PARTISKI SISTEM VO REPUBLIKA MAKEDONIJA

VOVED

Pluralizmot ili raznovidosta predstavuva osnovna predpostavka

za razvojot na sovrremenata demokratija od pri~ina {to demokratijata

se hrani so `ivata aktivnost na gra|anite. Sovremenata demokratija ne

mo`e da opstojuva i uspe{no da se razviva bez postoewe na raznovidni

oblici na organizirawe na gra|anite, odnosno bez postoewe na

sopstveni organizacii.

Osnoven dvigatel na aktivnostite na gra|anite se nivnite

konkretni interesi na socijalen, moralen, ekonomski, politi~ki i kulturen

plan. Del od ovie interesi gra|anite gi zadovoluvaat sami kako individui,

a del od niv so pomo{ na raznovidni asocijacii i zdru`enija.

So pomo{ na ovie oblici gra|anite me|usebno se povrzuvaat vo

ostvaruvaweto na sopstvenite interesi, so {to nivnoto vlijanie stanuva

posilno, a nivniot glas dobiva po{irok prostor.

Kako rezultat na raznovidnosta na interesite od edna i klu~nata

uloga na gra|anite vo razvojot na demokratijata od druga strana,

pravoto na zdru`uvawe na gra|anite se javuva isto taka kako

objektivna nu`nost koja ne smee da se ignorira ili da se omalova`uva.

Toa prv go zzabele`al Aleksis de Tokvil vo svoeto delo ,,Demokratijata

vo Amerika" od 1835 godina: ,,najprirodno pravo na ~ovekot, so

pravoto da dejstvuva vo sopstven interes, e pravoto da gi povrzuva

svoite te`nenija so te`nenijata na svoite najbliski i da dejstvuva zaedno

so niv. Soglasno na toa dojdov do zaklu~ok deka pravoto na

zdru`uvawe vo ista merka e neotu|ivo pravo kako i pravoto na li~na

sloboda. Nitu eden zakonodavec ne mo`e da go zagrozi ova pravo, a so

toa da ne gi zagrozi samite temeli na op{testvoto"

Za razvojot na sovremenat demokratija posebno zna~ewe ima

politi~kiot pluralizam kako del od op{testveniot pluralizam. Politi~kiot

pluralizam se izrazuva preku formite kako {to se: politi~kite partii,

politi~kite dvi`ewa, zdru`enijata na gra|ani i interesnite grupi. Osnovna

smisla na sive ovie formi e posreduvaweto me|u gra|anite kako li~nosti

1

od edna strana i organite na dr`avnata vlast od druga strana. Ova

posreduvawe se vr{i so dve celi: prvo osposobuvawe i organizirawe na

gra|anite preku politi~ki partii da u~estvuvaat vo natprevarot za

osvojuvawe na vlasta i vtoro, ovozmo`uvawe na gra|anite preku razni

zdru`enija i grupi da vr{at vlijanie i kontrola vrz rabotata na dr`avnite

organi na vlasta. Vo ramkite na politi~kiot pluralizam spa|aat i

nezavisnite pratenici vo parlamentot kako i onie gra|ani koi zaradi

politi~ki pri~ini apstiniraat ili pak gi bojkotiraat parlamentarnite izbori.

Klu~en faktor na politi~kiot pluralizam se politi~kite partii, a ne

politi~kite dvi`ewa i interesnite grupi. Ovoj oblik na politi~ko

organizirawe postoi ve}e dva veka i seu{te predstavuva nezamenliv

instrument na predstavni~kata demokratija.

So pomo{ na politi~kite partii, politi~kiot pluralizam i

demokratija stanuvaat realni kategorii so poznati subjekti i konkretni

formi. So drugi zborovi politi~kiot pluralizam i demokratijata nao|aat

vo politi~kite partii sredstvo za sopstveno ostvaruvawe vo praktikata

kako realni principi. Bez politi~ki partii i demokratijata i politi~kiot

pluralizam bi bile samo teoriski i idealni kategorii.

So osamostojuvaweto na Republika Makedonija dojde do premin

od edno partisko op{testveno ureduvawe kon pove}epartiski

pluralisti~ki sistem, {to se temeli na ustavno zagarantirana kategorija.

Ustavot na republika Makedonija spa|avo grupata na onie ustavi vo

svetot koi{to politi~kiot pluralizam go predviduvaat izre~no kako

ustavna kategorija, a ne implicitno preku slobodata na politi~koto

zdru`uvawe kako {to toa e slu~aj so ustavite so zemjite so podolga

tradicija vo razvojot na predstavni~kata demokratija. Ova ustavno

formulirawe na politi~kiot pluralizam be{e usloveno od dve pri~ini:

prvo politi~kiot pluralizam be{e nova kategorija, nepoznata vo

prethodniot razvoj na Makedonija i vtoro, ovaj princip predstavuva{e

klu~na predpostavka za transformacija na prethodniot socijalisti~ki

sistem vo sistem na pluralisti~ka demokratija

Vo izminatiov period kaj nas se sozdadeni objektivni i mentalni

predpostavki za razvoj na gra|anskoto op{testvo i funkcioniraweto na

instituciite na sistemot niz parlamentarnata demokratija i deka e vo tek

2

proces na oformuvawe na nova duhovna matrica na politi~ki i

op{testveni vrednosti.

POLITI^KI PARTII

Zborot partija etimolo{ki proizleguva od francuskiot glagol partir

{to zna~i da se dr`i opredelena strana ili ne{to da se deli na pove}e

delovi. Ovoj zbor implicira postoewe na edna opredelena grupa na lu|e

koja nastanuva so delewe od druga grupa i dr`i sopstvena strana na

interesi i se nao|a vo konflikt so grupata od koja proizlegla. Pripadnik

na ovaa grupa vo sovremeniot francuski jazik se ozna~uva so terminot

partisan, so {to zna~eweto na glagolot partir stanuva u{te pojasno.

Politi~kite partii se pojavuvaat so po~etokot na predstavni~kata

demokratija kon krajot na 18-tiot vek, a posebno so pro{iruvaweto na

op{toto izbira~ko pravo vo 19-tiot vek.

Prethodnici na politi~kite partii se gvelfite i gibelinite vo Firenca,

jakobincite i `irondoncite vo Francija i drugi. Politi~ki partii so svoja

programa i ~lenstvo se javuvaat duri po zacvrstuvaweto i

pro{iruvaweto na izbira~koto pravo, a posebno so pojavata na razvieni

izborni sistemi vo pogolem broj zemji. Politi~kite partii nastanuvaat

zaradi potrebata od posreduvawe me|u izbira~koto telo i

predstavni~kite institucii.

Politi~kata partija ima ~etiri konstitutivni elementi:

- taa e postojan oblik na politi~ko organizirawe na gra|anite;

- partijata ima svoja ideologija izrazena vo posebna programa;

- partijata dejstvuva vrz celata dr`avna teritorija;

- taa se bori za osvojuvawe na vlasta na demokratski na~in po

pat na op{ti izbori;

Poa|aj}i od ovie elementi politi~kata partija mo`e da se definira kako:

organizirana dobrovolna grupa na predstavnici od odredeni socijalni

grupi sozadadena za osvojuvawe na politi~kata vlast po pat na izbori,

a so cel da se obezbedi dominacija na, ideite, celite i interesite

definirani vo nejzinata politi~ka programa i na nejzinoto ~lenstvo, ili

pak da se vlijae vo vr{eweto na vlasta.

3

Poimot na politi~ka partija e pojasen vo kotekst na razlikite na

naea vo odnos na politi~kite dvi`ewa, intersnite grupi, zdru`enijata na

gra|ani i vooru`enata grupa koja nasilno se bori za osvojuvawe na

vlasta. Politi~koto dvi`ewe e oblik na heterogeni subjekti bez cvrsta

organizacija i edinstvena ideologija. Interesnata grupa e grupa na gra|

ani so isti materijalni ili duhovni interesi, a so razli~ni idejni pogledi i

bez aspiracija za osvojvawe na vlasta. Zdru`enijata na gra|ani se

formira zaradi za{tita i unapreduvawe na profesionalnite interesi i

drugi nepoliti~ki interesi, a ne zaradi osvojuvawe i vr{ewe na

dr`avnata vlast. Vooru`enat grupa so nasilni i nedozvolivi sredstva se

bori za ru{ewe na postojnata vlast i nejzina zamena so druga vlast. Vo

odnos na politi~koto dvi`ewe, pliti~kata partija se razlikuva so

pocvrsta organizacija i ideologija, vo odnos na interesnite grupi i

zdru`enijata na gra|ani so svoite politi~ki interesi, a vo odnos na

vooru`enata grupa so svoite demokratski metodi i po~ituvawe na

postojniot sistem na vlast.

Pravnata priroda na politi~kata partija ima dvoen karakter: od

edna strana taa e privatno zdru`enie na gra|ani, a od druga strana

dr`aven organ so javni ovlastuvawa.

Funkciite na politi~kite partii mo`at da se podelat vo tri grupi:

- utvrduvawe i oformuvawe na voljata na izbira~koto telo;

- selekcija i disciplinirawe na izbranite predstavnici;

- obu~uvawe na izbira~koto telo i negovo informirawe;

Preku ovie funkcii mo`e mnogu lesno da se vidi ulogata na politi~kite

partii kako posrednik pome|u gra|anite od edna i dr`avniot aparat od

druga strana i nivnata uloga kako faktor na demokratijata.

Ovie grupi na funkcii na politi~kite partii mo`at globalno da se

svedat na {est oddelni funkcii:

- regrutirawe i selektirawe na kadrovskiot sostav na dr`avniot

aparat;

- sozdavawe na vladina programa programa za upravuvawe so

op{testvoto;

- koordinacija i kontrola na dr`avnite organi;

- globalizacija na poedine~nite barawa i intersi na izbira~koto

telo vo opredelena ideologija;

4

- socijalizacija i op{testvena integracija na izbira~ite kako

oddelni individui;

- osporuvawe na postojniot i izgradba na noviot sistem so

demokratski metodi.

Od druga strana ovie {est funkcii francuskiot politikolog @or` Lavo gi

sinetetizira vo tri funkcii: kanalizirawe na energijata na izbira~koto telo

vo konstruktiven pravec; vozdignuvawe na novi lu|e i idei na

upravuva~kite funkcii i obezbeduvawe na legitimnost na vladea~kiot

sistem.

PARTISKI SISTEM

Partiskiot sistem predstavuva sistem na odnosi pome|u partite

{to postojat vo edna zemja. Vo ovoj sistem vleguvaat site me|upartiski

odnosi, kako onie na sorabotka na partite taka i onie {to imaat

karakter na konflikt i opozicija.

Partiskiot sistem ima tri bitni karakteristiki:

- partiski sistem mo`e da postoi samo vo onie zemji vo ~ij

politi~ki sistem funkcioniraat pove}e politi~ki partii;

- partiskite odnosi mo`at da imaat kooperativen ili opozicionen

karakter i

- partiskiot sistem obi~no e globalen sistem na odnosi situiran

na dr`avno, a ne na lokalno nivo;

So pomo{ na ovie tri karakteristiki na partiskiot sistem mo`e mnogu

lesno da se analizira funkcioniraweto na politi~kiot sistem vo edna

zemja, iako stanuva zbor za mnogu {iroka kategorija. Toa prv go

zabele`al Xejms Brajs analiziraj}i go partiskiot sistem vo Anglija,

Francija, [vajcarija i drugi dr`avi vo po~etokot na dvaesettiot vek.

Partiskiot sistem mo`e da postoi kako sistem na odnosi samo vo

uslovi na postoewe na dve ili pove}e partii. Terminot edinstvena partija

e nespoiv so utvrdeniot termin na partiski sistem. Ova e potvrdeno so

praktikata vo porane{nite socijalisti~ki zemji vo koi{to postoele

bukvalno monopolisti~ki partii, a ne partiski sistem. Ednopartskiot

5

sistem e kontradiktoren so partiskiot sistem nezavisno dali se javuva

vo monopolska ili dr`avna partija ili pak vo bezpartiska demokratija.

Sekoja politi~ka partija nastojuva da bide organizirana na

lokalno, regionalno i dr`avno nivo. Politi~kite partii vo pove}eto

evropski dr`avi se prisutni na site nivoa, od najmalite op{tinski soveti

do federalnite odnosno centralnite dr`avni organi.

Od aspekt na brojot na politi~kite partii, partiskite sistemi se

delat na dve grupi: dvopartiski i pove}epartski. Dvopartiskiot sistem se

javuva vo pove}e vidovi i toa: ~ist dvopartiski sistem, nepotpoln

dvopartiski sistem i sistem na dve i pol partii. ^ist dvopartiski sistem

predstavuva sistem sostaven od dve golemi partii koi{to naizmeni~no

se smenuvaat od vlasta vo uslovi na primena na mnozinskiot izboren

sistem. Vo ovoj sistem postoi cvrsta partiska disciplina so ~ija

pomo{ se obezbeduva sigurno parlamentarno mnozinstvo. Vakov

sistem postoi vo Anglija. Nepotpoln dvopartiski sistem predstavuva

sistem na vladeewe na dve golemi partii, no bez cvrsta partiska

disciplina i sigurno parlamentarno mnozinstvo. Vakov sistem ima vo

SAD. Sistem na dve i pol partii predstavuva sistem na dve golemi partii

plus edna mala partija koja so svoeto koalicirawe so edna od dvete

golemi partii go ovozmo`uva parlamentarnoto mnozinstvo. Vo ovoj

sistem vsu{nost vladeat naizmeni~no dvete golemi partii, no ne

samostojno tuku so pomo{ na tretata politi~ka partija. Ovaa treta

partija iako e mala, igra zna~ajna uloga vo funkcioniraweto na

dvopartitniot sistem, bidej}i od nejzinoto priklonuvawe kon edna ili

druga partija zavisi karakterot na vladea~kata koalicija.

Pove}e partiskiot sistem se javuva vo tri oblika: integralen,

polariziran i pove}epartiski sistem so dominantna politi~ka partija. Za

razlika od bipartizmot koj ima ednobojna vlada i vidlivo sprotivstaveno

mnozinstvo i opozicija, pove}epartizmot ima koaliciona vlada i

nedovolno struktuirana opozicija.

Pritoa pove}epartizmot se javuva vo pogolem broj na formi od

bipartizmot. Za razlika od dvojnata forma na bipartizmot,

pove}epartizmot teoretski mo`e da se javi vo golem broj na simetri~ni

i asimetri~ni formi. Sepak vo praktikata dominiraat tri oblika:

asimetri~na multipolarnost kade dominira edna partija vrz pogolem

6

broj na mali i me}usebno skarani partii; simetri~na bipolarnost kade

partite se grupiraat na dva sprotivstaveni bloka i simetri~na

multipolarnost kade pove}e mali i sredni partii reflektiraat na razli~ni

polovi.

PARTISKIOT SISTEM VO REPUBLIKA MAKEDONIJA

Politi~kiot pluralizam vo Republika Makedonija e ustavna

kategorija. Ustavot isto taka izre~no gi predviduva i politi~kite partii

kako najoptimalen oblik za ostvaruvawe na politi~kiot pluralizam.

Politi~kiot pluralizam vo Republika Makedonija za prvpat se

vovede so ustavnite amandmani od 1990 godina, vrz osnova na koi

amandmani se sprovedeni prvite pove}epartiski izbori vo Republika

Makedonija, a vedna{ potoa konstituirano e i Sobranieto na Republika

Makedonija kako prv pove}e partiski parlament na makedonskata

dr`ava.

Za da mo`eme da go analizirame partiskiot sistem vo Republika

Makedonija potrebno e da napravime kratka analiza na

makedonskoto op{testvo i politi~kite partii

- Socijalna matrica na politi~kite partii vo RM

Vo po~etokot na devedesettite godini po~na raspadot na

op{testvenata sopstvenost kako op{tetsvena i stratifikaciska podloga.

No nasproti otvorenite op{testveni procesi so brzata transformacija na

neza{titenata op{testvena sopstvenost se prodlabo~i ekonomskiot jaz

i poizdiferencirano se istakna odnosot bogati-siroma{ni. Identitetot na

politi~kite partii e zavisen od brzinata na diferenciraweto na

sopstveni~kite odnosi i na vospostavuvaweto na mehanizmite na

pazarnata ekonomija. Kolku pobrzo tie }e se vospostavat vo celost

7

tolku pobrzo se diferenciraat interesnite i politi~kite preferencii na

politi~kite partii. Sociopoliti~kata mo} se koncentrira vo ekonomski i

politi~Ki centri institucionalizirani vo ramkite na zna~jani ekonomski

subjekti, bankarski institucii, fondovi, novi sopstvenici i struktura na

vlast.

Vakvata distribucija i koncentracija na mo} se u{te nema

socijalna podloga vo smisla na vlijanie na opredeleni grupni interesi,

taka {to i samite politi~ki partii ne se po{iroko socijalno zasnovani. Od

tradicionalnite faktori na socijalnata stratifikacija kako najzna~ajni se

javuvaat u~estvoto vo distribucijata i proizvodstvoto na materijalno-

ekonomskata osnova, razvojnite procesi, belezite na etni~kata i socio-

kulturnata pripadnost kako i u~estvoto vo distribucijata na politi~kata

mo}.

Novite socijalni grupi {to se formiraat vo Makedonija se onie koi

se povrzani so sopstveni{tboto i raspolagaweto so sredstvata na

kapitalot, so funkciite na upravuvawe i izvr{nata vlast. Site politi~ki

partii vo Makedonija vo edna neizdiferencirana socijalna matrica baraat

poddr{ka od site sloevi {to e nonsens za pluralizmot ili pak socijalnite

interesi se supstituiraat so verski ili etni~ki.

- Zakon za politi~kite partii

Bidej}i politi~kite partii se osnoven oblik na politi~kiot

pluralizam vo Republika Makedonija, Sobranieto na Republika

Makedonija donese Zakonot za politi~kite partii.

Zakonot za politi~kite partii partite gi opredeluva kako

organizirani grupi na gra|ani koi se zalagaat za u~estvo vo vlasta.

Vakvoto definirawe na politi~kite partii napolno odgovara na teoriskiot

poim, zatoa {to te`i{teto go stava na elementot u~estvo vo vlasta.

Politi~kite partii vo Makedonija neposredno korespondiraat so vlasta,

odnosno tie postojat isklu~ivo zaradi toa da se borat da dojdat na vlast

ili da vr{at pritisok vrz vlasta so demokratski metodi. So toa zakonot

pravi jasna razlika pome|u politi~kite partii od edna strana i

zdru`enijata na gra|ani od druga strana. Imeno politi~kite partii

postojat zaradi natprevar za vlasta, a zdru`enijata zaradi ostvaruvawe i

8

za{titan a socijalnite, ekonomskite, kulturnite i drugi prava i

uveruvawa na gra|anite.

Politi~kite partii spored ovoj zakon funkcioniraat na teritorijalen

princip, i za niv va`i na~eloto na samoorganizirawe, odnosno gra|anite

sami odlu~uvaat za formirawe na svoja politi~ka organizacija.

Zakonot go voveduva i institutot zabarana za postoewe na

polit~ka partija. Spored zakonot politi~kata partija ne mo`e da

dejstvuva vo tri slu~ai:

- nasilno urivawe na ustavniot poredok;

- pottiknuvawe ili povikuvawe na voena agresija i

- razgoruvawe na nacionalna, verska ili rasna omraza i

netrpelivost.

Site tri slu~ai ednovremeno se i ustavni normi za zabrana za

dejstvuvaweto na politi~kata partija.

Partiskiot sistem vo Republika Makedonija e sostaven od

pribli`no triesetina pogolemi ili pomali partii. Ovaj broj varira pa taka

na izborite vo 1994 godina u~estvuvale 38 politi~ki partii iako vo

sudskiot register bile registrirani 67 politi~ki partii. Vo 1995 godina

brojot na registrirani partii se namaluva na 31.

Vo pogled na izborniot proces vo Republika Makedonija

politi~kite partii imaat opredeleni dr`avni funkcii po svojot karakter.

Toa se predlagaweto na kandidati od svoite redovi za pratenici,

sovetnici vo sovetite na lokalnata samouprava i za pretsedatel na

dr`avata.

Vo pogled na partiskiot sistem vo raboteweto vo Sobranieto na

Republika Makedonija, generalno partenicite od edna parlamentarna

partija ja so~inuvaat parlamentarnata grupa. Parlamentarnata grupa

kako grupa na partiski istomislenici ima svoj koordinator, koj e

zadol`en za pra{awata vo vrska so delovnikot za rabotata na

Sobranieto i gi iznesuva stavovite na prateni~kata grupa.

Parlamentarnata grupa isto taka vr{i zna~ajni funkcii vo rabotata

na Sobranieto kako {to se:

- predlagawe na ~lenovi na sobraniskite komisii i anketnite

odbori;

9

- predlagawe na to~ki na dnevniot redna parlamentot;

- u~estvo vo dogovarawe za rabotata na komisiite;

- izbor na ~lenovi na parlamentot za predstavuvawe pred drugi

doma{ni i stranski politi~ki tela (Evroparlamentot i sl.)

- u~estvo vo rabotata na komisii i plenarnite sednici i drugo

Partiskiot sistem na Republika Makedonija opfa}a politi~ki partii

so razli~na ideolo{ka orientacija iako toa ne e tolku vidlivo bidej}i

re~isi site politi~ki partii se deklariraat za demokratski. Vo osnova

dominiraat dva kriteriuma za struktuirawe na partiskiot sistem vo

Republika Makedonija: gra|ansko-socijalen i etni~ko-dr`aven kriterium.

Partite {to se struktuirani vrz gra|ansko-socijalen kriterium se zalagaat

dr`avata da se razviva kako gra|anska i socijalna dr`ava, a partite {to

se struktuirani vrz vrz osnova na vtoriot kriterium se zalagaat

Republika Makedonija da se razviva kako nacionalna dr`ava vo etni~ka

forma. Partiite od prvata grupa nastojuvaat da bidat medijatori me|u

gra|anskoto i politi~koto op{testvo, a partiite od vtorata grupa sakaat

da bidat posrednici me|u etnicitetot i dr`avnata vlast.

Ideolo{ko profilirawe postoi i vo ramkite na polariziranite blokovi

na partiskiot system. Na primer vo gra|anskiot blok postojat partii so

social-demokratska, liberalna i socijalisti~ka orientacija. Od druga

strana pak vo nacionalniot blok postojat partii {to se zalagaat

Republika Makedonija da se izgraduva isklu~ivo kako nacionalna

dr`ava vo unitarna forma ili vo slo`ena forma.

Ideolo{koto profilirawe na politi~kite partii vo republika

Makedonija se odlikuva so slednive karakteristiki:

- naglasena segmentacija na makedonskoto op{testvo;

- nepostoewe na pocvrsta interesna fizonomija na politi~kite

partii;

- preferirawe na partiskite interesi na {teta na me|usebnata

sorabotka i koalicirawe na partite;

Prvata karakteristika se manifestira prekuformirawe na golem

broj politi~ki partii {to e voedno i karakteristika i na site

postsocijalisti~ki zemji.

10

Vtorata karakteristika e vidliva po toa {to postoi golema sli~nost

me|u partiskite programi iako postojat krupni ideolo{ki razliki me|u

partite.

Tretatata karakteristika se ogleda niz `elbata na partite da

dejstvuvaat isklu~ivo vo interes na partiskite interesi duri i vo slu~aj

na postoewe na partiski koalicii.

Vo osnova ovie karakteristiki se posledica na prethodniot rigiden

partiski sistem na monizam, neizgradenosta na sopstveni~kiot

pluralizam i naglaseniot partiski partikularizam.

Od aspekt na brojot na politi~kite partii partiskiot sistem kaj nas

e pove}e partiski. Pove}e partiskiot sistem koj se javuva vo tri

varijanti:

- integralen pove}epartiski sistem;

- polariziran pove}epartiski sistem

- i pove}epartiski sistem so dominantna politi~ka partija;

kaj nas e zastapen vo dosega{nata praktika preku dva oblika i toa

integralen i i polariziran.

Za site ovie sistemi karakteristi~no e nestabilno parlamentarno

mnozinstvo, partisko koalicirawe i proporcionalen izboren sistem vo

~ista ili kombinirana forma so mnozinskiot sistem.

Integralniot pove}epartiski sistem predstavuva sistem na partii,

od koi nitu edna partija ne e vo sostojba da osvoi pove}e od 30%

glasovi na parlamentarnite izbori. Kako posledica na toa partiite mora

da sklu~uvaat razli~ni koalicii i da imaat zaedni~ka nestabilna vlada.

Vakov slu~aj imavme za vreme na prviot mandate na Sobranieto na

Republika Makedonija (1991-1994). Vo ovoj period vo Republika

Makedonija postoe{e nestabilan (tehni~ka i politi~ka vlada) i

koaliciona vlada sostavena od pogolem broj politi~ki partii.

Polariziran pove}e partiski sistem postoi vo slu~aj koga

pogolemiot broj na partii se grupiraat vo dva bloka odnosno vo dve

osnovni i sprotivstaveni koalicii. Vakvoto grupirawe mo`e da bide

obusloveno od pove}e celi:

1. pobeda na izborite;

2. bojkotirawe na izborite;

3. formirawe zaedni~ka vlada;

11

4. formirawe na silna opozicija;

Po pravilo, polariziranite blokovi se formiraat okolu edna sto`erna

ili vrzuva~ka partija. Ovoj partiski sitem kaj nas re~isi stana pravilo po

izborite vo 1994 godina. Voobi~aeno imame koaliciona vlada

sostavena od tri partii (Dve od makedonskiot blok i edna od albanskiot)

kako eden pol i opozicionite partii kako vtor pol. Ovaa priroda na

partiskiot sistem e ulovena od nu`nosta na postoewe na opozicija. Bez

opoziciona partija nema partiski sistem, bidej}i bez postoewe na silna

opozicija pove}epartsikiot sistem se sveduva na ednopartiski sistem,

iako formalno postojat pove}e partii.

Me|upartiskite odnosi kaj nas kako i voobi~aeno se izrazuvaat

preku: sorabotka ili konflikt.

Sorabotkata na makedonskite partii glavno se izrazuva preku

formirawe na razli~ni vidovi partiski koalicii. Tie se formiraat pred

izborite (,,Za Makedonija" koalicijata na nekolku partii na ~elo so SDSM

koja be{e formirana predizborno) ili posle izborite za formirawe na

vlada. Nezavisno od toa koga se formirani ovie odnosi imaat isto

zna~ewe za prirodata na partiskiot sistem i za ostvaruvaweto na

funkciite na politi~kite partii.

Iako se nositeli na pluralizmot, a parlamentarnata pove}e

partiska demokratija e relativno mlada, politi~kite partii kaj nas mnogu

brzo zabolea od negativnite pojavi koi {tetno se odrazuvaat vrz

razvojot na demokratijata i politi~kiot pluralizam. Vo grupata na

nagativni pojavi najzna~ajni se slednive:

- forsirawe na partiskite kadri na visoki dr`avni funkcii,

nezavisno od nivnata stru~na sposobnost i moralna

odgovornost;

- donesuvawe na partiski odluki od mal broj lu|e;

- slu`ewe so demagogija i nevistini zaradi doveduvawe vo

zabluda na izbira~koto telo;

- pretvarawe na prateni~kiot mandat vo partiski mandat i

- stimulirawe na partikularizmot na {teta na op{tite interesi

- pretvorawe na parlamentot vo glasa~ka ma{ina na

vladea~akata partija ili koalicija;

12

Ovie negativni pojavi se zabele`ani re~isi kaj site politi~ki partii

vo svetot i kaj site politi~ari. Na primer u{te Isokrat i Demosten vo III

vek p.n.e ja zabele`ale demagogijata kaj atinskite politi~ari. Denes site

politi~ki partii pa i makedonskite {iroko se koristat so demagogija i

lagi za vreme na izborite. Tie na izbira~ite im go ka`uvaat ona {to tie

sakaat da go slu{nat, no ne i ona {to e nepopularno, a korisno za

op{tetstvoto. Denes taa demagogija e u{te posilna bidej}i taa se {iri

so pomo{ na javnite mediumi.

Isto taka specifi~na negativna pojava vo partiskiot sistem vo

Republika Makedonija e pretvoraweto na prateni~kiot mandat vo

partiski mandat. Ovaa pojava poka`uva deka na delo postoi partiska a

ne predstavni~ka demokratija. Vakvoto reducirawe zna~i ogromno

ograni~uvawe na narodniot suverenitet i negovo transformirawe vo

partiski suverenitet.

Partiskiot partikularizam ja predstavuva politi~kata partija kako

vistinsko parcijalno op{testvo vo dr`avata. Ovoj vid partikularizam e

opasen ako se izrazuva na militanten na~in kako ekskluziven interes

{to ne trpi nikakvo osporuvawe od drugite subjekti vo op{testvoto.

Vo na{iot partiski sistem dlaboko e vgradeno na~eloto

razultatite od izbornata pobeda da im pripadnat na onie partiski kadri

koi imaat najgolemi zaslugi za osvojuvaweto na vlasta, nezavisno od

upotrebenite metodi za vreme na izborite i od stru~nite i moralnite

sposobnosti na tie kadri. Vo partiskite sistemi na sekoja makedonska

partija {iroko e razraboten sistemot na dodeluvawe na razli~ni nagradi

i privilegii na partiskite ~lenovi, a osobeno na partiskite rakovoditeli.

Simptomati~na pojava vo razvojot na makedonskata demokratija

e pretvoraweto na Sobranieto na Republika Makedonija vo glasa~kas

ma{ina na vladea~kata partija ili koalicija koj slu`i kako instrument za

dnevno-politi~kite potrebi na vladea~kata kasta. Ova se povrzuva i so

pretvoraweto na prateni~kiot vo partiski mandat. Mnogu ~esto

pratenicite koi se vo parlamentarno mnozinstvo vo Sobranieto bez

razmisluvawe glasaat za zakonskite i drugite predlozi na Vladata,

nezavisno kolku tie predlozi se sporni ili ne, iako vo Ustavot vlasta vo

Republika Makedonija e podelena i Vladata e samo izvr{en organ, a ne

13

i zakonodaven, gledaj}i ja parlamentarnata praktika se dobiva

vpe~atok deka e sosema sprotivno.

ZAKLU^OK

Politi~kite partii postojat zaradi potrebata od legitimirawe na

dr`avnata vlast po pat na op{ti izbori i zaradi kontinuirana zamena na

nositelite na upravuva~kite funkcii vo opredeleno op{testvo.

Od aspekt na pluralisti~kata demokratija, oblicite na partiskiot

sistem mo`at da se vrednuvaat na sleden na`in; prvo ednopartsikite i

pove}e partsiskite sistemi so dominantna polit~ka partija zna~at oblici

na za{tita na edinstvoto na vlasta, odnosno ovie oblici ne doveduvaat

do delewe na vlasta me|u pove}e subjekti; vtoro dvopartsikite sistemi

zna~at naizmeni~na promena na vlasta, odnosno ovie oblici ne

dozvoluvaat dr`avnata vlast da bide dolgo vreme vo racete na edna

14

partija; i treto pove}epartiskite sistemi zna~at oblici na delewe na

vlasta me|u pove}e subjekti, odnosno ovie oblici zna~at disperzija na

vlasta vo horizontalna linija. Sledstveno na toa pove}e partiskiot sitem

vo integralna varijanta najmnogu pridonesuva za razvojot na

predstavni~kata demokratija kako oblik na pluralisti~ka demokratija.

Partiskiot sistem vo Republika Makedonija seu{te se nao|a vo

proces na dooformuvawe i definirawe na politi~kiot sibjektivitet kako i

vo proces na zaokru`uvawe na socijalnite, intersni i drugi osnovi na

svojot identitet. Identitetot na makedonskite politi~ki partii e usloven

pred se od opi{aniot stepen na razvienost ili nerazvienost na gra|

anskoto op{testvo.

Sepak dvovekovnoto iskustvo od postoeweto na politi~kite partii

i partiskite sistemi potvrduva deka se u{ten e e najdeno podobro

re{enie od politi~kite partii i pove}epartiskiot sistem. Me|utoa toa ne

zna~i deka partite se sekoga{ demokratski institucii.

,,Politi~kite partii mo`at da se ocenat kako lo{o re{enie za

demokratijata, no ne i polo{o od ednopartiskiot sistem i bezpartiskata

demokratija" - Vinston ^er~il

SODR@INA:

1. Voved..........................................................................................1

2. Politi~ki partii..............................................................................3

3. Partiski sistem.............................................................................5

15

4. Partiski sistem vo Republika Makedonija....................................7

- Socijalna matrica na politi~kite partii vo RM............................7

- Zakon za politi~ki partii............................................................8

5. Zaklu~ok.....................................................................................14

KORISTENA LITERATURA:

1. D-r Cane Mojanoski ,,Socijalen i politi~ki profil na politi~kite

partii vo Makedonija" Liber, Skopje 1996;

2. M-r @ivko Nedelkovski ,,Politikata kako komunikacija" Studentski

zbor, Skopje;

3. D-r Svetomir [kari} ,,Ustavno pravo" Skopje

4. Nikolo Makijaveli ,,Vladetelot" Kultura, Skopje

16

5. Zakon za politi~ki partii Sl. Vesnik na RM

6. Ustav na RM

7. Dijalog spisanie za op{testvena kritika i teorija Skopje

17