ministerstvo za finansii republika makedonija · vo najnoviot izve{taj "doing business 2009#,...

pantone 1

Internet adresa na Ministerstvoto za finansii na Republika Makedonijahttp://www.finance.gov.mk/

Internet adresa na Upravata za javni prihodihttp://www.ujp.gov.mk/

Internet adresa na Carinskata uprava na Republika Makedonijahttp://www.customs.gov.mk/

Internet adresa na Makedonskata berza za dolgoro~ni hartii od vrednost http://www.mse.org.mk/

Internet adresa na Komisijata za hartii od vrednosthttp://www.sec.gov.mk/

Internet adresa na Dr`avniot zavod za statistikahttp://www.stat.gov.mk/

Internet adresa na Centralniot registar na Republika Makedonijahttp://www.crm.org.mk/

MINISTERSTVO ZA FINANSIIREPUBLIKA MAKEDONIJA

Skopje, 5/6 2008

5/6

20

08

2

pantone 2

AKTUELNI EKONOMSKI DVI@EWA

Kratkoro~ni ekonomski dvi`ewa-juni 2008 godina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10Podobar paten pristap za novi investicii i pogolem ekonomski rast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18Aktuelni vesti od Republika Makedonija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23Vesti od regionot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31

STATII

Bernard Koenig - Korporativna op{testvena odgovornost . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37Zlatko Veterovski - Ovlasten ekonomski operator - novina vo carinskoto zakonodavstvona Republika Makedonija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44

STATISTI^KI PODATOCI

Tabela 1: Republika Makedonija - Osnovni makroekonomski indikatori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50Tabela 2: Odbrani makroekonomski indikatori vo oddelni tranzicioni ekonomii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50Tabela 3: Bruto doma{en proizvod (realni stapki na rast) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51Tabela 4: Osnovni kratkoro~ni ekonomski trendovi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52Grafik 1: Bruto doma{en proizvod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54Grafik 2: Inflacija (prose~ni stapki vo %) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54Grafik 3: Inflacija (na kraj na godina vo %) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55Grafik 4: Nadvore{no-trgovska razmena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55Tabela 5: Nadvore{no-trgovska razmena po zemji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56Tabela 6: Platen bilans na Republika Makedonija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58Tabela 7: Funkcionalna klasifikacija na rashodite na Centralniot buxet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59Grafik 5: Funkcionalna klasifikacija na rashodite 2008 godina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59Tabela 8: Buxet na Republika Makedonija (Centralen buxet i buxeti na fondovi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60Tabela 9: Fond za penzisko i invalidsko osiguruvawe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62Tabela 10: Fond za zdravstveno osiguruvawe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63Tabela 11: Agencija za vrabotuvawe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64Tabela 12: Fond za magistralni i regionalni pati{ta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65Tabela 13: Bruto nadvore{en dolg (sostojba) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66Tabela 14: Makedonska berza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68Kreditni linii za mali i sredni pretprijatija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74Drugi proekti za poddr{ka na mali i sredni pretprijatija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81

3

pantone 3

SODR@INA

4

pantone 4

Vo najnoviot Izve{taj "Doing Business 2009#,koj Svetskata banka go publikuva{e voseptemvri 2008 godina, Republika Makedonija erangirana na 71-to mesto, {to pretstavuvanapredok od 7 pozicii vo odnos na minatatagodina. Isto taka, zaradi prezemenite brojnipozitivni reformi i nitu edna reforma koja givlo{uva uslovite za rabota na pretprijatijata,Republika Makedonija spored istiot Izve{taj erangirana na 17-to mesto, odnosno povtorno navrvot me|u najreformskite zemji.

Napredokot se dolì pred se na: podobruvawe na za{titata na li~nite podatocivo Kreditniot registar; zabrzuvawe na sprove-duvaweto na dogovorite; olesnuvawe na proce-sot na pla}awe danoci (kako i namaluvawe nadano~nite stapki); namaluvawe na vremeto zaregistrirawe na imot od 98 na 66 dena (refor-ma na Katastarot); reforma na edno{alter-skiot sistem za zapo~nuvawe biznis; olesnu-vawe na nadvore{nata trgovija.

Priznanieto od Svetskata banka, no i real-no utvrdenata potreba za prezemawe na ponata-mo{ni merki vo nasoka na podobruvawe nadelovnoto okruùvawe, pretstavuvaat motiv iosnova za ponatamo{no deluvawe na Vladata naRepublika Makedonija, so cel privlekuvawe napogolem broj stranski i doma{ni investicii, zgolemuvawe na ekonomskiot rast i namaluvawe na nevrabotenosta.

Vo ista nasoka se i reformite koi sleduvaat, a se odnesuvaat na namaluvawe nastapkite na pridonesite od zadolìtelnosocijalno osiguruvawe i integrirawe nanaplatata na istite so personalniot danok nadohod od strana na Upravata za javni prihodi, kako i prodolùvawe na reformata naplatniot sistem vo Republika Makedonija,zapo~nata so Zakonot za platen promet od 2001godina. Imeno, Sobranieto na RepublikaMakedonija vo septemvri 2007 godina donesenov Zakon za platniot promet ~ii zakonskiodredbi stapija vo sila na 1 januari 2008

5

pantone 5

POÎTUVANI,

Sni

mil

: Mil

an S

TRE

ZOV

SK

I

godina. Osnovni celi na Zakonot za platniotpromet se obezbeduvawe na sigurnost i stabilnost vo funkcioniraweto na platniotsistem vo Republika Makedonija i efikasnovr{ewe na platniot promet, kako i kreirawena finansiska infrastruktura koja }e bidekompatibilna so me|unarodnite finansiskistrukturi i lesno razbirliva za me|unarodniteinvestitori, {to }e ovozmoì privlekuvawe nastranski banki i investicii.

Preku voveduvawe na transakciski smetki seovozmoì rabotewe po regulirani pravila nasite u~esnici vo platniot promet, odnosnoednakov tretman na fizi~kite i pravnite licapri vr{ewe na platniot promet, za{tita odfinansiski rizici, nadzor od strana nadràvnite avtoriteti vrz platniot promet,sigurnost i operativna dostapnost na sredstvata na transakciskite smetki.Istovremeno, zaradi obezbeduvawe efikasnoizvr{uvawe na me|usebnite pobaruvawa iobvrski pome|u u~esnicite vo platniot promet,za{tita na doveritelite ~ii pobaruvawa~ekaat na prisilna naplata kaj nositelite naplatniot promet i jaknewe na doverbata i sigurnosta vo izvr{uvaweto na platniotpromet vo zemjata, so Zakonot e predvidenodeka u~esnikot vo platniot promet ne moè davr{i pla}awe so presmetka dokolku ima blokirana transakciska smetka. Imeno, priizvr{uvawe na re{enieto za prisilna naplata(nalog za izvr{uvawe od izvr{itel, pravosilnasudska odluka so dozvola za izvr{uvawe,izvr{no re{enie za kazna za prekr{ok,izvr{no re{enie za naplata na javni dava~kiili re{enie na drugi organi ovlasteni sozakon), nositelot na platniot promet goizvr{uva re{enieto do iznosot naraspoloìvite sredstva, a za ostanatiot iznosja blokira smetkata na u~esnikot - dol`nik. Sodostavuvawe na dano~niot broj na u~esnikot -dol`nik preku Edinstveniot registar natransakciski smetki (ERTS) nositelot na platniot promet gi izvestuva site druginositeli na platen promet deka ne smeat davr{at pla}awa od sredstvata na denarskite ideviznite smetki na u~esnikot - dol`nik dopotpolno izvr{uvawe na re{enieto, osven ponalozite so koi se vr{i prenos na sredstvatana smetkata kaj nositelot na platen promet koj

treba da go izvr{i re{enieto za prisilnanaplata. Po namiruvawe na obvrskite pore{enieto za prisilna naplata, nositelot naplaten promet ja deblokira transakciskatasmetka, za {to preku ERTS gi izvestuva sitenositeli na platniot promet. Dokolku transak-ciskata smetka na u~esnikot vo platen promet eblokirana neprekinato pove}e od 45 dena,nositelot na platen promet preku ERTS goizvestuva Centralniot registar na RepublikaMakedonija, po {to vrz u~esnikot vo platniotpromet }e se primenuvaat odredbite od Zakonotza ste~aj.

Vo izminatiot period brojot na subjektite soblokirani smetki be{e vo postojan porast.Taka, vo septemvri 2007 godina, koga be{eusvoen Zakonot, vkupniot broj na subjekti soblokirani smetki vo Republika Makedonijaiznesuva{e 15.245, vo januari 2008 godinaima{e nezna~itelno zgolemuvawe za 906 subjekti i nivniot broj iznesuva{e 16.151, azaklu~no so avgust 2008 brojot na blokiranitesubjekti iznesuva 20.234. Vakvata sostojbaisklu~itelno nepovolno se odrazuva na delovnata klima vo zemjata.

Golem broj od ovie subjekti pristapuvaat konpla}awe so presmetka, odnosno me|usebnotonamiruvawe na pari~nite obvrski i pobaru-vawa go vr{at so kompenzacija, asignacija,cesija, prezemawe na dolg i drugi oblici, {todoveduva do pasivnost kaj menaxerskiot tim naovie subjekti, koj ne e pottiknat da iznao|ana~ini so koi }e ja zgolemi likvidnosta odnos-no, na~ini za odblokirawe na transakciskatasmetka i izvlekuvawe na subjektot od sostojbata vo koja se nao|a. Ovaa pasivnostpredizvikuva negativni posledici poraboteweto na drugite ekonomski subjekti sokoi pretprijatieto ima delovni odnosi, aistite se preslikuvaat i na platniot sistem iekonomijata vo celina. Imeno, zdraviteekonomski subjekti se profitno orientirani iorientirani kon postojan sopstven rast. Tie seosnoven dvigatel i preduslov za ekonomski rasti razvoj na sekoja zemja, a osobeno na zemja vorazvoj kakva {to e Republika Makedonija.

Koristeweto na pla}aweto so presmetka odstrana na subjektite so blokirana smetka doveduva i do namalena finansiska disciplina odnosno evidentirawe samo preku

6

pantone 6

interno knièwe na naplatite vo ramki nabilansite na pravnite subjekti, a ne seizvr{uvaat preku transakciskite smetki vobankata na pravniot subjekt.

So vleguvawe vo sila na odredbata odZakonot za platen promet so koja pravnite subjekti so blokirana transakciska smetkanema da moàt da vr{at pla}awe so presmetka, seukinuva mo`nosta da se izbegne pla}aweto naobvrski kon dràvata i ostanatite doveriteli.

Vo nasoka na kreirawe na subjekti koi svoeto rabotewe }e go zasnovaat pred se naekonomskata logika i za{titata na sitedoveriteli, so Zakonot se predvideni iprekr{o~ni sankcii i globi za u~esnikot naplatniot promet - pravnoto lice, odnosno,odgovornoto lice kaj u~esnikot vo platenpromet - pravnoto lice. Imeno, vo Zakonot epredvideno da se izre~e globa od 4.000 evra do6.000 evra na u~esnikot vo platniot promet -pravnoto lice ako ima blokirana smetka, avr{i pla}awe so presmetka, za {to, isto taka epredvidena i prekr{o~na sankcija - privremenazabrana za vr{ewe dejnost vo traewe od {estmeseci do pet godini. Dokolku odgovornotolice kaj u~esnikot vo platen promet vr{ipla}awe so presmetka, a pravnoto lice imablokirana smetka, vo Zakonot e predvideno damu se izre~e globa vo iznos od 2.000 evra do4.000 evra i da mu se izre~e prekr{o~na

sankcija, zabrana za vr{ewe profesija, dejnostili dol`nost vo traewe od edna do pet godini.Istoto zna~i deka se predvideni ostri sankciiza u~esnikot vo platniot promet - pravno licei odgovorno lice, dokolku ne gi po~ituvaatodredbite od Zakonot, odnosno dokolku vr{atpla}awe so presmetka preku nivnata blokiranasmetka.

Na subjektite koi imaat blokirani smetki ikoi vo tekot na 2008 godina vr{at pla}awe sopresmetka, a sakaat i ponatamu da prodolàt sosvojata rabota i vo 2009 godina, im seprepora~uva da se prilagodat na pazarniteuslovi na stopanisuvawe vo zemjata, da vloàtdopolnitelni napori i iznajdat mo`nosti zadeblokirawe na nivnite smetki.

Kaj del od javnosta postoe{e mislewe dekaedinstvenata cel na ~lenot 25 od Zakonot zaplatniot promet e otvorawe na ste~ajna, odnos-no likvidaciska postapka nad subjektite soblokirani transakciski smetki. Sprotivno naova, bi sakal da istaknam deka primenata naodredbite od ovoj ~len e oìvuvawe na oviepravni subjekti, preku pottiknuvawe na pretpriemni~kiot duh na menaxerskiot tim iiznao|awe na~ini za obnovuvawe i zajaknuvawena nivnata konkurentska pozicija na pazarot, so{to tekovnite dvièwa vo na{ata ekonomija }edobijat dinamika i intenzitet.

7

pantone 7

So po~it,D-r Trajko Slaveski

8

pantone 8

9

pantone 9

AKTUELNIEKONOMSKI DVI@EWA

! Silen rast na industriskoto proizvodstvo vojuni od 12,3% na godi{na osnova i 1,7% namese~na osnova

! Zgolemeni tro{oci za ìvot vo juni za 10,1%na godi{na osnova, glavno poradi porast natro{ocite za ishrana za 19,2%

! Zgolemen izvoz na stoki (vo dolarska vred-nost) za 27,8% vo prvata polovina od 2008godina, so istovremen porast na uvozot nastoki za 57,5%

! Rast na prihodite na Centralniot buxet za21,9% vo prvata polovina od 2008 godina, soistovremen rast na rashodite za 18,7% (silenrast na kapitalnite rashodi od 118,9%)

! Krediten rast vo juni 2008 godina so zabavenadinamika od 42,1% na godi{na osnova.Prodolèn trend na namaluvawe na stapkatana rast na vkupnite depoziti, taka, vo juni2008 godina istite zabeleàa porast od18,7% na godi{na osnova

! Prodolèn trend na namaluvawe na brojot naregistrirani nevraboteni vo Agencijata zavrabotuvawe, koj vo juni iznesuva 348.222 lica

1. REALEN SEKTOR

1.1. Kumulativniot godi{en porast naindustriskoto proizvodstvo vo periodotjanuari-juni 2008 godina iznesuva 9,0%.

Analizirano po sektori, rast na industris-koto proizvodstvo vo ovoj period e zabeleànvo sektorite Vadewe rudi i kamen od 12,8% iPrerabotuva~ka industrija od 9,9%, dodekasektorot Snabduvawe so elektri~na energija,gas i voda registrira rast od 0,3%.

Vo ramki na Prerabotuva~kata industrija, kojaima najgolemo u~estvo vo vkupniot indeks (83,9%),glavni nositeli na rastot se proizvodstvoto na

10

pantone 10

KRATKORO^NI EKONOMSKI DVI@EWAjuni 2008

140

130

120

110

100

90

80

70

Desezonirana industrija

Izvor: Ministerstvo za finansii

I/05 III V VII IX XI I/06 III V VII IX XI I/07 III V VII IX XI I/08 III V

Indeks na ind. pr. Desezoniran indeks na ind. pr. Sezonsko vlijanie

Veri

èn

ind

eks

prehranbeni proizvodi i pijalaci so rast od5,7%, proizvodstvoto na tutunski proizvodi so14,8%, izdava~kata dejnost, pe~ateweto ireprodukcija na snimeni mediumi so rast od39,7%, naftenata industrija so rast od 21,2%,proizvodstvoto na hemikalii i hemiskiproizvodi so 5,9%, proizvodstvoto na osnovnimetali so 12,8%, proizvodstvoto na metalniproizvodi vo metalo-prerabotuva~kata faza,osven ma{ini i uredi so 19,8% i proizvodstvo-to na elektri~ni ma{ini i aparati, nespomnatina drugo mesto so rast od 54,7%.

Indeksot na industriskoto proizvodstvo vo maj2008 godina zabeleà godi{no zgolemuvawe od12,3%, dodeka mese~niot porast iznesuva{e 1,7%.

1.2. Vo prvata polovina od 2008 godina, voodnos na istiot period minatata godina, ce-nite na proizvoditelite na industriski pro-izvodi se zgolemija za 12,1%.

Rastot glavno se dolì na zgolemenite cenina proizvoditeli na industriski proizvodi voprerabotuva~kata industrija od 14,1%, i toa,konkretno, vo grankite prehranbena industrijaod 11,5%, naftenata industrija od 33,9%, pro-izvodstvo na osnovni metali od 17,3% i proiz-vodstvo na elektri~ni ma{ini i aparati, ne-spomnati na drugo mesto od 23,4%.

Vo juni 2008 godina cenite na proizvoditelina industriski proizvodi vo odnos na istiotmesec od 2007 godina se zgolemija za 15,7%.

Sporedeno so prethodniot mesec, cenite naproizvoditeli na industriski proizvodi vo juniporasna za 2,8%. Zna~i, i vo naredniot periodmoè da se o~ekuva porast na cenite na final-nite dobra kako rezultat na zgolemenite tro-{oci na proizvodstvo.

1.3. Vo periodot januari-juni 2008 godina,cenite na stokite za li~na potro{uva~ka,mereni preku indeksot na tro{oci na ìvot,se zgolemija za 9,7% vo odnos na istiot pe-riod od prethodnata godina.

Tro{ocite na ìvot vo juni 2008, vo spored-ba so juni 2007 godina, se zgolemija za 10,1%.Rastot glavno se dolì na zgolemenite tro{ociza ishrana od 19,2%, restorani i hoteli 12,8%,soobra}ajni sredstva i uslugi 7,5%, tutun i pi-jalaci 3,6%, domuvawe 3,6%, obleka i obuvki3,7% itn.

Sporedeno so prethodniot mesec, tro{ocitena ìvot vo juni porasnaa za 0,3%.

Vrednosta na potro{uva~kata ko{nica zaishrana i pijalaci za edno ~etiri~leno doma-}instvo za juni 2008 godina, presmetana vrz os-nova na cenite na malo, iznesuva 12.333 denarii vo odnos na prethodniot mesec e povisoka za0,7%.

1.4. Vo juni 2008 godina, na svetskite berziima{e pad na cenite na najgolemiot del odmetalnite i prehranbenite proizvodi, dode-ka energensite zabeleàa rast na cenata.

11

pantone 11

Tro{oci na ìvot i ishrana

Izvor: Dràven zavod za statistika

VI/07 VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI/08

m/m-12 ishrana25

20

15

10

5

0

Vo juni, cenata na naftata na svetskataberza se zgolemi za 7,3% vo odnos na maj, idostigna cena od 133,05 dolari za barel.Sporedeno so juni od prethodnata godina, cena-ta na naftata e zgolemena za 86,5%.

Cenata na ìtoto vo juni registrira{emese~en rast od 6%.

Vo ramki na metalnite proizvodi, nikelot,kako proizvod so visoko u~estvo vo makedon-skiot izvoz, zabeleà mese~en pad na cenata od12,4%.

I pokraj vakvite dvièwa, {estiot mesec odgodinata }e ostane zabeleàn po promenata nacenata na ~elikot i ~eli~nite limovi, kojadojde po ~etiri mese~en period na miruvawe naberzanskite ceni na ovie proizvodi. Pritoa,zgolemuvaweto e najgolemo kaj ladnovalanite~eli~ni limovi i iznesuva 37,5%, (1.100 dolariza eden metri~ki ton) za razlika od toplo-valanite ~eli~ni limovi kade zgolemuvawetoiznesuva 33,3% (1.000 dolari za eden metri~kiton). Imaj}i go predvid prethodnoto iskustvo sodvièweto na cenite na ovie ~eli~ni proizvo-di na svetskite berzi, vo narednite nekolkumeseci ne se o~ekuva promena na cenata na ovieproizvodi.

2. NADVORE[EN SEKTOR

2.1. Vo prvata polovina od 2008 godina,vkupnata nadvore{no-trgovska razmena, vodolarska vrednost zabeleà visok porast od45% vo odnos na istiot period minatata god-ina.

Pritoa, fizi~kiot obem na izvozot e zgole-men za 8,6%, a negovata vrednost dostigna 2.045milioni dolari, {to pretstavuva porast od27,8%. Zgolemuvaweto na koli~inskiot uvoz nastoki iznesuva 13,3%, a negovata vrednost ost-vari iznos od 2.213,3 milioni dolari, ili

porast od 57,5%. Pri vakvi dvièwa, deficitotvo razmenata ostvaren vo ovoj period, pred seporadi pointenzivniot porast na uvozot odizvozot, zabeleà porast od 133% vo odnos naistiot ostvaren do krajot na juni 2007 godina iiznesuva 1.467,5 milioni dolari, {to pret-stavuva 17,2% od BDP. Zgolemeniot deficit voprvata polovina od 2008 godina se dolì, predse, na porastot na negativnoto saldo vo razme-nata na energija, a posebno na zgolemeniot uvozna nafta i proizvodi od nafta i elektri~naenergija. Zna~ajno vlijanie vrz porastot na uvo-zot, a so toa i na trgovskiot deficit ima ièlezoto i ~elikot.

Spored podatocite izrazeni vo SAD dolari,pogolemiot izvoz ostvaren vo ovoj polugodi{enperiod za 478 milioni dolari, vo najgolem delse dolì na zgolemeniot izvoz na sledniteproizvodi: nafta i proizvodi od nafta za 100mil. dolari (20,9% od vkupniot porast), obleka

12

pantone 12

Nadvore{no - trgovska razmena vo RM(vo milioni dolari)


800

600

400

200

0

-200

-400Izvoz Uvoz Deficit

1.100

1.000

900

800

700

600

500

Berzanski ceni na ~eli~ni limovi ($/mt)

Izvor: Svetska banka

VI/07 VII VIII IX X XI XII I/08 II III IV V VI

Ladnovalani Toplovalani


75,3 mil. dolari (15,8% od vk. porast), metalnaruda i metalni otpadoci 62,6 mil. dolari(13,1% od vk. porast), èlezo i ~elik 58,4 mil.dolari (12,2% od vk. porast), tutun i prerabot-ki od tutun 21,4 mil dolari (4,5% od vk. porast)i drugo.

2.2. Glavni grupi proizvodi (spored SMTK)so najgolemo u~estvo vo izvozot vo ovoj peri-od se: èlezo i ~elik so 34,6%, obleka 17,6%,nafta i proizvodi od nafta 7,6% metalnaruda i metalni otpadoci 6,2%, pijaloci itutun 5,1%, ovo{je i zelen~uk 3,7%. Ovie {estgrupi proizvodi so~inuvaat 74,8% od vkupniotizvoz na dràvata.

Najgolem del od uvozot na stoki vo prvotopolugodie otpa|a na: nafta i proizvodi odnafta (522 mil. dolari), èlezo i ~elik (415,8mil. dolari), tekstilni prediva i sli~no (243,4mil. dolari), drumski vozila (236,4 mil.dolari), elektri~na energija (179 mil. dolari),metalna ruda i metalni otpadoci (125,6 mil.dolari), elektri~ni ma{ini i delovi (101 mil.dolari), industriski ma{ini i delovi (100,8mil. dolari) i drugo.

2.3. Gledano po regioni, vo prvite {estmeseci od 2008 godina Evropskata unija (EU 27)ima dominantno u~estvo vo vkupnata nadvore{-no-trgovska razmena od 58,3% (izvoz na stoki60,1% i uvoz na stoki 46,9%). Izvozot voEvropskata Unija e pogolem za 11,8%, a uvozotbeleì pointenziven porast od 44,6%, vo odnosna istiot period od 2007 godina. Vo analizira-niot period januari-juni 2008 godina, okolu 80%od trgovskiot deficit na zemjata e ostvaren votrgovskata razmena so Rusija, [vajcarija, Kina,Turcija, Polska, i Ukraina.

Nekolku godini nanazad nadvore{no-trgov-skata razmena so [vajcarija, se do krajot na2006 godina, beleè{e nezna~itelen deficit.

No, vo posledniot kvartal od 2007 i posebno voprvata polovina od ovaa godina, ostvaren egolem deficit vo trgovskata razmena so ovaazemja, koj se dolì pred se na zgolemuvaweto nauvezenite koli~ini na elektri~na energija odovaa zemja vo tekot na poslednite meseci od2007 i prvata polovina od ovaa godina.

2.4. Gledano po valutna struktura, evrotostanuva se po dominantno, pri {to 73,5% odnadvore{no-trgovskata razmena e realiziranavo evra i vo odnos na istiot period minatatagodina pretstavuva porast od 4,2 p.p.. Na strana-ta na izvozot i uvozot, evroto e zastapeno so77% i 71,4%, soodvetno i vo odnos na istiot pe-roid lani pretstavuva pointenziven porast kajizvozot za 8,2 p.p., a kaj uvozot ovoj porast izne-suva 1,5 p.p..

3. FISKALEN SEKTOR

3.1. Vo prvoto polugodie od 2008 godina,vkupnite prihodi na Centralniot buxet izne-suvaat 41.123 milioni denari (10,8% od BDP),{to pretstavuva zgolemuvawe od 21,9% voodnos na istiot period od minatata godina.Vakvoto zgolemuvawe na prihodite se dolìna zgolemenata naplata na dano~nite prihodi.

13

pantone 13

Izvoz na pova`ni proizvodi po SMTK (vo %)


0 5 10 15 20 25 30 35 40

@elezo i ~elik

Obleka

Nafta i proiz. od nafta

Metalna ruda imetalni otpadoci

Pijaloci i tutun

Ovo{je i zelen~uk

5,1

3,7

34,6

17,6

6,2

7,6

Dano~nite prihodi vo ovoj period se reali-zirani vo iznos od 37.719 milioni denari, {topretstavuva zgolemuvawe od 18,0% vo odnos naistiot period minatata godina.

U~estvoto na DDV vo vkupnite dano~ni pri-hodi vo prvite {est meseci od 2008 godina iz-nesuva 47,7%, a na akcizite 16,8%, pri {to, odovie dva danoci se ostvareni prihodi od 24.349milioni denari, odnosno re~isi 2/3 od vkupnitedano~ni prihodi (6,4% od BDP).

Gledano po oddelni kategorii, prihodite odDDV zabeleàa zna~aen porast od 18,0%, akcizi-te od 11,3%, danokot na dobivka od 49,7% odnos-no dosega ostvareni 54,4% vo odnos na rebalan-siraniot plan, prihodite od carina se ostvarenipove}e za 3,9%, dodeka prihodite od personalniotdanok se zgolemeni za 9,3% sporedeno so istiotperiod lani i pokraj namalenata i unificiranadano~na stapka od 10%. Nedano~nite prihodi(3,404 milioni denari) se zgolemeni za re~isi 2,5pati vo odnos na istiot period minatata godina.

3.2. Vo periodot januari-juni od 2008 godina,vkupnite rashodi na Centralniot buxet iznesu-vaa 36.062 milioni denari (9,5% od BDP), {to epove}e za 18,6% vo odnos na istiot period od2007 godina.

Vo strukturata na realiziranite vkupnirashodi, tekovnite rashodi (31.796 milionidenari) u~estvuvaat so 88,2%, dodeka kapital-nite rashodi zabeleùvaat u~estvo od 11,8%.

Najgolemi rashodni stavki se transferite(16.429 milioni denari) i platite i nadomes-tocite (9.459 milioni denari). Vo vkupniterashodi na Centralniot buxet, rashodite zaplati i nadomestoci vo ovoj period u~estvuvaatso 26,2% i vo odnos na istiot period lani senamaleni za 17,9%.

Rashodite za stoki i uslugi se izvr{eni vo iznosod 4.847 milioni denari, odnosno imaat pogolemoostvaruvawe vo sporedba so 2007 godina za 37,5%.

Vo delot na transferite, vo ovoj period sepotro{eni 35,8% pove}e sredstva sporedeno soistiot period 2007 godina i pretstavuvaat naj-golema rashodna stavka, odnosno u~estvuvaat so

45,6% vo vkupnite rashodi (4,3% od BDP).Vakvoto ostvaruvawe se dolì na faktot dekase zgolemuva brojot na edinici za lokalnasamouprava koi preminaa vo vtorata faza nadecentralizacija, taka {to sredstvata za is-plata na plati vo obrazovanieto i za gradinkitena 57 op{tini se ispla}aat preku transferi zaop{tinite. Transferite kon Fondot za penziskoi invalidsko osiguruvawe se izvr{eni vo iznosod 4.856 milioni denari ili za 188 milionidenari pomalku (3,7% namaluvawe). Kamatite serealizirani vo iznos od 1.061 milioni denari,{to e pomalku za 18,1% vo sporedba so 2007 god-ina.

Vo analiziraniot period sredstvata za ka-pitalni rashodi iznesuvaat 4.266 milionidenari, {to pretstavuva zgolemuvawe od 2,2pati vo sporedba so istiot period 2007 godina.

3.3. Ottuka, vo periodot januari- juni 2008godina ostvaren e suficit na CentralniotBuxet od 5.061 milioni denari (1,3% odBDP), dodeka suficitot na Konsolidira-niot buxet iznesuva 4.417 milioni denari(1,2% od BDP).

14

pantone 14

20.00018.00016.00014.00012.00010.000

8.0006.0004.0002.000

0-2.000-4.000-6.000-8.000

-10.000-12.200-14.200-16.200-18.200

Izvor: Ministerstvo za finansii

Oddelni kategorii na prihodi i rashodi

Plati

Carini

Transferi

Personalendanok

KamataDanok nadobivka

DDV

Kapitalnirashodi

Stoki iuslugi

VI - 2007 VI - 2008

Akcizi

4. MONETAREN SEKTOR

4.1. Vo juni 2008 godina primarnite pari1

ostvarija zasilen rast od 22% na godi{naosnova, vo uslovi na porast na gotovite parivo optek od 2,1% i visok porast na vkupnitelikvidni sredstva na bankite od 41,8%.

Na mese~na osnova primarnite pari zabele-àa porast od 9,4%, koj celosno se dolì na po-rastot na vkupnite likvidni sredstva na banki-te od 18,7%. Gotovite pari vo optek beleàt padod 1,4% vo odnos na minatiot mesec.

Vo juni 2008 godina, vo uslovi na tender naiznosi, kamatnata stapka na blagajni~kite zapi-si go zadrà nivoto od 7%.

Kamatnite stapki na dràvnite hartii odvrednost iznesuvaat 7,10% za tri mese~nite dr-àvni zapisi, 7,20% za {est mese~nite i 7,30%za dvanaeset mese~nite dràvni zapisi.

Vo juni se odrà aukcija na 3 godi{na obvrz-nica pri {to be{e ponudena kuponska kamatnastapka od 8%. Dràvnite zapisi za monetarniceli od po~etokot na 2008 godina postepeno senamaluvaa i vo juni se izvr{i nivno celosnopovlekuvawe od primarniot pazar za dràvnihartii od vrednost.

4.2. Vkupniot depoziten potencijal nanedràvniot sektor2 beleì zabaven rast od18,7% vo odnos na minatata godina (nasproti21,2% vo maj 2008 godina). Na mese~na osnovavkupnite depoziti se povisoki za 1%, pri {todenarskite i deviznite depoziti imaat re~i-si ednakov pridones (48,8% i 51,2%, soodvet-no).

Vo juni 2008 godina, denarskite depozitibeleàt zasilen rast od 1% na mese~na osnova,dodeka deviznite depoziti go zabavija rastot ise povisoki za 0,9%. Na godi{no nivo denar-skite i deviznite depoziti ostvaruvaat porastod 21% i 16,8%, soodvetno.

Mese~niot porast na vkupnite depoziti vocelost se dolì na zgolemenoto {tedewe nanaselenieto, 1,4% na mese~na osnova, so ogleddeka za{tedite na korporativniot sektor regis-triraat opa|awe od 0,1%. Vo odnos na minatatagodina depozitite na naselenieto i pretpri-jatijata se povisoki za 20% i 13,4%, soodvetno.

Analizata na ro~nata struktura pokaùvazabaven rast na kratkoro~nite depoziti vo juni,15,9% na godi{na osnova, dodeka dolgoro~nitedepoziti beleàt porast od re~isi 55% i blagozgolemuvawe na u~estvoto vo vkupniotdepoziten potencijal. Na mese~na osnovakratkoro~nite depoziti se zgolemeni za 1%, adolgoro~nite za 0,8%.

4.3. Vo juni 2008 godina se zabeleùva za-brzuvawe na rastot na kreditite kon privat-niot sektor. Mese~niot porast na kreditite

15

pantone 15

1) Primarnite pari se presmetuvaat kako zbir od gotovite pari vo optek, gotovinata vo blagajna i smetkite na bankite so zadolìtelnata rezerva na deviznite depoziti.

2) Vkupniot depoziten potencijal gi vklu~uva nemonetarnite i kvazi depozitite

Krediti i depoziti na nedràven sektor


160.000140.000120.000100.000

80.00060.00040.00020.000

0Depoziti Krediti

mili

oni

dena

ri

Kratkoro~ni Dolgoro~ni Naselenie Pretprijatija

od 3% proizleguva glavno od zgolemenotokreditirawe na korporativniot sektor (pri-dones od 56,1%) i pokraj visokiot porast nakreditite na naselenieto. Vo odnos naminatata godina kreditniot rast beleìzabavuvawe i iznesuva 42,1% (nasproti 43,4%vo maj).

Mese~niot porast na kreditite na naselenie-to vo juni registrira blago zabavuvawe i izne-suva 3,3%, dodeka kreditite na pretprijatijataregistriraa zasilena dinamika na porast od2,8% (nasproti 1,3% vo maj), pri intenziviranrast i kaj kratkoro~nite i kaj dolgoro~nitekrediti na pretprijatijata. Na godi{na osnova,plasmanite kon naselenieto i pretprijatijatase zgolemija za 54,5% i 34,7%, soodvetno.

Vo ramki na kreditite na pretprijatijata, nagodi{na osnova se zabeleùva porast nakratkoro~nite i dolgoro~nite krediti na pret-prijatijata, od 30,7% i 38,2% soodvetno. Namese~na osnova, kratkoro~nite krediti na pret-prijatijata zabeleàa porast od 2,5%, dodekadolgoro~nite krediti se povisoki za 2,9%.

Od aspekt na valutata, denarskite krediti(koi gi vklu~uvaat i kreditite so valutnaklauzula) beleàt porast od 47,3% na godi{nonivo. Deviznite krediti beleàt porast od27,1% na godi{na osnova. Vo odnos na minatiotmesec denarskite plasmani se zgolemeni za3,1% i imaat dominanten pridones vo vkupniotkrediten rast. Deviznite krediti se povisokiza 2,6%.

4.4. Vo juni 2008 godina prose~nata kamat-na stapka na denarskite krediti zabeleàblag porast od 0,1 p.p. na mese~na osnova iiznesuva 9,7%. Prose~nata kamatna stapka nadeviznite krediti ne zabeleà promeni voodnos na minatiot mesec i se zadrà na nivo od8,1%. Vo odnos na minatata godina sezabeleùva relaksirawe na kamatnite uslovina bankite, odnosno prose~nata kamatna stapkana denarskite krediti ostvari pad od 0,6 p.p.,

dodeka prose~nata kamatna stapka na deviznitekrediti e namalena za 0,3 p.p. Pasivnata kamat-na stapka na denarskite depoziti i vo juni 2008godina registrira porast od 0,1 p.p. na mese~nonivo i iznesuva 5,8%, dodeka na godi{na osnovaistata beleì zgolemuvawe od 1 p.p. Prose~natakamatna stapka na deviznite depoziti enepromeneta vo odnos na minatiot mesec iostanuva 2,3%, no na godi{na osnova beleìporast od 0,4 p.p.

4.5. Bruto deviznite rezervi vo juni 2008godina iznesuvaat 1.543 milioni evra i voodnos na dekemvri 2007 godina ostvarijaporast od 1,2%. Na mese~no nivo istitebeleàt zasilen porast od 2,2%, vo uslovi naneto otkup na devizniot pazar od 19,4 mi-lioni evra. Imeno, na devizniot pazar vo junibea otkupeni 19,4 milioni evra, a proda`ba ne ezabeleàna. Preku transakciite na devizniotpazar NBRM kreira{e likvidnost.

5. SOCIJALEN SEKTOR

5.1. Vo prvata polovina od 2008 godina, voAgencijata za vrabotuvawe na RepublikaMakedonija registrirani se vkupno 103.997zasnovani novi rabotni odnosi, {to pret-stavuva 14% povisoko nivo sporedeno soistiot period od prethodnata godina, novoedno se zabeleùva i zabavuvawe na stap-kata na rast. Imeno, 43,8% se odnesuvaat na

16

pantone 16

Prose~ni neto-plati (godi{ni promeni, %)


V/07 VI VII VIII IX X XI XII I/08 II III IV V

141210

86420

-2

Nominalni plati Realni plati

neopredeleno vreme, dodeka ostanatiot del e naopredeleno vreme i vr{ewe sezonski raboti. Vomesec juni brojot na novite vrabotuvawa ezgolemen za 15.927, pri {to 30% se odRegistarot na Agencijata, i tie pretstavuvaat45,8% od vkupniot odliv od Registarot. Dodeka,kako priliv vo Agencijata se registrirani 6.769lica, od koi 51,8% se lica na koi im prestanalrabotniot odnos.

Kako rezultat na ova, zabeleàno e namalu-vawe na nevrabotenosta za 3.652 lica, odnosno1,04% sporedeno so prethodniot mesec. Taka, vojuni 2008 godina brojot na nevraboteni iznesuva348.222 lica, od koi 73.521 (21,1%) se izjasniledeka se prijavuvaat samo za ostvaruvawe napravoto na zdravstveno osiguruvawe, a osta-natite aktivno baraat rabota. Sporedeno soistiot mesec od prethodnata godina brojot nanevraboteni lica e namalen za 5,1%.

Najgolem procent od nevrabotenite, odnosno66,7% se od urbani sredini (gradsko naselenie),a 58,3% se maì. Analizirano spored obrazo-vanieto, pogolemiot del, odnosno 52,6% odnevrabotenite se nekvalifikuvani ili poluk-valifikuvani, dodeka 6,9% imaat vi{o ilipovisoko nivo na obrazovanie. Gledano sporedvozrasnite grupi, najmnogu nevraboteni ima odkategorijata 25-29 godini, odnosno 13,8% odvkupniot iznos. Imeno, 82,8% imaat status nanevraboteni edna godina ili pove}e.

5.2. Vo juni 2008 godina, vo Fondot za pen-zisko i invalidsko osiguruvawe se evidenti-rani 272.651 penzioneri, {to pretstavuvagodi{no zgolemuvawe od 1,1%.

Za isplata na penzii, vo ovoj mesec sepotro{eni 2.362,2 milioni denari, {to pret-stavuva 51,6% od vkupnite socijalni transferivo vladiniot Buxet. Vo juni prose~nata penzijaiznesuva 8.875 denari, {to pretstavuva godi{enporast od 14,4%, i se o~ekuva ovoj procent da sezgolemi vo juli, za koga e planirano dopol-

nitelno zgolemuvawe na penziite. Soodnosotprose~na penzija so prose~na isplatena netoplata vo maj 2008 godina (posleden raspolo`livpodatok) iznesuva 56,5%.

5.3. Vo periodot januari-maj 2008 godina(posledni raspoloìvi podatoci) sporedenoso istiot period od 2007 godina, zabeleàn eporast na prose~nata nominalna i realnaneto plata za 10,1%, odnosno 0,5%.

Vo maj 2008 godina prose~nata neto-plataiznesuva{e 15.728 denari po vraboten, i nomi-nalno e povisoka za 9,8% vo odnos na maj 2007,dodeka sporedeno so prethodniot mesec rastotna neto platite iznesuva{e 0,8%. Procentot nanevraboteni koi ne primile plata prodolùvada se namaluva i vo maj iznesuva{e 9,0%, {tosporedeno so istiot mesec od prethodnata godi-na pretstavuva namaluvawe za 3,3 procentnipoeni.

17

pantone 17

Pregled na novite vrabotuvawa

Izvor: Agencija za vrabotuvawe na RM


7000

6000

5000

4000

3000

2000

1000

0

28000

24000

20000

16000

12000

8000

4000

0

Novovraboteni od evidencija Vkupno novovraboteni (desno)

273

272

271

270

269

268

267

Vkupen broj na penzioneri (vo iljadi)

Izvor: Fond na penzisko i invalidsko osiguruvawe na Makedonija


Republika Makedonija od sekoga{ pret-stavuvala vaèn soobra}aen jazol koj gi povrzu-val delovite na Sredna Evropa so BalkanskiotPoluostrov i ponatamu so Sreden i Bliski Is-tok. Tokmu zatoa treba da gi iskoristime pred-nostite od mestopolo`bata na krstosnicata naglavnite koridori Istok-Zapad i Sever-Jug naBalkanskiot Poluostrov.

Vkupnata dolìna na patnata mreà vodràvata iznesuva 13.736 km, od koi 911 km semagistralni pati{ta, 3.830 km se regionalni, a8.995 km se lokalni pati{ta, od koi pogolemiotdel se vo nezadovolitelna sostojba. Patnatamreà se karakterizira so naglasen razvoj naglavniot transporten Pan-Evropski Koridor H- Sever-Jug (Srbija- Makedonija- Grcija) E-75so vkupna dolìna od 172 km niz teritorijata naRepublika Makedonija, kako i krakot Xd koj e sovkupna dolìna od 127 km. Dosega 132 km odKoridorot H se ve}e izgradeni do nivo na avto-pat, 9% se vo faza na izgradba i 31% se pod-gotveni za izgradba.

Od Pan-Evropskiot Koridor VIII Istok-Za-pad (Turcija-Bugarija-Makedonija- Albanija) E-65, koj e so vkupna dolìna od 304 km, niz te-ritorijata na Republika Makedonija izgradenise samo 27,6%, koi se zavr{eni do nivo na mode-ren avtopat, a dopolnitelni 8,7% se vo faza naizgradba. Prioritetno be{e zavr{uvaweto naizgradbata na Severnata Obikolnica na Skopje,koja se odviva{e vo dve fazi, so vkupna dolì-na od 27 km, so {to zna~itelno }e se reducirasoobra}ajniot mete` na na{iot glaven grad.

Za Koridorot H pak, vo tekot na minatata go-dina, be{e revidiran glavniot proekt za delni-cata Tabanovce-Kumanovo, a zavr{ena e i pos-

tapkata za eksproprijacija na zemji{teto. Pred-videno e ovaa delnica da se zavr{i so sredstvaobezbedeni od Svetskata Banka, vo iznos od 100milioni dolari, kako i so sopstveno u~estvo nadràvata.

Za podobruvawe na sostojbata na lokalnite iregionalnite pati{ta vo zemjava, predvideni sesredstva od 70 milioni evra, isto taka kreditod Svetskata Banka. Sostojbata na regionalnitepati{ta e utvrdena so Studija na Evropskataagencija za rekonstrukcija (Tabela 1), dodeka zalokalnite pati{ta zaedno so Fondot za magis-tralni i regionalni pati{ta e podgotvena for-mula za raspredelba na sredstvata (Tabela 2),koja se sostoi od slednite parametri: broj nanaselenie, broj na lokalni naseleni mesta ibroj na pati{ta vo op{tinata. Ovde bi sakale daja istakneme potrebata od postoewe na proekti,za koi po raspredelba na sredstvata, vedna{ }eotpo~ne postapka za nivna realizacija. Vo taanasoka, vo sorabotka so op{tinite, be{e spro-vedena inicijativa za dobivawe podatoci okoluneophodnite proekti koi op{tinite ne uspealeda gi realiziraat, a koi opfa}aat rehabili-tacija na postojnite patni pravci i izgradba nanovi.

So cel dopolnitelno unapreduvawe na pos-tojnata patna mreà, vo sorabotka so pret-stavnicite na NATO [tabot vo Makedonija, serazgledani mo`nostite za sanirawe na pati{-tata vo Makedonija so sredstva koi se izdvoenivo ramki na Proektot za zajaknuvawe na mos-tovite vo Republika Makedonija, {to pretsta-vuva negova treta faza.

Vo prvata faza od ovoj Proekt bea rekon-struirani 29 mostovi na potegot Skopje - Veles,

18

pantone 18

PODOBAR PATEN PRISTAP ZA NOVIINVESTICII I POGOLEM EKONOMSKI RAST

a zapo~naa i grade`nite aktivnosti vo vtoratafaza na Proektot, vo koja e predvideno do kra-jot na godinava da se rekonstruiraat 21 most,odnosno vkupno 50 mostovi od Skopje do Gevge-lija.

Osven osnovnite pridobivki vo domenot natransportot, podobrenata patna infrastrukturai pobezbednite mostovi vo Republika Makedo-nija sekako }e pridonesat kon podobruvawe nauslovite za delovni mo`nosti, pogolem broj natranzitni vozila, no i vrz vkupnata privle~nostna zemjata za rabota i investirawe. Efikasnata

i sigurna patna infrastruktura ja olesnuva ipottiknuva mobilnosta na lu|eto i stokite, janadminuva ograni~enosta na lokalnite pazari isozdava pretpostavki za ramnoteèn regiona-len razvoj, za zgolemuvawe na konkurentnosta nanacionalnata ekonomija i postignuvawe zabrzanekonomski rast. Isto taka, moè da o~ekuvamepridobivki i od oblasta na turizmot, preku zgo-lemuvawe na obemot na turisti koi odblisku }ese zapoznaat so prirodnite, kulturnite i civi-lizaciskite vrednosti na na{ata zemja, {to }epridonese za zbogatuvawe na turisti~kata pro-mocija.

19

pantone 19

Paten pravec Dolìna

Ilinden - Kalu|erec 91 km

'Ràni~ino - Ov~e Pole 48 km

Lakavica - Drenovo 52 km

Davidovo - Rabrovo 15 km

povrzuvawe na Kratovo so M-2 i M-5 54 km

Stuga - Debar 52 km

Makazi - Dolno Dupeni (do granicata so Grcija) 26 km

Prilep - Ki~evo 64 km

Prilep - Krivoga{tani 19 km

Prevalec - Smojmirovo 44 km

Strumica - Nov Dojran - Dojran (granica so Grcija) 44 km

Tabela 1. Prioritetni patni pravci spored Studijata na Evropskata agencija za rekonstrukcija

Izvor: Ministerstvo za transport i vrski

20

pantone 20

Tabe

la 2

. Ras

pred

elba

na

sred

stva

ta o

d P

roek

tot

za r

ekon

stru

kcij

a i

reha

bili

taci

ja n

a lo

kaln

ite

pati

{ta

Rede

n br

ojIm

e na

op{

tina

Nase

leni

e%

od

vk. b

roj n

aPo

vr{

ina

na%

od

vk.

Broj

na

% o

d vk

. bro

j na

Dol`

. na

% o

d vk

. dol

`na

sele

nie

vo R

.M.

op{

tina

vo

hapo

vr{

ina

na R

.M.

nase

leni

mes

tana

s. m

esta

loka

lni

pati

{ta

na l

ok.

pati

{ta

vo %

vo e

vra

100%

35%

35%

20%

10%

1AR

AÎN

OVO

1159

70,

5731

300,

134

0,23

180,

200,

31%

105.

394

2BE

ROVO

1394

10,

6959

807

2,40

90,

5160

0,67

1,25

%42

5.40

83

BITO

LA95

385

4,72

7879

53,

1766

3,73

142

1,58

3,66

%1.

245.

653

4BO

GDAN

CI87

070,

4311

454

0,46

40,

2333

0,37

0,39

%13

3.87

85

BOGO

VIW

E28

997

1,43

1416

50,

5714

0,79

193

2,15

1,07

%36

5.16

56

BOSI

LOVO

1426

00,

7116

199

0,65

160,

9010

71,

190,

77%

263.

373

7BR

VENI

CA15

855

0,78

1643

00,

6610

0,57

105

1,17

0,74

%25

0.02

98

VALA

NDO

VO11

890

0,59

3314

01,

3329

1,64

880,

981,

10%

373.

285

9VA

SILE

VO12

122

0,60

2304

00,

9318

1,02

124

1,38

0,88

%29

7.63

610

VEV^

ANI

2433

0,12

2280

0,09

10,

0615

0,17

0,10

%34

.737

11VE

LES

5510

82,

7242

745

1,72

291,

6413

21,

472,

03%

690.

142

12VI

NICA

1993

80,

9943

267

1,74

160,

9011

71,

301,

26%

430.

041

13VR

ANE[

TICA

1322

0,07

1091

30,

4415

0,85

500,

560,

40%

136.

573

14VR

APÎ

[TE

2539

91,

2615

798

0,64

150,

8512

81,

420,

97%

331.

084

15GE

VGEL

IJA

2298

81,

1448

343

1,94

170,

9665

0,72

1,34

%45

6.45

816

GOST

IVAR

8104

24,

0151

339

2,06

351,

9823

52,

612,

78%

945.

849

17GR

ADSK

O37

600,

1923

619

0,95

160,

9080

0,89

0,67

%22

6.88

218

DEBA

R19

542

0,97

1456

70,

5918

1,02

105

1,17

0,86

%29

3.58

019

DEBA

RCA

5507

0,27

4253

91,

7130

1,70

108

1,20

1,15

%39

2.09

520

DEL^

EVO

1750

50,

8742

239

1,70

221,

2414

31,

591,

31%

443.

713

21DE

MIR

KAP

IJA

4545

0,22

3110

61,

2515

0,85

400,

440,

73%

248.

350

22DE

MIR

HIS

AR94

970,

4748

013

1,93

412,

3217

11,

901,

49%

507.

877

23DO

JRAN

3426

0,17

1291

60,

5213

0,74

240,

270,

41%

141.

013

24DO

LNEN

I13

568

0,67

4124

31,

6637

2,09

108

1,20

1,35

%46

0.24

725

DRUG

OVO

3249

0,16

3832

41,

5428

1,58

660,

730,

99%

335.

080

26@

ELIN

O24

390

1,21

2010

40,

8118

1,02

941,

051,

01%

344.

432

27ZA

JAS

1160

50,

5716

108

0,65

130,

7450

0,56

0,63

%21

4.23

328

ZELE

NIKO

VO40

770,

2017

695

0,71

140,

7981

0,90

0,57

%19

3.09

629

ZRNO

VCI

3264

0,16

5582

0,22

30,

1713

51,

500,

32%

108.

473

30IL

INDE

N15

894

0,79

9702

0,39

120,

6820

02,

220,

77%

261.

676

31JE

GUNO

VCE

1079

00,

5317

693

0,71

170,

9665

0,72

0,70

%23

8.07

432

KAVA

DARC

I38

741

1,92

9924

43,

9940

2,26

295

3,28

2,85

%96

8.02

933

KARB

INCI

4012

0,20

2297

00,

9229

1,64

108

1,20

0,84

%28

5.84

434

KIÊ

VO30

138

1,49

4914

0,20

70,

4012

71,

410,

81%

275.

756

35KO

NÊ

3536

0,17

2330

50,

9414

0,79

108

1,20

0,67

%22

6.95

436

KOÂ

NI38

092

1,88

3603

61,

4528

1,58

164

1,82

1,67

%56

6.18

237

KRAT

OVO

1044

10,

5237

544

1,51

311,

7513

11,

461,

21%

409.

772

38KR

IVA

PALA

NKA

2082

01,

0348

081

1,93

341,

9219

42,

161,

64%

556.

594

39KR

IVO

GA[

TANI

6150

0,30

9357

0,38

130,

7418

0,20

0,41

%13

7.74

840

KRU[

EVO

9684

0,48

1906

80,

7719

1,07

740,

820,

73%

249.

238

21

pantone 21

41KU

MAN

OVO

1054

845,

2250

948

2,05

482,

7112

81,

423,

23%

1.09

7.34

242

LIPK

OVO

2705

81,

3426

782

1,08

221,

2412

01,

331,

23%

417.

287

43LO

ZOVO

2858

0,14

1663

20,

6711

0,62

133

1,48

0,56

%18

8.95

544

MAV

ROVO

I R

OST

U[A

8618

0,43

6631

92,

6742

2,38

186

2,07

1,76

%59

9.78

945

M. K

AMEN

ICA

8110

0,40

1903

70,

779

0,51

113

1,26

0,64

%21

6.10

946

MAK

EDO

NSKI

BRO

D71

410,

3588

897

3,57

512,

8820

12,

232,

17%

739.

386

47M

OGI

LA67

100,

3325

562

1,03

231,

3084

0,93

0,83

%28

1.96

948

NEGO

TINO

1921

20,

9542

646

1,71

191,

0779

0,88

1,24

%41

9.97

449

NOVA

CI35

490,

1875

353

3,03

412,

3215

81,

761,

76%

598.

749

50NO

VO S

ELO

1156

70,

5723

783

0,96

160,

9011

51,

280,

84%

286.

830

51O

SLO

MEJ

1042

00,

5212

109

0,49

160,

9099

1,10

0,64

%21

8.19

152

OHR

ID55

749

2,76

3899

31,

5729

1,64

163

1,81

2,02

%68

7.68

453

PETR

OVE

C82

550,

4120

193

0,81

160,

9050

0,56

0,66

%22

5.60

154

PEH^

EVO

5517

0,27

2082

00,

847

0,40

105

1,17

0,58

%19

8.66

555

PLAS

NICA

4545

0,22

5444

0,22

40,

2322

0,24

0,22

%76

.483

56PR

ILEP

7676

83,

8011

9444

4,80

593,

3426

82,

983,

97%

1.35

1.26

657

PRO

BI[

TIP

1619

30,

8032

557

1,31

362,

0478

0,87

1,23

%41

8.95

658

RADO

VI[

2824

41,

4049

748

2,00

362,

0412

51,

391,

73%

589.

860

59RA

NKO

VCE

4144

0,20

2407

10,

9718

1,02

122

1,36

0,75

%25

4.87

260

RESE

N16

825

0,83

5507

72,

2144

2,49

142

1,58

1,72

%58

5.36

061

ROSO

MAN

4141

0,20

1329

00,

5310

0,57

981,

090,

48%

163.

442

62SV

ETI

NIKO

LE18

497

0,91

4828

91,

9433

1,87

108

1,20

1,49

%50

7.56

863

SOPI

[TE

5656

0,28

2221

00,

8913

0,74

550,

610,

62%

210.

310

64ST

ARO

NAG

ORI

ÂNE

4840

0,24

4334

11,

7439

2,21

214

2,38

1,37

%46

6.68

965

STRU

GA63

376

3,13

4830

01,

9451

2,88

248

2,76

2,63

%89

3.82

366

STRU

MIC

A54

676

2,70

3214

91,

2925

1,41

113

1,26

1,81

%61

4.34

867

STUD

ENI^

ANI

1724

60,

8527

616

1,11

191,

0711

51,

281,

03%

350.

117

68TE

ARCE

2245

41,

1113

654

0,55

130,

7499

1,10

0,84

%28

4.84

769

TETO

VO86

580

4,28

2618

91,

0520

1,13

880,

982,

19%

744.

870

70CE

NTAR

@UP

A65

190,

3210

721

0,43

231,

3047

0,52

0,58

%19

5.86

771

Â[

KA76

730,

3881

945

3,29

422,

3812

31,

371,

90%

645.

163

72Ê

[IN

OVO

-OBL

E[EV

O74

900,

3713

220

0,53

140,

7972

0,80

0,55

%18

8.36

873

ÛÊ

R -

SAND

EVO

8493

0,42

2407

80,

9712

0,68

124

1,38

0,76

%25

8.17

274

[TI

P47

796

2,36

5832

42,

3444

2,49

150

1,67

2,31

%78

6.14

075

AERO

DRO

M72

009

3,56

2185

0,09

10,

0612

0,13

1,30

%44

2.51

176

BUTE

L37

371

1,85

5479

0,22

40,

2322

32,

481,

02%

345.

764

77GA

ZI B

ABA

7261

73,

5911

086

0,45

130,

7447

0,52

1,61

%54

8.05

078

\OR^

E PE

TRO

V41

634

2,06

6693

0,27

60,

3413

81,

531,

04%

352.

216

79KA

RPO

[59

666

2,95

3521

0,14

20,

1113

0,14

1,12

%38

0.50

480

KISE

LA V

ODA

5723

62,

8334

240,

142

0,11

130,

141,

08%

365.

743

81SA

RAJ

3540

81,

7522

906

0,92

221,

2410

11,

121,

30%

440.

693

82CE

NTAR

4536

22,

2475

20,

031

0,06

00,

000,

81%

274.

376

83Â

IR64

823

3,21

352

0,01

10,

060

0,00

1,14

%38

6.96

584

[UT

O O

RIZA

RI20

800

1,03

748

0,03

10,

062

0,02

0,38

%13

0.56

1R.

Mak

edon

ija

2022

547

2487

701

1768

8995

100,

00%

34.0

00.0

00

22

pantone 22

23

pantone 23

AKTUELNI VESTI

MAKEDONIJA NA 50-TO MESTO SPORED VODEWE BIZNIS

Ekonomskite eksperti velat deka ovoj napredokod 32 mesta vo odnos na lani se dolì pred se napovolnite ekonomski merki {to gi realiziralaVladata vo izminatata godina i polovina

Makedonija e na 50-to mesto spored uslovitekoi gi nudi dràvata za vodewe biznis, vokonkurencija od 121 zemja, {to pretstavuva napre-dok od 32 mesta vo sporedba so lani. Vo kvali-fikacijata na amerikanskiot magazin "Forbs# nalistata kako najdobro rangirana dràva za vodewebiznis e Danska, pred Irska i Finska, a sledatSAD, Velika Britanija, [vedska, Kanada, Singa-pur, Hong Kong i Estonija. Blagodarenie na ogrom-niot napredok od 32 mesta, na listata se najdovmei pred sosedna Grcija, koja e rangirana na 53 mesto.

Makedonija ve}e be{e proglasena za edna od 10najdobri zemji vo svetot vo sproveduvaweto nareformi za podobruvawe na biznis klimata,spored izve{tajot Doing Business na Svetskatabanka. Na{ata zemja, vo 2007/2008 godina be{e ran-girana na visokoto ~etvrto mesto, sporedeno so 178zemji vo svetot, za napredokot koj go postigna vooblasta na dano~nite reformi, procedurite zaregistrirawe biznis, regulatornata gilotina,reformite vo carinata i zabrzuvaweto na proce-durite za dobivawe na dozvoli za gradba.

Ekonomskite eksperti velat deka ovoj napredokse dolì pred se na povolnite ekonomski merki

{to gi realizirala Vladata vo izminatata godinai polovina.

Vladata prezede zna~itelni merki za podobru-vawe na biznis klimata. Se vovede ramniot ranoki edno{alterskiot sistem, a na stranskiteinvestitori im se ponudija benificii za investi-rawe vo slobodnite ekonomski zoni. So ova sepodobrija uslovite za vodewe biznis, {to pri-donese da se zgolemat i stranskite investicii vozemjava. Merkite se o~igledni i vo sektorite vokoi imame komparativna prednost, a toa e agraroti vo izvozno orientiranite.

Makedonija e visoko rangirana i vo kategorija-ta efikasna administracija, kade {to po vovedu-vaweto na edno{alterskiot sistem, go zazema 19mesto. Spored magazinot "Forbs#, vo kategorijatamonetarna sloboda Makedonija se najde me|u prvitedeset zemji, zazemaj}i go visokoto osmo mesto.Najlo{a ocenka, na{ata zemja, ima vo kategorijatainovacii, kade {to se nao|a na 86 mesto.

Vo kategorijata trgovska sloboda Makedonija ena 39 mesto, vo kategorijata za{tita na investi-torite e 62-ra, vo kategorijata li~na sloboda e 64-ta, a vo kategorijata borba protiv korupcijata e na67 mesto.

Makedonija e poslabo rangirana vo za{tita napravoto na imot, kade se nao|a na 79 mesto i vovoveduvawe na novi tehnologii, kade e na 81 mesto.

24

VO REK BITOLA ZGOLEMENOPROIZVODSTVOTO NA JAGLEN I STRUJA

Vo prvite {est meseci od ovaa godina zna~i-telno e zgolemeno proizvodstvoto na struja i jaglenvo rudarsko energetskiot kombinat "Bitola#.

Ovaa godina proizvedeni se 400.000 toni jaglenpove}e od lani, a voedno e zgolemeno i proizvod-stvoto na struja, koe za prvite {est meseci iznesu-va 2.131.156.000 megavat~asovi elektri~na energija.

Pritoa, zavr{en e kapitalniot remont na vto-riot blok, a vo momentov se vr{i generalen remontna TE "Bitola-1#.

- Na{ata glavna opredelba vo naredniot peri-od e i }e bide modernizacija i revitalizacija natrite bloka. Sorabotkata so "Z i O Podolsk#, odRusija e na cvrsti osnovi i so niv posebno vnimanie}e posvetime na kotlite vo termolektranite -potvrdi Kowanovski.

Od REK Bitola najavuvaat deka za zimskatasezona 2008/2009 godina }e gi obezbedat prvite300.000 toni jaglen od noviot rudnik Brod-Gneoti-no, kako i otvorawe na tretiot kop, odnosno podin-skata serija.

RUSKA ENERGOMA[INOGRADBA ]E GI ODR@UVA BLOKOVITE NA "REK BITOLA#

Ruska kompanija za energoma{inogradba vo na-redniot period }e se griì za odrùvawe na

energetskite blokovi vo termoelektranata "REKBitola#.

Za taa cel vo Moskva, Rudarsko-energetskiotkombinat REK od Bitola i ruskata kompanija Ener-goma{inogradba potpi{aa spogodba za sorabotka sokoja se predviduva zaedni~ka realizacija na pro-gramata za dolgoro~en razvoj na bitolskiot ru-darsko-energetski kombinat, soop{ti ELEM.

Dogovorot predviduva dosledno sproveduvawena merki za obezbeduvawe trajna i efikasna rabo-ta na energetskite blokovi na termoelektranite zaperiodot do 2025 godina i gotovnost na ruskatakompanija za energoma{inogradba da obezbedi se-kakva tehni~ka i finansiska podr{ka i pomo{ zarealizacija na taa zada~a.

Sorabotkata me|u dvete kompanii, koja e tradi-cionalna, treba da se temeli vrz sovremenite teh-ni~ki re{enija i modernizacija na energetskiteblokovi na termoelektranite "Bitola#, {to }e bidevo funkcija za podobruvawe na nejzinite tehni~ko-ekonomski karakteristiki na rabota, informiraELEM.

DVOJNO ZGOLEMEN KAPACITETOT NAHEC PENA

Najstarata hidrocentrala vo Makedonija Pena,po zavr{enata revitalizacija od strana na ~e{ka-ta kompanija "Hidropol#, raboti so zgolemena mo}-nost. Namesto dosega{nite 2,5 megavati, sega HECPena raboti so kapacitet od 4,1 megavat, {to eskoro dvojno pove}e od prethodno.

Osven zgolemuvaweto na mo}nosta, preku pro-cesot na revitalizacija zgolemen e i pragot naefikasnosta na ovaa hidrocentrala za 90%, so {tose ovozmoùva i celosno iskoristuvawe na vodata.EVN Makedonija soop{ti deka hidrocentralata e ikompletno avtomatizirana i moè da se upravuvaod dale~ina. Taa be{e revitalizirana od stranana ~e{kata kompanija "Hidropol# spored ROTdogovorot.

pantone 24

Spored Pretsedatelot na Upravniot odbor naEVN Makedonija Georg Valdner, revitalizacijatana HEC Pena ima golemo zna~ewe za stabilnosta naelektroenergetskiot sistem vo Tetovskiot region.So nea, veli toj, se prodolùva ìvotniot vek na

najstarata hidrocen-trala vo Makedonija itaa i vo idnina }e gizadovoluva potrebitena gra|anite.

HEC Pena e ednaod sedumte mali hid-rocentrali {to sedadeni pod koncesijana ~e{kata kompanijaHidropol, koja imaobvrska da gi revita-lizira i da menaxiraso niv do 2013 godinakoga treba da i gipredade na EVN-Ma-kedonija. Neodamna

zavr{i i revitalizacijata na HEC Kalimanci. Pozavr{uvaweto na ovoj zafat, HEC Kalimanci stanaprvata avtomatizirana hidro centrala vo Make-donija.

AMERIKANSKA KOMPANIJA ]E GRADIVETERNICI VO SVETINIKOLSKO

Gradona~alnikot na Sveti Nikole SlobodanDanevski i Dejvid Braun od amerikanskata kom-panija "EIG# potpi{aa dogovor za montaà na 90veternici.

Montiraweto na veternicite }e zapo~ne za{est meseci, a }e bidat postaveni vo blizinata na~etiri sela vo svetinikolsko. Celiot proekt e vovrednost od 360 miloni evra.

- Edna veternica }e ima mo`nost od dva mega-vati, a site zaedno }e imaat kapacitet zna~itelnopogolem od potrebite na Sveti Nikole - izjaviDanevski.

Instaliraweto na veternicite e samo prvafaza od celiot proekt. Vo vtorata e predvidenopostavuvawe na sistemi na solarna energija.

BITOLA SO INVESTICII OD 88,6 MILIONI EVRA VO POSLEDNITE DVE GODINI

Vo poslednite dve godini vo Bitola se inve-stirani 88,6 milioni evra. Od sektorot za lokalenekonomski razvoj na Op{tinata velat deka vo tojperiod se investirani 27 milioni evra voBitolskata mlekara, 17,5 milioni evra vo Ideal[ipka, 34 milioni evra vo Soko Mak, 5 milionievra vo Cermat, fabrika za sladoled, 2,1 milionievra vo Monting, 1,5 milioni evra vo [erovski,kompanija od mesnata industrija, i 1,5 milionievra vo Frinko. Od ovie investicii, 20% sedoma{ni i 80% se stranski investicii. Op{tin-skite investicii vo infrastruktura i komunalnidejnosti iznesuvaat {est milioni evra.

Vlezot na ovie investicii se dolì napodobrenata biznis klima vo Bitola, {to pokaùvai neodamne{noto rangirawe na Bitola kako grad sonajdobro delovno opkruùvawe vo Jugoisto~naEvropa. Spored regionalniot izve{taj na Svetskabanka, Bitola e najdobra vo delot na zapo~nuvawena biznis, najkratko se ~eka za otvarawe na biznis,za obezbeduvawe na odobrenija i izvr{uvawe nadogovori. Bitola, vo konkurencija na 22 gradovi voJugoisto~na Evropa, e grad so najmalku tro{oci poglava na ìtel za vodewe na biznis.

Naskoro }e zavr{i izgradbata na industriska-ta zona @abeni kade {to }e se investiraat sedum

25

pantone 25

milioni evra. Investiciite vo najgolem del }ebidat vo prehranbenata industrija, metalo-pre-rabotuva~kata i tekstilnata industrija.

SVEDMILK DOBI DOZVOLAZA IZVOZ VO EU

Svedmilk Makedonija oficijalno dobi dozvolaza izvoz vo zemjite ~lenki na Evropskata unija. Podizvozen broj MK 01 09 0001, mlekarnicata se vpi{akako prva kompanija od Makedonija koja e sertifi-cirana za izvoz spored noviot Pravilnik.

- So oficijalizi-raweto na odlukata zadozvola za izvoz naproizvodite od najdo-broto makedonsko mle-ko Svedmilk Makedo-nija zapo~nuva so fina-lizirawe na na~elnitedogovori za izvoz soFrancija, Bugarija idrugi zemji. Izminative{est meseci pokaàvmedeka makedonskiotproizvod e konkuren-ten. Ako do minatatagodina 55% od kupuva-~ite nemaa doverba vomakedonskiot proiz-

vod, godinava ve}e se smeni slikata. Nie uspe{nogo zamenivme uvozot od site proizvoditeli, vomomentov poslednite podatoci velat deka od 35%od uvozot e zamenet so makedonskoto najdobro mle-ko - izjavi Roxer Oskarson generalniot menaxer naSvedmilk Makedonija.

Fabrikata, isto taka, go zavr{i i {estmese~-niot test period za dobivawe na HASAP sertifi-katot. Dosega{nata investicija na Svedmilk izne-suva 25 milioni evra, a na pazarot do krajot naseptemvri }e bidat prisutni so 70 proizvodi.

IDEAL [IPKA SO AMBICIJA DA BIDE LIDER VO REGIONOT

Mlekarnicata Ideal [ipka so poddr{ka naDukat i Laktalis na makedonskiot pazar }e go za-zeme liderskoto mesto vo proizvodstvo na sirewei mle~ni proizvodi i }e stane vode~ki regionalenproizvoditel na tradicionalni makedonski ivrvni francuski sirewa od poznatata marka"Prezident#. Ova go istakna Mato Zadro, pretseda-tel na Upravata na hrvatskata mle~na kompanija"Dukat# vo Bitola, po povod uspe{noto zavr{uvawena integracijata na Ideal [ipka vo ramki nahrvatskata kompanija.

- Akvizicijata ni ovozmoì na brz na~in dadojdeme na makedonskiot pazar koj za nas e mnoguvaèn. So prezemaweto na Ideal [ipka, stanavmelideri vo proizvodstvo na sirewe vo Makedonija, aplanirame vo idnina da ja zacvrstime i razviemesega{nata pozicija - re~e Zadro.

Direktorot za proizvodstvo vo Ideal [ipka,Dimitar Pavlevski go pretstavi planot za razvojna bitolskata mlekarnica vo ~ie proizvodstvo vonarednite tri godini }e bidat vloèni {est mil-ioni evra.

- Zgolemuvaweto na proizvodstvenitekapaciteti, novi proizvodstveni linii itehnologii, implementirawe na NASSAR stan-dardite za proizvodstvo, kako i dobivaweto EUizvozni~ki broj se na{ite prioriteti vo naredniottrigodi{en period. Posebno }e se orientirame narazvojot na primarnoto proizvodstvo na mleko, nazgolemuvaweto na koli~inata i kvalitetot na ovojproizvod, a vo periodot do 2010 godina grupacijataLaktalis }e investira vo podobruvawe na dobriteodnosi so kooperantite preku investirawe vo novi{tali, molzni kravi i vo podobruvawe na stan-dardite, bidej}i tie se uslovot za vlez na evrop-skiot pazar - naglasi Pavlevski.

Spored nego, cenata na otkupnoto mleko ovaagodina e zgolemeno za 80% vo odnos na lani, no ipokraj toa Ideal [ipka uspeala da gi namali

26

pantone 26

cenite na svoite proizvodi za 7%. Toj informi-ra{e deka so vaka visoki otkupni ceni na mlekotone se konkurentni vo regionot i deka toa mora da sepromeni.

Ideal [ipka vo Makedonija drì 25% odpazarot na ka{kaval i belo sirewe i e vtora pogolemina mlekarnica vo Makedonija so 13% udelna pazarot.

Direktorot za otkup, proizvodstvo i inves-ticii vo Lakatalis, Patris Filo{ ja pretstavigrupacijata koja gi poseduva najgolemite trgovskimarki Prezident, Galbani i Dukat. Ovoj francuskilider godi{no otkupuva 8,8 milijardi litri mlekoi ostvaruva prihod od 9,6 milijardi evra.

INVESTICIJA OD TRI MILIONI EVRAVO IMB

Investicijata od tri milioni evra vo IMB odBitola }e donese novi standardi vo Makedonija ivo regionot, soop{tuvaat od Kompanijata.Sofisticiranata oprema, koja e potpolno avtoma-tizirana }e go podobri kvalitetot na kiselo-mle~nite proizvodi (jogurt, pavlaka, kiselo mleko)koi }e gi zadovoluvaat visokite standardi na EU.Stanuva zbor za investicijata koja prv pat seimplementira vo Makedonija, a }e bide stavena vofunkcija do krajot na avgust.

Investicijata samo ja potvrduva dolgoro~natastrategija na Kompanijata da investira vo razvojotna mle~nata industrija vo zemjava. Isto taka,zabrzano se sproveduvaat obvrskite od pravil-nikot za bezbedno proizvodstvo na hrana (zakonskanorma za implementacija na NASSAR 2009 jan), kakoi odrùvawe na standardite BSI i ISO 9001 koimlekarnicata prva gi sprovede vo zemjava.

Isplatata na mlekoto za juni e celosno reali-zirana, se veli vo soop{tenieto, a vo tek e iisplata za juli. IMB so kratkoro~ni zaemi iponatamu }e gi pomaga svoite kooperanti so cel tieda gi prebrodat predizvicite na primarnotomlekoproizvodstvo.

MZT HEPOS STANA ^LENKA NA VABTEK KORPORACIJATA

Makedonskiot proizvoditel na sopira~ki sis-temi za {inski vozila, MZT HEPOS soop{ti dekaoficijalno stanal del od amerikanskata VabtekKorporacija.

- So prevzemaweto na POLI od strana na Vab-tek Korporacija, MZT HEPOS, stana del od global-niot snabduva~ so proizvodi i uslugi za èlezni~-kata i transportnata industrija, so godi{na pro-da`ba od 1,36 milijardi dolari - se veli vo soop-{tenieto.

Za odgovornite vo Vabtek, prevzemaweto vred-no 53 milioni evra, ovozmoùva nov rast naKorporacijata i nivno pozicionirawe na evrop-skiot i na pazarite na koi se prisutni POLI i MZTHEPOS.

Vleguvaweto vo semejstvoto na Vabtek, sporedzborovite na generalniot direktor na MZT HEPOS,Vlado Atanasovski, pretstavuva privilegija iobvrska za vrabotenite, od koi se o~ekuva da dadatsvoj pridones vo idnite uspesi na Vabtek.

VINATA NA FONKO SE ZAKITIJA SOSREBRO VO KANADA

Vinoto Chardonnay na vinarijata Fonko dobisrebren medal na najgolemata vinska mani-festacija vo Severna Amerika, Selections Mondialesdes Vins Canada. Na ovoj prestièn vinski natpre-var, vo konkurencija na 2.130 vina od 30 zemji odsvetot, vrvnoto belo vino Chardonnay uspea vokonkurencija so najrenomiranite svetski proizvo-diteli da osvoi golem broj poeni, so {to go obezbe-di ova visoko priznanie.

Ovoj srebren medal pretstavuva u{te edna pot-vrda za vrvniot kvalitet na makedonskite vina, so{to {irum se otvoraat vratite za plasman na vinana najprebirliviot, no i najbogatiot pazar vo sve-tot - severno amerikanskiot.

27

pantone 27

28

Vinarijata Fonko e prva vo Makedonija koja esertificirana spored ISO 22000 standardot, vo kojse inkorporirani {iroko primenetite NASSARprincipi za upravuvawe so kvalitet vo proizvod-stvoto na hrana, kako i spored ISO 9001:2000 stan-dardot za upravuvawe so kvalitet.

SO ITALIJANSKA POMO[ MAKEDONIJA ]E RAZVIVA ALTERNATIVEN TURIZAM

Razvoj na lovniot i na tradicionalniot selskiturizam vo Makedonija e celta na proektot {to sofinansiski sredstva od italijanskata Vlada }e gosproveduvaat Ministerstvoto za zemjodelstvo,Me|unarodnata menaxment grupa i Bitolskiot, Te-tovskiot i [tipskiot univerzitet.

Studentite od ovie tri univerziteti zaedno soeksperti od Me|unarodnata menaxment grupa }e giistraùvaat mo`nostite na teren, a otkako }e bi-dat vospostaveni tie }e imaat mo`nost za vrabotu-vawe.

- Lovniot turizam e vaèn i moè da donesemnogu turisti. Imame lovi{ta so ogromen kapa-citet. Osven za lovniot i za selskiot turizam imaogromen interes od turistite koi sakaat da vidatedno tradicionalno selo kade }e im bide ponude-na makedonska hrana, kade }e moè da bidat vodopir so prirodata. I tretiot segment od proektote istoriskiot turizam - re~e po potpi{uvaweto naMemorandumot za razbirawe za razvoj i sorabotkana proekti me|u instituciite vklu~eni vo real-izacijata na proektot Hristijan Delev, dràvensekretar vo Ministerstvoto za zemjodelstvo, {u-marstvo i vodostopanstvo.

So proektot, koj }e se realizira do krajot na2008 godina, se opfateni tri reoni - Vasilevo, Ro-soman i Stobi.

Delev dodade deka sredstvata se obezbedeni ioti se planiraat u{te pet proekti {to se vo fazana izrabotka vo oblasta na ruralniot razvoj.

PROGRAMA NA USAID - AGBIZZA AGROBIZNISOT 3,2 DOLARI

Devet makedonski kompanii od oblasta na agro-biznisot dobija grantovi od AgBiz programata naUSAID za proekti koi }e ja podobrat nivnata kon-kurentnost i deloven razvoj. Dogovori za dodelu-vawe na grantovite so AgBiz potpi{aa kompaniite:"Baxo#, "Lars#, "Vipro#, "Agros 2004#, "Kokolanski#,"Bonum plus#, "Avto Ria#, "Dentina# i "Popova kula#.Vkupnata investicija e okolu 3,2 milioni ameri-kanski dolari i se o~ekuva do krajot na 2010 godi-na kompaniite da rezultiraat vo zgolemuvawe naizvozot za nad 28 milioni amerikanski dolari.

Spored direktorkata na misijata na USAID voMakedonija Patri{a Rejder, so pomagaweto naindividualnite firmi od agrobiznisot treba da sezgolemi nivnata konkurentnost i produktivnost, dase otvorat novi pazari i novi rabotni mesta za ma-kedonskite gra|ani. Programata AgBiz ja finansiraAgencijata za me|unaroden razvoj na SAD (USAID),koja {to za ~etirigodi{na programa ima odvoeno5,5 milioni dolari.

IZRAELSKI "GAZIT GLOUB# ]E GRADI DELOVEN PROSTOR I TRGOVSKI CENTAR

Izraelskiot investitor stana sopstvenik naimotot na Alumina. Izgradbata na delovniot pros-tor i trgovskiot centar }e zapo~ne za tri-~etirimeseci. Za ovaa investicija Izraelcite }e vloàt100-120 milioni evra.

pantone 28

29

- Ova e razvoen proekt vo Makedonija, kojvklu~uva sozdavawe na golem {oping centar i de-loven prostor {to }e opslu`uva nad eden milionMakedonci. Ovoj proekt }e vraboti nekolku stoti-ci Makedonci - izjavi pretsedatelot na Bordot nadirektori na Gazit Gloub, ^aim Katcman. Toj do-dade deka Kompanijata razgleduva i drugi mo`nos-ti za novi proekti vo Makedonija, dokolku uspe{nose realizira ovaa investicija.

Ministerot bez resor, Gligor Ta{kovi} re~edeka od kupenata Alumina }e bidat isplatenizdravstveno i penzisko osiguruvawe, kako i zaos-tanati plati i penzii na 700 rabotnici od Alumina.

Gazit Gloub na globalno nivo poseduva imotvreden nad 20 milijardi evra. Vo momentov vo re-gionot raboti na investicii vo Bugarija i vo Tur-cija.

pantone 29

30

pantone 30

31

pantone 31

SVETSKA BANKA: BIOGORIVATA GI

PODIGNAA CENITE NA HRANATA ZA 75%

Biogorivata gi podignaa cenite na hranata vosvetot za duri 75%, zna~itelno pove}e od toa {tose procenuva{e, konstatira Svetskata banka voizve{taj koj go objavi dnevniot vesnik The Guardian.

Vo periodot od 2002 do fevruari ovaa godinako{ni~kata na cenite na hranata opfatena voIzve{tajot porasna za 140%. Spored avtorite, za75% od toj porast direktno "odgovorni# se bio-gorivata, a za ostanatite 15% povisokite ceni nanaftata i drugite energensi, prenesuva london-skiot vesnik.

Biogorivata i silniot rast na cenite nahranata }e bidat tema na godine{niot sostanokna ~elnicite na osumte industriski najrazvienizemji vo svetot (G8). Poddrùva~ite na biogori-vata tvrdat deka taa pretstavuva ekolo{ki pri-fatliva alternativa na fosilnite goriva i dekapomaga vo namaluvawe na nivoto na emisija najaglerod dioksid.

Avtorot na Izve{tajot, ekonomist vo Svet-skata banka, procenil deka zgolemuvaweto napobaruva~kata od Kina i Indija ne e pri~ina zarastot na cenata na hranata.

- Golemiot rast na prihodite vo zemjite vorazvoj ne dovede do golemo zgolemuvawe na glo-balnata potro{uva~ka na ìtarici i so toa ne eklu~en pri~initel odgovoren za golemite poska-puvawa - stoi vo Izve{tajot.

Edna od pri~inite se i su{ite vo Avstralija,no najvlijatelni se nastojuvawata na SAD i EU zazgolemuvawe na proizvodstvoto na biogoriva, setvrdi vo Izve{tajot.

Vo ramki na inicijativata za pogolemonaso~uvawe kon obnovlivi izvori na energija,

Evropskata unija planira da go zgolemi udelot nabiogoriva vo transportnite goriva na 10% do2020 godina. Taka, na primer, komponentata bio-goriva vo site benzinski i dizel goriva voBritanija od april ovaa godina mora da iznesuvanajmalku 2,5%.

- Da nema zgolemen akcent na biogorivata, nebi do{lo do tolku golem pad na svetskite zalihina p~enica i p~enka, i toj rast na cenite pod vli-janie na drugite faktori bi bil poumeren - tvrdiSvetska banka.

Zgolemenoto proizvodstvo na biogoriva gopogodi pazarot na hrana so prenaso~uvawe naìtarici od proizvodstvo na hrana vo proizvod-stvo na goriva; gi pottikna zemjodelcite, zemjo-delskata povr{ina da ja upotrebuvaat za proiz-vodstvo na biogoriva, {to predizvika finansis-ki {pekulacii na pazarot na ìtarici.

DO 2030 GODINA ÊTVRTINA OD

ENERGIJATA VO EU ]E BIDE OD VETER

Do 2030 godina od energijata na veterot moèda bide proizvedena pove}e od edna ~etvrtina odvkupnata elektri~na energija vo EU, pod pret-postavka da se obezbedi podobra povrzanost napostojnite razvodni sistemi i da se izgradat no-vi mreì za koristewe na eolskata energija, na-veduva internet sajtot "JurAktiv#.

- Vo 2030 godina energijata od veterot }ebide glaven izvor na energija, koja }e bide sigur-na i konkurentna ako se imaat previd tro{ocitepo kilovat~as, se naveduva vo strategijata naEvropskata organizacija za razvoj na eolskataenergija "TPVind#, ~ii delovi prenesuva"JurAktiv#.

VESTI OD REGIONOT

"TPVind# obedinuva nekolku privatni i javnisubjekti, ~ija cel e do 2030 godina eolskata ener-gija da pokriva do 28% od vkupnoto proizvodstvona struja vo EU, odnosno okolu 300 gigavati. Vomomentov od energija na veterot vo EU se pro-izveduvaat 57 gigavati struja.

Koli~estvoto na proizvedena struja od eols-ka energija vo ramkite na Unijata godi{no sezgolemuva za po 19 do 20%, rast koj e identi~enso onoj zabeleàn vo upotrebata na internetotili vo mobilnata telefonija.

Spored "JurAktiv#, glaven problem vo ostva-ruvaweto na celta za proizvodstvo na 300 giga-vati struja od veter do 2030 godina, moè da pret-stavuva dostapnosta do distributivnite mreì inivnoto priklu~uvawe na elektranite na veter.

DR@AVITE OD REGIONOV OD ESEN ]E

MO@AT DA KUPUVAAT I PRODAVAAT

STRUJA NA BERZA: BERZANSKATA

POEVTINA OD TENDERSKATA STRUJA

Makedonija }e moè da obezbedi poniska cenana elektri~nata energija {to ja uvezuva ako stru-jata ja kupuva na berza. Vakva berza na struja odoktomvri godinava }e po~ne da funkcionira voJugoisto~na Evropa i taa }e treba da go integri-ra energetskiot pazar vo regionot. Takanare~e-niot Juèn pul, ~ij osnova~ e slovene~kata kom-panija Borzen, se formira so osnovna cel da gozaìvee regionov, no i da ovozmoì liberaliza-cija na pazarot na elektri~na energija, pogolemasigurnost vo snabduvaweto so energija i trans-parentnost na cenite.

Prose~nata cena na uvoznata struja za godina-va, {to dràvniot prenosen sistem MEPSO jakupuva{e na tender, se dviì okolu 90 evra zamegavat-~as. So uvoz se nadopolnuva pove}e od30% od potrebite na zemjava.

Za profesorot na ma{inskiot fakultetKonstantin Dimitrov so berzata za struja zemjava}e ima izbor, bidej}i i elektri~nata energija {tose nudi na ovoj na~in e isto kako kako i sekojadruga trgovska stoka i zavisi od ponudata i po-baruva~kata.

Spored Ministerstvoto za ekonomija, Bugari-ja, Romanija i Srbija bi moèle da ponudat elek-

tri~na energija, no Makedonija, Albanija i Grcija,koi konstantno se soo~uvaat so nedostatok nastruja, }e bidat del od zemjite koi }e go pobaru-vaat ovoj energens.

"MICIBU[I# GRADI VETERNICI NA

CRNO MORE VO BUGARIJA

Japonskata kompanija "Micibu{i hevi indus-tris# pu{ti vo upotreba farma za veternici zaproizvodstvo na elektri~na energija vo Bugarija.Veternicite se locirani na bregot na CrnotoMore.

- Ovaa farma }e pomogne vo namaluvawe naemisijata na {tetni gasovi vo atmosferata. Soizgradbata na vakvite postrojki sakame dapomogneme vo ostvaruvaweto na celta postavenana sostanokot na G8 (osumte industriski najraz-vieni zemji vo svetot) vo Tokio, a toa e namalu-vawe na emisijata na {tetnite gasovi za 50% do2050 godina - izjavi Cuneharu Takeda, japonskiambasador vo Sofija.

Farmata ima 35 veternici koi }e proizvedu-vaat 35 megavati elektri~na energija. Celokup-nata investicija ~ini 60 milini evra.

NOVA PATNA MAGISTRALA OD TIRANA DO

SKOPJE, PREKU TETOVO

Ministerstvoto za grade`ni{tvo, transport itelekomunikacii na Albanija im izdade naredbana firmite koi rabotat na izgradbata na patnatamagistrala me|u Tirana i Skopje da gi zabrzaatrabotite na proektot, pi{uva albanskiot vesnik"[kip#.

Magistralata, nare~ena u{te i "patot naArber# }e gi povrzuva Tirana i Skopje, prekuTetovo, odnosno }e odi po regionot {to domi-nantno e naselen so Albanci.

Patot }e gi obedini Albancite koi ìveat oddvete strani na granicata, a Makedonija }e dobieu{te edna destinacija i dostapnost do Dra~ imoreto.

Do granicata so Makedonija magistralata }ebide vo dolìna od 75 kilometri, pi{uva ves-nikot.

32

pantone 32

33

pantone 33

SE INTENZIVIRA IZGRADBATA NA

KORIDOROT 10

Vo blizina na makedonsko-srpska granica kajPre{evo, Srbija zapo~naa intenzivni grade`niraboti za izgradbata na avtopatot od makedon-skata granica do Leskovac, koj prodolùva na ve-}e izgradeniot avtopat do Belgrad i do site dru-gi pravci na Koridorot 10. Istovremeno, Srbijazapo~na i izgradba na noviot sovremen grani~enpremin i golema {oping zona vo blizina na grani-cata so Makedonija.

Vo ramki na investiciite vo infrastruktura-ta, predvidena e i izgradba na avtopat Horgo{ -Novi Sad, so {to Srbija }e ja ispolni svojata ob-vrska za kompletirawe na Koridorot 10 niz svo-jata zemja.

Rabotite treba da bidat zavr{eni za dve go-dini, so {to celiot Koridor 10 koj poa|a odSalzburg preku Qubqana, Zagreb, Belgrad, Ni{,Skopje, Solun }e bide najmodernata i najdolgasoobra}ajnica vo Evropa.

Dosega niz Srbija se zavr{eni delnicite naavtopatot Belgrad - Zagreb, Belgrad - Ni{ iUngarska granica - Subotica - Belgrad.

Srbija od Koridorot 10 samo od patarini ost-varuva godi{en prihod od 200 milioni evra. Ovaasuma }e bide pove}ekratno zgolemena so izgradbana novi hoteli, moteli, benzinski pumpi, nekolkumegamarketi i parkinzi so osmisleni sodrìni iinfrastruktura.

BRITANSKATA EKONOMIJA PRED

ISKU[ENIE

So cel nadminuvawe na problemite vo ekono-mijata Vladata vo London se nao|a pred golemotoisku{enie dali da gi zgolemi danocite za fir-mite i kompaniite, {to bi bilo "katastrofalnamerka#, soop{ti britanskata trgovska komora.

Anketata, izvr{ena me|u pet iljadi britanskifirmi vo uslu`niot sektor, pokaùva deka tiebeleàt namaleno vloùvawe, primaat pomalkunara~ki za rabota i najavuvaat zgolemuvawe nabrojot na otpu{tenite rabotnici. Dokolku ovojsektor prodolì i natamu so vakviot trend, toga{}e se najde na samo tri meseci do izbuvnuvawetona t.n. tehni~ka recesija, zaklu~uva Komorata.

Spored predviduvawata za ovaa godina, Ve-lika Britanija treba{e da ima rast od 2,5% iinflacija od samo 2%, no najnovite proekcii naekonomskite eksperti predupreduvaat deka zem-jata ne }e moè da postigne pogolem rast od 1,3%,a deka inflacijata }e se iska~i i do 4%.

Londonski "Independent# pi{uva deka bri-tanskata Vlada se soo~uva so deficit vo buxetotza slednata godina od 7,5 milijardi funti.

BRUTO STRANSKIOT DOLG NA HRVATSKA

IZNESUVA 35 MILIJARDI EVRA

Hrvatskata Narodna banka (HNB) objavi dekaBruto stranskiot dolg na Hrvatska vo tekot naprvite pet meseci se zgolemil za 1,7 milijardievra i na krajot na maj iznesuva{e 35 milijardievra.

Pritoa negoviot rast se zabrza od 4,4% voprvite pet meseci vo 2007 godina na 5,2% vo is-tiot period vo 2008 godina, napomenuvaat anali-ti~arite vo najnoviot bilten na HNB. Najgolemrast na stranskiot dolg e zabeleàn kaj trgov-skite dru{tva za 1,4 milijardi evra, pa taka nakrajot na maj nivnata zadolènost iznesuva{e15,1 milijardi evra. Stranskiot dolg na bankite,po golemiot rast na po~etokot na godinata, nakrajot na maj se vrati na nivo od krajot na 2007godina, dodeka stranskiot dolg na sektorot Dr-àva vo tekot na prvite pet meseci go prodolìtrendot na namaluvawe. Taka, dolgot na drà-vata kon stranstvo na krajot na maj iznesuva{e 6,6milijardi evra, {to e za 144 milioni evra po-malku vo odnos na krajot na 2007 godina.

GOLEM RAST NA PAZAROT NA VOZILA VO

ISTO^NA I SREDNA EVROPA

- Vo Zapadna Evropa proda`bata na avtomo-bili ovaa godina opadnala za 2,5%

Op{testvenata nesigurnost vo Evropa vlijaena pazarot na avtomobili, zaklu~i JATO Dina-miks, vode~kiot svetski dobavuva~ na podatocina avtomobilskata industrija. Proda`bata nanovi vozila vo juli 2008 godina padnala za 5,3%(70.402 par~iwa) vo odnos na istiot mesec od2007 godina, {to zna~i deka vkupniot volumen naproda`ba iznesuval 1,25 milioni vozila. Dodeka

34

pantone 34

od edna strana opa|aat golemite pazari, kakobritanskiot ili {panskiot, pazarite vo Sredna iIsto~na Evropa pokaùvaat zdrav rast. Pri~ina-ta za padot na zapadnoevropskite pazari e kom-binacijata na ekonomska nesigurnost i visokatacena na gorivoto, {to vrz kupuva~ite deluva is-klu~itelno demotivira~ki. Sepak, pri~ina zaoptimizam vo avtomobilskata industrija moè dabide dobriot priem na novite modeli koi sekadepokaùvaat solidni performansi.

Vkupnata proda`ba na novi avtomobili vo pr-vite sedum meseci od ovaa godina padnala za 2,5%(243.447 avtomobili) vo odnos na istiot period od2007 godina, {to zna~i deka vo 2008 godina se pro-dadeni 9,47 milioni novi avtomobili. Folskvagenja prodolùva svojata dominacija na evropskiotpazar, a so toa ja zadrà svojata pozicija nanajprodavana evropska marka. "Ford#, "Opel#,"Peò# i "Reno# go kompletiraat spisokot na toppet marki vo Evropa. [estiot na red na listata e"Fiat# koj go prodolùva odli~niot trend, iposebnosta na doma{niot italijanski pazar.

VO SRBIJA ]E SE PROIZVEDUVAAT

DELOVI ZA MERCEDES

Novata fabrika za proizvodstvo na delovi }ebide smestena vo Svilajnac i vo nea }e se proiz-veduvaat delovi za "Mercedes#, "BMV# i "Audi#. Vofabrikata }e bidat vloèni okolu 10 milionievra i }e vrabotuva 300 vraboteni. Godi{no odovaa fabrika }e se izvezuvaat delovi vo vred-nost od 50 milioni evra.

Pred-dogovorot za izgradba na fabrikata gopotpi{aa pretstavnici na op{tinata Svilajnac,germanskata kompanija "Reum# i slovene~kata "Grah#.

"Reum# e najgolema germanska kompanija zaproizvodstvo na avtomobilski delovi so sedi{-te vo [tudgart, srceto na evropskata avtomobil-ska industrija.

EVROTO I INFLACIJATA JA NAMALIJA

KONKURENTNOSTA NA SLOVENE^KIOT

TURIZAM

Inflacijata i jakoto evro go oslabnaa slove-ne~kiot turizam na globalniot pazar, a toj trend}e prodolì i vo slednite nekolku godini, po-kaà istraùvaweto na ekonomskiot fakultet voQubqana, objavi qubqanskiot vesnik "Delo#.

Slovenija pred godina i polovina ja prifatievropskata zaedni~ka valuta i poradi golematainflacija vo evro zonata, oslabna polo`bata naturizmot.

- Slovenija ne moè da ja neutralizira ras-te~kata inflacija preku politikata na deviz-niot kurs. Inflacijata i silnoto evro vo sled-nite godini }e ja oslabnat turisti~kata konku-rencija na Slovenija na svetskiot pazar - izjaviAleksandar Ke{eqevi} od qubqanskiot Eko-nomski fakultet.

Spored nego, skapata ponuda vo turizmot mno-gu pove}e }e se odrazi na stranskite turisti ot-kolku na doma{nite. Vrz namaleniot broj nano}evawa i posetenosta }e vlijae rastot na evro-to vo odnos na britanskata funta, ako se zemepredvid deka Britancite se edni od najbrojniteturisti vo Slovenija.

[EST MILIONI TURISTI JA POSETILE HRVATSKA

[est milioni i 130 iljadi turisti ja posetileHrvatska vo prvite sedum meseci od godinava,{to e za 3% pove}e vo sporedba so istiot periodlani. Godina{nata turisti~ka sezona pominuvapodobro od o~ekuvanoto. Najgolem rast se beleìkaj brojot na turisti od Polska, [panija, Holan-dija i dràvite od porane{na Jugoslavija.

35

pantone 35

STATII

36

pantone 36

37

pantone 37

KORPORATIVNA OP[TESTVENA ODGOVORNOST

Bernard KOENIGRoden na 26.02.1949 godina vo Forbah(Francija)Nacionalnost: Francuzin, @enet, 2 decaJazici: francuski, angliski, germanskiAkademski kvalifikacii: 1966-1969 diplomiran ekonomist, uni-verzitet vo Strazbur, Francija; 1969-1970 Magisterium po industriskasopstvenost, univerzitet vo Strazbur;1970-1972 MBA, HEC Montreal, KanadaPozicii:1972-1974 Predava~ za finansii vo HECMontreal, Kanada1974-1976 Societe Generale Alsacienne debanque SOGENAL - povrzano dru{tvo so SocieteGenerale, Me|unaroden komercijalen sektor1976-1989 SOGENAL, Frankfurt, podocnarakovoditel na Sektor za rizik, rakovoditelna Komercijalen sektor, zamenik-direktor idirektor na filijala1989-1994 Direktor za pazari na kapital iupravuvawe so sredstva vo SOGENAL,Strazbur1994-2001 Izvr{en direktor vo SOGENAL,Strazbur, zadolèn za site francuskiaktivnosti2001-2002 ^len na Upravniot odbor na SKBBanka, Slovenija2002-2006 Potpretsedatel na Upravniotodbor i Glaven izvr{en direktor na SKBBanka, Slovenija,

Noe. 2006 Societe Generale/me|unarodni raboti so naselenie, ParizMaj 2007 Prv generalen direktor naOhridska banka, MakedonijaMaj 2008 Pretsedatel na Upraven odborna Ohridska bankaDrugi nazna~uvawa:1991-2001 Predava~ na IECS ({kola zabiznis) vo Strazbur vo ramkite na post-diplomskata programa za me|unarodna trgo-vija.Od 1994 godina Sovetnik na francuskatavlada za me|unarodna trgovija (so ukaz nafrancuskiot premier)1995-2000 Predava~ na Univerzitetot voStrazbur vo ramkite na postdiplomskataprograma za aktuari2003-2006 Pretsedatel na Nadzorniotodbor na SKB Leasing, Slovenija2001-2005 Potpretsedatel na nadzorniotodbor na Plasis (procesor na karti~ki),Slovenija2003-2007 Pretsedatel na sovetnicite nafrancuskata vlada za me|unarodna trgovijaza Slovenija2005-2007 Pretsedatel na francusko-slovenskiot biznis-klubOd 2008 Sovetnik na francuskata vladaza me|unarodna trgovija vo RepublikaMakedonijaOdlikuvawa:2005 Francuski red za nacionalnizaslugi (odlikuvawe za vitez)

�Mislewata izrazeni vo ovoj tekst se na avtorot i ne mora vo celost da gi pretstavuvaat stavovite na Ministerstvoto za finansii�

Bernard KOENIG

Korporativnata op{testvena odgovornost e koncept so koj organizaciite gi zemaat predvidinteresite na op{testvoto so prezemawe odgovornost za vlijanietona svoite aktivnosti vrz klientite,snabduva~ite, rabotodava~ite,akcionerite, zaednicite i drugiteu~esnici, kako i vrz ìvotnata sredina

1. KONCEPT NA KORPORATIVNA

OP[TESTVENA ODGOVORNOST (KOO) -

NAJNOVI TRENDOVI

Konceptot na Korporativna op{testvenaodgovornost vo ramki na kompaniite poteknuva

od po~etokot na HH vek i go dostigna vrvot votekot na poslednive dve decenii, kako rezultatna va`nite promeni {to se slu~ija vo makro imikro okruùvaweto. KOO e pridones nabiznisot za odr`liv razvoj. Postojat mnogudefinicii {to ja opi{uvaat KOO, no vo

su{tinata na toa, nie razbirame kako biznisotgo zema predvid svoeto ekonomsko, socijalnovlijanie i vlijanie vrz ìvotnata sredina vona~inot na koj funkcionira - maksimiziraj}i gikoristite i minimiziraj}i gi negativnostite. Nomora da vnimavame: ne zboruvame za altruizam -KOO treba da bide dobra za dolgoro~niot de-loven uspeh, kako i za po{irokoto op{testvo.Kako {to priznava Svetskiot samit za odr`livrazvoj (SSOD), KOO e partnerstvo me|u biznisot,vladata i civilnoto op{testvo. Samo so inter-akcija me|u trite strani moè da se promovirauspe{na KOO vo op{testvoto.

Biznisot ima golema uloga vo ovozmoùvawena koristite od globalizacijata, vklu~uvaj}i gosocijalnoto vlijanie i vlijanieto vrz ìvotna-ta sredina. Kompaniite se smetaat za vode~kiu~esnici vo me|unarodni ramki vo razmislu-vaweto i praktikuvaweto na KOO. Komunika-ciskite kompanii, finansiskite institucii,ekstraktivnite industrii i golem broj drugi,generiraat investicii i inovacii i rabotat solokalnite partneri i so vladata za sozdavawenovi mo`nosti. Taa gi povrzuva biznisot, nevla-dinite organizacii (NVO) i vladite za da japodobri transparentnosta i da obezbedi porasti stabilnost vo zemjite vo koi rabotat.

Korporativnata op{testvena odgovornost (senarekuva i korporativna odgovornost, korpora-tivno gra|anstvo, odgovoren biznis i korpora-tivna socijalna mo`nost) e koncept so koj orga-nizaciite gi zemaat predvid interesite naop{testvoto so prezemawe odgovornost za vli-janieto na svoite aktivnosti vrz klientite,snabduva~ite, rabotodava~ite, akcionerite, za-ednicite i drugite u~esnici, kako i vrz ìvot-

nata sredina. Ovaa obvrska se smeta deka e po-golema od zakonskata obvrska za usoglasuvaweso zakonite i so toa organizaciite dobrovolnoprezemaat ponatamo{ni ~ekori za podobruvawena kvalitetot na ìvotot na vrabotenite i niv-nite semejstva, kako i na lokalnata zaednica iop{testvoto vo celina.

Praktikuvaweto na KOO e predmet na golemadebata i kritika. Privrzanicite tvrdat dekapostoi silen biznis argument za KOO vo toa {tokorporaciite profitiraat na pove}e na~ini, ta-ka {to rabotat so po{iroka i podolga perspek-tiva od momentalniot, kratkoro~en profit.Kriti~arite tvrdat deka KOO se prenaso~uva odfundamentalnata ekonomska uloga na biznisot,dodeka drugi tvrdat deka toa ne e ni{to drugoosven povr{na "fasada#.

Pokraj toa, s¢ pogolem broj kompanii smetaatdeka imaat obvrska kon korporativnata op{test-vena odgovornost kako na~in za soo~uvawe soekonomskite trendovi. Vo prakti~na smisla, kor-porativnata op{testvena odgovornost e preto-~ena vo veruvawe deka korporaciite im dolàtna steikholderite - klienti, vraboteni, snab-duva~i, grupi aktivisti i na op{tata javnost go-di{en ot~et za svoite ekolo{ki, socijalni i eko-nomski performansi, isto kako i za finansiskitepodatoci koi mora da im gi obezbedat na svoiteakcioneri. Kompaniite stanuvaat svesni dekatreba da gi zemat predvid ne samo interesite napotro{uva~ite, tuku i socijalnite i ekolo{kitepra{awa, dokolku sakaat da sozdadat dolgoro~naodr`livost. Stavovite za korporativnoto gra-|anstvo variraat vo razli~ni biznisi ili eko-nomski sektori, vo zavisnost od socijalnite,politi~kite i ekonomskite sistemi koi ja for-miraat nivnata komparativna gra|anska politika.

Vo me|uvreme, KOO e promovirana preku me-|unarodni instrumenti i inicijativi, kako {tose Nasokite na OECD za multinacionalni pret-prijatija, "Global kompakt na ON# i Me|unarod-nata organizacija na trudot (ILO) koi gi pot-tiknuvaat kompaniite da si konkuriraat napovisoko nivo na KOO.

38

pantone 38

�Korporativnata op{testvena odgovornost epreto~ena vo veruvawe deka korporaciite

im dolàt na steikholderite - klienti,vraboteni, snabduva~i, grupi aktivisti i na

op{tata javnost, godi{en ot~et za svoiteekolo{ki, socijalni i ekonomski

performansi, isto kako i za finansiskitepodatoci koi mora da im gi obezbedat na

svoite akcioneri

�

2. CELI ZA REALIZACIJA NA KOO

2.1. KOO - konkurentnost

KOO gi pottiknuva kompaniite da zematpredvid po{iroka niza interesi na steikhol-derite, koi moè da go pro{irat razbirawetona potencijalnite rizici i mo`nosti za bizni-site, nudej}i po{iroka socijalna i ekolo{kadobivka. Pogolemata transparentnost za pra-{awata so koi se soo~uvaat i kako se upravuvaso niv, moè da pomogne vo podobruvawe naklu~nite odnosi so vrabotenite, potro{uva~itei drugite u~esnici.

Potesnite vrski so potro{uva~ite moè dadovedat do pogolema svesnost za nivnite potre-bi, {to bi rezultiralo vo pogolema konkurent-nost na kompanijata vo smisla na kvalitet naproizvodot. Vo nekoi slu~ai, KOO, isto taka,moè da dovede do pogolema efikasnost (naprimer, za{tedi vo tro{ocite od donesuvawetona najdobrite praktiki vo tehnikite na mini-mizirawe na otpadot), a ova bi moèlo da do-vede do pogolema konkurentnost od aspekt nacenite. No, ne postoi "edinstveno re{enie zasite#. Razlikite vo nivnata golemina, priroda isferi na rabotewe }e vlijaat na toa kako kom-paniite pridonesuvaat vo op{testvenite i eko-lo{kite celi i predizvicite vo konkurentnostaso koi se soo~uvaat. Raste~kiot pazar go ref-lektira raste~koto priznavawe na nefinan-siskite faktori vo procenuvaweto na perfor-mansite na kompanijata. "Jaglerodniot rizik#osobeno go privle~e vnimanieto na golem brojinvestitori, vklu~uvaj}i gi onie vklu~eni voProektot za otkrivawe na emisiite na jaglerod,vo koj institucionalnite investitori izvr{ijapritisok na vode~kite kompanii da davaatpodobri informacii za emisijata i vlijanietona klimata.

2.2. KOO i ìvotnata sredina

KOO instrumentite imaat za cel da obezbe-dat poddr{ka, nasoki i fleksibilna ramka za

pottiknuvawe i ovozmoùvawe biznisite da seodnesuvaat odgovorno vo za{titata na ìvotna-ta sredina. Za da se olesni aktivnosta vo ovaazona, biznisite ja poddrùvaat inovacijata isektorskite strategii za odr`livost, podgotvu-vaat nasoki i kodeksi na praktika, gi poddr-ùvaat sovetodavnite uslugi za biznisite soniza instrumenti i tehniki za podobruvawe nanivnite performansi, vklu~uvaj}i go i izvestu-vaweto za ìvotnata sredina. Poddr{kata zabiznisite se obezbeduva preku odreden brojfinansirani programi koi imaat za cel da impomognat na kompaniite da ja zgolemat efikas-nosta na svoite resursi. [iroka niza organi-zacii prodolùvaat da gi koristat sistemite zaupravuvawe so ìvotnata sredina (EMS) za daim pomognat vo podobruvawe na nivnite eko-lo{ki performansi. Vo golem broj slu~ai, ova,isto taka, moè da dovede do identifikuvawena za{tedite vo efikasnosta na resursite koiodat do kraj.

Ekolo{kite principi na "Global kompakt#obezbeduvaat vlezna to~ka za re{avawe naklu~nite ekolo{ki predizvici. Osobeno prin-cipite naso~uvaat aktivnost na oblasti kako{to e istraùvawe, inovacija, sorabotka, edu-kacija i samoregulirawe, koi moàt pozitivnoda go nadminat zna~itelnoto naru{uvawe naìvotnata sredina i da gi o{tetat sistemitekoi go odrùvaat ìvotot na planetata, koi sepredizvikani od ~ove~kata aktivnost. Klu~niteekolo{ki predizvici se: zagubata za biodiver-zitetot i dolgoro~na {teta na ekosistemite;zagaduvawe na atmosferata i posledici od pro-mena na klimata; o{tetuvawe na akvati~niteekosistemi; degradacija na zemji{teto; vlijanieod upotreba i otstranuvawe hemikalii;

39

pantone 39

� Potesnite vrski so potro{uva~ite moè dadovedat do pogolema svesnost za nivnitepotrebi, {to bi rezultiralo vo pogolemakonkurentnost na kompanijata vo smisla nakvalitet na proizvodot

�

sozdavawe otpad; osiroma{uvawe na neobnov-livite resursi.

Tie pretstavuvaat predizvik za kompaniiteda bidat vo soglasnost so trite principi na"Global kompakt# 7-9:

! Biznisite treba da poddrùvaat pretpazlivpristap kon ekolo{kite predizvici;

! Biznisite treba da prezemat inicijativi zapromovirawe na pogolema ekolo{ka odgovor-nost i

! Biznisite treba da go pottiknuvaat razvojot i{ireweto na ekolo{ki tehnologii.

2.3. KOO i rabotnoto mesto

Vrabotenite se edni od klu~nite u~esnici zasekoj biznis i postojat s¢ pogolemi dokazi zava`nosta {to vrabotenite im ja davaat na kom-paniite koi pokaùvaat KOO preku progresivnipraktiki na vrabotuvawe i preku svoeto odnesu-vawe kako dobri korporativni gra|ani. Kakokompaniite se angaìraat vo po{irokotoop{testvo vo koe rabotat i kako se spravuvaatso va`nite pra{awa za svojata rabotna sila,obi~no e opredeleno od prirodata na biznisot.No edno ne{to {to gi obedinuva site e potreba-ta da privle~at i da gi zadràt najdobrite lu|eza da ovozmoàt dolgoro~en uspeh. Vladata ima

uloga vo definirawe na pristojni minimalnistandardi ohrabruvaj}i gi kompaniite da odatpodaleku od niv. Isto taka, taa voveduva zakon-ska dol`nost za rabotodava~ite da se pogriàt,{to e mo`no pove}e, za zdravjeto, bezbednosta iblagosostojbata na rabota na site svoi

vraboteni. Predizvikot za rabotodava~ite e dase pottiknat da odat ponatamu od po~ituvawetona uslovite i kontinuirano da se podobruvaatvo klu~nite oblasti i da gi pottiknuvaat orga-nizaciite da go razgleduvaat zdravjeto ibezbednosta na nivo na odbori i redovno dapodnesuvaat izve{tai za niza zdravstveni ibezbednosni pra{awa.

Principite i pravata identifikuvani voDeklaracijata na ILO go so~inuvaat delot zarabotna sila na "Global kompakt#. Tie se:

! promovirawe i realizirawe, vo dobra volja,na pravoto na rabotnicite i rabotodava~itena sloboda na zdruùvawe i efektivno priz-navawe na pravoto na kolektivno prego-varawe;

! rabotewe kon eliminirawe na site formi naprinudna i prisilna rabota;

! efektivno ukinuvawe na detskiot trud; i

! eliminirawe na diskriminacijata vo vrska sovrabotuvaweto i zanimaweto.

Principite na trudot se zanimavaat so os-novnite principi na rabotnoto mesto i prediz-vikot za biznisite e da se primenat ovie uni-verzalno prifateni vrednosti na nivo na kom-panija.

2.4. KOO i obvrskata kon op{testvoto

Sproveduvaweto na konceptot na op{testve-no odgovorna kompanija e integralen segment nacelokupniot razvoj na KOO strategijata. Prekusponzorstva, donacii i pokrovitelski aktiv-nosti, kompaniite pokaùvaat op{testvena od-govornost i se identifikuvani kako del od so-cijalnata zaednica kade {to rabotat. Bez ogleddali se raboti za podobruvawe na probivawetona novi pazari, razvivawe na novi talenti, zgo-lemuvawe na vrabotenosta za rezidentite ilipodobri lokalni uslugi, investiraweto vo ne-dovolno razvienite oblasti moè da donesekoristi i za kompaniite i za po{irokata

40

pantone 40

�Kompaniite treba da deluvaat vo soglasnostso trite principi na "Global kompakt" 7-9:biznisite treba da poddrùvaat pretpazliv

pristap kon ekolo{kite predizvici; tietreba da prezemat inicijativi za

promovirawe na pogolema ekolo{ka odgovornost i da go pottiknuvaat razvojot i

{ireweto na ekolo{ki tehnologii

�

zaednica. Realnata vklu~enost na biznisite eod su{tinsko zna~ewe za menuvawe na siroma{-nite oblasti i izgradbata na silni i zdravizaednici. Kompaniite imaa KOO-instrumentina raspolagawe za da se vklu~at vo golem brojaktivnosti.

U~estvoto vo kulturnite, sportskite ilihumanitarnite nastani i nivnata poddr{ka odstrana na kompaniite donesuva rezultati vo:poddrùvawe na reputacijata na kompanijata,zajaknuvawe na korporaciskiot imix i izgradbana socijalno odgovoren brend. Obvrskata konop{testvoto se demonstrira preku pomo{ nalu|eto, poddr{ka na potrebite za obrazovanie,razvoj na proekti za socijalno obespravenite dagi zadovolat svoite osnovni potrebi, u~estvo isponzorirawe na zdravstvenite programi - setoova manifestira deka kompanijata i pripa|a nazaednicata.

3. Praktikuvawe na KOO od strana na "Sosiete @eneral#

Centralnata strategija na "Sosiete èneral#e da sozdade trajna vrednost za svoite akcio-neri, klienti i personal. Ovaa cel ima zna~ewesamo ako e del od politikata na korporativnaop{testvena odgovornost koja promovira socija-len razvoj i za{tita na ìvotnata sredina. Us-pe{nata politika na dolgoro~en raste` se pot-pira na fundamentalnite vrednosti na grupaci-jata: profesionalizam, timski duh i inovacija.Grupacijata im pomaga na poedinci da gi ostva-rat svoite celi i se stremi kon toa da bidepartner od doverba vo razvojot na kompaniite,gradovite i regionite, da obezbedi doverba kajnovite klienti i vo angaìraweto nov personal.

Bankarstvoto dava zna~aen pridones vo eko-nomskiot i socijalniot napredok, imaj}i pred-vid deka negovite aktivnosti se tesno povrzaniso site ~lenovi na op{testvoto. Ova pridonesu-va za toa na finansiskiot sektor da se gledapoinaku od drugite biznisi.

Zalo`bata na "Sosiete èneral" se bazira na10te principi na "Global kompakt# na Obedine-tite nacii i ja napravi korporativnata op{-testvena odgovornost sostaven del od svojotbiznis, zemaj}i gi predvid specifi~nite geo-grafski, socijalni i ekonomski karakteristikina sekoja zemja vo koja raboti.

Grupacijata "Sosiete èneral# se zalaga zaza{tita na ìvotnata sredina i osnovnite~ovekovi i socijalni prava vo sekoj aspekt nasvojot biznis i vo sekoja faza od svojot razvoj.Zalo`bite za KOO na grupacijata se zabele`-livi preku:

! Potpi{uvaweto, vo 2001 godina, na Progra-mata na ON za ìvotnata sredina od stranana finansiskite institucii za ìvotna sre-dina i odr`liv razvoj;

! Vklu~uvawe, vo 2003 godina, vo "Global kom-pakt#, inicijativa na Generalniot sekretarna Obedinetite nacii;

! Osnova~ki ~len na grupacijata "Volfsberg"(spre~uvawe na pereweto pari);

! Potpi{uvawe, vo 2004 godina na Povelbata zadiverzitet na Francija;

! Potpi{uvawe, vo 2006 godina, na Principiteza razumno investirawe;

! Potpi{uvawe na Proektot za otkrivawe naemisiite na jaglerod vo 2006 godina i obnovu-vawe vo 2007 godina;

41

pantone 41

� Bez ogled dali se raboti za podobruvawe naprobivaweto na novi pazari, razvivawe nanovi talenti, zgolemuvawe na vrabotenostaza rezidentite ili podobri lokalni uslugi,investiraweto vo nedovolno razvieniteoblasti moè da donese koristi i za kompaniite i za po{irokata zaednica.Realnata vklu~enost na biznisite e odsu{tinsko zna~ewe za menuvawe na siroma{nite oblasti i izgradbata na silnii zdravi zaednici

�

! Usvojuvawe na Ekvatorskite principi vo 2007godina.

U~estvoto na "Sosiete èneral# vo op{test-voto prodolùva da raste i vkupnite dobro-tvorni, kulturni i sportski sponzorstva i dona-cii na grupacijata vo 2007 godina iznesuvaa 32,7milioni evra.

4. Korporativna op{testvena odgovornost - predizvici vo Makedonija

Zemjite vo koi KOO konceptot e integriran vopolitikite na kompaniite se poprivle~ni zastranski investicii. Ova e u{te eden faktorpove}e za Makedonija da stane edna od tie zemjikade {to }e preovladuvaat takvi kompanii. Toa}e go zgolemi nivoto na zemjata i odr`liviotrazvoj, socijalniot aspekt na biznisot i griàtaza ìvotnata sredina.

Prvite ~ekori se ve}e napraveni. Vladata naRepublika Makedonija vo svojata Programa zainvesticii ve}e ja inkorporira{e korporativ-nata op{testvena odgovornost. Namerata e KOOda bide vklu~ena vo Zakonot za trgovski dru{t-va kako obvrska za kompaniite da izvestuvaat,zaedno so finansiskite izve{tai, za svoeto

u~estvo na poleto na KOO. Zakonot za spon-zorstva i donacii, sproveden vo 2007 godina eu{te eden ~ekor kon olesnuvawe na KOO kon-ceptot. Kompaniite vo Makedonija ve}e prak-tikuvaat programi za usoglasuvawe na intere-site na zaednicata so svoite interesi. Ovaagodina, vo fevruari, za prvpat bea dodelenioskari za op{testveno odgovorni kompanii, vosoglasnost so Programata za promocija na KOOkonceptot vo kompaniite. Koordinativnoto teloza op{testvena odgovornost, formirano odVladata vo soglasnost so Ekonomsko-socijal-niot sovet vetuva deka vrskata me|u javniot iprivatniot sektor }e se zajakne vo idnina.

Me|utoa, treba u{te mnogu da se napravi napoleto na KOO vo Makedonija. Postojat mnogupredizvici za kompaniite, kako i za bankite. Vobankarskiot sektor, treba da se napravat po-dobruvawa vo nekolku KOO oblasti. Ovie ka-rakteristiki pretstavuvaat predizvik i zaOhridska banka kako del od nejzinata politikana KOO:

! Vklu~uvawe vo op{testvoto: jasno razdvoju-vawe na sponzorstvoto vo sportot, muzikata ihumanitarnata pomo{ ili dobrotvornitedonacii;

! Odnosi so klientite: pokraj usoglasenosta naproizvodite i uslugite so regulativite, po-~ituvaweto na transparentnosta i obvrskataza sovet se revidira od komisija za odobru-vawe na novi proizvodi i uslugi. Za ovierelacii, isto taka, e potreben grafikon nakvalitet koj }e gi dava obvrskite na bankatakon klientot;

! Odnosi so vrabotenite: bankata se obvrzuvada nudi ednakvi mo`nosti za site lu|e bezdiskriminacija po osnov na rasa, pol, nacio-nalnost, etni~ko ili nacionalno poteklo, ja-zik, vozrast, bra~na sostojba, seksualnaorientacija, vera ili invaliditet;

Isto taka, ne se vr{i diskriminacija vo nag-raduvaweto, pri {to pravedno se zemaat pred-vid kvalifikaciite, rezultatite, konkurentite

42

pantone 42

�Centralnata strategija na "Sosiete èneral"e da sozdade trajna vrednost za svoite

akcioneri, klienti i personal. Uspe{natapolitika na dolgoro~en raste` se potpira

na fundamentalnite vrednosti na grupacijata: profesionalizam, timski duh i

inovacija. Grupacijata im pomaga na poedinci da gi ostvarat svoite celi i se

stremi kon toa da bide partner od doverbavo razvojot na kompaniite, gradovite i

regionite, da obezbedi doverba kaj noviteklienti i vo angaìraweto nov personal

�Vo milioni evra 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Dobrotvorni aktivnosti 1,6 2,2 2,3 4,1 4,9 6,1

Kultura i obrazovanie 2,0 2,3 2,6 5,3 11 9,9

Sportski partnerstva 4,5 6 7,7 8,8 6,4 16,7

Vkupno 8,1 10,5 12,6 18,2 22,3 32,7

i uslovite na lokalniot pazar. Predizvik e dase prou~i mo`nosta za podobruvawe nazdravstvenata za{tita i penziskite planovipove}e od zadolìtelnite i da se vloàtnapori za vklu~uvawe na personalot vo svet-skata programa za ednakvost na "Sosiete èner-al#: ovie elementi moàt uspe{no da se sprove-dat samo ako se poddràni od Vladata, odnosno,ako nema socijalni dava~ki ili danoci na do-polnitelnite zdravstveni i penziski planovi iza svetskata programa za ednakvost koga }e im sedade mo`nost na makedonskite gra|ani slobod-no da kupuvaat i da pla}aat za akcii vo stran-stvo;

! Odnosi so snabduva~ite: sistematska upotre-ba na javni (preku odreden iznos) ili privat-ni tenderi za nabavki, kako i za proda`ba nafiksni sredstva;

! Ekolo{ki aspekti: vospostavuvawe targeti zakoristewe reciklirana hartija, za namalu-vawe na otpadot od hartija i elektri~naenergija.

Makedonija sega e na patot kon EU i ja prispo-sobuva svojata ekonomska legislativa so onaa voEU zonata vo koja osnovnite KOO standardi seve}e vgradeni. Spored toa, usoglasenosta nakompaniite so ovaa legislativa avtomatskivodi kon ispolnuvawe na principite na KOO.

43

pantone 43

� Zalo`bata na "Sosiete èneral" se bazirana 10 principi na "Global kompakt" naObedinetite nacii i ja napravi korporativnata op{testvena odgovornostsostaven del od svojot biznis, zemaj}i gipredvid specifi~nite geografski, socijalnii ekonomski karakteristiki na sekoja zemjavo koja raboti

�

Zlatko VETEROVSKI

44

pantone 44

OVLASTEN EKONOMSKIOPERATOR - NOVINA VOCARINSKOTO ZAKONODAVSTVO NAREPUBLIKA MAKEDONIJA

Efikasnoto preku-grani~no dvièwe na stokite vo dene{no vreme pretstavuva glavna nasoka vo razvojotna Doha razvojnata agenda na Svetskata trgovska organizacija

�Mislewata izrazeni vo ovoj tekst se na avtorot i ne mora vo celost da gi pretstavuvaat stavovite na Ministerstvoto za finansii�

Vo sovremenite ekonomski tekovi, carinska-ta slu`ba e soo~ena so novi predizvici vo nej-zinoto rabotewe - da se osiguri nepre~enotodvièwe na trgovijata so istovremena primenana site neophodni kontroli od edna strana, a oddruga strana da se obezbedi za{titata nazdravjeto i bezbednosta na site gra|ani na

Republika Makedonija. Za da se postigne pra-vilna ramnoteà pome|u ovie barawa, kontrol-nite metodi mora da bidat modernizirani, pri{to mora da zajakne sorabotkata pome|u raz-li~ni slu`bi koi se prisutni vo sproveduvawe-to na carinskata postapka.

Zlatko Veterovski diplomiral na Ekonomskiot

fakultet pri Univerzitetot "Sveti Kiril i Metodij#

vo Skopje, nasoka Nadvore{na trgovija. Vo momentov gi

zavr{uva magisterskite studii od oblasta na

Evropski integracii. Vraboten e vo Carinskata

uprava na Republika Makedonija od 1992 godina. Sega

raboti kako Na~alnik na oddelenie za obuki.

Vo 2001 godina u~estvuval na praksa vo Svetskata

carinska organizacija vo Brisel. Zamenik e na

glavniot i odgovoren urednik na mese~noto spisanie

Carina.

45

pantone 45

Vlijanieto na teroristi~kite napadi od sep-temvri 2001 godina vo SAD i {ireweto na glo-balniot terorizam, pridonesoa da se zgolemato~ekuvawata od carinskite slu`bi vo pogled naosiguruvaweto na me|unarodnata trgovija, oso-beno vo spre~uvaweto na trgovijata so oru`je zamasovno uni{tuvawe i negovoto dvièwe prekugranicite. Tradicionalnata uloga na carinski-te slu`bi, kako ~uvar na granicite pri uvozot nastokite, sega e pro{irena ne samo na celiot tekna me|unarodniot sinxir na snabduvawe, tuku ina izvozot na stokite. Vo carinskoto rabotewepo~nuvaat da se koristat novi tehniki, kakoanaliza na rizik, so cel da se identifikuva to-varot so visok rizik vo sekoja faza od dviè-weto na stokite, vrz osnova na razmena na ra-zuznava~ki informacii koi se pribiraat u{teod postapkata na izvozot na stokite, ili pakvoveduvaweto na konceptot za ovlasten ekonom-ski operator preku izdavawe na odobrenija zaovlasten ekonomski operator.

Efikasnoto preku-grani~no dvièwe na sto-kite vo dene{no vreme pretstavuva glavna na-soka vo razvojot na Doha razvojnata agenda naSvetskata trgovska organizacija. I pokraj toa{to postojat mnogu empiriski studii za vlijani-eto na trgovskata liberalizacija vrz ekonom-skiot razvoj, ne se praveni mnogu studii za vli-janieto na carinskiot faktor vo sevkupnotofunkcionirawe na nadvore{no trgovskoto ra-botewe na zemjite.

Vo taa nasoka potrebno e da se prodlabo~ina{eto poznavawe za nadvore{no trgovskoto icarinskoto okruùvawe na 21-ot vek, kako i zaglavnite karakteristiki na trgovijata vo na-rednite 10 do 20 godini, osobeno onie koi se od-nesuvaat na carinskata slu`ba. Bez somnenie, iCarinskata uprava na Republika Makedonija iekonomskite operatori postojano }e se soo~u-vaat so posloèni i pokompleksni trgovskitransakcii, koi }e bidat naso~uvani od razvojotna tehnologijata i barawata na potro{uva~ite,kako i od promenite na politikite vo oblasta nanadvore{nata trgovija. Od carinskata slu`ba

se o~ekuva prilagoduvawe na realnosta na glo-balnata ekonomija od edna strana i promovira-we na integracijata vo regionalnite ekonomskiunii od druga strana. Za da moàt efikasnitecarinski postapki pravilno da funkcioniraat,potrebno e da postoi koordiniran pristap po-me|u site vladini institucii.

So najnovite izmeni na Carinskiot zakon naRepublika Makedonija, koi se objaveni vo"Slu`ben vesnik na Republika Makedonija#br.4/08 vo carinskoto zakonodavstvo na Repub-lika Makedonija se voveduva konceptot na ov-lasten ekonomski operator (OEO). Vo soglasnostso Ramkata na standardite na Svetskata carin-ska organizacija za bezbednost i olesnuvawe name|unarodnata trgovija, osnovna cel za vovedu-vawe na ovoj koncept e zgolemuvawe na bezbed-nosta vo me|unarodnata trgovija so istovremenoolesnuvawe na zakonskata trgovija. Za da sepostigne ova, carinskite organi treba da napra-vat detalno utvrduvawe na rabotata na ekonom-skite operatori i proverka na rezultatite odnivnoto rabotewe, so cel da im odobrat statusna Ovlasten ekonomski operator.

Odobrenijata za ovlasten ekonomski opera-tor, Carinskata uprava }e po~ne da gi izdava od1 januari 2009 godina, koga }e stapat vo silaizmenite na Carinskiot zakon i do koj periodtreba da bidat doneseni izmenite na Uredbataza sproveduvawe na Carinskiot zakon.

Imatelite na odobrenieto za Ovlasten eko-nomski operator vo Republika Makedonija }eimaat pogodnosti vo forma na carinski poed-nostavuvawa ili bezbednosni olesnuvawa. Ovoj

� Carinskite organi treba da napravat detalno utvrduvawe na rabotata na ekonomskite operatori i proverka na rezultatite od nivnoto rabotewe, so cel daim odobrat status na Ovlasten ekonomskioperator

�

46

pantone 46

pristap }e ovozmoì strate{ko partnerstvo po-me|u Carinata i ekonomskite operatori. Carin-skite kontroli }e moè da se vr{at mnogu po-precizno so {to }e se zgolemi nivnata efikas-nost.

Pravna osnova za menuvawe na Carinskiotzakon i voveduvawe na konceptot na Ovlastenekonomski operator, proizleguva od odredbiteza menuvawe na Carinskiot zakon na Evropskataunija, a koi vo Evropskata unija po~naa da seprimenuvaat od 1 januari 2008 godina. RepublikaMakedonija vo procesot za pribliùvawe na na-cionalnoto carinsko zakonodavstvo, soglasnoNacionalnata programa za usvojuvawe na pravo-to na EU, ima obvrska postojano da go menuva iusoglasuva carinskoto zakonodavstvo so evrop-skoto carinsko zakonodavstvo. Vo ovie ramki,Ovlasteniot ekonomski operator e mnogu vaèn,ako ne e i najvaèn razvoj vo modernoto evrop-sko carinsko zakonodavstvo. Ovlasten ekonoms-ki operator e pravno lice koe e sozdadeno soRegulativata na Evropskata unija br. 648 od2005 godina, taka nare~ena bezbednosna izmenaod maj 2005 godina, ~ii odredbi se predvidenivo ~len 6-a od Carinskiot zakon na RepublikaMakedonija.

Voveduvaweto na Ovlasteniot ekonomskioperator }e ima zna~itelni prakti~ni efektina site onie koi se vklu~eni vo carinskite pos-tapki. Carinskata uprava i ekonomskite opera-tori mora soodvetno da se podgotvat za oviepromeni, so cel da moàt ramnopravno da u~est-vuvaat na evropskiot pazar i vo procesot na sepogolema globalizacija na svetskata trgovija.

Vo ovoj tekst }e bidat objasneti ovie promenii novini, koi se odnesuvaat na osnovniot kon-

cept so koj se predviduva Ovlasteniot ekonoms-ki operator, razli~nite vidovi na odobrenija zaOvlasten ekonomski operator, kriteriumi zaizdavawe na odobrenie, prednosti na OEO, ikone~no odzemawe na odobrenieto za OEO.

Vo soglasnost so bezbednosnata programa naSvetskata carinska organizacija, osnovna celkoja e predvidena so OEO e da se zgolemi bez-bednosta vo me|unarodnata trgovija i vo istovreme da se olesni zakonskata trgovija. So celda se postigne ova, carinskite organi treba dasproveduvaat detalno ispituvawe na ekonom-skite operatori vrz osnova na prethodno utvr-deni kriteriumi i ako rezultatite se pozitivnida im odobrat status na Ovlasten ekonomskioperator. Imatelite na ovie odobrenija moèda baraat pogodnosti vo forma na carinskipoednostavuvawa i/ili poednostavuvawa nabezbednosnite kontroli.

Soglasno zakonskite odredbi postojat tri vidana odobrenija za Ovlasten ekonomski operator:

- Prvata opcija e samo OEO za carinskopoednostavuvawe, koj e namenet za ekonomskiteoperatori koi sakaat da imaat pogodnosti samood carinsko poednostavuvawe;

- Vtorata e OEO bezbednosen i sigurnosencertifikat. So ova se ovozmoùva olesnuvawena carinskite kontroli koga se uvezuvaat i iz-vezuvaat stoki vo ili nadvor od carinskotopodra~je na Republika Makedonija;

- Tretiot vid na odobrenie e OEO za carin-sko poednostavuvawe i bezbednost i sigurnost ie nameneto za ekonomskite operatori koi {tosakaat da imaat korist od carinskite poednos-tavuvawa i poednostavuvawe na bezbednosnitekontroli.

Vrz osnova na ~len 6-a, stav 4 od Carinskiotzakon na Republika Makedonija, status na Ov-lasten ekonomski operator se odobruva ako eko-nomskiot operator gi ispolnuva slednive kri-teriumi:

�Ovoj pristap }e ovozmoì strate{ko partnerstvo pome|u Carinata i ekonomskiteoperatori. Carinskite kontroli }e moè da

se vr{at mnogu poprecizno so {to }e sezgolemi nivnata efikasnost

�

47

pantone 47

! gi po~ituva barawata na carinskite organi zasproveduvawe na carinskite formalnosti isoodvetno postapuva so istite;

! ne e lice za koe postoi pogolem rizik;

! poseduva efikasen sistem na upravuvawe so de-lovnata evidencija, a koga e potrebno i sotransportnata evidencija koja ovozmoùvasproveduvawe na soodvetni carinski kon-troli;

! e solventen, koga toa e neophodno poradi vi-dot na odobrenieto i

! primenuva soodvetni bezbednosni i sigurnos-ni standardi koga e toa neophodno poradi vi-dot na baraweto.

Status na Ovlasten ekonomski operator sepriznava od strana na carinskite organi naRepublika Makedonija soglasno so pravilata iuslovite od stav 5 na ~len 6a od Carinskiotzakon, bez isklu~uvawe na primawa na carin-skite kontroli. Vrz osnova na priznaeniot sta-tus na ovlasten ekonomski operator i dokolkuse ispolneti propi{anite uslovi za dadeniotvid na poednostavuvawe, carinskite organi muodobruvaat na Ovlasteniot ekonomski operatorda go koristi toa poednostavuvawe.

Vo odnos na postapkata za izdavawe, ekonom-skite operatori mora da podnesat barawe zadobivawe na OEO odobrenie. Baraweto }e bidesodràno vo Uredbata za sproveduvawe na Ca-rinskiot zakon, koja treba da bide usvoena odstrana na Vladata na Republika Makedonija vooktomvri 2008 godina. Baraweto }e se podnesu-va do Centralnata uprava, a taa }e odlu~i daliuslovite za izdavawe na odobrenieto se ispol-neti ili ne se ispolneti.

Dobivaweto na odobrenie za OEO }e im davana imatelite - firmite vo Republika Makedo-nija, mnogu pogodnosti. So odobrenieto za OEOza carinski poednostavuawa i kombiniranotoodobrenie za OEO za carinski poednostavuawa

i za sigurnost i bezbednost se nudat golem brojpogodnosti - prvo olesnuvawe vo pogled na ca-rinskata kontrola, kako i poednostaveni pos-tapki. Vo soglasnost so osnovnite koncepti koigo opredeluvaat OEO, carinskite organi nemada vr{at kontrola vo slu~aj koga kaj ekonom-skite operatori koi bile ispituvani e otkrienodeka se verodostojni. Na ovoj na~in carinskitekontroli }e bidat namaleni, bidej}i OEOodobrenieto se smeta deka e namaluva~ki fak-tor za rizik vo smisla na pregled na stokite ilidokumentite koi {to se predmet na kontrola.Poradi ovaa pri~ina, Ovlasteniot ekonomskioperator generalno nema da podleì na carins-ki kontroli. Postojat isklu~oci od ova pravilo,vo slu~aj na najavi za specifi~en rizik, kojproizleguva od vidot na stokite, nivnoto potek-lo, kako i u~estvoto na neovlasteni ekonomskioperatori vo sinxirot na snabduvawe ili kon-trolni obvrski koi se navedeni vo drugo zakon-odavstvo.

Ponatamu statusot na OEO moè da se koristiza da se izvr{uvaat nekoi nelegalni aktivnos-ti. Ako e potrebna kontrola na stokite koi seopfateni so carinska deklaracija na OEO, taatreba da se napravi kako prioritetna rabotapred kontrolata na drugite lica. Isto taka, nabarawe na ekonomskiot operator, ovie carinskikontroli treba da bidat izvr{eni na mesto koee razli~no od mestoto kade {to e locirananadle`nata carinska ispostava.

Statusot na OEO za carinsko poednostavu-vawa ne zna~i avtomatsko pravo za poednos-taveni postapki. Me|utoa, OEO statusot sluìza namaluvawe na mo`nosta za proverki na sto-kite.

� Vo soglasnost so bezbednosnata programa naSvetskata carinska organizacija, osnovnacel koja e predvidena so OEO e da se zgolemi bezbednosta vo me|unarodnata trgovija i vo isto vreme da se olesni zakonskata trgovija

�

48

pantone 48

Dobivaweto na odobrenie za Ovlasten eko-nomski operator }e zna~i za{teda na dopolni-telni tro{oci, na primer, kako rezultat na po-kratko, popredvidlivo vreme za ~ekawe nagranicata, kako i namaleno vreme za obrabotkana nivnite barawa. Merkite koi se prezemeni socel da se dobie odobrenie za OEO moè da vo-dat kon ekonomski prednosti za imatelite naodobrenija za OEO na primer, preku podobru-vawe na nivnite vnatre{ni postapki, preku iz-begnuvawe na {tetite, kako i preku namaluvawena osiguritelnite premii.

Soglasno so ~len 6-a, stav 6 od Carinskiotzakon, carinskiot organ moè da go odzeme sta-tusot na ovlasten ekonomski operator koga:

! e utvrdeno deka pove}e ne se ispolnuvaat us-lovite ili kriteriumite vrz osnova na koistatusot na ovlasten ekonomski operator eodobren ili koga

! carinskite organi imaat opravdani pri~ini daveruvaat deka e storeno krivi~no delo povr-zano so povredi na propisite od strana na ov-lasteniot ekonomski operator.

Carinskiot organ go ukinuva statusot na ov-lasten ekonomski operator:

! koga Ovlasteniot ekonomski operator ~ij sta-tus e privremeno odzemen ne gi prezel pot-rebnite merki za ispolnuvawe na usloviteili kriteriumite vrz osnova na koi statusotna ovlasten ekonomski operator e odobren;

! koga Ovlasteniot ekonomski operator storilcarinski prekr{ok soglasno ovoj Zakon, pora-di {to so pravosilni i izvr{ni odluki mu seizre~eni globi vo vkupen iznos pogolem od10.000 evra vo denarska protivvrednost voposlednite dvanaeset meseci;

! koga Ovlasteniot ekonomski operator storilkrivi~no delo od oblasta na carinskoto rabo-tewe za koe e donesena pravosilna i izvr{napresuda, ili

! na barawe na Ovlasteniot ekonomski opera-tor.

Voveduvaweto na odobrenijata za Ovlastenekonomski operator pretstavuva golema novinavo carinskoto rabotewe, kako za Carinskatauprava na Republika Makedonija, taka i za siteu~esnici vo carinskata postapka.

Sepak, najva`nata ekonomska prednost pro-izleguva od faktot deka OEO statusot pret-stavuva pe~at na kvalitet za kompanijata. Sodobivawe na ovoj status carinskite organi pot-vrduvaat deka tie go smetaat ekonomskiot oper-ator kako siguren partner za izvr{uvawe na ca-rinskite transakcii, bidej}i nemu mu e izvr{e-no celosno ispituvawe na sevkupnoto rabotewe,vklu~uvaj}i ispituvawe na karakteristikitekoi se povrzani so site finansiski transakcii,pri {to se potvrduva deka toj e verodostoen itoa deka nemu treba da mu se veruva. So ova sepotvrduva deka ovlasteniot ekonomski opera-tor e prepora~liv trgovski partner za trgovijaso treti lica i so toa mu dava komparativnaprednost i mo`nost za u~estvo i natprevar nasvetskiot pazar.

Odobrenieto za ovlasten ekonomski operatore vredna investicija za globalnite igra~i.

�Imatelite na ovie odobrenija moè dabaraat pogodnosti vo forma na carinski

poednostavuvawa i/ili poednostavuvawa nabezbednosnite kontroli

�

49

pantone 49

STATISTI^KI PODATOCI

50

pantone 50

Realen BDP Potro{uva~ki ceni 1 Tekovna smetka (saldo)2)

2004 2005 2006 2007 2004 2005 2006 2007 2004 2005 2006 2007

Pazari vo razvoj - Vkupno 6,9 6,1 6,6 5,8 6,3 5,1 5,4 5,6 -5,4 -4,7 -6,2 -6,6

Bugarija 6,6 6,2 6,3 6,2 6,1 6,0 7,4 7,6 -6,6 -12,0 -15,6 -21,4

^e{ka 4,5 6,4 6,4 6,5 2,8 1,8 2,5 2,8 -5,3 -1,6 -3,1 -2,5

Estonija 8,3 10,2 11,2 7,1 3,0 4,1 4,4 6,6 -12,3 -10,0 -15,5 -16,0

Ungarija 4,8 4,1 3,9 1,3 6,8 3,6 3,9 7,9 -8,4 -6,8 -6,5 -5,6

Latvija 8,7 10,6 11,9 10,2 6,2 6,7 6,5 10,1 -12,8 -12,5 -22,3 -23,3

Litvanija 7,3 7,9 7,7 8,8 1,2 2,7 3,8 5,8 -7,7 -7,1 -10,8 -13,0

Polska 5,3 3,6 6,2 6,5 3,5 2,1 1,0 2,5 -4,2 -1,6 -3,2 -3,7

Romanija 8,4 4,1 7,9 6,0 11,9 9,0 6,6 4,8 -8,4 -8,9 -10,4 -13,9

Slova~ka 5,2 6,6 8,5 10,4 7,5 2,8 4,4 2,8 -7,8 -8,5 -7,1 -5,3

Slovenija 4,4 4,1 5,7 6,1 3,6 2,5 2,5 3,6 -2,7 -2,0 -2,8 -4,8

Hrvatska 4,3 4,3 4,8 5,8 2,0 3,3 3,2 2,9 -4,9 -6,2 -7,9 -8,5

Malta 0,2 3,4 3,4 3,8 2,7 2,5 2,6 0,7 -6,0 -8,7 -6,7 -6,2

Turcija 9,4 8,4 6,9 5,0 8,6 8,2 9,6 8,8 -4,0 -4,7 -6,1 -5,7

Tabela 2: ODBRANI MAKROEKONOMSKI INDIKATORI VO ODDELNI TRANZICIONI EKONOMII

1) Godi{en prosek2) Procent od BDP

Izvor: World Economic Outlook, IMF, Washington D.C., April 2008

Realen BDP

BDP

Inflacija (prosek)

Inflacija (kraj na period)

BDP deflator

Buxetsko saldo

(centralen buxet i fondovi)

Devizen kurs, prosek

Devizen kurs, prosek

Devizen kurs, kraj na period

Devizen kurs, kraj na period

Izvoz (F.O.B.)

Uvoz (F.O.B.)

Trgovski bilans

kako % od BDP

Bilans na tekovna smetka

kako % od BDP

Devizni rezervi

Pokrivawe na uvozot

(rezervi/uvoz)

Bruto nadvore{en dolg 1)

kako % od BDP

Stranski direktni investicii

kako % od BDP

Tabela 1: OSNOVNI MAKROEKONOMSKI INDIKATORI NA REPUBLIKA MAKEDONIJA

Izvor: Dr`aven zavod za statistika, Ministerstvo za finansii na Republika Makedonija i Narodna Banka na RM

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006* 2007*

% 3,4 4,3 4,5 -4,5 0,9 2,8 4,1 4,1 4,0 5,0

mil.dolari 3.581 3.674 3.588 3.437 3.769 4.631 5.368 5.815 6.345 7.583

% -0,1 -0,7 5,8 5,5 1,8 1,2 -0,4 0,5 3,2 2,3

% -2,4 2,4 6,1 3,7 1,1 2,6 -1,9 1,2 2,9 6,6

% 1,4 2,7 8,2 3,6 3,4 0,3 1,3 3,8 3,2 n/a

% BDP -1,7 0,0 1,8 -7,2 -5,7 -0,6 0,4 0,3 -0,6 0,6

DEN/1$ 54,5 56,9 65,9 68,1 64,7 54,3 49,4 49,3 48,8 44,7

DEN/1E 61,1 60,6 60,7 60,9 61,0 61,3 61,3 61,3 61,2 61,2

DEN/1$ 51,8 60,3 65,3 69,2 58,6 49,9 45,9 51,7 46,5 42,0

DEN/1E 60,9 60,6 60,8 61,0 61,1 61,3 61,4 61,2 61,2 61,2

mil. dolari 1.291 1.190 1.321 1.155 1.112 1.362 1.672 2.041 2.401 3.349

mil. dolari 1.807 1.686 2.011 1.681 1.916 2.211 2.785 3.097 3.763 4.976

mil. dolari -516 -496 -690 -526 -804 -849 -1.113 -1.056 -1.362 -1.627

% -14,4 -13,5 -19,3 -15,3 -21,4 -18,4 -21,2 -18,3 -20,3 -21,4

mil. dolari -279 -65 -98 -236 -378 -184 -453 -158 -56 -238

% -7,8 -1,8 -2,7 -6,9 -10,0 -4,0 -8,4 -2,7 -0,9 -3,1

mld. dolari 0,33 0,45 0,71 0,78 0,73 0,90 0,99 1,33 1,87 2,29

meseci 2,2 3,2 3,7 4,7 4,0 3,9 3,3 3,6 5,5 4,0

mld. dolari 2.816 2.970 3.286 2.711

% 61,4 51,1 51,8 35,8

mil. dolari 127,7 32,4 175,1 440,7 77,7 96,0 155,0 97,0 383,8 321,0

% 3,6 0,9 4,9 12,8 2,1 2,1 2,9 1,7 6,0 4,2

51

pantone 51

Tabela 3: BRUTO DOMA[EN PROIZVOD(realni stapki na rast, kvartal vo odnos na ist kvartal prethodna godina, 2000-2008)

A + B V + G + D \ E @ Z Y + I + J K + L + Q + M

2000 I 2,4 16,3 4,1 37,7 -7,1 13,4 2,4 1,0 0,5 11,4 15,1 12,0II 3,6 17,1 -9,9 4,6 -14,8 11,1 2,5 1,3 0,8 5,6 9,0 6,1III 1,2 1,8 5,3 -8,7 -9,6 10,1 2,7 -0,8 1,9 0,6 3,9 1,0IV -3,1 4,5 12,5 -12,7 -13,1 0,7 3,2 -1,1 3,7 -0,3 3,0 0,2

00/99 1,0 9,4 2,6 3,0 -11,3 8,5 2,7 0,1 1,7 4,1 7,5 4,52001 I -6,9 -2,8 0,7 -18,9 6,7 -4,8 3,0 -8,7 -6,9 -6,2 -6,9 -6,3

II -12,5 -4,7 -4,9 4,5 -7,1 -7,2 2,6 -5,1 -8,5 -3,8 -4,4 -3,9III -13,3 -10,6 -22,9 4,4 -14,7 -11,1 1,4 0,8 -13,1 -6,2 -6,9 -6,4IV -10,3 -0,5 -22,8 9,7 -0,1 -9,9 1,3 3,7 -13,5 -1,5 -2,2 -1,6

01/00 -10,8 -4,6 -14,4 -0,8 -4,5 -8,3 2,1 -2,3 -10,5 -4,4 -5,1 -4,52002 I -5,6 -10,1 -7,0 6,0 -1,0 -3,4 -2,8 10,0 -2,5 -1,8 1,1 -1,3

II -2,5 -3,5 0,7 4,6 16,1 -6,7 -4,1 4,7 1,7 -0,9 2,0 -0,4III -1,6 -1,3 5,3 4,2 32,2 -0,5 -4,1 0,8 6,2 0,3 3,2 0,8IV 1,8 10,2 1,4 6,8 18,8 3,5 -3,7 -0,8 2,2 3,6 6,6 4,1

02/01 -2,0 -0,8 0,6 5,4 16,7 -1,8 -3,7 3,5 1,8 0,4 3,3 0,92003 I 3,2 3,9 8,8 1,8 14,2 -2,7 -4,4 5,7 4,4 2,3 -0,5 1,8

II 3,5 4,0 8,1 2,2 6,7 5,2 -3,7 6,5 -3,2 3,5 0,7 3,0III 6,5 15,0 13,8 1,1 11,1 0,5 -3,0 4,9 -4,3 5,9 3,1 5,4IV 6,2 -0,7 21,6 2,0 7,0 -0,9 -3,3 2,7 -1,6 1,7 -1,0 1,2

03/02 4,8 5,0 13,3 1,8 9,6 0,4 -3,6 4,9 -1,2 3,3 0,6 2,82004 I 4,5 0,7 2,7 13,3 -11,2 -7,6 11,5 0,0 10,4 3,4 3,4 3,4

II 6,3 0,7 10,1 14,9 -8,4 -5,0 12,4 -0,4 13,2 4,8 4,8 4,8III 6,7 1,3 6,6 16,6 -14,2 -4,7 12,0 -1,3 13,7 4,6 4,6 4,6IV 7,3 -5,0 8,6 17,6 -10,7 -2,2 11,2 -0,8 12,6 3,4 3,4 3,4

04/03 6,2 -0,8 7,4 15,7 -11,3 -4,8 11,8 -0,6 12,5 4,0 4,4 4,12005* I 1,1 0,6 -4,1 2,7 -1,3 10,7 -2,9 3,7 17,5 1,2 14,2 3,0

II 0,7 8,7 -3,3 5,0 3,2 11,7 -2,4 3,4 20,1 3,3 16,5 5,1III -0,1 1,8 3,0 5,4 3,3 12,4 -1,9 5,1 18,5 2,4 15,6 4,2IV -1,0 0,0 6,0 5,4 0,2 7,1 -0,3 6,5 31,6 2,1 15,3 4,0

05/04 0,1 2,7 0,9 4,7 1,5 10,4 -1,9 4,7 21,9 2,3 15,4 4,12006 I 5,0 -1,8 9,1 8,1 9,1 11,0 9,2 1,4 18,1 4,2 -4,6 2,9

II 4,8 3,9 13,4 5,9 6,3 9,5 9,5 2,7 19,3 5,7 -3,2 4,3III 4,4 7,3 13,8 6,1 7,2 7,3 9,9 2,5 23,2 6,3 -2,7 4,9IV 4,3 0,5 8,2 7,2 7,7 11,6 8,8 2,6 14,7 4,9 -3,9 3,6

06/05 4,6 2,6 11,3 6,8 7,5 9,8 9,4 2,3 18,7 5,3 -3,6 4,02007 I 3,5 11,8 5,8 13,5 -2,1 9,3 1,7 1,1 14,0 6,7 6,7 6,7

II -1,5 -0,8 4,0 16,5 11,2 11,0 2,3 0,6 11,9 3,9 3,9 3,9III -2,4 1,8 5,7 14,4 10,7 9,5 4,0 -0,1 11,9 4,4 4,4 4,4IV -7,6 5,6 7,7 17,0 5,7 13,0 2,9 0,4 -0,7 5,1 5,1 5,1

07/06 -3,0 4,3 5,7 15,4 6,8 10,7 2,7 0,5 8,9 5,0 5,0 5,02008 I 4,2 6,5 9,7 10,2 3,7 3,2 2,2 1,9 6,8 5,2 5,2 5,2

Zemjodelstvo, lov,{umarstvo i rib-

arstvo

Vadewe rudi i kamen,prerabotuva~. indus.

snabduvawe so el.energija, gas i voda

Grade`ni{tvoTrgovija na gole-

mo i trgovija na malo

Hoteli irestorani

Soobra}aj,skladirawe i

vrski

Finansisko posredu. aktivnosti vo vrska so

nedvi`en imot, iznajmuvawei imputirani stanarini

Javna uprava i odbrana,socijalna za{tita,

obrazovanie, zdravstvo isocijalna rabota

Imputiranibankarski

uslugi

Dodadenavrednost

Neto da-noci naproiz-vodstvo

BRUTODOMA[ENPROIZVOD

* Prethodni podatoci / Izvor: Dr`aven zavod za statistika.

52

pantone 52

Tabela 4: OSNOVNI KRATKORO^NI EKONOMSKI TRENDOVIProcentualna promena vo odnos na istiot period od prethodnata godina, osven ako ne e poinaku nazna~eno

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2007 2008

K - 1 K - 2 K - 3 K - 4 K - 1 K - 2

4,6 -4,5 0,9 2,8 4,1 4,1 4,0 6,8 4,3 4,2 5,2 5,1 5,2

3,5 -3,1 -0,8 6,6 -2,1 7,0 3,6 11,6 -2,8 1,1 6,2 3,7 6,4 12,0

20,8 -16,9 16,4 -7,7 4,9 4,9 18,3 10,7 5,7 38,4

5,8 5,5 1,8 1,2 -0,4 0,5 3,2 0,7 1,1 2,4 4,8 2,3 9,5 9,9

8,9 2,0 -0,9 -0,3 0,9 3,2 4,5 1,0 0,3 1,1 4,1 2,5 10,5 13,6

6,0 0,5 3,0 13,1 3,9 11,8 6,4 17,4 1,7 2,8 6,2 7,0 7,0

-4,7 -0,7 0,2 -10,3 0,7 -11,8 -3,2 -10,6 4,6 0,7 2,2 -0,8 1,3

-12,5 -2,7 1,1 -10,1 -0,4 -15,1 -7,6 -10,4 6,0 1,5 -1,8 -1,2 -7,4

28,3 24,4 25,0 28,9 38,3 54,4 65,4 58,1 68,7 75,0 88,9 72,7 96,7 122,4

261,9 291,2 330,3 388,4 461,4 443,3 403,6 402,1 399,3 416,5 437,9 413,9 453,6 493,0

8.638,0 5.944,7 6.772,0 9.629,0 13.823,4 14.744,0 24.254,0 41.440,0 48.033,0 30.205,0 29.219,0 37.226,0 28.957,0 25.680,0

1.813,0 1.578,3 1.559,0 1.779,0 2.866,0 3.679,0 6.722,0 5.933,0 7.641,0 7.712,0 7.188,0 7.118,0 7.796,0 8.440,0

45,4 47,6 45,3 51,5 88,7 97,6 129,0 178,7 217,6 314,3 321,5 258,0 289,9 230,7

112,8 88,6 77,9 82,8 104,8 138,1 327,5 345,6 366,4 322,7 262,3 324,3 243,0 211,3

385,8 299,2 328,3 444,6 607,1 733,3 693,8 650,0 650,0 650,0 650,0 650,0 762,5 900,0

295,8 216,5 246,7 320,2 502,5 633,3 600,0 550,0 550,0 550,0 550,0 550,0 700,0 833,3

11,0 -12,7 -3,7 22,2 22,4 21,8 17,6 55,4 47,6 18,7 39,5 39,8 25,1 29,9

17,9 -19,4 16,3 15,3 25,9 10,1 16,6 42,4 19,3 30,7 60,0 38,2 50,2 63,9

-771 -533 -849 -937 -1.230 1.187 1.362,0 -335,4 -310,3 -434,5 -805,0 -1871,3 -662,8 -804,6

-236 -38 -324 -277 -415 -81,5 -18,9 39,7 62,5 10,1 -383,6 -238,0 -277,1

235,6 62,0 -40,5 168,8 82,3 415,1 375,8 -6,1 15,9 139,9 -6,8 143,0 -12,9

2.570,4 3.131,3 3.216,0 3.288,9 3.294,1 3.533,2 3.983,7 3.983,7 4.312,3

REALEN SEKTOR

realni promeni

Bruto doma{en proizvod

Industrisko proizvodstvo

nominalni promeni

Investicii vo ma{ini i oprema

Ceni

Tro{oci na `ivot

Ceni na proizvoditeli na industriski proizvodi

Konkurentnost na industrijata

Produktivnost

Tro{oci za rabotna sila po edinica proizvod

Realni tro{oci za rabotna sila po edinica proizvod

Berzanski ceni na najva`nite izvozni i uvozni proizvodi

ceni vo SAD $

Surova nafta-brent

Jagne{ko meso (c/kg)

Nikel

Bakar

Olovo

Cink

Ladno valani ~eli~ni limovi

Toplo valani ~eli~ni limovi

NADVORE[EN SEKTOR

nominalni promeni na dolarski vrednosti

Izvoz na stoki (FOB)

Uvoz na stoki (CIF)

Trgovski bilans (milioni SAD $)

Tekovna smetka na Platniot bilans (milioni SAD $) fobPromena vo deviznite rezervi (milioni SAD $) "-" zna~i namaluvawe

Bruto nadvore{en dolg (kraj na period, vo milioni SAD $) 1)

53

pantone 53

Izvor: Dr`aven zavod za statistika, Narodna banka na Makedonija, Ministerstvo za finansii, Ministerstvo za trud i socijalna politika, Agencija za vrabotuvawe, World Development Prospects (Pink Sheets), presmetki na Ministerstvoto za finansii.

Kursevidenar/EURO

denar/SAD $

VLADINI FINANSIInominalni promeni

Prihodi

Dano~ni prihodi

DDV

Rashodi

Tekovni rashodi

Kapitalni rashodi

Saldo na centralniot buxet (vo milioni denari)

Saldo na konsolidiraniot buxet (vo milioni denari)

MONETAREN SEKTORnominalni promeni (kraj na period)

Neto devizni sredstva

Krediti na privaten sektor

Gotovi pari vo optek

M1

M2

M4

Odnos na deviznite rezervi sprema M1

SOCIJALEN SEKTORPazar na rabotna silaStapka na nevrabotenost (ARS)

Vkupno novovraboteni (kraj na period)

Novovraboteni na neopredeleno rabotno vreme (kraj na period)

PlatiNominalni neto plati

Realni neto plati

Potro{uva~ka ko{nica

Socijalna za{titaBroj na penzioneri (kraj na period)

Broj na doma}instva koi primaat socijalna pomo{ (kraj na period)

Broj na lica koi primaat nadomest za nevraboteni (kraj na period)

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2007 2008

K - 1 K - 2 K - 3 K - 4 K - 1 K - 2

60,73 60,91 60,98 61,26 61,34 61,30 61,19 61,2 61,2 61,17 61,20 61,18 61,29 61,23

65,89 68,04 64,73 54,30 49,41 49,29 48,79 46,69 45,40 44,56 42,27 44,72 40,93 39,20

22,5 -10,3 10,1 -7,4 5,8 7,5 2,8 23,6 6,2 38,6 16,7 21,0 29,7 14,5

22,1 -6,9 14,0 -9,6 6,8 4,8 7,1 24,7 9,4 18,4 16,1 16,8 21,0 15,2

75,2 -1,8 19,8 3,2 21,6 5,1 0,6 35,9 10,2 25,3 16,3 21,0 24,6 12,2

12,7 27,0 -0,1 -13,8 0,3 6,1 5,8 -1,5 9 8,9 47,7 18,7 21,7 16,0

1,8 31,9 17,2 -1,2 1,4 2,2 9,4 -1,9 11,9 9,2 24,2 11,7 16,1 8,0

94,5 28,3 11,8 -447,0 -3,4 47,4 -20,5 7,2 -17,8 5,8 226,9 89,2 120,8 117,6

6.285 -12.490 7.343 -2.551,0 371,0 1.183,0 -600,0 2.065,0 1.257,0 6.418,0 -9.041,0 717,0 4.246,0 1.248,0

5.905 -13.171 -13.019 -2.596,0 7,0 -1.708,0 -1.704,0 2.284,0 1.883,0 6.225,0 -8.265,0 2.168,0 3.815,0 198,0

73,8 57,6 -19,1 5,3 4,7 30,3 28,4 22,8 13,7 5,6 1,6 2,6 -2,2 -2,0

17,2 7,3 12,7 15,8 18,7 20,5 30,5 33,3 32,2 38,8 39,1 40,1 42,2 42,1

16,6 48,5 0,0 0,3 -0,1 2,0 12,2 9,7 8,7 13,0 10,6 11,6 4,7 2,1

22,6 5,6 4,6 1,1 -1,1 7,5 17,1 22,5 18,0 22,6 31,7 32,7 24,4 30,4

29,4 61,9 -7,0 15,9 15,1 16,0 24,5 26,4 31,4 28,4 28,3 29,3 23,1 19,5

25,6 56,7 13,2 15,3 15,1 24,9 26,4 32,2 29,6 29,5 30,5 25,3 21,4

1,65 1,88 1,51 1,51 1,62 2,30 2,49 2,6 3,2 2,4 2,1 2,2 2,2 2,0

32,2 30,5 31,9 36,7 36,7 36,5 36,0 35,8 35,0 34,2 34,7 34,9 34,8

101.996 90.308 110.401 79.921 112.013 147.965 150.815 45.254 91.238 141.826 191.472 191.472 53.920 103.997

63.987 63.346 74.341 49.661 63.538 85.033 68.878 21.455 41.605 65.210 88.393 88.393 22.699 45.602

5,5 3,5 6,9 4,8 4,0 4,5 7,3 5,7 6,4 7,5 11,8 7,9 10,5

-0,3 -1,9 5,0 3,6 4,4 2,0 4,0 5,0 5,3 5,0 6,6 5,5 1,0

2,5 5,2 2,7 -0,7 -2,7 -1,2 4,5 0,4 -0,1 3,7 9,9 12,3 17,5 18,3

241.221 247.200 249.421 254.267 260.075 265.152 269.681 270.118 269.798 270.658 272.386 272.386 272.647 272.651

77.309 80.160 82.673 64.453 66.940 66.485 65.540 67.340 62.576 63.078 62.443 62.443 61.007

35.046 41.375 46.772 47.324 45.867 40.230 30.572 28.317 26.793 25.892 24.686 24.686 24.545

54

pantone 54

1) Podatocite za 2006 godina se prethodni2) Konverzijata e napravena so metodot na cenovno prilagoden kurs

Bruto doma{en proizvod1) 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

vo milioni SAD $2 2.377 2.815 2.955 3.157 3.340 3.588 3.706 3.872 4.119 4.298 4.534 4.882

(po glava na ìtel) vo SAD $2 1.209 1.420 1.480 1.573 1.656 1.771 1.821 1.917 2.032 2.114 2.226 2.393

Tro{oci na ìvot Ceni na malo

12

10

8

6

4

2

0

-21996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Grafik 2: INFLACIJA(prose~ni stapki, vo procenti)

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Tro{oci na ìvot 2,3 2,6 -0,1 -0,7 5,8 5,5 1,8 1,2 -0,4 0,5 3,2 2,3

Ceni na malo 3,0 4,4 0,8 -1,1 10,6 5,2 1,4 2,4 0,9 2,1 3,9 2,6

prose~ni stapki vo procenti

15

10

5

0

-5

-10

-15

Grafik 1: BRUTO DOMA[EN PROIZVOD(realni stapki na porast, K / K - 4)

Industrija Zemjodelstvo BDP

I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

55

pantone 55

Tro{oci na `ivot Ceni na malo

12

10

8

6

4

2

0

-2

-41996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Grafik 3: INFLACIJA(na kraj godina, vo procenti)

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Tro{oci na `ivot -0,7 2,7 -2,4 2,4 6,1 3,7 1,1 2,6 -1,9 1,2 2,9 6,1

Ceni na malo 0,2 4,5 -1 2,3 10,8 1,2 2,2 2,9 -0,1 3,2 2,9 4,6

kraj na godina, vo procenti

5.500

5.000

4.000

3.500

3.000

2.500

2.000

1.500

1.000

500

0

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Izvoz na stoki 1.055 1.086 1.204 1.147 1.237 1.292 1.190 1.321 1.153 1.112 1.359 1.674 2.041 2.401 3.356

Uvoz na stoki (FOB) 1.013 1.271 1.427 1.462 1.623 1.807 1.686 2.011 1.677 1.917 2.211 2.793 3.097 3.682 5.227

Saldo 42 -185 -223 -315 -386 -515 -496 -690 -524 -805 -852 -1.119 -1.056 -1.281 -1.871

vo milioni SAD $

Grafik 4: NADVORE[NO TRGOVSKA RAZMENA(vo milioni SAD $)

Uvoz na stoki

Izvoz na stoki

56

pantone 56

Tabela 5: NADVORE[NO - TRGOVSKA RAZMENA PO ZEMJI

* do 2006 - Srbija i Crna Gora

Vkupno Germanija Srbija*Izvoz Uvoz Saldo Izvoz Uvoz Saldo Izvoz Uvoz Saldo

2003 1.363,2 2.299,9 -936,7 278,3 303,8 -25,5 273,8 212,6 61,22004 1.675,9 2.931,6 -1.255,7 317,1 368,1 -51,0 347,6 249,7 97,92005 2.041,3 3.228,0 -1.186,7 364,2 335,0 29,2 459,4 264,1 195,32006 2.400,7 3.762,7 -1.362,0 375,5 369,3 6,2 557,8 282,8 275,02007 3.356,3 5.227,5 -1.871,2 473,1 514,8 -41,7 619,0 447,2 171,82004 K1 366,1 616,9 -250,8 82,1 84,4 -2,3 57,9 48,2 9,7

K2 368,0 716,6 -348,6 63,4 90,3 -26,9 84,4 63,7 20,7K3 443,4 708,3 -264,9 78,5 83,1 -4,6 97,5 68,1 29,4K4 498,4 889,8 -391,4 93,1 110,3 -17,2 107,8 69,7 38,1

2005 K1 482,0 701,2 -219,2 112,0 73,7 38,3 75,0 58,8 16,2K2 512,7 892,6 -379,9 80,7 90,6 -9,9 123,2 71,2 52,0K3 507,9 769,0 -261,1 84,9 79,2 5,7 128,9 66,9 62,0K4 538,7 865,2 -326,5 86,6 91,5 -4,9 132,3 67,2 65,1

2006 K1 450,9 727,6 -276,7 87,3 74,0 13,3 88,2 49,1 39,1K2 586,9 985,9 -399,0 88,3 97,8 -9,5 141,8 71,5 70,3K3 701,4 969,5 -268,1 100,4 91,1 9,3 177,3 74,6 102,7K4 661,5 1.079,7 -418,2 99,5 106,4 -6,9 150,5 87,6 62,9

2007 K1 733,7 1.051,9 -318,2 105,0 99,7 5,3 126,2 75,0 51,2K2 866,8 1.177,7 -310,9 105,1 122,7 -17,6 147,6 96,0 51,6K3 832,7 1.269,7 -437,0 131,0 116,1 14,9 159,3 108,5 50,8K4 923,1 1.728,2 -805,1 132,0 176,3 -44,3 185,9 167,7 18,2

2008 K1 918,3 1.581,2 -662,8 154,2 139,7 14,5 200,6 135,4 65,1K2 1.126,6 1.922,9 -796,3 144,9 182,0 -37,2 275,6 142,4 133,2

2005 I 147,9 209,9 -62,0 43,3 21,7 21,6 19,0 15,8 3,2II 156,6 224,0 -67,4 35,5 25,7 9,8 22,4 16,7 5,7III 177,5 267,3 -89,8 33,2 26,3 6,9 33,6 26,3 7,3IV 174,5 312,7 -138,2 29,5 25,7 3,8 38,8 30,2 8,6V 179,1 284,6 -105,5 23,1 31,2 -8,1 42,8 19,0 23,8VI 159,1 295,3 -136,2 28,1 33,7 -5,6 41,6 22,0 19,6VII 184,5 256,8 -72,3 35,8 28,2 7,6 41,7 18,5 23,2VIII 146,8 239,5 -92,7 22,8 26,5 -3,7 42,3 21,6 20,7IX 176,6 272,7 -96,1 26,3 24,5 1,8 44,9 26,8 18,1X 191,4 283,7 -92,3 28,3 30,6 -2,3 50,7 24,5 26,2XI 171,7 280,9 -109,2 25,5 29,2 -3,7 42,5 20,1 22,4XII 175,6 300,6 -125,0 32,8 31,7 1,1 39,1 22,6 16,5

2006 I 123,2 208,0 -84,8 26,4 21,0 5,4 22,5 12,8 9,7II 147,9 219,4 -71,5 29,1 23,7 5,4 29,3 14,6 14,7III 179,8 300,2 -120,4 31,8 29,3 2,5 36,4 21,7 14,7IV 176,6 320,1 -143,5 29,2 28,4 0,8 41,2 20,6 20,6V 203,7 326,7 -123,0 29,1 36,0 -6,9 51,5 27,0 24,5VI 206,6 339,1 -132,5 30,0 33,4 -3,4 49,1 23,9 25,2VII 232,0 343,6 -111,6 37,5 31,0 6,5 49,2 24,5 24,7VIII 215,3 316,6 -101,3 29,4 32,4 -3,0 63,8 24,1 39,7IX 254,1 309,3 -55,2 33,5 27,7 5,8 64,3 26,0 38,3X 233,6 331,2 -97,6 26,6 34,3 -7,7 54,0 26,0 28,0XI 204,5 342,4 -137,9 31,3 34,2 -2,9 48,0 25,7 22,3XII 223,4 406,1 -182,7 41,6 37,9 3,7 48,5 35,9 12,6

2007 I 208,8 334,8 -126,0 33,0 32,7 0,3 36,3 25,0 11,3II 229,9 340,9 -111,0 40,8 35,9 4,9 40,1 23,0 17,1III 295,0 376,2 -81,2 31,2 31,1 0,1 49,8 27,0 22,8IV 272,2 397,2 -125,0 31,6 38,0 -6,4 48,8 31,2 17,6V 286,9 377,6 -90,7 34,3 41,0 -6,7 51,9 31,7 20,2VI 307,7 402,9 -95,2 39,2 43,7 -4,5 46,9 33,1 13,8VII 269,4 449,7 -180,3 39,8 44,2 -4,4 49,7 33,1 16,6VIII 293,2 394,5 -101,3 43,0 29,2 13,8 54,8 36,3 18,5IX 270,1 425,5 -155,4 48,2 42,7 5,5 54,8 39,1 15,7X 307,1 617,9 -310,8 38,4 62,3 -23,9 61,6 73,7 -12,1XI 305,8 545,0 -239,2 44,5 59,1 -14,6 58,9 46,5 12,4XII 310,2 565,3 -255,1 49,1 54,9 -5,8 65,4 47,5 17,9

2008 I 268,2 453,4 -185,2 49,3 37,0 12,2 58,0 36,0 21,8II 317,0 552,2 -235,1 50,5 49,0 1,6 64,4 55,0 9,1III 333,1 575,6 -242,5 54,4 54,0 0,7 78,2 44,0 34,3IV 360,4 600,4 -240,0 47,8 63,0 -15,6 83,9 46,0 37,6V 403,4 644,3 -240,9 51,9 56,9 -5,0 109,5 47,6 61,9VI 362,8 678,2 -315,4 45,2 61,8 -16,6 82,2 48,5 33,7

57

pantone 57

vo milioni SAD dolari

SAD Italija Grcija RusijaIzvoz Uvoz Saldo Izvoz Uvoz Saldo Izvoz Uvoz Saldo Izvoz Uvoz Saldo

72,8 56,2 16,6 95,4 122,5 -27,1 179,8 300,2 -120,4 13,7 177,8 -164,171,9 47,7 24,2 134,4 163,6 -29,2 228,8 277,9 -49,1 19,7 265,4 -245,744,0 45,0 -1,0 169,5 185,2 -15,7 312,9 296,8 16,1 21,4 418,6 -397,222,4 41,0 -18,6 236,8 226,8 10,0 361,2 319,9 41,3 25,5 569,5 -544,050,3 76,7 -26,4 338,9 298,9 40,0 418,5 412,1 6,4 23,4 632,9 -609,514,8 13,4 1,4 24,5 26,3 -1,8 52,7 59,4 -6,7 3,9 63,1 -59,214,1 11,6 2,5 29,1 45,4 -16,3 55,1 73,6 -18,5 4,7 47,9 -43,223,4 11,1 12,3 38,5 43,0 -4,5 54,6 69,9 -15,3 5,5 74,5 -69,019,6 11,6 8,0 42,3 48,9 -6,6 66,4 75,0 -8,6 5,6 79,9 -74,37,5 13,7 -6,2 43,6 37,2 6,4 74,2 66,3 7,9 5,3 77,4 -72,1

11,9 12,2 -0,3 39,9 47,6 -7,7 80,8 79,2 1,6 5,1 99,9 -94,815,5 9,0 6,5 45,7 48,3 -2,6 81,1 72,2 8,9 5,3 113,0 -107,79,1 10,1 -1,0 40,3 52,1 -11,8 76,8 79,1 -2,3 5,7 128,3 -122,66,5 8,7 -2,2 52,6 41,1 11,5 60,1 62,5 -2,4 6,0 137,5 -131,56,5 11,3 -4,8 56,2 61,5 -5,3 98,6 90,4 8,2 6,4 98,6 -92,25,8 9,6 -3,8 63,0 57,4 5,6 120,0 75,4 44,6 8,3 150,5 -142,23,6 11,4 -7,8 65,0 66,8 -1,8 82,5 91,6 -9,1 4,8 182,9 -178,1

50,3 76,7 -26,4 338,9 298,9 40,0 418,5 412,1 6,4 23,4 632,9 -609,59,7 22,1 -12,4 102,1 87,3 14,8 110,8 104,3 6,5 5,3 95,3 -90,0

13,8 18,5 -4,7 72,9 65,0 7,9 95,4 101,6 -6,2 6,8 170,3 -163,520,6 19,6 1,0 94,3 93,8 0,5 116,3 110,3 6,0 6,5 210,0 -203,53,1 20,3 -17,2 74,6 75,0 -0,4 124,3 110,8 13,5 5,7 272,1 -266,32,0 21,1 -19,1 73,9 115,8 -41,9 166,6 140,6 26,0 7,8 270,4 -262,62,0 21,1 -19,1 73,9 115,8 -41,9 166,6 140,6 26,0 7,8 270,4 -262,61,8 5,7 -3,9 13,8 10,2 3,6 26,8 21,0 5,8 1,7 23,4 -21,72,6 3,5 -0,9 17,5 17,4 0,1 27,2 26,7 0,5 2,6 28,1 -25,53,5 4,2 -0,7 10,3 7,9 2,4 31,8 29,7 2,1 1,5 33,5 -32,04,4 3,7 0,7 16,9 20,2 -3,3 23,9 25,3 -1,4 1,9 22,4 -20,54,0 4,3 -0,3 12,7 19,5 -6,8 25,1 24,2 0,9 1,7 44,0 -42,36,0 3,0 3,0 20,4 18,6 1,8 34,4 27,2 7,2 1,7 28,9 -27,24,5 3,0 1,5 10,8 14,8 -4,0 19,9 19,8 0,1 1,9 37,4 -35,55,0 3,0 2,0 14,5 14,9 -0,4 26,8 25,2 1,6 1,7 46,7 -45,04,1 2,7 1,4 14,8 16,8 -2,0 27,7 23,7 4,0 1,7 53,4 -51,73,0 3,7 -0,7 12,8 15,0 -2,2 25,5 25,8 -0,3 1,6 40,3 -38,72,0 3,7 -1,7 12,7 20,3 -7,6 23,6 29,6 -6,0 2,4 34,6 -32,22,7 3,5 -0,8 14,7 10,7 4,0 16,1 17,3 -1,2 1,8 47,3 -45,52,4 2,0 0,4 17,4 13,8 3,6 18,2 18,9 -0,7 2,2 39,6 -37,41,4 3,2 -1,8 20,5 16,6 3,9 25,8 26,3 -0,5 2,0 50,6 -48,61,5 2,4 -0,9 19,9 14,6 5,3 24,9 25,9 -1,0 1,8 33,4 -31,62,9 5,1 -2,2 19,0 21,9 -2,9 35,1 29,6 5,5 2,2 27,1 -24,92,1 3,8 -1,7 17,3 25,0 -7,7 38,6 34,9 3,7 2,4 38,1 -35,72,0 3,4 -1,4 21,8 26,3 -4,5 38,3 29,0 9,3 3,3 48,1 -44,82,1 3,2 -1,1 13,7 15,4 -1,7 38,5 20,8 17,7 2,6 52,9 -50,31,7 3,0 -1,3 27,5 15,7 11,8 43,2 25,6 17,6 2,4 49,5 -47,12,0 4,1 -2,1 22,5 22,7 -0,2 33,0 30,2 2,8 2,2 40,5 -38,31,2 3,0 -1,8 18,2 18,6 -0,4 25,2 30,4 -5,2 1,5 63,2 -61,70,4 4,3 -3,9 24,3 25,5 -1,2 24,3 31,0 -6,7 1,1 79,2 -78,10,6 4,2 -3,6 25,4 16,9 8,5 27,6 26,9 0,7 1,4 48,6 -47,21,0 3,8 -2,8 17,1 16,6 0,5 29,9 30,7 -0,8 1,9 53,5 -51,64,6 8,5 -3,9 27,1 19,3 7,8 38,5 38,3 0,2 1,5 55,2 -53,72,4 6,7 -4,3 35,0 28,7 6,3 35,0 33,6 1,4 1,6 46,4 -44,84,4 5,2 -0,8 27,2 28,0 -0,8 37,9 35,4 2,5 1,6 18,4 -16,82,9 10,2 -7,3 39,9 30,6 9,3 37,9 35,3 2,6 2,1 30,5 -28,45,5 6,9 -1,4 32,4 28,4 4,0 32,5 38,1 -5,6 2,4 64,9 -62,53,5 3,0 0,5 24,7 18,0 6,7 24,1 26,7 -2,6 2,8 45,4 -42,64,8 8,6 -3,8 15,8 18,6 -2,8 38,8 36,8 2,0 1,6 60,0 -58,47,7 6,1 1,6 29,5 29,3 0,2 45,5 35,5 10,0 2,2 58,6 -56,41,0 6,7 -5,7 33,2 31,4 1,8 42,4 37,7 4,7 1,9 66,5 -64,6

11,9 6,8 5,1 31,6 33,1 -1,5 28,4 37,1 -8,7 2,4 84,9 -82,50,8 6,0 -5,5 22,4 18,0 4,3 34,9 36,0 -0,6 1,4 91,0 -89,61,1 8,0 -7,4 25,4 26,0 -0,8 47,7 36,0 11,9 1,7 98,0 -96,11,2 6,0 -4,4 26,9 31,0 -3,8 41,7 39,0 2,3 2,6 83,0 -80,71,0 6,0 -5,2 22,0 35,0 -13,3 51,6 44,0 7,1 2,7 87,0 -84,60,5 6,5 -6,0 24,1 36,1 -12,0 58,2 50,2 8,0 2,4 83,2 -80,80,5 8,4 -7,9 27,8 44,4 -16,6 56,8 45,9 10,9 2,7 99,9 -97,2

200320042005200620072004 K1

K2K3K4

2005 K1K2K3K4

2006 K1K2K3K4

2007 K1K2K3K4

2008 K1K2

2005 IIIIIIIVVVIVIIVIIIIXXXIXII



2008 IIIIIIIVVVI

58

pantone 58

1/ Prethodni podatoci.2/ Uvozot e prika`an na f.o.b. paritet soglasno V izdanie na prira~nikot za platen bilans od MMF. Presmetkata na c.i.f. - f.o.b. faktorot kako procent od uvozot c.i.f. po godini iznesuva: 1993-20%, 1994-20%. 1995-20%,1996-14%,1997-10%,1998-5,02%,1999-4,86%,

2000-3,9%, 2001-4,2%, 2002-3,8%, 2003-4,06%, 2004, 2005 i 2006-4,14%.Za 2006 godina napraveno e i vremensko prilagoduvawe za uvozot na elektri~na energija.

3/ Bez monetarno zlato i kursni razliki ; Dobienite sredstva od sukcesijata na porane{nata SFRJ vo juni 2001 godna vo iznos od 23,9 milioni USD dolari, vo maj 2003 godina vo iznos od 17,8 milioni USD dolari i vo 2005 godina vo iznos od 14,9 milioni USD dolari, ne se platno bilansna transakcija zaradi {to istite se vklu~eni samo vo sostojbite na deviznite rezervi, a ne i vo promenite.

Tabela 6: PLATEN BILANS NA REPUBLIKA MAKEDONIJA 1, 3

TEKOVNI TRANSAKCII

Stoki, neto

Izvoz, f.o.b.Uvoz, f.o.b.2

Uslugi, neto

Dohod, neto5

od koj: kamata, neto

Tekovni transferi, neto

Oficijalni

Privatni

KAPITALNA I FINANSISKA SMETKA

Kapitalna smetka, neto

Kapitalni transferi, neto

Oficijalni

Drugi

Steknuvawe/raspolagawe so

nefinansiski sredstva

Finansiska smetka, neto

Direktni investicii, neto

Portfolio investicii, neto

Drugi investicii, neto

Trgovski krediti, neto

Zaemi, neto

Valuti i depoziti, neto

od koi: monetarna vlast, neto

komercijalni banki, neto

naselenie, neto

Drugi, neto

Bruto oficijalni rezervi

("-# zna~i zgolemuvawe)4

GRE[KI I PROPUSTI

2004 2005 2006 I ll lll K1/2007 IV V 2007 I II III K1/2008 IV V I-V 2008-452,82 -157,91 -56,39 -4,01 9,51 53,97 59,46 1,12 63,41 -248,10 -49,34 -109,88 -116,54 -275,76 -106,28 -88,36 -470,4

-1.138,97 -1.063,03 -1.284,99 -105,36 -97,31 -73,18 -275,86 -112,74 -75,88 -1.626,99 -169,11 -193,44 -193,07 -555,61 -221,08 -218,37 -995,11.674,85 2.040,58 2.396,26 208,32 229,56 294,72 732,59 270,76 286,52 3.349,49 267,51 316,80 333,01 917,31 359,82 402,85 1.680,0

-2.813,82 -3.103,61 -3.681,24 -313,68 -326,87 -367,90 -1.008,45 -383,50 -362,41 -4.976,49 -436,61 -510,23 -526,08 -1.472,92 -580,90 -621,22 -2.675,0-54,37 -33,64 28,25 -2,54 1,27 -0,13 -1,39 1,69 -0,75 34,98 12,91 -8,01 -6,11 -1,21 -3,98 -0,75 -5,9-39,19 -113,46 -36,65 14,88 12,78 15,97 43,63 -8,60 19,18 -35,81 18,00 4,76 -5,03 17,72 0,14 -9,38 8,5-25,67 -25,93 -24,34 -0,28 -2,26 -0,12 -2,65 -2,01 0,17 -25,29 0,36 -3,13 -8,07 -10,84 -8,97 -13,26 -33,1779,71 1.052,21 1.237,00 89,01 92,77 111,30 293,08 120,76 120,87 1.379,73 88,86 86,81 87,68 263,35 118,64 140,14 522,1

70,09 65,45 73,75 4,13 1,93 5,22 11,27 7,22 8,00 30,47 0,76 6,55 4,22 11,53 6,42 10,31 28,3709,62 986,76 1.163,25 84,88 90,84 106,09 281,81 113,54 112,86 1.349,26 88,10 80,26 83,46 251,82 112,23 129,83 493,9434,05 165,47 48,54 2,81 -13,93 -50,54 -61,66 0,60 -56,75 276,71 53,82 112,81 109,85 276,49 115,19 77,01 468,7

-4,62 -2,02 -1,11 -1,61 0,12 -0,21 -1,70 0,76 0,42 1,70 -0,48 -0,44 -0,56 -1,49 1,35 0,28 0,1-4,62 -2,02 -1,11 -1,61 0,12 -0,21 -1,70 0,76 0,42 -1,61 -0,48 -0,44 -0,56 -1,48 1,35 0,28 0,20,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0

-4,62 -2,02 -1,11 -1,61 0,12 -0,21 -1,70 0,76 0,42 -1,61 -0,48 -0,44 -0,56 -1,48 1,35 0,28 0,2

0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 3,32 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0438,68 167,49 49,66 4,42 -14,06 -50,33 -59,96 -0,16 -57,18 275,01 54,30 113,25 110,42 277,98 113,84 76,73 468,5321,87 94,23 423,96 3,39 8,66 9,57 21,62 58,61 27,40 320,75 57,02 102,88 43,62 203,53 48,66 103,17 355,4

12,54 237,87 92,87 15,96 -10,09 21,17 27,04 35,10 22,69 150,72 -1,37 -5,03 -6,17 -12,57 -6,93 -6,45 -25,9123,74 250,45 -91,36 -49,76 -28,66 -36,27 -114,68 -29,65 -93,82 -53,44 -10,95 32,67 52,34 74,06 41,82 0,19 116,1

90,42 131,50 5,18 -3,90 8,95 -50,02 -44,97 6,33 -76,52 -39,64 -8,20 2,19 -7,58 -13,59 39,51 -0,31 25,68,72 123,13 -20,42 -54,99 -20,68 21,09 -54,58 -31,31 -19,80 -137,70 -7,21 -1,74 -16,55 -25,49 3,57 -42,87 -64,8

-3,71 -24,21 -103,75 7,63 -18,79 -10,85 -22,01 -13,86 -1,23 12,47 -6,09 28,78 71,02 93,71 -12,97 1,19 81,926,44 0,77 -3,26 0,00 -0,02 -0,02 -0,03 -0,02 -0,02 -0,22 10,55 -0,05 4,99 15,49 0,00 9,36 24,9

-105,07 26,61 -15,58 4,80 -10,78 1,09 -4,88 -1,53 6,08 98,23 -13,81 28,53 58,64 73,35 -13,30 -1,54 58,575,06 -52,10 -84,90 2,83 -8,00 -11,93 -17,10 -12,31 -7,29 -85,55 -2,82 0,30 7,40 4,87 0,33 -6,63 -1,428,32 20,04 27,63 1,50 1,85 3,52 6,87 9,19 3,73 111,42 10,55 3,43 5,45 19,43 11,72 42,18 73,3

-19,47 -415,07 -375,82 34,83 16,04 -44,80 6,06 -64,22 -13,45 -143,01 9,59 -17,27 20,62 12,95 30,28 -20,18 23,118,77 -7,55 7,84 1,20 4,43 -3,43 2,20 -1,72 -6,66 -28,61 -4,48 -2,93 6,69 -0,73 -8,90 11,34 1,7

(vo milioni SAD dolari)

59

pantone 59

Buxet 2005 Buxet 2006 Buxet 2005 Buxet 2006 Buxet 2005 Buxet 2006

vo milioni denari struktura % od BDP

VKUPNO 66.327 91.868 100,0 100,0 23,9 31,3

Op{ti javni uslugi 5.885 13.609 8,9 14,8 2,1 4,6

Raboti vo vrska so odbranata i uslugi 5.885 6.130 8,9 6,7 2,1 2,1

Javen red i bezbednost 8.398 9.902 12,7 10,8 3,0 3,4

Ekonomski raboti 15.877 23.846 23,9 26,0 5,7 8,1

Za{tita na okolinata 368 615 0,6 0,7 0,1 0,2

Komunalen razvoj 858 3.555 1,3 3,9 0,3 1,2

Zdravstvo 613 1.165 0,9 1,3 0,2 0,4

Rekreativni i kulturni aktivnosti i uslugi 1.471 1.968 2,2 2,1 0,5 0,7

Obrazovanie 9.869 13.363 14,9 14,5 3,6 4,6

Socijalna za{tita i socijalna sigurnost 17.103 17.716 25,8 19,3 6,2 6,0

Tabela 7: FUNKCIONALNA KLASIFIKACIJA NA RASHODITE NA CENTRALNIOT BUXET

Zabele{ka: Funkcionalnata klasifikacija na rashodite na Centralniot buxet e podgotvena spored me|unarodnite standardi

Grafik 5: FUNKCIONALNA KLASIFIKACIJA NA RASHODITE 2008 GODINA(vo milioni denari)

Za{tita naokolinata

427

Komunalen razvoj3.316

Obrazovanie20.523

Zdravstvo2.020

Rekreativni i kulturniaktivnosti i uslugi

2.564

Raboti vo vrska soodbranata i uslugi

8.099

Javen red ibezbednost

12.204

Op{ti javni uslugi17.257

Socijalna za{tita isocijalna sigurnost

17.592

Ekonomski raboti18.771

60

pantone 60

Tabela 8: BUXET NA REPUBLIKA MAKEDONIJA (Centralen buxet i buxeti na fondovi)

Vkupno 2006 Buxet 2007 Reb. Bux. 2007 Vtor R. B. 2007 I II III K1 2007 IV V VI K2 2007

104.101 108.634 114.400 116.118 8.721 7.650 10.074 26.445 9.574 9.075 9.233 27.88290.598 92.824 96.738 98.270 7.807 6.734 8.937 23.478 8.447 7.889 8.312 10.825

199 211 211 211 11 30 18 59 13 16 16 4559.575 61.511 65.202 66.734 5.580 3.986 6.189 15.755 5.754 5.280 5.480 16.514

8.414 7.471 8.046 8.320 624 589 631 1.844 665 655 686 2.0064.708 3.704 5.318 5.721 252 397 1.386 2.035 407 405 425 1.237

27.259 30.390 30.996 31.841 2.940 1.756 2.410 7.106 3.116 2.510 2.524 8.15012.174 12.627 12.955 13.200 1.091 786 903 2.780 1.002 1.049 1.183 3.234

7.712 5.519 5.887 5.652 417 378 707 1.502 399 498 483 1.3801.213 1.800 2.000 2.000 256 80 152 488 165 163 179 507

30.825 31.102 31.325 31.325 2.216 2.718 2.730 7.664 2.680 2.593 2.816 8.08919.948 20.671 20.878 20.878 1.443 1.769 1.759 4.971 1.726 1.667 1.826 5.219

1.370 1.390 1.390 1.390 89 128 126 343 120 118 126 3649.507 9.041 9.057 9.057 684 821 845 2.350 834 808 864 2.506

10.480 13.755 15.282 15.445 775 798 948 2.521 996 1.056 792 2.8445.503 6.471 7.055 7.198 446 470 585 1.501 612 434 409 1.455

823 2.370 3.673 3.693 23 44 5 72 57 292 19 3681.493 1.500 1.500 1.500 129 137 153 419 122 128 134 384

243 452 472 472 25 18 27 70 26 20 32 78220 300 300 300 24 20 28 72 21 25 22 68619 677 672 672 29 25 24 78 23 15 34 72

1.581 1.680 1.610 1.610 99 84 126 309 135 142 142 419948 550 564 564 75 43 49 167 51 58 42 151

1.423 1.505 1.796 1.819 44 75 140 259 56 63 81 200560 0 20 20 20 0 0 20 24 9 6 39

105.759 112.027 117.896 119.615 6.855 7.907 9.382 24.144 8.081 8.561 9.326 25.96896.524 100.098 103.024 105.307 6.522 7.645 8.871 23.038 7.689 8.018 8.589 24.29623.421 24.852 25.175 24.335 1.981 1.995 2.049 6.025 2.018 2.044 2.050 6.11212.903 14.833 16.714 17.166 841 904 994 2.739 965 966 1.143 3.07456.675 57.279 58.382 61.053 3.471 4.574 5.670 13.715 4.359 4.876 5.000 14.235

781 633 912 934 76 54 61 191 63 41 60 16448.830 50.987 50.433 50.468 3.265 4.228 4.843 12.336 3.697 4.269 4.483 12.44926.734 28.865 28.532 28.532 2.232 2.283 2.365 6.880 2.315 2.318 2.335 6.968

2.117 2.058 1.756 1.748 142 138 137 417 153 140 144 4374.097 4.131 4.136 4.152 84 581 361 1.026 334 325 217 876

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 00 4 4 4 0 0 0 0 0 0 0 0

15.879 15.929 16.005 16.032 807 1.226 1.980 4.013 895 1.486 1.787 4.1686.996 5.601 6.971 9.585 130 282 759 1.171 596 557 450 1.603

70 58 66 66 0 10 7 17 3 9 7 193.137 2.965 2.753 2.753 229 172 158 559 347 132 396 8751.082 1.337 982 982 20 25 49 94 231 41 183 4552.055 1.628 1.771 1.771 209 147 109 465 116 91 213 420

387 169 0 0 0 0 0 0 0 0 0 09.235 11.929 14.872 14.308 333 262 511 1.106 392 543 737 1.672

-1.749 -3.393 -3.496 -3.497 1.866 -257 692 2.301 1.493 514 -93 1.9141.739 3.393 3.496 3.497 -1.866 257 -692 -2.301 -1.493 -514 93 -1.914

18.080 14.791 22.239 23.540 918 1.716 405 3.039 2.677 -460 6.727 8.94417.774 750 3.241 3.241 53 0 609 662 0 0 0 0

1.673 3.477 3.571 3.571 31 135 107 273 193 104 78 375-5.890 7.014 13.877 15.178 963 1.479 -457 1.985 2.026 -564 7.041 8.5032.019 3.500 1.500 1.500 -129 102 145 118 458 0 -400 582.459 50 50 50 0 0 1 1 0 0 8 8

16.331 11.398 18.743 20.043 2.784 1.459 1.097 5.340 4.170 54 6.634 10.85816.331 11.398 18.743 20.043 2.784 1.459 1.097 5.340 4.170 54 6.634 10.85810.944 6.461 12.842 12.842 2.784 1.459 1.097 5.340 1.177 54 5.790 7.021

5.387 4.937 5.901 7.201 0 0 0 0 2.993 0 844 3.837

VKUPNI PRIHODI

Dano~ni prihodi i pridonesi

Dano~ni prihodi (Smetka za sopstveni prihodi)

Danoci

Personalen danok na dohod

Danok na dobivka

DDV

Akcizi

Uvozni dava~ki

Drugi danoci

Pridonesi

Fond za PIOM

Agencija za vrabotuvawe

Fond za zdravstvo

Nedano~ni prihodi

Nedano~ni prihodi (Smetka za sopstveni prihodi)

Profit od javni finansiski institucii

Administrativni taksi

Participacija za zdravstveni uslugi

Drugi administrativni taksi

Drugi nedano~ni prihodi

Nadomestoci za Fondot za pati{ta

Kapitalni prihodi

Stranski donacii

Prihod od otplata na zaemi

VKUPNI RASHODI

Tekovni tro{oci

Plati i nadomestoci

Stoki i uslugi

Transferi

Transferi (smetka za sopstveni prihodi)

Socijalni transferi

Fond za PIOM

Agencija za vrabotuvawe

Socijalna pomo{

Strukturni reformi

Reformi na javnata administracija

Zdravstvena za{tita

Drugi transferi

Tro{oci za begalci

Kamatni pla}awa

Kamati po doma{en dolg

Kamati po nadvore{en dolg

Garancii

Kapitalni tro{oci

Buxetsko saldo

Finansirawe

Priliv

Prihodi od privatizacija

Stranski zaemi

Depoziti

Dr`avni zapisi

Proda`ba na akcii

Odliv

Otplata na glavnica

Nadvore{en dolg

Doma{en dolg

61

pantone 61

VII VIII IX K3 X XI XII K4 Vk. 2007 Bux. 2008 R. B. 2008 I II III K1 2008 IV V VI K 2 Vk. 2008

10.825 12.164 9.610 32.599 11.972 10.379 10.332 32.683 119.609 128.739 144.705 10.011 9.561 13.567 33.139 10.834 10.513 10.367 31.714 64.8539.382 8.624 8.580 26.586 10.776 9.096 8.635 28.507 103.219 107.287 118.803 8.816 8.440 10.748 28.004 9.564 9.232 9.339 28.135 56.139

19 21 6 46 53 21 23 97 247 401 410 37 68 30 135 11 6 14 31 1666.496 5.916 5.870 18.282 7.989 5.887 5.088 18.964 69.515 73.669 80.639 6.309 5.152 7.585 19.046 6.403 6.271 6.332 19.006 38.052

759 699 762 2.220 748 966 1.109 2.823 8.893 8.331 8.900 654 710 711 2.075 699 617 818 2.134 4.209424 403 451 1.278 430 449 469 1.348 5.898 5.254 9.000 431 564 1.828 2.823 780 692 603 2.075 4.898

3.381 2.866 2.721 8.968 4.391 2.549 1.798 8.738 32.962 36.305 38.661 3.529 2.231 3.097 8.857 3.262 3.061 2.822 9.145 18.0021.335 1.297 1.156 3.788 1.188 1.235 1.040 3.463 13.265 14.185 14.358 1.121 965 1.205 3.291 955 1.155 1.279 3.389 6.680

417 451 535 1.403 952 490 472 1.914 6.199 7.420 7.420 324 463 533 1.320 521 530 624 1.675 2.995180 200 245 625 280 198 200 678 2.298 2.174 2.300 250 219 211 680 186 216 186 588 1.268

2.867 2.687 2.704 8.258 2.734 3.188 3.524 9.446 33.457 33.217 37.754 2.470 3.220 3.133 8.823 3.150 2.955 2.993 9.098 17.9211.842 1.793 1.809 5.444 1.819 2.130 2.353 6.302 21.936 22.526 24.954 1.674 2.173 2.109 5.956 2.105 1.957 1.992 6.054 12.010

127 122 123 372 126 155 163 444 1.523 1.457 1.650 89 185 142 416 145 140 140 425 841898 772 772 2.442 789 903 1.008 2.700 9.998 9.234 11.150 707 862 882 2.451 900 858 861 2.619 5.070

1.131 3.443 943 5.517 1.042 1.069 969 3.080 13.962 18.763 22.278 948 988 2.615 4.551 1.066 1.107 860 3.033 7.584576 231 479 1.286 619 560 491 1.670 5.912 9.934 9.637 479 532 871 1.882 607 556 380 1.543 3.425121 2.889 22 3.032 19 20 21 60 3.532 3.420 5.284 22 14 1.302 1.338 15 15 16 46 1.384134 118 154 406 161 162 151 474 1.683 1.700 2.100 155 165 152 472 139 152 161 452 924

0 31 50 81 55 53 30 138 367 401 500 30 46 45 121 44 40 35 119 24021 22 24 67 34 38 45 117 324 300 520 38 40 43 121 52 48 43 143 264

124 8 88 220 31 100 26 157 527 1.205 2.404 75 48 23 146 34 107 37 178 324155 144 126 425 123 136 205 464 1.617 1.803 1.833 149 143 179 471 175 189 188 552 1.023197 50 54 301 82 68 628 778 1.397 695 1.299 155 67 118 340 122 69 89 280 620100 47 33 180 72 99 96 267 906 1.994 2.225 40 65 86 191 56 102 79 237 428

15 0 0 15 0 47 4 51 125 0 100 52 1 0 53 26 3 0 29 829.424 7.873 9.079 26.376 10.373 11.580 18.995 40.948 117.436 134.281 150.371 8.384 10.468 10.068 28.920 10.224 10.748 10.544 31.516 60.4368.174 7.505 8.316 23.995 9.530 9.918 12.918 32.366 103.695 112.846 123.409 8.023 9.274 9.023 26.320 9.413 9.596 9.004 28.013 54.3332.049 1.846 2.045 5.940 1.820 1.847 1.863 5.530 23.607 23.204 22.979 1.723 1.727 1.771 5.221 1.664 1.663 1.644 4.971 10.1921.203 833 1.102 3.138 1.328 1.444 3.090 5.862 14.813 18.696 21.493 750 1.194 1.222 3.166 1.418 1.460 1.198 4.076 7.2424.772 4.713 5.060 14.545 6.039 6.480 7.387 19.906 62.401 68.637 76.225 5.454 6.247 5.813 17.514 6.066 6.337 5.881 18.284 35.798

39 27 40 106 63 48 65 176 637 961 1.530 46 136 138 320 204 136 112 452 7724.193 4.258 4.318 12.769 4.239 4.521 3.677 12.437 49.991 52.935 57.595 4.356 4.821 4.561 13.738 4.671 4.657 4.579 13.907 27.6452.342 2.330 2.394 7.066 2.380 2.423 2.468 7.271 28.185 30.798 33.618 2.388 2.674 2.730 7.792 2.750 2.721 2.692 8.163 15.955

140 139 132 411 127 132 130 389 1.654 1.733 1.782 123 123 122 368 145 130 132 407 775360 368 390 1.118 353 331 343 1.027 4.047 4.140 4.053 310 323 371 1.004 341 341 340 1.022 2.026

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 00 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

1.351 1.421 1.402 4.174 1.379 1.635 736 3.750 16.105 16.264 18.142 1.535 1.701 1.338 4.574 1.435 1.465 1.415 4.315 8.889536 423 699 1.658 1.728 1.903 3.636 7.267 11.699 14.671 17.030 1.052 1.281 1.106 3.439 1.185 1.540 1.186 3.911 7.350

4 5 3 12 9 8 9 26 74 70 70 0 9 8 17 6 4 4 14 31150 113 109 372 343 147 578 1.068 2.874 2.309 2.712 96 106 217 419 265 136 281 682 1.101

70 15 41 126 236 54 88 378 1.053 951 958 18 34 88 140 160 37 211 408 54880 98 68 246 107 93 490 690 1.821 1.358 1.754 78 72 129 279 105 99 70 274 553

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 01.250 368 763 2.381 843 1.662 6.077 8.582 13.741 21.435 26.962 361 1.194 1.045 2.600 811 1.152 1.540 3.503 6.1031.401 4.291 531 6.223 1.599 -1.201 -8.663 -8.265 2.173 -5.542 -5.666 1.627 -907 3.499 4.219 610 -235 -177 198 4.417

-1.401 -4.291 -531 -6.223 -1.599 1.201 8.663 8.265 -2.173 5.542 5.666 -1.627 907 -3.499 -4.219 -610 235 177 -198 -4.417-1.111 -3.751 -368 -5.230 889 1.398 10.255 12.542 19.295 12.525 12.747 -1.504 970 -3.162 -3.696 1.155 572 1.238 2.965 -731

0 0 0 0 0 0 0 0 662 150 3.312 44 617 0 661 0 0 0 0 661547 125 132 804 144 259 1.788 2.191 3.643 4.945 5.463 75 138 142 355 99 299 188 586 941

-1.269 -3.726 147 -4.848 985 355 8.474 9.814 15.454 3.380 1.197 -2.550 566 -3.126 -5.110 1.302 298 1.183 2.783 -2.327-389 -196 -647 -1.232 -240 784 -14 530 -526 4.000 2.750 927 -353 -195 379 -304 -25 -146 -475 -96

0 46 0 46 0 0 7 7 62 50 25 0 2 17 19 58 0 13 71 90290 540 163 993 2.488 197 1.592 4.277 21.468 6.983 7.081 123 63 337 523 1.765 337 1.061 3.163 3.686290 540 163 993 2.488 197 1.592 4.277 21.468 6.983 7.081 123 63 337 523 1.765 337 1.061 3.163 3.686159 540 163 862 797 97 83 977 14.200 1.749 1.974 123 63 206 392 205 87 26 318 710131 0 0 131 1.691 100 1.509 3.300 7.268 5.234 5.107 0 0 131 131 1.560 250 1.035 2.845 2.976

62

pantone 62

TABELA 9. FOND ZA PENZISKO I INVALIDSKO OSIGURUVAWE(vo milioni denari)

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2007 2008

Izvr{eno Izvr{eno Izvr{eno Izvr{eno Izvr{eno Izvr{eno jan.-jun. Izvr{eno jan.-jun.

24.289 25.811 28.191 28.983 28.878 31.467 16.306 34.028 17.852

15.671 15.784 16.882 17.204 17.484 19.369 9.909 21.340 11.711

331 283 307 383 388 303 145 299 159

5.744 6.961 7.741 8.486 8.291 9.385 5.282 10.390 4.969

377 409 394 412 390 244 123 269 129

41 61 71 41 39 33 13 28 11

716 688 677 661 659 661 313 682 333

1.126 1.404 1.536 1.719 1.550 1.230 454 861 399

73 29 65 57 59 219 66 152 138

209 192 42 21 18 23 1 7 3

0 0 476 0 0 0 0 0 0

24.697 25.889 27.740 29.132 29.015 31.204 16.088 32.773 18.419

21.278 22.255 24.008 25.121 24.969 25.410 12.997 26.308 14.795

19.041 19.982 21.667 22.824 23.335 24.272 12.462 25.304 14.293

514 518 499 509 479 455 224 442 231

297 262 234 217 178 154 66 130 64

1.167 1.136 1.131 1.027 455 0 0 0 0

112 103 121 88 90 70 30 60 35

148 254 262 247 240 178 60 60 0

91 115 70 143 88

166 85 169 84

1.325 851 1.877 1.160

72 83 80 82 82 82 41 83 42

91 76 98 97 110 138 82 162 15

7 9 6 6 6 4 1 1 6

2.805 2.934 3.184 3.349 3.416 3.582 1.842 3.720 2.098

153 165 172 170 172 208 114 240 127

254 222 192 257 190 258 149 340 163

37 145 0 50 70 196 11 42 13

-408 -78 451 -149 -137 263 218 1.255 -567

Vid na prihodite / rashodite

PRIHODI

Pridones od plati

Pridones od dohodot

Prihodi od Buxetot na Republikata

Prihodi od privaten sektor

Prihodi od individualni zemjodelci

Prihodi od akcizi

Pridones od Agencijata za vrabotuvawe za nevraboteni lica

Drugi prihodi

Prihodi od dividendi i od proda`ba na hartii od vrednost

Preneseni prihodi od prethodna godina

RASHODI

Penzii

Redovni penzii

Voeni penzii

Zemjodelski penzii

Retroaktivna isplata na 8%

Predvremeno penzionirawe spored Zakonot od 2000 godina



Razlika za Ministerstvo za vnatre{ni raboti

Tranzicioni tro{oci

Nadomestok za telesno o{tetuvawe

Nadomestoci od invalidsko osiguruvawe

Vrabotuvawe i internatsko smestuvawe na deca invalidi

Pridones za zdravstvena za{tita

Nadomestok na stru~nata slu`ba

Drugi rashodi

Kapitalni sredstva

RAZLIKA

Deficit / Suficit

Izvor: Interni podatoci na Ministerstvoto za finansii

63

pantone 63

TABELA 10. FOND ZA ZDRAVSTVENO OSIGURUVAWE(vo milioni denari)



PRIHODI

Pridonesi

Pridonesi od Penziskiot Fond

Pridonesi od Agencijata za vrabotuvawe

Pridonesi od Ministerstvoto za trud

Drugi prihodi

Sredstva od Buxetot na RM za zadol`itelno

zdravstveno osiguruvawe

Prihodi od kofinansirawe

Prenesen vi{ok od prethodnata godina

RASHODI

Ambulantni tro{oci

Bolni~ko lekuvawe

Tro{oci po programi

Lekovi

Zabna za{tita

Ortopedski tro{oci

Lekuvawe vo stranstvo

Drug vid lekuvawe (nadomestoci)

Administracija

Oprema i odr`uvawe

Drugi tro{oci

Krediti i kamati

RAZLIKA

Deficit/suficit

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2007 2008


12.295 13.656 14.698 14.886 15.083 15.669 8.473 17.271 9.089

7.528 7.823 8.418 8.762 8.982 9.447 4.856 9.998 5.070

2.616 3.075 3.184 3.349 3.417 3.584 1.842 3.718 2.098

1.554 1.763 1.849 1.998 2.062 2.145 1.162 2.144 974

48 54 64 41 64 67 36 66 38

70 734 1.064 676 79 97 27 67 10

166 111 29 60 479 43 402 911 659

286 148 367 240

313 96 91 1 0 0 0 0 0

12.205 13.611 14.678 14.722 15.206 16.280 8.352 16.489 9.090

2.505 4.430 5.132 5.959 7.129 14.282 7.442 14.681 7.989

5.919 4.929 5.038 5.098 6.311 0 0 0 0

306 123 21 0 0 0 0 0 0

1.555 1.305 1.868 2.006 0 0 0 0 0

522 521 630 0 0 0 0 0 0

111 134 150 280 171 219 120 201 104

90 144 221 117 151 185 34 79 82

769 832 968 941 1.062 1.135 585 1.144 714

268 360 309 254 276 396 157 305 188

44 656 219 23 106 63 14 79 13

48 23 32 27 0 0 0 0 0

71 154 90 17 0 0 0 0 0

90 45 21 164 -123 -611 121 782 -1

64

pantone 64

TABELA 11. AGENCIJA ZA VRABOTUVAWE (vo milioni denari)



PRIHODIPrihodi od pridonesiPridones od platiPridones od rabotni lu|e koi samostojno vr{at dejnostPridones {to go uplatuvaat rabotnicitena privremena rabota vo stranstvoPridones od prethodnata godinaDotacii od Buxetot na RepublikataZa pokrivawe na deficitot na Agencijata za vrabotuvaweZa isplata na pari~en nadomest na vrabotenite od pretprijatijata koivo svoeto rabotewe iska`uvaat zaguba (zagubari)Reforma na javnata administracijaPo drugi osnoviDrugi prihodiRASHODIRashodi za funkcijataSredstva za obezbeduvawe pari~en nadomestokna nevraboteni licaPridonesi za zdravstveno osiguruvawePridonesi za penzisko i invalidsko osiguruvaweSredstva za vrabotuvawe na invalidni licaIsplata spored Zakon za pottiknuvawe na vrabotenostaNadomestok za prekvalifikacijaRashodi za stru~nata slu`baOsnovni plati i naemniniNadomestociStoki i ostanati uslugiKamatni pla}awaKapitalni tro{ociRAZLIKADeficit / Suficit

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2007 2008


4.827 5.918 6.241 7.456 6.940 5.685 2.621 5.049 2.354

1.136 1.180 1.224 1.270 1.313 1.371 707 1.523 841

1.113 1.178 1.223 1.155 1.192 1.259 609 1.403 720

23 2 0 24 23 20 11 23 11

0 0 1 4 5 3 0 0 0

0 0 0 88 93 89 87 97 110

3.677 4.726 5.002 6.163 5.616 4.303 1.909 3.514 1.503

3.170 3.742 3.958 4.522 4.612 3.864 1.771 3.246 1.385

481 944 980 988 418 285 120 225 99

26 19 3 61 22 11 6 12 6

26 21 61 592 564 143 12 31 13

13 12 16 23 11 11 5 12 10

4.749 5.868 6.214 7.325 6.938 5.937 2.667 5.065 2.351

4.571 5.658 6.005 7.102 6.710 5.703 2.561 4.840 2.223

1.879 2.273 2.377 2.697 2.425 1.992 843 1.607 770

1.555 1.763 1.849 1.998 2.063 2.144 1.160 2.144 975

1.138 1.453 1.557 1.729 1.552 1.236 457 871 398

- 128 121 58 114 220 68 114 42

- - 61 592 526 66 11 52 5

- 41 40 29 30 45 22 52 33

178 210 209 223 228 234 106 225 128

116 124 134 132 133 136 66 135 72

18 22 20 20 22 20 7 18 7

43 42 51 68 69 73 33 71 49

0 0 0 0 0 0 0 0 0

2 22 4 3 4 5 0 1 0

78 50 27 132 2 -252 -46 -16 3

65

pantone 65

(vo milioni denari)

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2007 2008


4.012 3.434 3.668 3.299 3.031 2.975 1.299 3.288 2.046

1.655 1.305 1.603 1.610 1.320 1.350 550 1.649 990

73 87 82 77 90 102 48 100 24

704 761 797 853 842 790 402 831 363

375 381 728 741 743 687 278 686 636

1.098 862 418 9 0 0 0 0 0

21 2 39 9 36 46 21 22 33

87 36 1 0 0 0 0 0 0

4.013 3.420 3.661 3.889 3.389 3.525 1.346 4.236 2.351

1.756 1.250 1.107 1.753 1.405 1.630 655 2.206 1.568

286 289 205 156 164 148 107 291 131

926 900 1.063 1.081 1.013 1.032 337 987 334

299 304 424 242 254 274 113 243 0

596 528 666 611 508 431 134 499 318

0 0 46 45 45 10 0 10 0

150 149 150 0 0 0 0 0 0

-1 14 7 -590 -358 -550 -47 -948 -305


PRIHODI

Prihodi od Buxet

Nadomestok za upotreba na pati{ta {to gi koristat

stranskite motorni vozila

Godi{en nadomestok za patni motorni vozila

{to podle`at na registracija

Nadomestok za upotreba na avtopat

Stranski kredit

Drugi prihodi

Grant

RASHODI

Investicii

Rashodi za studii, proektirawe, nadzor,

provizii i materijalni tro{oci

Odr`uvawe na pati{tata

Otplata na krediti

Sredstva za lokalni pati{ta

Ostanati tro{oci

Obvrski sprema Agencijata za sanacija na banki

RAZLIKA

Deficit / suficit


TABELA 12. FOND ZA MAGISTRALNI I REGIONALNI PATI[TA

66

pantone 66

TABELA 13: BRUTO NADVORE[EN DOLG - sostojba

31.12.2004 31.12.2005 31.03.2006 30.06.2006 30.09.2006 31.12.2006 31.03.2007 30.06.2007 30.09.2007 31.12.2007 31.03.2008

1.016,46 1.282,82 1.078,76 1.079,64 1.076,08 1.066,92 1.003,13 894,08 887,29 910,45 901,210,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 7,64 0,00 0,000,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,000,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 7,63 0,00 0,000,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,000,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,01 0,00 0,000,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,01 0,00 0,000,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

1.016,45 1.282,82 1.078,76 1.079,64 1.076,08 1.066,92 1.003,13 894,08 879,65 910,45 901,2123,25 187,47 190,99 191,87 191,67 191,74 191,04 187,07 185,00 183,03 183,00

993,20 1.095,36 887,76 887,77 884,41 875,19 812,09 707,01 694,65 727,41 718,210,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,000,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

45,97 52,66 51,81 47,82 47,26 42,39 38,09 0,00 0,00 0,00 0,000,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,000,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,000,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,000,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,000,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,000,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,000,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

45,97 52,66 51,81 47,82 47,26 42,39 38,09 0,00 0,00 0,00 0,000,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

45,97 52,66 51,81 47,82 47,26 42,39 38,09 0,00 0,00 0,00 0,000,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,000,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

123,24 192,02 181,68 191,44 205,47 269,88 266,70 312,94 340,70 387,92 336,2167,32 81,41 72,25 77,76 83,57 115,44 111,15 144,87 165,51 175,93 132,460,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,007,04 1,30 0,00 0,00 0,00 0,00 24,22 30,76 41,67 16,50 10,72

51,71 69,46 61,74 67,18 72,85 104,70 77,56 104,54 114,30 152,26 112,528,57 10,66 10,52 10,58 10,72 10,74 9,37 9,56 9,55 7,17 9,228,57 10,66 10,52 10,58 10,72 10,74 9,37 9,56 9,55 7,17 9,220,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

55,93 110,60 109,42 113,68 121,90 154,44 155,55 168,07 175,19 211,99 203,750,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

55,79 106,40 103,29 107,48 115,91 146,31 147,36 159,90 166,73 202,07 188,930,14 4,20 6,14 6,20 5,99 8,13 8,20 8,17 8,47 9,92 14,820,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

600,40 721,01 664,92 727,28 701,21 786,69 823,94 846,00 868,99 973,37 995,99370,02 475,84 409,86 425,28 390,24 435,42 448,80 473,29 501,86 619,50 617,95

0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,004,78 53,03 15,56 30,32 17,16 11,65 26,15 19,93 34,60 31,70 37,370,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

322,58 362,86 341,53 343,08 314,62 349,59 359,78 364,52 371,00 442,89 442,35

prethodni podatoci(vo milioni EUR)

1. DR@AVEN SEKTOR1.1 Kratkoro~en1.1.1. Instrumenti na pazarot na pari 1.1.2. Zaemi1.1.3. Komercijalni krediti1.1.4. Ostanati obvrski

Dostasani neplateni obvrskiOstanato

1.2 Dolgoro~en1.2.1. Obvrznici1.2.2.Zaemi1.2.3. Komercijalni krediti1.2.4. Ostanati obvrski2. MONETARNA VLAST (NBRM)2.1 Kratkoro~en2.1.1. Instrumenti na pazarot na pari 2.1.2. Zaemi2.1.3. Valuti i depoziti2.1.4. Ostanati obvrski


2.2 Dolgoro~en2.2.1. Obvrznici2.2.2.Zaemi2.2.2. Valuti i depoziti2.2.4. Ostanati obvrski3. BANKARSKI SEKTOR3.1 Kratkoro~en3.1.1. Instrumenti na pazarot na pari 3.1.2. Zaemi3.1.3. Valuti i depoziti3.1.4. Ostanati obvrski


3.2 Dolgoro~en3.2.1. Obvrznici3.2.2.Zaemi3.2.3. Valuti i depoziti3.2.4. Ostanati obvrski4. OSTANATI SEKTORI4.1 Kratkoro~en4.1.1. Instrumenti na pazarot na pari 4.1.2. Zaemi4.1.3. Valuti i depoziti4.1.4. Komercijalni krediti

67

pantone 67

42,66 59,95 52,76 51,89 58,46 74,17 62,87 88,84 96,26 144,92 138,2442,66 58,40 52,76 51,89 58,46 74,17 62,87 88,84 96,26 144,92 138,240,00 1,54 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

230,39 245,18 255,06 302,00 310,97 351,27 375,14 372,71 367,13 353,87 378,040,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

207,63 234,14 242,23 283,70 290,16 331,68 357,18 358,06 354,13 341,67 363,900,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

22,76 11,04 12,83 18,30 20,81 19,59 17,96 14,65 13,00 12,20 13,780,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,36

284,52 269,57 327,43 334,18 332,61 329,30 337,70 386,11 394,89 439,80 496,553,70 5,68 5,68 5,68 5,68 13,16 13,16 13,16 13,16 13,16 13,16

280,82 263,89 321,75 328,50 326,93 316,14 324,54 372,95 381,73 426,63 483,392.070,61 2.518,09 2.304,60 2.380,36 2.362,63 2.495,18 2.469,56 2.439,14 2.491,88 2.711,54 2.729,96

1.201,88 1.477,78 1.267,80 1.261,58 1.261,49 1.262,13 1.189,22 1.049,86 1.037,16 1.061,09 1.046,16868,73 1.040,31 1.036,80 1.118,78 1.101,14 1.233,06 1.280,34 1.389,27 1.454,72 1.650,45 1.683,81

4.1.5. Ostanati obvrskiDostasani neplateni obvrskiOstanato

4.2 Dolgoro~en4.2.1. Obvrznici4.2.2. Zaemi4.2.3. Valuti i depoziti4.2.4. Komercijalni krediti4.2.5. Ostanati obvrski5. DIREKTNI INVESTICII:

Zaemi me|u povrzani subjekti5.1. Obvrski kon direktno investirani

subjekti5.2. Obvrski kon direktnite investitoriBRUTO NADVORE[EN DOLGMemorandum stavkiJaven dolgPrivaten dolg

68

pantone 68

6.8006.6006.4006.2006.0005.8005.6005.4005.2005.0004.8004.6004.4004.2004.000

02.06

.2008

03.06

.2008

04.06

.2008

05.06

.2008

06.06

.2008

09.06

.2008

10.06

.2008

11.06

.2008

12.06

.2008

16.06

.2008

17.06

.2008

18.06

.2008

19.06

.2008

20.06

.2008

23.06

.2008

24.06

.2008

25.06

.2008

26.06

.2008

27.06

.2008

30.06

.2008

TABELI 14. MAKEDONSKA BERZA

min. 26.06.20084.598,02

max. 02.06.20085.712,99

7.8007.5007.2006.9006.6006.3006.0005.7005.4005.1004.8004.500

02.06

.2008

03.06

.2008

04.06

.2008

05.06

.2008

06.06

.2008

09.06

.2008

10.06

.2008

11.06

.2008

12.06

.2008

16.06

.2008

17.06

.2008

18.06

.2008

19.06

.2008

20.06

.2008

23.06

.2008

24.06

.2008

25.06

.2008

26.06

.2008

27.06

.2008

30.06

.2008

BERZANSKI POKAZATELI

maj 2008 juni 2008 % promena

463.991.497 591.450.588 27,47

404.604.937 516.153.154 27,57

59.386.560 75.297.434 26,79

22.094.833 29.572.529 33,84

144 157 8,57

86.910.800 213.877.600 146,09

- 12.531.999 -

550.902.297 817.860.186 48,46

3.022 3.115 3,08

5 5 -

- 10 -

3.027 3.130 3,40

222.257.183.838 195.194.515.139 -12,18

84.434.080.998 72.532.689.768 -14,10

137.823.102.840 122.661.825.371 -11,00

19.415.813.109 18.081.978.249 -6,87

241.672.996.947 213.276.493.388 -11,75

5.751,32 4.885,99 -15,05

6.386,80 5.319,28 -16,71

107,89 107,42 -0,44

38 38 -

21 20 -4,76

PROMET (denari)

KLASI^NO TRGUVAWE

AKCII

OBVRZNICI

PROSEÊN DNEVE PROMET (denari)

PROSEÊN DNEVEN BROJ NA TRANSAKCII

BLOK TRANSAKCII

JAVNI BERZANSKI AUKCII

VKUPNO

BROJ NA TRANSAKCII

KLASI^NO TRGUVAWE

BLOK TRANSAKCII

JAVNI BERZANSKI AUKCII

VKUPNO

PAZARNA KAPITALIZACIJA (denari)

PAZARNA KAPITALIZACIJA NA AKCII

BERZANSKA KOTACIJA-AKCII

PAZAR NA JAVNO POSEDUVANI DRU[TVA

PAZARNA KAPITALIZACIJA NA OBVRZNICI

VKUPNO PAZARNA KAPITALIZACIJA

MBI-10

MBID

OMB

BROJ NA KOTIRANI DRU[TVA

BROJ NA DENOVI NA TRGUVAWE

min. 26.06.20085.177,23

max. 03.06.20086.373,50

Dvièwe na Makedonskiot Berzanski Indeks MBI-10

Dvièwe na indeksot na javno poseduvani dru{tva MBID

69

pantone 69

Pazaren segment Promet (denari) Promet (Eur) % Broj na trans.

OFICIJALEN PAZAR 515.710.301 8.430.347 63,06 2.442

REDOVEN PAZAR 75.740.287 1.238.124 9,26 673

BLOK TRANSAKCII 213.877.600 3.496.032 26,15 5

JAVNI BERZ. AUKCII 12.531.999 204.875 1,53 10

VKUPNO 817.860.186 13.369.378 100,00 3.130

Struktura na prometot vo juni 2008 godina

Blok transakcii26,15%

Javni berzanskiaukcii1,53%

Redoven pazar9,26%

Oficijalen pazar63,06%

10 AKCII SO NAJGOLEM OSTVAREN PROMET NA OFICIJALEN PAZAR

Hartija od vrednost Maks. Min Prose~na Koli~ina Promet Promet % na u~estvo Broj na Pazar. kapital.(denari) (denari) cena (denari) vo denari vo EUR vo prometot transakcii (denari)

Alkaloid Skopje 8.500,00 7.102,00 7.999,10 18.855 154.529.884 2.525.948 24,87 389 11.321.163.887Mako{ped AD Skopje 1.350,00 1.011,00 1.230,77 83.480 100.295.100 1.639.507 16,14 22 797.096.664Makpetrol AD Skopje 83.004,00 57.245,00 72.710,97 1.006 71.779.408 1.173.344 11,55 201 6.692.535.778Komerci. Banka AD Skopje 5.750,00 5.050,00 5.416,40 12.536 66.351.072 1.084.654 10,68 225 10.840.847.332Toplifikacija AD Skopje 10.220,00 5.994,00 8.145,66 5.135 43.314.778 708.102 6,97 217 2.755.998.000Makstil AD Skopje 430,00 380,00 405,41 102.096 40.989.229 670.059 6,60 245 5.847.170.932Granit AD Skopje 1.655,00 1.208,00 1.451,33 22.805 32.091.644 524.615 5,16 286 4.329.063.804ZK Pelagonija AD Bitola 8.120,00 6.015,00 7.378,83 2.310 18.036.793 294.889 2,90 51 1.819.065.512Investbanka AD Skopje 8.800,00 8.700,00 8.743,04 2.101 17.903.440 292.664 2,88 15 2.230.246.016Skopski pazar AD Skopje 37.000,00 34.000,00 35.664,80 475 16.827.808 275.085 2,71 49 2.660.551.000Ostanati 19.714 59.292.511 969.250 9,54 431 23.238.950.843Vkupno 270.513 621.411.667 10.158.117 100,00 2.131 72.532.689.768

Akcija Prose~na cena Prose~na cena % na(denari) (denari) promena

30.05.2008 30.06.2008

Investbanka 8.700,00 8.768,00 0,78%

AKCII SO NAJGOLEM PORAST NA CENATA*

Akcija Prose~na cena Prose~na cena % na(denari) (denari) promena

30.05.2008 30.06.2008

TTK Banka AD Skopje 2.045,04 1.463,00 -28,46%

Teteks AD Tetovo 2.900,00 2.188,95 -24,52%

ZK Pelagonija AD Bitola 8.071,43 6.528,84 -19,11%

Beton AD Skopje 25.000,00 20.267,65 -18,93%

Granit AD Skopje 1.645,73 1.409,49 -14,35%

AKCII SO NAJGOLEMO NAMALUVAWE NA CENATA*

110

109

108

107

106

105

105

104

02.06

.2008

03.06

.2008

04.06

.2008

05.06

.2008

06.06

.2008

09.06

.2008

10.06

.2008

11.06

.2008

12.06

.2008

16.06

.2008

17.06

.2008

18.06

.2008

19.06

.2008

20.06

.2008

23.06

.2008

24.06

.2008

25.06

.2008

26.06

.2008

27.06

.2008

30.06

.2008

min. 11.06.2008106,58

max. 05.06.2008108,49

Dvi`ewe na indeksot na obvrznici OMB

70

pantone 70

Koeficient cena U~estvo na stranski U~estvo na stranski

Dru{tvo po akcija / Dividenden na investitori na investitori % Promena

Dobivka po akcija1) prinos juni 20082) maj 20083)

Alkaloid AD Skopje 30,07 1,40% 12,93% 12,71% 0,22%

Beton AD Skopje 32,90 0,00% 49,89% 50,34% -0,45%

Granit AD Skopje 12,43 1,63% 16,94% 17,16% -0,22%

Komercijalna banka AD Skopje 10,63 3,53% 56,85% 56,70% 0,15%

Makpetrol AD Skopje 40,75 1,68% 9,54% 9,53% 0,01%

Makstil AD Skopje 28,39 0,00% 79,74% 79,36% 0,38%

Stopanska banka AD Bitola 10,61 7,29% 37,63% 37,71% -0,08%

Toplifikacija AD Skopje 55,97 0,91% 21,87% 21,79% 0,08%

Teteks AD Tetovo (MBI 10 od 16.06) 79,36 0,43% 4,62% 4,61% 0,01%

Ohridska banka AD Ohrid 14,05 0,00% 76,80% 77,08% -0,28%

ZK Pelagonija AD Skopje (MBI 10 od 16.06) 12,38 0,00% 9,73% 9,75% -0,02%

Pokazateli za kotiranite dru{tva od MBI - 10

3) Sostojba na posleden den na trguvawe vo mesecot, spored podatocite dobieni od Centralniot depozitar za hartii od vrednost, a koja se odnesuva na u~estvo na stranskite investitori vo vkupnata glavnina na dru{tvoto

4) Sostojba na posleden den na trguvawe vo mesecot, spored podatocite dobieni od Centralniot depozitar za hartii od vrednost, a koja se odnesuva na u~estvo na stranskite investitori vo vkupnata nominalna vrednost na obvrznicite

*Modelot na kalkulacija na prinosot do dostasuvawe e prilagoden na karakteristikite na obvrznicite. Datum na presmetuvawe e 30.04.2008 godina, so poslednata prose~na cena na trguvawe na obvrznicite

Pregled na trguvawe so obvrznici

MAH (%) MIN (%) Posledna Posleden Obem Promet Promet Prinos doprose~na datum na (NV vo Evra) (denari) (Evra) dostasuvawe na

dnevna cena trguvawe obvrznicata*

Obvrznici na RM - "staro devizno {tedewe# (RM01) 91,80 90,20 91,70 30.06.2008 132.197 7.385.290 120.721 7,35%

Obvrznici na RM za denacional. prva emisija (RMDEN01) 91,00 91,00 91,00 26.06.2008 320 17.811 291 6,17%

Obvrznici na RM za denacional. vtora emisija (RMDEN02) 88,00 86,00 88,00 26.06.2008 11.666 621.767 10.163 6,76%

Obvrznici na RM za denacional. treta emisija (RMDEN03) 88,00 86,50 87,00 25.06.2008 60.470 3.219.616 52.632 6,46%

Obvrznici na RM za denacional. ~etvrta emisija (RMDEN04) 87,50 85,50 86,00 30.06.2008 68.657 3.634.022 59.405 6,25%

Obvrznici na RM za denacional. petta emisija (RMDEN05) 89,00 82,00 85,00 30.06.2008 1.002.128 50.693.918 828.621 6,09%

Obvrznici na RM za denacional. {esta emisija (RMDEN06) 89,00 82,50 85,56 30.06.2008 184.983 9.725.011 158.969 5,54%

Stranski investitori na Oficijalniot pazar na Berzata

Stranski pravni Stranski fizi~ki Vkupno stranski Vkupno stranski Promena

lica juni 2008 lica juni 2008 investitori juni 2008 investitori maj 2008 vo %

Akcii3) 30,16% 1,18% 31,34% 31,35% -0,01%

Obvrznici4) 4,06% 3,62% 7,68% 7,87% -0,19%

Vkupno Oficijalen pazar 20,35% 2,09% 22,45% 22,31% 0,14%

1) Cena na akcija na 30.06.2008 / Dobivka po akcija2) Pokazatelite se presmetani so koristewe na podatoci od Revidiranite finansiski izve{tai za 2007 godina i isplatenata dividenda za 2007 godina.* 2) Pokazatelite se presmetani so koristewe na podatoci od Revidiranite finansiski izve{tai za 2006 godina i isplatenata dividenda za 2006 godina.

71

pantone 71

juni 2008 Kupuvawe % na u~estvo Prodavawe % na u~estvo

Stranski fizi~ki lica 6,76% 3,39%

Stranski pravni lica 35,99% 29,55%

Vkupno stranski 42,75% 32,94%

Doma{ni fizi~ki lica 22,57% 49,13%

Doma{ni pravni lica 34,68% 17,93%

Vkupno doma{ni 57,25% 67,06%

U~estvo na stranskite i doma{nite investitori vo vkupniot promet ostvaren na Berzata5)

Promet po ~lenki

^lenka [ifra Klasi~no Klasi~no Blokovi Blokovi Dr`ava Dr`ava Vkupnotrguvawe trguvawe % % %

Inovo broker AD Skopje IN 198.131.163 16,75 161.137.800 37,67 0 0,00 359.268.963

Fer{ped Broker AD Skopje FR 35.379.298 2,99 197.054.400 46,07 0 0,00 232.433.698

Komercijalna banka AD Skopje KB 136.427.483 11,53 16.277.500 3,81 4.588.027 36,61 157.293.010

NLB Tutunska broker AD Skopje TN 149.678.647 12,65 0 0,00 0 0,00 149.678.647

Ilirika Investments AD Skopje IL 132.908.724 11,24 0 0,00 715.726 5,71 133.624.449

Investbroker AD Skopje MI 34.863.603 2,95 53.285.500 12,46 0 0,00 88.149.103

Auctor brokeri AD Skopje AK 73.004.563 6,17 0 0,00 796.100 6,35 73.800.663

Peon broker AD Skopje PE 46.915.976 3,97 0 0,00 0 0,00 46.915.976

Bro-dil AD Skopje BD 37.995.293 3,21 0 0,00 6.324.240 50,46 44.319.533

Alta Vista broker AD Skopje AV 42.454.061 3,59 0 0,00 0 0,00 42.454.061

Publikum AD Skopje PB 41.288.654 3,49 0 0,00 0 0,00 41.288.654

VIP AD Skopje VP 36.406.195 3,08 0 0,00 0 0,00 36.406.195

Eurobroker AD Skopje EU 35.098.891 2,97 0 0,00 107.906 0,86 35.206.797

Ohridska banka AD Ohrid OH 34.884.788 2,95 0 0,00 0 0,00 34.884.788

Po{tel Broker AD Skopje PT 27.411.990 2,32 0 0,00 0 0,00 27.411.990

Bitola Broker AD Bitola BB 26.978.166 2,28 0 0,00 0 0,00 26.978.166

Stopanska banka AD Skopje SB 21.547.423 1,82 0 0,00 0 0,00 21.547.423

Moj broker AD Skopje MO 17.840.275 1,51 0 0,00 0 0,00 17.840.275

TTK banka AD Skopje TK 17.769.049 1,50 0 0,00 0 0,00 17.769.049

KBC Sekjuritis AD Skopje SZ 12.438.421 1,05 0 0,00 0 0,00 12.438.421

Eurohaus AD Skopje EH 7.654.507 0,65 0 0,00 0 0,00 7.654.507

Beta broker AD Skopje BE 7.632.954 0,65 0 0,00 0 0,00 7.632.954

Sileks banka AD Skopje SL 3.655.021 0,31 0 0,00 0 0,00 3.655.021

UNI banka AD Skopje BL 3.239.138 0,27 0 0,00 0 0,00 3.239.138

Dinev broker AD Skopje DN 1.287.424 0,11 0 0,00 0 0,00 1.287.424

Novi Triglav AD Skopje NT 9.468 0,00 0 0,00 0 0,00 9.468

Vkupno 1.182.901.175 100,00 427.755.200 100,00 12.531.999 100,00 1.623.188.373

5) Sostojba na posleden den na trguvawe vo mesecot, spored podatocite dobieni od Centralniot depozitar za hartii od vrednost a koja se odnesuva na u~estvoto na stranskite i doma{nite investitori vo vkupniot promet ostvaren na Berzata.

72

pantone 72

Promet (denari) Prose~na cena (denari) Promet (denari) Prose~na cena (denari)

KOMERCIJALNA BANKA AD SKOPJE TOPLIFIKACIJA AD SKOPJE


MAKPETROL AD SKOPJE STOPANSKA BANKA AD BITOLA


ZK PELAGONIJA AD BITOLA MAKSTIL AD SKOPJE


ALKALOID AD SKOPJE GRANIT AD SKOPJE

73

pantone 73


BETON AD SKOPJE OHRIDSKA BANKA AD OHRID

74

pantone 74

KREDITNI LINII ZA MALI I SREDNI PRETPRIJATIJAobezbedeni od Vladata na Republika Makedonija, sostojba vo juli 2008 godina

(podatocite se od informativen karakter, detalnite uslovi za site kreditni linii se dostapni vo delovnite banki, osven informaciite za replasiraweto na sredstvata odKompenzacionite fondovi od stranska pomo{ i od druga stranska pomo{ koi se dostapni vo Ministerstvoto za finansii)

Kreditna linija

Iznos

Rok na vra}awe

Grejs period

Godi{na kamatna stapka

Obezbeduvawe

Namena na kreditot

Celni grupi

Stepen na iskoristenost

na sredstvata

Kreditna linija za nabavka na oprema od

italijansko proizvodstvo

MBPR

do 2.000.000 E

7 godini

Do 1.5 godina

7%

1. Hipoteka na nedvièn imot;

2. Ra~na zaloga na oprema;

3. Menici i dr.

Stokov kredit namenet za nabavka na ma{ini i oprema so

italijansko poteklo.

Profitabilni investicioni proekti na privatni investitori

od dejnosti predvideni vo Nacionalnata klasifikacija na

dejnosti, osven:

E -Trgovija;

J - Javna uprava, zadolìtelna socijalna za{tita;

M - Privatni doma}instva so vraboteni lica; i

N - Eksteritorijalni organizaci i tela.

Vladata na Republika Italija obezbedi 12.704.840 milioni E,

od koi za koristewe ostanuvaat 62.704,36 E.

Stepen na iskoristenost 99,51%.

Kreditirawe mali biznisi (mikro, mali i sredni pretpri-

jatija) od strana na KfW od Gemanija

MBPR

do 50.000 E

do 4 godini

do 1 godina

11% do 16% na godi{no nivo

Blanko menica so izjava zaverena kaj notar, so najmalku 2 ìran-

ti; Bariran ~ek so izjava zaverena kaj notar, menica i/ili bari-

ran ~ek od drugi bonitetni pravni lica - garanti; Hipoteka;

Ra~na zaloga na podvi`ni predmeti i prava; Depo na vrednosni

predmeti i hartii od vrednost; Gra|anski ~ekovi; po potreba i

drugo, prifatlivo za Bankata. Pri procenuvawe na kreditite se

primenuva posebna kreditna tehnologija koja e fokusirana na

socio-ekonomskata sostojba na pretpriema~ot i negoviot biznis,

vo odnos na kolateralot.

1. Finansirawe na osnovni sredstva (nabavka na oprema, ma{ini,

alati, instalacii, grade`no zemji{te, renovirawe i

modernizacija);

2. Finansirawe na obrtni sredstva (surovini, repromaterijali,

trgovska stoka).

Privatni trgovski dru{tva, poedinci, individualni

pretpriema~i, zanaet~ii, prodava~i na pazar i samostojni

vr{iteli na dejnost.

Prviot i vtoriot kredit od KfW od Germanija vo visina od 13

mil. E e 100% iskoristen. Od naplatenite anuiteti se kreira

revolving fond. Od juli 2007 godina po~na da se koristi i treta-

ta tran{a od 6,7 mil E. Iskoristeni 5,5 milioni E.

Kreditnata linija za sozdavawe i odrùvawe na rabotni

mesta vo MSTD od Bankata za razvoj pri Sovetot na Evropa

MBPR

Do 400.000 E

Do 7 godini so vklu~en grejs period

Do 2 godini

Promenliva kamatna stapka (momentalno okolu - 9% godi{no)

Standardno obezbeduvawe prifatlivo za bankite u~esni~ki

(hipoteka, ra~na zaloga i sl.).

Sozdavawe na novi rabotni mesta preku investicii vo site

sektori osven primarno zemjodelsko proizvodstvo, od strana na

mali i sredni trgovski dru{tva.

Mali i sredni trgovski dru{tva

Vkupen iznos na kreditnata linija e 10.000.000 E, a dosega se

iskoristeni 5.000.000 E.

75

pantone 75

Delovni banki koi go

nudat kreditot

Zabele{ka

Eurostandard banka Skopje, IK banka Skopje, Invest banka

Skopje, Komercijalna banka Skopje, Ohridska banka Ohrid,

Sileks banka Skopje, Stopanska bankaSkopje, Stopanska banka

Bitola, TTK Skopje, Tutunska banka Skopje, UNI banka Skopje

Ednokratna provizija od 1,2% se pla}a za uslugite na prokura-

torot, dokolku se koristat negovi uslugi.

Od naplatenite anuiteti }e se kreira revolving fond za

odobruvawe krediti pod slednite uslovi:

- iznos: od 50.000 - 500.000 E;

- rok na vra}awe: od 1- 3 godini;

- kamatna stapka od 7% za firmi koi ve}e koristele kredit

od Stokovata kreditna linija i 8% za ostanatite

zainteresirani firmi;

- namena: za trajni obrtni sredstva.

Izvozna i kreditna banka AD Skopje,

Tutunska banka AD Skopje,

Prokredit banka AD Skopje

Invest banka AD Skopje

Mo`nosti DOO Skopje

Programata "Kreditirawe mali biznisi" nameneta e za poddr{ka

na mikro, mali i sredni pretprijatija koi se 100% vo privatna

sopstvenost, se cel da se ovozmoì pristap na istite do finan-

siski sredstva, transformirawe vo zakonski formi i integri-

rawe na istite vo finansiskiot pazar.

Komercijalna banka AD Skopje,

Ohridska banka AD Ohrid, i

Stopanska banka AD Bitola

Sredstvata od ovaa kreditna linija se za parcijalno

finansirawe (do 50%) na izdràni investicioni proekti vo

korist na MSTD, so {to }e se zajakne nivnata operativna

sostojba i mo`nost za sozdavawe i zadrùvawe na okolu 950

rabotni mesta po iskoristuvawe na site sredstva koi se na

raspolagawe od zaemot.

76

pantone 76

Kreditna linija

Iznos

Rok na vra}awe

Grejs period


Obezbeduvawe

Namena na kreditot

Celni grupi


na sredstvata


nudat kreditot

Zabele{ka

Programa za kreditirawe na razvojot na MSP od strana na

KfW od Gemanija. - revolving fond

MBPR

50.000 - 400.000 E

Do 4 godini so vklu~en grejs period

do 6 meseci

10%

1. Hipoteka;

2. Menici;

3. Zalog na podvi`ni predmeti, prava i hartii od vrednost ili

zalog na nedvi`en imot

Modernizacija i pro{iruvawe na postoe~ki privatni MSP, i

osnovawe na novi. Minimum 40% od kreditot se koristi za

osnovni sredstva; Maksimum 60% od kreditot mo`e da se

koristi za obrtni sredstva.

MSP koi se nad 51% vo privatna sopstvenost.

KfW od Germanija obezbedi 15 milioni E, koi se 100%

iskoristeni. Od naplatenite anuiteti kreiran e revolving fond.

Eurostandard AD Skopje, Izvozna i Kreditna banka AD Skopje,

Invest banka AD Skopje, Komercijalna banka AD Skopje, ,

Ohridska banka AD Ohrid, Sileks banka AD Skopje,

Stopanska banka AD Skopje, Stopanska banka AD Bitola,

TTK banka AD Skopje, Tutunska banka AD Skopje,

UNI banka AD Skopje

Kreditirawe na proizvodstvo nameneto za izvoz od

sredstvata dodeleni od stranata na Vladata na

Republika Makedonija - MBPR

do 2.000.000 E

Do 12 meseci (za izvozni aran`mani)

nema (vra}aweto na kreditot e ednokratno)

8%

1. Hipoteka;

2. Ra~na zaloga na podvi`ni predmeti i prava;

3. Bonitetni hartii od vrednost;

4. Drugi voobi~aeni formi na obezbeduvawe

Finansirawe na izvozni aran`mani za surovini i

repromaterijali vrz osnova na sklu~eni dogovori za izvoz.

Privatni trgovski dru{tva koi imaat proizvodstvo nameneto za

izvoz.

Makedonska banka za poddr{ka na razvojot obezbedi sredstva za

ovaa kreditna linija. Po~nuvaj}i od 1999 dosega se plasirani

50,5 milioni E.

Uni banka AD Skopje, Eurostandard banka AD Skopje,

Izvozna i kreditna banka AD Skopje, Invest banka AD Skopje,

Komercijalna banka AD Skopje, , Ohridska banka AD Ohrid,



Sileks banka AD Skopje

Dokolku dru{tvoto go osigura izvozot, kamatnata stapka ke se

namali za 0,5%.

Kreditna linija za finansirawe na trajni obrtni sredstva

dodeleni od Vladata na Republika Makedonija - MBPR

Do 300.000 E

3 godini

nema

8%

Hipoteka, zalog, menici i drugi instrumenti prifatlivi za

delovnite banki

Finansirawe na trajni obrtni sredstva

Izvozno-orientirani trgovski dru{tva

Makedonska banka za poddr{ka na razvojot obezbedi sredstva

za ovaa kreditna linija. Po~nuvaj}i od 2005 dosega se

plasirani 750 iljadi evra.

Eurostandard banka, Izvozna i Kreditna banka, Investbanka,

Komercijalna banka, Ohridska banka, Sileks banka,

Stopanska banka Bitola, Teteks-Kreditna banka,

Tetovska banka, Tutunska banka i UNI banka

77

pantone 77

Kreditna linija

Iznos

Rok na vra}awe

Grejs period


Obezbeduvawe

Namena na kreditot

Celni grupi

Kredit za zemjodelstvo i agro-industrija preku Zemjodelski-krediten diskoten fond

1. 100.000 E za primarno zemjodelsko proizvodstvo;

2. 200.000 E za prerabotka na zemjodelski proizvodi

3. 200.000 E izvoz na zemjodelski proizvodi

go utvrduva sekoja finansiska institucija individualno

(naj~esto do 7 godini zavisno od vidot i namenata na kreditot)

go utvrduva sekoja finansiska institucija individualno (naj~esto do 3 godini, zavisno od

vidot i namenata na kreditot)

- od 4% do 6% godi{no za primarno zemjodelsko proizvodstvo

(zavisno od finansiskata institucija preku koja se odobruva kreditot),

- od 5% do 6,5% godi{no za prerabotka i trgovija so zemjodelski proizvodi

(zavisno od finansiskata institucija preku koja se odobruva kreditot)

1. Zalog na podvièn imot (oprema, traktori, vozila,

mehanizacija i drugo);

2. hipoteka na nedvièn imot;

3. kreditosposobni ìranti (fizi~ki ili pravni lica);

4. drugi instrumenti na obezbeduvawe koi }e gi utvrdi

bankata ili {tedilnicata.k

1. Osnovni i obrtni sredstva za sto~arsko i rastitelno proizvodstvo (objekti, zemjodelsko

zemji{te, oprema, zemjodelska mehanizacija, repromaterijali i.t.n.);

2. Osnovni i obrtni sredstva za prebaruva~ki kapaciteti (objekti,oprema otkup na primarni

zemjodelski proizvodi)

3.Osnovni i obrtni sretstva za izvoz na primarni zemjodelski proizvodi

1. Nositeli na zemjodelski stopanstva koi imaat podneseno barawe za upis vo Edinstveniot

registar na zemjodelski stopanstva

2. Mali i sredni pretprijatija koi se zanimavaat so primarno zemjodelsko proizvodstvo,

prerabotka na zemjodelski proizvodi i trgovija so primarni zemjodelski proizvodi

nameneti za izvoz

Proektot za razvoj na privatniot sektor na Fondot za me|unarodna sorabotka i razvoj od

Tajvan revolving fond NBRM

1. do 400.000 $ za mali i sredni pretprijatija

2. do 200.000 $ za zemjodelstvo

1. do 7 godini za MSP,

2. do 5 godini za zemjodelstvo

do 2 godini

Ohridska banka A.D Ohrid - 7,28%;

Stopanska banka A.D Skopje -6,34 do 7,238%;

Komercijalna banka A.D Skopje - 6,3275%

Tutunska banka A.D Skopje -;6,33%

Invest banka A.D Skopje -;5,8275%

Makedonska banka A.D Skopje - 7,75%

Soglasno kreditnata politika na bankite u~esni~ki.

1. krediti za mali i sredni pretprijatija

- za osnovni sredstva (ma{ini i oprema, od bilo koja priroda, osven steknuvawe na zemja), i

- za obrtni sredstva (surovini i rezervni delovi).

2. krediti vo oblasta na zemjodelstvoto

- nabavka na zemjodelska mehanizacija, osnovno stado,

oranèrii, podigawe na nasadi, oprema, nabavka na surovini, repromaterijali.

Mali i sredni pretprijatija i individualni zemjodelski proizvoditeli kako i pretprijatija

angaìrani vo proizvodstvoto ili marketingot na zemjodelski proizvodi.

78

pantone 78


na sredstvata


nudat kreditot

Zabele{ka

Me|unaroden fond za razvoj na zemjodelstvoto IFAD dodeli dva krediti: 6.2 mil.$ (IFAD 1) i 8

mil.$ (IFAD 2). Povle~eni i iskorosteni se site sredstva. Od vratenite anuiteti e formiran

revolving fond. Od noemvri 2007 godina kapacitetot na Zamjodelskiot krediten diskonten

fond e zgolemen so revolving fondot od PSDL 1 i 2 kreditnite linii vo iznos od 21 mil. evra.

Investbanka AD Skopje, Komercijalna banka AD Skopje,NLB Tutunska banka AD Skopje,

Stater banka AD Kumanovo, Stopanska banka AD Bitola,Stopanska banka A.D Skopje,

UNI banka A.D Skopje [tedilnica Mo`nosti i [tedilnica FULM

Zemjodelskiot krediten diskonten fond ucestvuva so 80% od iznosot na kreditot, dodeka 20%

se sopstveno u~estvo na finansiskata institucija. Zaklu~no so 30.06.2008 godina, preku

Zemjodelskiot krediten diskonten fond realizirani se 3575 krediti vo vkupen iznos od 25,4

milioni evra (IFAD 1 IFAD -2 PSDL 1, PSDL 2)

Sredstvata od Zaemot od Fondot za me|unarodna sorabotka i razvoj (ICDF) - Tajvan se celosno

iskoristeni. Sredstvata od Revolving Fondot od ovoj Zaem se kaj bankite u~esni~ki koi gi

plasiraat na krajnite korisnici pod istite uslovi

Ohridska banka A.D. Ohrid, Stopanska banka A.D. Skopje, Komercijalna banka A.D. Skopje, Tutunska

banka A.D.Skopje, Invest banka A.D. Skopje i Makedonska banka A.D. Skopje

So sredstvata od pod-zaemot mo`e da se finansiraat najmnogu 85% od vkupnata vrednost na

pod-proektot. Bankata i krajniot korisnik na pod-zaemot }e go finansiraat ostatokot od

najmalku 15%.

79

pantone 79

Kreditna linija

Iznos

Rok na vra}awe

Grejs period


Obezbeduvawe

Namena na kreditot

Celni grupi


na sredstvata


nudat kreditot

Poddr{ka na razvojot na mali i sredni pretprijatija od

Vladata na Holandija -Makedonskata razvojna fondacija za

pretprijatijata

1. Zaem tip 1 do 10.000 E

2. Zaem tip 2 od 15.000 do 75.000 E

3. Zaem tip 3 do 15.000 E

do 5 godini, (Rokot n vra}awe moè da bide i podolg,

vo zavisnost od ciklusot na proizvodstvo).

do 1 godina (Grejs periodot moè da bide i podolg, vo zavis-

nost od ciklusot na proizvodstvo).

Ja odreduva individualno sekoja finansiska institucija.

Soglasno kreditnata politika na finansiskata institucija

vklu~ena vo sproveduvawe na kreditnata linija.

Za investicii vo osnovni sredstva i raboten kapital

tip 1: individualni zemjodelci, samostojno vraboteni lica i

pretpriema~i na mikro pretprijatija;

tip 2: mali pretprijatija so najmnogu 50 vraboteni

tip 3: mali pretprijatija so najmnogu 10 vraboteni.

Vladata na Holandija obezbedi 7,2 mil. E. Iskoristeni se

100%. Od naplatenata glavnina se formira revolving fond,

koj se plasira pod istite uslovi.

Tutunska banka AD Skopje, IK banka AD Skopje,

Mo`nosti DOO Skopje

Kreditna linija za kreirawe novi rabotni mesta vo mali i

sredni pretprijatija od Bankata za razvoj pri Sovetot na

Evropa revolving fond NBRM

nema limit

od 5 do 10 godini

Grejs periodot go odreduva bankata vo zavisnost od vrednosta na

pod-zaemot i mo`niot obrt na sredstvata vo odnos na vremeto za

vra}awe na istiot.

Stopanska banka a.d. Skopje - 9,73%;

Komercijalna banka a.d. Skopje - od 9,064% do 8,826%;

Ohridska banka a.d. Ohrid - od 9,14%.

Soglasno kreditnata politika na bankite u~esni~ki.

Izgradba/nabavka na imot, nabavka na ma{ini i oprema, nabavka

na surovini i rezervni delovi, kako i aktivnost na edukativni

trening programi.

Mali i sredni pretprijatija vo trudo -intenzivni industrii:

tekstilna, ko`na, prehranbena industrija i dr. granki koi bi

ovozmoìle kreirawe na novi rabotni mesta, osven primarno

zemjodelsko proizvotstvo.

Sredstvata od Zaemot odobren od Bankata za razvoj pri Sovetot na

Evropa (CEB) vo iznos od EUR 5,113 milioni se celosno iskoris-

teni. Sredstvata od Revolving Fondot od ovoj Zaem se kaj bankite

u~esni~ki koi gi plasiraat na krajnite korisnici pod istite uslovi.

Stopanska banka AD Skopje, Komercijalna banka AD Skopje i

Ohridska banka AD Ohrid.

Kreditna linija za finansirawe na MSP dodeleni od

Vladata na Republika Makedonija - MBPR

Do 500.000 E

8 godini

Do 1 godina

8%

Hipoteka, zalog, menici i drugi instrumenti prifatlivi za

delovnite banki

Finansirawe na osnovni i obrtni sredstva

Mali i sredni trgovski dru{tva

Makedonska banka za poddr{ka na razvojot obezbedi sredstva

za ovaa kreditna linija. Po~nuvaj}i od 1999 dosega se

plasirani 20 milioni E.

Uni banka,Skopje AD Skopje, Eurostandard banka AD Skopje,

Izvozna i kreditna banka AD Skopje, Invest banka AD Skopje,

Komercijalna banka AD Skopje, , Ohridska banka AD Ohrid,



Sileks Banka AD Skopje

80

pantone 80

Zabele{ka Sredstvata ne moè da se koristat za proekti od zemjodelstvoto,

osven za prerabotka i dorabotka na zemjodelski proizvodi.

Se isklu~uva od finansirawe obrtniot kapital i uslugite

povrzani so operaciite na proektot (tro{ocite za odrùvawe,

plati i drugo).

So sredstvata od pod-zaemot moè da se finansira najmnogu 50%

od vkupnata vrednost na pod-proektot. Ostanatite 50% se

finansiraat od sopstveni sredstva na krajniot korisnik ili od

sredstva na bankata u~esni~ka.

Kreditna linija/ Izvor na sredstva

Iznos

Rok na vra}awe

Grejs period


Obezbeduvawe

Namena na kreditot

Celni grupi


na sredstvata

Delovni banki koi go nudat

kreditot/

Ministerstvo za finansii

Zabele{ka

Odluka za uslovite i kriteriumite za replasirawe na sredstva od

kompenzacioni fondovi od stranska pomo{

(Odluka od Sl. v. 60/2004)

Maksimalniot iznos ne e definiran vo Odlukata, se finansira soglasno proektot po

voobi~aeni bankaraski uslovi za MSP.

9 meseci 5 godini

3 meseci 1 godina

3% 3%

Bankarska garancija Hipoteka vo visina 2:1

ili bankarska garancija

1. surovini;

2. repromaterijali. investicioni proekti

MSP od oblasta na stopanstvoto

Od naplatenite anuiteti od stranskite pomo{ti se generiraat kompenzacioni fondovi.

So sostojba 30.09.2007 godina neraspredeleni se 22.575.000 milioni denari.

Ministerstvo za finansii,

Sektor za upravuvawe so kapital,

Oddelenie za stranska pomo{

Sredstvata se stavaat vo funkcija po raspi{ano soop{tenie vo dnevnite vesnici od

strana na Ministerstvoto za finansii. Selekcija na prijavenite proekti i nivno

odobruvawe vr{i Komisijata za menaxment so Kompenzacioni fondovi, formirana od

Vladata na Republika Makedonija.

Odluka za uslovite i kriteriumite za replasirawe na sredstva od

kompenzacioni fondovi od druga stranska pomo{

(Odluka od Sl. v. 28/2005)

Maksimalniot iznos ne e definiran vo Odlukata, se finansira soglasno proektot po

voobi~aeni bankaraski uslovi za MSP.

9 meseci 5 godini

3 meseci 1 godina

3,5% pod eskontnata stapka na 3,5% pod eskontnata stapka na

Narodna banka na R.M Narodna banka na R.M

Bankarska garancija Hipoteka vo visina 2:1

ili bankarska garancija

1. surovini;

2. repromaterijali investicioni proekti

MSP od oblasta na stopanstvoto

Od naplatenite anuiteti od stranskite pomo{ti se generiraat kompenzacioni fondovi.

So sostojba 30.09.2007 godina neraspredeleni se 66.889.000 milioni denari.

Ministerstvo za finansii,

Sektor za upravuvawe so kapital,

Oddelenie za stranska pomo{

Sredstvata se stavaat vo funkcija po raspi{ano soop{tenie vo dnevnite vesnici od strana

na Ministerstvoto za finansii. Selekcija na prijavenite proekti i nivno odobruvawe vr{i

Komisijata za menaxment so Kompenzacioni fondovi, formirana od Vladata na Republika

Makedonija.

81

pantone 81

DRUGI PROEKTI ZA PODDR[KA NA MALI I SREDNI PRETPRIJATIJA, sostojba juli 2008 g.(podatocite se od informativen karakter, detalnite uslovi se dostapni kaj implementatorite)

Garancii

Uslovi pod koi se

odobruva garancija

Vidovi garancii

Maksimalen iznos

Rok na vra}awe na

kredit

Nadomest

za garancija

Garanten Fond na Makedonska Banka za

Podr{ka na Razvoj - Proekt na

Vladata na RM

Garancii se dodeluvaat za site dolgoro~ni krediti za investicii od

kreditnite linii distribuirani preku bankite potpisni~ki na dogovori za

sorabotka so MBPR

Garancii za kredit obezbedeni so instrumenti za obezbeduvawe koi bankite

ne gi prifa}aat.

- maksimalniot iznos na poedine~nata garancija za kredit koja moè da bide

izdadena od Garantniot Fond e 35.000 EVRA vo denarska protivvrednost;

- maksimalniot iznos na kredit za koja moè da bide izdadena garancija e

150.000 EVRA vo denarska protivvrednost;

- garancijata ne moè da nadmine iznos od 33 % od glavnicata na baraniot

kredit.

Garancija moè da se izdava na krediti/ nabavki so maksimalen rok na

otplata od 10 godini.

2,2 % godi{no na saldoto na garancijata

Garanten fond - proekt na [vedskata agencija za

me|unarodna razvojna sorabotka (SIDA)

Garancii za kredit: se izdavaat za site krediti od kreditnite linii distribuirani preku bankite

potpisni~ki za sorabotka so GF

Garancii za dobavuva~i: se izdavaat na dobavuva~ite so koi Garanti Fond ima dogovor za sorabotka, a koi

prodavaat oprema i repromaterijali na odloèno pla}awe

1. Garancii za kredit

2. Garancii za dobavuva~i

3. Garancii za dobavuva~i so kredit

(kombinacija od prethodnite dva vida)

- maksimalniot iznos na poedine~nata garancija za kredit koja moè da bide izdadena od Garanti Fondot e

60.000 evra vo denarska protivvrednost;

- maksimalniot iznos na poedine~nata garancija za dobavuva~i za nabavka na osnovni sredstva koja moè

da bide izdadena od Garanti Fondot e 60.000 evra vo denarska protivvrednost;

- maksimalniot iznos na poedine~nata garancija za nabavka na surovini i repromaterijali koja moè da

bide izdadena od Garanti Fondot e 30.000 evra vo denarska protivvrednost;

- garancijata ne moè da nadmine iznos od 60% od glavnicata na baraniot kredit / 70% kaj garanciite za

dobavuva~i so krediti

Garancija moè da se izdavana krediti/nabavki so maksimalen rok na otplata od 5 godini so vklu~en grejs

period

Garancii za kredit:

- 2% od visinata na garancijata na godi{no nivo

Garancii za dobavuva~i:

- 3% od visinata na garancijata na godi{no nivo;

82

pantone 82

Manipulativen

tro{ok

Obezbeduvawe

Celni grupi

Implementator

Namena na garancijata

Zabele{ka

1. Hipoteka vo odnos 1:1,2 dadena kaj delovnata banka

(za celiot iznos na kreditot) .

2. Dokolku ne se raspolaga so takov imot, se obezbeduva kolateral kaj MBPR (koj

{to ne go prima delovnata banka) vo odnos 1:1,2, samo na garantiraniot del od

kreditot.

Zanaet~ii, trgovci poedinci, mikro, mali i sredni trgovski dru{tva (registrirani

vo RM i so najmalku 51% privaten kapital)

Komercijalna banka AD Skopje, Stopanska banka AD Bitola, Invest banka AD

Skopje, EuroStandrard Ad Skopje, TTK Banka AD Skopje, Sileks banka AD Skopje,

[tedilnica mo`nosti Skopje

Za krediti vo investicii vo postoe~ki ili novi tehnologii so koi se zgolemuva

izvozot od RM

Vladata na RM vo dekemvri 2005 godina formira{e Garanten Fond, so transfer na

231milioni MKD od buxetot na RM. Celta za formirawe na GF e na celnite grupi

da im se olesni pristapot do bankarskite krediti za investicii, vo pogled na

kolateralot po kreditite.

- 1,5% ednokratno, za garancii za kredit;

- 1% ednokratno, za garancii za dobavuva~i.

Dvi`en (oprema, mehanizacija, vozila) i nedvi`en imot (objekti, zemji{te), menici, dr.

- potencijalni osnova~i na MSP

- postoe~ki MSP so dominanten privaten kapital i najmnogu 50 vraboteni

- vr{iteli na zemjodelska dejnost

Centar za pottiknuvawe na razvojot na mali i sredni dru{tva Skopje

Zapo~nuvawe ili pro{iruvawe na biznis (garancijata ne se izdava za potro{uva~ki i stanbeni krediti)

Garanti Fond e institucija koja e osnovana vo 2002 godina

Kapitalot za izdavawe na garancii iznesuva 2.500.000 Evra, sredstvata se obezbedeni od SIDA (Swedish inter-national development cooperation agency).

Garanti Fond zaklu~no so 30.06.2008 ima izdadeno garancii vo iznos od 3582778 evra, koristej}i go i

revolvingot na sredstvata.

Za naredniot period Garanti Fond raspolaga so okolu 400.000 Evra (sredstva od revolvingot)

83

pantone 83

84

pantone 84

PODGOTVUVA I IZDAVA

GLAVEN I ODGOVOREN UREDNIK

ZAMENIKGLAVEN I ODGOVOREN UREDNIK

^LENOVI NA UREDUVA^KI ODBOR

PODGOTOVKA I PE^AT

TIRA@

PREVOD

MINISTERSTVO ZA FINANSIIREPUBLIKA MAKEDONIJAul. �Dame Gruev� 14, 1000 Skopje,Tel: (389) 02 117 288, Faks: (389) 02 117 280Internet adresa: http://www.finance.gov.mk

D-r Trajko Slaveski

Doc. D-r Nikica Mojsoska Bla`[email protected]

Sne`ana Delevska,M-r Mi{o NikolovAneta Dimovska

Global Komunikacii, Skopje

500 primeroci

@ana [okarovskaMaja Petrovska

PRI KORISTEWETO NA PODATOCITEOD OVAA PUBLIKACIJA, GI MOLIMEKORISNICITE ZADOL@ITELNODA GO NAVEDAT IZVOROT

ISSN 1409 - 9209Bilt. Minist. Finans.5/6-2008

ministerstvo za finansii republika makedonija · vo najnoviot izve{taj "doing business 2009#,...

Documents