Project Geothermie versterken en versnellen

Break-out sessie Kennis & Innovatie

Paul Ramsak / Gerdi Breembroek Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO)

New Babylon, Den Haag 13 september 2017

2

Opzet Break-Out sessie

• Inleiding

• Resultaten stakeholder consultatie voorjaar 2017 + conclusies

• Vragen

• Break-out in groepjes

• Terugkoppeling vanuit groepjes

Status: brainstormfase

3

Werkwijze werkgroep: Ramsak, Breembroek, Jongerius, Kal, Mourits

Interviews / expertise

Barthold Schroot EBN

Kees van der Zalm Visser & Smit Hanab

Maurice Hanegraaf / Jan-Diederik van Wees TNO / UU

Harmen Mijnlieff TNO Adviesgroep Economische Zaken

Jörg Gigler TKI Gas

Michiel Timmerije / Simon Frans de Vries AVR

Gert Jan van Og HWT (Huisman Well Technology)

Guus Willemsen IF Technology

Martin van Hout DAGO

Robert Kielstra ECW / DAGO

Lianda Sjerps TKI Urban Energy

Martine Roza Ministerie van Economische Zaken

Mara van Eck van der Sluijs / Semjon Krabbendam SodM

Frank Schoof Platform Geothermie

Herman Eijdems Mijnwater B.V.

Marco van Soerland HVC

ervaring met kennis en innovatie in Nederland en interactie met partners uit andere Europese landen (GEOTHERMICA)

Potentiele rol Aardwarmte (incl. opslag) in

energietransitie

1) Lage Temperatuur Warmte > cruciale rol

noodzakelijk voor overbrugging seizoenen, ontwikkeling en uitrol

van diverse concepten noodzakelijk 2) Hoge Temperatuur Warmte > mogelijk belangrijke rol

afhankelijk van succes UDG, verkenning van de mogelijkheden

wenselijk

4

Pavel Ramšak 19/2/2016

Sustainable use of the underground (geothermal incl. storage)

is of crucial strategic importance for the energy system of the future

Go Geothermal in various concepts

6

Waarom Kennis & Innovatie

• Kostenreductie

• Hogere efficiëntie

• Bredere toepasbaarheid.

Dit alles onder de randvoorwaarde van een veilig en verantwoord gebruik van de ondergrond.

Doel: Uitrol van geothermie (incl. opslag), en daarmee de warmtetransitie mogelijk maken en versnellen

Kansen NL bedrijfsleven/economie

7

Kennis & Innovatie uitdagingen

Internationale samenwerking belangrijk

Paul Ramsak 28/5/2015 8

Geothermal Energy

European

9

Kennisagenda Aardwarmte

TSE-regelingen }

Programma’s EZ/RVO

nadruk

KENNIS

nadruk

INNOVATIE

Kennisprogramma Effecten Mijnbouw

GEOTHERMICA

Warmtetransitie mogelijk maken en versnellen

Kansen NL bedrijfsleven/economie

10

Innovation into market

11

relevant topics existing/proposed instruments

PROPOSED

RUNNING

(TSE + GEOTHERMICA)

PROPOSED

STARTING UP

Pilots

Regular

No White Spots Vergroten kennis ondergrond Nederland

12

UDG Ultra Diepe Geothermie

13

14

GoGeo25 innovatieve AW projecten in heel NL in 2025

LT-warmtetransitie in diverse concepten

EU SET-plan Innovatie agenda Geothermie (draft) voor NL relevante onderwerpen

1 Geothermal heat in urban areas

2 Operational availability

3 Unusual reservoirs/enhancement

6 Exploration techniques

7 Advanced drilling/well completion

5 Social acceptance(e.g. safety)

8 Risk mitigation (guarantee)

Afstemming via

15

16

1 Geothermal heat in urban areas

2 Operational availability

3 Unusual reservoirs/enhancement

6 Exploration techniques

7 Advanced drilling/well completion

5 Social acceptance(e.g.safety)

8 Risk mitigation(guarantee)

Innovation topics Geothermal EU SET-plan (draft)

1 Geothermal heat in urban areas

1 Geothermal heat in urban areas

2 Operational availability

7 Advanced drilling/well completion

6 Exploration techniques

6 Exploration techniques

3 Unusual reservoirs/enhancement

veiligheid

garantieregeling

TR

AZOR

D

I

SLO

F CH

IS

NL

DK

E

P

RO

VL

o GEOTHERMICA (2017-2021) ERA-NET Cofund Action

o 13 european countries

o Joint Call for Pilot- and Demonstration Projects

o Additional activities NL+D leading Knowledge & Strategy

Accelerating the

deployment of

geothermal energy

in Europe

19

Conclusies Kennis & Innovatie

• Kennis en Innovatie zijn cruciaal voor versnelling uitrol (kostenreductie, systeemoptimalisatie/bredere toepasbaarheid, veiligheid).

• Versnelling innovatie vergt goede aansluiting tussen verschillende innovatiefasen en commitment voor uitrol. Meerjarige financiering is wenselijk.

• Behoud en versterk het goede, versnel met nieuwe initiatieven, bijvoorbeeld ‘no white spots’.

• Zorg voor goede aansluiting met Europese kennis & innovatieprogramma’s (SET-plan/GEOTHERMICA)

20

Brainstorm vragen – in groepjes

1. Missen we nog iets ?

2. Hoe kunnen we innovatie verder versnellen ?

3. Hoe zorgen we voor uitrol van diverse (innovatieve) aardwarmte concepten in de gebouwde omgeving ?

4. Met welke geothermie innovatie(s) wilt u zelf aan de slag?

Ca. 20 minuten !

(schrijf duidelijk, namen op flip-over-flap)

Paul Ramsak 20/2/14 21 GEOthermal energy

Vragen ?