ความสขเปนสากล

ความสขเปนสากล

ความสขเปนสากลรศรนทร เกรย, วรชย ทองไทย และ เรวด สวรรณนพเกา

ขอมลทางบรรณานกรมความสขเปนสากล / รศรนทร เกรย…[และคนอน ๆ]. - - พมพครงท 1. - - นครปฐม : สถาบนวจยประชากร และสงคม มหาวทยาลยมหดล, 2553 (เอกสารทางวชาการ / สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล ; หมายเลข 366)

ISBN978-974-11-1238-8

1.ความสข. 2.ความสข -- แงศาสนา -- พทธศาสนา. 3.เครองชภาวะความสข -- ไทย. I. รศรนทร เกรย. II. วรชย ทองไทย. III. เรวด สวรรณนพเกา. IV. มหาวทยาลยมหดล. สถาบนวจยประชากรและสงคม. V. ชอชด.

HD66 ค181 2553

ปกและรปเลม: http://khunnaipui.multiply.com

ภาพประกอบ: วรรณศร ไวดาบ

พมพครงท1: กมภาพนธ 2553

จำนวนทพมพ: 1,000 เลม

พมพท: บรษท จรลสนทวงศการพมพ จำกด 219 ซอยเพชรเกษม 102/2 แขวงบางแคเหนอ เขตบางแค กรงเทพฯ 10160 โทรศพท : 02 809-2281-3 โทรสาร: 02 809-2284

จดพมพโดย: สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล เลขท 999 ถนนพทธมณฑล 4 ตำบลศาลายา อำเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐม 73170 โทรศพท : 02 441-9666; 02 441-0201-4 โทรสาร : 02 441-9333 e-mail : directpr@mahidol.ac.th website : http://www.ipsr.mahidol.ac.th

3

คำนำ สขภาพจตเปนผลรวมของปจจยมากมายในชวตคนเรา ไมวาจะเปนสภาพ

ความเปนอย ความสมพนธกบคนรอบขาง ความสามารถในการคดวเคราะหและแกปญหาอยางสรางสรรค วธการจดการอารมณ คณธรรมความดภายในใจ รวมไปจนถงสภาพความเปนชมชนและความเกอกลกนในสงคม การดแลสขภาพจตและการสรางเสรมความเขมแขงใหกบจตใจคนไทย จงมงาน หลายดานทตองอาศยความรวมมอของหนวยงานทมความเชยวชาญตางกน

โครงการรายงานสถานการณสขภาพจตประจำป เปนความรวมมอของสถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล สำนกงานสถตแหงชาต กรมสขภาพจต และแผนงานสรางเสรมสขภาพจตเพอสขภาวะสงคมไทย สำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ เปนความคดรเรมทถอเปนการเปดมตใหมในการทำงานสขภาพจต ซงไดชวยสรางฐานขอมลและความรทจะมผลตอการกำหนดนโยบายสขภาพจต ตลอดจนนโยบายของรฐ

หนงสอสามเลม ไดแก 1) ความสขเปนสากล 2) สถานการณสขภาพจตคนไทย : ภาพสะทอนสงคม และ3)วเคราะหสขภาพจตผานขาว เปนอกหนงผลผลตจากโครงการดงกลาว ทจะมสวนสำคญในการกำหนดทศทางการทำงานวชาการในดานน ซงหากพจารณาจากขอบเขตเนอหาของหนงสอ สามเลมในชดนแลว จะพบวาเปนความพยายามนำความรทงทเปนสากล ขอมลทเปนหลกฐานเชงประจกษภายในประเทศ และมมมองของประชาชนและสอมวลชน มาประมวลภาพสขภาพจตของสงคมไทยไดอยางนาชนชม

ในฐานะผนำของกรมสขภาพจต ผมจงมความภมใจเปนอยางยง ทกรมสขภาพจตไดมสวนรวมในการสรางสรรคผลงานทมคณคานตอสงคมไทย และผมมความเชอมนวา ความรวมมอในการทำงานในลกษณะนจะเปนประโยชนตอคนไทยและวชาการดานสขภาพจตไดมากยงขน

นายแพทยชาตร บานชน

อธบดกรมสขภาพจต

4

คำนำ

หนงสอ 3 เลมน ประกอบดวย 1) ความสขเปนสากล 2) สถานการณ

สขภาพจตคนไทย:ภาพสะทอนสงคม และ 3) วเคราะหสขภาพจตผานขาว

เปนชดหนงสอของโครงการรายงานสถานการณสขภาพจตประจำป ภายใต

แผนงานสรางเสรมสขภาพจตเพอสขภาวะสงคมไทย กรมสขภาพจต กระทรวง

สาธารณสข จดทำขนเพอใหสาธารณชนไดมองเหนภาพสถานการณตางๆ ท

เกยวของกบสขภาพจตคนไทยทชดเจนขน

หนงสอ “ความสขเปนสากล” เปนการศกษาถงระดบความสขของ

คนไทย และปจจยตางๆ ททำใหคนเรามความสขทแตกตางกน โดยสงเคราะห

องคความรเกยวกบความสขจากงานวจยตางๆ ทงในประเทศไทยและ

ตางประเทศ หนงสอ “สถานการณสขภาพจตคนไทย:ภาพสะทอนสงคม”

นำเสนอขอมลเกยวกบสขภาพจตคนไทยจากหลายแหลง โดยเฉพาะอยางยง

ขอมลทไดจากความรวมมอของสำนกงานสถตแหงชาตซงเปนขอมลในระดบ

ประเทศ และจดทำเปนชดดชนสขภาพจต เพอสะทอนใหเหนสถานการณ

ตลอดจนประเดนทางสงคมของประเทศไทยในปจจบน และหนงสอ “วเคราะห

สขภาพจตผานขาว” เปนการวเคราะหขาว ระหวางเดอนสงหาคม 2551-

มถนายน 2552 ทมผลกระทบตอทกข-สข ของประชาชน โดยรวบรวมขอมล

ขาวสารทงในประเทศและตางประเทศ ทไดรบความสนใจจากประชาชน

ทงนขอมลทได นำมาสงเคราะหโดยจตแพทย และนกจตวทยา เพอชชดวา

ประเดนขาวนนๆ มผลกระทบตอสขภาพจตคนไทยเชนไรบาง และยงสามารถ

เปนแนวทางการเฝาระวงทางประชากรจากสถานการณทางสงคม สำหรบการ

ขบเคลอนงานดานสขภาพจตในเชงรก

�

สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล ขอขอบคณ

นายแพทยประเวช ตนตพวฒนสกล นายแพทยทรงคณวฒ กรมสขภาพจต

และผจดการแผนงานสรางเสรมสขภาพจตเพอสขภาวะสงคมไทย และ

สำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ ทสนบสนนการจดทำ

หนงสอชดน คณะผจดทำหวงวาหนงสอทงสามเลมจะเปนแหลงขอมลทม

ประโยชนตอผอาน และเปนแหลงศกษาคนควาขอมล สำหรบผทสนใจได

เปนอยางด

รองศาสตราจารย ดร.สรยพร พนพง

ผอำนวยการสถาบนวจยประชากรและสงคม

7

สารบญ คำนำ 3

สารบญ 7

สารบญตาราง 10

สารบญแผนภม 15

บทนำ 17

1. การวดความสข และระดบความสขของคนไทย 21

แนวคด “ความสข” 24

ความสขกบสขภาพจตเหมอนกนหรอไม 26

การวดระดบความสข 27

แหลงขอมล 29

การรายงานความสข ในประเทศไทย 30

ระดบความสขของคนไทย 34

2. ศาสนา และคณธรรม – จรยธรรม 41

3. ครอบครว 55

ความสขเปลยนแปลงไปตามวย และเพศหรอไม 57

ปจจยททำใหคนเรามความสขมากทสด: 58

เศรษฐกจหรอครอบครว

8

สมพนธภาพในครอบครว 61

ความสามคคปรองดองของคนในครอบครว 65

การหยารางและครอบครวเลยงเดยว 66

4. สขภาพ 73

สขภาพกาย 75

สขภาพใจ 76

5. ทนทางสงคม 81

ทนทางสงคมในตางประเทศ 83

ทนทางสงคมในประเทศไทย 84

ความรสกเปนสวนหนงของชมชน 86

6. สงแวดลอม 89

เกดอะไรขนในประเทศเพอนบานของเรา มาเลเซย และสงคโปร 92

จงหวดระยอง และปญหาสงแวดลอม 93

ความพงพอใจในสงแวดลอมของประชากรในจงหวดระยอง 95

การควบคมมลพษในจงหวดระยอง 96

9

7.รายได และหนสน 101

รายไดสมบรณ รายไดสมพทธ และความพอเพยงทางเศรษฐกจ 103

ความสขจากความไมเปนหน 109

8. ความสขของวยรน 113

ความสขของวยรนในตางประเทศ 115

ความสขของวยรนไทย 118

9. ความสขของผสงอาย 127

ศาสนา และคณธรรม จรยธรรม 129

ครอบครว 133

สขภาพ 134

บทสงทาย 139

เอกสารอางอง 149

10

สารบญตาราง

ตาราง1.1: เปรยบเทยบคำถาม และคำตอบทใหเลอก

เกยวกบความสข และความพงพอใจในชวต

ในการสำรวจตางๆ

33

ตาราง1.2: คาเฉลยความสขและเบยงเบนมาตราฐาน

ของคนไทย จำแนกตามเพศ พ.ศ. 2551

35

ตาราง1.3: การกระจายรอยละของประชากรจำแนก

ตามความสขและเพศพ.ศ. 2551

35

ตาราง2.1: คาความสขเฉลย จำแนกตามความคดเหน

และการปฏบตเกยวกบศาสนา และศาสนา

พ.ศ. 2551

48

ตาราง2.2: คาความสขเฉลย จำแนกตามความบอยครง

ของพฤตกรรมทควรทำในรอบปทผานมา

พ.ศ. 2551

51

ตาราง3.1: รอยละของประชากรอาย 15 ปขนไป

ทมความสขมาก (7 – 10) จำแนกตาม

กลมอาย และเพศ

58

ตาราง3.2: รอยละของประชากรอาย 20 ปขนไปท

รายงานองคประกอบทสำคญทสดตอ

ความรสกสขมาก หรอสขนอย

จำแนกตาม เพศ อาย และอาชพ

59

11

ตาราง3.3: รอยละของประชากรอาย 15 ปขนไป

ทตอบวาสขมาก (7 – 10) จำแนกตาม

ความสมพนธในครอบครว

63

ตาราง3.4: รอยละของประชากรอาย 15 ปขนไป

ทตอบวาสขมาก (7 – 10) จำแนกตามระดบ

ของความรกใครผกพนกนของสมาชกใน

ครอบครว และเพศ

66

ตาราง3.5: รอยละของประชากรอาย 13 – 18 ปทกำลง

เรยน ทตอบวาสขมาก (7 – 10) จำแนกตาม

รปแบบการอยรวมกนในครอบครว และเพศ

69

ตาราง4.1: รอยละของประชากรอาย 15 ปขนไป

ทมความสขมาก (7 – 10) จำแนกตามระดบ

การประเมนสขภาพกายของตนเอง และเพศ

76

ตาราง4.2: รอยละของประชากรอาย 15 ปขนไป

ทมความสขมาก (7 – 10) จำแนกตาม

ความสามารถในการควบคมอารมณตนเอง

และเพศ

77

ตาราง4.3: รอยละของประชากรอาย 15 ป ขนไป

ทมความสขมาก (7 – 10) จำแนกตาม

ระดบความภมใจในตนเอง และเพศ

79

12

ตาราง5.1: คาเฉลยความพงพอใจในชวต (0 – 10)

ของประชากรทไปเลอกตงครงลาสด จำแนก

ตาม ความรสกวาตนเองสามารถเลอกตง

ผแทนทดไดหรอไม จงหวดระยอง

86

ตาราง5.2: คาเฉลยความพงพอใจในชวต (0 – 10)

ของประชากร จำแนกตามความรสก

เปนสวนหนงของชมชนจงหวดระยอง

87

ตาราง6.1: ความพงพอใจในชวต อายคาดเฉลย

เมอแรกเกด ผลกระทบตอสภาพแวดลอม

ดชนความสขโลก และรายไดเฉลยตอหว

(เหรยญสหรฐ) ของประเทศไทย มาเลเซย

และสงคโปร

92

ตาราง6.2: คาเฉลยความพงพอใจในดานตางๆ (0 – 10)

ของประชากรอาย 15 ปขนไป

ในจงหวดระยอง

95

ตาราง7.1: รอยละของประชากรอาย 15 ปขนไปทตอบ

วาตนเองไมยากจนเมอเปรยบเทยบกบเพอน

บาน จำแนกตามเหตผลทตอบวาไมยากจน

และเพศ

105

ตาราง7.2: การกระจายรอยละของประชากรอาย 15 ป

ขนไป จำแนกตามจำนวนทรพยสนใน

ครอบครอง และระดบความสข

106

13

ตาราง8.1: รอยละของประชากรอาย 15 – 24 ป

ทมความสขมาก (7 – 10) จำแนกตาม

คณธรรม จรยธรรม และเพศ

120

ตาราง8.2: รอยละของประชากรอาย 15 – 24 ป

ทมความสขมาก (7 – 10) จำแนกตาม

ความสมพนธในครอบครว และเพศ

122

ตาราง8.3: รอยละของประชากรอาย 15 – 24 ป

ทตอบวาสขมาก (7 – 10) จำแนกตาม

ความคดเหนและการปฏบตเกยวกบศาสนา

124

ตาราง9.1: รอยละของประชากรอาย 60 ปขนไป

ทมความสขมาก (7 – 10) จำแนกตาม

ความคดเหนและการปฏบตเกยวกบ

ศาสนา และเพศ

131

ตาราง9.2: รอยละของประชากรอาย 60 ปขนไป

ทมความสขมาก (7 – 10) จำแนกตาม

การมจตสาธารณะ และเพศ

132

14

ตาราง9.3: รอยละของประชากรอาย 60 ปขนไป

ทมความสขมาก (7 – 10) จำแนกตาม

ระดบการมความรกและผกกนตอกน

ในครอบครว และเพศ

134

ตาราง9.4: รอยละของประชากรอาย 60 ปขนไป

ทมความสขมาก (7 – 10) จำแนกตาม

ระดบสขภาพ และความเชอมนในครอบครว

และเพศ

135

15

สารบญแผนภม

แผนภม1.1: เปรยบเทยบการรายงานความสขของคนไทย 31

แผนภม1.2: รอยละของประชากร จำแนกตามระดบ

ความสข ประเทศไทยและญปน

36

16

17

บทนำ

“ความสขเปนสากล” เนองจากมนษยทกคนตางตองการมความสข

ดวยกนทงสน และเหตผลททำใหผคนมความสขไมวาชาตใด ภาษาใดกเหมอน

กนหรอมความคลายคลงกน

ศาสตรเกยวกบความสขมมานานมากแลว เมอกวา 540 ปกอน

ครสตกาล คำสอนของพระพทธเจา ศาสดาของศาสนาพทธ ไดกลาวถงความ

สขไววา มหลายระดบ ทงสำหรบผครองเรอนหรอผดำรงชวตอยในสงคมซง

เปนคำสอนเพอประโยชนทางวตถ และคำสอนสำหรบผสละเรอนแลว คอเปน

คำสอนเพอประโยชนลกซงทางจตใจ (พระธรรมปฎก 2544) การฝกฝนจตใจ

ขนสงสดหรอจดหมายสงสดของศาสนาพทธ คอ “ความสขทแทจรง” หรอ

“นพพาน” สวนความสขของคฤหสถหรอผครองเรอน สามารถทำไดดวยการม

จรยธรรม และสามารถฝกฝนจตใจใหสงขนไดตามความสามารถของแตละ

บคคล เพอใหมความสขในระดบทสงขน

ในซกโลกตะวนตก จากศตวรรษท 18 นกปรชญาเจรม เบนทม

(Jeremy Bentham) ไดกลาวถง หลกการแหงความสขสงสด คอการกระทำ

ทถกตองตามหลกศลธรรมของประชาชนแตละคน และสงคมทดทสดคอ

สงคมทประชาชนมความสขทสด ดงนนนโยบายสาธารณะทดทสดกคอ

นโยบายทกอใหเกดความสขสงสด และตองอยบนพนฐานของความเทาเทยม

กนในสงคม มมนษยธรรม และความรสกของผคนเปนสงสำคญทสด (Layard

2005)

18

ไดมการศกษาเกยวกบ “ความสข” ในหลากหลายแงมมดวยศาสตร

ตางๆ เชน จตวทยา สงคมวทยา เศรษฐศาสตร และวทยาศาสตร นกจตวทยา

หลายทาน (Kahneman et al. 1999; Csikszentmihilyi & Jeremy 2003;

Costa et al. 1987) ไดสนบสนนทฤษฎตงจด (Set – Point Theory) ซงเปน

ทฤษฎเกยวกบระดบความสข วาคนเรามความสขระดบคงท ขนกบ

คณลกษณะเฉพาะของแตละบคคล หรอคณลกษณะทางพนธกรรมทตดตวมา

เมอมเหตการณมากระทบ เชน ความเจบปวย โศกนาฏกรรม กจะทำใหระดบ

ความสขเปลยนแปลงไปตามเหตการณ แตเมอเหตการณผานไประยะหนง

ความสขจะกลบมาอยทระดบเดม แตสำหรบศาสนาพทธแลว ความสข

สามารถเพมระดบขนไดเรอยๆ อยทการพฒนาจตใจของปจเจกบคคล ดง

กลาวขางตน

นอกจากการศกษาเกยวกบระดบความสขแลว ยงมการศกษาถงปจจย

ตางๆ ททำใหคนเรามความสขดวย ปจจบนไดมความสนใจในปจจยอน

นอกจากรายได เนองจากขอคนพบทวารายไดทมากขนไมไดทำใหคนมความ

สขเพมขนเสมอไป (Layard 2005) เชนเดยวกบหนงสอเลมน ทม

วตถประสงคเพอตอบคำถามวา อะไรททำใหมนษย โดยเฉพาะอยางยงคนไทย

มความสขตางกน เพอตอบคำถามดงกลาว ไดสงเคราะหองคความรเกยวกบ

ความสขจากงานวจยตางๆ ทงในประเทศไทยและตางประเทศ โดยแบงออก

เปนหวขอตางๆ คอ เครองมอทใชวดระดบความสข ในทนคอขอคำถามท

ใชวามความเปนมาตรฐานมากนอยเพยงใด ระดบความสขของคนไทยเปน

เชนไร และเปรยบเทยบกบประเทศอนแลวเปนเชนไร รวมถงหวขอทเกยวกบ

ความตองการของผคนทวไปททำใหตนเองมความสข ม 6 ดานคอ 1) ศาสนา

คณธรรม – จรยธรรม 2) ครอบครว 3) สขภาพ 4) ทนทางสงคม 5) สงแวดลอม

และ 6) รายไดและหนสน

19

ศาสนาคณธรรม–จรยธรรมมนษยตองการมเครองยดเหนยวจตใจ

ดวยการปฏบตตามคำสอนของศาสนา ศาสนาทกศาสนาสอนใหคนเปนคนด

และมคณธรรม จรยธรรม ซงเปนหลกสากล แมแตคนไมมศาสนากมคณธรรม

จรยธรรมได

ครอบครว เราทกคนตองการมครอบครอบครวทอบอน ชวตแตงงานท

มความสข สมาชกในครอบครวมเวลาใหแกกน มความรกใครปรองดองกน

ระหวางสมาชกในครอบครว ไมแตกแยกหรอหยาราง ลกไดอยในบานทมทง

พอและแมมากทสด ไมใชครอบครวเลยงเดยว

ผคนตองการมสขภาพด ทงสขภาพกาย และสขภาพใจ ตองการอาศย

อยในชมชนทมความปลอดภยในชวตและทรพยสน และผคนมความไววางใจ

กน มความเออเฟอเผอแผซงกนและกน หรอมทนทางสงคมสง และอาศยอย

ในพนททมสงแวดลอมทนาอย ปราศจากมลพษหรอมมลพษนอย นอกจากน

ยงเสนอขอคนพบทวาจรงหรอไมทคนไทยยงมรายไดมากขนจะทำใหมความ

สขมากขน จรงหรอไมทการมหนสนไมไดทำใหคนมความทกขเสมอไป

เนองจากสามารถนำเงนไปไชบรโภคตามทตนตองการได นอกจากนยงรวมถง

ความสขในวยรน และความสขของผสงอาย ซงเปนชวงอายทมความเปราะ

บาง วาความสขของเขาเหลานนขนอยกบอะไร

นอกจากการสงเคราะหองคความรทมอยแลวจากงานวจยตางๆ

หนงสอเลมนยงไดนำสถตเกยวกบความสขในประเทศไทยมาสนบสนนหรอโต

แยงขอคนพบตางๆ โดยนำมาจากการสำรวจขนาดใหญทมการออกแบบการ

เลอกตวอยางทสามารถใชเปนตวแทนในเขตพนทศกษาไดจากสามโครงการ

คอ 1) โครงการสำรวจพฒนาตวชวดความอยดมสข พ.ศ. 2548 ซงเปนแผน

20

งานหนงภายใตโครงการ “วจยบรณาการเชงพนท เพอแกปญหาความ

ยากจนอยางมสวนรวมในภมภาคตะวนตก” หรอท เรยกอยางสนวา

“โครงการภมภาคตะวนตกศกษา” ดำเนนการโดยมหาวทยาลยมหดล1;

2) คณภาพชวตประชากรจงหวดระยอง พ.ศ. 2551 ดำเนนการโดย

มหาวทยาลยมหดล2; 3) การสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551

ดำเนนการโดยสำนกงานสถตแหงชาต3

ขอคนพบเหลาน นอกจากจะเปนการสรางองคความรเพมเตมแลว ยง

มประโยชนในการกำหนดนโยบายเพอวดความกาวหนาทแทจรงของประเทศ

ถาจดมงหมายสงสดของการพฒนาประเทศคอ ความตองการใหประชาชนม

ความสขทสด กตองพจารณาจากหลายองคประกอบ ไมใชองคประกอบใด

องคประกอบหนง เชน เศรษฐกจ หรอความเตบโตของจดพ ทหลายประเทศ

ใชกน รวมทงประเทศไทยดวย คณะผเขยนหวงวาผอานหนงสอเลมนคงไดรบ

ประโยชน และความสขตามสมควร

1 ไดรบทนสนบสนนจาก สภาวจยแหงชาต 2 ไดรบทนสนบสนนจาก สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว) 3 ไดรบทนสนบสนนจาก สำนกงานสรางเสรมสขภาพ (สสส) ผานแผนงานสรางเสรมสขภาพจตเพอสขภาวะของสงคมไทย

21

1. การวดความสข และระดบความสขของคนไทย

22

การว ด ระด บความส ข ใน เช ง

ปรมาณมมาอยางยาวนานเกน

กวา 60 ปแลว ตงแตประมาณป

พ.ศ. 2489 (ค.ศ.1946) ในประเทศ

สหรฐอเมรกา สวนใหญการศกษา

เร องความสขจะทำในประเทศท

พฒนาแลว หรอในประเทศทรำรวย

จากการทสำรวจมาอยางยาวนานและ

ตอเนอง ทำใหพบวาถงแมวารายได

ของประเทศเหลาน เชน ประเทศ

สหรฐอเมรกา องกฤษ และญปน

จะเพมขนอยางมาก แตระดบความสข

หรอความพงพอใจในชวตคงท หรอ

เพมขนเพยงเลกนอยเทานน (Layard

2005) ทำใหเกดกระแสการวจารณ

ถ งความไม เหมาะสมของการใช

ผลตภณฑมวลรวมประชาชาต (Gross

Domestic Product) หรอจดพ

(GDP) ทใชวดความกาวหนาหรอการ

พฒนาประเทศมากขน เนองจากจดพ

ใหความสำคญเพยงมลคาทางการเงน

เทานน นาจะใหความสำคญกบตวแปร

อนๆ ทมความสำคญตอความสขดวย

23

เชน ครอบครว ความสมพนธกบเพอนบาน สขภาพกาย ศาสนา คณธรรม

และจรยธรรม ในระดบนานาชาต ประเทศภฏาน ไดใชดชนความสขมวลรวม

ประชาชาต (Gross National Happiness) เปนตวชวดความกาวหนาของ

ประเทศ โดยตงเปาหมายการพฒนาใหตรงกบความตองการทแทจรงของ

มนษย คอ พฒนาประเทศเพอเพมความสข ไมใชเพมการบรโภค หรอเพมเงน

ในกระเปา มลนธเศรษฐกจใหม (New Economics Foundation) ไดจดทำ

ดชนความสขโลก (Happiness Planet Index – HPI) โดยใชความพงพอใจ

ในชวต เปนองคประกอบหนงของดชนฯ (Marks et al. 2006) ไดชใหเหนวา

ความสขของประชาชนเกดขนได โดยไมจำเปนตองบรโภคทรพยากรจนเกน

พอด และโครงการการวดความกาวหนาสงคมโลก พ.ศ. 2551 (Global

Project on Measuring the Progress of Societies) ขององคการเพอ

ความรวมมอทางเศรษฐกจและการพฒนา (Organization for Economic

Co – operation and Development – OECD) ทมวตถประสงคในการ

พฒนาชดตวชวดทางเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม เพอแสดงสถานการณ

ความอยดมสขในสงคม (Measuringthe Progress of Societies 2009 )

สำหรบนโยบายระดบชาตในประเทศไทย ใหความสนใจในเรอง

ความสขชากวาประเทศทพฒนาแลวมาก ตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาต

ฉบบท 1 พ.ศ. 2506 ไดใหความสำคญกบเศรษฐกจเรอยมา โดยใชจดพ

เปนตววดความกาวหนาของประเทศ จนถงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม

แหงชาตฉบบท 8 (พ.ศ. 2540 – 2544) ซงเปนแผนพฒนาฯ ฉบบแรกทกลาว

ถง “ความสข” โดยมงหมายใหประชาชนเปนศนยกลางของการพฒนา และ

ใชเศรษฐกจเปนเครองมอชวยพฒนาใหคนมความสขและมคณภาพชวตทดขน

และในแผนพฒนาฯ ฉบบปจจบนซงเปนฉบบท 10 (พ.ศ.2550 – 2554)

24

ไดจดใหความสขเปนจดหมายหนงของการพฒนา โดยตองการพฒนาประเทศ

ไปสสงคมทมความสขอยางยงยน และนอกจากจดพแลว ไดมการสรางดชน

ความอยเยนเปนสขรวมกนของสงคมไทย เปนดชนรวมซงประกอบดวยองค

ประกอบยอย ไดแก 1) การมสขภาวะ 2) ครอบครวอบอน 3) ชมชนเขมแขง

4) เศรษฐกจเขมแขงและเปนธรรม 5) สภาพแวดลอมและระบบนเวศน

สมดลย 6) สงคมประชาธปไตยทมธรรมาภบาล (สำนกงานพฒนาการ

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต 2552) แตยงไมไดเปนการวดความสขโดยตรง

เหตผลหลกนาจะเกดจากการขาดขอมลทใชในการศกษาอยางเปนระบบ

และผกำหนดนโยบายไมเชอมนในความนาเชอถอของการวดความสข หรอ

ความพงพอใจในชวต

ในประเทศไทยไดมการจดเกบขอมลเกยวกบความสขแลว เราจงควร

มาศกษาดวา เครองมอทใชมมาตรฐานมากนอยเพยงใด เพอประโยชนในการ

เกบขอมลอยางเปนระบบตอไป และระดบความสขของคนไทยเปนเทาไร

แนวคด “ความสข”

“ความสข” เปนการวดเชงอตวสย (Subjective) กลาวคอ เปนเรอง

ของอารมณความรสก คำตอบจงขนอยกบความรสกของแตละบคคลใน

ขณะนน ซงจะแตกตางจาการวดเชงภาวะวสย (Objective) ทเปนการวด

ความเปนอย (Objective well – being) ของปจเจกบคคล ซงมคาคงท

ตวอยางเชน คนทมรายไดเทากนคอ เดอนละ 30,000 บาท (30,000 บาท

เปนการวดเชงภาวะวสย) อาจมความสขไมเทากนกได ขนอยกบความพอใจ

25

ของแตละบคคล การวดเชงอตวสยทำนองเดยวกนนทใชกนบอยคอ ความ

พงพอใจในชวต และความอยดเชงอตวสย (Subjective well – being)

“ความสข (Happiness)” “ความพงพอใจในชวต (Life satisfaction)”

และ “ความอยดเชงอตวสย (Subjective well – being)” เหมอนกนหรอไม

นกวชาการบางคน เชน นกเศรษฐศาสตรจะมองวา ความสข ความพงพอใจใน

ชวต และความอยดเชงอตวสย มความหมายเหมอนกนและใชแทนกนได และ

ใชคำทงสามนเหมอนกบแนวคดอรรถประโยชน (Utility) ในทางเศรษฐศาสตร

กลาวคอ ปจเจกบคคลตดสนใจเลอกทำกจกรรมตางๆ อยางมเหตผล เพอให

เกดความพงพอใจสงสดแหงตน ซงความพงพอใจนเปนความตองการทไมม

ขอจำกด (Veenhoven 1991, 1997; Easterline 2001, 2005)

สำหรบนกจตวทยามกจะมองวา ความสขเปนเรองของอารมณ

ความรสก ดงนนความสขจงเปนการวดเฉพาะความอยดทางอารมณ

(emotional well – being) เทานน แตถาเปนความอยด (Well – being)

แลว กจะวดรวมเอามตของสขภาพกาย (physical health) และสขภาพใจ

(mental health) เขาไปดวย นอกเหนอจากมตของความอยดทางอารมณ

(Lyubomirsky 2008) นอกจากน Ed Diener1 นกจตวทยาชาวอเมรกน

ไดใหแนวคดทละเอยดขนไปอกเกยวกบความอยดทางอารมณ โดยแบงออก

1 “Ed Diener, นกวชาการทมชอเสยง และมงานวจยทตพมพเกยวกบความอยดเชงอตวสย (Subjective well-being) มากทสด บอกดฉนวา เขาเปนคนแรกทใชคำ “ความอยดเชงอตวสย (Subjective well-being)” เพราะเขาไมคดวาจะไดรบการแตงตงในตำแหนงประจำ (Tenure) ถางานวจยของเขาใชคำวา “ความสข” จะถกมองวา เปนงานทศกษาในสงทไมชดเจนและไมแนนอน (Fuzzy and Soft) (Lyubomirsky 2008:316)

26

เปนสามมตซงในแตละมตสามารถแยกสวนการวเคราะหออกจากกนได คอ

มตท 1 เปนความรสกทางบวก กลาวคอ คนเรามอารมณความรสกทางบวก

บอยครงแคไหน มตท 2 เปนความรสกทางลบ กลาวคอ คนเรามอารมณ

ความรสกทางลบบอยครงแคไหน และมตท 3 ความพงพอใจในชวต กลาวคอ

การทปจเจกบคคลประเมนความพงพอใจในชวตของตนเองในภาพรวม

อยางไร (Diener 1984; Diener et al. 1985, 1999)

มตทหนงเทยบไดกบความสข มตทสองเทยบไดกบความทกข ความสข

นนเปนสภาพจตใจทเปลยนแปลงไดในแตละชวงเวลาเมอเกดเหตการณใด

เหตการณหนงทมากระทบความรสก สวนความพงพอใจในชวตนน โดยทวไป

แลวมความคงทมากกวาความสข เนองจากเปนผลจากกระบวนการประเมน

ชวตของตนเองในทกดาน แลวตดสนใจวาตนเองมความพงพอใจในชวตมาก

นอยเพยงใด (Nettle 2005) แนนอนวาความสขและความพงพอใจในชวต

มความสมพนธไปในทางเดยวกน กลาวคอเมอคนเรามความพงพอใจในชวต

มากยอมมความสขมากตามไปดวย และตวแปรทใชทำนายความสขหรอความ

พงพอใจในชวตกเปนชดเดยวกน (Gray et al. 2008a)

ความสขกบสขภาพจตเหมอนกนหรอไม

จากเครองมอวดสขภาพจตคนไทยของ อภชย มงคล และคณะ (2552)

ทสรางขนเพอใหเหมาะกบสงคมไทยนน ประกอบดวย 4 องคประกอบคอ

1) สภาพจตใจ (Mental state) 2) สมรรถภาพของจตใจ (Mental capacity)

3) คณภาพของจตใจ (Mental quality) และ 4) ปจจยสนบสนน

(Supporting factors) เมอเปรยบเทยบกบคำจำกดความของ Diener ใน

27

ดานความสขดงกลาวขางตน พบวา มความหมายตรงกนในองคประกอบท 1

คอ สภาพจตใจ ไดแก ขอคำถามเกยวกบความพงพอใจ (ใชคำเหมอนกน)

และความสบายใจ (ความรสกทางบวก) สวนองคประกอบอนๆ ของเครองมอ

วดสขภาพจตคนไทย เปนปจจยบงชความสข หรอความพงพอใจมากหรอนอย

อยางไรกตาม จากการศกษาของ อภชย มงคล และคณะ (2544) โดย

เปรยบเทยบภาพรวมของเครองมอวดสขภาพจตของคนไทยฉบบเดยวกนน

กบนยามความสขในบรบทของสงคมไทย และในมมมองของศาสนาพทธ

นกวชาการ และประชาชน ไดอนมานวา สขภาพจต และความสขเปนเรอง

เดยวกนในบรบทของสงคมไทย

การวดระดบความสข

ในการตดตามวาประชากรของประเทศหนงๆ วามความสขมากขน

หรอนอยลง ตองมการทำการสำรวจอยางตอเนอง ไดมการสำรวจในระดบ

นานาชาตจำนวนมากกวา 100 โครงการ ซงพบวาเครองมอทใช คอขอคำถาม

และคำตอบทใหเลอกมความคลายคลงกนและตางกน สำหรบคำตอบทให

เลอกนน นอกจากสเกลแบบตอเนอง (Continuous) 0 – 10 แลว ยงม

คำตอบใหเลอกเปนเสกลอนดบ (Ordinal) ทแตกตางกน ดงเชน (Veehoven

2009)

การสำรวจเกยวกบระดบความสขในประเทศสหรฐอเมรกา ในป ค.ศ.

1946 (USA Gallup Polls) ใชคำถามวา “ปจจบนคณจะใหคำอธบายตวคณ

วา…..” (Presently, would you describe yourself as…..) คำตอบท

ใหเลอกมสอนดบ คอ มความสขมาก (very happy) คอนขางมความสข

28

(somewhat happy) คอนขางไมมความสข (somewhat unhappy) และ

ไมมความสข (very unhappy)

การสำรวจ General Social Survey (GSS) ใชคำถามวา “เมอ

พจารณาสถานการณทงหมดโดยรวมแลว คณจะกลาววาปจจบนคณม

ความสขในชวตอยางไร” (Taking all things together, would you say

you have a happy life these days) คำตอบทใหเลอกมสามอนดบ คอ

มความสขมาก (very happy) คอนขางมความสข (pretty happy) และ

ไมมความสข (not happy)

การสำรวจ World Value Survey (WVS) คำถามคอ “เมอพจารณา

สถานการณทงหมดโดยรวมแลว คณจะกลาววา ….” (Taking all things

together, would you say that…) คำตอบทใหเลอกมสอนดบ คอ

มความสขมาก (very happy) มความสขคอนขางมาก (quite happy)

ไมคอยมความสข (not very happy) และไมมความสขเลย (not at all

happy)

สำหรบความพงพอใจในชวตกจะพบในทำนองเดยวกน นอกจาก

คำตอบทใหเลอกเปนเสกล 0 – 10 แลว ยงมเปนอนดบชนดวย เชน

การสำรวจ Eurobarometer โดยใชคำถามวา “ในภาพรวม

คณพงพอใจในการดำเนนชวตไหม” (On the whole, are you satisfied

with your life you lead?) คำตอบทใหเลอกมสอนดบคอ พงพอใจมาก

(very satisfied) พงพอใจปานกลาง (fairly satisfied) ไมคอยพงพอใจ (not

very satisfied) และไมพงพอใจเลย (not at all satisfied)

29

วธการวดแบบน เรยกวา เปนแบบจากบนสลาง หรอ Top down

คอวดความสขหรอความพงพอใจในชวตในภาพรวมดวยคำถามเดยว แลวจง

ศกษาตวแปรทมอทธพลตอความสข อกวธหนง คอการวดความพงพอใจ

ของแตละองคประกอบของชวต เชน งานของ Cummins et al. (2003)

ประกอบดวย การวดระดบความพอใจของตนเองอยางนอย 7 ดาน คอ

ดานมาตรฐานความเปนอย สขภาพ ความสำเรจในชวต ความสมพนธกบผอน

ความปลอดภย ชมชน และความมนคงในอนาคต การวดแบบนเรยกวาเปน

แบบ ลางสบน หรอ Bottom up

แหลงขอมล

ในการศกษาเรองความสขของคนไทยครงน จะใชขอมลจากการสำรวจ

ขนาดใหญ 3 แหลง ทออกแบบใหการสมตวอยางเปนตวแทนของพนทนนๆ

ได คอ ระดบประเทศ และจงหวด สวนการเกบขอมลใชวธสมภาษณ ไดแก

การสำรวจสภาวะทางสงคมและวฒนธรรม เกบขอมลโดยสำนกงาน

สถตแหงชาต ประชากรทไดเปนตวแทนของประชากรในระดบประเทศ โดยม

ครวเรอนทตกเปนตวอยางทงสน 25,520 ครวเรอน ไดสมภาษณผมอาย 15 ป

ขนไปจำนวน 27,111 คน เกบขอมลในเดอนตลาคม พ.ศ. 2551

การสำรวจคณภาพชวตของประชากรจงหวดระยอง ดำเนนการโดย

สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล มครวเรอนทตกเปน

ตวอยางทงหมด 1,336 ครวเรอน จำนวนประชากรอาย 15 ปขนไปทสมภาษณ

3,889 คน เกบขอมลในเดอนกนยายน – ตลาคม พ.ศ. 2551 (รศรนทร เกรย

และคณะ 2552)

30

การสำรวจการพฒนาตวชวดความอยดมสข ในจงหวดชยนาท และ

จงหวดกาญจนบร ดำเนนการโดยสถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลย

มหดลมจำนวนครวเรอนทตกเปนตวอยางจงหวดละ 1,440 ครวเรอน และม

ประชากรอาย 15 ปขนไปทไดสมภาษณในจงหวดชยนาท จำนวน 2,984 คน

และจงหวดกาญจนบร จำนวน 3,287 คน เกบขอมลระหวางเดอนกรกฎาคม

– สงหาคม พ.ศ. 2548 (รศรนทร เกรย และ คณะ มปปก, มปปข.)

การรายงานความสข ในประเทศไทย

คำถามเกยวกบความสข โดยใหผตอบสมภาษณตอบระดบความสข

ระดบ 0 – 10 มอยในการสำรวจทงสามโครงการ จะเหนวารปแบบของการ

รายงานมความคลายคลงกนระหวางจงหวดกาญจนบร และจงหวดชยนาท

คอ มผตอบ 5 ถงรอยละ 45 ของประชากรทงหมด สวนรปแบบการรายงาน

เรองความสขของจงหวดระยอง และระดบประเทศมความคลายคลงกน คอม

การกระจายของผตอบทเบไปทางขวา (แผนภม 1.1) อยางไรกตาม เนองจาก

ขอมลทกชดทใชเปนแบบตดขวาง (Cross – sectional) จงไมสามารถกลาว

ไดวา การทรปแบบทแตกตางกน หรอเหมอนกน สะทอนระดบความสขท

แทจรง หรอเปนความคลาดเคลอนของการรายงาน ทพบไดบอยคอ

ความแตกตางของเครองมอทใช ในทนคอ ขอคำถาม และคำตอบทใหเลอก

31

แผนภม1.1: เปรยบเทยบการรายงานความสขของคนไทย

ประเทศ 2551

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

80.0

90.0

100.0

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ระยอง 2551

ชยนาท, กาญจนบร 2548

0.94.8

34.6

44.3

15.4

0.3 2.6

22.5

46.7

28.0

0.05.0

10.015.020.025.030.035.040.045.050.0

นอยมาก ไมคอย ปานกลาง คอนขาง สขมาก มความสข มความสข

ญปน 2549 ไทย 2551

ทมา: การสำรวจพฒนาตวชวดความอยดมสข พ.ศ. 2548; คณภาพชวตประชากรจงหวดระยอง พ.ศ. 2551; การสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ .2551

ในทางประชากรศาสตร มการศกษาเกยวกบการรายงานอายลงทาย

ดวยเลขทชอบ (digit preference) เชน ลงทายดวย 0 หรอ 5 เมอชอบเลข

นนแลว ทำใหเกดความผดปกตของการรายงานอายทมคนจำนวนมากชอบ

เชน ทอาย 20, 25, 30, 35, 40, 45 เปนตน ในทำนองเดยวกนอาจเปน

ไปไดวา การตอบระดบความสขของคนไทยกมการชอบรายงานดวยเลขใด

เลขหนงดวย

จากการศกษาของ Veenhoven (1997) ในเรองความสขไดพบวา

ระดบความสขเฉลยใน 48 ประเทศ โดยใชเสกลแบบตอเนอง 0 – 10 จะม

คาเฉลยระหวาง 4.4 (ในประเทศบลกาเรย) กบ 7.9 (ในประเทศเนเธอรแลนด

32

สวเดน และไอซแลนด) สวนประเทศฟลปปนส ซงเปนประเทศในเอเชยตะวน

ออกเฉยงใตประเทศเดยวทรวมอยในการศกษาความสขครงน มระดบความ

สขเฉลยเปน 6.9 นอกจากน Veenhoven ยงพบวา ระดบความสขไมเกยวกบ

คณลกษณะประจำชาตของแตละชาต เชน ชาตทมวฒนธรรมทมมมองใน

แงลบ กไมไดทำใหคำตอบระดบความสขตำกวาทเปนจรง หรอชาตทม

วฒนธรรมทมมมมองในแงบวก กไมไดทำใหคำตอบระดบความสขสงกวาท

เปนจรง สำหรบการศกษาเกยวกบความพงพอใจในชวตของ Veenhoven

(2005) ระหวางป ค.ศ. 1995 – 2005 ไดพบวา ความพงพอใจในชวตของ

คนไทยมคาเฉลย 6.5

ในประเทศไทยนน ขอคนพบทคนไทยในจงหวดชยนาทและกาญจนบร

มความสขเฉลยกลางๆ ใกลเคยงกบไมทกขไมสข ในป พ.ศ. 2548

เปรยบเทยบกบจงหวดระยองและระดบประเทศทมความสขคอนไปในทาง

มความสขมากขน ในป พ.ศ. 2551 ซงอาจจะแสดงวา คนไทยมความสข

เพมขน หรออาจเปนผลมาจากเครองมอทใชในการสอบถามกได เพราะ

ในแบบสอบถามของจงหวดชยนาทและกาญจนบร ผถกสมภาษณไดรบรวา

มคำตอบ 5 หมายความถงไมทกข ไมสข อยดวย (โดยใหดรปแผนเสกลม

คำอธบายท 0 ทกขมากทสด, 5 ไมทกข ไมสข และ 10 สขมากทสด)

แตแบบสอบถามในระดบประเทศและจงหวดระยอง ผถกสมภาษณรบร

แตเพยงวา 0 คอ ไมมความสขเลยหรอมความทกขมากทสด และ 10 คอ

สขมากทสดหรอมความสขมากทสด (ตาราง 1.1) การเนนคากลางอาจทำให

รอยละของคากลางของจงหวดกาญจนบรและชยนาท สงเกนจรงกได

33

ตาราง1.1: เปรยบเทยบคำถาม และคำตอบทใหเลอกเกยวกบ

ความสข และความพงพอใจในชวตในการสำรวจตางๆ

โครงการสำรวจ คำถาม คำตอบ

ความสข

พฒนาตวชวดความอยดมสข พ.ศ. 2548

ตอนนทานมความรสกอยางไร

0 มความทกขมากทสด 1, 2, 3, 4, 5 ไมสขไมทกข 6, 7, 8, 9, 10 มความสขมากทสด

คณภาพชวตประชากรจงหวดระยอง พ.ศ. 2551

ขณะนทานมความทกข ความสขอยในระดบใด

0 มความทกขมากทสด 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 มความสขมากทสด

สภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551

ปจจบน.....ชอ….. มความสขอยระดบใด

0 ไมมความสขเลย 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 สขมากทสด

ความพงพอใจในชวต

คณภาพชวตประชากรจงหวดระยอง พ.ศ. 2551

ในภาพรวม ทานรสกพงพอใจในชวตระดบใด

0 พงพอใจนอยทสด 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 พงพอใจมากทสด

สำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551

“ ในชวง 1 เดอนท ผานมาจนถงปจจบน….. ไดสำรวจตวเองและประเมนความรสกตนเอง วา…..” ทานรสกพงพอใจในชวต

ไมเลย เลกนอย มาก และมากทสด

34

แนนอนทสดวาความพงพอใจในชวตและความสข มความสมพนธไปใน

ทศทางเดยวกน นนคอ คาสมประสทธสหสมพนธ (correlation) ของตวแปร

ทงสองจากโครงการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม เปน .364 และมนย

สำคญทางสถตทระดบ .01 อยางไรกตาม งานวจยสวนใหญจะเลอกศกษา

ความสขหรอความพงพอใจในชวต เรองใดเรองหนง

ระดบความสขของคนไทย

มาตรวดทใชในการศกษาเรองความสขของกลมบคคล มอย 2 วธ

คอ ถาเปนตวเลขแบบตอเนอง เชน 0 – 10 จะใชคาเฉลย (Mean) ซงพบวา

คาเฉลยความสขของคนไทยอยท 7.5 ในป พ.ศ. 2551 (ตาราง 1.2) และ

ถาจะศกษาแนวโนมกสามารถวเคราะหจากคาเฉลยในปตางๆ ได แตถาเปน

เสกลอนดบ เชน มความสขมาก มความสขคอนขางมาก ไมคอยมความสข

และไมมความสขเลย จะวเคราะหจากรอยละของแตละกลม เชน รอยละของ

ผตอบวามความสขมาก (รวมมาก และคอนขางมาก) เปนเทาไร เปนตน และ

ถาจะดจากแนวโนมวา ประชาชนมความสขมากขนหรอนอยลง กจะดจาก

รอยละของประชาชนทตอบวา มความสขมากวาเปลยนแปลงไปอยางไร

สำหรบเสกลแบบตอเนองนน สามารถจดใหเปนกลมได เชน รวม 0 – 6

ใหเปนความสขนอย และ 7 – 10 เปนความสขมาก ซงพบวารอยละ 74.6

ของคนไทยอยในกลมสขมาก (ตาราง 1.3)

35

ตาราง1.2: คาเฉลยความสขและเบยงเบนมาตราฐานของคนไทย

จำแนกตามเพศ พ.ศ. 2551

เพศ คาเฉลยความสข

(Mean)

คาเบยงเบนมาตรฐาน

(Standarddeviation)

ชาย 7.6 1.727

หญง 7.5 1.708

รวม 7.5 1.716

ทมา: คำนวณจากขอมลการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551

ตาราง1.3: การกระจายรอยละของประชากรจำแนกตามความสข

และเพศพ.ศ. 2551

เพศ สขมาก(7–10) สขนอย(0–6) รวม

ชาย 75.6 24.4 100.0

หญง 74.0 26.0 100.0

รวม 74.6 25.4 100.0

ทมา: คำนวณจากขอมลการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551

ถาเราทดลองจดเสกลใหม เพอใหเปรยบเทยบไดกบประเทศญปน

ทสำรวจความสขภายใตโครงการ Asia Barometer Survey (ABS) ในป

พ.ศ. 2549 ซงคำตอบทใหเลอกเปนแบบเสกล 5 อนดบ คอ มความสขนอย

มาก ไมคอยมความสข มความสขปานกลาง คอนขางมความสข และมความ

36

สขมาก (Inoguchi & Fujii 2009) สำหรบขอมลการสำรวจสภาวะสงคมและ

วฒนธรรม พ.ศ. 2551 ไดกำหนดให 0 และ 1 หมายความถงมความสขนอย

มาก 2, 3 และ 4 หมายความถงไมคอยมความสข 5 และ 6 หมายความถง

มความสขปานกลาง 7 และ 8 หมายความถงคอนขางมความสข 9 และ 10

หมายความถงมความสขมาก จะพบวารอยละของคนไทยทตอบวาคอนขางม

ความสข คดเปนรอยละ 46.7 และมความสขมากคดเปนรอยละ 28.0 หรอถา

รวมสองกลมทมความสขนเขาดวยกน จะคดเปนรอยละ 74.7 (แผนภม 1.2)

แผนภม 1.2: รอยละของประชากร จำแนกตามระดบความสข

ประเทศไทยและญปน

ประเทศ 2551

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

80.0

90.0

100.0

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ระยอง 2550

ชยนาท, กาญจนบร 2548

0.94.8

34.6

44.3

15.4

0.3 2.6

22.5

46.7

28.0

0.05.0

10.015.020.025.030.035.040.045.050.0

นอยมาก ไมคอย ปานกลาง คอนขาง สขมาก มความสข มความสข

ญปน 2549 ไทย 2551

ทมา: ประเทศไทย คำนวณจากขอมลการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ.2551 ประเทศญปน (Inoguchi & Fujii 2009)

37

จากแผนภม 1.2 จะเหนวารปแบบความสขของทงสองประเทศเปนไป

ในทำนองเดยวกน คอประชากรสวนใหญ จะคอนขางมความสข หรอม

ความสขมาก มประชากรเปนจำนวนนอยมากทรายงานวาไมคอยมความสข

หรอมความสขนอยมาก รปแบบนจะเปนรปแบบทพบในประเทศอนๆ ดวย

กลาวคอ สดสวนของประชากรทมความสขมากจะมมากกวาประชากรทม

ความสขนอย

สำหรบระดบความพงพอใจในชวตของคนไทยจากการสำรวจเดยวกน

โดยมเสกลอนดบใหเลอกสอนดบ พบวา ผทตอบวาไมเลย มเพยงรอยละ 1.3

พงพอใจเลกนอยรอยละ 16.9 พงพอใจมากรอยละ 68.5 และพงพอใจมาก

ทสดรอยละ 13.3 และถาแบงออกเปนสองกลมใหญๆ คอ กลมทมความ

พงพอใจในชวตนอย (รวมไมเลย และเลกนอย) จะคดเปนรอยละ 18.2 และ

กลมทมความพงพอใจในชวตมาก (รวมมาก และมากทสด) คดเปนรอยละ

81.8 ซงเปนรปแบบทใกลเคยงกบความสข สดสวนของประชากรทมความ

พงพอใจในชวตมากจะมมากกวาประชากรทมความพงพอใจในชวตนอย

จะเหนวาการกำหนดขอคำตอบทใหเลอกไมเหมอนกนระหวาง เสกล

แบบตอเนอง และเสกลอนดบ จะทำใหเปรยบเทยบกนยาก ดงนนจงตองมวธ

การศกษาเฉพาะเพอใหสามารถเปรยบเทยบกนได เชน ถาตอบวามความสข

มาก หรอสขนอย จะแปลงเปนตวเลขไดเทาใดระหวาง 0 – 10 (Calibration

study) Veenhoven กำลงทำการศกษาระดบความสข และความพงพอใจ

ในชวต ใน 60 ประเทศ โดยใหอาสาสมครทดลองตอบ โดยแปลงคำตอบ

ทเปนสากลอนดบใหเปนคะแนน 0 – 10 แลวใชวธการทางสถต คอ คาเฉลย

และคาเบยงเบนมาตรฐาน ชวยวเคราะห (Veehoven 2009)

38

ในระดบนานาชาต ไดมขอกงวลในการศกษาแนวโนมระดบความสข

วาเพมขนหรอลดลง เนองจากการใชขอคำถามและคำตอบทใหเลอกแตกตาง

กนบางในแตละครงของการสำรวจ อาจนำไปสขอสรปทคลาดเคลอนได

(Veehoven 2009) ขอมลทไดจากการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม

พ.ศ. 2551 นบวาเปนการสำรวจเกยวกบความสขระดบชาตเปนครงแรก

และใชขอคำถาม และคำตอบทใหเลอกคลายคลงกบประเทศอนๆ ซงไดผาน

การทดสอบมาแลว จงสามารถใชเปนคามาตรฐาน (benchmark) สำหรบ

เปรยบเทยบในอนาคตวาคนไทยมความสขและความพงพอใจในชวต มากขน

นอยลง หรอคงท อยางเปนรปธรรม โดยทำการสำรวจอยางตอเนอง ตามชวง

เวลาทเหมาะสม เครองมอทใชวดระดบความสข และความพงพอใจในชวต

ตองใชคำถามและคำตอบทใหเลอกเหมอนกนทกป จงจะทำใหสามารถ

วเคราะหไดลกซงมากขนวา อะไรเกดขนกบคนไทย ดงนนจงควรมการผลกดน

ใหเกดการเกบขอมลระดบชาตอยางเปนระบบ

2. ศาสนา และคณธรรม - จรยธรรม

42

ความสขเปนส งททกคนในโลก

ปรารถนาดวยกนทงสน ไมวาจะ

เปนคนชาตใด ภาษาใด อยทไหน หรอ

นบถอศาสนาใดกตาม แตสงคมปจจบน

ทใหความสำคญทางวตถจนเกนพอด

เพอใหเกด “ความอยด” ทางกายมาก

ทสด อนนำไปสการเอารดเอาเปรยบ

และเหนแกตว เพอใหไดสงทตนตองการ

เมอไมไดกเปนทกขเพราะ “ความสข

ของคนเรานอยทการไดสนองความ

ตองการ พอเรามความตองการอยาง

หนง เมอไดสนองความตองการนน

เรากมความสข” (พระพรหมคณาภรณ

2548ก:121) แตความตองการของ

คนเราไมมทสนสด จงเปนเหตให

ความอยด ไมไดทำใหคนมความสข

เสมอไป ดงจะเหนไดจากการจดลำดบ

ประเทศตามความสขทพบวา ประเทศ

ทมความสขมากทสดกลบไดลำดบ

ความอยดทางวตถวสย (หรอ จดพ)

ทไมสงนก ในขณะทประเทศทพฒนา

แลวหลายประเทศ เชน สหรฐอเมรกา

ซงมความอยดทางวตถวสยในลำดบ

ตนๆ กลบไดลำดบความสขตำกวา

43

ประเทศทกำลงพฒนาเสยอก (Marks et al. 2006) อนแสดงใหเหนวา ความ

อยดไมไดมความสมพนธโดยตรงกบความสขแตอยางใด เพราะทายทสดแลว

ความสขตางหากทเปนสงปรารถนาสงสดของมนษย และความสขทแทจรงนน

ตองคำนงถงความสขทางใจควบคไปดวย ความสขทางใจยอมเกดจากการ

ปฏบตตนใหถกตองนนเอง ดวยเหตน การศกษาความสมพนธระหวางความ

สขกบศาสนาและคณธรรม – จรยธรม จงเปนทสนใจทงในประเทศไทยและ

ตางประเทศ (ประเวศ วะส 2552; พระไพศาล วสาโล 2552; Emmons &

Paloutzian 2003; Haidt 2006; Klein 2006; Layard 2005;

Lyubomirsky 2008)

สงคมไทยปจจบนนไดถกครอบงำดวยอทธพลของเศรษฐศาสตร

กระแสหลก เศรษฐกจทนนยม บรโภคนยม และปจเจกบคคลนยม ซงไดแพร

ขยายไปทวโลกดวย จงทำใหคนสวนใหญเชอวา “บรโภคมากมความสขมาก”

กลาวคอ เขาใจวาความสขมเพยงมตเดยว คอความสขทเกดจากการบรโภค

หรอการไดรบเทานน โดยลมไปวา การใหกทำใหมความสขดวย1 เพราะใน

ทางเศรษฐศาสตรนน การใหกถอวาเปนการบรโภคอกชนดหนง เชน บรโภค

ชอเสยง บรโภคความยอมรบนบถอ หรอบรโภคความมหนามตา เปนตน

ดงเชนมาตราการทางภาษทลดหยอนใหแกผทบรจาคใหสาธารณะกศล

เพอเปนการกระตนใหคนเพมการบรโภคการใหใหมากยงขน2

1 ตวอยางของความสขจากการให คอ ความสขทพอแมไดรบเมอใหกบลก (เพราะตองการใหลก มความสข) ซงกคอ ความสขจากการเหนผอนมความสข 2 แทนทจะดทวตถประสงคของการให คอ การทำใหผไดรบมความสข กลบไปเนนทปรมาณ การให โดยไมสนใจวาสงทใหนน ทำใหผรบมความสขหรอไม ซงผลทายสดกไมไดทำใหเกด ความสขทแทจรงแตอยางใด

44

ยงไปกวานน บรโภคนยมและปจเจกบคคลนยมยงมผลใหมนษย

แปลกแยกออกจากธรรมชาต สงแวดลอม สงคม และชมชนอกดวย เนองจาก

แตละคนจะสนใจแตตนเอง ตองการใหตนเองมมากทสด (เพอบรโภคใหได

มากทสด) โดยลมถงความมอยอยางจำกดของทรพยากร เมอตนเองเอาไปมาก

กยอมมเหลอใหคนอนนอยลง ซงทายทสดแลว คนทสนใจแตความสขของ

ตนเองกจะไมมความสขไปในทสด เพราะถาคนสวนใหญในชมชนหรอในสงคม

โลกไมมความสขแลว กจะมผลสะทอนกลบมาสตนเองใหไมมความสขดวย

สาเหตหนงททำใหคนหลงไปตดกบดกของบรโภคนยมและปจเจกนยม

คอ การหนหลงใหกบศาสนา และการละทงคณธรรม – จรยธรรม โดยกลบไป

ถอเอาวทยาศาสตรเปนสารนะแทนทศาสนา และถอเอากฎหมาย (rule of

law) เปนสารนะแทนคณธรรม – จรยธรรม

เนองจากศรทธาเปนธรรมชาตของมนษย ดงนน เมอมนษยไมมศรทธา

ในศาสนาเสยแลว มนษยกเลยหนไปมศรทธาในวทยาศาสตรแทน โดยท

ทฤษฎทเชอถอกนมากในตะวนตกม 2 ทฤษฎ คอ ทฤษฎการคดสรรของ

ธรรมชาต3 (natural selection) ของชาลส ดารวน (Charles Darwin) กบ

ทฤษฎมอทมองไมเหน (invisible hand) ของอาดม สมธ (Adam Smith)

(Layard 2005) ความเชอในทฤษฎแรกมผลใหเกดการแขงขนแยงชงกน

ซงทำใหเกดการยอมรบวาความเหนแกตวไมเปนสงชวราย สวนทฤษฎหลง

กชวยสนบสนนใหความเหนแกตวเปนสงทมประโยชนตอเศรษฐกจ4

3 หรอในเนอหากคอ ผทแขงแรงเทานนจงจะอยรอด (survival of the fitness) 4 กลาวคอ มอทมองไมเหนในตลาดเสร จะเปนผจดการใหเกดความสมดลขนเอง ระหวางผซอและผขายซงแตละฝายตางกเหนแกตว

45

สวนการถอเอาแตกฎหมายเปนหลกโดยไมคำนงถงคณธรรม –

จรยธรรมเลย กยอมมผลทำใหคนเหนแกตวทำรายสงคมได ดงตวอยางเชน

วกฤตการณทางเศรษฐกจของโลก 2 ครง (ตมยำกงและแฮมเบอรเกอร)

วกฤตการณทงสองครงเปนเพราะนกลงทนตองการแสวงหากำไรสงสด โดยไม

คำนงถงความถกตอง เชน ครงแรกเกดจากกฎหมายการเงนระหวางประเทศ

ทบงคบใหประเทศไทยตองเปดเสรทางการเงน ทำใหนกลงทนตางประเทศ

เขามาหากำไรกบสวนตางของอตราแลกเปลยนเงนตราทคงท (โจมตคาเงน

บาท) และนกลงทนและนกการเมองไทยกพลอยผสมโรงรวมโจมตคาเงนบาท

กบเขาดวย สำหรบครงทสองกเชนกน เมอนกการเงนสรางผลตผลทางการเงน

ชนดใหมขนมาขายฝน (รวมหนสนใหเปนหน – sub prime) ทำใหเกดการ

บรโภคเกนตวเหมอนฟองสบ ทงสองวกฤตการณทยกเปนตวอยางน (และ

อนๆ เชน วกฤตเนออฐแดดเดยว – ดไบ หรอวกฤตแหนมเนอง – เวยดนาม

หรอทกรซ และเสปญ เปนตน) เกดจากความโลภของมนษย และความเหนแก

ประโยชนสวนตน (ซงถอวาเปนความดงามตามหลกเศรษฐศาสตรกระแส

หลก) โดยไมผดหลกกฎหมายทงสน หรอการหลกเลยงหรอใชชองโหวทาง

กฎหมาย เพอหาประโยชนทไมชอบธรรมใหกบตนเองและพวกพอง ทำใหเกด

ความไมยตธรรมทางสงคม ถงแมวาจะไมผดตามหลกของกฎหมาย แตกไม

ถกตองตามหลกของคณธรรม – จรยธรรม (Ethics and financial crisis

2008; The AIM Blogger 2008; Elliott 2009; Wikipedia 2009)

46

เพราะเหตวา ศาสนาทกศาสนาสอนใหคนไมเปนคนเหนแกตว สนบสนน

การให และสงเสรมใหอยรวมกนในสงคมอยางครอบครว คอ ชวยเหลอเกอกล

กน แทนทจะแขงขนแยงชงกน จงไมนาแปลกใจวา ทำไมศาสนาจงมความ

สมพนธโดยตรงกบความสข (Brooks 2008; Haidt 2006; Klein 2006;

Layard 2005) สวนคณธรรม – จรยธรรมกเปนเครองกำกบสงคมเพอให

อยรวมกนโดยปกตสข กลาวคอ ผมคณธรรม – จรยธรรมจะคำนงถงสงคม

มากกวาตนเอง และเหนแกประโยชนสวนรวมมากกวาประโยชนสวนตว

ซงสดทายแลวกจะสงผลใหผนนมความสขไปดวย ทงนเพราะความสขของ

คนรอบขางจะมผลตอความสขของตวเราเองดวย (Brooks 2008; Haidt

2006; Layard 2005; Lyubomirsky 2008)

ดงจะเหนไดจากขอมลของโครงการสำรวจสภาวะทางสงคมและ

วฒนธรรม ทสำรวจโดยสำนกงานสถตแหงชาต ในป พ.ศ. 2551 ซงไดวด

ความสขดวยเสกล 11 ระดบ จาก 0 ถง 10 โดยท 0 หมายถง ไมมความสข

เลย และ 10 หมายถง มความสขมากทสด ซงผลวเคราะหพบวา คนไทยสวน

ใหญมความสข โดยมคาความสขเฉลยทระดบ 7.5 ซงสงกวาระดบ 5 อนเปน

คากลางระหวาง 0 – 10 และอยในระดบเกอบกงกลางของกลมผทมความสข

(8 เปนคากลางระหวาง 6 – 10) และเมอดทคาความสขเฉลยตามศาสนาแลว

กเหนไดวา ผทนบถอศาสนาตางกนจะมความสขไมเทากน กลาวคอ ผนบถอ

ศาสนาอสลามมความสขมากทสด (ระดบ 8.0) รองลงมาคอผนบถอศาสนา

ครสต (7.8) สวนผนบถอศาสนาพทธมคาเทากบคาเฉลยคอ 7.5 เหตทคา

ความสขเฉลยของคนไทยในภาพรวมไมแตกตางกนนกกบผนบถอศาสนาพทธ

เพราะคนไทยกวา 9 ใน 10 นบถอศาสนาพทธนนเอง

47

คนโดยทวไปมกจะนบถอศาสนาตามพอ – แม ป – ยา ตา – ยาย

หรอตามธรรมเนยมประเพณ จงมกจะนบถอศาสนาแตเพยงในนาม หรอเพยง

เพอจดทะเบยนวาเขานบถอศาสนาอะไรเทานน (พระธรรมโกศาจารย มปป.)

การนบถอแตในนามจงมผลใหผนนไมไดปฏบตตามหลกคำสอนของศาสนา

เทาใดนก ยงถาเปนศาสนาทคนสวนใหญนบถอแลว กจะพบวามคนนบถอ

ศาสนาแตในนามกนมาก ซงแตกตางจากผนบถอศาสนาทคนสวนนอยนบถอ

ทมกจะเครงครดตอหลกคำสอนของศาสนามากกวา มสลมเปนชนกลมนอย

ทมจำนวนมากทสดในสงคมไทย คนมสลมมความเครงครดในศาสนาสง และ

พบวามคาความสขเฉลยสงทสดดวย ทงนเพราะลกษณะคำสอนของศาสนา

อสลามทใหความสำคญกบโลกหนา ทเชอวาเปนโลกทจรงมากกวาโลก

ปจจบน ความทกขทอาจเกดขนในโลกปจจบนถอเปนเพยงบททดสอบ

ซงหากมสลมผานพนไปไดโดยทยงรกษาศรทธาตอศาสนาไวได กถอวาสงท

ดกวาถกเตรยมไวแลวในโลกหนา การรบรตอความทกขของมสลมจงอาจ

ไมมากเทาผทนบถอศาสนาอน ในขณะทการรบรตอความสขอาจมากกวา

(อาร จำปากลาย 2552)

อยางไรกตาม ตวแปรศาสนาอยางเดยวยอมไมสามารถอธบายถง

ความรสกนกคด หรอความประพฤตได นอกจากจะรดวยวาผนนไดปฏบตกจ

ทางศาสนาหรอไม นนคอการบอกถงศาสนาทนบถอ ยอมไมสำคญเทากบ

การปฏบตตามคำสอนของศาสนา (Brooks 2008)

48

เนองจากการใหความหมายของความเครงศาสนาอาจมความแตกตาง

กนในแตละบคคล ในการสำรวจนไดใชคำถามวา “ตนเองเครงศาสนามาก

นอยเพยงใด” เปนตววดระดบความเครง ซงพบวา ไมวาจะนบถอศาสนาใด

กตาม ผทนบถอศาสนาอยางเครงครด จะมความสขมากกวาผทไมเครงครด

โดยคนทมระดบความเครงมากกวา จะมความสขมากกวาคนทมระดบความ

เครงนอยกวา ตามลำดบ ตวอยางเชน ผนบถอศาสนาพทธทมระดบความเครง

มาก จะมคาความสขเฉลยสงทสด (7.9) และผเครงนอย กมคาความสขเฉลย

ตำทสด (7.0) สวนผทเครงปานกลางกมความสขเฉลยอยระหวางสองคาน

(7.3) สำหรบผนบถอศาสนาอสลามและศาสนาครสตกพบเชนเดยวกน

(ตาราง 2.1)

ตาราง2.1: คาความสขเฉลย จำแนกตามความคดเหนและการปฏบต

เกยวกบศาสนา และศาสนา พ.ศ. 2551

ความคดเหนและการปฏบต พทธ อสลาม ครสต รวม

คาความสขเฉลย 7.5 8.0 7.8 7.5

ระดบความเครงศาสนา

มาก (7 – 10) 7.9 8.3 7.9 7.9

ปานกลาง (4 – 6) 7.3 7.3 7.6 7.3

นอย (0 – 3) 7.0 6.6 7.4 7.0

ระดบการปฏบตตามหลกคำสอน

มาก (7 – 10) 7.9 8.3 7.8 8.0

ปานกลาง (4 – 6) 7.2 7.1 7.7 7.2

นอย (0 – 3) 6.9 7.2 7.8 6.9

49

ความคดเหนและการปฏบต พทธ อสลาม ครสต รวม

เหนวาคำสอนทางศาสนาเปนสงจำเปนสำหรบการดำเนนชวต

จำเปน 7.5 8.1 7.8 7.5

ไมจำเปน/ไมแนใจ 7.2 6.9 6.8 7.2

ความมากนอยของการใชหลกคำสอนทางศาสนาแกไขปญหาชวต

หรอการงาน

ทกครง/แทบทกครง 7.6 8.2 7.7 7.6

เปนบางครง 7.4 7.6 7.8 7.4

นอยครง/ไมเคย/ไมมปญหา 7.5 7.6 7.8 7.5

ทมา: คำนวณจากขอมลการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551

สวนการปฏบตตามหลกคำสอนทางศาสนากมผลตอความสขเชนกน

คอ ผปฏบตตามหลกคำสอนทางศาสนาในระดบทมากกวา จะมความสข

มากกวาผทปฏบตตามหลกคำสอนในระดบทนอยกวา (ยกเวนผนบถอศาสนา

ครสตทไมมความแตกตาง) (ตาราง 2.1)

สำหรบความคดเหนทวา หลกคำสอนทางศาสนาเปนสงจำเปนสำหรบ

การดำเนนชวตหรอไมนน ผทเหนวาจำเปนจะมความสขมากกวาผทเหนวา

ไมจำเปนหรอไมแนใจ โดยผทนบถอศาสนาอสลามและศาสนาครสตซง

เปนคนสวนนอยนน คาความสขเฉลยของผทเหนวาจำเปนจะสงกวาคา

ความสขเฉลยของผทเหนวาไมจำเปนอยมาก ในขณะทผนบถอศาสนาพทธ

ซงเปนคนสวนใหญมความแตกตางไมมากนก (ตาราง 2.1)

50

สวนการปฏบตในรอบปทผานมา ไดแก การใชหลกคำสอนทางศาสนา

เปนแนวทางแกไขปญหาชวตหรอปญหาการงาน กลบพบวา ในภาพรวมแลว

การนำหลกคำสอนไปปฏบตไมไดมผลตอความสขของผปฏบต กลาวคอ ผท

ปฏบตทกครงหรอแทบทกครง มคาความสขเฉลยสงกวาผทปฏบตนอยครง

หรอไมเคยปฏบตเลยเพยงหนงจดทศนยมเทานน (7.6 และ 7.5) สวนผท

ปฏบตบางครงกลบมคาความสขเฉลยตำทสด (7.4) (ตาราง 2.1) ซงผลใน

ภาพรวมนสอดคลองกนกบผนบถอศาสนาพทธและศาสนาครสต แตสำหรบ

ผนบถอศาสนาอสลามแลว ผทมความสข คอผทนำคำสอนมาใชอยางสมำเสมอ

(ตาราง 2.1)

สวนคณธรรม – จรยธรรมซงเปนความดสากลทสงคมกำหนดขน

โดยอาจจะขนหรอไมขนอยกบศาสนากไดนน ทงนเพราะศาสนาทกศาสนา

ยอมสอนใหเปนคนด มคณธรรม แตยงมคนจำนวนหนงโดยเฉพาะในสงคม

ตะวนตกทไมนบถอศาสนาใด กเปนคนทมคณธรรม – จรยธรรมเชนเดยวกน

การอยรวมกนในสงคมนน สงคมยอมคาดหวงใหผอยรวมในสงคมปฏบตตาม

คณธรรม – จรยธรรมทไดกำหนดขน ดงนนผทไดปฏบตตามกจะเปนทยอมรบ

ในสงคมวาเปนคนด อนจะมผลใหเขาเหลานนมความสขมากขนดวย ซงการ

ประพฤตปฏบตในสงทควรทำอยางสมำเสมอหรอไม ยอมใชเปนตวชวดระดบ

ของคณธรรม – จรยธรรมได

จากโครงการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551 เชนกนได

พบวา พฤตกรรมทควรทำอนประกอบดวย 1) การใหความชวยเหลอคนท

ตองการความชวยเหลอแมไมใชญาต 2) การตอบแทนผมพระคณหรอผท

ชวยเหลอเรา 3) การยอมรบผดและขอโทษในความผดททำหรอมสวน

รบผดชอบ 4) การใหโอกาสผอนกอนตนเอง และ 5) การยกโทษและใหอภย

51

อยางจรงใจตอผทสำนกผดนนน พฤตกรรมทง 5 ขอ ผททำบอยครงกวาจะม

ความสขมากกวาผททำนอยครงกวาตามลำดบ อยางไรกตาม ผททำบอยครง

หรอทกครงทมโอกาสเทานน ทมความสขสงกวาคาเฉลย แตถาทำนอยกวาน

กจะมความสขตำกวาคาเฉลย (ตาราง 2.2) ทำใหกลาวไดวา ผทำดเปนผม

ความสขมากกวาผไมทำ หรอกลาวอกนยหนงวา “คณธรรม – จรยธรรม

มความสมพนธโดยตรงกบความสข”

ตาราง2.2: คาความสขเฉลย จำแนกตามความบอยครงของพฤตกรรม

ทควรทำในรอบปทผานมา พ.ศ. 2551

พฤตกรรมทควรทำ

ความบอยครง

ทกครง/

สวนใหญ

บางครง นอยครง/

ไมทำ/ไมม

โอกาส

รวม

การชวยเหลอผอน แมไมใชญาต

7.7 7.4 7.2 7.5

ตอบแทนผมพระคณ หรอชวยเหลอเรา

7.7 7.3 7.0 7.5

ยอมรบผดและขอโทษ ในความผดททำหรอ มสวนรบผดชอบ

7.6 7.4 7.2 7.5

ใหโอกาสผอนกอนตนเอง 7.7 7.5 7.2 7.5

ยกโทษและใหอภยอยางจรงใจตอผทสำนกผด

7.6 7.4 7.2 7.5

ทมา: คำนวณจากขอมลการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551

52

สรปแลว ศาสนาและคณธรรม – จรยธรรมเปนสงสงเสรมใหคนเราม

ความสขมากยงขน ทงนเพราะคนสวนหนงมความเหนผดในเรองของความสข

และการดำรงชวต โดยเหนวา ความสขเกดจากการรบ ผบรโภคมากมความสข

มาก และคนเราสามารถอยคนเดยวไดโดยไมจำเปนตองพงพาสงคม ซงความ

เหนผดเหลานมผลทำใหเขาเหลานนมความสขนอยลง

สวนศาสนาและคณธรรม – จรยธรรมจะสอนใหคนรจกความสขทเกด

จากการให หรอความสขทเกดจากการเหนผอนมความสข ใหคำนงวาตนเอง

เปนสวนหนงของสงคม และใหเหนแกประโยชนของสงคมสวนรวม อนมผล

ทำใหผทปฏบตตามหลกศาสนา และผมคณธรรม – จรยธรรมมความสข

เพมขน

3. ครอบครว

56

คนเราทกคนเมอเกดมา กเปน

สมาชก หรอเปนหนวยหนงของ

ครอบครวใดครอบครวหนง คนเราจะม

ความสขมากหรอนอย ขนอยกบปจจย

หลายอยางทเกยวของกบครอบครว

ปจจยทบงชระดบความสขท

เกยวกบครอบครว ไดแก การแตงงาน

ซ ง เปนการ เร มตนช ว ตครอบคร ว

(Family formation) กบดานการหยา

(Family dissolution) ซงเปนการสน

สดลงของการเปนครอบครว ลกษณะ

การอยรวมกนในครอบครว (Family

structure) วามใครอยรวมกนในครว

เรอนหรอบานเดยวกนบาง สมาชก

ในครอบครวอาจจะไมไดอยรวมกน

ทงหมด เนองมาจากหนาทการงาน

การศกษา หรอการหยาราง และ

สมพนธภาพในครอบครว เปนเรองทม

หลายมต ตวอยางเชน การยายถนไป

ทำงานทอนของหวหนาครอบครว

หรอการทครอบครวสนสดลงดวยการ

57

หยาราง ไมไดหมายความวาความสมพนธของสมาชกในครอบครวจะหมดไป

แตความสมพนธนนอาจจะเปลยนแปลงไป หรอเหมอนเดมกได เชน สามกบ

ภรรยา อาจจะไมเหมอนเดมหลงจากการหยาราง แตความสมพนธระหวาง

พอ แมกบลก อาจเปนเชนเดม และความเปนครอบครวนรวมไปถง ป ยา ตา

ยาย ซงในสมยกอน มคนเปนจำนวนนอยทไดเหนหนาหรอรจกกบป ยา ตา

ยาย ของตนเอง เนองจากทานมอายสน แตในปจจบน ป ยา ตา ยาย ม

บทบาทมากขน เนองจากการทผสงอายมอายยนยาวขน และการทตองเลยงด

หลาน เนองจากพอ แมมความจำเปนตองยายถนไปทำงานทอน หรอเกดจาก

การหยาราง และพอ แมมครอบครวใหม หรอการเสยชวตของพอแม กอนวย

อนควร

ความสขเปลยนแปลงไปตามวย และเพศหรอไม

จากการศกษาของ Frey & Stutzer (2002) พบวา ผหญงมความสข

มากกวาผชาย สวนเรองอายพบวา วยหนมสาวและผสงวยเปนกลมทม

ความสขมากกวาประชากรวยกลางคนหรอวยทำงาน หรอเปนรปตว U

เนองจากวยทำงานเปนวยทเรมสรางครอบครว ตองรบผดชอบตอครอบครว

โดยเฉพาะอยางยงในดานเศรษฐกจ สวนวยสงอาย เปนวยทหมดภาระจาก

การทำงาน และมโอกาสไดพกผอน ทองทยว โดยใชเงนออมทไดสะสมจาก

วยทำงาน รปแบบนนาจะเปนรปแบบของประเทศทพฒนาแลว

58

สำหรบประเทศไทย โดยแบงประชากรออกเปนสามกลมอาย คอ

วยหนมสาวอาย 15 – 24 ป วยทำงาน อาย 25 – 59 ป และวยสงอาย ตงแต

60 ปขนไป พบวา ชายไทยมความสขมากกวาหญงไทยเลกนอยในทกกลมอาย

และความสขลดลงตามอายทเพมขน (ตาราง 3.1) เปนเพราะเหตใดจะได

อภปรายตอไป

ตาราง3.1: รอยละของประชากรอาย 15 ปขนไปทมความสขมาก

(7 – 10) จำแนกตามกลมอาย และเพศ

อาย รวม ชาย หญง

15 – 24 82.6 82.9 82.4

25 – 59 75.9 76.4 75.5

60 ป ขนไป 64.1 67.8 61.6

รวม 74.6 75.6 74.0

ทมา: คำนวณจากขอมลการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551

ปจจยททำใหคนเรามความสขมากทสด: เศรษฐกจหรอครอบครว

คนเราจะมความสขได ขนอยกบปจจยหลายๆ อยางดวยกน ในสงคม

ไทย พบวาครอบครวมความสำคญในลำดบตนๆ จากการสำรวจการพฒนา

ตวชวดความอยดมสข ในจงหวดชยนาทเมอป พ.ศ. 2548 ไดมคำถามระดบ

ความสขเปนเสกลจาก 0 – 10 วาเปนเทาไร และมคำถามตอมาวา อะไรเปน

59

เหตผลทสำคญทสดทคณตอบระดบความสขเชนนน โดยเปนคำถามปลายเปด

เชน ถาตอบวามความสขทระดบ 6 คำถามตอมา คอ เพราะอะไร จงตอบ 6

หลงจากนน คำตอบทไดจะถกนำมาจดกลมวาเปนเรองเกยวกบเศรษฐกจ

ครอบครวหรอสขภาพ และอนๆ พบวาในภาพรวม คนไทยสวนใหญ ใหความ

สำคญกบเศรษฐกจและครอบครวเปนอนดบหนงใกลเคยงกน (ตาราง 3.2)

โดยเศรษฐกจสงกวาครอบครวเลกนอย ททำใหพวกเขาสขมากหรอสขนอย

และมคำตอบวาใหความสำคญกบสขภาพเปนอนดบหนงเปนลำดบทสาม 3

(ประมาณรอยละ 10)

ตาราง 3.2: รอยละของประชากรอาย 20 ปขนไปทรายงาน

องคประกอบทสำคญทสดตอความรสกสขมาก หรอสขนอย จำแนกตาม เพศ

อาย และอาชพ

องคประกอบทสำคญลำดบทหนง

รวม

เพศ อาย อาชพ

ชาย หญง

20–39ป

40–59ป

60ปขนไป

เกษต

รกร

ไมใช

เกษต

รกร

เศรษฐกจ 42.7 44.9 40.9 36.9 43.6 49.5 42.5 42.8

ครอบครว 41.3 38.8 43.4 50.3 40.4 29.1 43.6 39.6

สขภาพ 10.2 9.7 10.7 8.0 9.5 16.3 9.4 10.8

ทมา: คำนวณจากโครงการสำรวจดชนความอยดมสข จงหวดชยนาท พ.ศ. 2548

60

แตเมอวเคราะหในรายละเอยด จะเหนวามความแตกตางกนตาม

เพศ อาย และอาชพ เพศชายจะใหความสำคญกบเศรษฐกจเปนลำดบทหนง

มากกวาครอบครวประมาณรอยละ 6 แตเพศหญงใหความสำคญกบครอบครว

มากกวาเศรษฐกจเลกนอย เมอพจารณาตามกลมชวงอาย จะเหนวาเปนไป

ตามชวงวย หรอวงจรชวต (Life cycle) กลาวคอ ในชวงวยเรมตนของการ

ตงครอบครว และการทำงาน อาย 20 – 39 ป คนไทยจะใหความสำคญ

กบครอบครวเปนอนดบหนงมากกวาเศรษฐกจ แตเมออายสงขนไปเรอยๆ

ประชากรจะใหความสำคญกบเรองเศรษฐกจเปนอนดบหนงเพมมากขน

โดยเฉพาะวยสงอาย 60 ปขนไป เนองมาจากคนไทยในวยนสวนใหญไมม

ความมนคงทางเศรษฐกจ เนองจากคนกลมนเมออยในวยทำงาน สวนใหญ

ทำงานนอกระบบทำใหไมมเงนออมในรปแบบเชนเดยวกบการทำงานในระบบ

เชน ขาราชการทมบำนาญ ดงนนจงตองสะสมเงนดวยตนเอง ซงถาไมสามารถ

ทำได เมอตนเองเขาสวยสงอาย จะทำงานไดนอยลง หรอไมสามารถทำงานได

จำเปนตองพงพาการเงนจากบตรเปนสำคญ ทำใหเกดความกงวลในดาน

เศรษฐกจการเงน

สวนในประเดนสขภาพนน ผทใหความสำคญเปนอนดบหนงมสดสวน

มากขนตามอาย ซงเปนสงทเขาใจได เมอคนเรามอายมากขน สขภาพยอม

เสอมถอยไปตามวย เมอพจารณาตามอาชพกมประเดนนาสนใจเชนกน คอ

เมอเปรยบเทยบกลมทเปนเกษตรกรกบกลมทไมใชเกษตรกร พบวากลมท

เปนเกษตรกรใหความสำคญกบครอบครวเปนอนดบหนงมากกวาเศรษฐกจ

เลกนอย ทงๆ ทกลมเกษตรกรถอวาเปนกลมทยากจนทางรายไดทเปนตวเงน

แตในชวตประจำวน นาจะเปนแบบ “ในนำมปลา ในนามขาว” และสวนใหญ

61

อยในสงคมชนบท ซงยงมความเออเฟอเผอแผ เกอกลกนมากกวาสงคมเมอง

แตกลมทไมไดเปนเกษตรกรใหความสำคญกบเศรษฐกจมากกวา ซงนาจะม

ความจำเปนตองใชเงนสดในชวตประจำวนมากกวากลมเกษตรกร

สมพนธภาพในครอบครว

เรามกจะไดยนเสมอๆวา ครอบครวอบอนจะทำใหสมาชกในครอบครว

มความสข แตเราจะวดครอบครวอบอนไดอยางไร ครอบครวหมายถง กลมคน

ทมความสมพนธกนในทางสายเลอด หรอการแตงงาน แตครวเรอน คอหนวย

การอยอาศยโดยไมยดความสมพนธทางสายเลอดเปนประเดนหลก ความ

สมพนธระหวางสมาชกในครอบครวเปนประเดนสำคญของการมครอบครว

อบอน ถาดทางกายภาพ หรอลกษณะการอยรวมกนของคนในครวเรอน

ใครอยในครวเรอนเดยวกนบาง แตระดบความสมพนธในครอบครวไมจำเปน

ตองอยในครวเรอนเดยวกนกได เชนการศกษาในเรองความสขของผสงอาย

ไทย (Gray et al. 2008a) พบวาการทผสงอายอยกบลกในครวเรอนเดยวกน

ไมมความสำคญอยางมนยสำคญทางสถตตอระดบความสขของผสงอาย ทงน

สวนหนงนาจะมาจากหนวยในการศกษาเปนครวเรอน ในสงคมชนบท

บานของลก อาจไมไดอยบานเดยวกบพอ แม แตอยใกลกน สามารถมาเยยม

หรอดแลไดบอยครงหรอทกวน หรอผสงอายทยงสามารถชายเหลอตนเองได

มสขภาพแขงแรง อาจตองการใหลกออกจากบานไปทำงานทอน เพอไม

ตองการใหเปนภาระทางเศรษฐกจของพอ แม (Knodel and Saengtien-

chai 2005) ดงนนในเรองของดชนการวดความอบอนของครอบครว

62

เรานาจะตองใชตวแปรทแสดงถงสมพนธภาพของสมาชกในครวเรอนประกอบ

ดวย ดงเชน การใชเวลารวมกนของคนในครอบครว คนในครอบครวใหเวลา

แกกนเพยงพอหรอไม ตวชวดนเปนตวชวดเชงอตวสย (Subjective) หรอ

เปนความรสกของปจเจกบคคล พบวาสดสวนของผทตอบวา ครอบครวให

เวลาแกกนเพยงพอ จะมความสขมาก สงกวากลมทตอบวาไมเพยงพอ (ตาราง

3.3) หรอดเชงภาวะวสย (Objective) จากการใชเวลาในการทำกจกรรม

รวมกนของคนในครอบครว เชน การรบประทานอาหารมอใดมอหนงรวมกน

กบคนในครอบครว

การใหเวลาแกกนไมเพยงพอเปนปญหาครอบครวทพบในสงคม

ตะวนตกทสำคญเชนเดยวกน ขอมลจาก Gallup ป ค.ศ. 2004 พบวา ม

ครอบครวชาวอเมรกนถงหนงในสทรบประทานอาหารคำดวยกนไมถงสปดาห

ละสวน สวนทรบประทานอาหารคำดวยกนทกวนมเพยงรอยละ 28 สำหรบ

คนองกฤษมถงรอยละ 38 (Layard 2005) แตคนไทยทรบประทานอาหาร

มอใดมอหนงรวมกบครอบครวเปนประจำคดเปนรอยละ 771 (คำนวณจาก

การสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551) และพบวารอยละของ

คนกลมนทบอกวามความสขมากสงกวาผทไมเคยรบประทานอาหารมอใด

มอหนงรวมกบครอบครวเลย

1 การรบประทานอาหารมอใดมอหนง อาจหมายถง มอคำ แตเปนประจำ อาจไมไดหมายถง ทกวนกได

63

ตาราง3.3: รอยละของประชากรอาย 15 ปขนไป ทตอบวาสขมาก

(7 – 10) จำแนกตามความสมพนธในครอบครว

ความสมพนธในครอบครว รวม ชาย หญง

คดวาคนในครอบครวใหเวลากนเพยงพอหรอไม

เพยงพอ 76.7 77.2 76.4

ไมเพยงพอ 61.9 65.9 59.2

รบประทานอาหารมอใดมอหนงรวมกบครอบครว

เปนประจำ 76.5 77.0 76.2

บางครง 71.4 73.2 70.3

นานๆ ครง 72.4 75.9 70.1

ไมทำเลย 58.1 57.1 58.4 ทมา: คำนวณจากขอมลการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551

ตวชวดเกยวกบการรบประทานอาหารรวมกนเปนประจำ ทแสดงถง

สมพนธภาพทดของครอบครวไทย คอนขางจะมขอโตแยงทงในเมองใหญและ

สงคมเกษตร ในเมองใหญ เชน กรงเทพมหานครทประชาชนใชเวลามากใน

การเดนทางไปกลบจากการทำงาน ทำใหการรบประทานอาหารรวมกนเปน

ประจำเปนตวชวดทไมดพอ ทจะแสดงถงสมพนธภาพทดของครอบครว

เชนเดยวกบสงคมเกษตร ขอคนพบจากโครงการคณภาพชวตของประชากร

64

ในจงหวดระยองในป พ.ศ. 2551 จากการพดคยกบคนระยองทเปนเกษตรกร

ใหขอคดเหนวา เกษตรกรเปนอาชพทมเวลาของการทำงานไมแนนอน ดงนน

การรบประทานอาหารรวมกนจงมนอย สวนใหญเปนลกษณะ “ใครเสรจงาน

กอน กกนกอน มวแตรอกน หวทนไมไหว” เมอกนเสรจกอน กจะไปพกผอน

ดโทรทศนของตนเองไป เปนการเอาแรงไวทำงานในวนรงขน แตคนใน

ครอบครวมความสมพนธกนใกลชดกนผานการพดคยปรกษาหารอกน ดงนน

การไดปรกษาหารอกนระหวางคนในครอบครวนาจะเปนตวชวดเกยวกบ

สมพนธภาพในครอบครวทดกวาการรบประทานอาหารรวมกน (รศรนทร

เกรย และคณะ 2552) อาจเปนเหตผลหนงททำใหรอยละของผทตอบวา

สขมากไมมความแตกตางกนมากนกระหวางความถของการรบประทาน

อาหารมอใดมอหนงรวมกบครอบครวเปนประจำ บางครง หรอนานๆ ครง

แตเปนทนาสนใจวา ผทไมเคยรบประทานอาหารรวมกบคนในครอบครวเลย

มรอยละของผทมความสขมาก ตำกวา ประจำ บางครง นานๆ ครงอยาง

เหนไดชด

65

ความสามคคปรองดองของคนในครอบครว

ความสขของคนไทยเกดจากความปรองดอง ระหวางบคคล หมายความ

รวมถง ความสามคคปรองดองของสมาชกในครอบครว เพอนฝง และ

เพอนบาน (Ingersoll – Dayton et al. 2004) ซงสอดคลองกบการสอบถาม

ถงสาเหต ของความสข – ทกข พนทจงหวดกาญจนบร และจงหวดชยนาท

จากคำถามปลายเปด พบวา การทสมาชกในครอบครวมความรกใครปรอง

ดองกน ทำใหคนในครอบครวมความสข โดยเฉพาะผท เปนพอหรอแม

จะมความสขหากลกประสบความสำเรจในหนาทการงานและการมชวต

ครอบครวใหมทด รวมถงการทลกๆ มความรกใครสามคคปองดองกน โดย

ตอบวา “สขใจทลกหลานมความสข” “ลกมงานทำมครอบครวทดแลว”

“ดใจลกไมทะเลาะกน” ในทางกลบกน หากสถานการณดงกลาวกลบผกผน

กน ความสขกจะลดลงกลายเปนความทกขแทน โดยตอบวา “ญาตพนอง

ทะเลาะทำใหทกข” “เปนหวงลกไมมงานเปนหลกเปนแหลง” “ทกขเรองลก

ไมรเมอไหรจะมชวตทด” “ทกขลกทะเลาะกน” “เครยดเวลาลกทะเลาะกน”

ผลจากการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551 พบวา

คนไทยทตอบวาครอบครวมความรกใครผกพนกนมาก ซงสะทอนถงความ

สามคคปรองดองได มรอยละของผทตอบวามความสขมากสงดวยถงรอยละ

75 ในขณะทผทตอบวาครอบครวมความรกใครผกพนกนนอย มรอยละของ

ผทตอบวามความสขมากเพยงรอยละ 46 เทานน (ตาราง 3.4)

66

ตาราง3.4: รอยละของประชากรอาย 15 ปขนไป ทตอบวาสขมาก

(7 – 10) จำแนกตามระดบของความรกใครผกพนกนของสมาชกในครอบครว

และเพศ

สมาชกในครอบครวรกใครและผกพนกน รวม ชาย หญง

นอย 45.8 47.7 44.4

มาก 76.1 77.1 75.4

รวม 74.6 75.6 74.0

ทมา: คำนวณจากขอมลการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551

การหยารางและครอบครวเลยงเดยว

ผทมสถานภาพสมรสตางกนสงผลตอความสขตางกนเชนกน โดยพบวา

ผทแตงงานแลว โดยเฉลยมความสขมากกวาผทไมแตงงาน (Brooks 2008;

Coombs 1991; Diener et al. 1999; Haidt 2006; Klein 2006; Layard

2005; Waite & Gallagher 2000) ในการศกษาระยะยาวของคนเยอรมน

(Layard 2005) German Socio Economic Panel พบวา ทงผชายและ

ผหญงมความสขเพมขนจากการแตงงาน ชวงเวลาสองสามปกอนทจะแตงงาน

คนนนกเรมมความสขมากขนแลว บางคนอยกนดวยกนแลว (ในสงคม

ตะวนตกเปนเรองปกตทจะอยรวมกนระยะหนงกอนการแตงงาน) แตปทม

การแตงงานจะมความสขทสด เมอเวลาผานไป ความเคยชนจะเรมเขามา

67

แลวคนนนจะเรมสขนอยลงเลกนอยแตกยงสขมากกวาสปกอนทจะแตงงาน

อยด และงานวจยในคนเดนมารค พบวา ผชายมความสขมากกวาผหญงจาก

การอยรวมกนเปนค และความสขจะเพมมากขนเมอมลกคนแรก สำหรบหญง

และชายทมอาย 25 – 45 ป แตการมลกเพมขนทำใหผหญงในกลมอายนม

ความสขลดลง แตไมมผลกระทบตอความสขของผชาย (Kohler et al. 2005)

การหยารางกเชนเดยวกน แตจะมแนวทางกลบกน กอนทจะหยากน

ความสขจะลดนอยลงเรอยๆ ปของการหยาจะเปนปทแยทสด หลงจากนน

ระดบความสขของผชายจะกลบไปอยทระดบเดม แตผหญงจะทนทกขตอไป

ทงนเพราะลกมกจะอยกบแมเปนสวนใหญ (Brooks 2008)

การแตงงานทำใหมความสขมากขน เนองจากผทมค จะมการปรกษา

หารอ ใหความรกและความสบายใจซงกนและกน เกดการใชทรพยากรรวมกน

หรอผทแตงงานมความสขกวาผทไมไดแตงงาน อาจเปนเพราะเกดจากการ

คดสรร คอผทมความสข มแนวคดทางบวกกบชวต กจะถกเลอกสรรไปเปนค

แตมงานวจยทพบวา การสนสดลงของ “การแตงงานทไมมความสข”

จะทำใหมความสขมากขน (Gardner & Oswald 2005)

งานวจยในประเทศไทยยงหาขอสรปไมไดวาชวตแตงงานทำใหคนม

ความสขเพมขน หรอการหยาทำใหคนมความสขลดลง (Gray et al. 2008b)

แตกเปนทเขาใจไดวา ในบางคนทไมมความสขในชวตแตงงาน แตอดทนอยใน

ชวตแตงงาน อาจจะเพอลกซงไดยนบอยในสงคมไทย เมอหยากบคสมรส กจะ

มความสขเพมมากขน นอกจากนในปจจบน การหยาอาจเนองมาจากเหตผล

ทางดานการเงน หรอทางธรกจ ไมใชเหตผลทางดานความสมพนธฉนสาม

68

ภรรยา นอกจากนคนทไมมคและคนโสดกอาจจะมความสขมากกวาคนท

แตงงาน ถาการแตงงานนนเตมไปดวยปญหา

สำหรบประเทศไทยนน การเปนโสด และการหยารางเพมขนอยาง

ตอเนองในชวง 15 ปทผานมา เปนทนาสนใจวาถาการแตงงานทำใหคนม

ความสขมากขนจรง ความสขของคนไทยคงจะลดลงเปนแนแท

การหยาทเพมขนทำใหครอบครวเลยงเดยวเพมมากขนในตางประเทศ

(ภาณ วงษเอก 2552) เชนเดยวกบการหยาทเพมขนในสงคมไทย ทำให

ครอบครวเลยงเดยว (พอหรอแมทแทจรงเลยงลกคนเดยว) เพมขนอยาง

ตอเนองเชนดยวกน โดยเฉพาะครอบครวเลยงเดยวทมหญงไมมคเปนหวหนา

ครวเรอน (ชาย โพธสตา 2552)

จากการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551 พบวาครว

เรอนทมเดกอาย 13 – 18 ปทกำลงเรยนหนงสอ สวนใหญอยกบทงพอ

และแม คดเปนรอยละ 59 ครวเรอนเลยงเดยว คดเปนรอยละ 22 อยกบแม

คนเดยวรอยละ 17 (อยในสถานภาพหยา คดเปนรอยละ 8.5 สามไมอย

ชวคราวเนองจากยายถนหรอแตงงานใหม คดเปนรอยละ 8.7) อยกบพอ

คนเดยว คดเปนรอยละ 5 อยกบ ป หรอ/และยา ตา ยาย คดเปนรอยละ 10

อยกบญาตอนๆ คดเปนรอยละ 10 เชนเดยวกน และสดสวนเดกทรายงานวา

สขมากสงทสดเมออยกบพอ และ แม ตำทสดเมออยกบพอคนเดยว เปนท

นาสงเกตวาเดกทอยกบป ยา ตา ยาย มรอยละของผทบอกวาสขมากสงกวา

เดกทอยในครอบครวเลยงเดยว (ตาราง 3.5) แสดงใหเหนถงความสำคญถง

69

บทบาทของทานในการเลยงดรนหลาน และพบวา ในครอบครวทมผหยา

หมาย หรอแยกกนอย มโอกาสทสมพนธภาพในครอบครวจะตำกวาครอบครว

ทมสถานภาพสมรสแตงงาน (อมาภรณ ภทรวณชย และ ภวไนย พมไทรทอง

2552) เนองมาจากการหยารางทำใหภาระของพอ หรอ แมเพมมากขน

จากการทตองทำงานหนกมากขนในการหารายไดเลยงดครอบครว ทำใหการ

ใหเวลากบครอบครวนอยลง

ตาราง3.5: รอยละของประชากรอาย 13 – 18 ปทกำลงเรยน ทตอบ

วาสขมาก (7 – 10) จำแนกตามรปแบบการอยรวมกนในครอบครว และเพศ

รปแบบการอยอาศย รวม ชาย หญง

พอ และ แม 91.5 92.3 90.7

พอคนเดยว 73.7 69.6 76.5

แมคนเดยว 81.5 76.5 85.1

ป ยา ตา ยาย 88.0 83.8 89.8

ญาต 87.1 81.3 90.8

รวม 88.2 86.3 89.2

ทมา: คำนวณจากขอมลการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551

70

การทหลานอาศยอยกบป หรอ/และ ยา หรอ ตา หรอ/และ ยาย อาจ

เกดจากพอ แมยายถนไปทำงานทอน แลวสงเงนกลบมาใหลก ทำใหมความ

เปนอยทดขน เชนขอคนพบจากงานวจยของ Jampakly (2006) พบวา เดก

ไทยทมพอเปนผยายถนมโอกาสเรยนตอระดบมธยมศกษามากกวาเดกทอาศย

อยกบพอและแม แนนอนวาลกยอมมความสขเมอไดเรยนตอ หรอหากเกด

จากการหยารางของพอ แม หรอการตายไปของพอหรอแม การมคใหมของ

พอ แมอาจทำใหเดกตองอยกบป ยา ตา ยาย แทนทจะอยกบครอบครวใหม

ของพอ แม และอาจจะรสกมความสขมากกวาอยในครอบครวใหมของพอ

หรอแม การมปญหาระหวาง ลกเลยงกบพอ หรอแมเลยง มกจะไดยนอย

เสมอในสงคมไทย จะเหนไดวา เดกในวยนทยงอยในระบบการศกษา สวน

ใหญเปนระดบมธยมศกษา รอยละของผหญงทมความสขมากจะสงกวาผชาย

ความสขของทกคนในครอบครวนบวามความสำคญมาก เนองจาก

งานวจยทผานมาพบวาความสขของสมาชกคนอนๆ ในครอบครว สงผลเชง

บวกตอความสขของบคคลนนๆ ดวย (พรยะ ผลพรฬห และปงปอนด

รกอำนวยกจ 2550) กลาวอกนยหนงคอ ความสขของคนในครอบครวเปน

พลงเสรมซงกนและกนทำใหมความสขเพมขนไปอก หรอถาสมาชกใน

ครอบครวมความทกข กทำใหคนอนๆ มความสขลดลงไปดวย

71

จากการทครอบครวไทยมการเปลยนแปลงดงกลาวขางตน และขอ

คนพบเกยวกบสมพนธภาพในครอบครว ซงขนอยกบการใชเวลากบคนใน

ครอบครว ดงนนนโยบายของรฐบาลทจดใหมกจกรรมทสงเสรมใหคนใน

ครอบครวใชเวลารวมกนมากขน ยอมทำใหเกดความสข และจากการทสงคม

ไทยขณะนเปนสงคมผสงอายดงนน รฐบาลควรใหความสำคญกบบทบาทของ

ผสงอาย ทใหกบครอบครวในการเลยงดบตรหลานใหมความสขได นอกจากน

ขอมลเชงประจกษทใชในการสนบสนนความเหนนนมาจากขอมลตดขวาง

(cross sectional survey) ยงไมมขอมลระยะยาวทใชในการศกษา

การเปลยนแปลงความสขของคนไทยตามสถานการณของครอบครวท

เปลยนแปลงไป

4. สขภาพ

74

การทคนเราจะดำรงคชวตอยอยาง

มความสขไดนน องคประกอบ

สำคญทสดอยางหน งกคอส ขภาพ

(Layard 2005) เพราะการมสขภาพด

ยอมเปนทพงปราถนาของมวลมนษยทก

คน คนทมสขภาพดยอมสามารถดำเนน

ชวตไดอยางเปนปกตสขมากวาคนทม

สขภาพไมด ดงนนสขภาพจงเปน

เหมอนวถทางหรอชองทางทจะนำ

บคคลไปสความสข และความสำเรจ

ตางๆ ในชวต สขภาพในทน หมายถง

สขภาพกาย และสขภาพใจ

75

สขภาพกาย

การรบรวาสขภาพของตนเอง (Perceived health) ดหรอไมอยางไร

นบวาเปนตวชวดสขภาพกายไดอยางด จากการศกษาในประเทศเยอรมน

พบวา ผทรวาตนจะตายในปถดไป ตอบระดบความพงพอใจในสขภาพของ

ตนเองในระดบ 4 จากเสกล 0 – 10 ดงนนการศกษาของ Paul Frijters และ

Redzo Mujcic (Frijters & Mujcic 2008) จงใชเสกล 0 – 4 เปนชวงความ

เสยงทคนเราจะเรมไมเหนคณคาในชวต หรอคดทจะฆาตวตาย

สำนกงานสถตแหงชาต ไดทำการสำรวจสภาวะทางสงคมและ

วฒนธรรม พ.ศ. 2551 ไดใหผตอบประเมนระดบสขภาพกายของตนเองวา

อยในระดบใด โดยมระดบคะแนนใหเลอกตงแต 0 – 10 ผทใหคะแนน 0

หมายความวาเปนผทมสขภาพแยมาก แตสำหรบผทใหคะแนนเตม 10 แสดง

วาเปนผทมสขภาพดมาก ผลจากการสำรวจพบวา คนไทยทมอายตงแต 15 ป

ขนไปสวนใหญมสขภาพกายอยในระดบด รอยละ 69.1 (ระดบคะแนน 7 –

10) รองลงมา มสขภาพกายอยในระดบปานกลาง รอยละ 24.6 (ระดบ

คะแนน 5 – 6) และมสขภาพกายอยในระดบไมดเพยงแครอยละ 6.3 (ระดบ

คะแนน 0 – 4) เทานน

หากพจารณาถงความสมพนธระหวางระดบของสขภาพกายกบระดบ

ความสข พบวา การทคนเรามสขภาพกายทดมากเทาใด ความสขกจะเพม

มากขนเชนกน ดงจะเหนไดวา คนทมสขภาพกายอยในระดบดจะมความสข

มาก คดเปนรอยละ 90.2 แตสำหรบคนทมสขภาพอยในระดบไมด จะม

76

ความสขมาก เพยงแครอยละ 29.2 เทานน (ตาราง 4.1) กลาวไดวาสขภาพ

กายและความสขใจมความสมพนธกนสงมากและเปนไปในทศทางเดยวกน

ตาราง4.1: รอยละของประชากรอาย 15 ปขนไป ทมความสขมาก

(7 – 10) จำแนกตามระดบการประเมนสขภาพกายของตนเอง และเพศ

ความรบรสขภาพกาย รวม ชาย หญง

ไมด (0 – 4) 29.2 28.9 29.3

ปานกลาง (5 – 6) 42.6 41.0 43.4

ด (7 – 10) 90.2 89.9 90.5

ทมา: คำนวณจากขอมลการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551

สขภาพใจ

ในทางจตวทยา ถาคนเรามความสามารถควบคมจตใจตนเองไดอยาง

มประสทธภาพ (Adequate mental mastery) กลาวคอรสกวาตนเอง

มประสทธภาพเพยงพอทจะควบคมจตใจ หรอมความสามารถเพยงพอทจะ

จดการกบสงตางทเกดขนในชวตแตละวนไดอยางมประสทธภาพ เปนความ

สมดลยทางจตใจ กจะเกดความรสกเปนสข (อภชย มงคล และคณะ 2552)

จากการสำรวจเดยวกน พบวารอยละของผทตอบวามความสขมากจะสงตาม

ความสามารถในการควบคมอารมณจตใจตนเองไดมาก (ตาราง 4.2)

77

ตาราง4.2: รอยละของประชากรอาย 15 ปขนไป ทมความสขมาก

(7 – 10) จำแนกตามความสามารถในการควบคมอารมณตนเอง และเพศ

ความสามารถในการควบคมอารมณตนเอง

รวม ชาย หญง

มนใจวาสามารถควบคมอารมณไดเมอมเหตการณคบขนหรอรายแรงเกดขน

นอย 68.0 68.0 68.0

มาก 77.4 78.1 77.0

มนใจทจะเผชญเหตการณรายแรงทเกดขนในชวต

นอย 66.3 68.1 68.0

มาก 76.5 77.8 76.8

ทมา: คำนวณจากขอมลการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551

นอกจากน คนเราทกคนตองการทจะรสกวาตนเองมคณคา มความ

ภมใจ นบถอตนเอง (Self esteem) มความรสกวาตนเองมประสทธภาพ ม

ความพงพอใจในตนเอง กจะมความสขเชนเดยวกน ความภมใจในตนเองน

เปนปจจยทสำคญมากทมผลตอความสขของปจเจกบคคล โดยเฉพาะอยางยง

ในสงคมตะวนตกซงเปนลกษณะสงคมของปจเจกบคคล (Individual) ม

ความเปนอสระ มความเปนสวนตวสง แตในสงคมเอเชย เปนสงคมรวมกลม

(Collective) ใหความสำคญกบความเกยวพน และการอยรวมกนอยาง

78

ปรองดอง (Markus & Kitiyama 1994) หรออกนยหนง ความสขในสงคม

ตะวนออก เกดจากความตระหนกถงการอยรวมกนอยางปรองดองในสงคม

(Kitiyama & Markus 2000) จากการศกษาของ Uchida et al. (2004)

เปรยบเทยบคนอเมรกน คนญปน และคนฟลปปนส พบวา ในวฒนธรรมของ

อเมรกน ความสขเกดจาก ความสำเรจตามเปาประสงคของปจเจกบคคล

ซงทำนายไดดทสดจาก ความภาคภมใจในตนเอง (self – esteem) เทานน

สวนในสงคมตะวนออก ในประเทศญปน และฟลปปนสพบวา ความภาคภมใจ

ในตนเอง และการรบรความเกอหนนทางอารมณจากผอนมความสำคญเทาๆ

กนในการทำนายความสข

สำหรบประเทศไทยนน ความสขขนอยกบระดบความภมใจในตนเอง

ยงภมใจมาก ยงมความสขมาก (ตาราง 4.3) การเหนคณคาของตนเอง นบถอ

ตนเอง ยอมนำไปสความสข โดยการสรางความเขมแขงทางใจ ดวยการสราง

ความรสกทดกบตวเอง จงเปนการฝกฝนตนเองใหรจกมองโลกแงด คนหา

ทำความรจกตวเอง และพฒนาความถนดทมอย จนกลายเปนความสำเรจท

ตนภาคภมใจ ความรสกดตอตวเองเปนพนฐานของชวตทมความสข มความ

มนคงภายในใจ แตความสขของคนไทยจะขนอยกบการรบรความเกอหนน

ทางอารมณจากผอนดวยหรอไมยงตอบไมได เนองจากยงไมมขอมลในเรอง

ดงกลาว

79

ตาราง4.3: รอยละของประชากรอาย 15 ปขนไป ทมความสขมาก

(7 – 10) จำแนกตามระดบความภมใจในตนเอง และเพศ

ความภมใจในตนเอง รวม ชาย หญง

นอย 56.0 55.6 56.2

มาก 75.8 77.3 74.8

มากทสด 84.2 83.8 84.6 ทมา: คำนวณจากขอมลการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551

5. ทนทางสงคม

82

ความสขของคนเรานอกจากจะ

ขนอยกบปจจยภายในของแตละ

บคคล เชน ความสามารถในการจดการ

กบอารมณของตนเอง ความรสกนบถอ

ตนเอง ภาคภมใจในตนเอง และปจจย

ภายนอกทสำคญ เชน ครอบครว

นอกจากความสมพนธทด ความสามคค

ปรองดองกนระหวางสมาชกในครอบครว

คนเรายงมความตองการมความสมพนธ

ทดกบผอน มเพอนฝง สามารถไววางใจ

ผอนได อาศยอยในชมชนทมความ

ปลอดภยในชวตและทรพยสนหรอม

“ทนทางสงคม”

83

คำวา “ทนทางสงคม” (Social Capital) จากคำจำกดความของ

Putnam (2000) หมายถง การทปจเจกบคคลมความสมพนธกน ในรปของ

เครอขายทางสงคม (Social network) และบรรทดฐานทางสงคมทมการ

แลกเปลยน เออเฟอกนและกน (Norms of reciprocity) ตลอดจนมความ

ไววางใจกน (Trustworthiness)

หรอกลาวไดวาถาคนในสงคมนน มความไวเนอเชอใจกน มเครอขาย

ระหวางกน มความเออเฟอเผอแผ ชวยเหลอซงกนและกน ชวยกนดแลภายใน

ชมชนใหมความปลอดภยตอชวตและทรพยสน คนในสงคมนนยอมมความสข

การวดทนทางสงคมนน มความหลากหลายภายใตคำจำกดความขางตน แตท

ใชกนบอยคอ ความถในการมสวนรวมในกจกรรมตางๆ ทางสงคม

ทนทางสงคมในตางประเทศ

งานวจยในตางประเทศแสดงใหเหนวา ผทอาศยอยในชมชนทมทน

ทางสงคมสง ยอมมความสขมากกวาผทอาศยอยในชมชนทมทนทางสงคมตำ

เชน ในประเทศแคนนาดา พบวา การมสวนรวมในกจกรรมทางสงคมเพมขน

ทำใหความอยดเชงอตวสย (Subjective well – being) เพมขนดวย

(Helliwell & Putnam 2004) สำหรบคนเยอรมนกพบในทำนองเดยวกนวา

การมสวนรวมในกจกรรมทางสงคมเพมขน เชน การเขารวมกจกรรมทาง

วฒนธรรม ทางศาสนา งานอาสาสมครทางการเมองและสงคม และกจกรรม

ทไมเปนทางการ ไดแก การไปเยยมเพอนฝง ญาต หรอเพอนบาน ทำใหคน

เยอรมนมความพงพอใจในชวตมากขน (Winkelman 2008) สวนการศกษา

84

ในไอรแลนดเหนอ พบวาคนทอาศยอยในพนททมทนทางสงคมสง มความสข

มากกวาคนทอาศยอยในพนททมทนทางสงคมตำกวา (Borooah 2006)

โดยทนทางสงคมในพนทวดจากคณลกษณะหาขอ ดงน 1) เปนชมชนทม

ความผกพนใกลชดกน 2) เปนชมชนทเปนมตรเหมาะแกการอยอาศย

3) คนทองถนดแลซงกนและกน 4) คนสวนใหญในชมชนมความไววางใจซงกน

และกน 5) รสกมความสขทไดขอใหเพอนบานชวยดแลบานให

ทนทางสงคมในประเทศไทย

สำหรบงานวจยในประเทศไทย (รศรนทร เกรย และคณะ 2550; Gray

et al. 2008b) ทนทางสงคมวดโดยการประเมนความคนเคยกบเพอนบาน

ความรวมมอในการทำกจกรรมในชมชน ความมนใจทจะไดรบการชวยเหลอ

ยามวกฤต ความไวเนอเชอใจ ความรสกปลอดภยในชวตและทรพยสน ดวย

การตอบคำถาม 5 ขอ คอ 1) ทานรจกคนในชมชนของทานเปนอยางดหรอไม

2) ทานคดวาถามคนในชมชนตองการทำสงทเปนประโยชนใหกบชมชน จะม

คนสวนใหญในชมชนหรอหมบานนเสยสละเวลาแรงงานหรอเงนเพอชวย

กจกรรมดงกลาวหรอไม 3) ถาทานเจบปวยกะทนหนหรอไดรบอบตเหต จะม

เพอนบานใกลเคยงยนมอเขามาใหความชวยเหลอหรอไม 4) ทานคดวาคน

ในละแวกนสวนใหญมความไวเนอเชอใจกน ในการใหหยบยมขาวของหรอไม

5) ทานรสกกงวลกบปญหาความปลอดภยในความเปนอยและทรพยสนหรอ

ไม โดยพบวา ผทอาศยอยในชมชนสภาพแวดลอมทมทนทางสงคมสงกวา ม

85

ความสขมากกวาผทอาศยอยในชมชนสภาพแวดลอมทมทนทางสงคมตำกวา

นอกจากนจากการศกษาของ พระยะ ผลพรฬ และปงปอนด รกอำนวยกจ

(2550) กพบวาทนทางสงคมทเปนมมมองเฉพาะบคคล สงผลโดยตรงตอการ

เพมขนของความสขของบคคลนนๆ โดยเฉพาะอยางยง ความรสกไวเนอเชอใจ

กนและความรสกปลอดภยในชวตและทรพยสน

การมสวนรวมในกจกรรมทางการเมอง ดวยการเขารวมกจกรรม

ทางการเมอง เปนการวดทนทางสงคมดวย (Winkelman 2008) คนเราจะม

ความสขไดนอกจากจะไดแสดงออกอยางอสระในการตดสนใจทางการเมอง

หรอสามารถควบคมสภาพแวดลอมของตนเองได (Nussbaum 2006)

สำหรบสงคมไทยนน ควรมองไปไกลกวาการไปใชสทธเลอกตง นาจะตองดวา

ประชาชนสามารถเลอกผแทนทดไดหรอไม เพอเปนปากเสยงแทนพวกเขา

เพอนำไปสคณภาพชวตทดขน ในการคำนวณจากขอมลการสำรวจคณภาพ

ชวตของประชากรในจงหวดระยอง พ.ศ. 2551 กลมประชากรตวอยางทไป

เลอกตงครงลาสด ซงอาจจะเปนระดบทองถน หรอระดบชาตกได ไดตอบ

คำถามวาเขาสามารถเลอกผแทนทดไดหรอไม โดยพบวา ประมาณรอยละ 58

คดวาตนเองสามารถเลอกผแทนทด รอยละ 32 บอกวา ไมแนใจ และรอยละ

10 บอกวา ไมได (รศรนทร เกรย และคณะ 2552) สวนความสมพนธกบ

ความสขกเปนไปตามทคาด กลาวคอผทคดวาตนเองสามารถเลอกผแทนทดได

มคาเฉลยความสขสงทสด ทงผหญงและผชาย (ตาราง 5.1)

86

ตาราง5.1: คาเฉลยความพงพอใจในชวต (0 – 10) ของประชากร

ทไปเลอกตงครงลาสด จำแนกตามความรสกวาตนเองสามารถเลอกตงผแทน

ทดไดหรอไม จงหวดระยอง

เพศคดวาตนเองสามารถเลอกผแทนทดไดหรอไม

ได ไมแนใจ ไมได

ชาย 7.3 6.7 6.4

หญง 7.3 6.7 6.3

รวม 7.3 6.7 6.5

ทมา: คำนวณจากโครงการสถานการณคณภาพชวตจงหวดระยอง พ.ศ. 2551

ดงนน รฐบาลควรมนโยบายสงเสรมความไววางใจกน เออเฟอเผอแผ

การทำกจกรรมรวมกนเพอประโยชนสาธารณะ รวมถงนกการเมองตองปฏบต

ตวใหเปนทไววางใจกบประชาชน และรฐควรมนโยบายใหเกดความปลอดภย

ในชวตและทรพยสน

ความรสกเปนสวนหนงของชมชน

นอกจากการทเราทกคนเปนสมาชกของครอบครวใดครอบครวหนง

เรายอมเปนสมาชกของชมชนทเราอยอาศยดวย ไมวาจะเปนในเมองหรอ

ชนบท ในตางประเทศ เชน ประเทศออสเตรเลย (Cummins et al. 2004)

และประเทศโคลมเบย (Willis 2007) ไดใชความผกพนกบชมชน (Community

87

connectedness) หรอความรสกเปนสวนหนงของชมชน (Being part of

the community) เปนตวชวดความอยดมสขของประชาชน

การทเรารสกเปนสวนหนงของชมชน นาจะเปนตวชวดทนทางสงคมได

คนเราจะมความรสกดงกลาวมากนอยแคไหน นาจะเกดจากความสมพนธ

ระหวางเรากบเพอนบานหรอคนในชมชน ถามความสมพนธทดระหวางกน

มมตรภาพทด เออเฟอกนและกน ยงมมากหรอมความผกพนกบชมชนมาก

ยงทำใหบคคลนนมความสข หรอความพงพอใจในชวตมากขนไปดวย ดงขอ

คนพบของประชาชนในจงหวดระยอง ทไดแสดงไวในตาราง 5.2

ตาราง5.2: คาเฉลยความพงพอใจในชวต (0 – 10) ของประชากร

จำแนกตามความรสกเปนสวนหนงของชมชนจงหวดระยอง

เพศความรสกเปนสวนหนงของชมชน

มาก(7–10) กลาง(5–6) ตำ(0–4)

ชาย 7.7 6.2 6.1

หญง 7.6 6.4 6.1

รวม 7.6 6.3 6.1

ทมา: คำนวณจากโครงการสถานการณคณภาพชวตจงหวดระยอง พ.ศ. 2551

ความผกพนกบชมชน นาจะนำไปสการ “ให” กบชมชน หรอการม

จตสาธารณะ ตองการทำประโยชนใหกบชมชน

6. สงแวดลอม

90

คนเราทกคนยอมมความตองการ

อาศยอยในพนททไมมมลภาวะ

หรอมมลภาวะนอยทสด ในระดบ

นานาชาต ไดมการจดทำดชนความสข

โลก (Happiness Planet Index –

HPI) ของมลนธเศรษฐกจใหม (New

Economics Foundation) ซงคำนงถง

สงแวดลอมดวย โดยชใหเหนวา คนเรา

มความสขได โดยไมจำเปนตองทำลาย

สงแวดลอม หรอบรโภคทรพยากรจน

เกนพอด

91

ดชนความสขโลกเปนตวชวดทสะทอนถงปเฉลยทประชากรอยอยางม

ความสขในสงคมหนงๆ หรอประเทศหนงๆ ตอหนวยของการบรโภคทรพยากร

อนประกอบดวยองคประกอบ 3 ตว คอ 1) ความพงพอใจในชวต (Life

Satisfaction) 2) ความยนยาวของชวต (Life Expectancy at birth) และ

3) ผลกระทบตอสภาพแวดลอม (Ecology Footprint) โดยพบวา ความสข

มความสมพนธผกผนกบรายได ดงเชนในป พ.ศ. 2549 ไดพบวา ประเทศ

ทถอวามความสขทสดในโลกคอ วานอาต ประเทศหมเกาะในมหาสมทร

แปซฟค กลบเปนประเทศทมรายไดตอหวตำ (1,737 เหรยญสหรฐ หรอ

ประมาณ 57,000 บาท) และอยถงลำดบท 112 สวนประเทศทพฒนาแลว

ซงมรายไดสง กลบไมมประเทศใดอยใน 60 อนดบแรกของดชนความสข

โลกเลย (Marks et al. 2006)

92

เกดอะไรขนในประเทศเพอนบานของเรา มาเลเซย และสงคโปร

ตาราง 6.1: ความพงพอใจในชวต อายคาดเฉลยเมอแรกเกด

ผลกระทบตอสภาพแวดลอม ดชนความสขโลก และรายไดเฉลยตอหว

(เหรยญสหรฐ) ของประเทศไทย มาเลเซย และสงคโปร

ประเทศความพงพอใจในชวต

อายคาดเฉลยเมอแรกเกด

ผลกระทบตอสภาพแวดลอม

ดชนความสข

โลก

รายไดเฉลยตอหว(เหรยญสหรฐ)

ไทย 6.5 70.0 1.6 55.4 3,136

มาเลเซย 7.4 73.2 3.0 52.7 5,718

สงคโปร 6.9 78.7 6.2 36.1 29,917

หมายเหต: ดชนความสขของโลก (Happy Planet Index) เปนของป ค.ศ. 2006 (Marks et al. 2006)

รายไดตอหว (GDP per capita) สวนใหญเปนของป ค.ศ. 2004 – 2005 (Wikipedia 2007)

93

1 อายคาดเฉลยเมอแรกเกด หมายถง อายทคาดวาจะมชวตอยหลงจากการเกด เปนดชนทไวตออตราตายของทารก (Infant mortality) ซงสะทอนถงสถานการณเศรษฐกจและสงคม และระบบสาธารณสขของประเทศ

ถาเปรยบเทยบระหวางมาเลเซยและสงคโปร จะเหนวา คาความ

พงพอใจในชวต และคาอายคาดเฉลยเมอแรกเกดไมตางกนมากนก แตคาดชน

ความสขของโลกตางกนมาก เนองมาจาก ผลกระทบตอสงแวดลอมของ

สงคโปรสงกวามาเลเซยเกนกวาสองเทา ถาตองการใหเศรษฐกจเตบโต

สวนใหญจะไปเพมการบรโภคทรพยากรมากขนดวย เชน การใชนำมน ดงนน

ในการพฒนาประเทศไทย ควรจะเดนไปในแนวทางใด ตามแบบสงคโปรหรอ

มาเลเซย ควรเพมคาความพงพอใจในชวต และอายคาดเฉลยเมอแรกเกด1

แทนทจะไปเพมคาผลกระทบตอสงแวดลอม หรอกลาวอกนยหนงคอ

เราสามารถทจะทำใหประชาชนมความอยด (well – being) ไดโดยไมจำเปน

ตองบรโภคทรพยากรจนเกนพอด

จงหวดระยอง และปญหาสงแวดลอม

สำหรบประเทศไทย ถาพดถงปญหาสงแวดลอม จงหวดระยองนาจะ

เปนจงหวดแรกทคนไทยนกถง เนองจากเปนจงหวดทไดรบผลกระทบจาก

สงแวดลอม ดงทเราไดรบขาวสารจากสอตางๆ เปนระยะ จงเปนทนาสนใจวา

ประชาชนในจงหวดระยอง มความรสกอยางไรกบสภาพแวดลอมของจงหวด

94

จงหวดระยองเดมเปนพนทเกษตรกรรม และการทองเทยว ผลไมหลก

ทมชอเสยงคอ ทเรยน มงคด เงาะ และระกำหวาน สถานททองเทยวทสำคญ

ทงของคนไทยและตางชาต คอ เกาะเสมด แตในชวงเกอบ 30 ปทผานมา

สงแวดลอมของจงหวดระยองไดเปลยนแปลงไปมาก นบตงแตป พ.ศ. 2524

จงหวดระยองดานตะวนตกไดกลายเปนพนทอตสาหกรรม จากโครงการ

พฒนาชายฝงทะเลตะวนออก (Eastern seaboard) ซงไดรบการดแลสงเสรม

ทางเศรษฐกจจากนโยบายภาครฐโดยสวนกลางอยางตอเนอง ผลทตามมา

คอ จงหวดระยองมความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจสงทสดในประเทศไทย

เมอวดจากผลตภณฑจงหวดตอหวประชากร (995,733 บาท/คน – ในป พ.ศ.

2549) สงกวาผลตภณฑมวลรวมของประเทศเฉลยตอหวถง 8 เทา (120,037

บาท/คน) และสงกวากรงเทพฯประมาณ 3 เทา (311,225 บาท/คน)

(สำนกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต 2549)

โดยรายไดสวนใหญของจงหวดระยอง เกอบทงหมดมาจากภาคทไมใช

เกษตรกรรม (รอยละ 97.4) โดยเฉพาะอยางยงจากภาคอตสาหกรรมการผลต

(รอยละ 47.8) และการทำเหมองแร เหมองหน (รอยละ 34.1) สวนจากภาค

เกษตรกรรมและประมงมเพยงรอยละ 2.6

อยางไรกตาม คณภาพชวตของประชากรระยองไมไดดขนตามการ

เจรญเตบโตทางดานเศรษฐกจ คาครองชพสงและการกระจายรายไดคอนขาง

มปญหา และประสบกบปญหาสงแวดลอม การขาดแคลนนำ มลภาวะ กาก

ของเสยอนตราย ขยะมลฝอย มลพษทางนำทสงผลกระทบตอแหลงทองเทยว

ทางธรรมชาต ความเสอมโทรมของปะการง ฯลฯ (สถาบนวจยประชากร

และสงคม และสำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ 2551)

ในเรองของปญหาสงแวดลอม ประชาชนในพนทไดมการตอสมาอยางตอเนอง

95

ความพงพอใจในสงแวดลอมของประชากร ในจงหวดระยอง

สำหรบงานวจยคณภาพชวตของประชากรในจงหวดระยอง พ.ศ.

2551 ไดศกษาถงความพงพอใจในชวตดานตางๆ ของประชากรทอาศยอย

ในจงหวดระยอง โดยใชเสกล 0 – 10 พบวา คาเฉลยความพงพอใจใน

สงแวดลอมตำทสด และตำกวาคากลาง (5) ดงแสดงในตาราง 6.2

ตาราง6.2: คาเฉลยความพงพอใจในดานตางๆ (0 – 10) ของ

ประชากรอาย 15 ปขนไปในจงหวดระยอง

คาเฉลยความพงพอใจ

การศกษา

อาชพ สขภาพกาย

ชมชน สงแวดลอม

ชาย 6.3 7.2 7.6 6.9 4.7

หญง 6.1 6.9 7.3 6.9 5.0

รวม 6.2 7.0 7.4 6.9 4.9

ทมา: คำนวณจากขอมลการสำรวจคณภาพชวตของประชากรในจงหวดระยอง พ.ศ. 2550

จากการศกษาเชงคณภาพในโครงการดยวกนนพบวา คนทองถน

(เกด เตบโต และปจจบนอยทจงหวดระยอง) ใหความเหนวาคณภาพของ

สงแวดลอมในจงหวดระยอง เปลยนแปลงในทางทเลวลง มลพษจากโรงงาน

อตสาหกรรมเกดขนอยางตอเนอง จนสามารถรบรไดอยางชดเจน แตไม

96

สามารถตอสกบการเตบโตของโรงงานอตสาหกรรมในจงหวดระยองได ดงนน

คนทองถนจงตองยอมรบสภาพ หรอทำใหเกดความเคยชนกบสงแวดลอมท

ตนเองอาศยอย หากเปนคนทองถนทมฐานะทางการเงนดกจะยายออกไปอย

บรเวณนอกๆ ทไดรบผลกระทบนอย คนทองถนบางรายทไดรบผลกระทบ

มาก จะขายทดนในแถบทมมลพษมาก แลวยายไปอยบรเวณทไมมปญหา

สงแวดลอม “คนทองถนตองทำใจเพราะไมรจะทำอยางไร” (รศรนทร เกรย

และคณะ 2552)

เปนทนาสงเกตวาจากการสำรวจเดยวกนน เกยวกบปญหาสำคญทสด

ของจงหวดระยองทรายงานโดยประชาชนในจงหวดระยองคอ ปญหาปากทอง/

การทำมาหากน คดเปนรอยละ 39 รองลงมา คอ ปญหาเรองสงแวดลอม

คดเปนรอยละ 28 (รศรนทร เกรยและคณะ 2552)

การควบคมมลพษในจงหวดระยอง

สมาคมตอตานสภาวะโลกรอน กบพวกรวม 43 คน ไดทำการฟองรอง

เกยวกบปญหาสงแวดลอมตอศาลปกครองกลาง และเมอวนท 3 มนาคม

2552 ศาลปกครองกลางจงหวดระยองมคำพพากษาใหพนทมาบตาพดและ

บางสวนของตำบลเนนพระ ตำบลมาบขา ตำบลทบมา ในอำเภอเมอง และ

ตำบลบานฉาง ในอำเภอบานฉาง ซงเปนพนทเขตอตสาหกรรมสำคญของ

จงหวดระยอง เปนเขตควบคมมลพษ โดยมคำสงใหระงบ 76 โครงการในเขต

พนท และตอมาเมอวนท 16 มนาคม 2552 คณะกรรมการสงแวดลอม

แหงชาต (บอรดสวล.) ไดมมตประกาศใหพนทมาบตาพดและตำบลบานฉาง

เปนเขตควบคมมลพษ (รศรนทร เกรยและคณะ 2552)

97

หลงจากประกาศดงกลาว จงหวดระยองไดมการเตรยมความพรอม

เพอจดทำแผนขจดมลพษ ผมสวนสำคญในการจดทำแผนขจดมลพษ

คอนายกเทศมนตรเมองมาบตาพดและผนำองคกรปกครองสวนทองถน

และประชาชนและผมสวนไดเสย โดยเฉพาะประชาชนทอยบรเวณรอบนคม

อตสาหกรรมเพอนำไปประกอบการพจารณาจดทำแผน จงหวดระยองไดมอบ

นโยบายใหเนนการมสวนรวมของประชาชนใหมากทสด รวมทงเปดกวางใน

การรบฟงความคดเหนของผมสวนไดเสยทกฝาย ไมวาจะเปนดานนคม

อตสาหกรรม ภาคการทองเทยว ภาคการเกษตร ในสวนของจงหวดระยองได

มการแตงตงคณะกรรมการสนบสนนการจดทำแผนขจดมลพษแกองคกร

ปกครองสวนทองถนขน โดยมผวาราชการจงหวดระยองเปนประธานและ

ผแทนของกระทรวง ทบวง กรม ในสวนกลางทเกยวของรวมเปนกรรมการ

เพอทำหนาทใหคำปรกษาแนะนำแกองคกรปกครองสวนทองถนในเขต

ประกาศควบคมมลพษ (ระยองเดนหนาแผนขจดมลพษ http://www.

rayong.go.th/dataPV/general/summary_rayong.pdf)

ตอมาไดมการอทธรณคำสงศาลปกครองกลาง ตอศาลปกครองสงสด

ใหทง 76 โครงการดำเนนการตอไปได โดยเมอวนท 2 ธ.ค. พ.ศ. 2552 ศาล

ปกครองสงสดไดมคำสง แกคำสงของศาลปกครองกลาง สงระงบโครงการ

หรอกจกรรมตามเอกสารทายคำฟอง ไวเปนการชวคราว จนกวาศาลจะมคำ

พพากษาหรอศาลมคำสงเปลยนแปลงเปนอยางอน ยกเวนโครงการหรอ

กจกรรมประเภทอตสาหกรรม 11 โครงการ ใหดำเนนการตอไปได เนอจาก

เหนวา 11 โครงการดงกลาว ไมนาจะกอใหเกดผลกระทบอยางรนแรงอยาง

ชดเจน แตเปนโครงการหรอกจกรรมทมงควบคมหรอบำบดมลพษ หรอตดตง

อปกรณเพมเตมเทานน (ขาวศาลปกครอง 2552)

98

สวนโครงการหรอกจกรรมทเหลอนน ซงศาลปกครองสงสดเหนวา

ลวนเปนโครงการหรอกจกรรม ทกำหนดหลกเกณฑตามประกาศของ

กระทรวงอตสาหกรรม เกยวกบอตสาหกรรมทอาจกอใหเกดผลกระทบตอ

ชมชนอยางรนแรง ทงดานคณภาพสงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาตและ

สขภาพ แตถาโครงการหรอกจกรรมดงกลาว ไดดำเนนการใหครบถวนตาม

มาตรา 67 วรรคสอง ของรฐธรรมนญแลว ผถกฟองคดหรอผมสวนไดเสย

อาจมคำขอตอศาลทคดอยระหวางการพจารณา ใหมคำสงแกไขหรอยกเลก

วธการชวคราวได (ขาวศาลปกครอง 2552)

มาตรา 67 วรรคสอง ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

พทธศกราช 2550 กรณเปนโครงการหรอกจกรรมทอาจกอใหเกดผลกระทบ

ตอชมชนอยางรนแรงทงทางดานคณภาพสงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาตและ

สขภาพจะกระทำมได เวนแตจะไดศกษาและประเมนผลกระทบตอคณภาพ

สงแวดลอมและสขภาพของประชาชนในชมชน และจดใหมกระบวนการรบฟง

ความคดเหนของประชาชนและผมสวนไดเสย รวมทงใหองคกรอสระซง

ประกอบดวยผแทนองคการเอกชนดานสงแวดลอมและสขภาพ และผแทน

สถาบนอดมศกษาทจดการการศกษาดานสงแวดลอมหรอทรพยากรธรรมชาต

หรอดานสขภาพใหความเหนชอบกอนมการดำเนนการ (ขาวศาลปกครอง

2552)

99

เปนทนายนดวา ขอเสนอเชงยทธศาสตรของแผนพฒนาเศรษฐกจ

และสงคมแหงชาตฉบบท 11 (พ.ศ.2555 – 2559) ใหปรบโครงสรางการผลต

และบรการของประเทศอยางตอเนอง มงสการเปนเศรษฐกจสรางสรรคและ

เศรษฐกจทเปนมตรตอสงแวดลอม (Creative and Green Economy)

(อาคม เตมพทยาไพสฐ และธานนทร ผะเอม 2552)

ถาถามใจตนเอง เราคงอยากมชวตอยอยางมความสข พงพอใจในชวต

มอายยนยาว และอยในสงแวดลอมทด ปราศจากมลภาวะ

7. รายได และหนสน

102

ปจจยทมความสมพนธกบความสข

ทไดมการศกษามาอยางยาวนาน

ทสดคอ รายไดหรอเงน โดยเฉพาะ

อยางยงกบคำถามทวา เงนทำใหมความ

สขใชหรอไม กบใชหรอไมทมเงนมาก

กมความสขมาก ซงปจจบนไดขอสรป

ทชดเจนแลววา ไมสามารถตอบไดอยาง

ชดเจนวาใชหรอไม แตขนอยกบเงอนไข

วาเปนอยางไร กลาวคอ เงนหรอรายได

ทำใหมความสขจรง ถาคนๆ นนยง

ขาดแคลนปจจย 4 (ไดแก อาหาร เครอง

นงหม ทอยอาศย และยารกษาโรค)

อนเปนสงจำเปนสำหรบการดำเนนชวต

เมอมเงนทจะซอหาสงจำเปนเหลานได

กจะมความสข และถามเงนเพมมากขน

กจะมความสขเพมมากขนดวย แตถา

มเงนหรอรายไดถงระดบหนงแลว เงน

หรอรายไดทเพมขนกลบไมไดทำใหม

ความสขเพมขนในสดสวนท เทากบ

รายไดท เพมขน แตกลบเพมขนใน

สดสวนทลดลง ซงในทางเศรษฐศาสตร

เรยกวา กฎแหงการลดลงของผลลพธ

103

(Law of Diminishing Return) ทำใหถามเงนมากขน กไมไดแปลวามความ

สขมากขนตามไปดวย (Brooks 2008; Helliwell 2005; Layard 2005)

เงนในตวของมนเองแลว ไมไดนำความสขมาให เพราะเปนเพยงสอ

กลางในการแลกเปลยนสงของและบรการเทานน แตเพราะเราเคยชนกบ

ความสะดวกของการใชเงน จงทำใหหลงไปวาเงนสงมคาทงๆ ทตวเงนเอง

ไมมคาเลย การทำงานทตนเองชอบ (มรายไดเปนผลตอบแทน) ตางหาก

ททำใหคนเรามความสข โดยคนเราจะเลอกทำงานทมรายไดนอยแตชอบ

มากกวาทจะทำงานทมรายไดสงแตไมชอบ (Brooks 2008) ยงกวานน

สำหรบผทอยเหนอเสนความยากจนแลว การเปลยนแปลงของรายไดตางหาก

ทจะมผลตอความสข หาใชจำนวนรายไดไม กลาวคอ ถาจะเปรยบเทยบ

ความสขของคนในกลมนแลว ตองใชการเปลยนแปลงของรายไดเปนตวแปร

ไมควรใชรายไดทแทจรงเปนตวแปร (Layard 2005)

รายไดสมบรณ รายไดสมพทธ และความพอเพยงทางเศรษฐกจ

สำหรบประเทศไทยนน กรณศกษาจากจงหวดกาญจนบรและชยนาท

พบวาความสมพนธระหวางรายไดสมบรณและความสขยงสรปไมได คอยง

บอกไมไดวาคนทมรายไดมากกวา มความสขมากกวาคนทมรายไดนอยกวา

(Gray et al. 2008b) ทงนอาจเนองมาจากปญหาคณภาพของขอมลรายไดท

เปนตวเงนจากการสำรวจ ซงคำตอบทไดอาจไมใชรายไดทเปนจรง แตอยางไร

กตาม ถาวดฐานะทางเศรษฐกจจากการเปรยบเทยบ หรอฐานะเศรษฐกจเชง

104

สมพทธ โดยเปรยบเทยบในวงแคบกบคนใกลตว ในทนคอเพอนบานกพบวา

ผทรสกวาตนเองไมยากจนเมอเปรยบเทยบกบเพอนบาน จะมความสขมาก

กวาผทคดวาตนเองยากจนกวา หรอยากจนเทาๆ กบเพอนบาน

แนวคดเรองความสขเปรยบเทยบ โดยการเปรยบเทยบกบคนอนใน

สงคมนน ความสำคญอยทกลมอางองทใชเปรยบเทยบ เพราะถาเราไปเปรยบ

เทยบกบกลมทมฐานะดกวา ยอมทำใหรสกดอยกวา อนมผลใหเราไมมความ

สขอยางแนนอน แตถาเราไปเปรยบเทยบกบกลมอางองทจนกวา เรากจะไมร

สกดอยกวาคนอน ความสขกจะเกดขน ดงนน เคลดลบของความสขจงอยท

ความพอใจในสงทตนมอย1 โดยไมนำไปเปรยบเทยบกบสงทดกวา รวมทง

คนหาสงททำใหเรามความสขทแทจรงดวย (Layard 2005) ความเทาเทยม

กนในฐานะทางเศรษฐกจน ยงมความสำคญมากขนกบความสขของประชาชน

ในสงคม กลาวคอ ประชาชนในประเทศทมความไมเทาเทยมกนทางเศรษฐกจ

สง ยอมมความสขนอยกวาประชาชนในประเทศทมความเหลอมลำนอยกวา

ถงแมวาประเทศนนจะยากจนกวา ทงนเปนเพราะ “ความสขเปรยบเทยบ”

นนเอง สำหรบคนไทยนน การทรสกไมยากจน มความหมายลกซงมาจาก

ขางในดวย กลาวคอขนอยกบ ความรสกพอเพยงของคนๆ นน งานวจยชน

เดยวกนนมคำถามตอไปวา เพราะเหตไรจงรสกไมยากจน เกอบทกคนทตอบ

วาไมรสกยากจนเมอเปรยบเทยบกบเพอนบาน ไดใหเหตผลวา เนองมาจาก

การทตนเองพอใจในสงทตนเองม (Gray et al. 2008b) สวนเหตผลอนๆ กม

สดสวนผตอบลดลงตามลำดบ (ตาราง 7.1)

1 ตรงกบคำวา “สนโดษ”

105

ตาราง7.1: รอยละของประชากรอาย 15 ปขนไปทตอบวาตนเองไม

ยากจนเมอเปรยบเทยบกบเพอนบาน จำแนกตามเหตผลทตอบวาไมยากจน

และเพศ

เหตผลทตอบวาไมยากจน

ชยนาท กาญจนบร

รวม ชาย หญง รวม ชาย หญง

มความพอเพยง สมถะ 99.4 99.0 99.7 98.5 98.1 98.9

มสขภาพแขงแรง 84.6 89.5 81.1 89.6 92.6 87.2

มภมความร 76.9 79.5 75.1 82.6 84.4 81.1

มคครองทด / คครองอปการะ

76.8 85.0 71.0 77.0 84.0 71.4

มงานทำ 74.9 80.2 71.0 81.3 90.1 74.3

มทดนทำกน 62.8 64.4 61.6 52.9 55.0 51.3

ไมมภาระหนสน 54.7 54.7 54.6 64.0 61.5 66.0

ทมา: คำนวณจากการสำรวจพฒนาตวชวดความอยดมสข จงหวดชยนาท จงหวดกาญจนบรพ.ศ. 2548

106

ระดบของความสข ขนอยกบระดบของความพอเพยงของแตละคน

ซงไมเทากน ผทมรายไดหรอทรพยสนทนอยกวาเพอนบานอาจมความสข

มากกวาเพอนบานทมทรพยสนมากกวาไดเชนกน (ตาราง 7.2) และยงพบวา

มความคลายคลงกนทงสองจงหวดดวย

ตาราง7.2: การกระจายรอยละของประชากรอาย 15 ปขนไป จำแนก

ตามจำนวนทรพยสนในครอบครอง และระดบความสข

ระดบความสข

จำนวนทรพยสนในครอบครอง

0อยาง

1อยาง

2อยาง

3อยาง

4อยาง

รวม

0 ‘ทกขทสด’ 3.6 1.7 1.3 0.6 1.0 1.7

1 – 2 4.9 3.1 1.3 1.8 0.7 2.5

3 – 4 13.2 9.4 7.0 5.5 3.5 8.0

5 ‘ไมทกขไมสข’ 47.7 46.5 47.4 41.2 36.8 44.6

6 – 7 16.9 20.5 23.8 27.6 24.7 22.7

8 – 9 9.6 15.5 14.4 19.0 31.6 16.6

10 ‘สขทสด’ 4.1 3.1 4.9 4.3 1.7 3.9

รวม 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0

ทมา: คำนวณจากขอมลสำรวจพฒนาตวชวดความอยดมสข จงหวดชยนาท จงหวดกาญจนบร พ.ศ. 2548

หมายเหต: จำนวนทรพยสนในครอบครอง 4 อยาง หมายถง โทรศพทมอถอ เครองซกผา เครองเลน วดโอ/ ซวด/ดวด และรถกระบะ/รถต/รถบนทกเลก

107

ความพอเพยงหรอความพอใจในสงทตนเองม นาจะเปนคณลกษณะ

ของคนไทย (Gray et al. 2008a, 2008b) ซงกลาวไดวาเปนคานยมทมอย

ในสงคมไทยมาอยางเนนนาน จากการสนทนากลมวยรนและประชากรวย

กลางคน และผสงอาย ทงหญงและชายของจงหวดกาญจนบรและชยนาท

เมอเดอนพฤษภาคม 2550 ทพบวา “จงพอใจในสงทตนมอย” นนเปนสงท

ไดยนมาตงแตเดกหรอตงแตจำความได ทงจากคำสงสอนของพอแม คร และ

พระสงฆ นอกจากนกลมสนทนายงไดเสรมวา การพอใจในสงทตนเองมอย

ทำใหรสกสบายใจและมความสขขน แตไมไดหมายความวาเขาจะหยดขยน

หมนเพยรในการทำมาหากน เพอความเปนอยทดขน ฉะนนจงสามารถกลาว

ไดวา คานยมดงกลาวสบทอดและถกปลกฝงกนมานาน และเปนจดททำให

คนไทยทมความยากจนมความสขมากขนหรอทกขนอยลง แตเปนทนา

เสยดายวา ไมมผใดในการสนทนากลมทราบเลยวาคานยมนมาจากคำสอนใน

ศาสนาพทธ ซงเปนศาสนาทคนไทยสวนใหญนบถอ ซงไมนาแปลกใจเพราะ

คนไทยนบถอศาสนาพทธมาตงแตเกด ตามพอแม

นอกจากนยงมขอคนพบทคลายคลงกบงานวจยในสองจงหวดภาค

กลางดงกลาวขางตน คองานวจยของ Woodcock et al. (2008) ในสจงหวด

ทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และสามจงหวดทางภาคใตของไทย พบวา

จงพอใจในสงทตนเองม เปนคณลกษณะทคนไทยใหคณคาอยางสง

ในตางประเทศ ไดมการศกษาเปรยบเทยบระหวางผทเลงผลเลศหรอ

แสวงหาสงทดทสด และผทรจกพอ พบวา ผทเลงผลเลศมความสขนอยกวา

ผรจกพอ ผเลงผลเลศอาจไดผลทเปนรปธรรมดกวา จากการไขวควาของตน

แตกลบมความสขนอยกวา (Layard 2005)

108

การยดหลกความไมสดโตง พอใจกบสงทมทเปน ตรงกบคำวา “สนโดษ”

มาจากภาษาบาลวา “สนตฏฐ” เปนมงคลขอท 24 ในมงคล 38 ประการ

เปนเหตแหงความสข ความกาวหนาในการดำเนนชวต ซงพระพทธเจาทรง

แสดงไวใหพทธศาสนกชนนำไปปฏบต ซงมความหมายวา ความยนด

ความพอใจ ความยนดในของของตน การมความสขความพอใจดวยเครอง

เลยงชพทหามาไดดวยความเพยรพยายามอนชอบธรรมของตน ไมโลภ

ไมรษยาใคร และมสมมาอาชพ

คำวา สนโดษ น ตองแปลใหเตมความหมาย เพราะถาไมเตม ทำให

คนเขาใจวา เมอพอใจในสงทตนเองมแลวกจะไมมความพยายามยกระดบ

ฐานะของตนเอง แตในความเปนจรงแลว สนโดษมคำทเปนคกน คอความ

เพยร2 เมอตนเองมสนโดษคอ มความพอเพยงในสงทตนหามาไดแลว กยงตอง

มความเพยรคอ ทำมาหากนดวยความซอสตยสจรตเตมตามศกยภาพของตน

โดยเปนการแขงกบตนเอง ไมใชแขงกบผอน ซงการมสนโดษและความเพยร

จะทำใหเรามความสขอยางแทจรง

2 คำสอนในพทธศาสนาสวนใหญจะมเปนชด เพราะการปฏบตตองมปญญากำกบอยดวย และตองปฏบตทงชดจงจะประสบผลสำเรจ เชน พรหมวหาร 4 (เมตตา กรณา มฑตา อเบกขา) อทธบาท 4 (ฉนทะ วรยะ จตตะ วมงสา) เปนตน

109

ความสขจากความไมเปนหน

นอกจากความสขทเกดจากสนโดษแลว ยงมความสขของปถชนอก

ขอหนงทเรยกวา อนณสข3 หรอสขเกดจากความไมเปนหน คอ ความภมใจ

เอบอมใจวา ตนเปนไท ไมมหนสนตดคางใคร (พระพรหมคณาภรณ 2548ข:

147)

แตในปจจบน มกมขอถกเถยงกนอยเสมอวา คนเราควรจะเปนหน

หรอไม การมหนสนทำใหเรามความทกขเสมอไปหรอไม ถาเราไมมความ

พอเพยง อยากไดไมสนสดทำใหใชเงนเกนตว บางคนถงขนตองไปกหน

ยมสนมา เปนภาระในการใชหน แนนอนวายอมทำใหเรามความทกข แตใน

บางกรณ เชน การทเราตองการมบานของตนเอง แตตองมการกเงนจาก

ธนาคาร ผอนสงเปนรายเดอน เนองจากเรามเงนสดไมพอ หรอไมตองการ

ใชเงนกอนใหญ แตสามารถทจะใชเงนเดอนของเราในการผอนสงได โดยตอง

ใชเงนอยางประหยดขน ถาในกรณนเราจะมความสขลดลงหรอไม

จากขอมลการสำรวจคณภาพชวตของประชากรในจงหวดระยอง พ.ศ.

2551 ซงถามผทมอาย 15 ปขนไปทเปนหนวา การเปนหนทำใหชวตคณดขน

หรอไม พบวา รอยละ 61 ตอบวาดขน รอยละ 29 ตอบวาเหมอนเดม และ

รอยละ 10 ตอบวาชวตแยลง และเมอถามตอวา เพราะเหตไรจงทำใหรสก

3 อยในชดของคหสข (ความสขของคฤหส) ประกอบดวย อตถสข (สขเกดจากความมทรพย) โภคสข (สขเกดจากการใชจายทรพย) อนณสข (สขเกดจากความไมเปนหน) และอนวชชสข (สขเกดจากความประพฤตไมมโทษ)

110

ดขน เหตผลสำคญเรยงตามลำดบ คอ 1) ทำใหมทรพยสน เชน บาน และ

เครองอำนวยความสะดวกตางๆ 2) นำเงนไปลงทนในการประกอบอาชพ

3) เพมโอกาสทางการศกษา และ 4) ไมตองใชเงนกอนใหญ (รศรนทร เกรย

และคณะ 2552)

อยางไรกตาม ผลจากงานวจยพบวา ผทไมเปนหนมความสขมากทสด

ผทมความสขรองลงมาคอ ผทเปนหนแตไมรสกเปนภาระในการชำระเงนคน

สวนผทมความสขนอยทสดคอ ผทเปนหนและรสกวามภาระในการชำระคน

หนกถงหนกมาก ควบคมดวยตวแปร อาย เพศ สถานภาพสมรส และลกษณะ

ทางเศรษฐกจและสงคม สขภาพกาย และความรสกพอเพยง (Gray et al.

2008b) ดงนนสรปไดวา การไมเปนหนมความสขอยางแนนอนตามหลก

คำสอนทางศาสนา สวนการเปนหนทำใหคนไทยมความสขลดลง

ความสขของคนเราขนอยกบตวตนภายในของเรา สงทเหนไดชดคอ

คนเราจะมความสขมากกวาถาเขาสามารถพงพอใจในสงทเขามอยไมวาสงนน

จะเปนอะไร ถาเขาไมเปรยบเทยบตนเองกบผอนอยตลอดเวลา และถาเขา

สามารถเรยนรทจะควบคมอารมณของตนเองได ความฉลาดทางอารมณมอย

จรง และพอ แม คร สามารถสอนใหเดกมความฉลาดทางอารมณ จะเหนวา

ในสงคมไทย มการสอนใหมความฉลาดทางอารมณเกยวกบความพอเพยง

หรอพอใจมอยางยาวนานโดยไดรบอทธพลจากศาสนาพทธ อยทวาเราจะ

ปฎบตตามไดมากนอยเพยงใด

8. ความสขของวยรน

114

คนทกคนยอมมความสขแตกตาง

กนออกไป ตามแตวธการและ

หนทางของแตละบคคลทจะเสาะแสวง

ใหไดมาซงความสขทตนพงปรารถนา

แล ว ค ว ามส ข ขอ ง ว ย ร น ค อ อะ ไร

เปนคำถามทนาคนหาคำตอบ เพราะ

วยรนวนนกคอผใหญในวนหนา ถาม

ประสบการณดในวยรนกจะสงผลให

เปนผใหญทดในอนาคต โดยเฉพาะ

อยางยงวยรนไทยในยคปจจบน ทตอง

เตบโตทามกลางการพฒนาทมงเนน

แตทางเศรษฐกจและความทนสมย

ของเทคโนโลย รวมทงตองตกอยใน

กระแสโลกาภวฒนทมการเปลยนแปลง

อยางรวดเรวและมการแขงขนกน

คอนขางสง วยรนเปนวยทอยในชวง

ของการเปลยนแปลงทงดานรางกาย

และจตใจ ซงสงผลตอพฤตกรรมและ

ความตองการทตนเองพงพอใจ ดงนน

สถานการณทลอมรอบตวมาตงแตวย

เดกจนถงวยรน จงเปนบทเรยนและ

115

แบบอยางทวยรนเรยนรและมกเลยนแบบ โดยทวไปสะทอนออกมาเปน

ทศนคต คานยม และพฤตกรรม ผลสะทอนดงกลาวนน ถาออกมาตรงกบ

ความตองการมกเปนประสบการณของความสข ถาไมตรงกบสงทตองการ

มกเปนประสบการณของความทกข

ความสขของวยรนในตางประเทศ

เอมทว เนตเวรคส อนเตอรเนชนแนล (MTV Networks International)

หรอเอมทวเอนไอ (MTVNI) ใชเวลา 6 เดอนในป พ.ศ. 2549 สำรวจความสข

ของประชากรอาย 16 – 34 ป จำนวน 5,400 คน ใน 14 ประเทศทวโลก

ทมทงประเทศกำลงพฒนาและประเทศพฒนา (อารเจตนา บราซล จน

เดนมารก ฝรงเศส เยอรมน อนเดย อนโดนเซย ญปน เมกซโก แอฟรกาใต

สวเดน องกฤษ และ สหรฐอเมรกา) การสำรวจครงนเปนการวด “ดชน

ความอยด: Well – Being Index” ซงใชแทนความสขได จากความรสก

ของประชากรวยหนมสาวทมตอสภาพความปลอดภยในชวต การปรบตวตอ

สภาพสงคมความเปนอย และมมมองทมตออนาคต ผลการสำรวจพบวา

คนหนมสาวในประเทศกำลงพฒนานน “รำรวยความสขทางใจ” มากกวา

คนหนมสาวในประเทศพฒนาหรอกลมประเทศทรำรวยถง 2 เทา โดย

ประชากรหนมสาวของอนเดยมความสขทสด ขณะทประชากรหนมสาวของ

ญปนมความสขนอยทสด ทงๆ ทญปนไดชอวาเปนประเทศทมการใช

เทคโนโลยสง เพยบพรอมดวยสงอำนวยความสะดวก กลบมความสขนอย

116

ทสด เมอวดคาดชนความสขของประชากรหนมสาวทง 14 ประเทศพบวา

กลมทมคาดชนความสขสง เปนประชากรหนมสาวของประเทศกำลงพฒนา

หรอประเทศทมรายไดนอย เชน กลมวยหนมสาวในประเทศอารเจนตนา

และแอฟรกาใตซงพบวา รอยละ 75 มความรสกวาชวตมความสข ขณะท

ประมาณรอยละ 30 ของกลมวยหนมสาวในองกฤษและสหรฐอเมรกาเทานน

ทมความรสกเชนเดยวกน และทนาตกใจคอ มเพยงรอยละ 8 ของกลมวย

หนมสาวในญปนเทานน ทรายงานวามความสขในชวต

เหตผลททำใหคนหนมสาวในประเทศพฒนาหรอประเทศอตสาหกรรม

มความสขในชวตนอยนน เกดจาก ความกงวลในเรองอาชพการงาน ความ

พยายามไขวควาหาความสำเรจกระทงเกดความเครยด และการขาดทศนคต

ทดในการดำเนนชวตประจำวน นอกจากนยงพบอกวา ประชากรหนมสาว

ในประเทศอตสาหกรรมมมมมองตดลบตอสภาพสงคมในยคโลกาภวตน

ขณะทประชากรหนมสาวในประเทศกำลงพฒนา เปดใจยอมรบไดมากกวา

และมองโลกในแงดเปยมไปดวยความหวงวา สงคมโลกาภวตนจะชวยให

สภาพเศรษฐกจดขน ซงมมมองเชนนเปนปจจยทำใหรสกมความสขมากขน

ประเดนทนาสนใจในการสำรวจครงน คอขอคนพบทวา “ศาสนา”

มผลใหประชากรหนมสาวมความสขมากขน เนองจากประชากรหนมสาว

ในประเทศกำลงพฒนาทรสกวาตวเองมความสขนน สวนใหญจะเปนกลมท

สนใจและยดมนในศาสนา (อกาลโก 2549)

117

สวน The Associated Press และ MTV กไดสำรวจวยรนอเมรกน

ชวงอาย 13 – 24 ป จำนวน 1,280 คนในป พ.ศ. 2549 เชนกน ซงพบวา

เมอถามวา ‘อะไรททำใหพวกเขามความสข’ กปรากฏวา มถงรอยละ 73

ทรายงานวา ‘การไดใชเวลากบครอบครวทำใหมความสข’ และเมอถามถง

เรองเงน เกอบทงหมดกรายงานวา เงนไมทำใหพวกเขามความสข

สำหรบคำถามเกยวกบการมเพศสมพนธในชวงวยรนพบวา กลมอาย

ระหวาง 13 – 17 ป สวนใหญตอบวา การมเพศสมพนธในวยรนนำไปส

ความสขทนอยลง ขณะทสวนใหญของกลมอายระหวาง 18 – 24 ป ตอบวา

การมเพศสมพนธในวยรนนำไปสความสขชวขณะหนงเทานน และไมใช

ทงหมดในชวตของวยรน อยางไรกตาม มถงรอยละ 92 ของวยรนกลมน

ท “การแตงงาน” เปนจดหมายในอนาคต

ศาสนากมบทบาทและอทธพลตอความสขของวยรนอเมรกนเชนกน

โดยมากกวาครงไดระบวา ศาสนาและความเชอทางดานจตวญาณมความ

สำคญและมอทธพลตอความสขของพวกเขา นอกจากนยงพบอกวา “การได

ใชเวลากบครอบครว” กเปนอกหนงปจจยทสงผลตอความสขของวยรน

อเมรกน (ฐานา วบลยภาณเวช 2550)

118

ความสขของวยรนไทย

สำหรบความสขของวยรนไทยนน จากการสำรวจทศนคตวยรนไทย

อายระหวาง 15 – 25 ป จำนวน 316 คน โดยบรษทโคคา – โคลา (ประเทศ

ไทย) รวมกบสวนดสตโพลสำรวจในเดอนเมษายน พ.ศ. 2550 ซงเมอถามวา

อะไรทมสวนตออารมณและความรสกสขหรอเศรามากทสด กพบวา “สถานการณ

ทางการเงน” มผลตออารมณและความรสกสขหรอเศราของวยรนมากทสด

(รอยละ 40) รองลงมาเปน “ความสมพนธกบคนรก” (รอยละ 30) และ

สขภาพ (รอยละ 18) ตามลำดบ

นอกจากนยงพบอกวา วยรนไทยสวนใหญมองโลกในแงด กลาวคอ

รอยละ 70 ของวยรนมความเชอมนวา การมองโลกในแงดจะชวยใหผานพน

วกฤตหรอปญหาตางๆ ในชวตได สวนการปฏบตตนเมอเกดเรองราวไมด

ทกระทบตอจตใจนน พบวา วยรนอาย 15 – 16 ป (รอยละ 47) และวยรน

อาย 20 – 22 ป (รอยละ 35) เลอกการฟงเพลงเปนกจกรรมคลายเครยด

อนดบหนง สำหรบวยรนอาย 17 – 19 ป (รอยละ 33) เลอกทจะคยกบเพอน

สวนวยรนอาย 23 – 25 ป (รอยละ 35) เลอกการเดนทางทองเทยว เพอชวย

ผอนคลายมากทสด (พอาร นวส เนทเวรค 2550)

ในการสำรวจพฒนาตวชวดความอยดมสขของวยรนไทยทมอาย

ระหวาง 15 – 24 ป ในจงหวดกาญจนบรจำนวน 433 คน โดยสถาบนวจย

ประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล ในป พ.ศ. 2548 ไดพบวา วยรนทม

มมมองวา คนไทยมระเบยบวนยและเคารพกฎหมายมาก จะมความสข

มากกวาคนทคดวาคนไทยมระเบยบวนยและเคารพกฎหมายนอย นอกจากน

119

วยรนทมทศนคตเปรยบเทยบฐานะทางเศรษฐกจกบเพอนบานกมความสข

นอย กลาวคอวยรนทมความรสกวาบานของตนมฐานะทางเศรษฐกจยากจน

กวาเพอนบานจะมความสขนอยกวาผทคดวาบานของตนไมยากจน ขณะ

เดยวกน ถาวยรนมทศนคตและความรสกไมทอแทและไมซมเศรา กจะสงผล

ใหมกำลงใจและมความสขยงขน (ศรนนท กตตสขสถต และวนพพล

มหาอาชา 2550)

สวนในระดบประเทศ จากขอมลการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม

ในป พ.ศ. 2551 โดยสำนกงานสถตแหงชาตกพบวา วยรนไทยสวนใหญม

ความสขเชนกน กลาวคอ สในหาของวยรนทมอายระหวาง 15 – 24 ป ได

รายงานวาตนเองมความสขมาก นอกจากนยงพบวา พฤตกรรม ความสมพนธ

ในครอบครว และศาสนามผลตอความสขของวยรนดวย

ในดานพฤตกรรมของวยรน ไดแก การใหความชวยเหลอผอนแมไมใช

ญาต การใหโอกาสผอนกอนตนเอง และการยกโทษและใหอภยอยางจรงใจตอ

ผทสำนกผด เปนพฤตกรรมทมอทธพลในทางบวกตอความสขของวยรนทงสน

เชน วยรนทชอบชวยเหลอผอนแมจะไมใชญาตของตนนน จะมสดสวนของ

ผทมความสขมาก สงกวาวยรนททำนอยครงหรอไมมโอกาสไดทำ (ตาราง

8.1) ในขณะเดยวกน วยรนทใหโอกาสผอนกอนตนเอง หรอยกโทษและ

ใหอภยอยางจรงใจตอผทสำนกผดทกครงหรอเกอบทกครง ยอมเปนผทม

ความสขมากกวาผททำเปนบางครงหรอไมไดทำเลย (ตาราง 8.1)

120

ตาราง8.1: รอยละของประชากรอาย 15 – 24 ป ทมความสขมาก

(7 – 10) จำแนกตามคณธรรม จรยธรรม และเพศ

คณธรรมจรยธรรม รวม ชาย หญง

ความชวยเหลอผอนแมไมใชญาต

ทกครง สวนใหญ 83.1 80.2 84.8

บางครง 83.0 86.0 81.2

นอยครง/ไมทำ/ไมมโอกาส 80.8 81.1 80.6

ใหโอกาสผอนกอนตนเอง

ทกครง สวนใหญ 84.5 83.4 85.2

บางครง 81.6 82.1 81.2

นอยครง/ไมทำ/ไมมโอกาส 81.4 83.6 79.8

ยกโทษและใหอภยอยางจรงใจตอผทสำนกผด

ทกครง สวนใหญ 84.4 82.7 85.4

บางครง 79.9 82.0 78.2

นอยครง/ไมทำ/ไมมโอกาส 80.8 86.9 76.6

ทมา: คำนวณจากขอมลการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551

121

นอกจากนยงไดพบวา พฤตกรรมทงสามนมอทธพลตอวยรนหญง

มากกวาวยรนชาย กลาวคอ ความแตกตางของรอยละของผทมความสข

มากทสด ระหวางผททำทกครงหรอเกอบทกครง กบผททำนอยครงหรอไม

เคยทำเลย จะมากกวาในวยรนหญงเมอเทยบกบวยรนชาย (ตาราง 8.1)

ปจจบนสถานการณของครอบครวไทยพบสญญาณบงชถงความออนแอ

เชน อตราการจดทะเบยนสมรสทลดลง และอตราการหยารางทสงขน งานวจย

หลายชนพบวาพอแมจำนวนมากในปจจบนรสกหางเหนกบลก สวนวยรนกใช

เวลากบครอบครวนอยลง (อมรวชช นาครทรรพ 2548) ซงยอมสงผลถง

ความสขของวยรนดวย

ความสมพนธในครอบครวในทนประกอบดวย การใหเวลาแกกนใน

ครอบครว การรบประทานอาหารมอใดมอหนงกบครอบครว และการไปเทยว

พกผอนหยอนใจนอกบานกบครอบครว ซงพบวา ทง 3 ปจจยมผลกระทบใน

ทางบวกตอความสขของวยรนไทยทงสน และผลกระทบนกไมแตกตางกนนก

ระหวางวยรนชายและวยรนหญง กลาวคอ กลมทตอบวาไดใหเวลาแกกน

เพยงพอในครอบครว จะมรอยละของผมความสขมาก สงกวากลมทตอบวา

ไมเพยงพอ โดยสดสวนดงกลาวเปนในแนวทางเดยวกนทงวยรนชายและวยรน

หญง (ตาราง 8.2)

122

ตาราง8.2: รอยละของประชากรอาย 15 – 24 ป ทมความสขมาก

(7 – 10) จำแนกตามความสมพนธ ในครอบครว และเพศ

ความสมพนธในครอบครว รวม ชาย หญง

การใหเวลาแกกนในครอบครว

เพยงพอ 83.8 84.8 83.2

ไมเพยงพอ 75.6 72.5 77.4

รบประทานอาหารมอใดมอหนงกบครอบครว

เปนประจำ 82.9 83.6 82.5

บางครง 83.5 81.3 85.3

นานๆ ครง 79.0 87.1 72.4

ไมทำเลย 78.8 70.0 82.6

ไปเทยวพกผอนหยอนใจนอกบานกบครอบครว

เปนประจำ 87.6 87.8 87.5

บางครง 86.0 85.8 86.2

นานๆ ครง 81.3 81.5 81.2

ไมทำเลย 76.9 79.1 75.4

ทมา: คำนวณจากขอมลการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551

123

สำหรบการรบประทานอาหารมอใดมอหนงกบครอบครว และการได

ไปเทยวพกผอนหยอนใจนอกบานกบครอบครวนน กลมทรายงานวาไดทำเปน

ประจำ กจะมสดสวนของผทตอบวามความสขมากสงทสด สวนกลมทรายงาน

วาไมทำเลยกมสดสวนของผทตอบวามความสขมากตำทสดดวย และความ

สมพนธนกเหมอนกนระหวางวยรนชายและวยรนหญง (ตาราง 8.2)

สำหรบปจจยดานศาสนาทประกอบดวย ระดบความเครง ระดบการ

ปฏบตตามหลกคำสอน และความเหนวาหลกคำสอนทางศาสนาเปนสงจำเปน

สำหรบการดำเนนชวตนน กพบเชนกนวา ศาสนามผลตอความสขของวยรน

ไทยในทางบวกดวย โดยผลกระทบนจะมในกลมวยรนหญงมากกวากลมวยรน

ชาย กลาวคอ กลมวยรนทรายงานวาตนเองนบถอศาสนาอยางเครงครดมาก

หรอนำหลกคำสอนของศาสนามาปฏบตอยเปนประจำ จะมสดสวนของผท

ตอบวามความสขมากสงทสด รองลงมาคอกลมทรายงานในระดบปานกลาง

และตำทสดคอกลมทรายงานในระดบนอย (ตาราง 8.3) และความแตกตางน

จะเหนในกลมวยรนหญงมากกวาในกลมวยรนชาย

124

ตาราง8.3: รอยละของประชากรอาย 15 – 24 ป ทตอบวาสขมาก

(7 – 10) จำแนกตามความคดเหนและการปฏบตเกยวกบศาสนา

ความคดเหนและการปฏบต รวม ชาย หญง

ระดบความเครงศาสนา

มาก (7 – 10) 91.8 89.9 92.6

ปานกลาง (5 – 6) 81.7 82.0 81.5

นอย (0 – 4) 71.5 78.3 65.9

ระดบการปฏบตตามหลกคำสอน

มาก (7 – 10) 93.0 90.8 93.8

ปานกลาง (5 – 6) 80.9 83.0 79.4

นอย (0 – 4) 70.6 74.6 67.2

เหนวาหลกคำสอนทางศาสนาเปนสงจำเปนสำหรบการดำเนนชวต

จำเปน 83.3 83.7 83.1

ไมจำเปน/ไมแนใจ 76.7 78.9 74.9

ทมา: คำนวณจากขอมลการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551

125

สำหรบความคดเหนทวาหลกคำสอนทางศาสนาเปนสงจำเปนสำหรบ

การดำเนนชวตนน กลมวยรนทรายงานวามความจำเปน จะมรอยละของผท

ตอบวามความสขมาก สงกวาผทตอบวาไมจำเปนหรอไมแนใจ (รอยละ 83

เทยบกบรอยละ 77) (ตาราง 8.3) โดยความแตกตางนจะมมากกวาในกลม

วยรนหญงเมอเทยบกบกลมวยรนชาย

สรปแลวปจจยทมผลตอความสขของวยรนคอ คณธรรม – จรยธรรม

ครอบครว และศาสนา โดยทง 3 ปจจยนมผลกระทบในทางบวกตอความสข

ของวยรนทงสน แตปจจยดานคณธรรม – จรยธรรมและศาสนานน มผล

กระทบตอความสขของวยรนหญงมากกวาวยรนชาย สวนปจจยดานครอบครว

มผลกระทบตอความสขของวยรนทงสองเพศเทาๆ กน

9. ความสขของผสงอาย

128

การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ

สงคม การเมอง และวฒนธรรม

อยางรวดเรว มผลกระทบตอชวตความ

เปนอยของประชาชนทกกลม โดยเฉพาะ

อยางยงกลมผสงอายเนองจากเปนกลม

ทมความเปราะบาง และตองการความ

พงพงสง อกทงประชากรกลมผสงอาย

มจำนวนและสดสวนทเพมขนเรอยๆ

เนองจากคนไทยมอายยนยาวขน พบวา

ปจจบนนอายคาดเฉลยทอาย 60 ปของ

ผชายอยท 19.4 และผหญงอยท 21.9

(สถาบนว จ ยประชากรและส งคม

มหาวทยาลยมหดล 2552) นนหมายความ

วาเมอผชายอาย 60 ป จะมชวตอยได

ตอไปอกโดยเฉลย 19 ป สำหรบผหญง

22 ป

129

การเพมขนของสดสวนประชากรสงอาย การมอายขยเฉลยทยนยาว

ขน มไดเปนหลกประกนวาผสงอายทมอายยนและจำนวนมากขนเหลาน

จะดำรงชวตอยางมความสขในบนปลายชวต เปนทนาสนใจทวาชวงชวตท

ยงเหลออยนน อะไรเปนเหตปจจยททำใหผสงอายเหลานน ดำรงชวตอยอยาง

มความสข

ศาสนา และคณธรรม จรยธรรม

ผสงอายเปนบคคลในกลมปจฉมวย การใชชวตอยในบนปลายของอาย

ขยเปนการเขาใกลวาระสดทายของชวต ซงเปนเรองทเปนไปตามธรรมชาต

และอยเหนออำนาจบงคบของมนษย ศาสนาซงเปนเครองเชอมโยงมนษยเขา

กบสภาพทไมอยในอำนาจควบคมของมนษย จงเขามามบทบาทสำคญตอชวต

ผสงอายมากขน ทำใหเชอกนวา ผสงอายเปนกลมทมแนวโนมทจะหนมาสนใจ

และมพฤตกรรมเกยวของกบกจกรรมทางศาสนามากขนดวย ประกอบกบ

ความผนแปรของชวตในดานอนๆ ไดแก การลดลงของความคาดหวงทม

ตอสมฤทธผลในชวต และการหยดทำงาน ซงมผลใหผสงอายมเวลามากขน

จงเปนปจจยสำคญทสงผลใหผสงอายมชวตทเกยวของกบศาสนามากกวา

ประชากรกลมอายอนๆ (ศรวรรณ ศรบญ 2538)

130

หากจะกลาวถงประเดนในเรองของศาสนากบความสขของผสงอาย

ไทยแลวกพบวา ศาสนานนมผลตอความสขของผสงอายไทยเชนกน จาก

ขอมลการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551 โดยสำนกงานสถต

แหงชาต จะเหนไดวา ในกลมผสงอายทมความเครงศาสนามาก (7 – 10) นน

มถงรอยละ 74 ทมความสขมาก แตเมอความเครงศาสนาลดลง รอยละของ

ผสงอายทมความสขมากกจะลดลงเชนกน ซงแสดงใหเหนถงอทธพลในทาง

บวกของความเครงในศาสนาตอความสขของผสงอาย โดยอทธพลของความ

เครงในศาสนาตอความสขของผสงอายน จะเหมอนกนทงเพศหญงและชาย

ดวย (ตาราง 9.1)

การปฏบตตามหลกคำสอนทางศาสนากเชนเดยวกน มอทธพลในทาง

บวกตอความสขของผสงอาย กลาวคอผสงอายทไดปฏบตตามหลกคำสอน

ทางศาสนาอยในระดบมาก (7 – 10) จะมความสขมาก (สงถงรอยละ 74)

สวนผทมการปฏบตตามหลกคำสอนทางศาสนานอย กมความสขนอยลงตาม

ลำดบ (รอยละ 55 และรอยละ 42) และเหมอนกนทงผสงอายชายและหญง

สรปไดวา ศาสนามผลในทางบวกตอความสขของผสงอายในประเทศไทย

(ตาราง 9.1)

การมจตสาธารณะเปนการเหนแกประโยชนของสงคม มากกวา

ประโยชนสวนตน ในทนคอ การเขารวมกจกรรมทเปนประโยชนตอชมชน

และการบรจาคทรพยสนเพอชวยเหลอผเดอดรอน อนหมายถงการใหกำลง

กายและกำลงทรพยซงพบวา กลมผสงอายทเขารวมกจกรรมทเปนประโยชน

ตอชมชน/หมบานเปนประจำ จะมความสขมากทสด (มความสขมากถง

รอยละ 72) รองลงมาคอกลมทเขารวมกจกรรมเปนบางครง (มความสขมาก

131

รอยละ 64) สวนกลมผสงอายทไมไดเขารวมกจกรรมเลย จะมความสข

นอยทสด (มความสขมากเพยงรอยละ 61) โดยปรากฏการณนเหมอนกน

ทงชายและหญง (ตาราง 9.2)

ตาราง9.1: รอยละของประชากรอาย 60 ปขนไป ทมความสขมาก

(7 – 10) จำแนกตามความคดเหนและการปฏบตเกยวกบศาสนา และเพศ

ความคดเหนและการปฏบต รวม ชาย หญง

ระดบความเครงของศาสนา

มาก (7 – 10) 73.6 77.9 70.9

ปานกลาง (5 – 6) 54.5 57.9 51.9

นอย (0 – 4) 43.2 54.0 34.7

การปฏบตตามหลกคำสอนทางศาสนา

มาก (7 – 10) 73.5 77.3 71.1

ปานกลาง (5 – 6) 54.9 59.9 50.9

นอย (0 – 4) 41.5 47.4 37.0

ทมา: คำนวณจากขอมลการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551

สำหรบการบรจาคทรพย/วสดอปกรณ/อาหาร เพอชวยเหลอ

ผเดอดรอนกพบเชนเดยวกนวา ผสงอายทงชายและหญงทไดทำกจกรรม

ดงกลาวเปนประจำมความสขมากทสด รองลงมาคอผทำเปนบางครง และ

นอยทสดคอผทไมไดทำเลย (ตาราง 9.2) จงสรปไดวา ผสงอายทงชายและ

หญงมความสขทเกดจากการให

132

ตาราง9.2: รอยละของประชากรอาย 60 ปขนไป ทมความสขมาก

(7 – 10) จำแนกตามการมจตสาธารณะ และเพศ

จตสาธารณะ รวม ชาย หญง

เขารวมกจกรรมทเปนประโยชนตอชมชน/หมบาน

ประจำ 71.8 75.5 67.4

บางครง 63.8 66.4 61.8

ไมไดทำ 60.9 63.5 59.6

บรจาคทรพย/วสดอปกรณ/อาหารเพอชวยผเดอดรอน

ประจำ 76.9 79.0 75.2

บางครง 64.4 68.5 61.7

ไมไดทำ 52.8 55.3 51.1

ทมา: คำนวณจากขอมลการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551

133

ครอบครว

จากการสำรวจความสขของคนในจงหวดชยนาท พ.ศ. 2548 พบวา

ครอบครวมความสำคญในลำดบตนๆ ทสงผลตอความสขในสงคมไทย (สาสน

เทพสวรรณ และรศรนทร เกรย 2550) และจากการศกษาถงความผาสก

ทางใจ (Psychological Well – Being) ของผสงอายไทยกไดขอคนพบวา

ความผาสกทางใจของผสงอายไทยขนกบตนเอง และสงคมแวดลอมผสงอาย

เอง เชน ครอบครวและเพอนบาน โดยพบวา ความสามคคปรองดองกน

ภายในครอบครว มความราบรนดวยความสมพนธอนดระหวางผสงอายกบ

ลกหลาน และระหวางลกหลานดวยกนเอง ทำใหผสงอายเกดความผาสก

ทางใจ (จราพร เกศพชญวฒนา และคณะ 2543)

เชนเดยวกนกบการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551

โดยสำนกงานสถตแหงชาตทพบวา ครอบครวทมความรกและผกพนตอกน

มผลตอความสขของผสงอาย กลาวคอ ผสงอายทอยในครอบครวทสมาชกม

ความรกและผกพนตอกนมาก จะมความสขมากกวาผสงอายทอยในครอบครว

ทสมาชกมความรกและผกพนตอกนนอย โดยทในกลมแรกมรอยละของผม

ความสขมากสงถง 67 ในขณะทกลมหลงมรอยละ 33 เทานน และความสข

ของผสงอายทงชายและหญงกขนอยกบครอบครวดวยเชนกน (ตาราง 9.3)

134

ตาราง9.3: รอยละของประชากรอาย 60 ปขนไป ทมความสขมาก

(7 – 10) จำแนกตาม ระดบการมความรกและผกกนตอกนในครอบครว

และเพศ

สมาชกในครอบครวมความรกและผกพนตอกน

รวม ชาย หญง

มาก 66.5 69.6 64.4

นอย 33.1 37.0 31.5

ทมา: คำนวณจากขอมลการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551

สขภาพ

สขภาพเปนอกหนงปจจยทสำคญยงทสงผลตอความสข ไมวาจะเปน

บคคลกลมใดกตาม แตจะมผลกระทบมากขนในวยสงอาย เนองจากโดยทวไป

ผสงอายจะมคณภาพชวตทลดลง เมอเปรยบเทยบกบเมออยในวยหนมสาว

สาเหตอนเกดจากการเปลยนแปลงทางดานรางกายทเสอมถอยลงน ยอม

สงผลกระทบตอการดำรงชวตของผสงอาย และเปนเหตใหความสขลดนอยลง

ไดเชนกน ดงจะเหนไดจากตาราง 9.4 วา ผสงอายในกลมทมสขภาพอยใน

เกณฑดมากจะมความสขมากทสด (รอยละ 91 ตอบวามความสขมากทสด)

รองลงไปคอ ผสงอายทมสขภาพดปานกลาง (รอยละ 53) สวนผสงอายทม

135

สขภาพแยจะมความสขนอยทสด (เพยงรอยละ 32 เทานน) และไมวาจะเปน

ชายหรอหญงสขภาพจะมผลตอความสขเชนเดยวกน แตทนาสงเกตคอ ผหญง

สงอายทมสขภาพแยนน มสดสวนทตอบวามความสขมากนอยกวาฝายชาย

มาก (ผหญงรอยละ 30 สวนผชายรอยละ 36) ทงนอาจเปนเพราะวา สดสวน

ของผมอายมากในกลมผหญงมมากกวาในกลมผชายนนเอง

ตาราง9.4: รอยละของประชากรอาย 60 ปขนไป ทมความสขมาก

(7 – 10) จำแนกตามระดบสขภาพและความเชอมนในครอบครว และเพศ

ระดบสขภาพและความเชอมนในครอบครว รวม ชาย หญง

ระดบสขภาพ

สขภาพดมาก (7 – 10) 90.9 91.1 90.7

สขภาพดปานกลาง (5 – 6) 53.1 53.6 52.8

สขภาพแย (0 – 4) 32.0 36.0 29.8

เมอปวยหนกเชอวาครอบครวจะดแลเปนอยางด

มาก 66.7 69.7 64.5

นอย 36.9 36.0 37.2

ทมา: คำนวณจากขอมลการสำรวจสภาวะสงคมและวฒนธรรม พ.ศ. 2551

136

ครอบครวกเปนสงสำคญยามเจบปวย พบวาผสงอายเมอปวยหนกเชอ

วาครอบครวจะดแลเปนอยางดในระดบมากนนจะทำใหผสงอายมความสข

มากรอยละ 67 เชนกนถาความเชอมนลดลงอยในระดบนอย รอยละของ

ผสงอายทมความสขมากกจะนอยลงเชนกนเหลอเพยงรอยละ 37 เทานน

ทงผสงอายชาย และหญง พบวาสดสวนของผทมความสขมากจะลดลงตาม

ระดบความเชอมนทลดลงเชนกน (ตาราง 9.4)

กลาวโดยสรป ปจจยทเกยวกบศาสนา รวมถง ระดบความเครง

ของศาสนา การปฏบตตามหลกคำสอนทางศาสนา การมจตสาธารณะ ทำ

ประโยชนใหกบสวนรวม ไดแก การเขารวมกจกรรมทเปนประโยชนตอชมชน/

หมบาน การบรจาคทรพย/วสดอปกรณ/อาหาร เพอชวยผเดอดรอน การรบร

วาสมาชกในครอบครวมความรกและผกพนตอกน ยงมมากผสงอายยงม

ความสขมาก การรบรระดบสขภาพและความเชอมนในครอบครววาจะดแล

เมอเจบปวย ยงดมากผสงอายยงมความสขมาก ปจจยเหลานมความสมพนธ

ในทางบวกกบความสขของผสงอาย

138

139

บทสงทาย

140

ถงแมวาประเทศไทยมประชากร

สวนใหญนบถอศาสนาพทธ (กวา

รอยละ 95) ซงเปนศาสนาทเกดขน

ยาวนานเกนกวา 2550 ป และเปน

ศาสนาทมงเนนไปทความสขทแทจรง

แตการศกษาเกยวกบความสขอยางเปน

รปธรรม ชากวาประเทศทางตะวนตก

มาก อาจเปนเพราะมขอสงสยอยเสมอ

วา ความสขวดไดหรอไม

141

การวดระดบความสขทเปนมาตรฐานสากลมสองวธคอ วธหนงเปน

แบบจากบนสลาง หรอ Top down คอวดความสขในภาพรวมดวยคำถาม

เดยว แลวจงศกษาตวแปรทมอทธพลตอความสข อกวธหนง คอการวดความ

สขของแตละองคประกอบของชวต เชน ดานมาตรฐานความเปนอย สขภาพ

ความสำเรจในชวต ความสมพนธกบผอน ความปลอดภย ชมชน และความ

มนคงในอนาคต การวดแบบนเรยกวาเปนแบบ ลางสบน หรอ Bottom up

ในประเทศไทยสวนใหญใชแบบทหนง โดยใชคำถามเดยววดความสข

ระดบความสขของคนไทยทไดจากการสำรวจสภาวะสงคมและ

วฒนธรรม พ.ศ. 2551 ซงนบวาเปนการสำรวจเกยวกบความสขระดบชาต

เปนครงแรก พบวา คนไทยอาย 15 ปขนไป มความสขโดยเฉลย 7.5 จาก

คะแนน 0 - 10 หรอถาแบงคนไทยอาย 15 ปขนไป ออกเปน 2 กลม คอกลม

ทตอบวามความสขมาก (คะแนน 7-10) และกลมทตอบวามความสขนอย

(คะแนน 0 – 6) กพบวา มประชากรถงรอยละ 75 ทคดวาตนเองมความสข

มาก โดยมเพยงรอยละ 25 เทานนทคดวาตนเองมความสขนอย ซงสดสวน

ของคนทมความสขมากจะสงกวาสดสวนของคนทมความสขนอยนน

เปนรปแบบทพบกนโดยทวไปในประเทศอนๆ ดวย

ขอมลทไดจากการสำรวจฯน นอกจากเปนการสำรวจเกยวกบความ

สขระดบชาตเปนครงแรกแลว ยงไดใชขอคำถามและคำตอบทใหเลอก

คลายคลงกบประเทศอนๆ อกดวย ซงไดผานการทดสอบแลว ทำใหสามารถ

ใชเปนเกณฑมาตรฐาน (benchmark) สำหรบเปรยบเทยบในอนาคตวา

คนไทยมความสขมากขน นอยลง หรอคงทไดอยางเปนรปธรรม รวมทง

สามารถเปรยบเทยบกบประเทศอนๆ ไดเชนกน ดงนนจงควรมการผลกดนให

เกดการเกบขอมลระดบชาตอยางเปนระบบ โดยเปนการสำรวจอยางตอเนอง

142

ตามชวงเวลาทเหมาะสม สำหรบเครองมอทใชวดระดบความสข ตองใช

คำถามและคำตอบทใหเลอกเหมอนกนทกปดวย จงจะทำใหสามารถวเคราะห

ไดถกตองวา คนไทยมความสขระดบไหน มอะไรเกดขนททำใหความสขของ

คนไทยเปนเชนน อยางไรกตาม การสำรวจแตละครงจะเปนแบบตดขวาง

(Cross sectional Survey) แตถาตองการศกษาเกยวกบการเปลยนแปลง

ของความสข กควรจะมการศกษาแบบระยะยาวดวย (Longitudinal study)

อะไรททำใหคนเรามความสขตางกน

ปจจยททำใหคนเรามความสขตางกนทงในประเทศและตางประเทศ

ไดแก ศาสนา คณธรรม-จรยธรรม ครอบครว สขภาพ ทนทางสงคม

สงแวดลอม หนสน และรายได สำหรบประเทศไทยมขอคนพบดงน

ความสขของคนไทย

ศาสนาและคณธรรม-จรยธรรม: เปนสงสงเสรมใหคนเรามความสข

มากยงขน ทงนเพราะคนสวนหนงมความเหนผดในเรองของความสขและการ

ดำรงชวต โดยเหนวา ความสขเกดจากการไดรบสงทตองการ ผบรโภคมาก

มความสขมาก และคนเราสามารถอยคนเดยวไดโดยไมจำเปนตองพงพา

สงคม ซงความเหนผดเหลานมผลทำใหเขาเหลานนมความสขนอยลง คนท

สนใจแตความสขของตนเองกจะไมมความสขไปในทสด เพราะถาคนสวนใหญ

ในชมชนหรอในสงคมโลกไมมความสขแลว กจะมผลสะทอนกลบมาสตนเอง

ใหไมมความสขดวย

143

ศาสนาและคณธรรม-จรยธรรมเปนเครองกำกบคนในสงคม ทำให

คนเราสามารถอยรวมกนไดอยางปกตสข โดยคณธรรมและจรยธรรมนน

อาจจะเกยวกบศาสนาหรอไมกได เพราะศาสนาและคณธรรม-จรยธรรมจะ

สอนใหคนเรารจกความสขทเกดจากการให หรอความสขทเกดจากการเหน

ผอนมความสข ใหคำนงวาตนเองเปนสวนหนงของสงคม รวมทงใหเหนแก

ประโยชนของสงคมสวนรวมมากกวาประโยชนสวนตน อนมผลทำใหผท

ปฏบตตามหลกศาสนา และผมคณธรรม-จรยธรรมมความสขเพมขน สำหรบ

คนไทยกเชนกน ผทเครงศาสนาหรอปฏบตตามหลกคำสอนทางศาสนา และ

ผมคณธรรม-จรยธรรม จะเปนผทมความสข

ครอบครว: ประเทศไทยยงเปนประเทศทยากจนจงอาจทำใหคดไปได

วา คนไทยนาจะใหความสำคญตอเศรษฐกจเปนลำดบทหนง แตกลบพบวาใน

ภาพรวมแลว คนไทยสวนใหญใหความสำคญกบเศรษฐกจและครอบครวใกล

เคยงกน โดยเศรษฐกจสงกวาครอบครวเลกนอย เพศชายจะใหความสำคญกบ

เศรษฐกจเปนลำดบทหนงมากกวาครอบครวเลกนอย แตเพศหญงใหความ

สำคญกบครอบครวมากกวาเศรษฐกจเลกนอย เมอพจารณาตามกลมชวงอาย

จะเหนวาเปนไปตามชวงวยหรอวงจรชวต (Life cycle) กลาวคอ ในชวงวย

เรมตนของการตงครอบครว และการทำงาน อาย 20-39 ป คนไทยจะให

ความสำคญกบครอบครวเปนอนดบหนงมากกวาเศรษฐกจ แตเมออายสงขน

ไปเรอยๆ กจะใหความสำคญกบเรองเศรษฐกจเปนอนดบหนงเพมมากขน

โดยเฉพาะวยสงอาย 60 ปขนไป เนองมาจากคนไทยในวยนสวนใหญไมม

ความมนคงทางเศรษฐกจ

144

สมพนธภาพในครอบครว การใหเวลาแกคนในครอบครว ความสามคค

ปรองดองระหวางสมาชกในครอบครว บทบาทของพอแม ป ยา ตา ยาย นบ

วามความสำคญตอความสขมาก หรอสขนอยของคนไทย

สขภาพ: คนไทยทมสขภาพกายและสขภาพใจด มความสขมากกวา

ผทมสขภาพกายและสขภาพใจทดนอยกวา สขภาพใจประกอบดวย ความ

สามารถในการควบคมอารมณและจตใจตนเอง รวมถงความนบถอตนเอง

และความภาคภมใจในตนเอง

ทนทางสงคม: คนไทยทอาศยอยในพนททมทนทางสงคมสง มความ

สขมากกวาคนทอาศยอยในพนททมทนทางสงคมตำ ทนทางสงคมวดดวย

ความไวเนอเชอใจกน เออเฟอเผอแผกนระหวางเพอนบาน อาศยอยในพนท

ทมความปลอดภยในชวตและทรพยสน มสวนรวมในกจกรรมทเปนประโยชน

ตอชมชน และสงคมสามารถแสดงออกอยางอสระในการตดสนใจทางการ

เมอง หรอสามารถควบคมสภาพแวดลอมของตนเองได ไดแกความสามารถ

ในการเลอกผแทนทดได

สงแวดลอม:คนเรานอกจากตองการอยในพนททมทนทางสงคมสง

ยงตองการอาศยอยในพนททไมมมลพษดวย มลพษยอมกอใหเกดปญหา

สขภาพตามมา สำหรบผทอยในจงหวดระยอง ซงเปนจงหวดทมปญหามลพษ

สงทสดแหงหนงในประเทศไทย ไดใหคาเฉลยความพงพอใจในสงแวดลอม

ของจงหวดเพยง 4.9 จากคะแนนเตม 10 ซงถอวาสอบตก

145

รายไดและหนสน:สำหรบคนไทยนน พบวาความสมพนธระหวาง

รายไดสมบรณและความสขยงสรปไมได คอยงบอกไมไดวาคนทมรายไดมาก

กวา มความสขมากกวาคนทมรายไดนอยกวา แตถาวดฐานะทางเศรษฐกจ

จากการเปรยบเทยบ หรอฐานะเศรษฐกจเชงสมพทธ พบวา ผทรสกวาตนเอง

ไมยากจนเมอเปรยบเทยบกบเพอนบาน จะมความสขมากกวาผทคดวาตนเอง

ยากจนกวา หรอยากจนเทาๆ กบเพอนบาน การทรสกไมยากจน มความหมาย

ลกซงมาจากขางในดวย กลาวคอขนอยกบ ความรสกพอเพยงของคนๆ นน

หรอการทตนเองพอใจในสงทตนเองม การยดหลกความไมสดโตง พอใจกบ

สงทมทเปน ตรงกบคำวา “สนโดษ” มาจากภาษาบาลวา “สนตฏฐ” เปน

มงคลขอท 24 ในมงคล 38 ประการ เปนเหตแหงความสข ความกาวหนาใน

การดำเนนชวต ซงพระพทธเจาทรงแสดงไวใหพทธศาสนกชนนำไปปฏบต

สนโดษมคำทเปนคกน คอความเพยร เมอตนเองมสนโดษคอ มความพอเพยง

ในสงทตนหามาไดแลว กยงตองมความเพยรคอ ทำมาหากนดวยความซอสตย

สจรตเตมตามศกยภาพของตน โดยเปนการแขงกบตนเอง ไมใชแขงกบผอน

ซงการมสนโดษและความเพยรจะทำใหเรามความสขอยางแทจรง หรอมความ

สนโดษในวตถ แตไมมความสนโดษในกศลกรรม

ในปจจบน มกมขอถกเถยงกนอยเสมอวา คนเราควรจะเปนหนหรอไม

การมหนสนทำใหเรามความทกขเสมอไปหรอไม เนองจากเราสามารถนำเงน

จากการกไปบรโภคสงทตองการได พบวาผทไมเปนหนมความสขมากทสด

ผทมความสขรองลงมาคอ ผทเปนหนแตไมรสกเปนภาระในการชำระเงนคน

สวนผทมความสขนอยทสดคอ ผทเปนหนและรสกวามภาระในการชำระคน

หนกถงหนกมาก

146

แนวนโยบายแหงรฐ

เพราะความสขเปนยอดปรารถนาของทกคน รฐจงนาจะมนโยบายท

สงเสรมใหคนมความสขเพมขน มากกวาทจะใหมแตรายไดเพมขนเทานน

นโยบายเหลาน ไดแก

- สงเสรมใหประชาชนยดมนในคำสอนทางศาสนา มคณธรรม

จรยธรรม

- สรางจตสำนกของการอยรวมกนในสงคม โดยใหคำนงถงความสข

ของผอนดวย

- ใหความสำคญกบครอบครว และสงเสรมสมพนธภาพในครอบครว

- สงเสรมใหผคนมความแขงแรงทงสขภาพกายและสขภาพใจ

- ใหความสำคญกบชมชน โดยสงเสรมใหคนในชมชนมความเออเฟอ

เผอแผตอกน มกจกรรมททำรวมกนเพอประโยชนสาธารณะ

มความปลอดภยในชวตและทรพยสน มสภาพแวดลอมทสะอาด

ไมมมลพษ

- ไมสงเสรมใหประชาชนบรโภคเกนตว หรอมหนสนเพราะกเงนมา

บรโภค

149

เอกสารอางอง

ขาวศาลปกครอง. (2552). คำสงศาลปกครองสงสดในคดคำรองท ๕๘๖/๒๕๕๒

(คดมาบตาพด) http://www.admincourt.go.th/news_01_detail.

aspx?News_data_Index=%204946 (สบคนเมอ 4 ธนวาคม 2552)

จราพร เกศพชญาวฒนา, จนทรเพญ แสงเทยนฉาย, ยพน องสโรจน

และเบนท องกาซอล-เดตน. (2543). “ความผาสกทางใจของผสงอาย

ไทย: กรณศกษาเชงคณภาพ”. วารสารพฤฒาวทยาและเวชศาสตร

ผสงอาย. 1(3) : 21-28. (กรกฎาคม-กนยายน 2543).

ชาย โพธสตา. (2552). “เกดอะไรขนกบครอบครว” หนา 1-15 ใน ครอบครวไทย

ในสถานการณเปลยนผานทางสงคมและประชากร, บรรณาธการ

ชาย โพธสตา และ สชาดา ทวสทธ นครปฐม: สำนกพมพประชากร

และสงคม สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล.

ฐานา วบลยภาณเวช. (2550). ความสขวยรน. http://www.peterdreamland.

com/content/index.php?option=com_content&task=view&

id=288&Itemid=53 (สบคนเมอ 25 ตลาคม 2552)

ประเวศ วะส. (2552). จตวญญาณ. http://www.novabizz.com/

NovaAce/Spiritual/Spirituality.htm (สบคนเมอ 25 ตลาคม

2552).

150

พระธรรมโกศาจารย (พทธทาสภกข). (มปป). หวใจพทธศาสนา ศาสนา

คอสงจำเปนสำหรบมนษย.

พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต). (2544). พทธธรรม (ฉบบเดม). กรงเทพฯ:

สำนกพมพดวงแกว. บรษท เอส. อาร. พรนตง แมส โปรดกส จำกด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต). (2548ก). คมอชวต. กรงเทพฯ: มลนธ

พทธธรรม.

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต). (2548ข). พจนานกรมพทธศาสตร

ฉบบประมวลธรรม. พมพครงท 13.

พระไพศาล วสาโล. (2552). บทสมภาษณพระไพศาล วสาโล ณ.วดปามหาวน

(ภหลง) บานตาดรนทอง ตำบลธาตทอง อำเภอภเขยว จงหวดชยภม

(สมภาษณเมอ 14 กรกฎาคม 2552)

พระยะ ผลพรฬห และ ปงปอนด รกอำนวยกจ. (2550). “ความสขจาก

ทนทางสงคม: กรณศกษาจากกลมตวอยางในจงหวดกาญจนบร.”

หนา 32-48 ใน หลากหลายมตแหงความอยดมสขของคนไทย,

บรรณาธการ รศรนทร เกรย, อนชาต พวงสำล และชนฤทย

กาญจนะจตรา. นครปฐม: สถาบนวจยประชากรและสงคม

มหาวทยาลยมหดล.

พอาร นวส เนทเวรค. (2550). โคก เผยผลสำรวจวยรนไทย 70% ยงคง

มองโลกดานบวก. http://www.positioningmag.com/prnews/

prnews.aspx?id=58663 (สบคนเมอ 25 ตลาคม 2552)

151

ภาณ วงษเอก. (2552). “แมเลยงดยวในองกฤษกบกฎหมายใหม” หนา

256-260 ใน ครอบครวไทยในสถานการณเปลยนผานทางสงคม

และประชากร, บรรณาธการ ชาย โพธสตา และ สชาดา ทวสทธ

นครปฐม: สำนกพมพประชากรและสงคม สถาบนวจยประชากร

และสงคม มหาวทยาลยมหดล.

รศรนทร เกรย, รงทอง ครามานนท, เรวด สวรรณนพเกา และ ภวไนย

พมไทรทอง. (2550). “ความสนโดษ และความอยดมสขของคนไทย:

กรณศกษาจงหวดกาญจนบร และจงหวดชยนาท.” หนา 18-31 ใน

หลากหลายมตแหงความอยดมสขของคนไทย, บรรณาธการ รศรนทร

เกรย, อนชาต พวงสำล และชนฤทย กาญจนะจตรา. นครปฐม:

สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล.

รศรนทร เกรย, ศรนนท กตตสขสถต, จกรชย สอประเสรฐสทธ และ สาสน

เทพสวรรณ. (2552). รายงานการวจยโครงการสถานการณคณภาพ

ชวตของประชากรจงหวดระยอง.สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย.

รศรนทร เกรย, ศรนนท กตตสขสถต, ปงปอนด รกอำนวยกจ, เรวด สวรรณ

นพเกา และ ภวไนย พมไทรทอง. (มปปก). ดชนความสขจงหวด

กาญจนบร. นนทบร: สหพฒนไพศาล.

รศรนทร เกรย, ศรนนท กตตสขสถต, ปงปอนด รกอำนวยกจ, เรวด สวรรณ

นพเกา และ ภวไนย พมไทรทอง. (มปปข). ดชนความสขจงหวด

ชยนาท. นนทบร : สหพฒนไพศาล.

152

ระยองเดนหนาแผนขจดมลพษ http://www.rayong.go.th/dataPV/

general/summary_rayong.pdf (สบคนเมอ 25 กนยายน 2552)

ศรนนท กตตสขสถต และวนพพล มหาอาชา. (2550). “คณภาพชวต...

ความสข...และ...วยรนไทย” หนา 65-79 ใน หลากหลายมตแหง

ความอยดมสขของคนไทย, บรรณาธการ รศรนทร เกรย, อนชาต

พวงสำล และชนฤทย กาญจนะจตรา. นครปฐม: สถาบนวจย

ประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล.

ศรวรรณ ศรบญ. (2538). “ผสงอายไทยกบศาสนา.” วารสารประชากรศาสตร.

11(1):17-47. (มนาคม 2538).

สถาบนวจยประชากรและสงคม และสำนกงานกองทนสนบสนนการสราง

เสรมสขภาพ (สสส.). (2551).มาบตาพด...ทกขทนมลพษทวม.

สขภาพคนไทย 2551 โลกรอน ภยคกคามจากนำมอมนษย.

กรงเทพฯ: บรษท อมรนทร พรนตง แอนดพบลชชง จำกด (มหาชน).

สถาบนวจยประชากรและสงคม. (2552). สารประชากร มหาวทยาลยมหดล,

18 (มกราคม 2552).

สาสน เทพสวรรณ และรศรนทร เกรย. (2550). “ดชนความอยดมสขมวลรวม

ของคนไทย:ความสำคญของภาคประชาชน กรณศกษาในจงหวด

ชยนาท” หนา 96-111 ใน หลากหลายมตแหงความอยดมสข

ของคนไทย, บรรณาธการ รศรนทร เกรย, อนชาต พวงสำล และ

ชนฤทย กาญจนะจตรา. นครปฐม: สถาบนวจยประชากรและสงคม

มหาวทยาลยมหดล.

153

สำนกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. (2549).

http://www.nesdb.go.th/econSocial/macro/gpp_data/

index.html. (สบคนเมอ 25 กรกฎาคม 2551)

สำนกงานพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. (2552). ความอยเยน

เปนสขรวมกนในสงคมไทย: ปแรกของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10.

กรงเทพฯ: สำนกงานพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

อกาลโก. (2549). วยรนในประเทศยากจน จนเงน แตรวยความสขทางใจ!!!.

http://www.agalico.com/board/showthread.php?t=8597

(สบคนเมอ 25 ตลาคม 2552)

อภชย มงคล, ยงยทธ วงศภรมยศานต, ทว ตงเสร, วชน หตถพนม, ไพรวลย

รมซาย และ วรวรรณ จฑา. (2552). การพฒนาและทดสอบดชน

ชวดสขภาพจตคนไทย (Version 2007). กรงเทพฯ: โรงพมพชมนม

สหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จำกด.

อภชย มงคล, วชน หตถพนม, ภสรา เชษฐโชตศกด, วรรณประภา ชลอกล,

ละเอยด ปญโญใหญ และ สจรต สวรรณชพ. (2544). ความสขและ

สขภาพจตในบรบทของสงคมไทย. วารสารสมาคมจตแพทยแหง

ประเทศไทย.46 (3): 227-232.

อมาภรณ ภทรวาณชย และ ภวไนย พมไทรทอง. (2552). “สมพนธภาพ

ในครอบครว” หนา 184-193 ใน ครอบครวไทยในสถานการณ

เปลยนผานทางสงคมและประชากร, บรรณาธการ ชาย โพธสตา และ

สชาดา ทวสทธ นครปฐม: สำนกพมพประชากรและสงคม สถาบน

วจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล.

154

อมรวชช นาครทรรพ. (2548). เดกไทยในมตวฒนธรรม. กรงเทพฯ : โรงพมพ

องคการสงเคราะหทหารผานศก.

อาคม เตมพทยาไพสฐ และธานนทร ผะเอม. (2552). แผนพฒนาเศรษฐกจ

และสงคมแหงชาต ฉบบท 1-11 สำนกงานคณะกรรมการพฒนาการ

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต บรรยายสำหรบหลกสตรนกบรหาร

ระดบสง กระทรวงอตสาหกรรม รนท 10 ณ โรงแรมรอยล ปรนเซส

หลานหลวง กรงเทพฯ วนศกรท 7 สงหาคม 2552 เวลา 09.00 –

12.00 น. http://www.nesdb.go.th/Default.aspx?tabid=207

(สบคนเมอ 25 ธนวาคม 2552)

อาร จำปากลาย. (2552). บทสมภาษณ ณ.สถาบนวจยประชากรและสงคม

มหาวทยาลยมหดล (สมภาษณเมอ 22 ตลาคม 2552)

Borooah, V.K. (2006). What makes people happy? Some evidence

from Northern Ireland, Journal of Happiness Studies. 7:27-

465.

Brooks, A.C. (2008). Gross National Happiness: Why Happiness

Matters for America – and How We Can Get More of It. New

York: Basic Books.

Coombs, R. (1991). Marital status and personal well-being.

A literature review, Family Relations. 40: 97-102.

155

Costa, P.T., Zonderman, A.B., McCrae, R.R., Cornanihuntley,

J., Locke, B.Z. & Barbano, H.E. (1987). “Longitudinal analyses

of psychological well-being in a national sample – stability

of mean levels” Journal of Gerontology. 42 (1): 50-55.

Csikszentmihalyi, M. & Jeremy, H. (2003). “Happiness in everyday

life: the uses of experience sampling.”. Journal of

Happiness. 4 (2): 185-189.

Cummins, R.A., Eckersley, R., Pallant, J., Van Vugt, J. & Misajon, R.

(2003). Developing a national index of subjective wellbeing:

The Australian unity wellbeing index. Social Indicators

Research. 64: 159-190.

Cummins, R.A., Eckersley, R., Lo, S.K., Davern, M., Hunter, B. &

Okerstrom, E. (2004). The Australian Unity Wellbeing Index:

An Overview. Social Indicators Network News. 76 : 1-4.

Diener, E. (1984). Subjective well-being Psychological Bulletin. 95 :

542-575.

Diener, E., Emmons, R.A., Larsen, R.J. & Griffin, S. (1985).

The satisfaction with life scale. Journal of Personality

Assessment. 49 (1) :71-75.

156

Diener, Ed., Suh, E.M., Lucas, R.E. & Smith, H.L. (1999). Subjective

well-being: three decades of progress. Psychological

Bulletin. 125 : 276-362.

Easterlin, R.A. (2001). Income and happiness: towards a unified

theory, Economic Journal .111 (473): 465-484.

Easterlin, R.A. (2005). Is there an iron law of happiness?

Unpublished working paper, Department of Economics,

University of Southern California.

Elliott, E. (2009). Mighty Bank Lobby Aims to Kill Consumer

Protection Agency. http://globaleconomy.foreignpolicyblogs.

com/tag/unethical/. (accessed 25 th December 2009)

Emmons, R.A. & Paloutzian, R.F. (2003). The psychology of religion.

Annual Review of Psychology. 54(1): 377-403.

Ethics and financial crisis. (2008). http://craneandmatten.

blogspot.com/2008/09/ethics-and-financial-crisis.html.

(accessed 25th December 2009)

Frey, B. & Slutzer, A. (2002). Happiness and economics. Princeton:

Princeton University Press.

157

Frijters, P. & Mujcic, R. (2008). The road ahead for satisfaction

and policy: philosophical and practical issues, Thammasat

Economic Journal. 26 : 49-71.

Gardner, J. & Oswald, A. J. (2005). “ Do divorce couples become

happier by breaking up?”. Unpublished working paper,

University of Warwick, UK.

Gray, R.S., Rukumnuaykit, P., Kittisuksathit, S. & Thongthai, V.

(2008a). Inner happiness among Thai elderly. Journal of

Cross Cultural Gerontology. (23): 211-224

Gray, R.S., Kramanon, R. & Thapsuwan, S. (2008b). The determinants

of happiness among Thai people: some evidence from

Chai Nat and Kanchanaburi. Thammasat Economic Journal.

26 (2) : 72-87.

Haidt, J. (2006). The Happiness Hypothesis: Finding Modern Truth

in Ancient Wisdom. New York: Basic Books.

Helliwell, J. & Putnam, R. (2004). “The social context of well-being”

Phil Trans R. Soc Lon Vol. 359, pp. 1435-46. Reprinted in

Huppert, F. A., Kaverne, B. & Baylis, N. (eds), The Science of

Well-Being. London: Oxford University Press, 2005.

158

Ingersoll-Dayton, B., Saengtienchai, C., Kespichyawattana, I. &

Aungsuroach, Y. (2004). Measuring psychological well-being:

insights from Thai elders, The Gerontological Society of

America 44 (5): 596-604.

Inoguchi, T. & Fujii, S. (2009). The quality of life in Japan. Social

Indicators Research. 92 :227-262.

Jampaklay, A. (2006). Parental absence and children school

enrollment: evidence from a longitudinal study in

Kanchanaburi, Thailand. Asian Population Studies. 2 (1):

93: 110.

Kahneman, D., Diener, E. & Schwarz (eds), N. (1999). Well-Being;

the Foundation of Hedonic Psychology. New York: Russell

Sage Soundation. : 3-25.

Kitiyama, S. & Markus, H.R. (2000). The persuit of happiness and

the realization of sympathy: Cultural patterns of self, social

relations, and well-being. In Diener, E. & Suh, E. M. (eds),

Cultural and and Subjective Well-Being (pp. 113-161).

Cambridge: the MIT Press.

Klein, S. (2006). The Science of Happiness: How Our Brains Make Us

Happy - and What We Can Do to Get Happier. New York:

Marlowe & Company.

159

Knodel, J. & Saengtienchai, C. (2005) . Rural parents with urban

children: social and economic implications of migration on

the rural elderly in Thailand, Population Studies Center,

University of Michigan, Institute for Social Research. Research

report 05-574

Kohler, H.P., Jere, B.R. & Skytthe, A. (2005). Partner+children=

happiness? The effects of partnerships and fertility on

well-being, Population and Development Review.31(3):

407-445.

Lane, R.E. (2000). The loss of happiness in market economies.

New Haven: Yale University Press.

Layard, R. (2005). Happiness: Lessons from a New Science.

New York: The Penguin Press.

Lyubomirsky, S. (2008). The How of Happiness: A Scientific

Approach to Getting the Life You Want. New York: The

Penguin Press.

Markus, H. & Kitiyama, S. (1994). The cultural construction of self

and emotion: Implications for social behavior. In Kitiyama, S.

and Markus (eds), H., Emotion and Culture (pp. 89-130).

Washington, DC: American Psychological Association.

160

Marks, N., Simms, A., Thompson, S. & Abdallah, S. (2006). The

Happy Planet Index: An index of human well-being and

environmental impact. New Economic Foundation, London.

Measuring the Progress of Societies. (2009). http://www.oecd.org/

document/5/0, 3343, en_40033426_40037349_40038469_

1_1_1_1, 00.html (accessed 28 th August 2009)

Nettle, D. (2005). Happiness: the science behind your smile. Oxford:

Oxford University Press.

Nussbaum, M. (2006). Frontiers of Justice: Disability, Nationality,

Species Membership. Harvard University Press, Cambridge,

Mass.

Putnam, R.(2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of

American Community. New York: Simon & Schuster.

The AIM Blogger. (2008). The Root of the World Financial Crisis:

Unethical Practices. http://www.theaimblogger.com/

2008/10/root-of-world-financial-crisis.html. (accessed 25th

December 2009)

Uchida, Y., Norasakkunkit, V., & Kitiyama, S. (2004). Cultural

constructions of happiness: Theory and empirical evidence,

Journal of Happiness Studies. 5:223-239.

161

Veenhoven, R. (1991). Is happiness relative?, Social Indicators

Research. 24: 1-34.

Veenhoven, R. (1997). Advances in understanding happiness,

Revue Quebecoise de Psychologie .18:29-74. English version

available on line http://www.eur.nl/fsw/personeel/happiness/.

Veenhoven, R. (2005). Average happiness in 91 nations 1995-

2005: world database of happiness. www.worlddatabase

ofhappiness.eur.nl. ( accessed 28 th August 2009)

Veenhoven, R. (2009). World Database of Happiness. Happiness

scale interval study. www.worlddatabaseofhappiness.eur.nl/

scalestudy/scale_fp.htm. ( accessed 28 th August 2009)

Waite, L. & Gallagher, M. (2000). The case for marriage. Why

married people are happier, healthier and better off

financially?. New York: Doubleday.

Wikipedia. (2007). List of countries by GDP (nominal) per capita.

http://en.wikipedia.org/wiki/ List_of_countries_by_GDP_%28

nominal%29_per_capita. (accessed 24th September 2007).

Wikipedia. (2009). http://en.wikipedia.org/wiki/Subprime_mortgage_

crisis. (accessed 25th December 2009)

162

Willis, E. (2007). Spirituality and subjective well-being: evidences

for a new domain in the personal well-being index. Journal

of Happiness Studies. DOI 10.1007/s10902-007-9061-6.

Winkelman, R. (2008). Unemployment, social capital, and

subjective well-being. Journal of Happiness Studies.

Woodcock, A., Camfield, J., McGregor, J.A. & Martin, F. (2008).

Validation of the WeDQoL-Goals-Thailand Measure: Culture-

Specific individualized quality of life, Social Indicators

Research. DOI 10.1007/s11205-008-9357-x.

163

คณะกรรมการชทศทาง

“โครงการรายงานสถานการณสขภาพจตประจำป”

1. นพ.อภชย มงคล สำนกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

ประธานกรรมการ

2. นพ.ยงยทธ วงศภรมยศานต กรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข

รองประธานกรรมการ

3. พระไพศาล วสาโล เจาอาวาสวดปาสคะโต

ต.ทามะไฟหวาน อ.แกงครอ จ.ชยภม

กรรมการ

4. รศ.ดร.จรรยา เศรษฐบตร นกวชาการอสระ

กรรมการ

5. คณชตนาฏ วงศสบรรณ สำนกงานคณะกรรมการพฒนาการ

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต

กรรมการ

6. คณธนนช ตรทพยบตร เลขาธการสถตแหงชาต

กรรมการ

7. รศ.ดร.เบญจา ยอดดำเนน-แอตตกจ สถาบนวจยประชากรและสงคม

มหาวทยาลยมหดล

กรรมการ

164

8. นพ.ประเวช ตนตพวฒนสกล แผนงานสรางเสรมสขภาพจต

เพอสขภาวะสงคมไทย

กรรมการ

9. นพ.พนจ ฟาอำนวยผล สำนกงานพฒนาระบบขอมลขาวสาร

สขภาพ

กรรมการ

10. คณวลลภา แวน วลเลยนสวารด ผจดการบรษทสวนเงนมมา

กรรมการ

11. นพ.วพธ พลเจรญ มลนธสถาบนวจยและพฒนานโยบาย

กรรมการ

12. ทพ.ศรเกยรต เหลยงกอบกจ สำนกงานกองทนสนบสนน

การสรางเสรมสขภาพ

กรรมการ

13. ดร.สทธลกษณ สมตะสร สถาบนวจยโภชนาการ

มหาวทยาลยมหดล

กรรมการ

14. ศ.เกยรตคณ ดร.อภชาต จำรสฤทธรงค

สถาบนวจยประชากรและสงคม

มหาวทยาลยมหดล

กรรมการ

165

15. ผศ.ดร.รศรนทร เกรย สถาบนวจยประชากรและสงคม

มหาวทยาลยมหดล

กรรมการและเลขานการ

16. ดร.อมาภรณ ภทรวาณชย สถาบนวจยประชากรและสงคม

มหาวทยาลยมหดล

กรรมการและผชวยเลขานการ

คณะทำงาน

“โครงการรายงานสถานการณสขภาพจตประจำป”

สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล

1. ผศ.ดร.รศรนทร เกรย ผอำนวยการโครงการ

2. ศ.เกยรตคณ ดร.อภชาต จำรสฤทธรงค นกวจยโครงการ

3. อ.ดร.อมาภรณ ภทรวาณชย นกวจยโครงการ

4. คณปญญา ชเลศ ผชวยนกวจยโครงการ

5. คณภวไนย พมไทรทอง ผชวยนกวจยโครงการ

6. คณเรวด สวรรณนพเกา ผชวยนกวจยโครงการ

166

แผนงานสรางเสรมสขภาพจตเพอสขภาวะสงคมไทย

1. นพ.ประเวช ตนตพวฒนสกล ผจดการแผนงานฯ

2. คณเอกอนงค สตลาภนนท เจาหนาท

3. คณภณดา ชนวทยาสทธกล เจาหนาท

4. คณดชน อวมสนอง เจาหนาท