình thöùc baûo quaûn khaùc nhau töø thoâ sô ñeán hieän ñaïi - Baûo quaûn söû duïng KTBÑ ñôn giaûn vaø coù hieäu quaû cao- Töø yù töôûng caàn hieåu bieát vaø heä thoáng laïi caùc phöông thöùc baûo

quaûn chæ söû duïng KTBÑ cuûa ngöôøi daân toäc taïi Taây nguyeân, chuùng toâi thöïc hieän ñeà taøi:

“Kieán thöùc baûn ñòa trong baûo quaûn moät soá loaïi noâng saûn cuûa ngöôøi Eâñeâ vaø Mnoâng taïi Daklak”

Muïc tieâu cuûa ñeà taøi

• Ñaùnh giaù hieän traïng phöông thöùc baûo quaûn noâng saûn phaåm cuûa ngöôøi Eâñeâ vaøngöôøi Mnoâng taïi Daklak, nhaèm heä thoáng hoaù kieán thöùc baûn ñòa, goùp phaàn cung caáp cô sôû khoa hoïc vaø thöïc tieãn cho phöông thöùc baûo quaûn noâng saûn baèng kieán thöùc baûn ñòa.

2. Moät soá khaùi nieäm

1. Baûo quaûnBaûo quaûn laø quaù trình giöõ gìn cho khoûi hö hoûng vaø hao huït

2. Toäc ngöôøiCoäng ñoàng ngöôøi coù teân goïi, ñòa vöïc cö truù, ngoân ngöõ, ñaëc ñieåm sinh hoaït vaø vaên hoaù rieâng.

3. Kieán thöùcNhöõng ñieàu hieåu bieát coù ñöôïc do töøng traûi

Toäc ngöôøi EÂñeâ

- Noùi ngoân ngöõ Malay-polinesia, taây Indo- Soáng thaønh coäng ñoàng ôû nhöõng khu baèng phaúng hay

ven caùc con soâng, con suoái. - Eâñeâ hình thaønh nhieàu nhoùm ñòa phöông nhö: Kpaê,

Añham, Mñhur, Bloâ, Eâpan, Hwing, Dlieâ,… do coùtính coäng ñoàng cao, neân thoáng nhaát xem Eâñeâ Kpaêlaø Eâñeâ chính thoáng.

- Cheá ñoä maãu heä phaân quyeàn nghieâm ngaët @

Toäc ngöôøiMnoâng

- Noùi ngoân ngöõ Mon-Khome- Thöôøng soáng treân trieàn ñoài- Nhoùm Mnoâng ñòa phöông nhö Gar, Nong,

Chil, Kueânh, Ñíp, Po rang, Preh, Rlaâm, Budaâng.v.v… Coäng ñoàng M’Noâng coù nhieàu phöông ngöõ

- Nhaø cuûa ngöôøi M’noâng goác laø nhaø treät “cöûa voøm”

- Cheá ñoä maãu heä phaân quyeàn khoâng nghieâm ngaët

Kieán thöùc

• KT Baûn ñòa (Indigenous Knowledge) laø moät heäthoáng KT cuûa caùc daân toäc baûn ñòa taïi moät khu vöïc cuï theå naøo ñoù, noù toàn taïi vaø phaùt trieån trong nhöõng hoaøn caûnh nhaát ñònh vôùi söï ñoùng goùp cuûa moïi thaønh vieân trong coäng ñoàng ôû moät vuøng ñòa lyùxaùc ñònh. KTBÑ

• KT Haøn laâm (Academic Knowledge) laø nhöõng KT ñöôïc hình thaønh bôûi caùc hoïc giaû töø caùc vieän tröôøng, caùc trung taâm nghieân cöùu, KTñöôïc hình thaønh döïa treân caùc phöông phaùp nghieân cöùu khoa hoïc chính thoáng, ñònh löôïng chính xaùc, heä thoáng hoaù thaønh lyù luaän vaø saùch vôû.

3. Noäi dung vaø phöông phaùp3.1 Noäi dung• 1. Ñaùnh giaù ñieàu kieän töï nhieân vaø kinh teá xaõ

hoäi cuûa tænh Daklak• 2. Kieán thöùc baûn ñòa trong saûn xuaát noâng

nghieäp • 3. Kieán thöùc baûn ñòa trong söû duïng vaø quaûn lyù

taøi nguyeân thieân nhieân• 4. Kieán thöùc baûn ñòa trong baûo quaûn luùa raãy• 5. Kieán thöùc baûn ñòa trong baûo quaûn ngoâ• 6. Qui trình baûn quaûn luùa vaø ngoâ baèng kieán

thöùc baûn ñòa taïi Daklak

3.2 Phöông phaùp

• * KTBÑ khoâng phaûi laø moät ñaïi löôïng vaät chaát cuï theå, khoâng ñònh löôïng chính xaùc nhö caùc phöông phaùp haøn laâm.

• * Ñaùnh giaù, phaân tích söï kieän baèng quan ñieåm cuûa nhöõng ngöôøi ñöôïc nghieân cöùu, coù vaên hoaù khaùc nhau

• * Nghieân cöùu mang tính chaát ñònh tính theo phöông phaùp cuûa nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc, caùch tieáp caän xaõ hoäi hoïc vaø coù tính ñaëc thuø cao vôùi 8 nguyeân lyù.

• * RRA vaø PRA, coâng cuï: PV nhoùm, PV caù nhaân, SWOT, Rangking matrix.

4. Keát quaû nghieân cöùu• 1. Ñaùnh giaù ñieàu kieän töï nhieân vaø kinh teá xaõ

hoäi cuûa tænh Daklak• 2. Kieán thöùc baûn ñòa trong saûn xuaát noâng

nghieäp • 3. Kieán thöùc baûn ñòa trong söû duïng vaø quaûn lyù

taøi nguyeân thieân nhieân• 4. Kieán thöùc baûn ñòa trong baûo quaûn luùa raãy• 5. Kieán thöùc baûn ñòa trong baûo quaûn ngoâ• 6. Qui trình baûn quaûn luùa vaø ngoâ baèng kieán

thöùc baûn ñòa taïi Daklak

4. Keát quaû nghieân cöùu• 4.1 Ñaùnh giaù ñieàu kieän töï nhieân vaø kinh teá xaõ hoäi cuûa

tænh Daklak

• 4.2 Kieán thöùc baûn ñòa trong saûn xuaát noâng nghieäp

• - KTBÑ cuûa toäc ngöôøi Eâñeâ vaø Mnoâng trong SXNN vaø QLTN coù vôùi nhieàu neùt gioáng nhau

• - Chæ phaân tích rieâng hai toäc ngöôøi khi coù nhöõng neùt ñaëc thuø.• - Taäp ñoaøn gioáng luùa raãy ngöôøi Eâñeâ phong phuù hôn Mnoâng • - Taäp quaùn canh taùc nöông raãy truyeàn thoáng laø du canh quay

voøng• - Moãi coâng vieäc ñöôïc ñi keøm vôùi moät tín ngöôõng cuùng thaàn

linh

4.1 KTBÑ trong saûn xuaát noâng nghieäp

• Tìm raãy• Doïn ñoát raãy• Træa haït• Noâng lòch• Ña daïng caùc gioáng luùa raãy

Tìm raãy

* Röøng giaø coù nhieàu caây “chaët eâ tay meû rìu”• * Kinh nghieäm nhìn caây “chæ thò”, nhìn maøu ñaát • * Nhìn nhöõng uï giun ñaát• * Khi chaët haï caây, thöôøng ñeå laïi caây to nhö caây

kô nia (Irvingia malayana), Caây xoaøi röøng (Malgifera indica), caây me röøng (Tamarindus indica) caø chích?

• * Chaët haï caây thöôøng caùch maët ñaát khoaûng 1 m

•Khi phaùt raãy ngöôøi daân thöôøng chöøa laïi phaàn röøng treân ñænh ñoài vaø moät soá caây buïi ôû phía döôùi chaân raãy.

* Khoâng chaët haï caây phaïm vaøo “röøng caám”.

* Cuùng thaàn linh nghieâm tuùc vaø khoâng cuùng seõ bò thaàn nuùi phaït bò beäânh taät, bò tai naïn nhö caây ngaõ ñeø, ñi laøm veà bò vaáp ñaù ngaõ gaõy chaân, boøheo trong nhaø bò cheát, .v.v...

Doïn ñoát raãy

• - Ñoát cuoái höôùng gioù, ñoát ngöôïc gioù• - Haøng raøo choáng chaùy xung quanh raãy vaø thoâng

baùo vôùi ngöôøi coù raãy gaàn ñoù• - Ñoát raãy ñeå chaùy lang sang raãy khaùc, chaùy röøng

seõ bò phaït naëng theo luaät tuïc• - Luaät tuïc EÂñeâ raát khoa hoïc vaø nghieâm tuùc, buoân

coù Poâ Phaùt Kñi (ngöôøi xöû kieän) xeùt xöû. • - Ñieàu 80/236 veà vi phaïm chaùy röøng.

Ñaøn oâng thöôøng ñoát löûa böøa baõi

Ñaøn baø thöôøng ñoát löûa baäy baï

Coù nhöõng ngöôøi ñoát löûa maø laøm nhö keû ñieác, keû ñui

Ñaøn oâng thöôøng ñoát löûa böøa baõi

Ñaøn baø thöôøng ñoát löûa baäy baï

Coù nhöõng ngöôøi ñoát löûa maø laøm nhö keû ñieân, keû daïi

(…)

Cho neân neáu bieát ñöôïc con ñaøn baø aáy laø ai

Thaèng ñaøn oâng aáy laø ai thì vieäc xeùt xöû

Phaûi ñi ñeán phaûi boài thöôøng naëng.

Luaät tuïc Mnoâng, 8 chöông trong chöông III, ñieàu 19

Laøm nhaø chung daõy. Laøm raãy chung bôø

Chaên traâu chung baõi coû. Toái nguû cuøng chung chieáu

Khi ñoát raãy phaûi baùo cho nhau bieát

Neáu ñoát leùn ñeå löûa chaùy lan. Löûa aên sang raãy ngöôøi khaùc

Bò chaùy raãy, chaùy luùa ngöôøi khaùc

Ngöôøi ñoát raãy coù toäi

Raãy cuûa ngöôøi khaùc khoâng ñoát maø chaùy

Phaûi cuùng baèng vòt, baèng choù

Raãy chaùy khoâng saïch phaûi doïn giuùp

Choøi bò chaùy phaûi ñeàn (...)

Khi röøng bò chaùy ai cuõng phaûi coù traùch nhieäm daäp löûa

Röøng bò chaùy ta phaûi ñi daäp. Nöôùc chaûy traøn ta phaûi giuùp chaën

Röøng bò chaùy maø khoâng daäp taét. Ngöôøi ñoù seõ khoâng coù röøng

Ngöôøi ñoù seõ khoâng coù ñaát.

Laøm nhaø, ñöøng duøng caây nöõa

Laøm choøi, ñöøng duøng caây nöõa

Laøm raãy, khoâng phaùt röøng nöõa

Khi thieáu ñoùi, ñöøng ñaøo cuû nöõa

Baûo noù caát choøi ôû treân maët traêng

Baûo noù caát choøi ôû treân ngoâi sao

Baûo noù træa luùa ôû treân cung maây

Træa haït

• * Ñaøn oâng choïc loã vaø ñaøn baø træa haït.• Öu theá cuûa choïc loã!• * Hoãn hôïp haït gioáng ñöïng trong oáng loà oâ to• * Coâng cuï thoâ sô do chính ngöôøi daân töï laøm

Noâng lòch

* KTBÑ veà quan heä thôøi tieát khí haäu vôùi caùc hoaït ñoäng saûn xuaát treân nöông raãy cuûa ngöôøi daân.

• Con ve saøâu keâu nhieàu, con taéc keø nuùi keâu to, con chim röøng hoùt nhieàu, con kieán boøthaønh ñaøn leân caønh caây cao vaø gioù thoåi töøphía oâng maët trôøi ñi nguû

Thaùng Tieáng EÂñeâ Nghóa tieáng Vieät

Thaùng moät Thaùng aên nhaø maû, cuùng Giaøng, nghæ ngôi

Thaùng hai Thaùng phaùt röõng, haï caây

Thaùng ba Thaùng doïn röøng, ñoát raãy

Thaùng boán Thaùng gieo træa luùa

Thaùng naêm Thaùng gieo træa luùa ngoâ

Thaùng saùu Thaùng laøm coû

Thaùng baûy Thaùng coù ngoâ aên

Thaùng taùm Thaùng thu ngoâ khoâ, nghæ laøm coû

Thaùng chín Thaùng luùa troå boâng

Thaùng möôøi Thaùng thu luùa

Thaùng möôøi moät Thaùng ñaäp luùa

Thaùng möôøi hai Thaùng aên nhaø maû, cuùng Giaøng, nghæ ngôi

Baûng 1 b: Lòch thôøi vuï cuûa hai caây troàng chính treân raãy

T 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Ngoâ Gieo l. coû l. coû Thu Thu

Luùa raãy

Phaùt röøng

Ñoát Doïn Gieo Gieo l. coû l. coû Thu Thu Thu

Coâng cuï söû duïng -Dao, rìu, xaø gaïc-Gaäy choïc loå-Duøng Waêng laøm coû

-Traâu Boø caøy-Duøng cuoác

-Duøng cuoác

Thôøi gian söû duïng ñaát -Trong 3-5 naêm roài boû hoùa 5-10 naêm cho ñaát phuïc hoài dinh döôõng. Chu kyø naøy ngaøy nay ruùt ngaén.

-Coá ñònh -Coá ñònh vaø thöôøng boûhoang troáng, ít hoä coùtroàng caây

Caùc loaïi caây troàng chính

-Luùa, Baépñòaphöông luaân canh, xen canh vôùi caùc Baàu, Bí, döa, ôùt, caø, ...

- Luùa ñòa phöông -Troàng moät soá loaøi caây aên quaû, caây rau ñaäu.

Nguoàn nöôùc -Nöôùc möa -Söû duïng nöôùc suoái, möa

Bieän phaùp canh taùc -Truyeàn thoáng khoâng söû duïng phaân boùn vaø thuoác tröø saâu-Ñeå laïi soá caây to vaø moät soá caây buïi döôùi chaân raãy, xung quanh troàng chuoái, döùa, ôùt, caø, …

-Khoâng boùn phaân hoùa hoïc

Söû duïng Raãy Ruoäng Vöôøn

Quaûn lyù ñaát -Theo doøng hoï vaø cheá ñoä maãu heä.-Khoâng baùn ñaát, quyeàn söû duïng vaø sôû höõu ñaát ñöôïc con chaùu keá thöøa theo hoï meï.

Baûng 2: Canh taùc caùc loaïi ñaát theo truyeàn thoáng

Söï ña daïng gioáng luùa raãySTT Phaân boå theo nhoùm daân toäc Soá löôïng

maãu gioángPhaàn

traêm(%)

1 Ngöôøi Kinh 73 25,2

Ngöôøi Eâñeâ 118 40,7

Ngöôøi Mnoâng 84 29,0

4 Ngöôøi Xedang 6 2,1

5 Ngöôøi Jarai 8 2,7

6 Ngöôøi Taøy, Nuøng vaø caùc nhoùm khaùc

1 0,3

Toång coäng 290 maãu gioáng

100

Sù ®a d¹ng c¸c mÉu gièng lóa ®Þa ph−¬ng

Ph©n bè c¸c mÉu gièng lóa theo ®Þa danh

STT N¬i thu thËp (x·) Sè l−îng mÉu TØ lÖ (%)1 M−êng pån 17 28.332 M−êng p¨ng 12 20.003 Nμ tÊu 13 21.674 Thanh n−a 6 10.005 M−êng nãi 12 20.00

Tæng sè 60 100.00

Ph©n bè c¸c mÉu gièng lóa theo d©n téc

STT D©n téc Sè l−îng mÉu TØ lÖ (%)1 H’ m«ng 21 35.002 Kh¬ mó 14 25.333 Th¸i 13 21.674 Lμo 12 20.00

Tæng sè 60 100.00

Ph©n lo¹i c¸c mÉu gièng lóa theo loμi phô

Sè l−îng mÉuSTT Nhãm gièngNÕp TÎ

TØ lÖ (%)

1 Indica 33 21 902 Japonica 04 02 10

Tæng sè 37 23 100 TD Vien,2001

STT

Teân gioángThôøi gian

sinh tröôûng (thaùng)

Thôøi ñieåm thu

hoaïch

Soá noâng hoä troàng

(hoä)

TB Dieän tích/hoä(ha/hoä)

Nhoùm gioáng 3 thaùng coù 8 gioáng

Nhoùm 4-4,5 thaùng, coù 12 gioáng

Nhoùm gioáng 5-6 thaùng coù 30 gioáng

Baûng 4 : Söï ña daïng cuûa gioáng luùa raãy truyeàn thoáng taïi Nam Nung, Kroâng noâ naêm 2002

* Tong 50 giong

4.3 Kieán thöùc baûn ñòa trong söû duïng vaøquaûn lyù taøi nguyeân thieân nhieân

• 4.3.1 Ñoái vôùi taøi nguyeân ñaát ñai

• 4.3.2. Ñoái vôùi taøi nguyeân nöôùc

4.3.1 Ñoái vôùi taøi nguyeân ñaát ñai

* Ranh giôùi ñaát ñai cuûa buoân ñöôïc xaùc ñònh bôûi tröôûng buoân vaø döïa theo nhöõng ranh giôùi töï nhieân nhö: Soâng, suoái, nuùi, bìa röøng, v.v… conflict

* Ñaát ñai ñöôïc truyeàn töø theá heä nay sang theáheä khaùc

* Baùn ñaát laø vieäc laøm bò caám kî theo luaät tuïc

Chæ tieâu Soá ñieåm Tyû leä Xeáp haïng

1- Daân soá taêng 2- Dieän tích ñaát bò thu heïp3- Troàng caây coâng nghieäp 4- Gioáng caây troàng môùi5- Sang nhöôïng ñaát6- Thò tröôøng phaùt trieån7- Giao thoâng thuaän lôïi

250200300280220240180

83,3%66,6%100%93,3%73,3%80,0%60,0%

IIIVIIIIVIVVII

@ KTBÑ trong söû duïng taøi nguyeân ñaát bò mai moät

Baûng 5: Nguyeân nhaân maát daàn kieán thöùc baûn ñòa trong quaûn lyù taøi nguyeân ñaát cuûa ngöôøi EÂñeâ

4.3.2. Ñoái vôùi taøi nguyeân nöôùc

* KTBÑ phong phuù veà quaûn lyù taøi nguyeân nöôùc döïa treân cô sôû coïâng ñoàng vaø toân troïng töï nhieân.

• * Taäp tuïc söû duïng chung "beán nöôùc" vaøcuùng beán nöôùc -Pin Ea buoân.

• * Caám chaët phaù caùc caây coái gaàn nguoàn nöôùc maïch, khoâng laøm baån nguoàn nöôùc

Baûng 6 : Nguyeân nhaân maát daàn kieán thöùc baûn ñòa trong quaûn lyù taøi nguyeân nöôùc theo phong tuïc cuûa

ngöôøi Mnoâng

Chæ tieâu Soá ñieåm Tyû leä (%) Xeáp haïng

1. Daân soá taêng 2. Coâng trình nöôc saïch cuûa NN

. 3. Troàng caây coâng nghieäp

. 4. Ñaøo gieáng vaø ao hoà5. Beân nöôùc caïn daàn vaø thieáu nöôùc

60300240260150

20,010080,086,850,0

VI

IIIIIIV

4.4 Kieán thöùc baûn ñòa trong baûo quaûn luùa raãy

• 4.4.1 Caùc phöông phaùp baûo quaûn theo KTBÑ• 4.4.2 Nhaø kho baûo quaûn noâng saûn

4.4.1 Caùc phöông phaùp baûo quaûn theo KTBÑ

• - Choïn quaàn theå toát ñeàu, khoâng ñoå ngaõ, khoâng coù saâu beänh haïi, khoâng bò traâu boø, chim thuù röøng phaù haïi

• - Loaïi boû nhöõng caây luùa laï, caây baát thöôøng• - Thu hoaïch baèng tay, ngaét töøng boâng luùa coät laïi

thaønh chuøm hoaëc tuoát boâng luùa cho vaøo guøi • - Xöû lyù tröôùc nhaäp kho• - Ñöïng trong boà coù loát moät lôùp laù caây khoâ caû

treân vaø döôùi.

• - Ngöôøi Mnoâng laøm giaøn ñöïng luùa treân beáp löûa, laøm baèng moät loaïi caây röøng nhoû, beàn deõo.

• - Thôøi gian baûo quaûn luùa raãy töø 6 - 9 thaùng tuøy gioáng vaø nhu caàu gieo troàng.

• - Kieåm tra vaø coù vaøi laàn phôi laïi neáu thaáy aåm öôùt.

• - Kyõ thuaät baûo quaûn luùa thòt theo phöông phaùp kín

• - Baûo quaûn luùa gioáng laø thoâng thoaùng töï nhieân coù xöû lyù CO2 khoâng qui caùch

• - Loùt nhieàu lôùp laù “Hla-Klo”khoâ, 3 – 4 laù/lôùp döôùi ñaùy boà luùa vaø ñaäy treân boà.

• - Ngöôøi M’noâng taïi Earbin, KNoâ thu vaø xeáp luùa thaønh oáng troøn roãng ôû giöõa.

• - Hoaëc luùa xeáp thaønh haøng cao, ñaàu luùa veà moät phía, phuï nöõ ñaïp vaø mang veà nhaø (taïiNam nung)

•• * Ngöôøi EÂ-Ñeâ theo cheá ñoä maãu heä, nhaø kho do

ñaøn oâng laøm, quaûn lyù vaø baûo quaûn luùa do phuï nöõ • * Ngöôøi M’noâng ít nghieâm ngaët veà giôùi tính hôn.

Baûng 7: Caùc phöông phaùp baûo quaûn luùa gioáng cuûa ngöôøi Eâñeâbuoân Chueâ, Dukman,Kroâng Ana

Hoï vaø teânNoâng daân

Baûo quaûn trong bao

ñeå nhaø kho

Baûo quaûn nguyeân

boâng treo nhaø beáp

Baûo quaûn trong bao treo nhaø

beáp

Baûo quaûn trong bao ñeåboà cuøng luùa

thòtY Kri ByaêY Som EÂbanY Kuen ByaêY Pin MloâY Rim NieâY Ran MloâY Trueâ NieâY Blôùt MloâY Ngôùi NieâY Bun Nieâ

9101010109

10101010

7887898877

8988898998

4676647754

Toång ñieåm 98 77 84 56

Xeáp loaïi I III II IV

Baûng 8: Caùc phöông phaùp baûo quaûn luùa gioáng cuûa ngöôøi Mnoâng buoân Rutzu, Nam Nung, Kroâng Noâ

Hoï vaø teânNoâng daân

Baûo quaûn trong bao

ñeå nhaø kho

Baûo quaûn nguyeân

boâng treo nhaø beáp

Baûo quaûn trong bao treo nhaø

beáp

Baûo quaûn trong bao ñeåboà cuøng luùa

thòtMa RômY Rit EÂbanMi HaïnhMi Sen NieâY Mim NieâY Ran MloâY Minh NieâMi RômY Ngai NieâYNhuynhNi

7988898888

7677878776

979988

10810899

10898

10888

4556647654

Toång ñieåm 81 70 92 53

Xeáp loaïi II III I IV

4.4.2 Nhaø kho baûo quaûn noâng saûn

- Kho chöùa noâng saûn caùch bieät vôùi nhaø ôû- Laøm kieåu nhaø saøn caùch maët ñaát hôn 1 m, 4–5m x 3 – 4m- Saøn nhaø kho laøm baèng tre ñan thaønh taám, thoâng thoaùng

toáât. - Vaùch nhaø kho cao 1,5m- Choïn vaät lieäu laøm nhaø kho, tre giaø, to, vaân traéng, khoâng

boùng, chaët ñaàu thaùng, luùc traêng môùi moïc.- Maùi nhaø kho laøm baèng tranh, lôïp 3-5 lôùp daøy töø 5–6 cm - Truï coät nhaø kho coù 4 ñeán 6 truï laøm baèng caây goã giaø treân

röøng, goã Caø chíc (Penlacme) R>20cm, laáy nhieàu caùnh röøng khaùc nhau. KTBÑ ñeå choáng chuoät

•* Xaø doïc, saø ngang vaø noùc nhaø kho laøm baèng caây baèng laêng hoaëc goã caø chíc

•* Haøng hieân vaø caàu thang nhaø kho laøm choàm ra ñeå che naéng che möa

•* Cöûa nhaø kho laøm baèng nang tre daøy, cöûa roäng

•* Duïng cuï thu hoaïch vaø baûo quaûn noâng saûn phaåm laø “guøi”

Guøi do ñaøn oâng ñan baèng tre, KTBÑ naøy ñöôïc truyeàn daïy cho taát caû con trai

Öu ñieåm Nhöôïc ñieåm

-Vaät lieäu deã kieám, saún coù, coâng lao ñoäng ít, chi phí reõ.- Deã thieát keá, deã laøm - Saøn nhaø cao, choáng aåm, traùnh ñöôïc chuoät vaø moät soá loaøi coân truøng, kieán, moái phaù noâng saûn, traùnh ñöôïc möa traøn maët ñaát.- Choáng boác noùng trong kho toát.- Deã phaùt hieän khi nhaø kho bò hö hoûng

-Thôøi gian söû duïng ngaén 4–6 naêm.-Deã bò chaùy khi gaëp löûa -Baûo quaûn noâng saûn vôùi soálöôïng ít-Nhieàu nôi aån naáp cho coân truøng saâu beänh, moït, chuoät sau moät thôøi gian baûo quaûn.-Nhaø kho khoâng an toaøn.-Hao huït lôùn trong quaù trình baûo quaûn.

Baûng 9: Öu nhöôïc ñieåm cuûa nhaø kho kieåu truyeàn thoáng cuûa ngöôøi EÂñeâ

Loaïi noâng saûn

Caùch baûo quaûn

Nôi baûo quaûn

T/gian baûo

quaûn

Öu ñieåm Nhöôïc ñieåm

Luùa thòt duøng ñeåcuùng vaø

aên

- Ñoåå vaøo boàluùa ñeå trong nhaø kho - Laøm baãy chuoät, nuoâi meøobaét chuoät

Nhaø kho rieâng caùch xa nhaø ôû

9-12 thaùng

- Duïng cuï baûo quaûn deã laøm, ñôn giaûn, deã tìm.- Baûo quaûn thoâng thoaùng- Traùnh chaùy kho vaø choáng chuoät toát

- Thôøi gian baûo quaûn daøi deã bò moït, aåm moác nhaát laø muøa möa.- Deã bò aûnh höôûng bôûi taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng.

Luùa laøm gioáng

- Ñeå vaøo bao, soït treo treân xaø nhaø- Phôi ñònh kyø ñeå baûo quaûn toát

- Nhaø kho- Nhaø beáp

6 thaùng -Duïng cuï baûo quaûn ñôn giaûn deã laøm, khoâng toán keùm.-Ñaûm baûo vaøan toaøn.

-Baûo quaûn vôùi soálöôïng ít.-Khoù aùp duïng cho dieän tích saûn xuaát lôùn.

Baûng 10: Nhöõng ñieåm maïnh ñieåm yeáu trong baûo quaûn luùa

4.5 Kieán thöùc baûn ñòa trong baûo quaûn ngoâ

Ngöôi Eâñeâ baûo quaûn gioáng ngoâ

Baûo quaûn gioáng ngoâ cuûa Mnoâng

4.6 Qui trình baûo quaûn luùa vaø ngoâ theo kieán thöùc baûn ñòa

• 4.6.1 Ñoái vôùi luùa gioáng• * Thu hoaïch• * Baûo quaûn• 4.6.2 Ñoái vôùi luùa thòt

• 4.6.3 Ñoái vôùi ngoâ gioáng• * Thu hoach• * Baûo quaûn• 4.6.4 Ñoái vôùi ngoâ thòt

Thaûo luaän theâm

@ Ai quan taâm ñeán kieán thöùc baûn ñòa ?

@ Ai sôû höõu kieán thöùc baûn ñòa ?

@ KTBÑ coøn coù giaù trò trong ñôøi soáng cuûa coäng ñoàng khoâng ?

Hoäp 1:

Naêm 1995 laàn ñaàu ñeán vôùi röøng giaø Nam Nung, trong chöông trình söu taäp nguoàn gen caây luùa raãy ñòa phöông cuûa ngöôøi daân toäc thieåu soá taïi Taây nguyeân. Chuùng toâi khoâng khoûi baøng hoaøng khi ñöôïc Mi Rich, buoân Jara mang cho xem nhöõng maãu gioáng luùa raãy, hôn 10 gioáng coù maøu saéc, hình daïng, coù raâu vaø khoâng coù raâu khaùc nhau, thaät ña daïng vaø muoân maøu muoân veû. Mi Rich coøn cho bieát caùc gia ñình khaùc coøn nhieàu gioáng khaùc nöõa. Chuùng toâi baét tay ngay vaøo coâng vieäc moät caùch say meâ vaø baän roän. Keát quaû thaät ñaùng kinh ngaïc, 64 maãu gioáng luùa raãy khaùc nhau ñaõ ñöôïc söu taäp. Thaät thuù vò vaø ñaùng traân troïng veà nhöõng gioáng luùa do chính ngöôøi daân taïo ra, hoï xöùng ñaùng ñöôïc kính phuïc nhö nhöõng nhaø khoa hoïc di truyeàn taøi gioûi trong daân.Ñeâm ñeán trong khoâng khí ñaàm aám beân beáp löûa khaùch, ñoàng baøo keå cho chuùng toâi nghe veà huyeàn thoaïi cuûa caây luùa raãy, teân caùc gioáng luùa raãy, yù nghóa teân cuûa töøng loaïi gioáng cuøng vôùi nhöõng kieán thöùc baûn ñòa trong gieo troàng caùc loaïi luùa raãy ñoù. Coù theå noùi ñaây laø caû moät kho taøng kieán thöùc noâng nghieäp trong coäng ñoàng.

Naêm 2000 coù dòp quay laïi Nam nung trong moät chuyeán ñieàn daõ chuùng toâi gaëp laïi nhöõng ngöôøi daân ngaøy tröôùc ñaõ gaëp, thaät xoùt vaø tieác khi hôn 15 gioáng luùa raãy coù thôøi gian sinh tröôûng 3 – 4 thaùng ñaõ maát, khoâng coøn moät haït ôû nhaø naøo. Ngöôøi daân cho bieát hoï chæ troàng gioáng naøy treân caùi raãy môùi ñeå coù luùa aên sôùm vaø cho caû con chim röøng aên, nay röøng maát, raãy môùi khoâng coù, con chim röøng cuõng khoâng coøn ñeå aên thì gioáng ñeålaøm gì?

Hoäp 2:Trong moät laàn ñi coâng taùc ñeán baûn Phaù saùng (xaõ Thanh Nöa, Ñieän Bieân Phuû), chuùng toâi ñaõ cuøng chia vui vôùi ngöôøi daân vaø caùn boä khuyeán noâng vì hoï vöøa coù moät vuï ngoâ boäi thu vôùi gioáng ngoâ môùi HQ 2000, moät gioáng ngoâ coù haøm löôïng protein cao, nghe noùi ñöôïc taïo ra nhaèm goùp phaàn caûi thieän böõa aên haøng ngaøy cuûa ngöôøi ngheøo. Gioáng ngoâ môùi coù naêng suaát cao hôn haún gioáng ngoâ cuõ. Ngoâ ñaày aêm aép trong kho chöùa cuûa moãi nhaø. Saùu thaùng sau chuùng toâi trôû laïi baûn trong moät laàn coâng taùc khaùc, daân baûn ñaõ buoàn baõ noùi vôùi chuùng toâi: Döï aùn phaùt trieån gioáng ngoâ môùi ñaõ giuùp hoïboäi thu ngoaøi ñoàng, nhöng gioáng ngoâ môùi laïi laøm hoï bò maát muøa trong nhaø, vì sau vaøi thaùng baûo quaûn, ngoâ trong kho ñaõ bò moït gaàn heát, baùn khoâng ai mua, laøm meøn meùn cuõng khoâng ñöôïc; gioáng ngoâ cuûa hoï khoâng deã bò moït nhö theá. Moät ngöôøi phuï nöõ H’Moâng nhaän xeùt: Gioáng ngoâ môùi laø gioáng ngoâ giaønh cho nhaø giaàu, hoï caàn saûn löôïng cao ñeå baùn ngoâ ngay sau khi thu hoaïch ñeå laáy tieàn mua xe Minsk coøn nhaø ngheøo caàn ngoâ laøm meøn meùn thì cöù duøng gioáng ngoâ cuûa ngöôøi Meøo ta thoâi!

Traàn Ñöùc Vieân, 2003

5. Keát luaän vaø ñeà nghò5.1 Keát luaän

@ Kieán thöùc baûn ñòa laø moät kho taøng kieán thöùc quyù giaùcuûa coäng ñoàng, noù coù giaù trò vaät chaát vaø tinh thaàn cao giuùp coäng ñoàng toàn taïi vaø phaùt trieån qua nhieàu theá heä.

@ Trong baûo quaûn noâng saûn phaåm baèng kieán thöùc baûn ñòa cuûa ngöôøi Eâñeâ vaø M’noâng ñaõ hình thaønh moät qui trình baûo quaûn noâng saûn phaåm ñôn giaûn deã laøm vaømang laïi hieäu quaû cao, noâng saûn ít hao huït vaø hö hoûng.

@ Kieán thöùc baûn ñòa coù nhöõng ñieåm maïnh trong saûn xuaát noâng nghieäp maø cuï theå trong baûo quaûn haït gioáng,an toaøn, ñaûm baûo söï naåy maàm, khoâng duøng hoaù chaát ñoäc aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng soáng.

5.2 Ñeà nghò

• - Beân caïnh raát nhieàu öu ñieåm cuûa KTBÑ thì cuõng coù nhöõng haïn cheá caàn phaûi nghieân cöùu ñeå ñieàu chænh hôïp lyù, goùp phaàn vaøo söï phaùt trieån noâng nghieäp cuûa ñaát nöôùc.

• - Moät soá KTBÑ raát quyù giaù nhöng döôùi taùc ñoäng cuûa nhöõng ñieàu kieän moâi tröôøng, kinh teá xaõ hoäi môùi ñaõ trôû neân khoâng phuø hôïp caàn nghieân cöùu caûi tieán nhaèm ñem laïi hieäu quaû kinh teá cao hôn.

• - Xu höôùng phaùt trieån cuûa xaõ hoäi ñaõ laøm xoùi moøn KTBÑ moät caùch ñaùng keå. Chieàu höôùng daãn tôùi moät neàn saûn xuaát noâng nghieäp ñoäc canh ñaõ laøm suy giaûm söï ña daïng caây troàng vaø mai moät KTBÑ cuûa nhieàu toäc ngöôøi soáng ôû Daklak.

Xin caûm ôn