1. Bn Thng Cuc II. Quyn BnhHuy c Smashwords Edition ***** Published by OsinBook|2012 Copyright 2012 by Huy c & OsinBook|2012 Huy c & OsinBook|2012 gi bn quynBn giy in ti California, USA Pht hnh ton cu

2. All rights reserved. W ithout limiting the rights under copyright reserved above, no part of this publication may be reproduced, stored in or introduced into a retrieval system, or transmitted, in any form, or by any means (electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise) without the prior written permission of both the copyright owner and the above publisher of this book. Bo lu ton bn quyn. Khng in li, sao chp, ti bn, phn pht, mt phn hay ton b cun sch, di dng in t hay giy, khi cha c s ng bng vn bn ca tc gi v nh xut bn.Smashwords Edition License Notes This ebook is licensed for your personal use only. This ebook may not be re-sold or given away to other people. If you would like to share this book with another person, please purchase an additional copy for each person you share it with. If you are reading this book and did not purchase it, or it was not purchased for your use only, then you should return to Smashwords.com and purchase your own copy. Thank you for respecting the authors work. Ch c php s dng sch in t ny cho mc ch c nhn. Khng c bn li hay chuyn cho ngi khc. Nu bn c mun chia s cun sch ny cho ngi khc, xin mua thm mt n bn cho tng ngi bn mun chia s vi. Nu bn c cun sch ny v khng mua n, hoc khng mua cho ring bn, th bn nn tr li Smashwords mua n bn ca mnh. Chn thnh cm n bn c tn trng quyn s hu bn quyn ca tc gi. 3. Thng yu tng M c v hai con Thch Tho, c Trung 4. Mc lc My li ca tc gi Phn III: Du n Nguyn Vn Linh Chng XII: Ci tri Nhng Vic Cn Lm Ngay Xing xch Nhn vn Min Nam gii phng Ci raChng XIII: a nguyn Ci cch bc i hc Sinh vin v cc phong tro t pht ng u Cu ch ngha x hi a nguyn, a ng Cch chc Trn Xun Bch Kt thc trng mt vi bo giiChng XIV: Khong cch Linh - Kit Ti sao Mi Cimexcol hay V n Dng Vn Ba Hai tnh cch Hai cuc hn nhn Vit Bc B Trn Kim Anh Hai ngi con trai i bc na V v bn Cuc sng v thc hChng XV: Tng Gip V n Nm Chu - Su S Cch mng min Nam S kin Vnh Bc B Mu Thn v tham vng ca L c Th Ngh quyt 21 Chin dch H Ch Minh Thng ch i t vngPhn IV: Tam nhn Chng XVI: Th trng Ti lp ha bnh Lm pht v Nc hoa Thanh Hng Nhng bc i u tin Lc s kinh t t nhn Hc li kinh t th trngChng XVII: Tam quyn khng phn lp Na th k, bn hin php Quc hi c vai tr hn Th tng v ngi ng u Chia tnh Cng nng ho t php B iu 4 l t stChng XVIII: Tam nhn phn quyn B ba 5. G cm vn a phng ha Tng cc II t qun i Ha gi nh ng dy 500Chng XIX: i hi VIII Khc do u "Th gi B Chnh tr V n Nguyn H Phan Tam nhn ti v Sc khe Trung ngChng XX: L Kh Phiu v ba ng c vn K nguyn Internet Lun chuyn cn b 16 ch vng Hip nh thng mi Vit-M Bill Clinton v L Kh Phiu i hi IXChng XXI: nh hng x hi ch ngha Quc doanh ch o Th trng v lp trng Phan Vn Khi Sn chi khng bnh ngChng XXII: Th h khc Ngi k nhim Kinh t tp on Nng c Mnh Phng n Nguyn Vn An S hu ton dnPh lc: nh v m m phn Li ha m Ma h la C hi ha bnh Ging Sinh B52 Hip nh Paris 1973Tc gi Danh mc tham kho 6. My li ca tc gi Ti ri Campuchia trc khi Vit Nam rt ht Qun tnh nguyn. Khi hc trng chuyn gia qun s 481, chng ti c chun b t tng gip bn lu di. Nhng thay v li hng thp nin, ti ch phi li Campuchia gn bn nm. Ti quyt nh ri qun i. Mt c nhn cng nh mt quc gia, sng ng ch nn c la chn khi khng cn con ng no khc. Cui nm 1987, ti bt u lm vic Vn phng huyn y Nh B. Thi gian y, Tng B th Nguyn Vn Linh ang vit Nhng vic cn lm ngay. Cng vic Vn phng huyn y tht an nhn, ti s dng phn ln thi gian vit vn v vit bi cho cc bo. Sau khi c nhng bi bo y, B th huyn y Trn Vn ng giao cho ti ph trch bin tp t tin v i truyn thanh huyn Nh B. Ch my thng sau, ti c nh vn Nguyn ng Thc a v Tui Tr. Khng ch c kho sch cc k phong ph ca th vin c L m t Tui Tr tip qun sau khi cc gio s dng Tn b bt nm 1979, i ng Tui Tr thi 161 L Chnh Thng cng l mt kho t liu v gi. Khng phi ai trong ci khng kh thanh nin si ni y cng bit ht nhng trc n trong lng cc ng nghip ca mnh. y, ti gp nhng ng nghip v sau tr thnh nhn vt trong cun sch ca mnh. y, ti gp nhng con ngi lng l, tng qu kh c chn cht, nh: bin tp vin L Xun, con gi ng Nguyn Thnh , ngi sau 1 khi ng 200 lng vng vt bin theo Phng n II khng thnh b ly nt cn nh cui cng ; th k ta son V Vn im - ch bin u tin ca t Tui Tr Ch Nht, Tui Tr Ci - ngi c v v hai con cht trn bin trong mt chuyn vt bin. Th h chng ti may mn c lm bo sau i mi. Nhng ngi vit c trch nhim nhn thy mt c hi to ln sau tuyn b ci tri ca Tng B th Nguyn Vn Linh khng cn tip tc s nghip vit lch bng th vn chng minh ha hay bo ch t hng. l mt thi ng nh ca vn ngh v bo ch. Rt tic l ch hn mt nm sau khi Tng B th Nguyn Vn Linh ku gi vn ngh s t cu mnh, t ng c nhiu thay i. Ngay trong khun vin 161 L Chnh Thng, chng ti c th cm nhn s cng thng. C lc mt s phng vin Tui Tr phi chun b cho kh nng b khi t. C nhng bui chiu, nht l sau khi Tng bin tp V Kim Hnh i gp Ph b th Thnh y By D Nguyn V Danh, i gp Tng B th Nguyn Vn Linh, i gp B trng B Ni v Mai Ch Th 2 tr v, chng ti nn th ch ch bn bc vi anh Ba Lng . Nhng hm gay cn, hai ngi cn phi tham vn Cu Tng 3 bin tp V Nh Lanh . Cho n trc khi ng Nguyn Vn Linh ht nhim k, nhng ngi tin phong trong vn ngh, bo ch u phi ra i gn ht. Tui Tr cn to c hi cho ti bc ra bn ngoi khun vin 161 L Chnh Thng. Ti may mn c phn cng vit cc loi ti, t chnh tr ti x hi, t kinh t ti vn ha, t hot ng ca cc c quan t tng n cc hot ng ca b my ng, Nh nc, t trung ng ti a phng. T nm 1989, ti trc tip a tin hu ht cc v n ln xy ra trn c nc, theo di t giai on khi t iu tra cho n khi ni v c a ti ta. Cng t nm 1989, ti c giao vit v cc k hp Hi ng nhn dn v sau c mt Hi trng Ba nh gn nh mi k Quc hi hp. Nhng nm u thp nin 1990, chng ti c b tr n, vi cc on i biu ti nh khch s 8 Chu Vn An; c d hu ht cc phin tho lun m cc i biu ang l y vin Trung ng, y vin B chnh tr. Chng ti cng d dng gp g, tr chuyn vi Tng B th Nguyn Vn Linh, Tng B th Mi, Ch tch nc L c Anh, Th tng V Vn Kit, Th tng Phan Vn Khi, Ch tch Quc hi L Quang o, Tng B th Nng c Mnh Cnh nh bo chng ti 4 c nhiu c hi trao i, loi thng tin, vi cc nh lnh o c khi tc nghip, khi bn tch tr v khng t khi bn chn ru. Chnh trng c phn nh trong cun II bao gm nhng g m tc gi c th quan st t c ly rt gn. nhng thi im nng bng nht, ti c th vo tn phng lm vic hi chuyn Th tng V Vn Kit, Th tng Phan Vn Khi; ti cng c khng t dp n nh ring, vo phng lm vic ca Tng B th Mi, Tng B th L Kh Phiu phng vn. Chng ti chng kin mt cch trc tip cc xung t gia nhng ngi ch trng kinh t th trng vi nhng ngi lo chch hng, nhng xung t lm bin dng kh nhiu chnh sch. Tt c nhng t liu y u c ti lu tr. Nhng khng ch dng li nhng ghi chp ca mnh, t nm 2003, khi bt u tp trung phn ln thi gian cho cun sch ny, ti ngi im li ton b t liu mnh thu thp c, nh du cc khong trng v bt u tin hnh thm hng ngn cuc phng vn. Vi s gip ca mt nhm sinh vin v mt s nh nghin cu tr, ti bt u i chiu li k ca cc nhn chng vi cc ghi chp ca chnh h, ca ti (vi cc s kin m mnh trc tip quan st trong thi gian lm bo), i chiu vi bo ch cc thi im khc nhau, vi li k gia cc nhn chng v c bit l i chiu vi cc ti liu gc, gm th t, cng vn, ch th, ngh quyt v bin bn cc cuc hp. Cun II bt u t thi im ng Nguyn Vn Linh ln cm quyn cho n khi ba ng c vn a ng L Kh Phiu ra 7. khi chic gh tng b th. Tuy c nhng cu chuyn cn ko di n sau i hi ng ln th XI (1-2011), nhng hai chng cui ca cun II ch yu ni v ci ui ch ngha x hi v nhng h ly m x hi Vit Nam ang gnh chu. Chng Tng Gip c t v tr cui phn Du n Nguyn Vn Linh, bt u bng mt n lc nhm h uy tn ca v tng in Bin din ra cui nhim k ca Tng B th Nguyn Vn Linh nhng ch yu ni v mi quan h gia L Dun - Tng Gip - L c Th. Nhng xung t quyn lc chi phi phn ln cc quyt nh lin quan n cuc chin din ra thi thp nin 1960, ko di ti gia thp nin 1980, lin quan n khng t mu xng v li kh nhiu di chng. Phn cn li ca cun II ch yu vit v nhng g din ra bn trong Ba nh thi thp nin 1990. Thi m thc h khng ch tn ti nh mt c tin ca nhng ngi cm quyn m cn tr thnh nhng cng c chnh tr phc v cho quyn lc. Tuy nhin, Quyn Bnh khng phi l mt cun sch ni chuyn thm cung b s cho d c nhiu cu chuyn, c nhiu nhn vt c c t rt cn cnh. Nhng cu chuyn c k trong cun sch ny l s chia s ca rt nhiu ngi trong cuc v mt giai on m Vit Nam b l nhng c hi c th i ti mc tiu cng bng, dn ch, vn minh do chnh ng cm quyn ra. Tuy kinh t th trng lm thay i b mt quc gia v i sng nhn dn nhng Vit Nam vn tt hu cho d nguy c ny c ch ra t nm 1994. Chnh sch t ai, thay v la chn nhng phng thc s hu gii phng ti a tim lc trong t v trong dn li c t tri buc vo s hu ton dn, ch v phng thc ny c coi l c trng ca ch ngha x hi. Nn kinh t thay v chn phng thc hiu qu nht phi cho kinh t nh nc lm ch o. H thng chnh tr thay v ly s minh bch, m bo nguyn tc kim sot quyn lc c th mang li cng l v trnh tham nhng, lm quyn li u tin m bo v tr cm quyn ca ng. Quyn Bnh tip tc ni v nhng khc quanh ca Vit Nam. Ni v nhng thi im m ng cm quyn thay v nm bt t duy ca thi i v ch ca nhn dn, ch c th loay hoay trong mt ci vng t v. H thng chnh tr, tri qua nhiu th h, cng v sau li cng c t kh nng khc phc sai lm. Si Gn Boston (2009-2012) 8. Phn III: Du n Nguyn Vn Linh 9. Chng XII: Ci tri Cho d tuyn b ci tri ca Nguyn Vn Linh l nga ming ku nh ng nhn, hay l sch lc c p dng khi mi cm quyn, th s tht l cc hot ng vn ngh v bo ch sau bt u c t trong mt khng gian m t do ch m dn ra ch khng th no bp li.Nhng Vic Cn Lm Ngay Chiu ch nht 24-5-1987, ta son chuyn ln Ban Bin tp bo Nhn Dn mt phong th, ni l ca mt ngi ng tui nh a ngay cho ng ch tng bin tp. Bo v m t, ngi ng tui i xe Lada v c mt ngi cn v ni ging min Nam. Chi tit quan trng nht Ban Bin tp bo Nhn Dn lin h gia bt danh N.V.L., k trong th, vi Tng B th Nguyn Vn Linh l chic xe Lada. Theo nh bo Hu Th 5: Khi y cc ng trong B Chnh tr u i xe Volga ht. Sng 25-5-1987, trn trang nht Nhn Dn xut hin mt bi bo vi u in ch m Nhng vic cn lm ngay. Khng phi l mt thng ip chnh tr nh mt v nguyn th quc gia, bi bo u tin ca Tng B th yu cu: Trt t gi c cn phi c tn trng. Dn ra cc nguyn nhn bt chnh lm tng gi nh bn ph hoi lu lu li phao tin ln lng i tin, nhiu a phng, nhiu cp t ln gi bt hp php, nhiu c s ghm hng gy khan him gi to, ng Linh coi lp li trt t gi c tht s l mt vic cp bch, cn phi lm ngay. ng Linh yu cu cc c quan tuyn truyn phi ch ch danh nhng c nhn, nhng c quan, nhng t chc lm cc vic tri vi Ngh quyt Trung ng; i cc c quan php lut phi li cc v vic sai tri ln ra nghim tr v ng thi a kt qu x l ln cc c quan ngn lun cho dn bit. Bi bo th hai, ng vo ngy 26-5-1987, ca Tng B th cng ch nht t mt thng tin ng trong mc kin bn c ca bo Nhn Dn, s ra ngy 21-5-1987, v vic kho lnh Bn Bnh Hi Phng lm hng 360 tn ti kh tr gi khong 20 triu ng. Sau khi t cu hi: Ai l ngi phi chu trch nhim? Hnh pht s ra sao?, Tng B th Nguyn Vn Linh a ra khi nim im lng ng s ch thi bt chp ca cc c quan nh nc trc nhiu v vic sai phm rt ln do qun chng pht hin v c bo ch t Bc ch Nam ng ti. Mt tun sau khi N.V.L. khi ng nhng vic cn lm ngay, ngy 2-6-1987, bo Tui Tr Thnh ph H Ch Minh cho ng li lot bi Vt t ri vo tay ai ca bo Hng Khng Vit Nam. y l lot phng s iu tra ca mt nhm nh bo dng cm vit v tiu cc ca hai cn b cp cc, ng trn chnh t bo ca ngnh. Bng nhng t liu iu tra chun xc, cc nh bo cng khai danh tnh cc trng v cc ph Cc Qun l bay, nhn c tng cc trng Hng khng cp 500 nghn ng xy nh, lp ra mt Ban Kin thit gm by cn b, trong c mt trung t lm trng ban lo vic xy dng nh ring cho mnh. i xy dng do Cc Qun l bay lp ra lao ng trong vng na nm mi xy xong hai ngi nh. Theo bi bo th ch ring vic vn chuyn vt t, Cc phi huy ng 150 chuyn xe t, tiu hao 4.800 lt xng. Kt qu l hai cn villa ln, kh p cnh nhau, ni hn ln gia nhng cn nh thp l t ca cn b, cng nhn vin sn bay Gia Lm. Lot bi iu tra ny c ng phn u trn bo Hng Khng Vit Nam t ngy 7-4-1987, nhng phn tip theo th khng th ng v ban bin tp b nhiu sc p. Ngay sau khi Nguyn Vn Linh cho l s im lng ng s, mt on kim tra c lp ra. Bo Tui Tr ngy 7-7-1987 cho ng kt lun ca on, xc nhn: Mt s cn b c chc c quyn ngnh Hng khng gy thit hi cho ti sn x hi ch ngha. c bit on kim tra nhn mnh, vic cho ngng lot bi iu tra l xm phm quyn t do bo ch v tuyn b: Bo Hng Khng s ng tip phn cn li. K t bi bo u tin ng ngy 26-5-1987 cho n ngy 30-5, ngy no Nguyn Vn Linh cng c bi ng trn mc Nhng vic cn lm ngay. Nhp ny tuy c tha ra trong tun l th hai, nhng trong thng 6-1987, gn nh tun no ng Nguyn Vn Linh cng gi ti bo Nhn Dn t nht l mt bi bo ngn. H c bo Nhn Dn cho ng nhng vic cn lm ngay l cc bo Tui Tr, Lao ng, Thanh Nin v cc t bo ng ti cc a phng li ng li nguyn vn trn u trang nht. Vic Tng B th vit bo, nay ngh qun l gi c, mai ngh phi a nhng cn b, ng vin tt vo ngnh thng nghip quc doanh, lm ny sinh nhiu kin khc nhau. Trong Ban B th, theo nh bo Hu Th, y vin B Chnh tr Nguyn Thanh Bnh can ngn ng Linh ng vit na. Ngy 10-7-1987, ng Nguyn Vn Linh cng khai tr 6 li s can ngn ny . Theo ng Hu Th: Ban Bin tp bo Nhn Dn quyt nh phi t thi ng h ng ch Tng B th. Ngy 13-71987, bo Nhn Dn cho ng x lun Hng ng nhng vic cn lm ngay. ri, ngay sau , cc bo m chuyn mc thng xuyn v gn nh bt c ch th no ca cc b, ngnh, a phng cng bt u bng khu hiu Hng ng nhng vic cn lm ngay m bo Nhn Dn a ra ngy 13 thng By. 10. Ti Si Gn, Thnh y ra ngh quyt yu cu cc cp y, ban ngnh, on th t thnh ph n phng, x phi t chc xem xt v x l ngay nhng vn m ng ch N.V.L. nu; cc ngnh, cc cp ca Thnh ph phi hc tp ng ch N.V.L. t mnh nu ra nhng vic cn lm trong ngy, tun, thng khng ch trong mt trn chng tiu cc m trn nhiu lnh vc hot ng khc7. Ngy 25-6-1987, khi s kt cuc vn ng, mi thnh tch trn cc lnh vc khc nhau u c Thnh y coi l nh hng ng nhng vic cn lm ngay m c 8. Bo ch, t ch ang vit nhng bi ca ngi, chuyn sang phanh phui nhng g b coi l tiu cc. Nhng v vic Phng thu qun T, Tng cc Trang b K thut, B Nng nghip c ng trn bo v b qun lng, khi c Nhng vic cn lm ngay ca Nguyn Vn Linh, bt u c cy, xi li. Bo ch khng ngi ngn nu ch danh c nhng y vin Trung ng nh B th Tnh y Thanh Ha H Trng Ha. Ngy 19-9-1987, Hi Nh bo t chc hi tho khng nh bo ch nht nh thng li trong cuc u tranh chng tiu cc. Ngy 21-9-1987, Ban B th ra Ch th 15, nh gi: Hot ng va qua ca bo ch chng tiu cc bc u em li nim tin cho qun chng, thc y cc v tiu cc c x l nhanh hn. Ban B th ph phn mt s cn b lnh o a phng cha bit s dng v ng h bo ch lm cng c chng tiu cc. Ngy 4-9-1987, Ch tch Hi ng B trng Phm Hng ku gi bo ch pht huy mnh m sc mnh ca mnh. Sau khi thuyt phc c bo gii, ng Nguyn Vn Linh chuyn sang tm kim nh hng ca mnh trong gii vn 9 ngh. Ngi gii thiu ng Linh vi vn ngh s l Tng Trn , Trng Ban Vn ha vn ngh Trung ng. Trn lc cng ang cn s ng h ca Tng B th cho mt ngh quyt m ng thai nghn nhm i mi vai tr lnh o ca ng trong lnh vc vn ha vn ngh. Ngh quyt ca Trn v sau ni ting vi tn gi: Ngh quyt 05. Ngay t giai on chun b Ngh quyt 05, khng kh dn ch trong x hi c khi ng bi nhiu cuc hi tho v, c bit, cuc i thoi vi Tng B th Nguyn Vn Linh. Theo Tng Trn th chnh ng Nguyn Vn Linh mun c cuc gp ny ng trc tip nghe ting ni ca anh em vn ngh. Cuc gp gia Tng B th Nguyn Vn Linh vi cc vn ngh s v cc nh hot ng vn ha din ra trong hai ngy 6 v 7-10-1987. Hn 100 i biu c coi l tinh hoa ca gii v d. M u cuc lm vic, Tng B th ch ni trong chng nm pht. ng nu bn khon, hnh nh t sau ngy gii phng vn hc ngh thut ca chng ta ngho hn ri ngh cc nh vn tm nguyn nhn: c phi do c s kim duyt hay c s hn ch g? Khi thy cc nh vn c vng vo, Tng B th Nguyn Vn Linh ni: Cn ro n th cha chuyn bin c u!. c Tng B th m li, nh nghin cu Nguyn Khc Vin tha nhn, vn hc ngh thut cn b tri buc, s lnh o vn ngh cn th s, tc gi v tc phm d dng b kt n. ng ni: Bn n no cng c k hn, mn hn t, cn bn n vn hc th c mi treo l lng, c khi cn hi n c con chu. Nhng ngi pht biu gay gt nh Nguyn Khc Vin, Dng Thu Hng u c Tng B th ng dy bt tay. Thi ca Tng B th nh thc s kh ca nhng ngi t lu sng trong s hi. Ha s Phan K An gi nhng sai lm i vi vn hc ngh thut l Maoist. Nh vit kch Lu Quang V ch trch tnh trng mt ngi suy ngh cho mi ngi, mt ci u ti cao suy ngh cho mi ci u. ng V ni: S c on v t tng bp cht sng to, lm kh kit vn hc v ngh thut. Nh vn Nguyn Ngc cho rng: Chin tranh qu di khin chng ta ni qu nhiu, qu su v ng, v nhn dn, v k th v gn nh trong mt thi gian rt di khng ni g vi cc chu b, v cha m, v gia nh... Chin tranh khin cho c gio dc, c vn hc ngh thut, thm ch c nhng phm tr khoa hc nh s hc, o c hc, tm l hc u nht lot b ng nht vi chnh tr. Nh ph bnh Nguyn ng Mnh v vn ngh s nh nhng con chim b tri. Theo ng Mnh: C thi lnh o khinh b su sc vn ngh s. M con ngi b coi thng, khinh b th t nhin thy mnh nh cng hn km, nh li. Trong nm mi pht pht biu sau cng, Tng B th Nguyn Vn Linh ng l phi ci tri mi pht huy ht kh nng ca vn ngh s. Mc d tha nhn: Trc ht, ti ngh ng phi ci tri. Ci tri trong lnh vc t chc, chnh sch trong cc quy ch, ch , nhng ng Linh vn cho rng: Khng th c ai khc hn l cc ng ch phi t lm. Nghe cc ng ch ni, ti rt thng cm. Chnh v thng cm m sng nay ti nga ming ku: hy t cu ly mnh trc khi tri cu. ng Nguyn Vn Linh chia s: Ti khng phi l nh vn ngh, nh bo nhng nga ngy qu nn va ri mi vit "Nhng vic cn lm ngay". Nhiu ngi hoan nghnh, hng ng nhng khng phi khng c nhng ngi cho rng: sao li bi en ch . Khng kh cuc gp v pht biu ca Tng B th khin cho ng Nguyn Kin, mt nh vn c coi l trm tnh nht cng phi tht ln: C cm gic l chng ta bt u bc sang mt thi k khc10. Khng phi t nhin ng Nguyn Vn Linh chn bo ch, vn ngh, thay v chn h thng t chc m ng ng u gy nh hng chnh tr cho mnh. ng Linh hiu mnh u trong bn c H Ni. Khi mi c bu lm tng b th, ng Nguyn Vn Linh ni trc Ban Chp hnh Trung ng: Trc y, tng b th thng hn cc ng ch khc trong B Chnh tr mt ci u; nay, chng ti ch hn km nhau si tc. ng Nguyn Vn Linh mi c b sung vo B Chnh tr thng 6-1985 v c c lm thng trc Ban B th t thng 7-1986. Cho n khi y, ng Linh ch thc s c su thng kinh nghim x l cng vic tm quc gia. Theo ng Trn Phng: Sinh thi, anh Ba khng nh gi cao Nguyn Vn Linh 11. Vic ng Linh b a ra khi B Chnh tr ti i 11. hi V l kin ca chnh Tng B th L Dun. Thng 12-1981, ng Nguyn Vn Linh b a tr li Si Gn lm b th, mt chc v m ng gi t nm 1945. Nhng Si Gn khng phi l chng ng cui cng ca s nghip Nguyn Vn Linh nh nhiu ngi lc by gi d on. Si Gn nm 1981 l mt thnh ph ln, b my cng an, qun i, bo ch v v tr ca n c th a nh hng chnh tr ca ngi lnh o vt ra khi khun kh a phng. Khc vi nhng ln lm b th b mt, v sau nhiu nm gi nhng chc v ch c danh, ng Nguyn Vn Linh c c trong tay mt chnh quyn thc s. Cng nh V Vn Kit, ng khai thc rt tt li th y. Nm 1985, nhn dp k nim mt thp nin sau ngy gii phng, ng Nguyn Vn Linh cho xut bn cun Thnh Ph H Ch Minh 10 Nm, ph phn s chong ngp trc thng li v ch trch nhng cn b tip qun min Nam hi nm 1975 l tha nhit tnh v thiu kin thc. Cun sch - c bin son bi nhng ngi tho vic vit lch nht ca Thnh y Thnh ph H Ch Minh, c Nh Xut bn S Tht in ti 30.200 cun - gy c uy tn rng ri cho ngi ng tn 12. Tuy nhin, nhng g gy ch trong cun sch ny ca Nguyn Vn Linh ch yu nm trong lung gi chng bnh duy ch m ng Trng Chinh ang bt u. T cho n i hi VI, Nguyn Vn Linh gn nh khng c ng gp g thm cho i mi13. Ngay sau i hi VI, va lo lng cho ngi k nhim, va lo lng cho s nghip thc thi nhng chnh sch m mnh mi a ra, Trng Chinh ni vi Nguyn Vn Linh: Anh ln, cng vic b bn, phi c ngi gip vic. Nu anh mun, ti s nhng Trn Nhm, H Nghip cho anh. Nhng theo Trn Nhm, ng Linh lnh lng: Ti khng mun ngi ta ni ti c rt ra t trong l Trng Chinh. Cng chng cng t bit n Trng Chinh nh mt kin trc s i mi bao nhiu, li cng gn vai tr ny cho 14 Nguyn Vn Linh by nhiu . Nguyn Vn Linh nm c li th v trong khong thi gian ngn ngi lc u, ng truyn c thm cm hng cho i mi. c bit trong nhng bc i u nhim k, sau khi Nguyn Vn Linh chm tay vo n xanh, gii vn ngh s ph v khng t xing xch m h b trng vo hn hai thp nin trc .Xing xch Nhn vn Bo ch xut hin Vit Nam ch ba nm sau khi ngi Php t chn ln Lc tnh. Ngy 1-2-1865, ti Si Gn, Trng Vnh K cho xut bn Gia nh Bo. Tip theo l s ra i ca Phan Y n Bo, Nng C Mn m. u th k 20, gii ph n Vit Nam cng c ting ni ring vi t N Gii Chung do b Sng Nguyt Anh lm ch bt. Bo ch min Bc ra i mun hn 15. Nhng, y li l ni bt u cc phong tro: T Lc Vn on, nm 1933; Tiu Thuyt Th By, nm 1934; Th Mi, cui thp nin 1930 n nm 1939, Vit Nam co 48 nht bao , 68 tp san va 292 tac phm xut ban bn g quc ng. i cng vn chng, bo ch, l m nhc v hi ha. Cc tc phm nh cao ca m nhc Vit Nam tng xut hin trong thi tin chin. Nhng thng 8-1945, nhng ngi cng sn cp chnh quyn. u c ng cng sn cm quyn, bt u c cch mng v vn ha. T ngy 25 n 28-3-1943, Ban Thng v Trung ng m hi ngh ti lng chi Vng La thuc huyn ng Anh, Phc Y n, nhm phn ng vi tnh hnh trong nc v trn th gii. Cng trong nhng ngy y, Trng Chinh vit Cng Vn Ha Vit Nam, nu r quan im ca ng Cng sn ng Dng: Vn ha l mt trong ba mt trn (cng vi kinh t, chnh tr) ngi cng sn khng ch lm cch mng chnh tr, m cn phi lm cch mng vn ha na. Cng t nm 1943, Trng Chinh a nhng quan im ny vo cng cuc lnh o cc hot ng vn ha cu quc. y l ng li da trn cc nguyn l vn ngh ca Mao Trch ng: bt vn ngh phc v chnh tr, ly mc tiu sng to vn ngh l phc v cng nng binh, phc v tuyn truyn nh l mt mnh lnh tuyt i cho vn ngh s. cng Vn ha ca Trng Chinh thot u cha phi c kh nng chi phi, ngay c vi nhng ngi lm vn ha cu quc. Ti Hi ngh Quc dn Tn Tro, thng 8-1945, Nguyn Hu ang v Nguyn nh Thi, nhng nh lnh o Hi Vn ha Cu quc, tng a ra nhng quan im khc hn vi Trng Chinh. Quan im ca Nguyn Hu ang v Trng Chinh cng tr nn khc nhau hn trong cc cuc tranh lun ti Hi ngh Vn ha Cu quc ton quc, thng 10-1946. Lc by gi, Chnh ph H Ch Minh ch gm mt lc lng khng chin n nu trong rng. Trng Chinh vn ang hnh x nh mt nh chnh tr ch cha hnh x nh mt ngi cm quyn. Nhiu cuc tranh lun vn c din ra dn ch. Nhng, thng 7-1948, ti Hi ngh Vn ha ton quc ln th II, Hi Vn ha Cu quc b gii tn thnh lp Hi Vn ngh Vit Nam theo qu o ca ng li vn ngh m Mao Trch ng p dng vi ngi Trung Quc. Tng th k Hi Vn ha Cu quc Nguyn nh Thi c lm ph tng th k Hi Vn ngh. Sau Hi ngh Vit Bc, 1949, ni tt c vn ngh s khng chin c triu tp v ngi kim im nhau sut ba ngy. Sau th khng vn ca Nguyn nh Thi cng vi tranh lp th ca T T, Vn Cao tr thnh mc tiu ph phn cng khai; sau khi a ra khu hiu Cch mng ha t tng, Qun chng ha sinh hot, Khng chin ha vn ha, T Hu yu cu vn ngh s, sau ba nm khng chin, phi loi tr ht nhng g cn ri rt ca ci gi l tiu t sn. Trong s u tin ca Tp ch Vn Ngh, Nguyn nh Thi gn nh lp li nhng g T Hu ni: Bc vo nm th ba ca cuc khng chin, vn ngh s phi nhn r ng i16. 12. Cho d b Nguyn nh Thi b ri, Nguyn Hu ang vn cng Trng Tu, Nguyn Mnh Tng, T Ngc Vn, Vn Cao, S Ngc tip tc tranh lun v dn ch v t do sng tc. Nhiu vn ngh s khng chin khc cng t nhn thy con ng ca mnh. Nhng t sinh hot chnh tr ny, t thng 7-1948, y hng lot vn ngh s b v thnh v khng chp nhn ng li vn ngh ch trng phn chia giai cp. Sau nm 1954 nhng ngi ny li tip tc i ti Si Gn 17. Cch mng thng Tm nm 1945 t Vit Nam trc mt khc quanh. Nhng chin thng ca Mao Trch ng Trung Hoa nm 1949, mi thc s y s phn dn tc Vit Nam bc hn vo con ng cng sn. Mao gip H Ch Minh tip cn vi Stalin, ng thi vin tr v kh v chuyn gia H Ch Minh tip tc khng chin chng Php. Chin dch Bin gii nm 1950 l mt chin thng qun s c tm c chin lc ca qun i Tng Gip. Nhng, ng thi, cng t nm 1950, bin gii pha Bc c m ra vi phe x hi ch ngha v t y b ng cc nguyn l cch mng ca Mao v Stalin mc sc trn sang. c bit, t nm 1953, cung cch chnh hun, chnh qun ca Mao bt u c p dng, t nhng ngi khng chin trong c cc vn ngh s trong th ng u vi mt cuc khng b tinh thn khc lit. Nu nh u nhng nm 1950, theo Nguyn Ngc, nhng ngi khng chin vn cn c th ht Sui M, Thin Thai th t sau chnh hun, chnh qun, u cng ch ni n u tranh giai cp. Nguyn Ngc nh li: Khi , tr thc phi t coi mnh nh cc phn18. Ti hai mi mt tui cha kp gy ra khuyt im g nh phi t kim v m thm m n yu ng, dc vng. Nhng vn ngh s ni ting trc th phi bi lng tm vt trong chnh cc tc phm ca mnh. Hoi Thanh t ph phn tc phm quan trng nht cuc i ng: Thi Nhn Vit Nam. Nguyn Tun xin t ba a con tinh thn: Chic L ng Mt Cua, Thiu Qu Hng, Vang Bng Mt Thi. Thi ny ca cc bn vn khin cho nhng ngi chnh trc trong gii vn chng ngao ngn. Cng trong thi gian , lch s phe x hi ch ngha c nh du bi ci cht ca nh c ti Stalin ngy 5-31953. Ngy 17-6-1953 ngi dn biu tnh ti Cng ha Dn ch c. Cc nh vn c ph phn chnh sch vn ngh chuyn chnh ca ng v Nh nc. Thng 7-1954, Trung Quc, H Phong cng b bc th ng gi Ban Chp hnh Trung ng ng, gi chnh sch ca ng Cng sn Trung Quc i vi Vn ngh l li dao m vo c cc nh vn cch mng. Thng 10-1954, Trn Dn, Nhun v Hong Xun Ty c c i Trung Quc vit li bnh cho phim ti liu v in Bin Ph. H li Trung Quc cho n ngy 12-12-1954, trong thi gian , khng kh yu cu ci cch dn ch Trung Quc c cho l c nh hng khng t n Trn Dn v Nhun. Thng 1-1955, Hungary, su mi ba nh vn ln ting phn i ch c ti. Trong khi , ngy 4-3-1955, Phng Vn ngh qun i do Trn Dn, T Phc cng Hong Cm, L t, t chc tho lun ph bnh tp th Vit Bc ca T Hu. Cuc tho lun c mt i tng Nguyn Ch Thanh, ch nhim Tng cc Chnh tr. Th cch mng ca T Hu b coi l nh hn th T Hu ngy xa. T Hu cn b ph phn sng bi H Ch Minh. Bo Vn Ngh s 65 19 cn m t do din n tho lun v tp th Vit Bc. Cuc tranh lun ko di n thng 81955, rng ra v chuyn sang nhiu bo khc. Hi Vn ngh, di s lnh o ca T Hu, t chc hai bui ta m. Hoi Thanh, Nguyn nh Thi v Hong Trung Thng ca ngi Vit Bc, coi T Hu l ngn c u ca th khng chin. Hong Y n cho rng th T Hu ngy nay c nhiu on gi to cng thc. Hong Cm ch: th T Hu thiu cht sng thc t, nht nho, hi ht v khng t ph c vo mt kha cnh no ca tm hn. Thng 4-1955, Trn Dn, T Phc, Hong Cm, Nhun, Hong Tch Linh v Trc Lm k bn D tho ngh cho mt chnh sch vn ho, i quyn t do sng tc v yu cu ci cch chnh sch vn ngh trong qun i. Bn d tho sp c thng qua, th cui nm 54, u 55, Phng Vn ngh qun i t chc mt cuc tho lun v vic thay i chnh sch vn ngh vi s c mt ca Tng Nguyn Ch Thanh. Trong bui tho lun, Trn Dn i tr lnh o vn ngh v tay vn ngh s, b mi ch qun s hin hnh trong vn ngh qun i. Nghe xong ng ch Nguyn Ch Thanh dn d anh em phi coi chng, l quan im t sn, phi ng, phi giai cp, phi chnh tr. Hi , anh em cha v l, cn m c, cho l cp trn khng thng cm. Trn Dn v vi ngi khc th lng ln, chi bi, reo rc hoi nghi, chn nn20. B ph bnh, Trn Dn vit n xin ra khi ng, xin gii ng ng thi quyt nh kt hn vi b Bi Th Khu, con mt gia nh Thin Cha gio di c, bt chp s phn i ca qun i. T ngy 13-6-1955, Trn Dn b pht gi ti tri hn ba thng kim tho. Ngi v Cng gio, con ca mt gia nh t sn, khng th no xin c vic lm trn thin ng min Bc 21. Thng 1-1956, Hong Cm, L t cho xut bn sch dng tp ch c tn l Giai Phm Ma Xun, ng bi ca L t, Hong Cm, Vn Cao, Phng Qun v bi th Nht nh Thng ca Trn Dn. Ngay lp tc, Giai phm b tch thu. Hi Vn ngh t chc hi ngh ph bnh bi th Nht nh Thng ca Trn Dn vi 150 vn ngh s tham d. Trn Dn b kt n l ca H Phong, mt lp trng giai cp, i ngc li ng li vn ngh ca ng. Theo lnh ca T Hu, Trn Dn v T Phc b giam ba thng ti Ha L, Trn Dn dng dao lam ca c t t. Tng Nguyn Ch Thanh can thip, hai ngi c th. Ngy 7-3-1956, bo Vn Ngh ng mt bi vit ca Hoi Thanh c ta 13. Vch trn Tnh cht Phn ng trong bi th Nht nh Thng ca Trn Dn. Thng 3-1956 tp th Vit Bc vn c Gii Nht Gii thng Vn hc ca Hi Vn ngh Vit Nam 1954-1955. D lun vn ngh s bt bnh v vic trao Gii thng Vn ngh 1954-1955. Trong khi nhng tc phm c ting vang trong khng chin th khng c gii. Ban gim kho t chm rt nhiu gii cho mnh, trong c nhiu tc phm cha xng ng ca T Hu, Xun Diu, Hoi Thanh, Nguyn Huy Tng, Trn Kim Trc, H Khi i, Cng trong thi gian , ti i hi ln th 20 ng Cng sn Lin X, ngy 24-2-1956, Khrushchev cho cng b cc ti c ca Stalin. Lin X phc hi danh d cho cc vn ngh s b kt n v b git di thi Stalin. Ch tch Hi Nh vn Lin X Phadeiev t st 22. Trung Quc, Mao Trch ng pht ng phong tro Trm hoa ua n trm nh ua ting. Cht t khng kh dn ch xut hin. Thng 9-1956, khi kim im nhng sai lm trong ci cch rung t, Hi ngh Trung ng 10 nhn mnh vic tng cng m rng t do dn ch. Trng Chinh, tc gi Cng Vn Ha Vit Nam, phi t chc tng b th. Ngi hng in Bin V Nguyn Gip c c ng ra xin li nhn dn v nhng sai lm trong ci cch. Gia lc y, lnh t ca khuynh hng i t do, Nguyn Hu ang, c giao t chc lp hc dn ch mi tm ngy cho Hi Vn ngh. Ti y, cc vn ngh s ch trch gay gt ng li lnh o vn ngh ca ng. T Hu, Nguyn nh Thi tha nhn nhng sai lm nghim trng v ha hn sa cha. Hoi Thanh vit bi Nhn li t khuynh trong ph bnh Trn Dn. Thng 10-1956, Thng v Hi Vn ngh Vit Nam ra thng bo nhn sai lm trong vic ph bnh bi th Nht nh Thng. Nhng ngy vui khng ko di. Trc , ngy 29-8-1956, Giai Phm Ma Thu tp I ra i ng bi Ph Bnh Lnh o Vn Ngh ca Phan Khi. Bo Nhn Vn s 1 23, phng vn Nguyn Mnh Tng v vn n lc m rng t do, dn ch. Phan Khi l mt ch s ch trng u tranh bt bo ng, gn b cuc i hot ng ca mnh vi phong tro Duy Tn. Nm 1925, khi Phan Chu Trinh v Vit Nam, Phan Khi c coi nh l ngi n nhn di sn tinh thn c Phan. Cng vi Trng Tu, Phan Khi ph phn bnh sng bi c nhn. ng ph phn ch danh tc phong lnh o vn ngh quan liu, hch dch, b phi ca Trng Chinh, T Hu, Hoi Thanh, Nguyn nh Thi. Phan Khi cn ch trch vic H Ch Minh vit truyn mu nh cho cc nh vn vit theo. y l giai on m theo Trng Tu: Mt s vn ngh s non gan bin thnh nhng tn th li vn ngh xu nnh trc li. Mt s khc trn vo thi tiu cc, chn nn cng tc, tm t tru nng hn on v ut c Cn mt s khng khut phc, kch lit ph phn tc phong v ng li lnh o ca thng v Hi th b chp m, b chn p, b tr, b hnh h, b gt sang mt bn24. Ngy 20-10-1956, bo Trm Hoa b mi do nh th Nguyn Bnh lm ch nhim kim ch bt ra s 1. Trong thi gian tn ti ca mnh, vi mi mt s, Trm Hoa ng: V nhng sai lm nghim trng cn phi xt li ton b Gii thng vn hc 1954-1955, bi Chng ti ngh b l khai bo trong chnh sch qun l h khu. Trm Hoa cng cho cng b Thng bo ca Hi ngh Trung ng 10 v sai lm trong Ci cch rung t v vit bi pht trin ch ta, phi bo m cho nhn dn c tham gia qun l kim sot tch cc mi cng vic ca nh nc, Thng 11-1956, trong nc ngi dn vng Cng gio Qunh Lu, Ngh An, t chc bo lon. Hungary, chnh ph ca Th tng Nagy tuyn b Hungary trung lp. Lin X a qun sang, cc phong tro dn ch b dp tt. Ngy 20-11-1956, Nhn Vn xut bn s 5: L t vi bt danh Ngi quan st vit Bi Hc Ba Lan V Hungary; trong bi Hin Php Vit Nam Nm 1946 V Hin Php Trung Hoa Bo m T do Dn Ch Th No, Nguyn Hu ang vit: Nguyn nhn su xa ca nhng bin c Ba Lan v Hungary l v thiu dn ch, ti sao li hiu ra l v thiu chuyn chnh?25. Ngy 14-12-1956, Ch tch H Ch Minh k Sc lnh v ch bo ch, buc ngi dn ra bo phi xin php, chm dt trn min Bc thi k ai mun lm bo ch cn ng k m ngi dn An Nam c hng gn mt th k di thi thc dn Php 26. Ngay trong ngy bo Nhn Dn cng b sc lnh ca H Ch Minh, 15-12-1956, t Nhn Vn s 6 b gi li nh in. Ngy 18-12-1956, y ban Thnh ph H Ni c quyt nh ngng pht hnh bo Nhn Vn, Giai Phm cng cc n phm khc ca nhm, ng thi Nh Xut bn Minh c b ng ca. Thng 1-1957, Trm Hoa b nh bn. Mt chin dch bo ch cng c tung ra h uy tn cc t bo v nhng ngi trong nhm Nhn Vn Giai Phm. Cui thng 12-1956 Minh c vn cho ra tp san T Do Din n v ngay lp tc n phm ny b cm. Tp san b cm c cc bi: "Ti sao qun chng nhn dn tha thit vi cuc u tranh Vn ngh" ca Nguyn Hu ang, "Nhim v ca vn hc khng phi l gii thch Chnh sch" ca Phan Ngc, "Sinh hot Vn ha" ca Trng Tu v Trn c Tho. c bit, t T Do Din n cho cng b bn tham lun gy chn ng Trung ng Mt trn T quc Vit Nam ca Gio s Nguyn Mnh Tng: "Qua sai lm ca Ci cch rung t, Xy dng Quan im Lnh o". 27. u nm 1957, Minh c cn xut bn Sch Tt, vi gn mt nhm Nhn Vn-Giai Phm. Ngy 20-2-1957, khai mc i hi Vn ngh ton quc ln th II, Trng Chinh ku gi p nt lun iu phn ng Nhn Vn Giai Phm. Ngy 28-2-1957, i hi b mc. C H n. Nhiu cng an qu. My cng an i theo di my vn 14. ngh s, nghe h ni ng v bo co l c k ph hoi. Nhao c ln28. Thi gian ny, Trng Chinh va b mt chc tng b th. Sau li ku gi ca ng, bn Nhn Vn Giai Phm vn nhiu ngi c bu vo ban chp hnh Hi Lin hip Vn hc Ngh thut Vit Nam v cc hi thnh vin. Cui nm 1957, Mao Trch ng pht ng chin dch chng phi hu. Nhiu nh vn b ph phn nh Trn X H, ng Thc; n nh vn inh Linh, ngi c Gii thng vn hc Stalin, b khai tr khi ng Cng sn Trung Quc v b bt 29. Cng trong thi gian y, nhn chuyn thm Lin X, Mng C v Bc Triu Tin, H Ch Minh gh Bc Kinh. Khi ng tr v, T Hu, Huy Cn v H Xun Trng c c sang Trung Quc hc tp kinh nghim u tranh chng phi hu. T Nhn Dn xut hin nhiu bi vit chng phi hu k tn Trn Lc, mt bt danh ca H Ch Minh 30. Ngy 6-1-1958, B Chnh tr ra Ngh quyt 30 v vic chn chnh cng tc Vn ngh 31. Cui thng 1-1958, Lp hc u 32 tranh t tng ln th Nht c t chc ti p Thi H vi 272 vn ngh s ng vin tham d. T 3-3 n 14-4-1958, cng ti p Thi H, din ra Lp hc u tranh t tng ln Hai vi 304 cn b vn ha. Theo i t Thi K Toi: Hai lp hc ny dng th on u t v p lc tm l tp th, vu co, ba t ti li cho nhng thnh vin nhm Nhn Vn Giai Phm. Kt qu l khng cn iu tra ngi ta c y ti trng ca cc nhn vt quyt nh bt h, k lut h. Gn cui ngy hp, 10-4-1958, cng an H Ni bt giam Nguyn Hu ang, Thy An v Trn Thiu Bo. Ngy 4-61958, trc Hi ngh Ban Chp hnh Hi Lin hip Vn hc Ngh thut, T Hu, ngi ch tr chin dch p Thi H tng kt cuc u tranh chng Nhn Vn Giai Phm33. Bi tng kt ca T Hu c v nh mt co trng, nh mt nht gm chnh thc kt liu s phn Nhn Vn Giai Phm trn cng lun vi s hn hc gh gm ca mt tn ao ph34. Ngy 5-6-1958, di s ch tr ca T Hu, 800 vn ngh s k vo mt ngh quyt hoan nghnh kt qu thng li ca cuc u tranh chng Nhn Vn Giai Phm. Ngy 7-7-1958 Ban Chp hnh Hi Nh vn ra thng bo k lut nhm Nhn Vn35. S vn ngh s, gi l tham gia Nhn Vn Giai Phm ti H Ni do B Cng an v Cng an H Ni qun l, khong 170 ngi 36. S b x l nng khong gn 100 ngi, cn s b a vo danh sch phn loi x l tnh trn ton min Bc tt c cc lnh vc phi ti hng ngn37. Ngi nng th b i t, nh hn th i ci to lao ng trong vng t ba n su thng ti cc nh my, nng trng, hp tc x. Mt s vn ngh s phi c tr lu di ti cc a phng nh Hong T Nguyn, Nguyn Bnh, Hi Bng, Trn L Vn, Nguyn Khc Dc u nm 1961, Phng Cung b bt, do: Tip tc sng tc cc truyn ngn c ni dung bt mn, chng i, phn ng. L t gi thi k hu Nhn Vn l nhng ngy khn ngoan khng dm lm ngi. Phn ln cc nn nhn, vn l nhng vn nhn ti hoa, u phi ci u, t mnh vit bi x v mnh 38. H c li H Ni v sau mt thi gian lao ng phn ln c tr li hnh ngh. Cng c nhng nh vn, nh th b v rng nh Hu Loan, Nguyn Hng. Nhng, ci gi m h v gia nh h phi tr l v cng au n. Theo Nguyn Ngc: Sau mt m, Nguyn Hng vt ht chc tc, tem phiu, a gia nh v nh c vng Y n Th. ng ni: tao khng chi c vi chng my na. Hu Loan b H Ni v qu Thanh Ha. T , tc gi bi th Mu Tm Hoa Sim i th , ngi v hin ca ng va cy hai so rung va xay bt lm bnh. Ba ngi con trai ln th hng ngy phi dy t ba gi sng, ko ba chuyn xe ci tin ch t trn ni xung h cch hai cy s bn ri mi n vi bt cm n chy b by cy s i hc. V l lch cha m m mt ngi con ca Hu Loan thi t im du hc nc ngoi vn khng c i, nhng ngi con khc ca ng cng khng ai c vo i hc. T Hu gi Vn Cao, tc gi ca Quc Ca, l mt ng vin mang ch ngha c nhn, chu nh hng nng n ca t tng chnh tr i ch v ng li vn ngh t sn try lc, cu kt v tch cc gip sc cho bn ph hoi hot ng, lm tay trong cho chng39. Thng 11-1959, Vn Cao c phn cng dch sch ti garage Hi Nh vn cng vi L t, Phng Cung, Nguyn Khc Dc. Nm 1960, c hai ln ng b a i ci to lao ng ti khu gang thp Thi Nguyn, thng 8 m nng, c v. T , sng m thm ti H Ni bng ngh dch sch v t nh mu, ng ngoi mi sinh hot vn ngh chnh thng40. Vn Cao b mt m nh l lun lun thy c ngi theo di. Tm trng bnh tt. Cng ngy cng bt mn41. Ngy 18-10-1959, Nguyn Huy Tng gp Vn Cao: Kh v tp Vch Mt Nhn Vn nu tn Vn Cao t u ch cui. B thnh kin. Trong khi th m, ch d dy b m thnh thong li au... Phi nui m gi v mt em. Kh nht l c mt a con mi , lao. Tn vo . Khng i u c. Rm rm nc mt ni: v li cha. Vn phi i lm nui thn. Vn Cao phi nh m con. Bn khng i u c. Lo ci cht trc mt. Thy c nhiu kh nng lm vic, v thy phi lm vic, lm mt ci g. Sut ngy nh n. Nhng khuya, v ht42. Tc gi ca nhng cu th: Y u ai c bo l yu/ Ght ai c bo l ght/ D ai ngon ngt nung chiu/ Cng khng ni yu thnh ght./ D ai cm dao da git/ Cng khng ni ght thnh yu", ng Phng Qun, phi mt hai thp k sng bng c trm, vn chui, ru li, c lc nh t st, khng dm lm m ci v khng c tin v v khng ai dm in tn mt tn Nhn Vn ln thip ci. Nguyn Hu ang c coi l ngi Vit Nam duy nht khng h nm mi chin tranh chng M. ng b bt t nm 15. 1958, b a ln mt nh t tn H Giang cho n nm 1973. Nm 1930, Nguyn Hu ang cng tng b thc dn Php bt khi hot ng trong Hi Sinh vin th x Thi Bnh, mt t chc ca Thanh nin Cch mng ng ch Hi 43. Khi , ng thot n giam v cha ti tui thnh nin. Nhng sau Cch mng, ng b t y khng mt ngy n x. Nm 1973 ra t, Nguyn Hu ang b a tr li qu c Thi Bnh, lm rung. Gia thp nin 1985, ng li b bt v b tm giam bn thng v t tin sang Nam nh khng c giy i ng, n nh mt i tng m cng an ang theo di44. Nguyn Hu ang - ngi xy i c lp, trong ngy 2-9-1945, H Ch Minh ng trc nhn dn tuyn ngn v t do - k t khi c tm tha, c sng trong tri ln ca hp tc x. Ti ca Nguyn Hu ang l ch thn bn tng b o qun ly tin nhm Nhn Vn ra bo 45 ng nhng kin tm huyt ngh ng xy dng mt nn php tr thay cho ng tr; ngh nh nc cn phi chnh quy hn46. Thi hot ng cng khai, Nguyn Hu ang tng n vn sang trng nh cng t loi mt ca H thnh, tht c vt chi, i khp Trung Nam Bc din thuyt, oai phong, hng bin, c th n bt k mt nh t sn H Ni giu c no, vay vng, tin cho cch mng m nhng ngi trao vng, tin cho anh u khng i hi mt th giy t g47. Nguyn Hu ang ca nm 1988, khi Phng Qun n Thi Bnh thm, khng v, khng con, khng ca khng nh, rch ri v tiu ty48. V Nhn Vn Giai Phm t lu b coi nh l mt v n vn chng v gn nh ch c s phn cc nn nhn nh vn l c quan tm. Trong khi , theo i t Thi K Toi: Cc t hc tp chnh hun ti cc trng S phm v Tng hp H Ni cc Gio s Nguyn Mnh Tng, o Duy Anh, Trng Tu, Trn c Tho cng b a ra cho gio vin v sinh vin u t, b min nhim thi ging dy. Ngoi ra cn nhiu ngi khc cng chu k lut nh Cao Xun Ho, Phan Ngc, Cao Xun Huy. Mt s sinh vin cng b k lut nh Bi Quang oi (Thi V), Vn Tm, Phan K Honh, H Thc Ch. Trong thp nin 1950, i hc Vit Nam c c nhng tr thc u t nht ca nn gio dc Php. Gio s Hong Ty ang dy ton Nng ra Vit Bc ch v nghe c nh ton hc L Vn Thm b Php v Vit Nam theo khng chin. Nhiu sinh vin, ging vin i hc ch mong c nhn thy nhng tr thc tn tui nh Nguyn Mnh Tng, Trn c Tho. M hnh t ch i hc c T Quang Bu, o Duy Anh, Trng Tu ch trng t rt sm. Ngi ng u ngnh i hc lc l T Quang Bu mun xy dng mt nn i hc to c hi nh nhau cho mi ngi nhng t chi thm im vo i hc cho giai cp cng, nng. Quan im ca ng b ph phn l tinh hoa ch ngha. Ch v ng h nhng quan im ny m Gio s Hong Ty b kim im titm mi cuc. Sau nhng cuc u t lin min , nhiu gio s nh Trn c Tho, L Vn Thm lun b t k m th. m m, Gio s Trn c Tho vn nm di gm ging v s. Cn Nguyn Mnh Tng th t nm 1958 khng nhng b tc ht mi chc v m hn ba mi lm nm, v lut s ti ba c hai bng tin s Php y v gia nh phi sng trong i kht. Nm hai mi hai tui, Nguyn Mnh Tng bo v thnh cng lun n tin s lut ti i hc Montpellier. Mt thng sau, ng bo v thnh cng lun n tin s vn chng. Khi Nguyn Mnh Tng vinh quy, ngi Php gp v gi a ng vo lm thng th trong Triu Bo i nhng ng t chi. Nhng ngi nh Nguyn Mnh Tng, Trn c Tho c th tr thnh nhng tr thc c sng i nu nh khng ln ting ph bnh nhng sai lm ca ch 49. Lc cn hc trng Albert Sarraut, Trn c Tho li khng t huyn thoi v s thng minh. ng t ti trit hc nm 1935, v nm sau ng u trong k thi vo trng Normale Superieure ca Php. Trn c Tho tt nghip thc s trit hc hng nht ti Php nm 1942, khi mi hai mi lm tui. ng c nhiu th h tr thc Vit Nam ngng m t huyn thoi kt thc cuc tranh lun vi nh hin sinh Jean-Paul Sartre trn th thng. Sau Hi ngh Fontainebleau, H Ch Minh tm gp v ngh Trn c Tho v Vit Nam. Cui 1951, sau khi ly xong tin s, v say m ch ngha Marx, Trn c Tho v nc theo hnh trnh Paris - London - Praha - Moscow - Bc Kinh - Tn Tro. Th nhng, khi cng tham gia vit v dn ch trn bo Nhn Vn, Trn c Tho b T Hu xp 50 51 chung vi bn gin ip, phn ng . Bo Nhn Dn sau ng nhiu bi bo bi nh ng . Cho d phi khu u t ti52 trn bo Nhn Dn, Trn c Tho vn b a ra khi bin ch nh nc, phi ci to t tng bng nhiu thng i lao ng Tuyn Quang, phi i chn b nng trng Ba V. c nhng lc trit gia ni ting Paris ny phi i vc tng bao bt m nhn li vi bnh m sng 53. Nhng ngi u t nht b t ra ngoi cuc nh L Vn Thim, Nguyn Mnh Tng, Trn c Tho. Con ci cc nh t sn, a ch, con ci ca nhng ngi b ch coi l c vn u khng c vo i hc. Nhng nn gio dc sau Cch mng thng Tm 1945 khng ch chu nhng tn tht y. Sau v n Nhn Vn-Giai Phm, nhiu th h sinh vin, hc sinh Vit Nam c dy d trong mt nn gio dc gn nh ch bit vng li. Nn vn hc, ngh thut, bo ch v tinh thn t do va mi nh hnh hi cui thp nin 1930, u thp nin 1940, ang khao kht trng thnh th nhn c vt chm ngang lng54. Chnh tr v cc tc phm hin thc x hi ch ngha bt u ng tr cc chng trnh ging dy vn chng, ngh thut. Nhng gi tr cn bn ca ngi Vit Nam khng ch 16. b ph v thng tng, t trong tng ng ngch lng x, trong mi gia nh cng nhn c bit bao bi kch.Min Nam gii phng Tht kh c th hnh dung iu g s xy ra cho min Bc Vit Nam nu nh khng c s kin 30-4-1975. Cuc chin c ni l gii phng min Nam thc s m mt cho ngi dn min Bc. Tuy chnh quyn min Nam tm mi cch hn ch bo ch i lp, nhng Si Gn trc ngy 30-4 vn l mt ni c lut php phc v quyn t do ngn lun. Nhng t tp ch in bn mu, nhng b tiu thuyt dim tnh, ng h Seiko, my nghe nhc cassette, akai, tivi, t lnh v nhng con bp b bit khc c cc anh b i a v nh thc nhu cu vn ha ca ngi dn min Bc. Min Nam bt u c v tuyn truyn hnh t nm 1965, trc min Bc hn mt thp nin. Nhng iu quan trng l cc chng trnh pht thanh, truyn hnh min Nam c pht i mt cch a dng v phong ph. Cng cuc gii phng no cng phi mt thi gian. Nhng chuyn ng ca in nh, sn khu, vn chng, bo ch khng xut hin ngay sau 1975, nhng n m t bn trong, thay i dn dn v cn bn. C l v s thay i ch Si Gn trong ngy 30-4-1975 c tin hnh bng nhng chic tng T54 thay v bng mt hip nh nh chin nh H Ni vo nm 1954; cng c l bi ngi Si Gn hc c bi hc Nhn Vn Giai Phm; nn, k t ngy 30-4-1975, khng h c bt c mt nh xut bn, mt t bo t nhn no cn hot ng, cho d Si Gn trc c hn hai mi t nht bo, hng trm tp ch v nh xut bn. Mt s ln vn ngh s, i ng bo ch Si Gn kp di tn trc khi qun i min Bc ko vo. S li cho d khng phi i ci to th s nghip ca nhiu ngi cng coi nh chm dt. Ngy 23-4-1975, T Hu thay mt Ban B th in vo Trung ng Cc: ngh cc anh cho chun b khn trng kp ra bo C Gii Phng ngay t u khi mi gii phng Si Gn55. Tuy t C Gii Phng sau khng ra kp ngy Si Gn gii phng. Nhng, khng ch c hai pht thanh vin mc qun phc xut hin trn i truyn hnh vo ti 1-5-1975, mt th h nhng ngi vit mc o lnh, theo cc cnh qun t R ko v hoc t min Bc ln lt c iu vo, cch mng trit nn bo ch Si Gn, nn bo ch c t bo u tin t 110 nm trc . Ngy 1-5-1975, ng V Vn Kit triu tp mt nhm cn b tuyn hun, bo ch gm T Ha, Trn Bch ng, Nguyn Thnh L, n trng Petrus K, ni ng y c bit ca y ban Qun qun Si Gn ang tm ng. Cuc hp i n thng nht, ng b Thnh ph s ra mt t bo ly tn l Si Gn Gii Phng. Tuyn hun Trung ng Cc tm thi lm ch qun. L in, mt cn b ca bo Nhn Dn, lm tng bin tp. Nguyn Thnh L ph trch ni dung. Ngy 5-5-1975, Si Gn Gii Phng ra s u tin, ch yu ng li nhng mnh lnh ca y ban Qun qun. Sau mi hai s bo u tin, Si Gn Gii Phng c giao v cho Thnh y. Tng bin tp th hai ca bo l ng V Nhn L, thng gi l By L, mt ngi tm phc ca ng Nguyn Vn Linh, c nhiu nm lm ph cho ng Linh Ban Tuyn hun Trung ng Cc. Ngoi truyn hnh v pht thanh, bo ch cch mng xut bn ti Si Gn ngay sau 30-4-1975 cn c: Gii Phng, mt t bo tng c in n Chin khu D, Ph N Thnh Ph, 17-5-1975, Cng Nhn Gii Phng, 287-1975, Tui Tr, 2-9-1975. i ng vn ngh s, bo ch t Vit Bc tr v H Ni nm 1954 v to ra mt phong tro Nhn Vn gm nhng ngi tr v t mt cuc chin tranh ginh c lp, tip tc kht vng dn ch t do. Cn i ng t R hoc t min Bc tr v Nam nm 1975 thm nhun ch ngha Marx-Lenin. ng nh T Hu vit trong cng in ngy 23-4-1975, h l mt th h cn b vit bo56. V Si Gn, nhiu ngi trong s nhng cn b vit bo y tip tc lm bo vi t th ca nhng ngi chin thng. Nhng ngi chin thng cha mun chm dt cuc chin ai thng ai vi ngy qun, ngy quyn, vi t sn mi bn, v cc tn d ca ch c. Nhiu bo vn ly nhng bi v c sn xut t b my tuyn hun R 57. Sau khi cc t bo quc doanh hot ng n nh, B th ng y c bit y ban Qun qun V Vn Kit triu tp mt cuc hp, nu yu cu: Thnh ph cn phi cho ra mt s t bo t nhn. Theo ng T Ha, ngi ph trch ni dung t s 13 ca t Si Gn Gii Phng: K t khi t min Bc tr v, ti cha tng ngh l mnh li c bo t nhn, nhng t tng ca Su Dn l nh vy. Trung ng Cc v Thnh y bn ti, bn lui cui cng quyt nh s cho ra ba t bo t nhn: mt t s giao cho nhm Ng Cng c, H Ngc Nhun, mt t giao cho ng Nam nh, t th ba lc by gi cha bit giao cho ai c58. Cho ti lc , ng V Vn Kit v nhng ng ch khc ca ng nh Nguyn Vn Linh, Trn Bch ng cha thc s lm vic trong mi trng x hi ch ngha. S nghip ca h l vn hnh cuc chin tranh min Nam c bng u tranh v trang v u tranh chnh tr, bao gm c nhng cng c nh biu tnh, bo ch. H hiu kh r s khc bit gia cc nhm dn chng min Nam i vi ch mi v nhn thc c vai tr ca bo ch trong vic thuyt phc cc tng lp dn chng ng h cng cuc ca nhng ngi cch mng. Theo ng V Vn Kit: tng cho ra bo t nhn c anh L c Th v anh L Dun ng h. Th nhng pha t nhn li khng nng nhit n nhn sng kin ny. Nhm Ng Cng c, H Ngc Nhun, Dng Vn Ba vn l nhng ngh s i lp vi chnh quyn Si Gn th nhn li. Trong khi Nam nh, mt Vit Cng nm vng, th t chi. Theo ng T Ha: Nam nh gii thch: ti, chnh tr khng bit, lm bo kiu ny trn e di ba 17. thi!. ng T Ha nhn xt: Nam nh ch cn ni th thy ng ta hiu ch mi v rt co gi v chnh tr. Ba thng sau, chnh quyn thuyt phc c hai nhm nhn s nhn giy php ra bo t nhn: Nhm linh mc khuynh t Chn Tn, Nguyn Ngc Lan, lm t i Din trc 1975, nhn Giy php s 01 59, ngy 4-7-1975, ra t bn nguyt san ng Dy. Cng ngy 4-7-1975, nhm linh mc Trng B Cn, Hunh Cng Minh nhn Giy php s 02, ra t Cng Gio & Dn Tc. Phi ti ngy 22-7-1975, nhm dn biu i lp Ng Cng c, H Ngc Nhun, mi nhn Giy php s 03 ra t Tin Sng. ng H Ngc Nhun nh li: Ti v Ng Cng c gp nhau sm. Chng ti cng rt bi ri v tnh hnh mi cha hiu s nh th no. Nhng, ch thn ng V Vn Kit gp ni: Anh Su Th cng rt st rut. Theo ng Nhun: Khi tnh hnh cha n nh, chnh quyn mun c mt t bo c lng qun chng m thn my ng. Ti hi: lm th lm nh th no? Trn Bch ng bo: lm y nh c. ng nh nhn xt ca Gio s Trn Vn Giu: Cc anh lm bo cng sn nh cng sn. Ngay t nhng ngy u, Tin Sng hng hi tham gia cc chin dch nh tp trung ci to, i tin v nh t sn mi bn. c bit, thng 91975, H Ngc Nhun c a ra H Ni trong on i biu min Nam d Hi ngh Hip thng Thng Nht. Khi tr v, trong bi i Thm Mt Lng Qu Min Bc, ng Nhun vit: Chng ti tin rng, c lp dn tc v thng nht t 60 quc phi c gn lin vi ch ngha x hi . Ch ngha x hi l mt thc th ch c th hiu c mt cch y bng s tri nghim. Nu nh vn Php c khuynh hng cng sn, A. Gide (1869-1951), nm 1936 khng ti Lin X th c th ng khng vit sch ch trch Lin X. Nu H Ngc Nhun, Nguyn Ngc Lan khng lm bo sau 1975 th khng th hiu y t do bo ch di thi Cng sn. Trc nm 1975, trong mi nm, c 360 ln t Tin Sng b tch thu bo, su ln b ng ca. Nhng, cho d h khc, Si Gn vn l mt ch c lut php. Nhng bi bo c khuynh hng ng h Mt trn Gii phng v chng M c th b kim duyt. Nhng mt nh bo thng vit cho khng ch mt t v cc ch bo, c bit l cc ch bo chnh tr nh H Ngc Nhun, thng c i ba t bo, nn chnh quyn thu t ny th vit ln t kia phn i. Nm 1969, khi H Ch Minh t trn, ngay gia Si Gn, t t Nc dm ra mt s ring cho ngi nm xung, vi tt c cc bi vit trong u ni v H Ch Minh, k th ca chnh quyn min Nam. Sau Hip nh Paris, linh mc Trng B Cn cn c th cho ng trn t i Din bi vit Hai mi nm xy dng x hi ch ngha min Bc. Cn Gio s Nguyn Vn Trung th vit trn t t Nc: Cng sn, ngi anh em ca ti. Thng 3-1975, trn t i Din, hai v Linh mc Chn Tn v Nguyn Ngc Lan dm v bn Vit Nam, nh du nhng ni nm trong tay qun min Bc ri ch thch: Ny anh em i/ Quc gia n ngy gii phng61. Gii phng xong, i ng lm bo t trc 30-4-1975 bt u tan tc: mt s kp di tn, mt s b a i ci to hoc b bt do tham gia cc t chc phn ng, s c may mn c lm bo nh i Din, Tin Sng ch chim mt phn rt nh nhoi. Nhng ngi lm bo ch, pht thanh, truyn hnh qun i nh Phan Lc Phc, T Thy Y n phi i ci to t mi n mi ba nm. Nh bo Trn Tun Nhm, mt trong nhng ngi ch trng lm t Trnh By, nm 1971, khi ra tranh c ngh s dng khu hiu Chng M cu nc vi tranh minh ho hnh Nixon v ru Hitler. Nm 1979, ng Nhm vt bin nhng b bt, v sau cht trong tri giam Bn Sn. Nh bo Nguyn Khc Nhn, th k t Tin Tuyn, ch phi i ci to mt nm nh c anh r l Trng ban Tuyn hun Thnh y Trn Trng Tn. Nhng khi va t tri v, ng Nguyn Khc Nhn c anh r ly tnh thn ni thng: Cu lm t bo phn ng nht min Nam, cu khng th no lm bo di ch ny c. Chnh quyn mi khng c ch kim duyt bo ch. Thm ch khi Tin Sng lm cng vn xin Ban Tuyn hun a ngi ti vit x lun v duyt bi, chnh quyn cng khng thm c ngi. Trong khi , Thnh y li cn chm sc v vt cht rng ri hn so vi nhiu ngnh ngh hot ng khc: Ring v xng, ta cung cp cho h mi qu hn 7.000 lt nm 1979, v 5.650 lt nm 198062. Nhng, trong ni b t bo, an ninh ci vo khng t c tnh 63. Trong mt bo co gi anh Su Dn, anh Chn o, Vn phng Thnh y yu cu: C quan an ninh cn tng cng cc bin php nghip v cht ch hn v tinh t hn na, nm chc mi hot ng ca cc i tng trng im trong Tin Sng64. Nhiu bi vit ca t bo ny b pht hin ngay khi cha kp ln khun. T Tri Bin Ng Cng c trc 1975 dm vit bi kch tng thng Vit Nam Cng ha. Cng T Tri Bin y, nm 1979, ch nh vit bi cho bo Tt nhn danh b hng xm c mong: Ngy mng Mt ra ng c gp mt n ci xun, N ci xun n trn mi anh cnh st65, lp tc b c tnh t co. Ngy 11-1-1979, Phng An ninh Bo v C quan Vn ha PA 25 gi cng vn khn ln Thnh y, yu cu x l 66 T Tri Bin v cho rng bi bo m ch x hi ngy nay mt c n ci. Nm 1978 t ng Dy phi ng ca 67. Cuc chi bo t nhn cn ko di ti nm 1981. Nhng, H Ngc Nhun tha nhn khng lm bo u cng thng nh lm bo trong ch x hi ch ngha. Khc vi bn nguyt san ng Dy, Tin Sng l t nht bo c lng c gi ln nht ti Thnh ph H Ch Minh lc by gi. Bn c ca Tin Sng l mt tng lp cng chng m chnh quyn va e ngi va mun chinh phc. Thng 4- 18. 1981, ti Hi ngh Cng tc T tng ton quc, L c Th nu mt s du hiu ng lo trn t Tin Sng. Ngy 23-4-1981, Vn phng Thnh y d tho mt bn bo co ng V Vn Kit gi Trung ng 68. Cho n lc ny, ng V Vn Kit v Thnh y vn mun tip tc duy tr t Tin Sng vi b ngoi nh hin nay phc v mt cch c li nht cho yu cu chnh tr ca ta nhm tuyn truyn tc ng mt cch c hiu qu vo mt s i tng qun chng m mt t bo ng cng khai thm nhp vo kh hn, t tc dng hn69. Tuy nhin, ngay trong bo co ngy 23-4-1981, Thnh y lo rng: Hot ng ca h bc l thc gy nh hng, to th chnh tr trong tr thc, nhn s, Vit kiu v c trong mt s cn b tr thc ca ta. Cng trong nm 1981, lc lng Cng on on kt lin tc t chc biu tnh Ba Lan, cho d qun i Ba Lan b t hng nghn ngi trong c Lech Walesa v thit qun lut trn ton quc. S kin Cng on on kt t H Ni trong mt s cnh gic cao hn. Thng v Thnh y s rng: Nu c tnh hnh t bin do ch gy ra, th Tin Sng c th gy tc hi, v nhng ngi cm u ny cha phi l ngi nhp cuc vi ch ta, tuy h c th vit nhiu bi ca ngi ch , ca ngi ch ngha x hi70. Thng 6-1981, ng V Vn Kit i H Ni. Sau khi gp trc tip T Hu v ng Trng Chinh, ng Kit nhn r thi vi Tin Sng ca Trung ng l r rng v kin chm dt hot ng Tin Sng ca ng Trng Chinh phi c hiu l mt quyt nh thay v mt li gi . Sng sm ngy 29-6-1981, ng V Vn Kit cho mi ban lnh o Tin Sng ln gp. Ng Cng c v Dng Vn Ba i. ng Kit ni ngn gn: Cc anh H Ni c l Tin Sng nn ngng. Nhng, ngng ngay hay ko di thm mt thng chun b d lun th cc anh Tin Sng cho kin. C Dng Vn Ba v Ng Cng c lp tc ng ngng ngay. H Ngc Nhun khi nghe bo li cng tn thnh. Sau gn su nm lm bo cng sn c ba v cng mt mi. Trong mt hi ngh cn b, din ra ngay trong sng 29-6-1981, sau khi tha nhn nhng ng gp ca Tin Sng, ng V Vn Kit gii thch: Chng ta xc nh kinh t cn nm thnh phn, nhng vn ha ch c mt l vn ha dn tc v x hi ch ngha. n lc tt c nhng ting ni u phi l ting ni yu nc yu ch ngha x hi chin u v chin thng, khng c ting ni khc c71. Trong Th gi bn c, ng trong s bo hon thnh nhim v ra ngy 30-6-1981, Ng Cng c vit: Chia tay, bn c cng nh anh ch em Tin Sng u c nhng ngm ngi ca tnh cm. Nhng chia tay y s cn gp li mt v tr mi, trong ci chin tuyn chung ca t quc x hi ch ngha ca chng ta72. Trong cc cng in mt trao i gia Thng v Thnh y v Ban B th sau ngy 29-6-1981, chnh quyn t ra hi lng vi phn ng ca nhng ngi lm Tin Sng 73. T bo b ng ca nhng i ng nh bo giu kinh nghim c ng V Vn Kit thu xp a v cc t bo ca Thnh ph nh Tui Tr, Ph N v c t Si Gn Gii Phng. H tr thnh nng ct trong vic to ra mt mi trng bo ch thc s trong cc t bo ca Si Gn, c bit l t Tui Tr 74. Trc , trong vn hc, ngh thut cng m thm chuyn ng. Trong nhng thi khc b a ti tn cng, lch s, t thn n, li thai nghn nhng nhu cu thay i. Cui thp nin 1970 tr thc, vn ngh s min Bc bt u suy ngm v nhng gi tr m h c th tip cn min Nam, qua sch bo, tivi, t lnh. Trong khi ti Si Gn, V Hnh, Trn Trng ng n, Thch Phng, Trn Vn Giu 75 vit sch, vit bo, lng m vn ngh s min Nam th min Bc, thanh nin bt u tm c cc tc phm ca h. T trc khi chin tranh kt thc, nhiu nh vn min Bc thay i cch nhn hin thc v c khng t ngi cm thy xu h vi nhng trang vit ca mnh. Nm 1969, khi vit Du Chn Ngi Lnh, thng qua bi kch ca mt nhn vt l i i trng Vit Cng yu mt ph n tng c chng l lnh ngy, Nguyn Minh Chu nhn ra, c nhng vng t gii phng nhng con ngi vn khng c gii phng. Nm 1972, khi vit La T Nhng Ngi Nh, Nguyn Minh Chu cnh bo: mt ngi hng trong chin tranh, khi tr v c th thnh ngi n mt! Cng trong nm 1972, Hong Ct vit Cy To ng Lnh; Nguyn Ph vit Mt m i Tu, a ra mt cch tip cn khc v chin tranh. Nm 1974, Ng Vn Ph c So t, V T Nam c Cm Hng, Nguyn Khi c i Mt v c bit Phm Tin Dut c Vng Trng, vi nhng cu th m t chin tranh tht hn: "Khi bom ln tri thnh nhng vng en/ V di mt t sinh ra bao vng trng/ Ti vi bn ti i trong im lng/ Khn tang trn u nh mt s khng". thi im ny, nhng tc phm b coi l c khng kh nhn vn mi. Cch m t nng thn min Bc qua cu chuyn ca hai ngi lnh trong Mt m i Tu b Trng Chinh phn ng. Hong Ct khn kh v Cy To ng Lnh. Lnh l b danh ca T Hu cn cy to, th ai tng hc ph thng min Bc cng u bit cy to u nh T Hu lc no cng rung rinh qu ngt. Cm cnh trc s bm dp ca Hong Ct - mt thng binh ct chn, cc ng nghip ca ng nhn T Hu bng th: Hong Ct khng lm g hung/ Anh Lnh ch gy iu d. Phm Tin Dut khi y, ang c c cu lm lnh o v ang ni nh cn vi nhng bi th vit v Thanh nin xung phong, v tiu i xe khng knh, b theo di v c nguy c b bt. May mn cho h l Chin thng 30-4-1975 mang ti nim vui nh thc l cho cc nh lnh o li lm ca cc vn ngh s tm c qun i. 19. Nhng y l mt s thc tnh ch khng ch l nhng pht giy xc ng. Tiu thuyt Nhng Ngi i T Trong Rng Ra v tp tiu lun Trang Giy Trc n ca Nguyn Minh Chu xut bn sau nm 1975 bt u cho thy mt ci nhn mi. ng cho rng: Lu nay ta vit v chin tranh khng tht. Ta khng vit ci thc s xy ra m vit ci ta mun n xy ra. Nm 1979, khi l lun ha kin ca Nguyn Minh Chu trong tiu lun V Mt c im Vn Ha Nc Ta, nh ph bnh vn hc Hong Ngc Hin gi iu m Nguyn Minh Chu ph phn l ch ngha hin thc phi o. Bi vit ca Hong Ngc Hin b nh ti bi, vn bi nhng cng c m T Hu s dng thi Nhn Vn. Hong Ngc Hin b coi l xc phm n mu, n mt nn vn hc xy bng mu u tranh cho c lp t do. Cng trong nm 1979, i sng vn ngh xn xao trc bn dn ca Nguyn Ngc. Khi Nguyn Ngc, mt nh vn qun i eo qun hm i t, c a v trng Nguyn i Quc, ng lt vo mt xanh ca T Hu. thi im ny, T Hu c nh thay th s lnh o nh vn tng lp cng thi Thi H p nh Ch Lan Vin, Nguyn nh Thi bng mt th h nh vn trng thnh qua chin tranh. Nguyn Ngc, ngi c mi ba nm chin trng min Nam, c chn. Thng 11-1978, ng c a v lm ph tng th k kim b th ng-on Hi Nh vn. Nguyn Ngc gn nh chc chn c mt gh Trung ng nu ng thun theo c cu ca T Hu. Nhng, cha y hai thng sau khi Nguyn Ngc nhn chc, k hoch ny ph sn v bi pht biu v sau gi l bn dn do Nguyn Ngc c ti hi ngh ng vin ca Hi Nh vn bn v sng tc, t chc ti H Ni ngy 10-3-1979. Trong bi dn ny, sau khi nh gi li chng ng gn hai mi nm ca vn hc Vit Nam l kh m nht, Nguyn Ngc cho rng s d c s chm tr, th thin ko di l do: Ph bnh, l lun dung tc ha mi quan h gia hin thc v vn hc, tuyt i ha hin thc, v kt qu l buc vn hc phi khip nhc trc hin thc, ngi ngh s phi khip nhc trc i sng. Nh vy thc cht l n ph nhn kh nng ci to tr li hin thc ca con ngi, ca vn hc. N h thp vn hc xung thnh mt s sao chp hin thc, coi gi tr vn hc cao nht l lm sao c sao chp cho ng nguyn hin thc. Cng ph phn ch ngha hin thc phi o, nhng Nguyn Ngc vt qua Nguyn Minh Chu v Hong Ngc Hin khi ch ra cn nguyn ca nn vn hc xoay x di trn thng tng kin trc ca ch ngha cng sn. Khng phi t nhin m Nguyn Ngc ku gi trong vn hc phi nhn thy s phn con ngi. ng tha nhn l ngh ti bn dn ny trong chuyn i ca on nh vn Vit Nam ti Campuchia ngay sau khi qun i Vit Nam trn vo th Phnom Penh, chng kin mt t nc ph khng c s nh, ngi khng c s t. Nguyn Ngc ni: Hitler ni l tn bo nhng vn cho mi ngi t mt con s, cn Pol Pot th khng. Campuchia, nhn dn b ng cm quyn bin thnh v danh tnh. Ti sao ch c cc quc gia cng sn mi c cch mng vn ha v nhng cnh ng cht76. Trong ba ngy u hi ngh, bn dn to ra mt khng kh hn hoan. Nguyn Ngc nh li: Ch Lan Vin h hi cn Xun Diu th nhy cng ln. Ch Lan Vin than: T lu, ta c Ba Giai, T Xut, Hc Lc nhng ta git n ri77. Mt ngi rt cng rn nh nh ph bnh V c Phc cng phi cho rng: Vn hc khng ch phn nh hin thc cuc sng m cn i su vo khm ph quy lut b n ca cuc sng. Nhng nc ta c ci g thot khi ng li ca ng ta khng? Khng. C khi con ngi i ngh, khi yu nhau cng thy r cc vn ng li78. Nh th Bo nh Giang v d: T Tp ch Vn ngh s 1 ca Hi Vn ngh Bnh Tr Thin ch v ci ba v mt nh ga khng c ngi m b nh bn, Ban B th Trung ng can thip. mt tnh Nam B, dng li hnh nh Nguyn nh Chiu chin u n cng, nhng khng thng, khng cho din. Tnh y i t Nguyn nh Chiu phi thng, lc no cng thng. Vy Nam K Khi Ngha th sao? X Vit Ngh Tnh th sao? V qun i, khng c vit ta thua. Nhng ai tng tham gia chin u u bit ta cng thua nhiu lm79. Nguyn nh Thi tha nhn ngi tr thc c vn khi trong ch cng sn. ng ni: Bi hc cho ngi tr thc cng sn tht kh khn. Trung Quc, sau 1949, nhng tr thc ln khng vit c g: Mao Thun, Ba Kim, To Ngu, Quch Mt Nhc. Ch c mt ngi vit c l Lo X. ng l nh vn c ti nht Trung Quc... (Nhng), Lo X t t cu Bc Hi, ni ng bo ng vo ngh vn. ch ngha x hi c nhng ci gh gm. Chng ta nhn li, thy mnh cn may lm80. Ngy th ba, T Hu n. ng cho rng, ai khng sng tc theo phng php hin thc x hi ch ngha, khng hiu hin thc theo quan im Marxist81 l sai. Nm 1979, nn kinh t Vit Nam ang mc khn cng nhng T Hu yu cu cc nh vn phi nhn ra nhp i ca lch s thy: Dn tc ta ang khc chp nh, chm nn ca thi i82. T Hu ni v nhng b tc ca x hi Php bng mt s bun v khinh b83. Ngay sau khi leo ln bc pht biu, T Hu ni: Ci bc ny i vi ti cao qu, i vi anh Nguyn Ngc th cn cao hn. Ti va i Cao Bng, ni ti gp cc nng dn. ng ng y m ph phn hin thc. Cuc sng cn cao c hn h cu. Theo Nguyn Ngc, T Hu gin nht l cu ch ngha tp th by n. ng dng Khng T nhc nh Nguyn Ngc: Nhng ngi o tng tng mnh l nh chnh tr, ng thi l nh th, nh t tng ln l ngi in. Ta khng phi l ngi in, phi trang b cho mnh tr tu ca thi i, tc tr tu ca ng, tr tu ca nhn dn84. 20. T Hu pht biu xong, Nguyn Ngc vn kt lun: Hi ngh hon ton nht tr vi dn. T Hu bc ra mt hm hm. Mt vi nh vn ln lo lng chy theo. Nguyn Ngc k: Ti hm nhiu ngi cm thy phn ut, anh em t li tr s Vn Ngh Qun i, s 4 L Nam . Ch Lan Vin i b t 51 Trn Hng o ti ni: mnh dn Nguyn Ngc ti nh anh Lnh xin li. Ti cm n v ni: Nu thy cn i ti s i mt mnh. Sau Hi ngh , trong ng on Hi Nh vn duy nht ch c Hong Trung Thng ni: Ngc khng sai. Nguyn Khi b vo Si Gn cn T Hoi, nh thng l, li trn v bnh vin. Khng c n lc t ci tri no ca gii vn ngh c th tn ti trong thi gian T Hu nm quyn 85. u thp nin 1980, mi trng vn ngh Vit Nam cn mt thi k bc bi, nht l sau v bt hai nh th Hong Hng v Hong Cm. Nh th Hong Hng b bt chiu ngy 17-8-1982, khi ng n s 5 Bt n gp Trn Thiu Bo, gim c Nh Xut bn Minh c, ly tp th V Kinh Bc. Tp th c coi l v gi khng ch v th m cn v n c chp tay, c minh ha bng mt bc l diu bng ca Vn Cao v bn ph bn mu nc ca Bi Xun Phi v nhng c gi quan h i nn quai thao, mc o t thn. Ba ngy sau, 20-8-1982, c quan an ninh vn ha bt Hong Cm. Mt bn chp tay khc trc c chuyn vo Si Gn cho gio s Nguyn Mnh Hng, Vit kiu Canada. Nhng, nh cp bo ca Dng Tng, Gio s Hng kp gi li tp th V Kinh Bc c th vt qua vng khm hnh l sn bay. Ti nh giam, Hong Cm nhn ti rng, nhng tuyt tc th tnh ca ng c lm chng ng v kch ch . Theo Hong Hng: Trong tp V Kinh Bc c ba bi th, Cy Tam Cc, L Diu Bng, Qu Vn i - thng c gi l b ba cy - l - qu, c rt nhiu th h ngi c chuyn tay, v cng khng t ngi din dch bi th nh nhng li on trch ca em (vn ngh s) vi ch (ng), i khi em yu ch, nhng ch la em, cho em n ton qu rng, ri b mc em b v i ly chng. Nm 1974, cng an H Ni gi Hong Cm ln rn e v vic lu truyn nhng bi th c ni dung xu y. Hong Cm phai ngng. Nhng sau 1975, V Kinh Bc c thm c gi min Nam. Nm 1979, mt s Vit kiu c c mt s bi th chp tay ca nh th, trong d nhin c b ba cy - l - qu. Mt n bc s xng tn l Cn Th Php xin Hong Cm gi cho mt s bi th. V sau mi bit b l t ca Thin s Thch Nht Hnh. V Kinh Bc bt u thnh vn nghim trng khi my bi th ny c in trn mt t bo Php km theo li bnh mang tnh chng i chnh tr 86.Ci ra u thp nin 1980, o din Trn Vn Thy bm my b phim ti liu H Ni Trong Mt Ai. B phim s dng rt nhiu tch c d khin cho ngi nay git mnh. Nht l on ni v vic ph n ca b Huyn Thanh Quan. B Huyn c chng ang lm tri huyn min Trung. Mt hm, chng i vng, b nhn n ca Nguyn Th o xin c ci gi v chng i lnh th. Thng cm cho ngi ph n xa chng, B Huyn mnh dn ph vo n: Ph cho con Nguyn Th o/ Nc trong leo lo cm so i ai. C o va i bc na th chng tr v, pht n kin. Hu qu l ng Huyn b mt chc. Trong phim, Trn Vn Thy bnh: Mi bit ci mu me vn ngh dnh vo vic quan trng gy ra nhiu s rc ri l th!. Phim cng ni n Nguyn Tri, ngi cng vi em h l Trn Nguyn Hn nm mt nm gai ph L Li sut mi nm khng chin chng qun Minh. Khi Trn Nguyn Hn b L Li bc t, Nguyn Tri cng b tm giam. L Li c ln vo ngc thm ng ri hi nn vit quc nhc nh th no. Phim k l Nguyn Tri bnh thn m rng: Tha b h, thng yu dn chng th hy lm nhng vic nhn c. ng v n ring m thng by. ng v gin ai m phn bi. l ci gc trng tn nht ca quc nhc!. Ngay ti xng phim ni b phim ra i, lnh o xng thy c g khng n. B phim b coi l m ch. Theo o din Trn Vn Thy: C ln b phim c chiu i, chiu li ti bn lt trong mt bui sng ti Qun y Trung ng. y ban Khoa hc X hi phi t chc mt cuc to m, c cc i biu ca Vin S hc, Vin Trit hc, Vin Hn Nm cng tham gia. Cc i biu khng tm ra bt k mt sai st no ca phim. Nhng, H Ni Trong Mt Ai vn b cm chiu". Chiu ngy 18-10-1983, ch thn Ch tch Hi ng B trng Phm Vn ng xem H Ni Trong Mt Ai. Ri ngay sau , ng Phm Vn ng yu cu phi t chc chiu cng khai b phim ny cho nhn dn xem. Nhng, cho d c lnh ca ch tch Hi ng B trng, H Ni Trong Mt Ai cng ch c chiu trong mt thi gian ngn. B phim sau c a ti Vn phng Trung ng ng chiu cho ng Trng Chinh xem. Theo o din Trn Vn Thy th trong bui chiu, c ng L Xun ng, ph ban Tuyn hun, ngi cc lc phn i b phim ny v ng ng Xun K, vin trng Vin Trit hc, con trai Trng Chinh, ngi rt nhit thnh ng h. Nhng, lin sau , b phim tuyt i khng c chiu na. T cho n sau i hi VI, theo ng Thy: V mnh bo mnh in. ng nghip, c by ri, tm gi sng l t tu c quan lo xem Trn Vn Thy b bt cha!. Khi y, hai u t nc th chin tranh, trong mi con ngi th i rt. nng thn, nng dn ng khi bng nhng ln sng khon chui. Trong cc nh my, x nghip, cng nhn bt u x ro lm ba li ch. Gia nm 1983, 21. Trng Chinh bt u i c s. Tuy vn c coi l mt thnh tr cng rn nhng, t cui nm 1983, Trng Chinh bt u thn trng v chu lng nghe hn. Thng 9-1985, uy tn ca T Hu gn nh khng cn, sau tht bi ca gi-lngtin. Ti i hi VI, thng 12-1986, cc i biu gch tn ng trong phiu bu Ban Chp hnh Trung ng ng. Cho d ang c v n hai nh th h Hong, ang c v Trn Vn Thy, trong khong thi gian ny, gii vn ngh s bt u nui kht vng thot ra khi ci ngt ngt ca quan liu c v kinh t v chnh tr. Cng nh vn hc, nn sn khu x hi ch ngha cng tng phi th hin ci honh trng ca cuc chin tranh. Khi cha ginh c thng li, mi th hy ang trong ch i th s honh trng c th che y c nhng khao kht c nhn. Nhng, khi kt thc chin tranh, ngi dn nhn ra nhng iu m h chp nhn hy sinh tui xun chin u cho, khng ti. Nhng ngi cm quyn c lng tm cng cm thy ng cay cn nhn dn th tht vng. Trc thc t , ngh thut tuyn truyn cng c huy ng, tng c th che y nhng kht khao rt c th ca nhn dn, ha ra li cng gip con ngi nhn ra s chi vi, trng rng. Chin thng m khng thy g cho mnh. Theo nh ph bnh sn khu Ng Tho: Gia lc y th cc on kch, ci lng t min Nam ra, dng sn khu din khp hang cng ng hm min Bc. Nhng L Su Ring, i C Lu vi tng s phn hin ra rt r, tuy c v nh b tc nhng tht con ngi. Dn chng x i xem. Cc on ca, kch min Bc mt dn khn gi. Khc vi vn hc, s tht bi trong sn khu bao gm cm o ca c mt i ng. i sng bc bch buc cc on ngh thut sn khu phi chi p. Ci g bt u t cuc sng th cng mang theo chnh hi th ca n. C th ni l trong cc hot ng ngh thut i dn ch ha x hi, sn khu i u. Cui nm 1985, trong Hi din Sn khu ti Si Gn, cc on min Bc a vo nm v kch, c v vi nm c xe tng ca tinh thn dn ch 87. Theo Ng Tho: Nhn Danh Cng L b duyt i duyt li nhiu ln. Ma H Bin th ti pht cui on Nam nh mi c Tnh y cho php d hi din. Qun i lc u cng nh khng cho on cho Tng cc Hu cn din Bi Ca Gi Nc. Bo Nhn Dn c bi gay gt nh Hn Trng Ba Da Hng Tht v H Mi Ca Ti, cn Hnh V Bng th b cm. Cho d khng phi l tc gi ca ng li i mi i hi VI, nhng Tng B th Nguyn Vn Linh vi nhng tuyn b nng nhit ban u to ra nhiu cm hng dn ch ha cho mt x hi b tri buc kh lu trong vng bao cp. Thng 5-1987, phim H Ni Trong Mt Ai c chuyn ti Nguyn Vn Linh. Theo ng Trn Trng Tn, khi y ng va c iu t Campuchia v lm trng Ban Tuyn hun Trung ng, Trn Vn Thy a phim H Ni Trong Mt Ai cho ng. ng Tn ni: Coi xong thy hay qu, ti hi Thy: sao phi a ti coi? Thy ni: Trn khng cho chiu. Ti v hi ngi gip vic th c anh cho bit: C Trng Chinh ni phim ny m ch nn khng cho pht hnh. Khi , ti tnh, mnh mi v nu mnh cng cm th khng hay m mnh ni cho th t nh nn in thoi cho anh Nguyn Vn Linh: Anh rnh mi anh coi ci phim ca anh Thy. Ti coi thy hay nhng trc y, anh Trng Chinh khng cho chiu. Anh Linh thu xp coi, xong anh bo: Hay! C cho chiu, cn gia ti v anh Trng Chinh th ti lo. Theo ng Trn Vn Thy th sau Ban Vn ha Vn ngh ca Trn cng lm kh bi bn. Theo ch th ca tng b th, Ban triu tp mt bui chiu H Ni Trong Mt Ai cho tt c nhng ngi c trch nhim v qun l vn ha, vn ngh, tng th k cc hi vn hc, ngh thut xem v b phiu. V tng b th khen, 100% ngi xem b phiu thun. Ngy 25-9-1987, Vn phng Trung ng ng c vn bn truyn t kin ca Ban B th, ch th Ban Tuyn hun, B Vn ha ph bin rng ri H Ni Trong Mt Ai. Thng 3-1988, ti Lin hoan Phim Vit Nam Nng, H Ni Trong Mt Ai ot mt lc bn gii thng: Bng sen vng cho phim ti liu, Bin kch xut sc nht, o din xut sc nht v Quay phim xut sc nht. i mi cng thc s ci tri cho lnh vc sn khu. Nhng v kch gai gc khng cn c s phn long ong nh trc y. Nhng To Mt, Xun Trnh, Don Hong Giang, v c bit, Lu Quang V, nhanh chng tr thnh nhng ngi sao ca sn khu. Lu Quang V sinh nm 1948. Nm 1965, V khai gian tui vo b i. Tuy nhin, mi trng qun i m anh tri qua khng l tng nh nhng g m anh tng tng khi cn ngi trn gh nh trng. Mu vn ngh v k lut qun i l hai phm tr mu thun. L lnh th sa my bay sn bay Bch Mai, trong khi, ngi yu ca anh, din vin in nh T Uyn ni ting v xinh p, th ang H Ni: "Khng c em anh cng chng l anh/ Bit n bn tay ch sc mu hnh phc/ Em l r ni lin anh vi t/ Li l chi n bp n sng mai". V thng xuyn trn v gp T Uyn v kt qu l nm 1970, Lu Quang V b loi ng v lin tc vi phm k lut. Tr v thnh ph, khng s go, khng h khu, Lu Quang V c T nh 88 a v lm xng cao su ng st. Ri, c lc lm sa li chnh t Nh Xut bn Gii phng, chm cng trong mt i cu ng, lm bch bo, v pano, khu hiu. Nm 1978 V c cha l nh vit kch Lu Quang Thun can thip cho v Tp ch Sn Khu. y, anh c o din Phm Th Thnh t hng vit mt v kch v L T Trng. V V vit v kch u tay ca anh: Mi Mi Tui 17. Ci tri bin Lu Quang V tr thnh nh vit kch t hng nht. Nhng trng v tay ca khn gi khi xem kch 22. Lu Quang V a cc trng on kch t khp cc tnh thnh phi v n dm nm d nh anh ch kch bn. Nm mi v kch c Lu Quang V vit, ch yu trong nhng nm gia thp nin 1980. Nu nh sn khu gy du n Hi din 1985 th Hi Nh vn lc li gn nh dng dng vi i mi. T bo Vn Ngh cho ti u nm 1987 ti mc khng cn tin mua giy. Tng Bin tp o V gi th cho Ban Vn ha Vn ngh Trung ng tuyn b ng ca t bo. Trng ban Trn khng chp nhn ng ca Vn Ngh, thc gic Hi phi nhanh chng tm ngi thay th. Trong mt cuc hp ni b, nh vn Nguyn Minh Chu ngh mi Nguyn Ngc. Nguyn nh Thi v Chnh Hu gp Trn bo co. Trn thc Hi lm th tc ngay iu Nguyn Ngc v nhng Nguyn nh Thi c chn ch cho n khi Tng Trn c ngi n Hi yu cu. Thng 6-1987, Nguyn Ngc c quyt nh v lm tng bin tp t Vn Ngh. Khi , t bo ny nh bn lin tc bn s lin, V Vn Trc v Ng Ngc Bi ang chun b cho ra mt t bn s gp. Bn tho s bo ny c truyn ngn Tng V Hu, mt truyn ngn c gi ti bo Vn Ngh t kh lu, tc gi ca n khi cha ai bit n. Ng Ngc Bi cho rng l mt truyn ngn hay, nhng Tng Bin tp o V my ln xp li. Theo Nguyn Ngc, khi bit ng s v thay th o V, V Vn Trc c tham kho ng v ng khuyn khch V Vn Trc cho ng. Tng V Hu ngay sau khi cng b nh danh mt nh vn ti nng: Nguyn Huy Thip. Cuc tranh lun v Tng V Hu trn nhiu din n ngay sau lm cho Nguyn Huy Thip ni ting v t Vn Ngh c ch hn. ng Nguyn Ngc k: Nhn chc, ti hp anh em ni, bo Vn Ngh hn cc bo ch c cht vn, nhng bo th phi c tnh chin u. Mun li cun c gi th phi a i sng vo bo, phi lm sng li mng phng s vn hc, ly phng s lm mt trn chnh ca bo. Phng s u tin gy xn xao trn bo Vn Ngh vit v ng Nguyn Vn Chn, cn c gi cht tn l Vua Lp, ngi b H Ni khi t v thu gom ph liu mt ngnh c quyn nh nc. Bi phng s do Trn Quang Huy vit c tn Li Khai Ca Mt B Can nhanh chng c nhiu t bo ng li hoc ln ting ng h, k c bo Nhn Dn. Sau Li Khai Ca Mt B Can, Vn Ngh c thm nhng bi bo thu ht d lun nh Ngi n B Qu v c bit l Ci m Hm y m G? ca Phng Gia Lc. Phng Gia Lc l mt ngi vit vn Thanh Ha. Gia thp nin 1980, ng c mt s bi vit ng chm n nhng tiu cc a phng. B th Tnh y Thanh Ha by gi l ng H Trng Ha, mt ngi m bi v Thanh Ha d t, d t gi l vua khng ngai. B e da, Phng Gia Lc phi trn ra H Ni. Theo Nguyn Ngc: Anh em vn ngh Thanh Ha t chc a Phng Gia Lc ln tu, c hai ngi ng hai u toa canh chng. Ra H Ni, thot u Lc nh B Kin Quc, sau thy nh Quc khng an ton, anh em a Lc v sng tm ta son bo Vn Ngh. Ti Ta son bo Vn Ngh, Phng Gia Lc k li cu chuyn chnh quyn Thanh Ha theo lnh ca b th, tch thu xe p, phch nc v ln g ca nhng gia nh thiu thc ngha v. Nm y Thanh Ha mt ma, i km, b th ch th: Li ch ca ngi lao ng phi hy sinh cho li ch nh nc. Cu chuyn xy ra trong mt gia nh c mt c gi bnh nng, sp ti lc gn t xa tri. Gia nh giu vo trong c quan ti ng sn ca b c mt t thc lo hu s. Gn mt gi sng, dn qun p vo ting ch sa vang, ting ln ku eng c nh b chc tit, dn qun, cng an lt c quan ti di gm bn th, la chy ro ro. y l la t, hai c con gi mua cho sau hm b gi cht, i khch. Phng Gia Lc k, c ta son Vn Ngh ngi nghe, ri khc. Nguyn Ngc ni: Ti bo Lc vit ngay i. Lc cm bt v bi k Ci m Hm y m G ca anh, ng trn Vn Ngh s ra ngy 23-1-1988, gy chn ng. Cc bo cho ng li. Cuc chin ca bo Vn Ngh, Phng Gia Lc vi B th Thanh Ha H Trng Ha t bt u c gn nh tt c cc bo theo di v ng bi ng h. Nm 1987 c th coi l nm ca Nguyn Vn Linh. Cu ni tng nh v trch nhim ca ng vi vn ngh s, hy t cu mnh trc khi tri cu, to ra nhng nh hng khng ng. Bn cht ca lao ng sng to l c lp. iu m gii vn ngh s cn l t do. c li ca tng b th, ai cng st sng t mnh ci tri. Nhiu tc phm gy xn xao d lun, xut bn trong thp nin 1990, thai nghn trong giai on Nguyn Vn Linh. Sau Nguyn Huy Thip, xut hin thm Phm Th Hoi, Bo Ninh, Nhng nh vn c tc phm trc nh Dng Thu Hng, Nguyn Minh Chu cng bt u vit bng nhng hi th mi. Sau Ngh quyt 05 B Chnh tr, cng an v cc c quan lin quan trin khai lm chnh sch cho cc i tng Nhn Vn Giai Phm. i t Thi K Toi, ngi c A25 giao vit bo co v tnh hnh cc i tng Nhn Vn cho bit, cng an xut phng hng gii quyt ch chnh sch theo hng: Phc hi hi tch Hi Nh vn cho Trn Duy, Trn Dn, Hong Cm, Hong Tch Linh, L t, Phng Qun. Gii quyt ch lng hu cho Nguyn Hu ang, Phng Cung. Cng trong nm 1987, ln u tin k t sau Nhn Vn, Nh Xut bn Vn ha in cho Hong Cm tp th Ma Thun Thnh; Bo Qung Nam- Nng in cho Phng Qun trng ca Cy C. Nm 1988, Nh Xut bn Tc phm mi in tp th L ca Vn Cao. Nm 1976, Vn Cao sng tc ca khc u tin k t sau Nhn Vn, bi ht c tn l Ma Xun u Tin c in 23. trn bo Si Gn Gii Phng v c i Ting ni Vit Nam thu thanh. Tuy nhin ngay sau , bng mt lnh khng thnh vn, Ma Xun u Tin bin mt. Cui thp nin 1980, nhng m nhc Vn Cao bt u c t chc trang trng Si Gn v H Ni. Cng trong nm 1988, Nguyn Hu ang c chuyn ln H Ni v c cp nh. Cho d, trc khi Nguyn Vn Linh ri chnh trng, thng 4-1991, Ban Chp hnh Trung ng m ng ng u vn ra thng bo v v n Nhn Vn Giai Phm v v Xt li chng ng 1967 vi quan im khng tha nhn sai lm, vn nh gi hai v n nh trc y. Nhng Trn Dn, L t, Phng Cung, tip tc c xut bn tc phm. Nm 1992, K yu Nh vn Vit Nam c in v tn ca Phan Khi ln u tin c nhc li. Kht vng t do ca ngi dn, c bit l ca tng lp tr thc v vn ngh s, thng khng c gii hn. Nht l lc ng thng dy. y cng l thi k m chng trnh ci t c Gorbachev thc y mnh m Lin X. y cng l thi k, h thng x hi ch ngha ng u v Lin X sp . Vit Nam c th khc v lch s c th ghi nhiu du n ca Nguyn Vn Linh hn nu nh, cui thp nin 1980, mc tiu u tin ca ng khng c chuyn t dn ch ha h thng chnh tr v i sng x hi sang cu vn s tan r ca h thng x hi ch ngha. 24. Chng XIII: a nguyn ng Nguyn Vn Linh lm tng b th va ng mt nhim k (1986-1991). Ngi k nhim ng - ng Mi - ni rng, thi gian thc s lm vic ca ng Linh ch khong gn hai nm v ng thng xuyn au m. Nhng ng Nguyn Vn Linh n lc nh mt ngi mnh khe bo v thnh tr x hi ch ngha. Nhng n lc c th c ng Cng sn Vit Nam ghi cng nhng cng khin cho di sn ca Nguyn Vn Linh tr nn rt khc.Ci cch bc i hc Chnh sch kinh t nhiu thnh phn thng qua ti i hi ng ln th VI, thng 12-1986, t Vit Nam trc nhiu p lc thay i m trc cha ai tr liu ti. Mt trong nhng lnh vc chu p lc l gio dc. Trong bi tr li phng vn Thng tn x Vit Nam ngy 4-12-1988, Tng B th Nguyn Vn Linh tha nhn: Trong khi thc hin nhng chnh sch ng n theo phng hng i mi, chng ta cha lng trc din bin phc tp cho nn khng kp thi x l tt cc vn mi ny sinh. Cng nh cc nc x hi ch ngha khc, gio dc i hc ca Vit Nam tun theo m hnh bao cp. Hng nm, cn c vo tnh ton nhu cu ca cc c quan, cc a phng, y ban K hoch Nh nc phn b cho cc trng i hc ch tiu tuyn sinh. Ri cn c vo ch tiu , ngn sch rt tin cho cc b ch qun, cc b rt tin xung cho cc trng thuc quyn qun l ca mnh. Sinh vin ra trng c nh nc phn cng cng vic. Nhng, t nm 1987, nhiu lnh vc trc y thuc khu vc cng bt u do cc thnh phn kinh t khc m trch: bin ch khng cn nhu cu, sinh vin ra trng khng cn c phn cng v cc c quan nh nc. Trng i hc Tng hp H Ni c 1.000 gio vin, nm 1987 ch cn c giao ch tiu tuyn sinh 100 sinh vin. Cc trng khc cng ri vo tnh hung tng t, vin cnh ra trng khng c vic lm lm cho sinh vin khng mun hc, thy c khng mun dy. B trng i hc v Trung hc Chuyn nghip (1987-1992), Gio s Trn Hng Qun ni: Tnh hnh cc k nguy him, nu khng thay i th cc trng i hc s tan r. Nm 1987, ang l Hiu trng i hc Bch khoa Thnh ph H Ch Minh, ng Trn Hng Qun c b nhim gi chc B trng i hc v Trung hc Chuyn nghip. ng Qun l chu gi phu nhn Tng B th Nguyn Vn Linh, b Ng Th Hu, l d rut. Khng th nh lng mi quan h dng-chu ny nh hng nh th no ti cc quyt nh ca B trng Trn Hng Qun. Nhng, y l giai on m chnh sch tuyn sinh phn bit i x c bi b v nhiu quyt nh ca B lm thay i gio dc i hc Vit Nam 89. Ma h nm 1987, B i hc quyt nh triu tp hiu trng v b th ng y cc trng i hc trong c nc v Nha Trang d mt hi ngh, v sau gi l Hi ngh Nha Trang. Hi ngh tho lun bn tin o to: o to khng ch cho cc c quan nh nc m cho c cc thnh phn kinh t; o to theo d bo yu cu tng lai; o to phc v nhu cu ca nhn dn v hc, khng km theo trch nhim phn cng, sinh vin t tm vic lm v lp nghip to vic lm cho x hi; o to a dng, c c nhng loi hnh phi chnh quy, khng ch bng ngn sch m cn thu hc ph. Ln u tin, trong mt hi ngh ca ngnh cc i biu c th i thoi vi c quan qun l. B trng Trn Hng Qun nh li: Phn ng kinh khng, v o to khng theo k hoch, khng phn cng, khng ngn sch l sai nguyn l x hi ch ngha. Nhiu b th ng y i i thoi vi ng ng Quc Bo, trng Ban Khoa gio Trung ng. ng Bo ni: C i thoi vi B trng, ti n y nghe. Ti ni: Cc ng ch bc n ny vy c sng kin g khc nn i hc ca chng ta trnh c sp ?. Mi ngi ch than mo him m khng a ra c phng n khc no, cui cng phi chp nhn. Theo ng Trn Hng Qun, Ph Ch tch Hi ng B trng V Nguyn Gip v B th Trung ng ng Trn Xun Bch hon ton ng h k hoch ci cch ny. C hai ng sau tham gia Hi ngh Vng Tu v ng h cc trng k trc tip vi nc ngoi v hp tc o to thay v qua B. Cho d c nhng phn ng lc u, nhng sau Hi ngh Nha Trang, khi ln tu tr v, cc hiu trng bt u bn vi nhau cc k hoch thc hin. tng bu hiu trng v phn cp cho cc trng bt u c cp n Hi ngh Nha Trang. V H Ni, trong mt ln gp ring t, ng Trn Hng Qun ni: Ti hi ng V Vn Kit, khi y ang l ph ch tch thng trc Hi ng B trng: Ch thy sao?. ng Kit hi li: My cn phn vn ?. Ri ni: Nu tao l b trng th tao s cho tin hnh. V, ti cho p dng lun ba hnh thc: b nhim thng hiu trng, thm d trc khi b nhim v bu c. Bu hiu trng to ra nhiu hiu ng trong cc trng i hc. Trc khi b phiu, B trng trc tip i thoi vi ton th cn b cng nhn vin v mt ch trng. Sau , cc ng c vin a ra chng trnh hnh ng ca mnh v i thoi trc tip vi nhng ngi b phiu. Chnh nhng cuc i thoi ny lm cho cc ng c vin lun lun phi ng no, lun lun phi lm ht sc mnh. l mt giai on m trong cc nh trng i hc, u cng tho lun, u cng bn bc. Ngy u tin c cuc i thoi gia B trng Trn Hng Qun v cn b cng nhn vin 25. trng i hc Tng hp H Ni, hi trng M Tr c sc cha 600 ngi, t sng sm cht t bn trong n bn ngoi, tranh lun din ra lin tc t by gi sng cho ti mt gi chiu. Tranh c khng phi l mt sn phm ca i mi Vit Nam. Hi ngh Nha Trang din ra khi m Moscow, vo ngy 21-6-1987, X vit Moscow t chc bu c ch tch v cc ph ch tch theo phng thc cc i biu c thi gian ba ngy tho lun v danh sch cc ng c vin. Thay v ch c bit tn cc ng c vin trc khi b phiu, nh cch 90 m bo Nga gi l b my c ti sn xut ra chnh n .Sinh vin v cc phong tro t pht Cho d khng c tham gia b phiu, lc lng chu nh hng nhiu nht t ch trng bu hiu trng vn l sinh vin nht l trong mt giai on i t do, dn ch ang tr thnh mt tro lu trn th gii. Nam Triu Tin, chnh quyn c ti qun s cng bt u lung lay. Mt th trng ngoi giao M ti Seoul trao tn tay Tng thng Chun Doo Hwan l th ca Tng thng Reagan, khuyn Chun i x nh nhng vi nhng ngi biu tnh v m phn vi bn i lp sa i hin php. i s M ti Seoul cng vo tn nh t gp ring hai lnh t i lp Kim Y oung Sam v Kim Dea Jung. Sau by nm kin tr u tranh, ngi dn Hn Quc buc Chun Doo Hwan phi chp nhn sa i hin php v ch bu c, bo m quyn t do bo ch, t do ngn lun; th t nhn chnh tr v cam kt, n thng 2-1988, khi kt thc nhim k s trao li quyn lc cho v tng thng dn s c bu ra theo nguyn tc ph thng, trc tip. Ngi dn Seoul xung ng n mng. Bo Tui Tr ngy 7-7-1987 gi y l thng li ca sc mnh qun chng. Khi nhng ngi tui tr thc c s trng thnh, h khng gii hn s i hi ca mnh trong nhng chuyn cm n, o mc. Khng kh dn ch trong mi trng i hc gip h nhn ra v by t thi c vi chng trnh o to, thay v cung cp nhng kin thc cn thit cho cuc sng, sau nm 1975 b chnh tr ha 91. T sau Ngh quyt 14 ca B Chnh tr 92, bc gio dc mm non, dnh cho tr t hai n bn tui, cng c coi l mt b phn rt quan trng trong s nghip o to th h tr thnh nhng con ngi mi x hi ch ngha. bc gio dc ph thng - t h 10 nm ca min Bc c thit k thnh h 12 nm nh min Nam - ni dung gio dc c yu cu phi coi trng cc mn gio dc cng dn v o c cch mng. Tham gia on th l mt hot ng bt buc v tr thnh on vin cng sn l iu kin tin quyt mt hc sinh c thi vo i hc. Mc tiu u tin ca bc gio dc i hc l o to nhng ngi mt lng mt d trung thnh vi t quc x hi ch ngha93. Chng trnh hc v sch gio khoa bt u c son mi, chnh tr cng trn ngp trong cc ni dung ging dy. Gia nm 1987, ti trng i hc Tng hp Thnh ph H Ch Minh, xy ra v mt sinh vin khoa Trit b loi bi thi v b trng B mn Marx-Lenin nhn xt: Ph phn cc oan v c nguy c phn ng. Nhiu sinh vin phn ng. on trng Tng hp, hi thng 6-1987, tin hnh mt cuc thm d d lun cho thy 89% sinh vin c hi khng thch hc cc mn l lun chnh tr, trong , 30% sinh vin cho rng do bi ging chnh tr cht lng km, 20% cho rng cch t chc dy v hc cha tt. Ngy 18-6-1987, Chi on khoa Trit nm th ba trng i hc Tng hp t chc hi tho v ging dy v hc ch ngha Marx-Lenin. Ti y, cc sinh vin ph phn gio vin dy l lun chnh tr m da vo sch v nh l vin dn kinh thnh. Nhiu sinh vin tuyn b khng thch hc chnh tr theo cch ging dy hin nay. Mt sinh vin nm th t cho rng: Tn trng thy khng c ngha l khng c quyn nhn xt thy dy d. n lc cht lng bi ging, phng php ging dy, k c cht lng gio vin chnh tr cn phi c nh gi li. Khng dng li ni dung ging dy, u nm hc 1987, hai sinh vin i hc Kinh t v bn tm bch chng dn bn k tc x thu thp ch k i cc Ban Qun l K tc x ci thin iu kin n cho sinh vin. khoa Vn, i hc Tng hp Thnh ph H Ch Minh, sau khi phn nh nhiu ln khng c kt qu, sinh vin xp xe p thnh ro chn, chn xe ti chy vo xng cn ci thin i sng ca khoa v xng cn gy n, nh hng n cc lp hc. Ban Gim hiu sau phi b tr mt ni khc yn tnh hn cho sinh vin, cn k ch mu cuc biu tnh, sinh vin Nguyn Ngc Vinh, thng 12-1987, c bu lm b th on khoa Vn.Vic ngi lnh o cuc u tranh vi nh trng c sinh vin tn vinh cho thy khng gian dn ch trong gii sinh vin bt u c nh thc. 94 Khng ch tnh hnh ng u, gia nm 1989, s kin Thin An Mn cng tr thnh ti bn lun ca sinh vin Vit Nam. Tin tc v Thin An Mn b Ban Tuyn gio kim sot. Bo ch b buc phi ng ngoi cho ti chuyn thm lch s ca Tng B th Lin X ti Bc Kinh 95. Ngy 15-5-1989, trong bn tin ni v chuyn i ca Gorbachev, bo Tui Tr mi c c hi lng vo thng tin lin quan ti Thin An Mn: Ngy 4-5-1989, khi tip cc i biu ngn hng cc nc d hi ngh ti Bc Kinh, Triu T Dng ni, biu tnh s dn lng du. Mt tun sau, tun tin Thanh Nin, xut bn ngy 215-1989, vit r hn: Trong nhng ngy Gorbachev ang Bc Kinh, hng trm ngn sinh vin vn biu tnh ti Thin An Mn v ti nay th li cun tt c cc thnh phn khc nh nng dn, cng nhn, cc nh khoa hc, nh gio, k c nhn vin nh nc. Hng ngn sinh vin ang tuyt thc, trong c nhng sinh vin phi vo bnh vin. Cho d b n p m mu 96, hnh nh on xe tng lm li tin vo Qung trng Thin An Mn b chn ng bi mt ngi n ng v danh 97 khin cho cuc biu tnh c coi nh mt biu tng qu cm v t do, dn ch. B th on khoa Vn, i hc Tng hp Thnh ph H Ch Minh nm 1989, Nguyn Ngc Vinh nh li: Ngay t khi Hn Quc, Thi 26. Lan, c bit l Thin An Mn n ra biu tnh, khng kh trong sinh vin rt si sc. Anh em ni: Khi no h lnh l ti em lm lin. Ti tm gp Gio s L Chnh Trung hi: Tha thy, c nn biu tnh?. Gio s L Chnh Trung khuyn khng nn, ng phn tch tng quan ri ni: Trong ch ny khng nn lm ci g mang tnh i lp. t nc lc y vn cha ht ngho i, x hi rt bc bch, sinh vin bt u trn tr. Cc thm d x hi cho thy thanh nin khng hi lng vi cuc sng hin thi 98. Cho d khng c nhng hot ng mang tnh t chc nhng nhu cu phn khng trong gii sinh vin vn nh mt thng thuc sng. Chnh yu t khng c tnh t chc ny lm cho cc phn ng ca sinh vin rt bc pht v i khi v nhng l do nm ngoi nhng bc xc chnh tr. Hai cuc biu tnh ln din ra Si Gn trong nm 1989 u c tnh cht nh vy. Cuc biu tnh th nht xy ra vo m 10-6-1989. Vi gi trc , ti ng ba Nguyn C Trinh - Cng Qunh, dn qun Nguyn Thanh Hng i xe p t pha sau vt ln va vo ghi-ng xe p ca hai sinh vin thuc k tc x Trn Hng o. V xe b trng nin, Hng nh hai sinh vin cho d h ngh Hng mang xe v k tc x sa. Thay v can gin, mt nhn vin phng i phng Nguyn C Trinh v mt dn qun khc mang sng ra bt hai sinh vin v c quan phng nh p. Hay tin, hng ngn sinh vin ko ln tr s y ban Nhn dn Thnh ph i phi trng tr nhng k nh sinh vin. Chnh quyn Qun 1 ngay sau phi ha cho iu tra, khi t cc nhn vin phng i, sinh vin mi bng lng gii tn. Cuc biu tnh th hai n ra gn mt thng sau gia sinh vin v bo v Cng vin K Ha. S vic bt u cng kh n gin: Cui gi chiu ngy 6-7-1989, nm sinh vin k tc x Ng Gia T v mt s hc sinh ln Thnh ph d thi ang chi ngoi bi c Cng vin K Ha th tri ma t ngt. H cng vi nhng ngi khch khc chy vo tr ma di mi hin Nh knh d dng. t pht sau, bo v cng vin i qua nhn thy mt tm knh b v nn mi s sinh vin ny ln phng Ban Gim c gii quyt. Hai bn i co, ngi bo v pht hin tm knh v nh mt sinh vin dp sng mi. Mt sinh vin khc lin chy v k tc x Ng Gia T thng bo. Mt s sinh vin, trong c Ban Qun l K tc x n Cng vin K Ha yu cu lp bin bn. Cuc lm vic cha i ti u th bo v K Ha cho th ch bc-gi ra cn hai sinh vin b thng. S sinh vin ang ng i di nh, ku ln: Khng m phn na, v ku sinh vin ra p cht ch i. Mt thnh vin trong Ban T qun Sinh vin trc tip tho li ku gi ri c trn h thng loa phng thanh ca k tc x Ng Gia T. Hn 600 sinh vin, trong gm c sinh vin k tc x Nguyn Ch Thanh, nghe tin cng ko theo, trc ch H K Ha. Ban Gim c Cng vin b chy. Bo v chi khng c ch. Sinh vin bt phi tm ra con ch th phm cn sinh vin. Sn c trm ca mt cng trnh ang xy dng trong K Ha, sinh vin b c, p cht con ch ng thi lm h hng thm mt s vt khc. Sinh vin vn ang sng sc th sng ngy 9-7-1989, bo Si Gn Gii Phng cho ng Thng bo ca y ban Nhn dn Qun 10, a kt lun cuc hp ngy 7-7-1989 theo hng bo cha cho bo v K Ha. V d, s kin th ch, c ni: Theo thng l, sau khi ng cng nhn vin trt t th ch ra trong vng ro cng vin. Khng may c thanh nin trong s ng cn t tp st cng khu vc K Ha II b mt con ch co xc nh. Cng theo Thng bo: Nhiu tp sinh vin k tc x Ng Gia T, do nghe tin thi phng v tnh hnh x xt ko thm n cng vin K Ha. Mt s t thanh nin trong cc tp xng vo p ph gy thit hi v ti sn cho c cc c s trong hai khu vc K Ha I & II. Thng bo ni rng: Cuc hp kin ngh iu tra, x l nhanh chng v nghim minh nhng ngi gy ra x xt v p ph ti sn cng cng. S tin m K Ha d kin i sinh vin bi thng ln ti su mi triu ng. Ngay sng ch nht, 9-7-1989, hng trm sinh vin ko ti Ta son bo Si Gn Gii Phng yu cu nh chnh. Si Gn Gii Phng khng chu, t ng Nguyn Th Minh Khai, sinh vin ko ra ng L Thnh Tn, n trc tr s y ban Nhn dn Thnh ph. Khng ch c k tc x Ng Gia T, sinh vin t cc k tc x Trn Hng o, Nguyn Ch Thanh v t Th c cng ln lt ko ln. Cnh st phi chn sinh vin t Th c ln bn kia cu Si Gn. Ngay trong ngy 9-7-1989, chnh quyn dng bin php mnh, bt bn ngi trong Ban T qun Sinh vin: Phm Vn Chin, Nguyn Vn Tn, Nguyn Phong Thanh v Nguyn Sn Thy Hng. ng thi, xoa du tnh hnh, hai bo v ca Cng vin K Ha cng b bt. Ngy 12-7-1989, bo Si Gn Gii Phng gp Ph Vin trng Vin Kim st Nguyn Vn Bng. Pht biu ca ng Bng cho d vn vi thi x l nghim minh nhng li l r rng l ni li cho r nhng g ng trn t bo ny hm ch nht. Thay v ni mi ca mt sinh vin b xy xt nh, ng Bng ni r: Bo v Dng Quang Hip ca Cng vin K Ha nh hc sinh Phm Hu Ngh gy thng tch sng mi. V v ch bc-gi cn sinh vin, ng Bng ni: i ph bo v Nguyn Vn Lm th ch ra, ch cn hai hc sinh b thng. Theo quy nh ca H K Ha, ch khi khng cn khch mi c th ch ra bo v. Nguyn Sn Thy Hng nh li: Khong bn gi chiu ngy 9-7-1989, chng ti c mi ln cng an thnh ph. Vi s chng kin ca thy hiu ph v thy L Chnh Trung h c lnh bt, a ln xe u-ot ch v 3C Tn c Thng. Lnh bt ni l tm giam bn thng nhng, ngi b gi lu nht l mi ngy, cn ba ngi cn li ch b gi mt tun ri cho v. Gim c S Cng an, i t Nguyn Hu Khng gp bn sinh vin ngay sau khi h c th ra. ng 27. Khng hun d: Lut khng cm cc em biu tnh, nhng biu tnh th l nguy him, l khng kim sot c tnh hnh. Cc em ch di. Theo bo co ca B i hc v Trung hc Chuyn nghip ti Hi ngh Sn ma h nm 1989, tnh ti thng 81989, trn c nc c mi ba v phn ng tp th ca sinh vin xy ra ti H Ni, Vinh, Nng, Qung Ngi, Cn Th v Si Gn. Theo bo co ny: Phn ln nhng i hi va qua ca sinh vin l chnh ng. Tuy nhin, B thy rng mt s ni, sinh vin c khuynh hng gii quyt yu cu bng p lc ca s ng, dn n tnh hnh phc tp. Biu tnh cng b coi l phc tp hn khi chnh n ang lm sp nhiu quc gia cng sn.ng u Cuc cch mng din ra trong cng ng cc nc x hi ch ngha cui thp nin 1980 lm thay i bn chnh tr th gii. Tuy nhin, nhng g m ngi dn ng u v Lin x coi l c hi c Tng B th Nguyn Vn Linh xc nh nh mt nguy c. Ch ngha x hi Vit Nam c Ch khng nh l do ng Cng sn Vit Nam thit lp sau khi nh thng ba quc to (Nht-Php-M). Trong khi, Ch ngha x hi ng u ch yu c thit lp sau Chin tranh Th gii ln th II 99 da trn s p t ca Lin X. Trong , c nhng quc gia c Lin X gii phng t tay Hitler nhng cng c nhng quc gia vn l nn nhn ca h 100. Ngay t nhng nm u, ngi dn v mt s nh lnh o ng u khng ngng u tranh chng li s p t . Sau ci cht ca Joseph Stalin vo ngy 5-3-1953, hn mt triu ngi dn ng c xung ng biu tnh. Nhng ngi dn ng c b n p bi xe tng Lin X. Ngy 23-10-1956, ngi dn Hungary cng ni dy, thnh lp Hi ng Lm thi, gii tn cnh st an ninh nh nc, tuyn b rt khi Khi Warszawa, cam kt ti lp bu c t do. Nhng ngy 4-11-1956, Lin X a qun i sang, ngi dn Hungary chin u cho ti ngy 10-11: hn 2.500 ngi Hungary v 700 binh lnh Lin X b cht, hai mi vn ngi Hungary phi i t nn chnh tr. Cu Th tng Nagy Imre b bt a sang Lin x. Ngy 17-6-1958, ng cng nhng ngi ni dy b Ta n Ti cao Hungary tuyn b hnh quyt. Cho d Lin X dng ln bc tng Berlin 101, h cha bao gi khut phc c kht vng t do ca ngi ng u. T nm 1965, Tip Khc, m hnh Stalin c dn thay bng m hnh x hi ch ngha th trng102 vi c m xy dng mt ch thc s c khun mt con ngi103. Thng 4-1968, B th Dubek cn cp ti kh nng v mt qu trnh mi nm Tip Khc chuyn sang ch bu c dn ch. Nhng, m 20-8-1968, Brezhnev a 200.000 lnh, 2.000 xe tng ca Khi Warszawa tin vo th Praha. Cuc xm lng ny khin 300.000 ngi dn Tip Khc phi b nc ra i, trong c 70.000 b i ngay lp tc. Ngy 191-1969, mt sinh vin tn l Jan Palach t thiu ti Qung trng Wenceslas Praha phn i s trn p quyn t do ngn lun 104. Xe tng Lin X lm tnh ng cc ng vin cng sn v hun c thc u tranh ca ngi dn. Hn 450.000 ng vin ri khi ng cng sn, hoa ti lun c t ni Jan Palach t thiu. T cuc vn ng tr t do cho nhm nhc Plastic People, ngy 10-12-1977, Nh vit kch Vaclav Havel v cc cng s quyt nh thnh lp nhm i lp xy dng v cho ra i Hin Chng 77 i chnh quyn tn trng quyn t do ngn lun, t do tn ngng v cc quyn con ngi cn bn khc. Ngy 6-1-1977, Hin Chng 77 c cng b vi 242 ngi Tip Khc trong nc ng k tn. Trong ngy, cc thng tn vin thng trc ti Praha loan tin Hin Chng 77 i ton th gii. Cho d ch gia tng n p, c pht ngn vin ny b bt th ngi khc trong nhm li ng ln. Nhng ng u c th phi mt nhiu thi gian thay i hn, nu nh vo ngy 16-10-1978, Karol Wojtyla, mt ngi Ba Lan khng tr thnh Gio hong John Paul II v tr v thm qu trong ho quang vo ngy 2-6-1979. Cho d phi gn hai nm sau, Ronald Reagan mi tr thnh tng thng, lc y, t mt trang tri ca nc M ng cng Richard Allen 105 theo di st sao chuyn i ca Gio hong. T u thp nin 1980, chnh sch u tin ca Reagan l nh bt Ba Lan ra khi qu o Lin X. Cn John Paul II th gi Lech Walesa, lnh t ca phong tro Cng on on kt, l ngi c phi xung bi Cha v Tri. Nhng, c CIA ln Gio hong cng s khng lm c g nu t do, c lp khng phi l kht vng bn trong ca nhng ngi dn Ba Lan, k c nhng ngi ang nm quyn trong ng. Trong k nguyn cng sn, ngi dn Ba Lan tng ng dy ba ln vo cc nm 1956, 1970 v 1976; c ba ln chnh quyn u n p mt cch tn bo. Nhng, khng phi tt c cc nh lnh o ngi Ba Lan u tn thnh s dng v lc chng li nhn dn mnh. Nm 1980, khi cc cuc bi cng li mau chng lan rng ra khp t nc Ba Lan 106. B th th nht Gierek v b trng Quc phng ca ng, Tng Wojciech Jaruzelski, khng mun s dng lc lng qun s cng bc nhng ngi bi cng tr li lm vic cho d h b Moscow e da. Ngy 31-8-1980, Chnh ph Ba Lan phi k vi Lech Walesa Tha c Gdnsk chp nhn nhng i hi ca cng nhn v c bit hp php ha vic thnh lp cc t chc cng on c lp. Cha y mt tun sau , ngy 5-9, di sc p ca Lin X, Gierek mt chc. Ngy 27-3-1981, Walesa t chc mt cuc tng bi cng lm c nc t lit, c 28. Kania v Jaruzelski, lc ny l ch tch Hi ng B trng Ba Lan, li b triu tp n Moscow. Mt trm nm mi nghn qun Nga v qun ca Khi Warsawa c Lin X trin khai dc bin gii Ba Lan. C Jaruzelski v Kania cng b ngi ng u KGB, Andropov, v B trng Quc phng Ustinov, e da s can thip qun s nu Ba Lan khng chu n p biu tnh. Nm 1981, ch trong vng cha y ba thng, hai nhn vt quyn lc nht th gii v ng h Cng on on kt mnh m nht b m st: Tng thng Reagan b bn vo ngy 23-2-1981, c Gio hong b bn vo ngy 13-5-1981. Nhng, c hai u sng st nh vin n ch i chch ng mch ch vi milimet. Ngy 18-10-1981, theo ngh ca Moscow v ca tt c cc ng cng sn anh em, ng Cng nhn Thng nht Ba Lan cch chc Kania, ch nh Jaruzelski lm b th th nht. Ti 4-11-1981, Jaruzelski, Walesa v Tng Gim mc Ba Lan Glemp gp nhau. Jaruzelski ngh lp mt trn ha gii quc gia chm dt nhng cuc hn lon trong nc. ngh ca Jaruzelski tuy cha c Walesa tn thnh nhng vn lm cho Brezhnev tc gin. Ngy 21-11-1981, ng ta gi cho Jaruzelski mt bc th nm trang, i c mt trn nh quyt nh chng li k th giai cp. Trong thng 11-1981, c 105 v nh cng v 115 v nh cng khc ang c d nh tin hnh. Ngy 10-12-1981, B Chnh tr Lin X hp khn cp. Na m, ngy 12-12-1981, trong vng hai gi, hu ht nhng ngi thuc y ban Quc gia va hp Gdnsk, i bu c t do v trng cu dn v s tn ti ca cng sn, b bt; qun i vi xe tng v b binh c iu vo cc ng ph. Lnh thit qun lut vo ban m c hiu lc v thi hn. Ngoi tr s my dnh cho qun i v lc lng an ninh, tt c in thoi Ba Lan u b ct. Jaruzelski ln truyn hnh, tuyn b: Khng mt ni no c php t tp ng ngi tr nh th. Danh sch nhng ngi b bt gi ln ti mi nghn, tnh ti thng 3-1982. Walesa c ngh gp Jaruzelski thng lng nhng ng yu cu tt c nhng n