องคประกอบทางเคม และฤทธทางชวภาพของผกเขยด

อชรวทย จนทรแกว

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาเคมศกษา

คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยบรพา กนยายน 2558

ลขสทธเปนของมหาวทยาลยบรพา

กตตกรรมประกาศ วทยานพนธฉบบนส าเรจลงไดดวยความกรณาจาก ผศ.ดร.จงกลณ จงอรามเรอง อาจารยทปรกษา ทกรณาใหค าปรกษาแนะน าแนวทางทถกตอง ชวยเหลอในทกปญหาการวจยพรอมทงใหก าลงใจ ตลอดจนแกไขขอบกพรองตาง ๆ ดวยความละเอยดถถวนและเอาใจใสดวยดเสมอมา ขาพเจารสกซาบซงเปนอยางยง จงขอกราบขอบพระคณเปนอยางสงไว ณ โอกาสน ขอขอบพระคณ คณาจารยประจ าภาควชาเคม คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยบรพาทกทาน ทชวยสอนวชาเคมในสวนของเนอหา และปฏบตการเคมอยางเขมขน เพอปลกฝงใหขาพเจาเปนนกวทยาศาสตร และเปนครวทยาศาสตรทมความรในภาคทฤษฎ และภาคปฏบตวชาเคมเปนอยางด

ขอขอบคณ ดร.วรนาฏ จงโยธา เจาหนาทภาควชาจลชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยบรพา ทใหความอนเคราะหในการท าการทดสอบฤทธทางชวภาพในการยบย งเชอแบคทเรย ยสต และเชอรา ขอขอบพระคณ รศ.ดร อมา ประวต ดร.สายธาร ทองพรอม และคณาจารยประจ า ภาควชาเคม คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏภเกต ทกทาน ทใหค าแนะน า ปรกษาในการแกปญหา ขอกราบขอบพระคณ คณแมเชา จนทรแกว ทใหก าลงใจ และสนบสนนดานปจจยตาง ๆ ในการศกษาของขาพเจาเสมอมา คณคาและประโยชนของวทยานพนธฉบบน ขาพเจาขอมอบเปนกตญญกตเวทตาแดบพการ บรพาจารย และผมพระคณทกทานทงในอดตและปจจบน ทท าใหขาพเจาเปนผมการศกษา และประสบความส าเรจมาจนตราบเทาทกวนน

อชรวทย จนทรแกว

53990127: สาขาวชา: เคมศกษา; วท.ม. (เคมศกษา) ค าส าคญ: ผกเขยด / ขาเขยด / ฤทธทางชวภาพ อชรวทย จนทรแกว: องคประกอบทางเคม และฤทธทางชวภาพของผกเขยด (CHEMICAL COMPOSITION AND BIOLOGICAL ACTIVITY OF Monochorai vaginalis) คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ: จงกลณ จงอรามเรอง, Ph.D. 58 หนา. ป พ.ศ. 2558. งานวจยนมวตถประสงคเพอศกษาองคประกอบทางเคมของสารสกดหยาบเอทลอะซเตดจากผกเขยดแหง และทดสอบฤทธทางชวภาพทางการยบย งเชอแบคทเรย ยสต และ เชอรา เมอวเคราะหหาองคประกอบทางเคมดวยวธแกสโครมาโทกราฟ/แมสสเปกโทรเมตร ในสวนของสารสกดหยาบเอทลอะซเตดจากผกเขยดแหง พบองคประกอบทางเคมมากกวา 15 ชนดโดยอาจจะมองคประกอบหลก 8 ชนดไดแก linoleic acid, palmitic acid, 9-cis-oleic acid methyl linolenate, acetic acid, stearic acid, neophytadiene และ trans-oleic acid โดยม linoleic acid เปนองคประกอบหลกทมปรมาณสงสดในสารสกดหยาบ ซงมปรมาณถง 17.59% รองลงมา คอ palmitic acid มปรมาณ 17.13% และ methyl linolenate มปรมาณ 5.95% นอกจากนผลการทดสอบฤทธทางชวภาพดวยวธ Agar disc diffusion ของสารสกดหยาบเอทลอะซเตดจากผกเขยดทกความเขมขน ไมพบฤทธในการยบย งแบคทเรยแกรมบวก Staphyllococcus aureus, Bacillus cereus แบคทเรย แกรมลบ Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Salmonella thyphimurium, Serratia marcescen, Pseudomonas aeruginosa เชอรา Aspergillus niger และยสต Candida albican

53990127: MAJOR: CHEMICAL EDUCATION; M.Sc. (CHEMICAL EDUCATION) KEYWORDS: Monochoria vaginalis / biological activities ACHIRAWIT JANKAEW: CHEMICAL COMPOSITION AND BIOLOGICAL ACTIVITY OF Monochoria vaginalis. ADVISORY COMMITTEE: JONGKOLNEE JONGARAMRUONG, Ph.D. 58 P. 2015. This research aimed to study in chemical constitution of ethyl acetate crude extract from the dried Monochoria vaginalis, and tested their biological activities against bacteria, yeast and fungi. The chemical constitution of the crude extract was analyzed by gas chromatography/ mass spectrometry. Linoleic acid, palmitic acid, 9-cis-oleic acid, methyl linolenate, acetic acid, stearic acid, neophytadiene and trans-oleic acid were eight major components among a total of more than fifteen components from the crude extract of Monochoria vaginalis. Linoleic acid was analyzed as the highest amount of 17.59%. The second component was palmitic acid as the value of 17.13% and methyl linolenate was analyzed as the value of 5.95%. In addition, the crude ethyl acetate extract of Monochoria vaginalis was tested its biological activity by the agar disc diffusion method. It was inactive against gram-positive bacteria; Staphyllococcus aureus, Bacillus cereus, gram-negative bacteria; Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Salmonella thyphimurium, Serratia marcescen, Pseudomonas aeruginosa, the fungi Aspergillus niger and the yeast Candida albican.

ฉ

สารบญ

หนา

บทคดยอภาษาไทย ..................................................................................................................... ง บทคดยอภาษาองกฤษ ................................................................................................................ จ สารบญ ....................................................................................................................................... ฉ สารบญตาราง ............................................................................................................................. ซ สารบญภาพ ................................................................................................................................ ฌ บทท 1 บทน า ................................................................................................................................. 1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา ...................................................................... 1 วตถประสงคของการวจย............................................................................................. 1 สมมตฐานของการวจย ................................................................................................ 1 ประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการวจย ....................................................................... 2 ขอบเขตของการวจย ................................................................................................... 2 นยามศพทเฉพาะ ........................................................................................................ 2 2 ทฤษฎและงานวจยทเกยวของ ............................................................................................ 3 ผกเขยด ....................................................................................................................... 3 ลกษณะทางพฤษศาสตร .............................................................................................. 3 นเวศวทยาของผกเขยด ............................................................................................... 4 ประโยชนของผกเขยด ................................................................................................. 5 พชสมนไพร ................................................................................................................. 6 การสกดสารส าคญจากพชสมนไพร.............................................................................. 7 การท าการสกดสารใหเขมขน ....................................................................................... 9 การเลอกตวท าละลายทเหมาะสม ................................................................................ 9 สารประกอบทางเคมและเภสชวทยาของสมนไพร ....................................................... 10 ลพด ............................................................................................................................ 14 กรดไขมน .................................................................................................................... 15 การทดสอบฤทธยบยงตอจลนทรยของสารสกดจากสมนไพร ....................................... 16 การทดสอบฤทธยบยงตอจลนทรยโดย Diffusion Method ........................................ 17 ปจจยทมผลตอการทดสอบฤทธยบยงตอจลนทรยโดย Diffusion Method ................ 18 งานวจยทเกยวของ ...................................................................................................... 21

ช

สารบญ (ตอ)

บทท หนา 3 วธด าเนนการวจย ............................................................................................................... 24 เครองมอ อปกรณ และสารเคม .................................................................................. 24 ขนตอนการด าเนนงาน ............................................................................................... 24 การวเคราะหองคประกอบทางเคมดวยเทคนค GC/MS ............................................... 26 การทดสอบฤทธทางชวภาพในการยบยงแบคทเรย ...................................................... 26 4 ผลการศกษา ...................................................................................................................... 28 5 สรปและอภปรายผล .......................................................................................................... 33 สรปและอภปรายผล .................................................................................................. 33 ขอเสนอแนะ .............................................................................................................. 34 บรรณานกรม .............................................................................................................................. 35 ภาคผนวก ................................................................................................................................... 38 ภาคผนวก ก ........................................................................................................................ 39 ภาคผนวก ข ........................................................................................................................ 56 ประวตยอของผวจย ...................................................................................................................... 58

ซ

สารบญตาราง

ตารางท หนา 2-1 แสดงความมขวของตวท าละลายชนดตาง ๆ ..................................................................... 10 4-1 ผลการวเคราะหองคประกอบทางเคมของสารสกดผกเขยดดวยเทคนค GC/MS ................. 28 4-2 ผลการทดสอบฤทธทางชวภาพการยบยงแบคทเรยแกรมบวกและแกรมลบ ของสารสกดผกเขยด ........................................................................................................ 31 4-3 ผลการทดสอบฤทธทางชวภาพของสารสกดผกเขยดตอยสต และเชอรา ........................... 32

ฌ

สารบญภาพ

ภาพท หนา 2-1 สวนประกอบของผกเขยด .................................................................................................. 4 2-2 นเวศวทยาของผกเขยด ...................................................................................................... 5 2-3 การสกดสารดวยวธเเพอรโคเลชน (Percolation) .............................................................. 8 2-4 ซอกเลตเอกซแทรกเตอร .................................................................................................... 8 2-5 โครงสราง Cyclopentanoperhydrophenanthrene ...................................................... 14 2-6 การเปรยบเทยบโครงสรางของกรดไขมนอมตว ไมอมตว และแสดงการเกดรปแบบของ cis

และ tran ของกรดไลโนเลอก ............................................................................................. 16 2-7 โครงสรางทางเคมของสารใหมทพบในผกเขยดดวยวธโครมาโทรกราฟ ............................... 21 2-8 GC-MS โครมาโทแกรมของสารสกดเอทานอลของผกเขยด Monochoria vaginalis ........ 22 2-9 โครงสรางทางเคมทส าคญของสารสกดหยาบผกเขยด (M.vaginalis) ทสกดดวยเอทานอล 23 3-1 ผกเขยดแชในตวท าละลายเทลอะซเตต .............................................................................. 24 3-2 ขนตอนการท าวจยการสกดสารจากผกเขยด ...................................................................... 25 4-1 สารสกดหยาบจากผกเขยดหลงระเหยตวท าระลาย ............................................................ 28 4-2 โครมาโทแกรมของสารสกดผกเขยดทไดจากเครอง GC/MS ............................................... 30 ก-1 โครมาโทแกรมของสารสกดผกเขยด ทไดจากเครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched : Wiley7N edition, Retention Time 7.99 minute, Quality: 90 %, Total: 3.77%, ID: Acetic acid ............................................................................................................... 40 ก-2 โครมาโทแกรมของสารสกดผกเขยด ทไดจากเครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched :

Wiley7N edition, Retention Time 11.39 minute, Quality: 99 %, Total: 3.077%, ID: Neophytadiene......................................................................................................... 41

ก-3 โครมาโทแกรมของสารผกเขยด ทไดจากเครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 12.46 minute, Quality: 97 %, Total: 0.307%, ID: 6, 10, 14-trimethyl-2-Pentadecanone ................................................................ 42

ก-4 โครมาโทแกรมของสารผกเขยด ทไดจากเครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 13.88 minute, Quality : 94 %,Total: 0.167, ID: benzoic acid .............................................................................................................. 43

ก-5 โครมาโทแกรมของสารผกเขยด ทไดจากเครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 14.07minute, Quality : 99 %,Total: 0.266%, ID: Laurie acid ................................................................................................................. 44

ญ

สารบญภาพ(ตอ)

ภาพท หนา ก-6 โครมาโทแกรมของสารผกเขยด ทไดจากเครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 15.28 minute, Quality : 98 %,Total: 0.983%, ID: Myristic acid .............................................................................................................. 45 ก-7 โครมาโทแกรมของสารผกเขยด ทไดจากเครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 15.427 minute, Quality: 99 %, Total: 3.421%, ID: Stearic acid ................................................................................................................ 46 ก-8 โครมาโทแกรมของสารผกเขยด ทไดจากเครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 15.80 minute, Quality: 98 %, Total: 0.416%, ID: 12-methyl-tetradecanoic acid ............................................................................... 47 ก-9 โครมาโทแกรมของสารผกเขยด ทไดจากเครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 16.07 minute, Quality: 97 %, Total: 6.6%, ID: 9-cis-Oleic acid ......................................................................................................... 48 ก-10 โครมาโทแกรมของสารผกเขยด ทไดจากเครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 16.202 minute, Quality: 97 %,Total: 2.136%, ID: trans-Oleic acid ...................................................................................................... 49 ก-11 โครมาโทแกรมของสารผกเขยด ทไดจากเครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 17.50 minute, Quality: 91 %,Total: 1.507%, ID: 9-hexadecenoic acid ............................................................................................ 50 ก-12 โครมาโทแกรมของสารผกเขยด ทไดจากเครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 18.26 minute, Quality: 99 %, Total: 0.773%, ID: margaric acid ......................................................................................................... 51 ก-13 โครมาโทแกรมของสารผกเขยด ทไดจากเครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 19.87 minute, Quality: 99 %,Total: 0.773%, ID: stearic acid ............................................................................................................ 52 ก-14 โครมาโทแกรมของสารผกเขยด ทไดจากเครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 17.18 minute, Quality: 99 %,Total: 17.18%, ID: Palmitic acid ........................................................................................................... 53 ก-15 โครมาโทแกรมของสารผกเขยด ทไดจากเครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 21.61 minute, Quality: 97 %,Total: 17.59%, ID: Linoleic acid ........................................................................................................... 54

ฎ

สารบญภาพ(ตอ)

ภาพท หนา ก-16 โครมาโทแกรมของสารผกเขยด ทไดจากเครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 23.14 minute, Quality: 81 %, Total: 5.95%, ID: Methyl linolenate.................................................................................................. 55 ข-1 เครองGas Chromatography-Mass Spectrometer (GC-MS) ....................................... 57 ข-2 เครองกลนระเหยสารแบบหมน (Rotary Evaporator) ........................................................ 57

บทท 1 บทน ำ

ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ

ในสมยโบราณคนไทยมกจะเกบผกพนบานจากรมรวบานปา ไร นา หรอสวน มาประกอบอาหาร ผกสดจะมคณคาอาหารสง ดงนนคนไทยจงน าผกบางชนดทสามารถรบประทานสดได น ามารบประทานคกบน าพรก ซงไดวตามนซ และเกลอแรอน ๆ สง ในบางชนดอาจจะเปนอนตราย ถาน ามารบประทานแบบสด จงน ามาลวก ตม ตามภมปญญาดงเดม ผกพนบานซงนอกจากจะนยมน ามาบรโภคเปนอาหารแลว สวนใหญยงมสรรพคณเปนยาสมนไพร เนองจากมรสยาทหลากหลายอยในผกพนบาน ตามทฤษฎการแพทยแผนไทย ใหความส าคญกบรสอาหารพนบาน พชผกพนบานของไทยทมสรรพคณเปนสมนไพรกมมากมายหลากหลายชนด มการศกษาการใชสมนไพรเปนยารกษาโรค หรอศกษาการสกดสมนไพรเพอทดสอบฤทธทางดานชวภาพ เชนการทดสอบฤทธตานอนมลอสระ การทดสอบฤทธตานเชอแบคทเรย และเชอรา เปนตน ผกเขยดหรอจดเปนวชพชน า พบทวไปในบรเวณทมน าขง ซงสามารถพบไดทวทกภาคของประเทศ การน าผกเขยดมาใชประโยชนตาง ๆ เชน ดานอาหารโดยน ายอดออน ใบออน และดอก ซงจะออกในชวงหนาฝน รบประทานเปนผก นยมรบประทานทงตน มกเกบชวง 2-3 อาทตยแรกเทานน สรรพคณทางยา ของผกเขยด น ามาคนน ารบประทาน แกไอ ขบปสสาวะ ต าพอกฝ หรอรบประทานใบสดจะมสรรพคณ ชวยลดความรอนในรางกาย ผวจยจงไดสนใจในการศกษาถงองคประกอบทางเคมของสารทมในผกเขยดทสกดดวย ตวท าละลายเอทลอะซเตด และน าไปศกษาโครงสรางทางเคมดวยวธแกสโครมาโทกราฟ/แมสสเปกโทรเมตร (GC/MS) พรอมทงทดสอบฤทธทางชวภาพทางการยบย งเชอแบคทเรยดวยวธ Agar disc diffusion

วตถประสงคของกำรวจย 1. เพอศกษาองคประกอบทางเคมของผกเขยด 2. เพอทดสอบฤทธทางชวภาพในการยบย งเชอแบคทเรยของสารสกดหยาบจากผกเขยด

สมมตฐำนของกำรวจย 1. คนพบองคประกอบหลกทางเคมทส าคญ และเปนสารเคมซงมปรมาณมากอยในผก เขยด

2. สารสกดจากผกเขยดมฤทธยบย งเชอแบคทเรย รา และยสตได

2

ประโยชนทคำดวำจะไดรบจำกกำรวจย 1. ท าใหทราบองคประกอบทางเคมของสารสกดหยาบของกานผกเขยดทแชใน ตวท าละลายเอทลอะซเตด

2. ท าใหทราบฤทธทางชวภาพของการยบย งเชอแบคทเรยของสารสกดหยาบของผกเขยด ทแชในตวท าละลายเอทลอะซเตด

ขอบเขตของกำรวจย 1. ศกษาองคประกอบทางเคมของตนผกเขยดทสกดดวยตวท าละลายเอทลอะซเตดจนไดสารสกดหยาบ แลววเคราะหดวยเทคนคแกสโครมาโทกราฟ/แมสสเปกโทรเมตร (GC/MS) โดยเกบตวอยางตนขาเขยดจากหมบานเกาะทองสม หม 15 ต าบลโคกมวง อ าเภอเขาชยสน จงหวดพทลง เมอวนท 15 เดอนธนวาคม พ.ศ. 2555

2. ทดสอบฤทธทางชวภาพของการยบย งเชอแบคทเรยแกรมบวก Staphyllococcus aureus, Bacillus cereus แบคทเรยแกรมลบ Escherichia coli, Klebsiella pneumonia, Serratia marcescens, Pseudomonas aeruginosa, Salmonella typhimurium โดยม Ampicillin, Streptomycin และ Cefotaxime เปน Positive Control ยสต Candida albicans และเชอรา Aspergillus niger โดยม Cycloheximide, Nysatatin และ Fluconazole เปน Positive Control ดวยวธ Agar disc diffusion

นยำมศพทเฉพำะ 1. GC/MS คอเทคนคแกสโครมาโทกราฟ/แมสสเปกโทรเมตร 2. Crude extract คอ สารสกดหยาบ ในงานวจยนคอสารสกดหยาบของผกเขยด

3

บทท 2 ทฤษฎและงานวจยทเกยวของ

ผกเขยด

ผกเขยดมชอทางวทยาศาสตรวา Monochoria vaginalis วงศ (Family) Pontederiaceae ชอเรยกอน ๆ ขากบขาเขยด นลบล ผกเขยด ขาเขยด (ภาคกลาง) ผกเปด (ชลบร) ผกรน (ภาคใต) ผกฮน ผกฮนน า (ภาคเหนอ) ผกอฮน ผกอฮนใหญ ผกรนน า ผกฮน (ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ) (กองกานดา ชยามฤต และนนทนภส ภทรหรญไตรสน, 2551) ผกเขยด (M. Vaginalis) จดเปนพชในวงศผกตบชวา (Pontederiaceae) ซงพชในวงศนจดเปนพชน าจดทงหมด ผกเขยด (M. Vaginalis) มตลอดแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใต จน ญปน อนเดย มาเลเซย (Boonkird, 1975; Burkill, 1966; Hooker, 1894) มการเจรญเตบโตแบบรากหยงยดดนทเปนโคลตมในนาขาว หรอทลมน าขง ตามคลอง หนองบงตาง ๆ โดยสามารถเจรญเตบโตไดดในน าและบนบกทมน าขง (Anonymous, 1962; Handerson, 1954)

ลกษณะทางพฤกษศาสตรของผกเขยด ผกเขยด (M. Vaginalis) มล าตนตรง หรอบางตนอาจเลอยทอดนอนเลกนอย และมลกษณะ

เปนเหงา (Rhizome) หรอเปน Rootstock สน ๆ (Hooker, 1894) กานใบเรยวยาวความยาวประมาณ 9-85 มลลเมตร (ภาพท 2-1(ค)) Hooker (1894) กลาววา แผนใบมรปรางแตกตางกนจากรปรางเรยวยาว (Linear) ไปจนถงรปไข (Ovate) และรปหวใจแกมรปไข (Ovate cordate) Mahershwar (1963) แผนใบมลกษณะเปนรปไข (Ovate) (ภาพท 2-1(ก)) หรออาจมลกษณะเปนรปหอกแกมรปไข (Ovate lenceolate ) ปลายใบแหลม ขนาด 6-13 x 2.5-5 เชนตเมตร ดอกเปนชอแบบ Raceme (Alston, 1938) (ภาพท 2-1(ข)) กานดอกยาว 2.5-25 มลลเมตร ชอดอกหนง ๆ ประกอบดวยดอกยอยสขาว หรอสน าเงน มตงแต 2-3 ดอก หรอมากกวา กานดอกยนออกจากกานใบดานบน กลบรวมม 6 แฉก (Lobe) แตละกลบยาว 11-15 มลลเมตร ดานนอกของกลบมสเขยว เกสรตวผ ม 6 อน โคนตดกนเปนแผงตงอยบนฐานรองดอก (Receptacle) เกสรตวเมยมรงไขอยเหนอโคนกลบรวม (Superior overy) สเขยวรปรางยาวร เกสรตวเมย 1 อนสมวงยาว 0.4 เซนตเมตร ปลายโคงงอ ตรงกลางคอดเลกนอย ยอดเกสรตวเมยแยกเปน 6 แฉกสมวงออน รากมลกษณะเปนรากฝอย (ภาพท 2-1 (ค)) มจ านวนมาก สคอนขางขาวน าตาลแดง รากแขนงทเกดขนรอบๆ มขนาดเลก และเกดหาง ๆ

4

(ก) (ข)

(ค)

ภาพท 2-1 สวนประกอบของผกเขยด (ก) ลกษณะใบผกเขยด

(ข) ดอกผกเขยด (ค) รากและกานใบผกเขยด นเวศวทยาของผกเขยด ผกเขยด เปนพชทมขนาดเลก มรากยดกบดนทเปนโคลนตม พบมากในนาขาวท

มน าขง เชน นาด า และตามหนองน าทมระดบน าไมลก (ภาพท 2-2) จะเจรญอยในทมน าขงเทานน หากน าแหงมาก ผกเขยดจะตายทนท ในนาขาวเมอถงฤดด านามน าขง ปยอยางด เมลดผกเขยดทตกหลนอยในดนจากฤดทผานมาจะงอกเปนตนออนและจะเจรญอยางรวดเรว แตกกอเปนกอใหญ แทรกปะปนในระหวาตนขาว พรอมทงออกดอกและออกผลทงเมลดไว เมอขาวเรมแก และน าใน

5

นาขาวแหงผกเขยดจะเรมตาย ในแหลงน าตน ๆ เชนหนองน าทผกเขยดเจรญอยจะมลกษณะล าตนยาว แผนใบและกานใบจะมลกษณะอวบน า ดนทเหมาะในการเจรญเตบโตของผกเขยดคอดนเหนยวทมลกษณะเปนโคลนตม และสามารถเจรญรวมกบพชอน ๆ เชน กก หญา แพงพวยน า ตบเตานา และทส าคญคอตนขาว จงถอวาผกเขยดเปนวชพชอยางหนงในนาขาว

ภาพท 2-2 นเวศวทยาของผกเขยด (ทมา: www.biogang.net)

ประโยชนของผกเขยด 1. ประโยชนทางอาหาร ใชประโยชนจากสวนทเปนผกตามฤดกาล เชนยอดออน

ใบออนและดอก ใชรบประทานเปนผก ส าหรบยอดออน ใบออน และดอกจะออกในชวงหนาฝน ผกเขยดนยมรบประทานชวงยงออนโดยถอนทงตน มกเกบรบประทานชวง 2-3 อาทตยแรกเทานน หลงจากนนตนจะแก รบประทานไมอรอย ชาวไทยทกภาคนยมรบประทานผกเขยดเปนอาหารในรปของผก ส าหรบวธรบประทานเปนอาหาร จะรบประทานเปนผกสดรวมกบน าพรก หรอ กบแกงรสจดของภาคใต หรออาหารรสจดประเภท ลาบ ย า กอย สมต าได นอกจากนยงน าไปแกงสม แกงกบปลา หรอเนอหมกได

2. ประโยชนตอสขภาพ ผกเขยดมรสจด เยน จงเหมาะทจะรบประทานเพอลดความรอนในรางกาย สรรพคณทางยาของผกเขยด น ามาคนน ารบประทาน แกไอ ขบปสสาวะ ต าพอกฝหรอรบประทานใบสดจะมสรรพคณ ชวยลดความรอนในรางกาย ผกเขยด 100 กรม ใหพลงงานตอรางกาย 13 กโลแคลอร ประกอบดวย เสนใย 0.8 กรม แคลเซยม 13 มลลกรม ฟอสฟอรส 6 มลลกรม เหลก 2 มลลกรม วตามนเอ 3000 IU วตามนบหนง 0.04 มลลกรม วตามนบสอง 0.10 มลลกรม ไนอาซน 0.1 มลลกรม วตามนซ 18 มลลกรม

6

พชสมนไพร (Medicinal plant หรอ Herb) ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2525 ค าวา สมนไพร หมายถง พชทใชท าเปน

เครองยา สมนไพร ก าเนดมาจากธรรมชาตและมความหมายตอชวตมนษย โดยเฉพาะ ในทางสขภาพ หมายถง ทงการสงเสรมสขภาพ และการรกษาโรคแตความหมายตามต ารายาไทย หมายถง ยาทไดจากพฤษชาต สตว หรอแร ซงมไดปรงแตงหรอแปรสภาพ ความหมายตามพระราชบญญต สมนไพร หมายถง ยาทไดจากสตวหรอแร ซงยงมไดผสม ปรง หรอแปรสภาพ สมนไพรนอกจากจะใชเปนยาแลว ยงใชประโยชนเปนอาหาร ใชเตรยมเปนเครองดมใชเปนอาหารเสรม เปนสวนประกอบในเครองส าอาง ใชแตงกลน แตงสอาหารและยา ตลอดจนใชเปนยาฆาแมลงอกดวย ในทางตรงกนขาม สมนไพรจ านวนไมนอยทมความเปนพษถาใชไมถกวธหรอใชเกนขนาดอาจท าใหเสยชวตได ดงนนจงควรใชดวยความระมดระวง และใชอยางถกตอง (รตนา อนทรานปกรณ, 2550)

สมนไพร หมายถง “พชทใชท าเปนเครองยา” การทจะน าสมนไพรไปใชหรอทดสอบจรง ในตวสตวทดลอง ตองเลอกชนดของสมนไพรทผานการพสจนมาแลว และทส าคญคอ ตองม การทดลองในหลอดทดลองหรอในหองปฏบตการมากอน (ประสาทพร บรสทธเพชร และคณะ, 2551)

คณสมบตของสมนไพร 1. ท าลายหรอยบย งเชอโรค 2. สงเสรมการสรางภมคมกนโรค 3. บรรเทาอาการเจบปวยและปรบสภาพรางกายใหเปนปกต 4. มผลขางเคยงหรอตกคางนอยมาก เนองจากเปนสารธรรมชาต สมนไพรส าหรบงานสาธารณสขมลฐานสวนใหญเปนพชสมนไพร พช หรอ ตนไม ม

องคประกอบส าคญ 5 สวน คอ ราก ล าตน ใบ ดอก และผล สวนของพชเหลานมรปราง ลกษณะโครงสราง และบทบาท ตอพชทแตกตางกน การน าสมนไพรมาใชเปนยาตองค านงถง ธรรมชาตของสมนไพรแตละชนด พนธสมนไพร ชอสามญ ชอทองถน ชอวทยาศาสตร สภาวะ แวดลอมในการปลก ฤดกาล และชวงเวลาทเกบสมนไพร นบเปนปจจยส าคญทก าหนดคณภาพ ของสมนไพร และสงส าคญ คอ ตองมการตรวจสอบเอกลกษณวาใชสมนไพรทตองการ การ เกบตวอยางในระยะเวลาทเหมาะสม ระวงการปนเปอน ระวงเรองพชเปนโรค และการตาก สมนไพรตองไมใชอณหภมสงเกนไป ระวงเรองการเกบรกษาใหสะอาด แหง การระบายด และ ปองกนเชอรา

สมนไพรทถกน ามาศกษาสวนใหญออกฤทธในการยบย งจลชพไดกวาง กลาวคอ สารเคมทอยในสมนไพรมฤทธในการปองกนการตดเชอ และสามารถฆาเชอโรคได ดงนนการน าสมนไพรไปใชใหเกดประโยชนอยางเหมาะสมจงอาจจะไมไดเกดจากสารส าคญเพยงชนดเดยว แตเกดจากการ

7

ท างาน / ออกฤทธของสารประกอบหลายชนดรวมกน ถาสมนไพรทใชไมใชพช อาหารควรตองดหลกฐานวาปลอดภยหรอไม โดยพจารณาดจากการทดสอบความเปนพษ ขนาดทใช และระยะเวลาทปลอดภยกอนน าผบรโภค

ในกระบวนการสกดสมนไพรมสงส าคญทตองค านงถง คอ ควรทราบวาตวท าละลาย ชนดใดทมคณสมบตเหมาะสมในการสกดเพอใหไดสารส าคญทสนใจในปรมาณมาก และท ส าคญไปกวานนคอ ตองสามารถก าจดตวท าละลายดงกลาวออกจากสารสกดสมนไพรจนหมด หรอ เหลอตกคางนอยทสด และควรเปนกรรมวธทมผลท าใหเกดการสญเสยสารออกฤทธนอยทสดดวย ตวอยางการสกดสมนไพร เชน การสกดดวยตวท าละลายอนทรย เชน เอทานอล

การสกดสารส าคญจากพชสมนไพร นนทวน บญยะประภศร (2534) กลาววาสารสกดส าคญจากพชอาจท าไดหลายวธขนอยกบ

ชนดของสารสกด คณสมบตของสารทนตอความรอน ชนดของตวท าละลายทใช แตละวธมขอดและขอจ ากด วธเหลานไดแก

1. มาเซอเรชน (Maceration) เปนวธการสกดสารส าคญจากพชโดยการหมกสมนไพรกบตวท าละลายจนกระทงเนอเยอของสมนไพรออนนม และตวท าละลายสามารถแทรกซมเขาไปละลายองคประกอบภายในผงสมนไพรออกมาไดโดยการหมกสมนไพรควรท าในภาชนะทมฝาปดสนท ในการสกดจะใชเวลานาน 7 วน หรอตามก าหนดในเภสชหรอจนกระทงองคประกอบทตองการละลายออกมาหมด ระหวางท าการหมกนน ควรเขยาหรอคนเปนครงคราวเพอเพมอตราเรวของการสกด เมอครบก าหนดเวลาจงกรองแยกกากออกจากตวท าละลายการสกดแบบนเหมาะสมกบพชสมนไพรทมโครงสรางหรอเนอเยอไมแขงแรงมากนก เชน ใบ ดอก ซงท าใหออนนมไดงาย จดเปนวธใชน ายาสกดนอย จงประหยด และเนองจากเปนวธการทไมใชความรอนจงเหมาะกบการสกดสารทไมทนตอความรอน แตวธการสกดนมกจะไมสมบรณ เนองจากไมคอยมการเคลอนทของน ายาสกดเมอสารในสมนไพรละลายออกมาไดระดบหนงจะเกดความสมดลขององคประกอบภายในสมนไพรและน ายาสกดทใช ท าใหอตราเรวของการสกดชะงกลง จงไมเหมาะสมทจะใชสกดในกรณทตองการสกดสารส าคญจากสมนไพรจนสมบรณ

2. เพอรโคเลชน (Percolation) (ภาพท 2-3) เปนขบวนการสกดสารส าคญแบบตอเนองโดยใชเครองมอทเรยกวาเพอรโคเลเตอร (percolator) น าผงสมนไพรมาหมกกบตวท าละลายพอชนทงไว 1 ชวโมง เพอใหพองตวเตมท แลวคอยๆบรรจผงสมนไพรทละชนลงในเพอรโคเลเตอร เตม ตวท าละลายลงไปใหระดบตวท าละลายสงเหนอสมนไพร (Solvent head) ประมาณ 0.5 ซม. ทงไว 24 ชม. จงเรมไขเอาสารสกดออก โดยคอยเตมตวท าละลายเหนอสมนไพรอยาใหแหง เกบสารสกด

8

จนการสกดสมบรณ บบเอากากเอาสารสกดออกใหมากทสด น าสารสกดทเกบไดทงหมดรวมกนน าไปกรอง

ภาพท 2-3 การสกดสารดวยวธเเพอรโคเลชน (Percolation) (ทมา: www.mdpi.com)

3. ซอกเลตเอกซแทรกเตอร (Soxhlet extractor) (ภาพท 2-4) เปนวธการสกดแบบตอเนอง โดยใชตวท าละลายซงมจดเดอดต า การสกดท าไดโดยใชความรอนท าใหตวท าละลายในภาชนะระเหยขนไป แลวกลนตวลงมาใน Thimble ซงบรรจสมนไพรไว เมอตวท าละลายใน Extracting chamber สงถงระดบจะเกดกาลกน า สารสกดจะไหลกลบลงไปในภาชนะดวยวธกาลกน า ขวดภาชนะนไดรบความรอนจาก เครองใหความรอน (Heating mantle) หรอหมอองไอน า (Water bath) ตวท าละลายจงระเหยขนไปทงสารสกดไวในภาชนะ ตวท าละลายเมอกระทบเครองควบแนน (Condenser) จะกลนตวกลบลงมาสกดสารใหม วนเวยนเชนนจนกระทงการสกดสมบรณ การสกดดวยวธนใชความรอนดวยจงอาจท าใหสารเคมบางชนดสลายตว

ภาพท 2-4 ซอกเลตเอกซแทรกเตอร (ทมา: www.chemistryland.com )

9

4. ลควด-ลควดเอกซแทรกเตอร (Liquid-liquid extractor) เปนการสกดสารจากสารละลายซงเปนของเหลวลงในตวท าละลายอกชนดหนง ซงไมผสมกบตวท าละลายชนดแรกแบงเปน 2 ชนด คอ

4.1 เอกซแทรกเตนท ไลทเตอร (Extractant lighter) คอตวท าละลายทใชสกดเบากวาตวท าละลายทใชละลายสาร

4.2 ราฟฟเนท ไลทเตอร (Raffinate lighter) คอตวท าละลายทใชสกดหนกกวาตวท าละลายทใชสารละลาย

การท าสารสกดใหเขมขน นนทวน บญยะประภศร (2534) กลาววาเมอสกดสารจากพชดวยตวท าละลายทเหมาะสม

แลว สารสกดทไดมกจะมปรมาตรและเจอจาง ท าใหน าไปแยกสวนไดไมสะดวกและไมมประสทธภาพ จ าเปนตองน ามาท าใหเขมขนเสยกอนซงอาจท าไดหลายวธ คอ

1. การระเหย (Free evaporation) คอการระเหยใหแหงโดยใชความรอนจากหมอองไอน า (Water bath) หรอแทนใหความรอน (Hot plate) บางครงอาจเปาเปนอากาศรอนลงไปในสารสกดดวยเพอใหระเหยเรวขน

2. การกลนในภาวะสญญากาศ (Distillation in vacuo) เปนวธการระเหยแหงโดยกลนตวท าละลายออกทอณหภมต าและลดความดนเกอบเปนสญญากาศโดยใช Vacuum pump เครองมอนเรยกวา Rotary evaporator ประกอบดวย 3 สวนคอ Distillation flask, Condenser และ Receiving flask โดย Distillation flask จะหมนท างานอยตลอดเวลาทท างาน และแชอยในหมอองไอน าเพอใหการกระจายของความรอนทวถงและสม าเสมอ เครองทดควรมระบบสญญากาศทด ระยะระหวาง Distillation flask และ Condenser สน และมระบบท าความเยนของ Condenser ทด

3. การแชแขง (Freezing) ถาเปนการสกดดวยน าใช Lyophilizer แตถาเปนตวท าละลายอนเฉพาะตวท าละลายเทานนทแขง ซงเราแยกออกจาก Concentrated extract โดย Centrifuge

4. อลตราฟลเทรชน (Ultrafitration) เปนการสกดดวยน าโดยใช Membrane ใชกบสารทม Molecular weight สงกวา 5,000

การเลอกตวท าละลายทเหมาะสม ในการสกดสารส าคญจากพชนน จะตองเลอกตวท าละลายใหเหมาะสมกบสารทตองการจะ

แยก ซงมหลกทควรพจารณาในการเลอกตวท าละลาย ดงตอไปน 1. คณสมบตของสารทตองการสกด เชน ความมขวของสาร ความคงตวของสารในตวท า

ละลายนนในอณหภมสง

10

2. มความสามารถในการละลายสารทตองการสกดไดด 3. ไมละลายปนเปนเนอเดยวกนกบสารละลายของสารผสมทถกสกดนน 4. ไมควรละลายสงเจอปนหรอสารทไมตองการ 5. สามารถแยกออกจากตวถกละลายไดงายภายหลงทสกดแลว 6. ไมควรท าปฏกรยากบสารทตองการสกด 7. ตวท าละลายควรมราคาไมแพงมาก ความมขวของตวท าละลายตาง ๆ ทใชในการสกดสารส าคญจากพชแสดงดงตารางท 2-1

ตารางท 2-1 ความมขวของตวท าละลายชนดตาง ๆ

ความมขว ตวท าละลาย

ไมมขว

มขว

ปโตรเลยมอเทอร เฮกเซน คารบอนเตตระคลอไรดเบนซน ไดคลอโรมเทน คลอโรฟอรม ไดเอทลอเทอร เอทลแอซเตต อะซโตน 1- โพรพานอล เอทานอล เมทานอล น า

สารประกอบทางเคมและเภสชวทยาของพชสมนไพร ตามทศนะของวงการวทยาศาสตรสมยใหมเชอวา ในพชสมนไพรซงเปนสงทเปนยารกษา

โรคมานาน ประกอบดวยสารประกอบทางเคมหลายชนด แตละสวนของพชสมนไพรมสารประกอบทแตกตางกนออกไป สารเหลานเปนตวก าหนดสรรพคณของพชสมนไพร ชนด และปรมาณของสารจะแปรตามชนดของพนธสมนไพร สภาพแวดลอมทปลกและชวงเวลาทเกบพช

11

สมนไพร นกวทยาศาสตรไดน าความร และวธการทางเคมมาคนควาวจย สารเคมทมฤทธในพชสมนไพร ท าใหทราบรายละเอยดเกยวกบโครงสราง ลกษณะ วธการสกด การจ าแนกและการตรวจสอบสารเหลานนนอกจากนยงใชขบวนการวทยาศาสตรมาคนควาสมนไพรดานเภสชวทยา พษวทยา การพฒนารปแบบยา การทดสอบทางเภสชจลนศาสตร และการวจยทางคลนกอกดวย ทงนเพอใหไดยาทมประสทธภาพและความปลอดภยในการรกษาโรค สารประกอบทางเคม ในพชสมนไพร จ าแนกไดเปน 2 พวกใหญ ๆ คอ

Primary metabolite (สารปฐมภม) เปนสารทมอยในพชขนสงทวไป พบในพชทกชนด เปนผลตผลทไดจากกระบวนการสงเคราะหแสง (Photosynthesis) เชน คารโบไฮเดรต ไขมน โปรตน เมดส (pigment) และเกลออนนทรย (Inorganic salt) เปนตน

Secondary metabolite (สารทตยภม) เปนสารประกอบทมลกษณะคอนขางพเศษ พบตางกนในพชแตละชนด คาดหมายวาเกดจากขบวนการชวสงเคราะห (Biosynthesis) ทมเอมไซม เขารวมในปฏกรยา สารประกอบประเภทนไดแก อลคาลอยด (Alkaloid) แอนทราควโนน (Anthraquinone) และน ามนหอมระเหย (Essential oil) เปนตน

สวนใหญสารพวก Secondary metablite จะมสรรพคณทางยา แตกมไดแนนอนตายตวเสมอไป จากการวจยทผานมาพบวา สารพวก primary metabolite บางตวกออกฤทธในการรกษาโรคไดเชนกน และยงมขอสงเกตอกวาสารประกอบทมฤทธทางยาในพชสมนไพรชนดหนงอาจมใชเพยงตวเดยว อาจมหลายตวกได ดงนนจงจ าเปนตองมความเขาใจทถองแทจงจะสามารถสกดสารทมฤทธทางยามาใชได ตวอยางสารทตยภมทส าคญ ไดแก

1. อลคาลอยด (Alkaloid) อลคาลอยดเปนสารอนทรยทมไนโตรเจน (nitrogen) เปนสวนประกอบมรสขม ไมละลายน าแตละลายไดดในตวท าละลายอนทรย (organic solvent) เปนสารทพบมากในพชสมนไพร แตปรมาณสารจะตางกนไปตามฤดกาล สารประเภทนจะมฤทธทางเภสชวทยาในหลายระบบ ตวอยางเชน Reserpine ในรากระยอม สรรพคณลดความดนเลอด สาร Quinine ในเปลอกตนซงโคนา (Cinchona) มสรรพคณรกษาโรคมาเลเรย และสาร Morphine ในยางของผลฝนมสรรพคณระงบอาการปวด เปนตน

2. น ามนหอมระเหย (Volatile oil หรอ Essential oil) เปนสารทอยในพช มลกษณะเปนน ามนทไดจากการกลนดวยไอน า (Steam distillation) มกลนรสเฉพาะตว ระเหยไดงายในอณหภมปกต เบากวาน า น ามนนเปนสวนผสมของสารเคมหลายชนด มกเปนสวนประกอบของพชสมนไพรทเปนเครองเทศ คณสมบตทางเภสชวทยา มกเปนดานขบลมและฆาเชอโรค (Antibacterial และ Antifungal) พบในพชสมนไพร เชน กระเทยม ขง ขา ตะไคร มะกรด ไพล ขมน เปนตน

12

3. ไกลโคไซด (Glycoside) เปนสารประกอบทพบมากในพชสมนไพร มโครงสรางแบงเปน 2 สวน คอ สวนทเปนน าตาล กบสวนทไมไดเปนน าตาลทเรยกชอวา Aglycone (หรอ Genin) การทมน าตาล ท าใหสารนละลายน าไดด สวน Aglycone เปนสารอนทรยซงมสตรโครงสราง และ เภสชวทยาแตกตางกนไป และสวนนเองทท าใหคณสมบตทางเภสชวทยาของ Glycoside แตกตางกนไป และท าใหแบง Glycoside ไดเปนหลายประเภท เชน

-Cardiac glycoside เปนไกลโคไซดทออกฤทธตอกลามเนอหวใจโดยตรง โดยมผลไปกระตนการท างานของกลามเนอหวใจ ท าใหบบตวแรงขน แตจะเตนชาลง สารกลมนมความส าคญทางการแพทย ใชรกษาโรค Congestive heart failure โดยเรมการใชกนมาตงแตป ค.ศ. 1785 ในต ารายาของตะวนตกมการใชคารดแอกไกลโคไซด จากพชในสกล digitalis หลายชนด นอกจากนยงมการน าพชทมคารดแอกไกลโคไซดมาใชท าน ายาส าหรบลกดอกอาบยาพษรวมกบสารพษจากพชชนดอน ๆ

-Anthraquinone glycoside มฤทธเปนยาระบาย (laxative) ยาฆาเชอ (antibiotic) และสยอม สารนมในใบชมเหดเทศ เมลดชมเหดไทย ใบขเหลก ใบมะขามแขก เปนตน

-Saponin เปนสารประกอบพวกไกลโคไซด ซงละลายน าได พบกระจายทวไปในพชชนสงและสตวไมมกระดกสนหลงในทะเล ซาโปนนเปนสารประกอบโมเลกลใหญ เมอถกการแยกสลายดวยกรดจะไดสวน Aglycone หรอ Genin ซงเรยกวา Sapogenin สวนใหญจะมรสเผดขม หรอเฝอน แตบางชนดมรสหวาน เชน ทพบในชะเอมเทศ ซาโปนน มคณสมบตทส าคญ คอ ลดแรงตงผวของน า เมอน าซาโปนน มาละลายน าแลวเขยาจะเกดฟอง สมบตนเปนทรจก และใชประโยชนกนมาแตโบราณ โดยใชเปนสารซกฟอก

-Flavonoid glycoside เปนสทพบในดอกและผลของพช ท าเปนสยอมหรอสแตงอาหาร บางชนดใชเปนยา เชน สารสในดอกอญชน

4. แทนนน (Tannin) เปนสารทพบในพชทวไป มรสฝาด มฤทธเปนกรดออน และสามารถตกตะกอนโปรตนไดมฤทธฝาดสมาน และฤทธฆาเชอแบคทเรย พบในใบฝรง เนอของกลวยน าวาดบ ยงมสารอนทรยทพบในพชทวไป เชน คารโบไฮเดรท ไขมน กรดอนทรย สเตอรอยด สารเรซน สารกม (gum) วตามน แตบางอยางกมฤทธทางยา เชน น ามนละหงใหเปนยาระบาย เปนตน

5. คารโบไฮเดรต (Carbohydrates) ไดแก สารจ าพวก แปง น าตาลและเซลลโลส (Cellulose)

ซงเปนกากใยอาหารอยในพชรวมทงวน และสารจ าพวก กม (Gum) และมวซเลท (mucilage) ตาง ๆ

คารโบไฮเดรตมกเปนสารทพชเกบไวในรปของแปง โดยเกบไวในบรเวณสวนหว ราก ใบ และเมลด

เปนตน ประโยชนทไดจากสารพวกคารโบไฮเดรต เชน เปนแหลงพลงงาน กากใยในพชชวยในการ

ขบถาย หรอวนใชเปนยาระบาย เปนตน

13

6. ไขมน (Lipids) ประกอบดวย (Wax) และน ามนไมระเหย (Fix oils) ตวอยางของน ามนไมระเหยไดแก น ามนจากเมลดพช น ามนถวเหลอง น ามนเมลดฝาย น ามนเหลานบางชนดใชเปนอาหาร บางชนดใชเปนยาระบาย

7. เรซนและบาลซม (Resins and balsams) หมายถง สารกลมทประกอบดวยเรซน และสารประกอบทมเรซนเปนองคประกอบ เปนสารประกอบทมรปรางไมแนนอน มกเปราะ แตกงาย แตบางชนดอาจนมเมอเผาไฟจะหลอมเหลวไดสารใส ขนและเหนยว เชน ชนสน

8. โปรตน-กรดอะมโน (Protein-amino acid) โปรตนเปนสารอนทรยทเกดขนจาก กรดอะมโน มาจบกนเปนโมเลกลใหญมประโยชนบ ารงรางกายแตโปรตนบางชนดมพษ เชน โปรตนจากเมลดละหง และเมลดละหงตาหน

9. เอนไซม (Enzymes) เปนโปรตนชนดหนงมน าหนกโมเลกลอยระหวาง 13,000 ถง 840,000 ท าหนาทเปนตวเรงปฏกรยาตาง ๆ

10. น ามนหอมระเหย (Volatile oils) เปนสารทมลกษณะเปนน ามนทไดจากการกลนดวยไอน ามกลนเฉพาะ ระเหยไดงายในอณหภมปกตเปนสวนผสมของสารเคมหลายชนดมกเปนสวนประกอบพชสมนไพร ทเปนเครองเทศและเครองหอม มกใชเปนยาขบลม และฆาเชอโรค เชนน ามนหอมระเหยในกระเทยม ขง มะกรด เปนตน ตวอยางของสารประกอบเคมทส าคญในน ามนหอมระเหย เชน การบร (Camphor) บอรนออล (Borneol)

11. แอนทราควโนน (Antraquinones) เปนสารจ าพวกสารประกอบ Quinines เปนสารทพบในธรรมชาตมสเหลอง สม แดงเขม จนเกอบถงด า แตไมไดมสวนแตงสสนใหกบธรรมชาตเหมอนสารส (Pigments) อนๆ เชน Flavanoids หรอ Anthocyanins สารประกอบ Quinines มโครงสรางเปน (Aromatic diketone) ประกอบดวยวงแหวนเบนซน (Benzene ring) ตงแต 1 ขนไป และมหมคโตน 2 หม อยในต าแหนงพาราซงกนและกน ควโนนพบในธรรมชาตทงรปแบบอสระ และรปแบบไกลโคไซด ซงสามารถถกไฮโดรไลซไดดวยกรด-ดาง หรอเอนไซม สของ Quinines จะเปลยนไดตาม pH โดยในกรด สของ Quinines จะออกสเหลอง หรอสสม และจะเปลยนไปทางสแดงเมออยในดาง Quiones ทใชประโยชนทางยาจะมฤทธแกโรคผวหนง กลาก เกลอน ใชเปนยาระบายและยาถาย

12. สเตอรอยด (Steroids) (ภาพท2-5) เปนสารประกอบอนทรยทเกดจากไอโซพรน 6 หนวย มาเชอมตอกน และมโครงสรางหลกเปน Cyclopentanoperhydrophenanthrene ซงวงแหวน A, B และ C จะอยในลกษณะ Chair conformation การเชอมตอกนระหวางวงแหวน A และ B จะมได 2 แบบ คอ trans- และ cis- การแบงกลมของสเตอรอยด จากธรรมชาตตามแหลงทมา และ ฤทธทางชวภาพ

14

ภาพท 2-5 โครงสราง Cyclopentanoperhydrophenanthrene (ทมา: http://www.promma.ac.th/chemistry)

13. ลพด (Lipid) ซงพบในสงมชวตทงพชและสตว ในทนจะขอกลาวถงลพดเพมเตมดงตอไปน

ลพด คอ สารอนทรยทมสมบตไมละลายในน า แตละลายไดดในตวท าละลายอนทรยทไมมขวหรอมขวเลกนอย เชน อเทอร คลอโรฟอรม เฮกเซน และ อลกอฮอลล เปนตน ทงนยกเวน กรดบวทรกซงเปนกรดไขมนขนาดเลกทสดซงละลายในน าได โมเลกลของลพดประกอบดวยคารบอน ไฮโดรเจน และ ออกซเจน อาจมไนโตรเจนและฟอสฟอรสเลกนอย ลพดพบทงในพชและสตวเชน พบในผลปาลมและพชเมลด เชน ถวเหลอง งา เมลดทานตะวน เปนตนในสตวพบในชนใตผวหนงและเครองในสตว ท าหนาทเปนฉนวนความรอนแกรางกาย เปนสารอาหารทใหพลงงานสงกวาสารอาหารชนดอน คอใหพลงงาน 9 แคลอรตอกรม และท าหนาทเปนตวละลายวตามนบางชนดคอ วตามนเอ วตามนด วตามนอ และวตามนเค

ประเภทของลพด ลพด แบงออกเปน 3 ประเภท ตามโครงสรางคอ 1. ลพดอยางงาย (Simple lipid) เปนเอสเทอรของกรดไขมน และอลกอฮอลล ชนดตาง ๆ

ซงยงแบงไดเปน 2 ชนดคอ ไขมน และขผง ไขมน (Fat) เปนเอสเทอรของกรดไขมน กบกลเซอรอลซงเปนอลกอฮอลลทมหมไฮดรอกซล 3 หม ถามกรดไขมนเพยง 1 โมเลกลรวมตว กบกลเซอรอลเรยกวา มอนอกลเซอไรด ถามกรดไขมน 2 และ 3 โมเลกล รวมตวกบกลเซอรอล เรยกวา ไดกลเซอไรด และไตรกลเซอไรด ตามล าดบ ดงโครงสรางดานลาง ถามสถานะเปนของแขงทอณหภมหองเรยกวาไขมน แตถาเปนของเหลวทอณหภมหองเรยกวา น ามน เชน น ามนทไดจากพชและสตวทวไป

2. ลพดเชงประกอบ (Compound lipid) เปนเอสเทอรของกรดไขมน และกลเซอรอล มสารอนรวมอยดวย จงจ าแนกออกเปนชนดตางๆ คอ ฟอสโฟลพด ไกลโคลพด และลพดเชงประกอบอนๆ

15

3. อนพนธลพด (Derived lipids) เปนสารประกอบลพดอนๆ ทไมอยในสองกลมแรก เชนกรดไขมน มอนอกลเซอไรด ไดกลเซอไรด และโคเลสเตอรอล เปนตน

กรดไขมน (Fatty acids) กรดไขมนคอกรดแอลแฟตกคารบอกซลก (Aliphatic carboxylic acid) ทมสายของ

ไฮโดรคารบอนยาวขนาดตางๆ กนมสตรโครงสรางโดยทวไปเปน R-COOH โดย R คอสายไฮโดรคารบอน กรดไขมนทพบในไขมนและน ามน ตามธรรมชาตจะอยในรปของเอสเทอร (Ester) ลพดชนดกรดไขมนมกมโครงสรางเปนสายตรง ไมแตกแขนง และมคารบอนเปนจ านวนค สายไฮโดรคารบอนของกรดไขมนอาจจะมพนธะค หรอไมมกได ดงนนจงแบงกรดไขมนออกเปน 2 ชนดใหญ ๆ คอ กรดไขมนอมตว (Saturated fatty acid) กรดไขมนไมอมตว (Unsaturated fatty acid)

การจ าแนกชนดของกรดไขมน กรดไขมนสามารถจ าแนกตามโครงสรางได 2 ชนด ดงน 1. กรดไขมนอมตว (Saturated fatty acids) เปนกรดไขมนทมโครงสรางอะตอมคารบอน

และไฮโดรเจนเชอมตอกนดวยพนธะเดยวตลอดสาย กรดไขมนอมตวทมมากทสดธรรมชาต คอ กรดพาลมตก (Palmitic acid) รองลงมา คอ กรดสเตยรค (Stearic acid) ซงกรดไขมนเหลานรางกายไดรบจากอาหารหรอสงเคราะหขนไดเอง

2. กรดไขมนไมอมตว (Unsaturated fatty acids) เปนกรดไขมนทมพนธะคอยบนโครงสรางคารบอน ตรงต าแหนงพนธะคของกรดไขมนไมอมตวจะมโครงสราง 2 แบบ คอ แบบ cis และ trans สวนใหญกรดไขมนไมอมตวจะมพนธะคอยในรปแบบ cis ในธรรมชาตจะพบกรดไขมนทไมอมตวมากทสดและมกพบวาพนธะคจะอยระหวางอะตอมของคารบอนท 9 หรอ 10 โดยกรดไขมนไมอมตวจ าแนกออกไดเปน 2 ชนด ตามลกษณะของโครงสรางและจ านวนพนธะค ดงน

2.1 กรดไขมนทม 1 พนธะค (Monounsaturated fatty acids) เปนกลมทพนธะคเพยง 1 พนธะ กรดไขมนทมมากทสดในรางกาย คอ กรดพาลมโทเลอค (Palmitoleic) และกรดโอเลอค (Oleic acid)

2.2 กรดไขมนทมพนธะคมากกวา 2 พนธะขนไป (Polyunsaturated fatty acids) ปกตพนธะคของกรดไขมนจะไมอยชดกน มหม Methylene (-CH2-) คนกลาง ตวอยางเชน กรดลโนเลอก (Linoleic) กรดลโนเลนก (Linolenic) และ กรดอะแรชโดนก (Arachidonic) เปนตน

16

ภาพท 2-6 การเปรยบเทยบโครงสรางของกรดไขมนอมตวและไมอมตว และแสดงการเกด รปแบบของ cis และ trans ของกรดไลโนเลอก

ทมา: OpenStax College (2013)

การทดสอบฤทธยบยงตอจลนทรยของสารสกดจากสมนไพร การทดสอบฤทธยบย งตอจลนทรยของสารสกดจากสมนไพร ไดดดแปลงวธการมา

จากการทดสอบความไวของเชอจลนทรยตอสารตานจลนทรยหรอยาปฏชวนะ (Koneman et al., 1994) ซงสามารถแบงการทดสอบออกเปน 2 วธ คอ Dilution method และ Diffusion method มรายละเอยด ดงน

Dilution method Dilution method เปนวธหาความเขมขนต าสดของสารตานจลนทรยทใชในการ

ยบย งการเจรญเตบโตของเชอจลนทรย โดยจะเรยกความเขมขนต าสดของสารตานจลนทรยทสามารถยบย งจลนทรยนวา Minimal inhibition concentration หรอ MIC ซงการวเคราะหหา MIC สามารถท าไดโดยการเจอจางสารตานจลนทรย ใหมความเขมขนตาง ๆ กน ในอาหารเลยงเชอซงสามารถแบงออกเปน 2 วธ (Ingraham & Ingraham, 1995) คอ การเจอจางสารตานจลนทรยในของเหลว (Broth dilution method) และการเจอจางสารตานจลนทรยในอาหารแขง (Agar dilution

17

method) ซง Dilution method จะใหผลทละเอยดกวา Diffusion method แตขณะเดยวกนกตองใชเวลา เครองมอ และแรงงานในการท าการทดลองมากกวา

Diffusion method Diffusion method เปนวธการทดสอบความไวของสารตานจลนทรย ในการยบย ง

ตอเชอจลนทรย ซงอาศยหลกการทวาสารจะซมจากทมความเขมขนสงไปยงทมความเขมขนต า ดงนนจงน าสารตานจลนทรยซงอยในรปแผนยาทเปนกระดาษกรองหรอเมดยาวางบนอาหารเลยง เพอซมไปในอาหารเลยงเชอจลนทรยอย ซงทนยมมากทสดกคอ วธทใชแผนกระดาษกรอง (Disc diffusion method หรอ Filler paper disc) และการยบย งจลนทรยทเกดขนสามารถสงเกตไดจากการทจลนทรยจะไมสามารถเจรญเตบโตไดในบรเวณโดยรอบทมสารตานจลนทรยอย (Tortora et al., 1995) Diffustion method เปนทนยมกนมาก เนองจากเปนวธทสะดวกประหยดคาใชจาย และใชเวลาทดลองนอย แตวธนไมสามารถอานผลไดโดยตรงเปนคาความเขมขนของสารตานจลนทรยทออกฤทธยบย งเชอจลนทรย

จากทกลาวมาแลวนน จะเหนไดวาการทจะเลอกการทดสอบวธใดนน จะตองพจารณาจากความละเอยดทผทดลองตองการจ านวนสารสกดทจะทดสอบ ปรมาณของสารสกดทมอย ตลอดจนแรงงานงบประมาณในการทดลอง โดยการศกษาครงนไดเลอกวธทเหมาะสมกบการทดลอง คอ Diffusion method

การทดสอบฤทธยบยงตอจลนทรยโดย Diffusion method

Diffusion method เปนวธทใชในการทดสอบความไวในการยบย งจลนทรยของสารตานจลนทรย วธการนโดยทวไปมกท าการทดสอบกบสารตานจลนทรยเพยงความเขมขนเดยวเทานนโดยอาศยหลกการทวา เมอใสสารตานจลนทรยปรมาณหนงไวในภาชนะบรรจ (Reservoir) ซงอยบนอาหารเลยงเชอ (Agar medium) ทเพาะเชอจลนทรยไว ภายหลงจากการบมเพาะเชอใหสงเกตดรอบบรเวณภาชนะ ทตวสารตานจลนทรยซมไปนนจะมบรเวณใส (Clear zone) ทไมมเชอเจรญเตบโต โดยบรเวณใสนเรยกวา Inhibition zone แลววดขนาดบรเวณใสทเกดขน เพราะขนาดเสนผานศนยกลางของบรเวณใสทเกดขน จะมขนาดแคบกวางแตกตางกนนอกจากนยงพบวาเสนผานศนยกลางของบรเวณใสทเกดขนนน จะเปนสดสวนโดยตรงกบความไวของเชอจลนทรยทใชทดสอบ(Mckane,Larry, & Kandel, 1996)

ในอดตนน Diffusion method เรมตนดวยวธการเพาะเลยงเชอลงบนอาหารเลยงเชอดวยจลนทรยชนดเดยวกน แลวใชแทงแกวหรอแทงเหลกเจาะบนผววนใหมชองเกดขน จากนนเตม

18

สารละลายของสารตานจลนทรยทเตรยมไว ใสลงไปในชองวนเหลานนสารตานจลนทรยจะแพรกระจายไปในเนอวน โดยสารตานจลนทรยทมความสามารถในการยบย งตอจลนทรยชนดนน จลนทรยจะไมเจรญบรเวณรอบๆบรเวณทมสารตานจลนทรยดงกลาวอย ซงหากมบรเวณทถกยบย งมากนนหมายถงสารตานจลนทรยหรอยาชนดนนมผลตอการเจรญเตบโตของจลนทรยชนดนนมาก ตอมาในป ค.ศ.1960 ไดมการพฒนาวธการใหม โดย Alcamo (1997) โดยใชแผนกระดาษกรองหรอกระดาษกรองวงกลม (Filter paper disc) ซงปจจบนนยมใชกนมาก บางครงอาจเรยกวธการทดสอบทใชแผนกระดาษดงกลาวนวา Kirby-Bauer test หรอ Disc sensitivity test

ดงจะเหนไดวา Diffusion method เปนวธทนยมใชกนมากในการทดสอบความไวตอจลนทรยของสารตานจลนทรย เนองจากเปนวธทสะดวก ใชคาใชจาย แรงงานและเวลาในการท าการทดลองนอย แตวธนยงมขอจ ากดหลายประการดวยกน อาทเชน วธนไมสามารถใชในการทดสอบกบเชอจลนทรยซงมอตราเรวในการเจรญเตบโตต า หรอเชอจลนทรยทไมใชออกซเจนในการเจรญเตบโต และเชอจลนทรยทสามารถเจรญเตบโตไดเฉพาะแตในอาหารเลยงเชอบางชนดเปนตนนอกจากนวธการทดสอบนยงไมสามารถอานผลเปนคาความเขมขนของสารตานจลนทรยทผลยบย งการเจรญเตบโตของจลนทรยไดโดยตรง

ปจจยทมผลตอการทดสอบฤทธยบยงตอจลนทรยโดย Diffusion method ปจจยหลายชนดมผลตอขนาดบรเวณใสทเกดจากสารตานจลนทรยนน โดยบาง

ปจจยจะรบกวนการออกฤทธ หรอการดดซมของสารตานจลนทรย หรอบางปจจยทสามารถสงเสรมการเจรญเตบโตของเชอจลนทรยมาก กจะท าใหขนาดบรเวณใสลดลงได สวนบางปจจยทสงเสรมการออกฤทธหรอการดดซมสารตานจลนทรย หรอพวกทรบกวนการเจรญเตบโตของเชอจลนทรยกจะท าใหบรเวณใสนเพมขน ดงนนจงควรตระหนกถงปจจยตาง ๆ เหลาน ซงปจจยทส าคญ มดงน

อาหารเลยงเชอ สารตานจลนทรยชนดตาง ๆ นนจะถกกระทบจากสวนประกอบตาง ๆ ทมใน

อาหารเลยงเชอแตกตางกน โดยมตวอยางดงน 1. ความเปนกรด-ดาง (pH) ของอาหารเลยงเชอ มผลกระทบตอการเจรญเตบโต

ของจลนทรย โดยจลนทรยสวนมากจะเจรญเตบโตไดดท pH 6.8-7.2 แตถา pH ต าหรอสงกวาระดบน จะมผลในการยบย งการเจรญเตบโตของจลนทรยได (Pelezar, 1958)

2. บฟเฟอร (Buffer) ในอาหารเลยงเชอบางชนดนน อาจมผลกระทบตอการออกฤทธของสารตานจลนทรยบางชนดได เชน การทดสอบ Gentamicin ในอาหาร ซงมความเขมขนของบฟเฟอรตางกน กจะท าใหไดผลการตรวจสอบความไวทแตกตางกน นอกจากนจลนทรยบาง

19

ชนดกสามารถอยไดในททม pH ในชวงแคบ ๆ ถา pH สงหรอต ากวานกจะท าใหตายได เชน Legionella pneumophia สามารถอยไดท pH 6.85-7.00 ดงนนจงตองใชบฟเฟอรชวย เพอไมใหคา pH ของอาหารเลยงเชอนน ๆ เปลยนแปลงไปมากนก (Nester, Evans, & Martha, 1995)

3. ปรมาณไอออนทปรากฏในอาหารเลยงเชอ มผลกระทบตอความไวของเชอ และการออกฤทธของสารตานจลนทรยตอเชอจลนทรยได เชน ผลของ Aminoglycoside ทท าใหบรเวณใสของเชอ Pseudomonas aeruginosa ลดลง นอกจากนส าหรบยา Tetracyclines ฤทธของยาจะลดลง เมอปรมาณของ Divalent cation เชน Ca2+ และ Mg2+ เพมขน (Koneman et. al., 1994)

4. วน (Agar) ในอาหารเลยงเชอนนมองคประกอบสวนใหญเปนสารประกอบของ Polysaccharides ซงสารตานจลนทรยทมโครงสรางโมเลกลเปน Cationic จะสามารถจบกบหม Acidic sulfate ของ Polysaccharides ในวนได จงมผลท าใหการออกฤทธของสารตานจลนทรย นนลดลงได โดยเฉพาะอยางยงส าหรบยาในกลม Polymyxins (Brown & Gilbert, 1995)

5. ความหนาของอาหารเลยงเชอ (Agar Medium) โดยทวไปจะก าหนดใหมความหนาประมาณ 4 มลลเมตร ซงไมท าใหกระทบตอขนาดบรเวณใสทเกดขนมากนก โดยการเทอาหารเลยงเชอ ขนาด 25 และ 60 มลลลตร ในจานอาหารเลยงเชอ (Plate) ทเสนผานศนยกลางภายใน 9 และ 15 เซนตเมตร ตามล าดบ จะท าใหไดความหนาดงกลาว สวน Plate ทเทวน (Agar) ไวแลวถาตองการเกบไวใชเกน 5 วน ควรใสถงพลาสตกแลวไวในทมอณหภม 4-8 ๐C แตไมควรเกบเกน 2 สปดาห และกอนใชควรใหพนผววน (Agar) แหงเสยกอน (Collins, Lyne, & Grange, 1989)

6. ความชนหรอน าของอาหารเลยงเชอจลนทรยซงจะมบทบาทโดยตรงตอจลนทรยเกยวกบแรงดนออสโมซสของเซลลเพราะผลของแรงดนออสโมซสมตอจลนทรยนนจะแตกตางกนออกไปซงจะขนอยกบความเขมขนของสารละลายและชนดของจลนทรยนนๆ เชน เซลลของ Escherichia coli น าจะแพรออกนอกเซลล (Plasmolysis) เมอเจรญในสารละลายซโครสเขมขน 12% เปนเวลานาน 5-20 นาท สวนเซลลของแบคทเรยพวก Bacillus มความสามารถทนตอสารละลายของเกลอเขมขน 10-15% หรอสารละลายน าตาลเขมขน 30-60% ไดด (บญญต สขศรงาม, 2536)

ปรมาณของเชอจลนทรยทใชในการทดสอบ ปรมาณของเชอจลนทรยทใชในการทดสอบนน มผลตอการทดสอบเปนอยางมาก

เชน การใชเชอจลนทรยมากเกนไปจะท าใหบรเวณใสมขนาดเลกเกนไปได ดงนนการทดสอบทกครงจงตองมการปรบปรมาณของเชอทดสอบใหอยในปรมาณทแนนอนและเปนมาตรฐาน เชน การปรบปรมาณของเชอจลนทรยทน ามาทดสอบใหความเขมขนประมาณ 1.5×109 เซลล/มลลลตร โดยเทยบกบ 0.5 McFarland standard (Koneman et al., 1994)

20

ความเขมขนของสารตานจลนทรยใน Disc ทใชทดสอบ ในกรณทใชแผนกระดาษกรอง (Disc) ทมสารตานจลนทรยทเตรยมขนเอง โดย

การชบ Disc ลงในสารตานจลนทรย อาจจะมผลท าใหปรมาณความเขมขนของสารตานจลนทรยใน Disc แตละอนแตกตางกน และจะสงผลตอขนาดของบรเวณใสทเกดจากสารตานจลนทรยไดโดยตรง

อณหภมทใชในการบมเชอ อณหภมทใชในการบมเ ชอมผลกระทบอยางมากตอการเจรญเตบโตของ

เชอจลนทรย ซงโดยปกตจลนทรยสามารถเจรญเตบโตไดดในชวงอณหภมทกวาง ซงประกอบดวยแบคทเรยทเจรญเตบโตไดทอณหภม 0 ๐C (Psychrophilic bacteria) และแบคทเรยทเจรญเตบโตไดดทอณหภมสงกวา 75 ๐C (Thermophilic bacteria) และแบคทเรยทเจรญเตบโตไดทอณหภม 20-45 ๐C (Mesophilic bacteria) ซงไดแก แบคทเรยทสามารถกอใหเกดโรคตอมนษย เชน Salmonella typhi และ Staphylococcus aureus เปนตน (Pelezar, 1958) ดงนนอณหภมทใชในการบมเชอ จงมความจ าเปนอยางยงตอการเจรญเตบโตของจลนทรยแตละชนด จงควรปรบอณหภมใหเหมาะสมส าหรบการเจรญเตบโตของจลนทรยแตละชนด โดยในกรณททดสอบความไวของจลนทรยทสามารถท าใหเกดโรคในมนษย จะใชอณหภมในการบมเชอประมาณ 35-37 ๐C ซงเปนอณหภมเฉลยของสตวเลอดอน (Kleyn & Bicknell, 1999)

เวลาทใชในการบมเชอ เวลาทใชในการบมเชอมผลกระทบตอการเจรญเตบโตของเชอจลนทรยและการซม

ของสารตานจลนทรยใน Agar medium ได ดงนนภายหลงวาง Disc แลวควรน า Plate ทไดเขาตบมเชอทนท แลวบมเชอเปนเวลา 18-24 ชวโมง (Collins, Lyne, & Grange, 1989)

บรรยากาศขณะบมเชอ บรรยากาศขณะทบมเชอมผลตอการทดสอบเปนอยางมากโดยเฉพาะอยางยงเมอ

บมเชอทมแกสคารบอนไดออกไซด จะท าใหเกด Carbonic acid บนพนผวของอาหารเลยงเชอ (Agar) ซงเปนสาเหตทท าใหอาหารเลยงเชอเกดสภาวะกรดขน ซงจะมผลตอจลนทรย และการออกฤทธของสารตานจลนทรยบางชนด (บญญต สขศรงาม, 2536)

21

การวดขนาดบรเวณใสทเกดขน การวดขนาดบรเวณใสทเกดขน มความส าคญอยางมากทจะท าใหผลทแปรออกมาผดหรอ

ถกไดเชนกน โดยทวไปการวดขนาดบรเวณใสตองการความละเอยดเปนคามลลเมตร ซงจะวดไดโดยใชไมบรรทดคาลปเปอร หรอเครองมอไฟฟา นอกจากนการทขอบบรเวณสวนใสไมชดเจน คอ ขอบรม ๆ ทยงมเชอจลนทรยยงเจรญประปรายหรอเชอจลนทรยถกยบย งไมหมดการวดขนาดบรเวณใสในลกษณะนจะตองวดเฉพาะขอบนอกทใสสม าเสมอ (Ingraham, 1995)

งานวจยทเกยวของ Row et al. (2003) ศกษาตนขาเขยด (Monochoria vaginalis) ทงตนท าใหแหง แลว

สกดดวยเมทานอล จนไดสารสกดหยาบ แลวน าไปแยกดวยวธโครมาโทรกราฟ วเคราะหสาร

บรสทธดวย เครองนวเคลยรแมกเนตกเรโซแนนซสเปกโทรสโกป (Nuclear magnetic resonance,

NMR) พบสารใหมสามชนด (1-3) (ภาพท 2-11) คอ

- (2S,3R,4E,8E,2’R)-1-O-(α-D-Glucopyranosyl)-N-(2’-hydroxy icosanoyl)-4,8-sphingadienine (1)

- (2S,3R,4E,8E,2’R)-1-O-(α-D-Glucopyranosyl) -N-(2’-hydroxy octadecanoyl)-4,8-sphingadienine (2)

- 7-Oxostigmasteryl-3-O-(6’-hexadecanoyl)-D-glucopyranoside (3)

ภาพท 2-7 โครงสรางทางเคมของสารใหม (1-3) ทพบในผกเขยดดวยวธโครมาโทรกราฟ

Sundararajan et al. (2011) ศกษาสารสกดหยาบดวยเอทานอล จากสวนเหนอดนของตนผกเขยด M. vaginalis ท าใหแหงในทรมแลวบดเปนผง รอนดวยตะแกรง 40 Mesh sieve และสกดดวยเอทานอล 90% v/v ในเครองซอกหเลต (Soxhlet apparatus) ทอณหภม 60 ๐C ไดสารสกดหยาบทท า

22

ใหแหงดวยเครองระเหยแบบหมน และท าใหแหงดวยเทคนค Freeze dried จากนนวเคราะหสารสกดหยาบดวยเทคนค Gas chromatograph-mass spectrograph (GC/MS) พบวามโครงสรางทส าคญไดแก 3-Methyl-acetate-1-butanol, 1,1,3-triethoxy-propane, Z,Z,Z-1,4,6,9-Nonadecatetraene, Undecanoic acid, 3-Trifluoroacetoxypentadecane, 4-Ethyl-5-octyl-2,2-bis(trifluoromethyl)-cis-1,3-dioxalone

ภาพท 2-8 GC-MS โครมาโทแกรมของสารสกดเอทานอลของผกเขยด Monochoria vaginalis

O

O

O

O

O

3-Methyl-acetate-1-butanol 1,1,3-triethoxy-propane

O OH

Z,Z,Z-1,4,6,9-Nonadecatetraene Undecanoic acid

23

O

O F

F

F

3-Trifluoroacetoxypentadecane

O

O

F

FF

F

FF

4-Ethyl-5-octyl-2,2-bis(trifluoromethyl)-cis-1,3-dioxalone

รปท 2-9 โครงสรางทางเคมทส าคญของสารสกดหยาบผกเขยด (M.vaginalis ) ทสกดดวยเอทานอล

อมรรตน สสกอง และคณะ (2551) ศกษาผลของสารสกดจากสวนตน และดอกของกกรงกา (Cyperus alternifolius L.) และสวนรากและใบของผกตบชวา (Eichlornia crassipes Solms) ในการออกฤทธยบย งการเจรญของแบคทเรย 3 ชนด ไดแก Staphylococcusaureus Bacillus subtilis และ Escherichia coli ในการสกดใชวธการแช (Marceration) โดยใชตวท าละลาย 4 ชนด ไดแก เฮกเซน ไดคลอโรมเทน เอทานอล และเมทานอล การศกษาฤทธในการยบย งการเจรญของแบคทเรยทง 3 ชนดทใชทดสอบของสารสกดหยาบจากกกรงกา และ ผกตบชวาดวยวธ Disc diffusion techniques พบวา สารสกดหยาบจากตนกกรงกาทสกดดวยเอทานอล มฤทธในการยบย งการเจรญของแบคทเรย Bacillus subtilis ไดดทสด รองลงมาคอ Staphylococcus aureus โดยมขนาดเสนผานศนยกลางของวงใสเฉลยเทากบ 3.375 และ 2.000 mm และพบวาสารสกดหยาบจากผกตบชวาไมมฤทธในการยบย งการเจรญของแบคทเรยทง 3 ชนดทใชทดสอบ การทดสอบหาคาความเขมขนต าสดของสารสกดหยาบจากดอกกกรงกาทสกดดวยเอทานอลดวยวธ Macro broth dilution technique ในการยบย งการเจรญของ B. subtilis เทากบ 25 mg/mL ส าหรบคาความเขมขนต าสดของสารสกดหยาบจากตนกกรงกา ทสกดดวยเอทานอล พบวา คาความเขมขนต าสดในการยบย งการเจรญของแบคทเรยทง B. subtilis และ Staphylococcus aureus คอ 6.25 mg/mL แตเมอทดสอบคาความเขมขนต าสดทสามารถฆาแบคทเรยได (Minimal bactericidal concentration, MBC) ของสารสกดหยาบจากตนกกรงกาทสกดดวยเอทานอลตอ B. subtilis และ Staphylococcus aureus พบวา คาความเขมขนต าสดในการฆาแบคทเรยทง B. subtilis และ Staphylococcus aureus คอ 25 mg/mL

บทท 3 วธด ำเนนกำรวจย

เครองมอ อปกรณ และสำรเคม เครองมอและอปกรณ 1. เครองชงไฟฟาทศนยม 4 ต าแหนง บรษท Mettler toledo รน AG203-S 2. เครองชงไฟฟาทศนยม 2 ต าแหนง บรษท Mettler toledo รน AG245 3. เครองระเหยสญญากาศ บรษท Buchi รน R-124 4. ขวดรเอเจนตสชา ขนาด 500 มลลลตร 5. บกเกอร ขนาด 100 และ 500 มลลลตร สำรเคม เอทลอะซเตด (Analytical grade) ขนตอนกำรด ำเนนงำน กำรเกบตวอยำง ผกเขยด ผวจยเกบตวอยางผกเขยด จากหมบานเกาะทองสม หม 15 ต.โคกมวง อ.เขาชยสน จ.พทลง ในวนท 15 เดอนธนวาคม พ.ศ. 2555 กำรสกดสำรจำก ผกเขยด และกำรน ำสำรสกดหยำบทไดไปทดสอบ

1. น าผกเขยดมาหนเปนเปนชนเลก ๆ ยาวประมาณ 0.5-1.0 เซนตเมตร ท าการผงลมในทรมใหแหง และน ามาชงดวยเครองชงทศนยม 2 ต าแหนง ใหมน าหนก 500 กรม แลวน ามาแชดวยตวท าละลายเอทลอะซเตด เปนเวลา 24 ชวโมง ตามภาพ 3-1

ภาพท3-1 ผกเขยดแชในตวท าละลายเอทลอะซเตด

25

2. ท าการกรองแยกสวนของผกเขยด และตวท าละลายเอทลอะซเตดดวยส าล 3. น าสารละลายผกเขยดมาระเหยตวท าละลายดวยเครองระเหยสญญากาศแบบหมน และเครองดดสญญากาศตามล าดบ จะไดสารสกดหยาบ 4. น าสารสกดหยาบทไดมาชงโดยใชเครองชงทศนยม 4 ต าแหนง 5. น าสารสกดหยาบทไดแบงเปน 2 สวน ใสไวในขวดรเอเจนตสชา แลวเกบไวในตเยน อณหภม 2-8 C เพอรอการวเคราะห 6. น าสารสกดหยาบสวนท 1 มาวเคราะหองคประกอบทางเคมดวยเทคนคแกสโครมา – โทกราฟ/แมสสเปกโทรเมตร ณ ศนยนาโนเทคโนโลยแหงชาต ส านกงานพฒนา วทยาศาสตร และเทคโนโลยแหงชาต จงหวดปทมธาน 7. น าสารสกดหยาบสวนท 2 มาทดสอบฤทธทางชวภาพในการยบย งเชอแบคทเรย ยสต และเชอรา ณ ภาควชาจลชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยบรพา

-

ภาพท 3-2 ขนตอนการท าวจยการสกดสารจากผกเขยด

26

กำรวเครำะหองคประกอบทำงเคมดวยเทคนคแกสโครมำโทกรำฟ/แมสสเปกโทรเมตร การเลอกสภาวะของเครองมอทใชในการวเคราะหสารสกดจากตนผกเขยด ดวยเครองแกสโครมาโทกราฟ/แมสสเปกโทรเมตร รน Agilent 7890A Gas chromatography ตอเขากบ Mass selective detector รน 5975C ใชคอลมน DB-5MS 30 m x 250 m x 0.25 m ใชดเทคเตอรเปน Mass spectrometer อณหภม heater 280 C ท 50 C เปนเวลา 5 นาท แลวใช 20 C/min จนถง 280 C เปนเวลา 10 นาท MS ACQUISITION PARAMETERS Low Mass : 30.0 High Mass : 650.0

Plot 2 low mass : 50.0 Plot 2 high mass : 550.0

MS Source : 230 oC maximum 250 oC MS Quad : 150 oC maximum 200 oC Mode : Split กำรทดสอบฤทธทำงชวภำพในกำรยบยงเชอแบคทเรย 1. การเตรยมสารสกด สารสกดจากผกเขยด น ามาละลายโดยใช Dimethyl sulfoxide (Riedel-dehaen, Germany) เปนตวท าละลาย และกรองสารสกดผกเขยดใหปราศจากจลนทรยปนเปอนดวยเมมเบรน 0.45 ไมครอน ชนด PTFE (Sartorious, Germany) 2. การเตรยมจลนทรยส าหรบทดสอบประสทธภาพในการยบย ง โดยวธ Agar disc diffusion โดยมรายละเอยดของจลนทรยทใชในการทดสอบ ดงน แบคทเรยแกรมบวก ไดแก Bacillus cereus และ Staphylococcus aureus แบคทเรยแกรมลบ ไดแก Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa, Serratia marcescens และ Salmonella typhimurium ยสต ไดแก Candida albicans เชอรา ไดแก Aspergillus niger

27

ส าหรบแบคทเรยทงแกรมบวกและแกรมลบเลยงในอาหาร Tryptic soy broth (Oxoid, England) หรอ Tryptic soy agar (Oxoid, England) ทอณหภม 37 C สวนยสตและเชอราเลยงในอาหาร Sabouraud dextrose agar (Difco TM, USA) หรอ Sabouraud dextrose broth (Difco TM, USA) ทอณหภม 30 C นอกจากนจลนทรยส าหรบทดสอบไดมาจากการเตรยมจลนทรยแขวนลอย (Microbial suspension) จากจลนทรยทก าลงเจรญอยใน Log phase ใหไดความขนเทากบ Mac Farland standard No. 0.5 หลงจากนนใชไมพนส าลปลอดเชอปายแบคทเรยแขวนลอยลงบนจานอาหารแขง Mueller Hinton agar (Oxoid, England) ยสต และเชอราแขวนลอย ใหปายลงบนอาหาร Sabouraud dextrose agar 3. การทดสอบประสทธภาพในการยบย งของจลนทรย โดยวธ Agar disc diffusion หยดสารสกดทผานการกรองเพอใหปลอดเชอ 10 ไมโครลตรลงบนแผนกระดาษกรองวงกลม เสนผานศนยกลาง 6 มลลเมตร ทวางอยบนจานอาหารแขงทปายจลนทรยแขวนลอยไวเรยบรอย โดยแบคทเรยแกรมบวกใช Ampicillin, streptomycin เปน Positive control แบคทเรยแกรมลบ ใช Cefotaxime, streptomycin เปน Positive control หลงจากนนน าไปบมทอณหภมและเวลา ทเหมาะสม คออณหภม 37 C ใชเวลา 24 ชวโมง และส าหรบยสตและเชอราใช Cycloheximide, Nystatin, Fluconazole เปน Positive control หลงจากนนน าไปบมทอณหภมและเวลาทเหมาะสม คอ 30 C 24-48 ชวโมง วธการประเมนประสทธภาพในการยบย งจลนทรยใหพจารณาทเสนผานศนยกลาง ของโซนยบย ง (Inhibition zone) ซงจะปรากฏเปนวงใสไมมโคโลนของจลนทรยเจรญ แลววด เสนผานศนยกลางของโซนยบย ง โดยจดศนยกลางคอจดศนยกลางของกระดาษกรอง

28

บทท 4 ผลการศกษา

การสกด

ผดเขยดแหง จ ำนวน 500 กรม น ำมำสกดโดยแชในตวท ำละลำยเอทลอะซเตด แลวระเหยเอำตวท ำละลำยออกไดสำรสกดหยำบ มลกษณะขนหนด มสน ำตำลเขม (ภำพท 4-1) น ำหนก 20 กรม คดเปน % yield = 4.00

กำรวเครำะหองคประกอบทำงเคมของสำรสกดหยำบเอทลอะซเตดของผกเขยดดวยเครองแกสโครมำโทกรำฟ/แมสสเปกโทรมเตอร

ภำพท 4-1 สำรสกดหยำบของผกเขยดหลงระเหยตวท ำละลำยเอทลอะซเตด

ตำรำงท 4-1 ผลกำรวเครำะหองคประกอบทำงเคมของสำรสกดหยำบเอทลอะซเตดของผกเขยดดวย เทคนคแกสโครมำโทกรำฟ/แมสสเปกโทรเมตร Peak Retention Time

(minute)

% of

total

%

Quality

Library Name

(Wiley7N edition)

สตรโครงสรางทางเคม

1 7.995 3.77 90 Acetic acid O

OH

2 11.39 3.077 99 Neophytadiene

H3C

CH3 CH3 CH3 CH2

CH2

3 15.427 3.421 99 Stearic acid O OH

29

ตำรำงท 4-1 (ตอ) Peak Retention Time

(minute)

% of

total

%

Quality

Library Name

(Wiley7N edition)

สตรโครงสรำงทำงเคม

4 16.07 6.6 97 9-cis-Oleic acid O

OH

5 16.202 2.136 97 trans-Oleic acid O OH

6 17.18 17.18 99 Palmitic acid O OH

7 21.61 17.59 97 Linoleic acid

8 23.14 5.95 81 Methyl linolenate O

O

30

31

ตำรำงท 4-2 ผลกำรทดสอบฤทธทำงชวภำพกำรยบย งแบคทเรยแกรมบวกและแกรมลบของสำร สกดผกเขยด (ทดลองซ ำ 3 ครง)

จลนทรย

เสนผานศนยกลาง ของบรเวณยบยง

(มลลเมตร) ของ control

เสนผานศนยกลางของบรเวณยบยง (มลลเมตร)

ของสารสกดผกเขยด

Ampi-

cillin

10

mg/disc

Strepto-

mycin

10

mg/disc

DMSO

± SD

10 L

0.037

mg/disc

± SD

0.073

mg/disc

± SD

0.120

mg/disc

± SD

0.146

mg/disc

± SD

0.183

mg/disc

± SD

0.366

mg/disc

± SD

1.828

mg/disc

± SD

แบคทเรย

แกรมบวก

Staphyllo-coccus aureus

32 ±0.00 20

±0.00 Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive

Bacillus

cereus 10 ±0.00

11

±0.00 Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive

แบคทเรย

แกรมลบ

Escherichia

coli

19

±1.15

11

±0.00 Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive

Klebsiella

pneumoniae

19

±1.15

14

±0.00 Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive

Serratia marcescens

19

±1.15

13

±0.00 Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive

Pseudo-

monas aeruginosa

19

±1.15

10

±0.00 Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive

Salmonella

typhimu-

rium

19

±1.15

11

±0.00 Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive

32

ตำรำงท4-3 ผลกำรทดสอบฤทธทำงชวภำพของสำรสกดผกเขยดตอยสต และเชอรำ (ทดลองซ ำ 3 ครง)

เสนผานศนยกลาง ของบรเวณยบยง (มลลเมตร)

ของ control

เสนผานศนยกลางของบรเวณยบยง (มลลเมตร)

ของสารสกดผกเขยด

จลนทรย

Cyclo -

hexi -

mide

50

mg/disc

Nystatin

500

g/disc

Fluco -

nazole

50

g/disc

DMSO

± SD

10 L

0.037

mg/disc

± SD

0.073

mg/disc

± SD

0.120

mg/disc

± SD

0.146

mg/disc

± SD

0.183

mg/disc

± SD

0.366

mg/disc

± SD

1.828

mg/disc

± SD

ยสต

Candida albicans

30

±0.00

13

±0.00

2

±0.00 Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive

เชอรา

Aspergil-lus niger

30

±0.00

13

±0.00

2

±0.00 Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive Inactive

33

บทท 5 สรปและอภปรายผลการศกษา

สรปและอภปรายผลการศกษา

จากการศกษาองคประกอบทางเคมของผกเขยด จ านวน 500 กรม ดวยวธการแชดวยตวท าละลายเอทลอะซเตด ไดสารสกดหยาบ มลกษณะขนหนดสน าตาลเขมจ านวน 20 กรม คดเปน % yield เทากบ 4.00 เทยบกบน าหนกตวอยางแหง แลวน าสารสกดหยาบทได มาศกษาองคประกอบทางเคมดวยวธแกสโครมาโทกราฟแมสสเปกโทรเมตร พบวาสารสกดหยาบเอทลอะซเตดของผกเขยด มองคประกอบทางเคมมากกวา 15 ชนด และนาจะมองคประกอบหลก 8 ชนดไดแก Linoleic acid, Palmitic acid, 9-cis-Oleic acid, Methyl linolenate, Acetic acid, Stearic acid, Neophytadiene และ trans-Oleic acid โดยม Linoleic acid เปนองคประกอบหลกทมปรมาณสงสดในสารสกดหยาบ ซงมปรมาณถง 17.59% รองลงมา คอ Palmitic acid มปรมาณ 17.13% และ 9-cis-Oleic acid มปรมาณ 6.6% จากการทดสอบฤทธทางชวภาพดวยวธ Agar disc diffusion พบวาสารสกดหยาบเอทลอะซเตดจากผกเขยดทกความเขมขน ไมแสดงฤทธยบย งแบคทเรยแกรมบวก S. aureus, B. cereus แบคทเรยแกรมลบ E. coli, K. pneumoniae, S. marcescen, P. aeruginosa เชอรา A. niger และยสต C. albican สอดคลองกบงานวจยของ อมรรตน สสกอง และคณะ (2551) ทศกษาผลของสารสกดจากจากสวนตน และดอกของกกรงกา (Cyperus alternifolius L.) และสวนรากและใบของผกตบชวา (Eichlornia crassipes Solms) ในการออกฤทธยบย งการเจรญของแบคทเรย 3 ชนด ไดแก Staphylococcus aureus, Bacillus subtilis และ Escherichia coli ซงการสกดใชวธการแชดวยตวท าละลายเฮกเซน ไดคลอโรมเทน เอทานอล และเมทานอล พบวาสารสกดหยาบทสกดดวย ตวท าละลายท ง ส ช นดของผกตบชวา ซ ง จด เ ปนพ ช ทอย ในวงศ เ ด ย วกนกบผก เ ข ยด (วงศ: Pontederiaceae) ไมแสดงฤทธในการยบย งเชอแบคทเรยทงสามชนดดงกลาวเชนเดยวกบงานวจยของเราทใชผกเขยดแชในตวท าละลายเอทลอะซเตด และเมอเปรยบเทยบดานองคประกอบทางเคมของผกเขยดทวเคราะหไดกบงานวจยของ Sundararajan et al.(2011) ทศกษาสวนเหนอดนของตนผกเขยด M. vaginalis ทท าใหแหงในทรมแลวบดเปนผงรอนดวยตะแกรง 40 mesh sieve และสกดดวยเอทานอล 90% v/v ในเครองซอกหเลต (Soxhlet apparatus) ไดสารสกดหยาบทท าใหแหงดวยเครองระเหยแบบหมน และท าใหแหงดวยเทคนคการท าแหงแบบระเหด (Freeze dried) จากนนวเคราะหสารสกดหยาบดวยเทคนค GC/MS พบองคประกอบของสารทเหมอนกนคอ Palmitic acid เทานน

34

จากทกลาวมาแลววาผกเขยดจดเปนพชจ าพวกวชพชน าทพบเหนไดทวไปในนาขาวทวทกภาคของไทย ผกเขยดเปนพชทสามารถน ามาเปนยาสมนไพรรกษาโรค ผวจยจงศกษาองคประกอบทางเคมของผกเขยดดวยการแชในตวท าละลายเอทลอะซเตด และหาองคประกอบทางเคมของผกเขยดดวยวธแกสโครมาโทกราฟ/แมสสเปกโทรเมตร (GC/MS) พรอมทดสอบฤทธทางชวภาพดวยทางการยบย งเชอแบคทเรย ยสต และเชอรา ดวยวธ Agar disc diffusion โดยเลอกใชตวแทนทครอบคลม และหลากหลาย เชน โดยใชสารสกดททดลองหลายความเขมขน อกทงมการควบคมเชงบวกเพอใหงานวจยมผลการทดลองทสมบรณมากยงขน แตกไมพบการแสดงฤทธการยบย ง ทงนอาจตองมการเพมวธการสกดใหหลากหลายมากขน พรอมกบใชตวท าละลายทครอบคลมตงแตไมมขวจนถงมขวมาก เชน เฮกเซนจนถงบวทานอลและน า เปนตน

ขอเสนอแนะ

1. ควรศกษาการสกดผกเขยดดวยตวท าละลายและเทคนคการสกดในรปแบบอน ๆ เชน

ใชตวท าลายเอทานอล เฮกเซน ไดคลอโรมเทน หรอการสกดดวยการกลนดวยไอน า เปนตน เพอ

เปรยบเทยบองคประกอบทางเคมทไดแตละวธ

2. ควรศกษาการแยกสารใหบรสทธดวยเทคนคโครมาโทกราฟ และน าสารบรสทธท

ไดมาวเคราะหหาสตรโครงสรางทางเคม ตลอดจนทดสอบฤทธทางชวภาพของสารบรสทธทได

35

บรรณานกรม กองกานดา ชยามฤต และนนทนภส ภทรหรญไตรสน. (2551) ลกษณะประจ ำวงศพรรณไม 3. กรงเทพฯ: ส านกหอพรรณไม ส านกอนรกษปาไม และพนธพช กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช . กญจนา ตวเศษ, ไฉน นอยแสง และจรชยา แกวสนธยา. (2542). ผกพนบำนภำคใต. กรงเทพฯ: สถาบนการแพทยแผนไทย มลนธการแพทยแผนไทยพฒนา. บงอร วงศรกษ และศศลกษณ ปยะสวรรณ. (2549). ฤทธตำนอนมลอสระของผกพนบำน. โครงการพเศษเภสชศาสตรบณฑต, มหาวทยาลยมหดล. รตนา อนทรานปกรณ. (2550). กำรตรวจสอบและกำรสกดแยกสำระส ำคญจำกสมนไพร (พมพครงท2). กรงเทพฯ:ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. รงรตน เหลองนทเทพ. (2521) กำรศกษำทำงดำนสณฐำนวทยำและเซลวทยำของพชในวงศ Pontederiaceae ในประเทศไทย. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต,สาขาวชา พฤกษศาสตร คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. นนทวน บณยะประภศร. (2534). กำวไปกบสมไพร เลม 1. กรงเทพฯ: ศนยขอมลสมนไพร คณะเภสชศาสตร มหดล. นงนช วณตยธนาคม. (2540).วทยำเชอรำทำงกำรแพทย. กรงเทพฯ: พบ ฟอเรนบคส. บญญต สขศรงาม. (2536). จลชววทยำ. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร. ประสาทพร บรสทธเพชร, พทย กาญบตร และสาธร พรตระกลพพฒน. (2551) การทดสอบฤทธ ตานเชอของสมนไพรในหองปฏบตการ.ใน กำรประชมวชำกำรสตวแพทยศำสตร หำวทยำลยขอนแกน ครงท 9 “สตวแพทยทำงเลอกวนน” คณะสตวแพทย มหำวทยำลยขอนแกน (หนา 91-101). หองประชมใหญ คณะสตวแพทย มหาวทยาลยขอนแกน. แมน อมรสทธ, อมร เพชรสม, พลกฤษณ แสงวณช, ภควด สทธไวยกจ, มานพ สทธเดช, สายสนย เหลยวเรองรตน, อมาพร สขมวง และวนเพญ ชอนแกว. (2555). หลกกำร และเทคนคกำรวเครำะหเชงเครองมอ. กรงเทพฯ: ชวนพมพ 50. อมรรตน สสกอง, วกลยาภรณ จนตร และ ศรสดา หาญภาคภม. (2551). กำรสกดสำรออกฤทธทำง ชวภำพจำกวชพชทองถน ในจงหวดนนทบร. กรงเทพฯ: คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏสวนดสต.

36

Alcamo, E. J. (1997). Fundamentals of Microbiology (5th ed.). California: Addision Wesley Longman. Alston, A. H. G. (1983). Kandy Flora. Colomba: Government Press. Anonymous. (1962). The Wealth of India: A Dictionary Indian Raw Materials, Vol. VI. L-M. New Delhi: Council of Scientific & Industrial Research. Brown, Micheal, R. W. & Gilbert, P. (1995). Microbiological Quality Assurance. Boca Raton: CRC Press. Collins, C. H., Lyne, M. P., & Grange, J. M. (1989). Collins and Lyne’s Microbiological Methods (6th ed.). Oxford: Buterworth-Heinemann. Honderson, M. R. (1954). Malayan Wild Flowers Monocotyledons. Kuala Lumpur: The Malayan Nature Society. Hooker, J. D. (1897) The Flora of India Vol.VI. Orchidaceae to Cyperaceae. Kent: L. Reeve. Ingraham, J. L., & Ingraham, C. A. (1995). Introduction to Microbiology. Belmont, CA: Wadsworth. Jecquat, C.(1990) Plants from the Markets of Thailand. Bangkok: Editions Duang Kamol. Kubitzki, K.(1990). Gnetaceae. In the Families and Genera of Vascular Plants: Pteridophytes and Gymnosperms, Vol. I, 383-886. Koneman, W. E., Allen, D. S., Janda, M. W., Schreckenberger, C. P., & Washington, C. (1994). Introduction to Diagnostic Microbiology. Philadelphia: J. B. Lippincott. Kleyn, J., & Bicknell, M. (1999). Microbiology Experiments: A Health Science Perspective (2nd ed.). Boston: McGraw-Hill. Latha, B.K.,& Latha, M.S. (2014). Curative Efficacy of Methanolic Extract of Monochoria vaginalis against Carbon Tetrachloride (CCl4) induced Liver Fibrosis in Male Wistar Rats. J. Pharm. Bio. Sci., 9(1), 71-76. Machshwari, J. K. (1963). The Flora of Delhi. New Deihi: Council of Scientific & Industrial Research. Mckane, L., & Kandel, J. (1996). Microbiology (2nd ed.). New York: McGraw-Hill. Nester, Eugene, Roberts.W , Evans. C, & Nester, Martha T. (1995). Microbiology: a Human Perspective. Dubugue: WCB.

37

Row, L. -C., Chen, L. -M., & Ho, J. -C., (2003). Two Cerebrosides and One Acylglycosyl Sterol from Monochoria vaginalis. J. Chin. Chem. Soc., 50(5), 1103-1107. Sundararajanraja, S., Praveenkumar, R., Selvarajand, R., & Kumar, S.B. (2011) Evaluation of Phytoconstituents and Anti-nephrotoxic and Antioxidant Activities of Monochoria vaginalis. J. Pharm. Sci., 24(3), 293-301. Tortora, G. J., Berdell, R. F., & Christine, L. C. (1995). Microbiology (5th ed.). California: Benjamin/Cummings.

38

ภาคผนวก

39

ภาคผนวก ก โครมาโทแกรมและสตรโครงสรางทางเคมของสารสกดหยาบผกเขยด

40

Structure:

O

OH

Molecular formula: C2H4O2

Molecular weight: 60

ภาพภาคผนวก ก-1 โครมาโทแกรมของ Acetic acid ของสารสกดหยาบผกเขยด ทไดจากเครอง GC/เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 7.99 minute, Quality: 90 %, Total: 3.77%, ID: Acetic acid

41

Structure:

H3C

CH3 CH3 CH3 CH2

CH2

Molecular formula: C20H32

Molecular weight: 278.52

ภาพภาคผนวก ก-2 โครมาโทแกรมของ Neophytadiene ของสารสกดหยาบผกเขยด ทไดจาก เครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 11.39 minute, Quality: 99 %, Total: 3.077%, ID: Neophytadiene

42

Structure:

O

Molecular formula: C18H36O

Molecular weight: 268.48

ภาพภาคผนวก ก-3 โครมาโทแกรมของ6, 10, 14-trimethyl-2-Pentadecanone ของสารสกด หยาบผกเขยด ทไดจากเครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 12.46 minute, Quality: 97 %, Total: 0.307%, ID: 6, 10, 14-trimethyl-2-Pentadecanone

43

Structure: O

HO

Molecular formula: C7H6O2

Molecular weight: 122.12

ภาพภาคผนวก ก-4 โครมาโทแกรมของ benzoic acid ของสารสกดหยาบผกเขยด ทไดจาก เครอง GC/MSเทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 13.88 minute, Quality: 94 %, Total: 0.167, ID: benzoic acid

44

Structure:

O OH

Molecular formula: C12H24O2

Molecular weight: 200.32

ภาพภาคผนวก ก-5 โครมาโทแกรมของ Laurie acid ของสารสกดหยาบผกเขยด ทไดจากเครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 14.07minute, Quality: 99 %, Total: 0.266%, ID: Laurie acid

45

Structure:

O OH

Molecular formula: C14H28O2

Molecular weight: 228.37

ภาพภาคผนวก ก-6 โครมาโทแกรมของ Myristic acid ของสารสกดหยาบผกเขยด ทไดจาก เครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 15.28 minute, Quality: 98 %, Total: 0.983%, ID: Myristic acid

46

Structure:

O OH

Molecular formula: C18H36O2

Molecular weight: 284.48

ภาพภาคผนวก ก-7 โครมาโทแกรมของ Stearic acid ของสารสกดหยาบผกเขยด ทไดจากเครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 15.427 minute, Quality: 99 %, Total: 3.421%, ID: Stearic acid

47

Structure: O

OH

Molecular formula: C15H30O2 Molecular weight: 242.40 ภาพภาคผนวก ก-8 โครมาโทแกรมของ12-methyl-tetradecanoic acid ของสารสกดหยาบ

ผกเขยดทไดจากเครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 15.80 minute, Quality : 98 %, Total: 0.416%, ID: 12-methyl-tetradecanoic acid

48

Structure:

O

OH

Molecular formula: C18H34O2

Molecular weight: 282.46

ภาพภาคผนวก ก-9 โครมาโทแกรมของ9-cis-Oleic acid ของสารสกดหยาบผกเขยด ทไดจาก เครองGC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 16.07 minute, Quality: 97 %,Total: 6.6%, ID: 9-cis-Oleic acid

49

Structure:

O OH

Molecular formula: C18H34O2

Molecular weight: 282.46

ภาพภาคผนวก ก-10 โครมาโทแกรมของ trans-Oleic acid ของสารสกดหยาบผกเขยด ทไดจาก เครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 16.202 minute, Quality: 97 %,Total: 2.136%, ID: trans-Oleic acid

50

Structure:

O OH

Molecular formula: C16H30O2

Molecular weight: 254.40

ภาพภาคผนวก ก-11 โครมาโทแกรมของ9-hexadecenoic acid ของสารสกดหยาบผกเขยด ทได จากเครองGC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 17.50 minute, Quality: 91 %,Total: 1.507%, ID: 9-hexadecenoic acid

51

Structure:

O OH

Molecular formula: C17H34O2

Molecular weight: 270.45

ภาพภาคผนวก ก-12 โครมาโทแกรมของ margaric acid ของสารสกดหยาบผกเขยด ทไดจาก เครองGC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 18.26 minute, Quality: 99 %, Total: 0.773%, ID: margaric acid

52

Structure:

O OH

Molecular formula: C18H36O2

Molecular weight: 284.47

ภาพภาคผนวก ก-13 โครมาโทแกรมของ stearic acid ของสารสกดหยาบผกเขยด ทไดจากเครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 19.87 minute, Quality: 99 %,Total: 0.773%, ID: stearic acid

53

Structure:

O OH

Molecular formula: C16H32O2

Molecular weight: 256.62

ภาพภาคผนวก ก-14 โครมาโทแกรมของ Palmitic acid ของสารสกดหยาบผกเขยด ทไดจาก เครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 17.18 minute, Quality: 99 %,Total: 17.18%, ID: Palmitic acid

54

Structure:

O

OH

Molecular formula: C18H32O2

Molecular weight: 280.45

ภาพภาคผนวก ก-15 โครมาโทแกรมของ Linoleic acid ของสารสกดหยาบผกเขยด ทไดจาก เครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 21.61 minute, Quality: 97 %,Total: 17.59%, ID: Linoleic acid

55

Structure:

O

O

Molecular formula: C19H32O2

Molecular weight: 292.46

ภาพภาคผนวก ก-16 โครมาโทแกรมของ Methyl linolenate ของสารสกดหยาบผกเขยด ทไดจาก เครอง GC/MS เทยบกบ Library Searched: Wiley7N edition, Retention Time 23.14 minute, Quality: 81 %, Total: 5.95%, ID: Methyl linolenate

56

ภาคผนวก ข

เครองมอทใชในกระบวนการวเคราะหองคประกอบทางเคม

57

ภาพภาคผนวก ข-1 เครอง Gas chromatography-mass spectrometer (GC-MS)

ภาพภาคผนวก ข-2 เครองกลนระเหยสารแบบหมน (Rotary evaporator)

48

ประวตยอของผวจย

ชอ-สกล นายอชรวทย จนทรแกว วน เดอน ป เกด 7 ตลาคม พ.ศ. 2527 สถานทเกด จงหวดพทลง สถานทอยปจจบน บานเลขท 311 หมท15 ต าบลโคกมวง อ าเภอเขาชยสน จงหวดพทลง ต าแหนงและประวตการท างาน พ.ศ. 2556-ปจจบน คร โรงเรยนทพพระยาพทยา อ าเภอโคกสง จงหวดสระแกว ประวตการศกษา พ.ศ. 2550 ครศาสตรบณฑต (เคม) มหาวทยาลยราชภฏภเกต พ.ศ. 2558 วทยาศาสตรมหาบณฑต (เคมศกษา) มหาวทยาลยบรพา