1.

oktober 2013

ProgrammatoelichtingFeria.

2.

Chef-dirigent.Jan Latham-Koenig

Concertmeester.Jo Vercruysse

Eerste violen.Arman SimonianErik SluysNathalie HeppBence AbrahamTim BreckpotHilde CoppietersPeter HellemondVeerle HoubrakenEva Stijnen

Tweede violen.Gudrun VerbanckIsabelle BuyckGeraldine De BaetsIsabelle DecraeneLiesbet JansenMaya ShvartsmanAnnerien StukerPieter Decolvenaer

Altviolen.Kris HellemansAnnemie VercauterenBruno De SchaepdrijverLieve DreelinckBieke JacobusKaatje Strauven Simeon Kirkov

Celli.Renaat AckaertJan Van KelstIsabelle BrysCaroline SteenWouter VercruysseHélène Viratelle

Contrabassen.Koenraad HofmanJan VerheyeBram DecroixSanne Deprettere

Houtblazers.Caroline Peeters. fluitVeerle Secember. fluit. piccoloAnke Lauwers. fluitKorneel Alsteens. hoboCarola Dieraert. hobo . Engelse hoornMaarten Wijnen. hoboFrank Coryn. klarinetTom Daans. klarinetJelle Cortoos. klarinetKatrien Noël. basklarinetKoen Coppé. fagotTamara Smits. fagot . contrafagotDeian Toptchiev. fagot

Koperblazers.Kristiaan Slootmaekers. hoornBruno Melckebeke. hoornKoen Cools. hoornFrank Clarysse. hoornSteven Bossuyt. trompetBart Coppé. trompetDominique Bodart. trompetBob Van Der Strieckt. tromboneJoachim Van Bockstael. tromboneKonstantin Koev. bastromboneJeroen Verleden. tuba

Slagwerk.Antoine Siguré. paukenWim De Vlaminck. percussieKoen Plaetinck. percussieGlenn Liebaut. percussie

Anouk Sturtewagen. harpTae Yoshioka. piano

Musici

Feria.

1.Programma

Feria.

Dirigent. Jan Latham-Koenig

Solist. Markus Groh. piano

za. 05.10.2013 20:00Muziekcentrum de Bijloke. Gent

zo. 06.10.2013 16:30Kathedraal. Laon (FR)

di. 08.10.2013 20:00Concertgebouw. Brugge

do. 10.10.2013 20:00CC Zwaneberg. Heist-op-den-Berg

zo. 13.10.2013 15:00deSingel. Antwerpen

Magnus Lindberg (°1958)Feria

Franz Liszt (1811-1886)Totentanz voor piano en orkest, S. 126 (LW H8)

pauze

Gustav Mahler (1860-1911)Symfonie nr. 1 – Blumine

Gustav Mahler (1860-1911)Totenfeier

2.

De verschillende composities van dit concert hebben enkele overeenkomsten: alle stukken dragen literaire titels en hebben daardoor een ze-kere verwantschap met het symfonisch gedicht. Bovendien bevat de inhoud van de stukken tel-kens een verwijzing naar de dood, met uitzon-dering van Mahlers Blumine, dat geen doodsidee bevat, maar aan een dodenmars vooraf ging in Mahlers eerste concept. In een ‘klassiek’ eendelig symfonisch gedicht wordt een literair verhaal in zijn hoofdlijnen muzikaal uitgebeeld, maar dat verhaal kan ook herleid zijn tot één of enkele karakteristieken die door de componist gekozen zijn, zonder het verhaal helemaal te vertellen. Er is nog een derde mogelijkheid: vanuit de titel en de muziek kan de luisteraar zelf zijn ‘verhaal’ maken, omdat de componist niet meer informatie dan de titel heeft gegeven. Het symfonisch gedicht is typisch voor de 19de eeuw, voor de romantiek die de banden tussen literatuur en muziek wilde aanhalen: van Beethoven (‘ouverture’ was de toen gebruikte naam) over Liszt tot Richard Strauss. Mahler

vatte het nog grootser op en maakte meerdelige programmatische symfonieën, in het spoor van Berlioz (Symphonie Fantastique) en Liszt (Faust-symfonie, Dante-symfonie).

Liszts dodendans.De Totentanz of Danse Macabre van Franz Liszt heeft als ondertitel ‘Parafrase op Dies irae’ voor piano en orkest. Het werk dateert uit 1865 en is zijn laatste orkestwerk met piano solo. Als evocatie van de doodsgedachte is het Dies irae erg populair onder romantische componisten, meer nog, het gaat om het ogenblik van de grote schrik: het laatste oordeel met de verde-ling in verdoemden en gelukzaligen. Berlioz in zijn Symphonie Fantastique en Saint-Saëns in zijn Danse Macabre zijn de bekendste voorbeelden van het aanwenden ervan.

Liszt zou de eerste impuls voor deze compositie gekregen hebben bij het bekijken van het fresco Il Trionfo della morte, vroeger toegeschreven aan Andrea Orcagna, nu aan Francesco Traini, op de

Camposanto in Pisa in 1838. Dat is althans wat zijn onbetrouwbare biograaf Lina Ramann ons wil laten geloven. In 1849 werkte Liszt aan een eerste versie van de Totentanz. Het motto “Vae, vae habitantibus in terra”, wat betekent “Wee u, bewoners van de aarde”, heeft hij op deze eerste versie gezet, wat werd gezien als een verwijzing naar het fresco. Volgens andere bronnen zou de inspiratie de serie houtsneden van Hanns Holbein zijn geweest, ook bekend als Der Totentanz en zou het fresco uit Pisa aanleiding geweest zijn tot het werk Malédiction voor piano en strijkers.

De eendelige compositie begint met de voorstel-ling van het gregoriaanse sequentia in het koper, ondersteund door pauken en zware ‘slagen’ op de piano. Dan volgen zes variaties met verschil-lende cadenza’s, om uit te monden in een uit-gebreide coda, Allegro Animato. In de variaties komt veel zwaar gehamerde piano voor, bijna Bartókiaans. Er is ook wat contrapuntische ver-werking: canon in de vierde en fugato in de vijfde variatie. De zesde en laatste variatie is de meest

Programmatoelichting

Feria.

3.

uitgebreide, met een afgeleid thema dat op zijn beurt aan een reeks variaties onderworpen wordt. In de allerlaatste cadenza komt het Dies irae nadrukkelijk terug in de linkerhand.

Typisch voor de hoogromantiek is de vermen-ging van genres: dit zou tegelijk een symfonisch gedicht en een concerto kunnen zijn of nog een symfonisch gedicht met piano solo. Het verhaal van de ‘dodendans’ is een middeleeuwse legen-de, waarin een mens, dikwijls een mooie jonge vrouw een wilde dans doet met de Dood, in een laatste poging om haar eigen dood te kunnen uit-stellen. Het dramatische van de muziek van Liszt kan inderdaad geïnterpreteerd worden als een verwijzing naar deze ultieme verleidingspoging van de Dood.

Liszt was de grootste pianist van zijn tijd. Niet zelden heeft men hem verweten dat hij muziek componeerde die zo ingewikkeld was, dat enkel hij die kon spelen. Dat is ook voor de virtuoze Totentanz het geval. Maar de creatie van de

Totentanz heeft Hans von Bülow gebracht op 15 april 1865 in Den Haag. Het werk was trou-wens aan Hans von Bülow opgedragen, toen nog gehuwd met Cosima Liszt. Zij had rond die tijd Wagner leren kennen en zou von Bülow verlaten om in 1870 met Wagner te huwen.

Peter Tchaikovsky hoorde het werk in 1872 in Moskou en commentarieerde dat dit stuk “fysi-sche kracht, diepe inleving, grote muzikale er-varing en de rijpheid van een groot kunstenaar” nodig had. Ook andere commentatoren hebben gepoogd te wijzen op de diepte van het werk en de mond te snoeren van diegenen die enkel wij-zen op oppervlakkige en holle virtuositeit.

Mahlers ‘bloemen op een graf’.Blumine werd afgevoerd uit Mahlers Eerste Symfo-nie en Totenfeier haalde de Tweede Symfonie niet.

Voor zijn Eerste Symfonie, Titan, maakte Mahler oorspronkelijk een schets in vijf delen, die hij als ‘Sinfonische Dichtung’ uitwerkte.

Deel 1

‘Aus den Tagen der Jugend’.Blumen-, Frucht- und Dornstücke

1. Frühling und kein Ende (deel 1 in de definitieve vorm)2. Bluminenkapitel3. Mit vollen Segeln (deel 2)

Deel 2

‘Commedia humana’4. Gestrandet (Marcia funebre) (deel 3)5. ‘Dall’ Inferno al Paradisio’ (deel 4)

Het verworpen Bluminenkapitel (vanaf 1893 Blumine genoemd) werd pas herontdekt in 1966 in een kopie van de zogenaamde ‘Hamburg-versie’ van de symfonie. Het is een Andante, ge-baseerd op de essay-verzameling Herbst-Blumine uit 1810 van de filosofische schrijver Jean Paul. Diens gelijknamige roman Titan inspireerde Mahler ook voor de definitieve symfonietitel.

4.

Na drie uitvoeringen schrapte de componist Blumine omwille van de harde kritiek. De mu-ziek voor Blumine was op zichzelf al een herwer-king van een onderdeel van een suite voor klein orkest met trompet solo, gelegenheidsmuziek voor een soort theatervoorstelling, een reeks ‘tableaux vivants’ op het dramatische gedicht Der Trompeter van Säckingen van Joseph Victor von Scheffel. Officieel was dit zijn allereerste compositie die met groot succes werd uitge-voerd in Kassel, waar Mahler werkzaam was van 1883 tot ’85. Een anekdote vertelt dat ‘Blumine’ als ‘bloem-stuk’ gecomponeerd zou zijn voor Johanna Rich-ter, een sopraan op wie Mahler in Kassel ‘dode-lijk’ verliefd was. Ook de Lieder eines fahrenden Gesellen zouden door haar geïnspireerd zijn, hier is het onderwerp echter ongeluk in de liefde. Wanneer de relatie stuk ging, wilde de compo-nist Kassel zo snel mogelijk verlaten.Blumine ging in 20ste-eeuwse première in 1967 onder leiding van Benjamin Britten.

Auferstehung, Mahlers Tweede Symfonie beleefde zijn première in 1895. Zeven jaar eerder had Mahler een symfonisch gedicht gecomponeerd met de titel Totenfeier, dat bewerkt werd tot het eerste deel van deze symfonie; hij was datzelfde jaar al met het schetsen van zijn Auferstehung be-gonnen. Totenfeier was zijn eerste orkestwerk, na zijn vroegste vocale muziek. Meteen is duidelijk hoe het komt dat het eerste deel van de Auferste-hung zo ‘immens’ lang is. De wijzigingen voor de Tweede Symfonie bestonden vooral uit een nieuwe orkestratie en een aantal aanpassingen, die aantonen hoe snel Mahler als componist evo-lueerde. Zijn interpretatie-aanduidingen zijn veel nauwkeuriger in het symfonie-onderdeel dan in het origineel, inclusief aanwijzingen voor de dirigent. Eén detail als voorbeeld kan volstaan: Mahler vraagt om het tempo te versnellen op een danig subtiel graduele wijze, zodat de ver-snelling onmerkbaar is voor de luisteraar. Weer komt Hans von Bülow in beeld, als ver-antwoordelijk dirigent van de symfonische con-

certen in Hamburg, waar Mahler aan de Opera verbonden was vanaf 1891. Het verhaal gaat dat von Bülow de muziek van Totenfeier niet ‘begreep’ als Mahler het met hem doornam aan de piano. Het deed von Bülow opperen dat Wagners Tristan und Isolde in vergelijking een symfonie van Haydn leek. Von Bülow overleed korte tijd later en heeft de eerste uitvoering niet gedirigeerd.In het eerste deel van de Tweede Symfonie, de verwerking van Totenfeier, wordt getreurd rond de doodskist van een vriend en worden vragen gesteld naar de zin van leven en dood. De twee hoofdthema’s van het werk worden in de grootst mogelijke oppositie voorgesteld: het Dies irae voor de dood en Mahlers zelf ontworpen Auferste-hungs-thema dat de finale van de symfonie zal beheersen.De originele versie van Totenfeier is waarschijn-lijk nooit uitgevoerd tijdens Mahlers leven; het werd pas gepubliceerd in 1988, honderd jaar na de compositie ervan.

5.

Lindbergs lamento.Het orkestwerk Feria dateert uit 1995/97. In een eerder stadium dacht Lindberg zijn muziek voor-al in secties als tijdsblokken met een ‘eenheid’ van gebeuren. Feria en andere orkestwerken uit de jaren 1990 tonen een andere werkwijze: het denken over ‘vorm als proces’, anders gezegd: het voortdurend wijzigen van de elementen die het formele aspect in zijn vertrekpunt bepalen. Daarom gaat hij over van meerdelige naar een-delige composities of laat hij de verschillende delen van een werk zonder pauze op elkaar aan-sluiten, zodat de continuïteit van de vormont-wikkeling gegarandeerd is. Regelmatig gebruikt hij canons, herhalingen als ‘lussen’ of ‘loops’, het mechanistisch correcte ritmische spel (‘come una macchina’, wat een saluut aan Ligeti zou kunnen zijn) en, in fel contrast, koraalachtige momenten. Het orkestrale palet is rijk gekleurd, de muziek is bijzonder virtuoos en getuigt van een rijke extraverte gestiek. Dit is een ten top ge-dreven dramatisch orkestraal concept.

In Feria grijpt hij ook duidelijk terug naar het ver-leden door het citeren van de chromatische ex-pressieve melodie en harmonisatie van Monte-verdi’s Lamento d’Arianna. De refreintekst drukt het verlangen naar de dood uit (‘Lasciatemi morire’), waardoor ook in deze compositie (net als in het ganse concertprogramma) de doods-gedachte aanwezig is. De titel Feria verwijst naar het Spaans voor een openlucht ‘fair’, feest of kermis, een plaats waar harmonieorkesten en fanfares aantreden, de weerspiegeling van het extraverte, exuberante en virtuoze karakter van het werk. Vanaf de eerste maten is het explosieve van de ritmisch ingezette kopersectie bepalend voor de sfeer van het werk, vooral door de fan-fare-achtige motieven van de trompet, die als een soort herkenningsfunctie doorheen het ganse muziekstuk gaan functioneren. In het langzame middendeel verschijnt het Monteverdi’s Lamento uiterst geleidelijk, zich als het ware natuurlijk ge-nererend uit het eerder aangebrachte materiaal. Lindberg zelf beschrijft dit als “een herkenbaar

menselijk gelaat dat zichtbaar wordt in een ab-stract schilderij”.Feria ging in première op 11 augustus 1997 in Londen tijdens de BBC Proms, Jukka-Pekka Sarastre leidde het Finse Radio Symfonie Orkest.

Tekst. Yves Knockaert

6. Biografie

Jan Latham-Koenig. dirigent

Met zijn Franse, Deense en Poolse roots, is Jan Latham-Koenig een Europeaan in hart en nieren. Hij studeerde aan het Royal College of Music in Londen waarna hij de prestigieuze Gulben-kian Fellowship in de wacht sleepte. Zijn debuut als dirigent van de opera Macbeth in de Wiener Staatsoper in 1988 was een buitengewoon suc-ces en bezorgde hem op korte tijd internationale naam en faam. Sindsdien stond hij aan het roer van ’s werelds grootste opera- en symfonische gezelschappen met werken zoals Aïda, Macbeth, La Bohème, Peter Grimes, Tristan und Isolde, Pelléas et Mélisande, Die tote Stadt, Carmen, Turandot en Elektra en het ballet The Prince of the Pagodas.

Jan Latham-Koenig nam reeds diverse engage-menten op als artistiek directeur van ensembles en organisaties zoals het Orquestra Nacional do Porto, de Cantiere Internazionale d’Arte di Mon-tepulciano, het Teatro Massimo di Palermo, het Orchestre Philharmonique de Strasbourg en de

Opéra National du Rhin. Daarnaast was hij stich-ter en artistiek directeur van de Young Janácek Philharmonic.Sinds augustus 2011 is hij artistiek directeur van de Novaya Opera Moskou en sinds 2012 ook van het Orquesta Filarmónica de la UNAM in Mexico City. Vanaf het seizoen 2013-2014 is hij tevens chef-dirigent van het Symfonieorkest Vlaanderen in Brugge.

Jan Latham-Koenig verzorgde diverse gastop-tredens met onder meer de New Japan Philhar-monic, het Tokyo Metropolitan Orchestra, het Orchestre Philharmonique de Radio France, het Los Angeles Philharmonic Orchestra, het Rund-funk-Sinfonieorchester Berlin, het Dresdner Phil-harmonie Orchester, … Daarnaast werd hij uit-genodigd om diverse gezelschappen te dirigeren in de Wiener Staatsoper, het Royal Opera House Covent Garden, de National Opera Prague, de Göteborg Opera, de Tokyo National Opera en nog vele andere.

JAN LATHAM-KOENIG

7.Biografie

Markus Groh. piano

Steeds gelauwerd voor zijn klankverbeelding en verbazingwekkende kracht, blijft Markus Groh zijn plaats tussen ’s werelds beste pianisten van vandaag bevestigen. Onlangs maakte hij als so-list zijn debuut bij zowel het National Sympho-ny Orchestra in Washington DC (met Brahms’ Pianoconcerto nr. 1 in re groot) als bij het Cleve-land Orchestra (met Brahms’ Pianoconcerto nr. 2 in si mol groot). Om het met de woorden van een recensent van de Cleveland Plain Dealer te zeggen: “Groh bleek uitzonderlijk goed geschikt voor Brahms’ Tweede Pianoconcerto… Geen seconde verliest Groh zijn concentratie. Sterker nog: hij verslond het stuk met zuinige bewegingen en het schijn-bare gemak van een volleerd virtuoos.”

Als solist onthult Markus Groh vormen, texturen en kleuren in de muziek die zelden te horen zijn tijdens live-uitvoeringen. Critici zijn het hierover eens; de Neue Züricher Zeitung sprak zelfs van “een nieuwe ster aan het pianistieke firmament”.

Sinds Markus Groh in 1995 als eerste Duitser in de geschiedenis de Koningin Elisabethwed-strijd won, behoort hij tot de absolute wereldtop. In Amerika deelde Groh het podium met grote namen zoals onder meer de New York Philhar-monic, de San Fransisco Symphony en het Phila-delphia Orchestra. Ook buiten de Verenigde Staten trad hij op met een aantal prestigieuze orkesten, waaronder bijvoorbeeld het Budapest Festival Orchestra en het London Symphony Orchestra. In het verleden werkte hij reeds samen met diverse gerenommeerde dirigenten, zoals Iván Fischer, Fabio Luisi en Marek Janowski.

In 2006 verscheen zijn eerste album met wer-ken van Franz Liszt. Zijn uitvoering van Liszts Totentanz werd bekroond als de ‘Editor’s Choice’ van Gramophone Magazine.

MARKUS GROH © MARKUSGROH.ORG

8. Familie.concert

Peter en zijn Wolf. (8+)

Een nieuw verhaal op tijdloze muziek van Prokofiev.

Peter woont met zijn vader in een grote stad. Als zijn vader niet meer voor hem kan zorgen, wordt Peter naar zijn onbekende opa gestuurd, in een afgelegen bergdorpje. Peter moet erg wennen. Geen vrienden, alleen een zwijgzame opa. En heel veel honden, waar Peter bang voor is. Het hele dorp lacht hem hiervoor uit, ook zijn opa. En dan is er ook nog een wolf, die de omgeving onveilig maakt. Om zichzelf te bewijzen be-denkt Peter een plan. Hij zal laten zien dat hij niet bang is en het gevaarlijkste doen wat hij kan bedenken: hij zal in z’n eentje de wolf vangen.

Een ontroerende en spannende voorstelling met de wereldberoemde muziek van Prokofiev.

Boek nu de allerbeste plaatsen voor u en uw (klein)kinderen!Tickets voor kinderen en jongeren t.e.m. 15 jaar: 8 euro in alle rangen.

050 84 05 87www.symfonieorkest.be

Familie.concert . Peter en zijn Wolf.Vernieuwd verhaal op muziek van Prokofiev.

Vrijdag 27 december 2013 15:00Concertgebouw Brugge

Zondag 29 december 2013 15:00deSingel Antwerpen

verteller. Steven Beersmansdirigent. Stijn Saveniers

Kinderen en klassieke muziek? Jawel! Met ‘Peter en zijn Wolf’, een vernieuwde versie op het bekende verhaal van Prokofiev, wordt klassieke muziek haast tastbaar. Met woord en beeld, orkest en verteller, dirigent en componist word je meegezogen in het ontroerende en spannende verhaal over Peter en zijn Wolf.

9.Overzicht

Concert.agenda

Siegfried.Wagner . Van Camp . Schreker

dirigent. Jonas Albersolist. Wibert Aerts. viool

dinsdag 19 november 2013. 20uConcertgebouw. Brugge

vrijdag 22 november 2013. 20uMuziekcentrum de Bijloke. Gent

zondag 24 november 2013. 15udeSingel. Antwerpen

Taras Bulba.Dvorák . Lindberg . Janácek

dirigent. Jan Latham-Koenigsolist. Emil Jonason. klarinet

zondag 15 december 2013. 15udeSingel. Antwerpen

maandag 16 december 2013. 20uPaleis voor Schone Kunsten. Brussel

dinsdag 17 december 2013. 20uConcertgebouw. Brugge

Parada.Lindberg . Bartók . Brahms

dirigent. Andreas Delfssolist. Alexander Madzar. piano

dinsdag 7 januari 2014. 20uConcertgebouw. Brugge

zaterdag 11 janiuari 2014. 20uMuziekcentrum de Bijloke. Gent

zondag 12 januari 2014. 15udeSingel. Antwerpen

Ontdek de volledige kalender op www.symfonieorkest.be!

verantwoordelijke.uitgever. Dirk Coutigny

Westmeers 74 . B 8000 BruggeT +32 50 84 05 87F +32 50 84 06 87

info@symfonieorkest.bewww.symfonieorkest.beVolg ons op Facebook!

Het Symfonieorkest Vlaanderen geniet de steun van