love · web viewในสม ยส โขท ยนโยบายและว ตถ...

บทท 3 พฒนาการดานการศกษาของพระภกษสงฆตงแตอดตจนถงปจจบน

3.1.ความหมายและความเปนมาของการบวชในพระพทธศาสนา1. ความหมายและความเปนมาของการบวชในสมยพทธกาล

ประเพณและวตถประสงคในการบวชในสมยพทธกาลและ ปจจบนในเมองไทยคงไมตางกนนกและกไม เหมอนกนเสยทเดยว เพราะตางทตางถนและตางกรรมตางวาระกน การบวชในสมยพทธกาลเปนการบวชโดยม

วตถประสงคอนสำาคญคอ เพอตอตานลทธถออตตาของฮนด พระพทธองคมความประสงคทจะทรงแกปญหา ความไมเสมอภาคทางดานสงคมและการศกษาของคนอนเดยในสมยนน เพราะคนอนเดยยดอตตาเปนหลกสำาคญ

โดยแบงคนออกเปน 4 ชนชน คอ พราหมณ กษตรย แพศย และศทร พวกคนฮนดในสมยนน จำากดการศกษาให เฉพาะพวกพราหมณ โดยถอวา การศกษาพระเวทเปนการศกษาอนสงสด การศกษาไมทวถง การศกษาตกอยใน

มอพราหมณ ดงนนการบวชคอการไดอสรภาพทางการศกษาอยางชดเจน ในสมยพทธกาลมการศกษาศลปศาสตรตางๆ อยางทเราเรยกกนในสมยนวาการศกษาสมยใหมแบบ

ตะวนตก แมพระพทธเจากยงไดรบการศกษาศลปะ 18 ประการมาแลวกอนบวช แตระบบการจดการและการ บรหารหลกสตรอาจไมพฒนาถงขนาดปจจบนนกได แตทสำาคญคอปรชญาการศกษาในสมยนนตกอยภายใตแนว

ความคดเรอง อตตา ในศาสนาพราหมณหรอฮนดการบวชในสมยพระพทธเจาจงเปนการบวชเพอเปนตวอยางของการใหการศกษาแบบเสมอภาคและ

สรางแนวความคดทางปรชญาทตงอยบนหลก อนตตา พระพทธองคทรงสรางหลกความเสมอภาคทางการศกษา ใหปรากฏชดขน เชน ทกคนเมอมาบวชแลวตองไดรบการศกษาเสมอกน และทงผชายและผหญงมสทธในการบวช และในการศกษา และการจะสรางความเสมอภาคใหเกดขนไดทกคนตองเรยนรทจะกำาจดอตตา ความถอเขาถอเรา

และความเหนแกประโยชนตวเองทงสน ตามทศกษาในประวตพทธศาสนาเราจะสงเกตเหนวาผทบวชแลวไมคอย ปรากฏประวตการสก พวกทสกและมประวตปรากฏกมกจะเปนคนทไมด มใจไมแนนอน เปนตน เชน นทานธรรมบท

เรองบณฑตจอบเหยน (กททาลบณฑต) ซงบวชแลวสกบวชแลวสกอยจนถง 7 ครง ผวจยเชอวาผทสกออกมา

ประกอบสมมาอาชพเปนฆราวาสอกวาระหนงตองมอยอยางแนนอน แตพระเถระผทำาการสงคยนาตงแตครงท 1 เปนตนมาไมไดรวบรวมไวเพราะเหนวาไมใชวตถประสงคในเวลานน

ถงกาลเวลาเปลยนไปแตวตถประสงคของการบวชยงคงเดม เพราะคำาสอนในพระพทธศาสนาเปน อกาลโกคอไมขนอยกบการเปลยนแปลงของกาลเวลา แตชาวพทธควรจะยอมรบวาประเพณการบวชนนยอม

เปลยนแปลงไปตามกาลและสถานท กลาวคอการบวชมวตถประสงคมากกวาการบวชเรยนเพอไปนพพานเพยง อยางเดยว อาจจะเปนเพราะความจำาเปนของชาตบานเมอง กจในพระพทธศาสนากเปลยนไปตามยคสมย ศาสน

กจในปจจบนอาจแบงไดเปนศาสนกจเพอความเจรญงอกงามในพระศาสนาของตนเอง และศาสนากจเพอความสข

ความเจรญของผอน ชมชนทอยรอบ ๆ วดทงใกลและไกล1 อกอยางหนงในสมยพระพทธเจาคนมบารมแกกลา สวนมากฟงพระธรรมเทสนาแลวจะไดบรรลมรรคผลนพพานไดไว หรอถามปญหากสามารถเขาเฝาพระพทธเจาได

พระพทธเจากจะทรงแกปญหาตางๆ ใหแกสงคมในเวลานน

1 ศาสนกจแบงออกเปน 2 ประเภทคอ คนถธระ: ไดแกหนาททพระบวชมาแลว จะตองศกษาเลาเรยนพระธรรมวนย จนสามารถรเขาใจหลก

ธรรมวนยทจะตองประพฤตปฏบตอยางทวถง จนสามารถบอกกลาวสงสอนผอนไดตามทศกษามานนวปสสนาธระ: คอหนาททผบวชมาแลวจะตองรหลกปฏบตตามทเรยนมาแลวใหเกดภาวนามยปญญา

หลกปฏบตนมปรากฎชดในมหาสตปฎฐานสตรโดยเรมตงสตตามพจารณาเหนกาย เวทนา จต และธรรม ทงการ เกดการดบอยางตอเนองจนเกดวปสสนาญาณครบ นคอวปสสนาธระ แตปจจบนเรยกอกอยางหนงวา

1. อตตหตศาสนกจ: กจทควรทำาเพอความงอกงามสวนตนเชน การทำาวตรสวดมนต การบณฑบาต การกวาดลานวด การปลงอาบต พจารณาปจจเวกขณ การลงอโบสถฟงปาฎโมกขการตงใจศกษาเลาเรยนพระ

ธรรมวนย และการปฏบตสมาธสวนตนเนอง ๆ2. ปรหตศาสนกจ : กจทควรทำาเพอความสขของผอน เชนการออกไปเยยมเยยนผปวยไดรบภยพบต

การทำาวดใหรมรนเปนทพกผอนทางจตใจของประชาชน ขวนขวายใหมสงทเปนสาธารณประโยชน เชน ขดสระนำา สรางแหลงเกบนำากน นำาใช สรางศาลาพกจดใหมการเผยแพรธรรมเปนประจำา


70 เมอพระพทธเจาปรนพพานใหมๆ พระพทธศาสนาประสบปญหาเหมอนกนจนถงกบตองทำาสงคายนา

ชำาระสะสางปญหากนเปนการใหญ สงคายนาครงทสามทพระเจาอโศกทรงอปถมภถอเปนการสงคายนาครงสำาคญ ของพระพทธศาสนา เพราะเปนการชำาระหลกคำาสอนและกำาจดเดรถยผปลอมบวชเพอหวงลาภสกการะในพระพทธ

ศาสนา ผลจากการสงคายนาคอพระเจาอโศกทรงสงพระสาวกออกไปประกาศพระศาสนาถง 9 สาย รวมทงสง พระโสณะและพระอตตระมาเมองไทยซงสมยนนคอดนแดนทเรยกกนวาสวรรณภม พวกมอญและละวาอาศยอยใน

ฐานะเปนเจาถน นกประวตศาสตรบางคนเชอวา คนไทยยงอยในเมองจนและอพยพมาเมองไทยเมอประมาณป

พทธศกราช 539 พรอมกบนำาเอาพระพทธศาสนามหายานมาดวย2 แตพระพทธศาสนาในเมองไทยเวลานนตองตอสกบแนวความคดและความเชอถอลทธพราหมณและลทธบชาผซงกมพนฐานความเชอไมตางกบแนวความ

คดเรองอตตาของฮนดในสมยพทธกาลเทาใดนก แตทหนกยงกวานนคอการศกษาของคนไทยยงไมดพอ คอยงไม เจรญเทากบการศกษาของอนเดยในสมยพระพทธเจา เพราะเมองไทยอยในชวงการกอรางสรางตว คนไทยยงไมม

การศกษา ไมตองพดถงความทดเทยมทางการศกษา แตพดถงทำาอยางไรคนไทยจงจะมการศกษา เนองจาก พระพทธศาสนามปรชญาการศกษาทด และสนบสนนความเสมอภาคทางการศกษาอยแลว คนไทยจงสนบสนนและ

หนมาทำาการศกษาพระพทธศาสนาอยางเตมททนท ยงไดหลกคำาสอนของพระพทธศาสนาจากศรลงกาชวย สนบสนนเพมเตมในสมยพอขนรามคำาแหงยงทำาใหการศกษาทางพระพทธศาสนาเจรญมากขน คนไทยจงนยมบวช

เรยนมากขน พระพทธศาสนาจงเปรยบเหมอนมหาวทยาลยทางการศกษาเรอยมา สงคมแบบชาวพทธไทยจะสามารถเขาใจไดงายตามนยแหงหนงสอพทธธรรมของพระธรรมปฎก

( ประยทธ ปยตโต) “ ขอกำาหนดแหงประเพณไทยเกยวกบการบวชเรยนทวา เดกชายไปเรยนหนงสอทวด บวช เณรบวชพระเรยนหนงสอ จะมเหยาเรอนตองไดบวชเรยนเปนคนสกกอน นบเปนตวอยางงายๆ ของการสรางวนย

คอระบบชวตและระเบยบสงคมแบบพทธของสงคมไทยในอดต ซงไดชวยใหวงการดำาเนนชวตแบบพทธและ

” พระพทธศาสนาเองไดเจรญมนคงแพรหลายไปในสงคมไทยอยางมาก (2529,450).2. การบรรพชาและอปสมบทของพระภกษสามเณรในเมองไทยการบวชในเมองไทยจงเปนการบวชเรยนเพอทจะอยเปนพระตลอดไปหรอลาสกขาออกไปเปนฆราวาสตาม

ความตองการของบานเมองกได ศาสตราจารยวทย วทศทเวทย วจารณวา กอนสมยรชกาลท 5 สงคมไทยเปน สงคมอยนง ตำาแหนงทางสงคมม 2 ระดบคอ คนชนสงไดแกเจานายและขนนางและคนชนตำาไดแกทาสและไพร

ซงเปนเกษตรกร ตำาแหนงคนชนกลางไมม ดงนนการบวชเปนพระภกษสามเณรจงเปนการเคลอนตำาแหนงของ สามญชน การศกษาสำาหรบคนทวไปซงทำากนทวดจงมบทบาทในการเปลยนสถานะของคนในสงคมทงจากนอก

วงการคณะสงฆสวงการคณะสงฆและวงการคณะสงฆสนอกวงการคณะสงฆ (2526,33) ปญหาวาการ บวชเพอเลอนฐานะนนอยบนพนฐานของตณหาหรอฉนทะ ถาอยบนฐานะของฉนทะกถกตอง เพราะคนไทยถอวา

การบวชนอกจากมผลทางสงคมยงเปนการขดเกลานสยทดดวย ดงนน คนไทยทกระดบชนจงนยมนำาบตรหลานท

เปนชายมอาย 20 ปบรบรณ เขาไปบวชเรยนในพระพทธศาสนา เพอเรยนรหลกธรรมกลอมเกลานสยใจคอของ คนวยรน ทมกมอารมณววามรนแรงขาดการยงคด ใหกลายเปนคนสขมเยอกเยนรอบคอบ มสตปญญาเฉลยว

ฉลาดสามารถปรบตนเองเขากบผอนและสงคมไดดเปนการเตรยมตวทจะเปนผใหญทงทางรางกายและจตใจ การ บวชเรยน นอกจากจะเปนมหากศลสำาหรบตนเองและบพการตามคตนยมของชาวพทธแลว เมอลาสกขามาเปน

ฆราวาส ยงจะเปนการเตรยมความพรอมสำาหรบการครองเรอน การเปนหวหนาครอบครวทด และเปนผนำาทดใน ชมชนอกดวย พระธรรมปฎกไดใหทศนะสนบสนนไวอยางมเหตผลวา

ในสงคมไทยไดมประเพณการบวชอยางหนงเรยกวาการบวชเรยน ซงนอกจากเปดโอกาสแหงการบวช สำาหรบผพรอมทจะฝกตนเพอเขาถงความสขอยางประณตแลว กใชการบวชเปนชองทางสำาหรบใหการ

ศกษาแกมวลชนดวยการฝกฝนเยาวชนทงทางวชาการ ศลธรรมและวฒนธรรม เปนเครองเตรยมคนให พรอมทจะเขาสสงคม ผบวชสวนมากบวชตงแตยงเดกตามความประสงคของผปกครอง เมอบวชและได

เรยนพอสมควรแลวกตดสนเองโดยสมครใจวาจะบวชอยตอไปหรอจะกลบคนสเพศคฤหสถดวยความ ยนดตอนรบของสงคม โดยวธนระหวางทบวชอย ผบวชยอมรตระหนกวาตนอยระหวางการฝก ซงถา

2 ผเขยนประวตศาสตรพระพทธศาสนาในเมองไทยสวนมากจะยอมรบกนวาพระพทธศาสนาเขามาเมอง ไทยหลายสายและกวาจะตงมนไดกตองฝนฝากบอปสรรคมากมาย ดเปรยบเทยบ Phra

Rajavaramuni, 1990, p. 18).


71 ตนไมตองการอยจรงกจะฝกอยเพยงชวคราวเทานน แลวกจะเลกไป เมอเปนเชนนจตกยอมรบความ

จรงได และแมแตคนทไมพรอม กอาจตงใจฝกตนใหดทสดตลอดชวงเวลาชวคราวนน วธฝกโดยสอดคลองกบความเปนจรงเชนนจงทำาใหเกดผลดโดยไมเกดโทษทเนองจากความกกกดแลวดนรนออก

นอกลนอกทาง หรอหากมโทษกเหลอนอยทสด โดยนยน หากยงคงรกษาประเพณบวชอยางนไว กจะ ตองเปดโอกาสใหการสกเปนไปโดยสมครใจอยางเสรดวย จงจะเปนการชอบธรรมแกบคคลและแก

ประโยชนสขแกสงคม. (2529 ม, 564) ดวยคณประโยชนทกลาวมาเพยงโดยยอน ประเพณการบวชเรยนจงไดรบการยอมรบจากคนไทยทกชน

แมทางราชการบานเมองกไดมระเบยบใหขาราชการขออนญาตลาบวชไดเปนเวลาถง 120 วน ดงนน ชายไทยใน

สงคมเมอง ซงตองตอสดนรนมากในการประกอบอาชพ จะปลกตวออกบวชชวคราวไมนอยกวารอยละ 60 สวน ทอยในสงคมชนบทซงมการดำารงชวตทเรยบงายจะนยมออกบวชเรยนตามประเพณถงรอยละ 90 ถาจะมองใน

แงของการสรางคนในอดต สถาบนวดเปนทางผานในดานการศกษาโดยตรง ทกคนตองบวชเรยนกอน จงจะ ดำาเนนชวตเปนผครองเรอน ครองบานครองเมองตอไป ดงนน จงมการบวชเปนสามเณรกอนเมอหลงโกนจกในระ

ยะสนๆ จากนนจงไดบวชเปนพระเมออายครบ 20 ปตอไป3 ระยะหลงการบวชเปนสามเณรไมจำากดเฉพาะใน พธการโกนจก แตบวชเพอเรยนหนงสอเหมอนสามเณรในสมยพทธกาลกม การบวชเปนสามเณรจงถอเปนเรอง

สำาคญเพราะเปนสามเณรในวนนกคอพระภกษในวนหนาตอมากมประเพณการบวชสามเณรภาคฤดรอนขนโดยการดำาเนนการของมหาวทยาลยสงฆทงสองแหง

คอมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วดมหาธาต และมหาวทยาลย มหามกฏราชวทยาลย วดบวรนเวศ

วหาร (ดภาคผนวก) การบวชสามเณรภาคฤดรอนกมวตถประสงคใหเดกไดใชเวลาวางใหเปนประโยชน และหวงวา เดกบางคนอาจซาบซงในหลกธรรมคำาสอนของพระพทธเจาแลวนำาเอาไปใชในชวตประจำาวน หรอ ถามศรทธาแก

กลากอาจบวชตอไป การทมสามเณรไมลาสกขาไปศกษาตอตามเดมนเองเปนสวนหนงทคณะสงฆและรฐควรจดการ ศกษาใหเขา ซงจะไดพดตอไปในบททเกยวของ

กลาวเฉพาะการศกษาของสามเณร จากขอมลจำานวนสามเณรทเพมขน (ดตารางภาคผนวก) ตลอด ระยะเวลา 9 ปทผานมา โดยเฉลยในแตละปมประมาณ 150,347 รป นบวาเปนตวเลขทไมนอยเลย และ

เปนบคคลทอยในวยศกษาเลาเรยนจนสำาเรจการศกษาพระปรยตธรรมฝายภาษาบาลเปนเปรยญเอกสงสด คอ ป.ธ. 9 ประโยคกม ซงสามเณรเปรยญ 9 ในสมยรตนโกสนทรนนบไดประมาณ 39 รปแลว ในบรรดา

สามาเณรเปรยญเอกอดมทง 39 รปน ไดรบสถาปนาเปนสมเดจพระสงฆราช 2 รป เปนพระราชาคณะ 3 รป และกำาลงเปนกำาลงสำาคญในดานการสอนของสำานกเรยนสวนกลางและตางจงหวด 26 รป อก 8 รป ลา

สกขาบทไดรบราชการสนองพระเดชพระคณ (พระสธวรญาณ,2541,263). อยางไรกด ถามองถงฐานะของสามเณรในพทธบรษท 4 คอ ภกษ ภกษณ อบาสกและอบาสกากจะเหน

วาสามเณรไมปรากฏเชนเดยวกบการบวชเปนแมช แตเปนทรจกกนวาสามเณรเปนฐานรองรบการเปนภกษเปน เหลากอของสมณะ อยเนองกบภกษดจสามเณรกอยเนองกนกบภกษณ ทงสามเณรและสามเณร คอผเตรยมตวท

จะอปสมบทตอไปนนเอง เพยงแตอายยงไมถงจงเพยงรบสรณคมน และถอศล 10 ไปกอน แตการเปนสามเณร กมไดกดกนมใหบรรลธรรมชนสง มสามเณรหลายรปในสมยพทธกาล ไดบรรลอรหนตตงแตอายยงนอย ๆ เพยง

7 ขวบ เชน ราหลสามเณร บณฑตสามเณร สาณสามเณรและสงกจจสามเณร เปนตนดงกลาวแลว ดงนน สามเณรทกรปถาไดครอาจารยด มสงแวดลอมด มผสนบสนนกจะมความเจรญกาวหนาในพระ

ศาสนาแมจะลาสกขาออกมากเปนกำาลงสำาคญของประเทศชาตในดานวชาการไดเปนอยางดพระสธวรญาณ

3 คำาวา บวช มาจากคำาบาลวา ปพพชชา (ป+วช) แปลวา ออกไปจากตระกล จากบานจากเรอน ออกไป จากชวตแบบโลก ๆ ออกจากกามและกเลสทงหลาย แตคำาวาบวชปจจบนหมายถงบวชเปนพระและบวชเปนสามเณร

ดงนนจงมขอบญญตวา บวชเปนพระเรยกวาอปสมบท บวชเปนสามเณรเรยกวา บรรพชา เปนการประพฤตพรหมจรรยในพระศาสนาดวยศรทธาอยางยอดยง


72( ณรงค จตตโสภโณ) ใหทศนะวา ระบการศกษาของคณะสงฆแตละระบบกหาไดมงจะผลตพระภกษสามเณรให

เปนศาสนาทายาทโดยตรงไม ขนอยกบศรทธาของทานเหลานนเอง จะเหนไดวาแมแตระบบการศกษาเดมคอพระ

ปรยตธรรมแผนกบาลสามเณรทง 39 รป ทสำาเรจ ป.ธ. 9 กใชวาจะอทศตนใหแกศาสนาในเพศบรรพชต ตลอดไปทกรปไม เพยง 14% ทอทศชวตอก 65.5% ยงไมแนใจวาจะอทศชวตกป และทสกแลวมถง

20.5 ”เปอรเซนต (พระสธวรญาณ,2541,232-266)

3. ทฤษฎการเรยนรในพระพทธศาสนา. ดงไดกลาวมาแลววา ในครงพทธกาลการศกษาทางพระพทธศาสนาแบงออกเปน 2 ระดบคอ คนถธระ

เปนการศกษาพระธรรมวนย ทองบนสาธยาย และทำาความเขาใจใหถองแท และ วปสสนาธระ เปนการศกษาโดย

ลงมอปฏบตจรง เพอความรแจงประจกษจากประสบการณตรง (ธ.อ. 1/7) เปนทนาสงเกตวาการศกษาทง สองอยางนไมแยกออกจากกน เปนกระบวนการศกษาทตองดำาเนนไปคกนเสมอ เพอนำาไปสการแทงตลอด

มรรคผลและนพพานในทสด ดงนนหลกการศกษาดงกลาวมาแลวนเรยกวา หลกไตรสกขา คอ ดำาเนนตามหลกศล สมาธ และปญญา (ท.ปา.11/228/231) เพอเปนประโยชนเกอกลแก ปรยต ปฏบต และปฏเวธ เรยก

วาหลกสทธรรม 3 (วนย.อ.1/264) หลกการศกษาในพระพทธศาสนาเรยกอกอยางหนงวา หลกปญญา 3 คอ ความรอนเกดจากการฟง (สตตามยปญญา) ความรอนเกดจากการคด (จนตามยปญญา) และ

ความรอนเกดจากการอบรมจตตามมรรควธ (ภาวนามยปญญา) กได (ท.ปา.11/228/231) ดงนน หลกการศกษาในพระพทธศานาจงอาศยปญญาเปนหลกสำาคญ ศลและสมาธเปนบาทวถเทานนเมอพจารณาตาม

หลกมชฌมาปฏปทาซงเปนอกหลกหนงและเปนหลกเดยวกนกบหลกไตรสกขาในการศกษา หลกมรรค 8 (ท.ม.10/299/348) ซงถอเปนหวใจการศกษาตามหลกพระพทธศาสนา อาจกลาวไดวา ระเบยบวธ

การศกษาในพระพทธศาสนาตองใหไดถงขนทประกอบดวย ภาวนา 3 คอ บรกรรม อปจาร และอปปนา (สงคห.5.1) ) หรอ หลกพหสตร 5 ประการ คอ ฟงมากหรอเลาเรยนสดบมาก (พหสสตา) จำาไดอยาง

แมนยำา (ธตา) ทองบนอยางคลองแคลวอยเสมอ ( วจสา ปรจตา) เพงจนขนใจคอใสใจพจารณาอยเนองๆ (มนสานเปกขตา) และ มความเขาใจลกซงมองเหนประจกษแจงดวยปญญา ( ทฏฐยา สปฏวทธา) หลกนปรากฏใน

พระไตรปฎกอยางชดเจน (อง.ปญจก.22/87/29 ) ดงนนการศกษาในพระพทธศาสนาจงเปนไปเพอ ประโยชน 3 ประการ ( ข.จ.30/673/333 ) ในชวตนอยางแทจรงคอ ประโยชนในปจจบนท

ประกอบไปดวยกามสข ประโยชนในภพหนาทสงขนไปคอสงกวาประโยชนในภพน และประโยชนอยางยงคอพระ

นพพาน ความจรงประโยชน 3 นคาบเกยวกนเพราะคำาวาพระนพพานนนถาดำาเนนตามหลกไตรสกขาอยางแทจรง กสามารถบรรลไดในชาตน

แตการศกษาในสมยพทธกาลไมไดใชตำาราเหมอนสมยตอมา เพราะในสมยนนการศกษาเปนการบอกเลา สบตอกนมา โดยอาศยพหสตร เปนผทำาหนาทใหการศกษา การศกษาพระธรรมวนยในสมยพทธกาลจงเปนการ

ศกษาจากปากคำาของผรจรงๆ เปนการศกษาโดยอาศยกลยาณมตร มพระพทธเจาและพระอรหนตเปนตน พระพทธเจาทรงแสดงธรรมแกพระภกษสงฆและฆราวาสทกวน พระภกษสงฆเมอไดฟงพระธรรมจากพระพทธเจา

แลวกนำามาถายทอดแกสทธวหารกและอนเตวาสกตอๆ กน การศกษาคำาสอนของพระพทธเจาเรยกวา คนถะธระ หรอการศกษาพระปรยตธรรมซงมอยเกาประการเรยกวา "นวงคสตถศาสน" ในสมยพระพทธเจายงทรง


73 พระชนมอยนน พระองคทรงเทศนาสงสอนเปนภาษาบาล4 ซงเปนภาษาทองถนในสมยนน ตอมาพระพทธศาสนาได

มาเจรญรงเรองในศรลงกา ภาษามาคธไดถกนกปราชญแกไขดดแปลงรปแบบไวยากรณใหกระทดรดยงขน การท พระพทธเจาทรงใชภาษาทองถนสำาหรบเทศนาสงสอนพระสาวกและสาธชนทวไป จงเปนประเพณใหมการสบทอด

พระพทธพจนดวยอกษรทองถนเปนตนมา ในปจจบน การศกษาในพระพทธศาสนาอาศยพระไตรปฎกเปนตำาราสำาคญ นอกจากนนนกศกษาตอง

ศกษาอรรถกถา ฎกา และอนฎกา รวมไปถงตำาราประกอบตางๆ เพอใหเขาใจโลกและชวตตามความเปนจรง เรยกวา เรยนใหรธรรมนยามตามความเปนจรง เมอรแลวจงถอวาเขาถงสจธรรม การศกษาในพระพทธศาสนาจงเปนกระ

บวนการพฒนาชวตเพอกำาจดความไมรโดยเรมศกษาจากสงทยงไมรไปหาสงทสนสดความไมรนนเรยกวาญาณ กระบวนการศกษานตองอาศยการฝกสมาธคอการทำาใจใหแนวแนเพอขจดอปสรรคตางๆ เรยกวานวรณ ซงเปน

เครองกดกนความรหรอญาณนน การจะไดมาซงญาณทศนะตองอาศยบรณาการ การบรณาการคอการทปจจย

ตางๆ อาศยกนและกนเกดขน การเขาใจสงหนงสงผลใหเขาใจสงอนๆได ( Amnuay,1967) ดง นน นกปรชญาการศกษาแนวพทธจงเสนอใหมการเรยนตามหลกไตรสกขาซงไดอธบายแลวตามแนวความคดของ

พระธรรมปฎก และวทย วศทเวทย เปนตน ผวจยคดวาการจะเหนวามหาวทยาลยสงฆสำาคญแคไหนจำาเปนตองศกษาถงพฒนาการการศกษาของสงฆในอดตเพอจะไดมองหาสงทคดวานาจะเปนประโยชนตอการจดการศกษาใน

มหาวทยาลยสงฆในปจจบน ผวจยจะเนนเฉพาะบางยคเทานนเพอตองการทราบปรชญาการศกษา วตถประสงคการ ศกษาและประเพณการบวชเรยน เปนตน

3.2.พฒนาการดานการศกษาพระปรยตธรรมของคณะสงฆไทยในอดต

1. บทนำาวตถประสงคในการกลาวถงพฒนาการดานการศกษาพระปรยตธรรมของคณะสงฆไทยในอดต

เพอตองการชใหเหนถงความเปลยนแปลงทางการศกษาของคณะสงฆ ในดานการบรหารการศกษา การเรยนการ สอน และการประเมนผล ตงแตตนจนถงปจจบน และเพอตองการสบคนถงแนวปรชญาทอยเบองหลงนโยบายการ

จดการศกษาทผานมาวาสอดคลองกบหลกปรชญาการศกษาของพระพทธศาสนามากนอยเพยงใด โดยเฉพาะหลก การบรณาการทางการศกษา ตามทพระธรรมปฎก กลาววาการศกษาทถกตองตองเนนการพฒนาการใหครบทง

4 ดานคอ ทางกาย ทางสงคม ทางจตใจ และทางสตปญญา และการศกษาทถกตองนนตองทำาใหผสำาเรจการ

ศกษามความรคคณธรรม คอ มความรด มความสามารถด และมความสข5

4 ในสมยนนประเทศอนเดยมภาษาหลกอย 2 ตระกล คอ ภาษาปรากฤต และ สนสกฤต ภาษาปรากฤต แบงยอยออกเปน 6 ภาษาคอ 1. ภาษามาคธ ซงใชพดกนในแควนมคธ, 2. ภาษามหาราษฎร ซงใชพดกนใน

แควนมหาราษฎร, 3. ภาษาอรรถมาคธ คอ ภาษากงมาคธ เรยกอกอยางหนงวา ภาษาอารษปรกฤต, 4. ภาษา เศารน ซงใชพดกนในแควนศรเสน, 5. ภาษาไปศาจ คอภาษาปศาจ หรอภาษาชนตำา, และ 6. ภาษาอปภรงศะ

คอ ภาษาปรากฤตรนหลงทไวยากรณไดเปลยนไปเกอบหมด (การพฒนารปแบบการจดการศกษาปรยตธรรมแผนกบาล, 2541, หนา5).

5 คำาวา บรณาการ แปลตามศพทวา ทำาใหเตมหรอทำาใหบรบรณ มาจากคำาบาลวา ปรณ+ การ ในทาง พระพทธศาสนาการทำาใหสมดลกน ตามทศนะของพระพทธศาสนาในแงปรมตถธรรมหรอปรมตถสจจะ ถอวา

สรรพสงไมมแก นสารในลกษณะทเปนตวตนถาวร ทจะทำาใหยดตดได แตในแงสมมตสจจะ พระพทธศาสนาไมได ปฏเสธความมอยหรอแกนสารของสรรพสง พระพทธศาสนายอมรบความสำาคญของเหตปจจยทงหลายทมา

ประชมปรงแตงกนตามหลกอทปปจจยตาแลวกอใหเกดสงอนอกตอไป คำาวา บรณาการของสรรพสง จงไมได หมายความวา พระพทธศาสนายอมรบวาสรรพสงมอยแบบเทยงแทถาวร

ในปจจบนนคำาวา บรณาการ มความหมายเหมอนกบคำาวา องครวม (Holism) ซงถอวา สวนยอย แตละสวนมปฏสมพนธตอกน ตามทศนะของ ฮารตชอรน (Hartshone) นกปรชญาและเทววทยารวมสมย

ซงเปนชาวอเมรกนไดยกตวอยางอปมาเปรยบเทยบใหเหนความจรงวา มนษยทกคนเปรยบเสมอนเซลทมชวตทอย ในรางกายนน ปฏสมพนธมระหวางรางกายกบเซล และระหวางเซลกบเซล ฉนใด รางกายมนษยยอมมประฏสมพนธ

กบพระเจาฉนนน ทฯนะนคลายกบทศนะของพระพทธศาสนาตรงทพระพทธศาสนาถอวารางกายและจตใจเปนสงท ตองสมพนธกนตามเหตปจจยทมาปรงแตงกน ( วรยทธ ศรวรกล, แสงธรรมปรทศนปท 23 ฉบบท1

2542, หนา101)


74 คำาวา บรณาการ ตามคำานยามของ ศ. ดร. สาโรช บวศร คอ จดหมายปลายทางของการศกษา คอสภาพทปญหาตางๆ ในชวตไดแกตกไปจนหมดสน หรอ การทปญหาตางๆ ในชวตไดแกตกไปเกอบหมดสน

( คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, สารานกรมศกษาศาสตร, หนา 440) รอง ศาสตราจารย ดร. พเชฏฐ กาลามเกษตร กลาวถงหลกบรณาการไว 5 อยางดงน 1. บรณาการในเชง

โครงสรางวชา คอความสมพนธระหวางสถานภาพของวชาทางดานศาสนากบวชาสามญ, 2. บรณาการในเชง เนอหาสาระวชา ลำาพงแตใหมวชาศาสนาปนกบวชาสามญอนๆ นนยงไมพอ ตองกาวไปสการบรณาการเชงเนอหา

สาระ เชน การสรางองคความรจากพนฐานแนวคดของศาสนา, 3. บรณาการในเชงสมพนธเปรยบเทยบ คอม

การเสวนาปฏสมพนธเปรยบเทยบ, 4 บรณาการเชงวพากยวจารณ และ 5. การบรณาการเชงบรหารภายใน

หมายความวา ทกสถาบนจะตองตดตามและประเมนผลองคความรตามความเปนจรง (สกศ., [สมชชาการปฏรปการศกษาและการเรยนร], 2544, หนา 28-29) หลกบรณาการตามแนวของ พเชฏฐ กาลามเกษตร

สอดคลองกบพระธรรมปฎก ในลกษณะทเนนการบรณาการจากภายในสภายนอก เพอการรจกตวเอง ซงเปนแนว ปรชญาการศกษาสำานกอตถภาวนยม และเขากนไดกบจดมงหมายของการจดการศกษาตามปรชญาแนวพทธ

ตามทศนะของ ศ. ดร. วทย วศทเวทย ปรชญาการศกษาแนวพทธตองมจดหมาย 3 อยางคอ

(1) การศกษาตองสนองแนวทางของสงคม ตองสรางคนใหเปนพลเมองด ทำางานท ตนเลอกอยางม

ประสทธภาพ เคารพสทธผอน สำานกในสทธของตน มความสขในในการนบถอจากผอน (2) การศกษาตองสนองแนวทางการพฒนาตวบคคลเองและเปนบคคลทจะใชชวตทางโลก กลาวคอ การศกษาตอง

สรางคนใหเปนคนเคารพศกดศรของตนเอง เปนตวของตวเอง มเหตผลของตน เมอพรอมกสามารถ

เสพยสขทางโลกไดดวยชอบ และ (3) การศกษาตองตอบสนองแนวทางของปรมตถธรรม กลาวคอเมอคนเบอการมชวตแบบชาวโลกตองการใชชวตทางธรรมเพอบรรลปรมตถธรรมกสามารถทำาได (2531, หนา20).

บคคลในอดมคตของปรชญาสงคมแนวพทธตามทศนะของวทย วศทเวทยคอบคคลทเคารพตนเอง ม สถานะและสภาวะไมถงขนพระอรหนต ลกษณะของคนเคารพตนเองคอเชอในศกยภาพของตน คอเชอวาความสข

ความทกขทเกดขนกบเราลวนเปนสงทเราทำาใหแกตวเอง เชอในเหตผลของตน คอเชอวาเหตผลทำาใหคนตางจาก สตว ทำาใหเราเคารพคนอนพอๆ กบทเราเคารพตนเอง รวาอะไรควรไมควร และทำาใหบงคบตวเองได และในอสรภาพ

ของตนคอเชอวาตนเปนอสรเสร มสทธทจะเลอกทางเดนชวตของตนเองดวยตนเอง คนเคารพตนเองยงตองการ ดำาเนนชวตทางโลกย เขาจะไมหลอกตวเองวาเงนไมมความสำาคญในชวต คนเคารพตนเองจะใชชวตแบบใดกไดคอ

ชวตทเนนความสขทางการเมองไดแกเกยรต ชวตทเปนความสขทางเศรษฐกจไดแกการกนดอยดและชวตทเปน

ความสขทางธรรมไดแกความสงบใจ ซงเมอดำาเนนไปเรอยๆ กอาจถงจดซงเปนชวตของพระอรหนต (2531, หนา 27) การทำางานเพองานนนเปนอดมคตของพระอรหนต แตคนดทเคารพตนเองนนนกเพยงวา ทำางานเพอ

เกยรตเพอศกดศร คนบาทรพยและบาอำานาจจะทำาใหสงคมไมนาอย แตคนทบาเกยรตนนไมมปญหาตอสงคมมาก นก ไมโออวดและไมถอมตวจนเกนไป การทำางานดวยมอควรไดรบการพจารณาใหอยในหลกสตร เพราะทำาใหคน

เขาใจและเหนใจเพอนมน ษย การทำางานดวยสมองทำาใหเกดความภมใจในตวเองกจรงแตทำาใหเกดความเหยยด หยามผอนไดงาย คนเคารพตนเองไมเหยยดหยามความสขในวตถทจำาเปนเชนปจจยส ไมมกนอย ความมกนอย

เปนคณสมบตของพระ แตสำาหรบฆราวาสทรงสอนใหมความพอใจยนดในสงทเราไดทเรามอย (2531, หนา 23)

ศาสตราจารย ดร. วทย วศทเวทย ใหทศนะวา สงคมตางๆ จดการศกษาโดยมจดมงหมายใหญๆ 3 ประการ คอ 1. เพอเตรยมคนใหเปนสมาชกทดของสงคม หรอปรบตวใหเขากบคนอน, 2. เพออบรมบคคลให

เปนมนษยทสมบรณตามนยแหงลทธความเชอบางอยาง ทคนในสงคมนนยดถอหรอเพอทำาใหบคคลนนสามารถ เรยนรเพอปรบตวเอง หรอเพอเขาใจตนเอง และ 3. เพอเปนการประเทองปญญา โดยเชอวาความรเปนจดหมาย


75 สงสดในตวเอง มใชเปนเครองมอทจะพาไปสสงใด พดอกนยหนงคอการเรยนรเพอประดบความร เขาทำานองคำาคม

ของไทยทวา รไวใชวาใสบาแบกหาม จดมงหมายประการทสามตามท วทย วศทเวทยกลาวมานน ทานคงหมายถง

การการศกษาวชาปรชญา ซงเปนวชาสำาหรบประเทองปญญา ( 2531, หนา1) วทย วศทเวทยวจารณตอ ไปวา

เมองไทยไมเคยจดการศกษาโดยมจดมงหมายประการท 3 เลย วทย วศทเวทย มองวาสงคมไทยแทบ ไมเคยจดการศกษาเพอประเทองปญญาตามนยขางตนเลย ไมวาจะเปนการศกษาทจดโดยบาน วง วด

หรอโรงเรยน และ มหาวทยาลยของรฐ (อางเรองเดยวกน) ผวจยเหนดวยกบวทย วศทเวทย วา สงคมไทยจดการศกษาโดยมจดหมายมาตลอดคอ เพอสรางคนดม

คณธรรม และเนองจากเมองไทยเปนประเทศทกำาลงพฒนา เรองการเรยนจงเปนการเรยนเพอนำาเอาความรมาพฒนาประเทศ

ปรชญาการศกษาของวทย วศทเวทย สอดคลองกบปรชญาการศกษาของพระธรรมปฎกและ

ศาสตราจารย ดร. สาโรช บวศรทกประการ เพราะทงสามทานตางกดำาเนนตามแนวพระพทธศาสนา จะตางกนบาง กตรงวธการใชคำาและการเนนเนอหาสาระในบางเรอง เชน พระธรรมปฎกใชคำาวาไตรสกขาในฐานะเปนฐานของการ

ศกษา ศ. ดร. สาโรช บวศรตองการเนนหลกอรยสจ 4 ในฐานะเปนฐานของปรชญาการศกษา แต ศ.ดร. วทย ตองการใชหลกมชฌมาปฏปทา เปนฐานในการอธบายพทธปรชญา เนองจากวทย วศทเวทยไดกลาวถงลกษณะ

สงคมและการศกษาในสมยโบราณไวคอนขางมากและชดเจน ผวจยจงเลอกทจะนำาเสนอแนวปรชญาของทานในการอธบายเชงวเคราะหหลกการจดการศาสนศกษาของคณะสงฆไทยในอดตจนถงปจจบน

2. การศกษาพระปรยตธรรมในสมยสโขทย เมอสบคนการศกษาสมยเกาเรมตงแตสมยประวตศาสตรของไทยคอสมยกรงสโขทย ซงเปนสมยทคน

ไทยนบถอพระพทธศาสนาแลวและพระพทธศาสนาไดหยงรากฝงลกในหวใจของคนไทยตงแตนนมา ถาพจารณา ตามหลกประวตศาสตรจะเหนวา พระพทธศาสนาเถรวาททคนไทยนบถอปจจบนนเรมพฒนาและคอยๆ มนคงใน

สมยพอขนศรอนทราทต และตอมากสมยพอขนรามคำาแหงมหาราช สมยสโขทยพระพทธศาสนาในเมองไทยไดแบบ อยางมาจากศรลงกาเรยกวาลงกาวงศ พระลงการปแรกทนำามาคอพระมหาสวามเถระโดยผานมาทางเมอง

นครศรธรรมราช

1. ปรชญาการศกษา: การศกษาในสมยนประกอบไปดวยหลกไตรสกขาและดำาเนนไปตามขน ตอนพระสทธรรมทเรยกวาปรยต ปฏบตและปฏเวธ ซงเปนหลกปรชญาการศกษาตามหลกพระพทธศาสนาเถรวาท

“ อยางแนนอน ดงหลกฐานปรากฏวา มพระหลานพอขนผาเมองผหนงชอ สมเดจพระมหาเถรศรศรทธาราชจฬา

” มณ มกจำาศลภาวนาอยกลางปากลางดง (สมาล,2517,16). ดงนน จงเปนทเชอถอไดวา การศกษาของพระภกษสามเณรในสมยสโขทยดำาเนนตามหลกไตรสกขาซงเปนทฤษฎทมาแหงความรในพระพทธศาสนาเถรวาทอยางเหนไดชดทเดยว

2. นโยบายการจดการศกษา: ในสมยสโขทยนโยบายและวตถประสงค ทเรยกกนในสมยใหม นวา วสยทศนและพนธกจ รวมถงยทธศาสตรการจดการศกษาเปนไปอยางชดเจน เปนการจดการศกษาแบบ

“ ” ความรชคณธรรมเปนเครองนำาชวต สวนเรองหลกสตรการศกษาพระปรยตธรรมในสมยสโขทยยดหลกพระ ไตรปฎกและคมภรวสทธมรรคซงรจนาโดยพระพทธโฆษาจารยแหงลงกา พระภกษสามเณรเปนผจดการศกษาให

รวมกบพระบรมวงศานวงศ และใหกบประชาชน ตอจากนนกษตรยเปนผใหการสนบสนนและชวยจดการศกษาใหแก ประชาชน การศกษาเรมจากวดสวงและบาน และจากวงสบานหรอประชาชนอกทางหนง วดและวงจงเปนแหลง

จดการศกษาทสำาคญ นอกจากนนยงมปาซงใชเปนสถานทปฏบตธรรม ดงนน สภาพการจดการศกษาจงเปนไป อยางกวางขวาง เรมตงแตการศกษาขององคพระมหากษตรย พระบรมวงศานวงศ ขนนางนอยใหญ ดงคำาวา

“ กลาววา คนสโขทยน มกทาน มกทรงศล มกโอยทาน พอขนรามคำาแหง เจาเมองสโขทยน ทงชาวแม ชาวเจา ทวย ”นาง ลกเจาลกขน ทงสนทงหลาย ทงผชาย ผหญง ฝงทวยมศรทธาในพระพทธศาสนา ทรงศล เมอพรรษาทกคน

(ดวงพร,2536,93). พอขนรามฯทรงเอาศาสนานำาหนาการเมองเหมอนพระเจาอโศก3. บรณาการทางการศกษา: คำาวาบรณาการในทนมความหมาย 3 อยางคอ ประการแรก

เปนบรณาการหรอความรวมมอระหวางวดกบวด ประการทสอง คำาวาบรณาการ หมายถงความสมดลทางดาน


76 วชาการ เปนบรณาการระหวางวชาการทางธรรมกบทางโลก และประการทสามเปนบรณาการหวางศล สมาธ และ

ปญญา6 หลกฐานทแสดงวา วงและวดจดการศกษารวมกนคอ บางครงพอขนรามคำาแหงกทรงชวยเหลอในการ สอนธรรม โดยพระองคทรงสรางพระแทนมนงคศลาอาสนกลางดงตาล เพอโปรดใหพระมหาเถระแสดงพระธรรม

เทศนาสงสอน ในบางครงจะทรงแสดงธรรมดวยพระองคเอง ดงปรากฏหลกฐานในศลาจารกหลกท 1 วา “1214 … ศกปมะโรง พอขนรามคำาแหง ปลกไมตาลไดสบสเขา จงใหชางฟนขะดารหน ตงระหวางกลางไมตาล

น เดอนออกแปดวน วนเดอนเตมบางแปดวน ฝงปคร เถร มหาเถร ขนนงเหนอขะดารน สวดธรรมแกอบาสก ฝง ทวยจำาศล ผใชวนสวดธรรม พอขนรามคำาแหง เจาเมองศรสชนาลยสโขทย ขนนงเหนอขะดารหน ใหฝงทวยลกเจา

” ลกขน ฝงทวยถอบานถอเมองกน (ดวงพร,2536,13) พระททางวดแตงตงใหรบผดชอบเรองการสอน ม 3 ระดบคอ 1. ตหนาน เปนคำาเรยกครระดบตำา สอนพวกชาวบานหรอเยาวชน 2. ตปาลกะ มพรรษาเกน

5 สอนพระเณรดวยกนเพอเตรยมใหเปนครสอนชาวบาน และ 3. ตหลวง เปนครใหญหรออธการบด เปนผ

วางแผนคมนโยบายของสงฆเวลานน พระตองเรยนมากกวาชาวบาน ( สนท ศรสำาแดง,2534,175) การบรณาการทางวชาการระหวางวชาการทางโลกและทางธรรม ในสมยน พระภกษสามเณรยงศกษา “วชาการทางโลกและสอนวชาการทางโลกใหกบประชาชนดวย ดงหลกฐานทางประวตศาสตรทระบไวชดวา ครงนน

มพระโองการ สงใหมขอำามาตยสรางพระราชคฤเหมปราสาทนพสรย และพระราชมณเฑยรสถานพระพมาณจตรมข …แลวไปดวยศลา และอฐปนใหเปนทแกนสารถาวร พระสงฆทำาภตกจเสรจแลวทรงอภเษกสมณพราหมณาจารยตป

คยต สงฆทงหลายเผดยงใหมาเลาเรยนพระไตรปฎกธรรม และศกษาซงศปศาสตร วชาการตางๆ ในบรเวณมหา

” ปราสาทนน (พระเทพเวท,2533,74) ดานภาษาศาตรตำาราทใชม 1. ไทยหยวน 2. ไทยสโขทย และ 3. ไทยขอม นอกจากอกษรศาสตรกมวชาแพทย กอสราง ดาราศาสตร ศลปะตางๆ เชน ชางฝมอหญง การทหาร

คณตศาสตร และจรยศาสตร เปนตน ( สนท ศรสำาแดง,2534,179) สวนการบรณการประการทสามไดแกศลสมาธและปญญาหรอปรยตปฏบตและปฏเวธ ดงไดกลาวแลวในเรองนโยบายการจดการศกษา โดยสรป การบรหารงานดานการศกษาในสมยสโขทยมปรชญาการศกษาและนโยบายการจดการศกษา

เปนระบบชดเจน โดยรฐและคณะสงฆรวมมอกน หลกสตรและตำาราเปนปฐมภม การจดการศกษาอยในความ อปถมภของพระมหากษตรย ทงในดานครอาจารยผสอน และสถานศกษา เปนการจดการศกษาแบบบรณาการทง

ทางโลกและทางธรรม

3. การศกษาพระปรยตธรรมในสมยกรงศรอยธยา ในสมยกรงศรอยธยา สมเดจพระบรมไตรโลกนาถไดทรงทำานบำารงพระศาสนาและการศกษา

ของพระสงฆตามแบบอยางพระมหาธรรมราชาลไทแหงกรงสโขทย พระองคทรงเปนปราชญทางพทธศาสนา ทรง

แตงมหาชาตคำาหลวง ( เชนเดยวกบทพระธรรมราชาลไท ทรงแตงไตรภมพระรวงและทรงถวายวงเปนวดและสละ

ราชสมบตออกผนวช) นอกจากนน พระบรมไตรโลกนาถยงโปรดใหพระราชโอรสคอสมเดจพระรามาธบดท 2 ทรงผนวชเปนสามเณรพรอมกบพระราชนดดาอกองคหนง ประเพณการทพระมหากษตรยไทยนยมถออปสมบทใน

พระพทธศาสนาจงสบทอดมาจนถงปจจบน (พระเทพเวท,2533, 109-110) อนง สมยกรงศรอยธยาแบงออกเปน 4 ตอนหรอยค เพราะกรงศรอยธยามประวตยาวนาน และ

พระพทธศาสนาเจรญควบคมากบกรงศรอยธยาตามลำาดบ ดงน อยธยาตอนแรก (พ.ศ. 1891-2031) ในรชกาลสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ พระองคทรงผนวชทวดจฬามณเปนเวลา 8 เดอน อยธยา

6 พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 หมวด 4 วาดวยแนวการจดการศกษา มาตรา 23 ซงไดอธบายไวชดเจน การจดการศกษาทงในระบบ นอกระบบและตามอธยาศยตองเนนความสำาคญทงความ

รคณธรรม กระบวนการเรยนรและบรณาการตามความเหมาะสมของแตละระดบในเรอง ความรเกยวกบตวเอง ศาสนา ศลป วฒนธรรม การกฬา ภมปญญาไทย และ ความรและทกษะดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย เปนตน.


77ตอนทสอง (พ.ศ.2034-2173) คอในสมยรชกาลพระเจาทรงธรรม ทรงเชยวชาญพระไตรปฎก และ

เสดจออกบอกหนงสอแดพระภกษสามเณรประจำาทพระทนงจอมทอง ทรงโปรดใหสรางพระไตรปฏกและสรางวดวา

ใหเปนสมบตของพระศาสนา อยธยาตอนทสาม (พ.ศ. 2173-2275) คอในรชกาลสมเดจพระ นารายณมหาราช มการตดตอคาขายกบทางยโรปมาก พระองคทรงมศรทธาแกกลาในพระพทธศาสนา แตกทรงให

เสรภาพในการนบถอศาสนาอนได อยธยาตอนทส (พ.ศ.2275-2310) ในรชสมยพระเจาอยหวบรม โกษฐ การบวชเรยนกลายเปนประเพณ ถงกบวาผทจะเปนขนนางมยศถาบรรดาศกดตองเปนผไดบวชเรยนมาแลว

สมยนมความเชออยางงมงายในเรองโชคลางและไสยศาสตร แสดงถงความไมสงบของบานเมองและเปนสาเหต

อยางหนงททำาใหเสยเอกราชใหแกพมา เมอ พ.ศ.2310 (กรมการศาสนา,2525,48-49)1. นโยบายและปรชญาการศกษา: การศกษาในสมยนมลกษณะคลายกบการศกษาในสมยสโขทยคอ

ยดหลกพทธปรชญาการศกษาคอไตรสกขา หรอความรคคณธรรม เรองหลกสตรในสมยนนอกจากใชพระไตรปฎก

เปนตำาราแลวยงนยมศกษาวรรณกรรมบาลทแตงในสมยอยธยาตอนตน เชน มหาชาตคำาหลวง เปนตน (ดวงพร,2536,14).

สวนทแตกตางจากสมยสโขทยคอ คอ เรองการประเมนผล ในสมยนเรมมการนำาเอาเกณฑการวดผลและ การประเมนผลขนมาใชเพอเปนการคดพระภกษสามเณรทมความรจรงๆ สวนทไมมความรเพยงพอกอาจจะใหลา

สกขาไป เนองจากในสมยนมการเกณฑแรงงาน ซงคณะสงฆไดรบสทธพเศษในการยกเวนการเกณฑแรงงานให กบทางการ จงเปนเหตใหมผหนมาบวชเปนพระมากมาย ดงนนจงไดมการกำาหนดใหพระสงฆตองสอบพระปรยต

ธรรมเปนครงคราว โดยกำาหนดแนนอนลงไปวา พระสงฆทบวชกพรรษาจะตองมความรในพระพระไตรปฎกและ ภาษาบาลขนใด แตการสอบนเนนเฉพาะคนถธระ โดยใชวธปากเปลา ผสอบจะจบฉลากตามทกรรมการกำาหนดให

ถาจบไดผกใดกแปลผกนน โดยจะตองอานคมภรภาษาบาล แลวแปลเปนภาษาไทยใหถกตองทงไวยากรณและ

ความหมาย ซงกรรมการจะใหโอกาสแกผสอบแปลแกตว 3 ครง ถาผแปลยงแกไขใหถกตองไมไดนบวาเปน ตก โดยมเกณฑการประเมนผลดงน คอ

- บาเรยนตร ตองแปลพระสตตนตปฎกผาน

-บาเรยนโทตองแปลพระสตตนตปฎกและพระวนยปฎกผาน- บาเรยนเอก ตองแปล พระสตตนตปฎก พระวนยปฎก และพระอภธรรมปฎกผาน (กองศาสน

ศกษา,2527, 17) พระสงฆทสอบความรไมไดตามเกณฑตองลาออกจากสมณะเพศ และจะถกสกเลกให

สงกดมลนายตอไป (สมาล,2517,22). เหตททำาใหมพระภกษสามเณรบวชเขามากนมาก เพราะในสมยพระบาทสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ หรอ

ในชวงอยธยาตอนแรก ไดมกฎหมายฉบบหนงบงถงศกดนาของผศกษาพระปรยตธรรม อนเปนการสงเสรมการ

“ ศกษาพระปรยตธรรม ดงนคอ สามเณรรธรรม เสมอนา 300 มไดรธรรมเสมอนา 200 พระภกษรธรรม เสมอนา 600 มไดรธรรมเสมอนา 400 พระครรธรรมเสมอนา 2400 มไดรธรรมเสมอนา 100”

(ดวงพร,2536,93). เปนทนาสงเกตวา การถวายสมณศกดและพดยศแกพระเถระในพระพทธศาสนามประเพณมาตงแตสมย

อยธยา อนแสดงใหเหนการสงเสรมการศกษาพระปรยตธรรมแผนกธรรมบาลวามมาชานานและมการสนบสนน ดวยวธมอบศกดนาให แตในสมยปจจบนน การมอบถวายสมณศกดนอกจากเปนเรองธรรมดาแลว รฐยงถวาย

ปจจยประจำาตำาแหนงใหและผเรยนบาลประโยคสงๆ เชนประโยค 8-9 บางวดยงใหเงนเดอนในการศกษาเลา เรยน ถาสอบไดกจะมการฉลองใหอก และทปรากฏแนชดคอผสอบประโยค 9 ไดจะไดรบคานตยภตเปนรายเดอน

ตางหากตลอดเวลาทยงบวชอยในพระพทธศาสนา อนแสดงใหทราบวาคณะสงฆสนบสนนการศกษาฝายนกธรรม บาลขนาดไหน และการสนบสนนนนถกหรอผดอยางไร


78 นกวชาการฝายการเมองตงขอสงเกตวา การมอบถวายสมณศกดกด การถวายเงนประจำาตำาแหนงตางๆ

กดการถวายทดนสรางวดกด เปนกสโลบายในการควบคมพระเถระใหอยในอาณตของรฐบาล (สมบรณ,2527,51).

2. การบรณาการทางการศกษา: นอกจากศกษาคมภรทางพระพทธศาสนาแลว พระภกษสามเณรยง ไดศกษาวชาการทางโลกอนๆ อก เพอนำามาประยกตใชในการเขาใจพระพทธศาสนา และประยกตใชในการเผยแพร

“พระสทธรรมคำาสอนของพระพทธเจา ดงขอความทปรากฏในจดหมายเหตบาลแบรวา พระสงฆอนเปนอาจารยใน

…วด สอนเปนตนวาใหอาน ใหเขยนหนงสอ หดคดเลข และทำาบญช .” (สมาล,2517,25). ขอความน แสดงใหเหนวา พระภกษสามเณรจะตองมความรในวชาการทางโลกทสอนประชาชนอยางแนนอน

และเปนทสงเกตวา ชวงนเปนชวงทนกสอนศาสนาของครสตศาสนาเรมเขามาตดตอสมพนธกบ “ประเทศไทยหรอกรงศรอยธยาในเวลานน ดงขอความในประโยคนทกลาวมาขางตนวา เมอเพลาพวกเหลา

ทตานทตมาถงกรงสยาม พระพทธเจาอยหวเพงไดลดจำานวนพระสงฆสกออกเปนคฤหสถเสยหลายพนรป ดวยได

”ความชดวา ไมมความรพอ 7 บาทหลวงเรมเรยนรบทบาทของพระภกษในการใหการศกษาแกพทธศาสนกชนใน สมยนน จงไดจดตงโรงเรยนสามเณรขน พรอมกนนนไดมการจดสงเดกไทยไปศกษาวชาการตางๆ ในประเทศ ฝรงเศส ตอมาภายหลงเมอมการเปลยนแปลงระบบการศกษาจากวดมาสโรงเรยนซงกอตงโดยคณะมชชนนารฝาย

โปรเตสแตนต ในสมยพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาเจษฎาบดนทร พระนงเกลาเจาอยหว (กระทรวงศกษาธการ,2525,27) และบทบาทของพระภกษสามเณรจากการใหการศกษามาเปนการตองเรยนรการ

ศกษาสมยใหมในรปมหาวทยาลยสงฆในสมยรชกาลท 5-6 เปนตนบาทหลวงทางครสตศาสนาจงไดถอโอกาสนนเขาทำาการใหบรการทางการศกษาแทนทบทบาทของวดและ

พระภกษสามเณรไปโดยปรยายโดยคอยเปนคอยไปมาจนถงปจจบนน อาจเรยกไดวาบทบาทการใหการศกษาของค รสตศาสนานนโดดเดนเปนพเศษ และหลกสตรททางครสตศาสนาจดนนเปนการบรณาการทางการศกษาดวย

เพราะเปนการสอนทงหลกวชาการทางโลกทกำาลงตองการอยในเวลานคอภาษาองกฤษและวชาทางธรกจตางๆ และนำาเอาหลกพระครสตธรรมและจรยธรรมของศาสนาตางๆ มาบรณาการใหเกดประโยชนแกผเรยน (ประดษฐ

เถกงรงสฤษดและคณะ, ม.ป.พ., หนา8). โดยสรป การศาสนศกษาในสมยนไมตางจากสมยกรงสโขทยมากนก ทแตกตางกนคอนโยบายการจดการ

ศกษาเนนปรยตศกษาหรอคนถะธระมากขน มการจดการศกษาแบบเปนระบบ มการสอบวดผลเพอคดพระภกษ สามเณรทมความรในดานวชาการมากขน ไมเนนการศกษาวาดวยการปฏบตมากนก มการมอบถวายสมณศกดเพอ

เปนแรงจงใจในการศกษาและดำารงสมณเพศสบทอดพระศาสนา ในสมยอยธยามการทำาศกสงครามกบพมาหลาย ครง และศาสนาครสตและศาสนาพราหมณเรมมบทบาทในสงคมมากขน พระภกษสามเณรตองศกษาและตความ

หลกธรรมใหเขากบสถานการณ

4. การศกษาพระปรยตธรรมในสมยกรงธนบร

7 ตามประวตศาสตร ศาสนาครสตนกายคาทอลกเรมเขามาเผยแพรในประเทศไทยเปนครงแรกโดยมชชน สรชาวโปรตเสก 2 ทาน สงกดคณะดอมนกน เดนทางมาถงกรงศรอยธยาเมอ พ.ศ. 2098 (ค.ศ.1555)

และไดสรางโบสถนกบญปเตอรขนทกรงศรอยธยาเปนครงแรก และตอมา พ.ศ. 2205 (ค.ศ.1662) มชชน นารชาวฝรงเศษ สงกดคณะมสซงตางประเทศกรงปารสไดเดนทางมากรงศรอยธยาอกคณะหนง และนำาไปสการ

สงราชทตไปเจรญสมพนธไมตรของพระมหากษตรยทงสองประเทศ คอ สมเดจพระนารายณมหาราช และพระเจา หลยสท 14 แหงฝรงเศษ ระหวาง พ.ศ. 2223-2226 พระเจาหลยสทรงสงเอกอครราชทตมาเจรญพระราช

ไมตรและใหทลเชญสมเดจพระนารายณเขารต ในพ.ศ. 2228 สมเดจพระนารายณ ทรงผอนผนโดยพระปรชา สามารถวา “ หากพระผเปนเจาพอพระทยใหพระองคเขารตเมอใด กจะบนดาลศรทธาใหเกดในพระทยของพระองค

เมอนน” เมอสนสมยสมเดจพระนารายณมหาราชแลว พระเพทราชาและพระมหากษตรยองคตอๆ มาของราชวงศ บานพลหลวงไมโปรดปราน ตอมานกายโรมนคาทอรกพยายามเรมตนอกครงในสมยกรงธนบรแตไมประสบผล

สำาเรจ ( เดอน คำาด,2529,2: แสวง อดมศร,2536,14-15) นกายโปรเตสแตนทจงมาเรมตนใหมในสมย รชกาลท 3 แหงกรงรตนโกสนทร (กระทรวงศกษาธการ,2525,27).


79 การศกษาพระปรยตธรรมของพระภกษสามเณรในสมยนมลกษณะเดยวกนกบสมยอยธยา คอ

พระมหากษตรยทรงเปนศาสนปถมภและทรงควบคมการศกษาของพระภกษสามเณรอย างใกลชด แตเนองจาก กรงธนบรมประวตศาสตรอนสน การศกษาทางพระพทธศาสนาจงดำาเนนไปไมไดเตมท และเปนเวลาทบานเมองยง

ไมสงบเรยบรอย เนองจากกรงศรอยธยาเสยใหแกพมาเมอ พ.ศ. 2310 1. นโยบายการจดการศกษาและการบรณาการทางการศกษา: พระมหากษตรยทรง

พยายามเอาพระทยใสทำานบำารงกจการพระศาสนาเทาทมโอกาส ในรชกาลพระเจากรงธนบรเมอทรงสรางกรงใหม แลว กโปรดฯ ใหอาราธนาพระสงฆทมศลาจารวตรมาพำานกในเมองใหมทรงสรางวดเพมเตม เชนวดบางยเรอ หรอ

วดราชคฤห ทรงปฏสงขรณวดเกาอกหลายวด ทรงเนนวดในฐานะเปนศนยการศกษา และพระเปนผใหการศกษา เหมอนในสมยกรงศรอยธยา

ทรงใชหลกปรชญาการศกษาของพระพทธศาสนาคอไตรสกขาเปนสำาคญ โดยเฉพาะพระองค ทรงเนนหลกการปฏบตกรรมฐาน โดยพระองคทรงเชอวา พระพทธศาสนากบการปฏบตวปสสนาตองดำาเนนไปดวย

กน และทรงใสพระทยศกษาปฏบตกรรมฐานดวยพระองคเอง ดงนนการศกษาพระพทธศาสนาในสมยกรงธนบรจง เปนแบบอยางทดของการศกษาพระพทธศาสนาของคนไทยในสมยตางๆ ได

ความแตกตางของการศกษาในสมยธนบรกบสมยอยธยากคอ ในขณะทสมยอยธยาเนนในดาน คนถธระแตในสมยธนบรเนนสมถะและวปสสนาธระหรอสมถกมมฏฐานและวปสสนากมมฏฐานเปนสำาคญ ปญหาท

นาคดตอไปกคอวา พระเจากรงธนบรทรงเนนสมถกมมฏฐานมากเปนพเศษหรออยางไร จงทำาใหมผเขาใจวา พระองคทรงวปรตและนำามาสการสนสดรชกาลในทสด ดวยเหตนเชอวาการบรณาการทางธรรมเขากบทางโลกม

นอยจงไมปรากฏชด โดยสรป การศาสนศกษาเนนวปสสนาธระนำาคนถะธระ และเนองจากเปนชวงสนของการตง

เมอง การศาสนศกษาจงยงไมเขารปเขารอยนก

5. การศกษาพระปรยตธรรมในสมยกรงรตนโกสนทร การวจยครงนตองการเนนการศกษาในสมยกรงรตนโกสนทรเปนสำาคญ เพราะเปนยคปจจบน

และเปนยคทมความเปลยนแปลงไวเปนพเศษ เปนยคขอมลขาวสาร ถาการศกษาดกจะทำาใหพระพทธศาสนาดำารง อยไดนาน และเปนยคทมวทยาศาสตรและเทคโนโลยรงเรอง ชาวพทธนาจะไดรบประโยชนจากเครองมอเหลานใน

การนำามาประยกตใชในการทำาความเขาใจและเผยแพรศาสนา สมยรตนโกสนทรอาจเปนเปนยคได 2 ยคคอ ยค รตนโกสนทรตอนตนและยครตนโกสนทรตอนปจจบน และแตละยคมความเปลยนแปลงชนดแบบหนามอเปนหลง

มอเลยทเดยว จงเปนเรองทนาจะตองนำามาพจารณาแตละรชกาล ดงน

5.1. การศกษาพระปรยตธรรมในยครตนโกสนทรสมยตอนตน การศกษาพระปรยตธรรมสมยตนรตนโกสนทร นบตงแตรชกาลท1 ถงรชกาลท4

ในชวงป พ.ศ. 2325-2411 เปนการศกษา พระไตรปฎก พระสงฆทเลาเรยนรอบรในพระไตรปฎกยอม ไดรบการทะนบำารงเปนพเศษกวาพระสงฆทไมไดเรยน วธเรยนคอการทองจำาบาลพระสตรตางๆ และเรยนแปล

ขอความในบาลนนออกเปนภาษาไทย แลวนำาเอาขอความนนๆ ออกแสดงใหทงสงฆและประชาชนประพฤตปฏบตสงสอนกนสบมา

1. สมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช รชกาลท1 “พระราชปณธานของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชคอ ตงใจจะอปถมภกยอยก พระพทธศาสนา องคพระมหากษตรยทรงทำานบำารงพระศานาเปนอยางดคอหลงจากทรงจดใหมการชำาระพระ

ไตรปฎกแลว ทรงอาราธนาใหพระพนรตนจดการศกษาสบตอโดยเอาแบบอยางมาจากกรงศรอยธยา สถานศกษา ไดแก หอพระมนเทยรธรรมในวดพระศรรตนศาสดาราม ทองพระโรง วงเจานายและตามวดตางๆ บางแหง

ในรชกาลท 1 นน หลกสตร การศกษาและการวดผล เปนแนวเดยวกบสมยอยธยา ครนถง

รชกาลท 2 ไดมการแกไขหลกสตรและการวดผลใหม ใชอรรถกถา และฎกาทแตงขนโดยอาจารยในยคหลงๆ เปน

ตำาราในการศกษาแทนพระไตรปฎกทเคยใชมาแตเดม ( ซงไดใชมาจนถงรชกาลท4)


802. สมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท2 ในสมยรชกาลท 2 น พระมหากษตรยพระองคทรงจดการเปลยนแปลงแกไขระเบยบและ

หลกสตรการศกษาตามคำาแนะนำาของสมเดจพระสงฆราชม วดมหาธาตฯใหเปนประโยค ตงแตประโยค 1- 9 ดงน สอบไดประโยค 1-2 ไมจดวาเปนเปรยญ สอบไดประโยค ป.ธ. 3-9 จดวาเปนเปรยญ โดยกำาหนด

ชนเปรยญดงน คอ สอบได ป.ธ. 3 เปนเปรยญตร, สอบได ป.ธ.4-5-6 เปนเปรยญโท สอบได ป.ธ. 7 –8-9 เปนเปรยญเอก การศกษาแบงออกเปน 3 ขน (1) บาเรยนตรใชพระสตรเปนหลกสตร (2) บาเรยนโทใชพระสตรและพระวนยเปนหลกสตร และ (3) บาเรยนเอกใชพระสตรพระวนยและพระ

อภธรรมเปนหลกสตร ( ดภาคผนวก2) การสอบในสมยนนพระเจาอยหวทรงอำานวยการสนามสอบคอวดสลก (วดมหาธาต) ยคนยงเปนยค

สอบดวยปากเปลา การสอบดวยขอเขยนพงมในรชกาลท 5 (กระทรวงศกษาธการ,2525,26). ในการวดผลการศกษานน สมยนเรมมกฎเกณฑขน ขณะเดยวกนกมปญหามาก เพราะการสอบในสมย

รชกาลท 2 น ใชวธสอบปากเปลา โดยในแตละวนจะสามารถสอบผเขาแปลไดเพยงวนละ 4 รป การสอบใน

แตละครงจงตองใชเวลามาก ประมาณ 2-3 เดอนจงจะแลวเสรจ ใชเทยนไขเปนสญญาณกำาหนดเวลาในการ สอบ ถาเทยนไขสญญาณทจดไวดบลงกเลกสอบในวนนน เปนผลใหผทยงสอบคางและผทยงไมใไดสอบในวนนน

สอบตกทงหมด และตองรอการสอบครงตอไปเปนระยะเวลาไมนอยกวา 3 ป นอกจากนในการสอบพระปรยต

ธรรมแตละครง ผสอบประโยค 1-3 ตองสอบใหไดทงประโยคในคราวเดยวกน ถาสอบไดประ 1-2 แตไปตก ประโยค 3 กถอวาตกหมด จะตองเขาสอบประโยค 1 ใหมอกในการสอบคราวตอไป อนเปนเหตใหผสอบหมด

กำาลงใจในการศกษา อยางไรกตามปญหาดงกลาวนไดรบการแกไขใหดขนในสมยรชกาลท 5 ทงนเพอใหสอดคลองกบความเปลยนแปลงของสถานการณบานเมองในขณะนน

3. สมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว รชกาลท3 ในสมยน พระองคทรงเปลยนแปลงการสอบเสยใหมคอใหผเขาสอบจบฉลากหนงสอผกใบลาน

ทจะเขาสอบกอนแลวนำาหนงสอทจบฉลากไดนนเขาแปลโดยผานคณะกรรมการ 3 กอง หากภกษสามเณรรปใด

เกงจะสอบในปเดยว ตงแต ป.ธ. 1-9 รวดเดยวกได วธตดสนของคณะกรรมการ คอ หากทกทวงถง 3 ครงยงแปลไมถก ถอวาสอบไมผาน

พระวชรญาณ ( เจาฟามงกฏ รชการท 4) เมอทรงผนวชอยกไดศกษาพระปรยตธรรม และสอบไดใน

ปเดยวถง 5 ประโยค4. สมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 4

ในสมยน โปรดใหสรางเกง 4 หลง หนาวดพระศรรตนศาสดาราม สำาหรบราชบณฑตสอนหนงสอพระภกษสามเณรในรชกาลนการศกษาไมมการเปลยนแปลงหลกสตร

เมอพจารณาการจดการศกษาของคณะสงฆไทย ตงแตสมยอยธยา จนถงสมยรตนโกสนทร ตอนตนแลวจะพบวา เนนการศกษาดานคนถธระหรอการศกษาพระปรยตธรรมแบบนกธรรมบาลเปนหลก การ

จดการศกษาของพระสงฆในชวงเวลาดงกลาวนมลกษณะทสำาคญคอ ไมมระบบแบบแผนทแนนอน ในดานการ เรยนการสอนจะเนนการจำาเปนสำาคญ เปนการสอนใหแปลภาษาบาลในพระไตรปฎกแบบคำาตอคำา ซงเรยกวา การ

บอกพระปรยตธรรม และ ในการสอบวดความรพระปรยตธรรมกมระเบยบปฏบตทเครงครดเขมงวด ยงยากหลาย ประการ อนเปนประเพณทปฏบตสบตอกนมาโดยไมคอยมการเปลยนแปลงมากนก อยางไรกตามการศกษาท

ดำาเนนการสอนโดยพระสงฆน กยงคงดำารงความสำาคญ วดยงคงเปนชองทางผานเดยวทกลบตรสามารถเขาศกษา “เลาเรยนเพอเลอนสถานภาพทางสงคม และเปนแหลงฝกคนเขารบราชการ ดงประวตศาสตรยนยนวา ถงปลาย

สมยกรงศรอยธยาการศกษาของคณะสงฆเจรญมาก กลายเปนประเพณประจำาชาตวาเปนชายตองบวช ไมบวช


81 เปนคนดบไมมใครยอมแตงงานดวย และตงแตรชกาลสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศเปนตนมา ผทจะเปนขนนางม

”ยศบรรดาศกด ตองเปนผไดบวชแลวจงทรงแตงตง การศกษาของสงฆจงเปนการศกษาของชาตโดยปรยาย (กระทรวงศกษาธการ,2526,25)

5.2. การศกษาพระปรยตธรรมในยครตนโกสนทรสมยปจจบน การศกษาพระปรยตธรรมในยครตนโกสนทรสมยปจจบนเรมตงแตรชกาลท 5 พระบาท

สมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระปยมหาราช กลาวอกนยหนง คอ เรมตงแตป พ.ศ. 2411 ถง ปจจบน หรอถงรชกาลปจจบน

1. สมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ครนถงสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ไดมการปรบปรงเปลยนแปลงการจดการ

ศกษาบาลของสงฆใหม โดยทำาการปรบปรงหลกสตร วธการเรยน และการวดผลการศกษาพระปรยตธรรมเปน

อยางมาก ภายใตการนำาของกรมหมนวชรญาณวโรรส โดยเปลยนแปลงหลกสตรใหตางจากสมยรชกาลท 2 ดงน คอ

1. ในดานการเรยน เรมดวยการเรยนบาลไวยากรณซงเปนอยางเดยวกบบทมาลาทอาจารยผสอนคมภรมลกจจายนแตงใหม

2. ในดานการสอบ นกเรยนชนท 3 ใชบาลไวยากรณ ชนท 2 ใชอรรถกถาธรรมบทเฉพาะ ทองนทาน ชนท 1 ใชอรรถกถาธรรมบทเฉพาะแกคาถาบนปลาย ชนเปรยญ 3 ใชอรรถ

กถาธรรมบทชนตน ชนเปรยญใชบาลวนยมหาวภงค และภกขนวภงคบางเลม ชนเปรยญ 1 ใชบาลวนยมหาวรรคและจลวรรคกบบาลอภธรรมเลมใดเลมหนง

3. นอกจากนยงไดมการปรบปรงชำาระพระไตรปฎกครงสำาคญอกครงหนง และจดพมพเปนภาษา ไทยขนเปนครงแรก ซงเดมเปนอกษรขอมและจารอยในใบลาน แลวไดพระราชทานไปยงพระ

อารามหลวงทวประเทศแหงละ1 จบหรอชด เพอใชเปนตำาราในการศกษาพระปรยตธรรม

พระองคโปรดใหยายการสอนพระปรยตธรรมทเกง 4 หลงหนาวดพระศรรตนศาสดาราม มาจดตง

“ ” เปนบาลวทยาลยขนทวดมหาธาต เรยกวา มหาธาตวทยาลย ใน พ.ศ. 2472 มการจายเงนเดอนแกผ สอน และมคาใชสอนสำาหรบวทยาลยทกประการ นบเปนวทยาลยแหงแรกในประเทศไทย และเปนการจดการ

ศกษาของสงฆในรปสถาบนเหมอนอยางประเทศตะวนตก ทงนเพราะพระองคไดรบอทธพลการจดการศกษามาจาก ประเทศตะวนตก โดยเฉพาะจากพวกมชชนนารทเขามาเผยแพรศาสนาและนำาวทยาการใหมๆ เขามาเผยแพรดวย

ถงแมพระองคจะมนโยบายการปฏรปการศกษาของประเทศใหเปนแบบตะวนตก และมการขยายการศกษา ใหแกประชาชนอยางทวถง โดยเฉพาะประชาชนในหวเมอง แตพระองคกมไดทรงละทงแหลงภมปญญาทสำาคญ

ของชาต คอ พระพทธศาสนา ทรงมพระราชดำารวา “การเลาเรยนทจะจดไปทางอนไมใหเกยวแกวดดวยนนไมได …เพราะใชแตจะสงสอนแตอกขรวธ ตองสงสอนถงการศาสนาดวย ขอนเปนความปรารถนาอนยงใหญ .”

(อษา,2526,66) ความหมายแหงพระราชดำารสกคอการจดการศกษาวชาการสมยใหมตองควบคไปกบ คณธรรม พระองคทรงมพระราชดำารวา

“ เดกชนหลงจะหางเหนจากศาสนา จนกลายเปนคนไมมธรรมในใจมากขน คนทไมมธรรมเปนเครอง ดำาเนนตาม คงจะหนไปหาทางทจรตโดยมาก ถารนอยกโกงไมใครคลอง ฤาโกงไมสนท ถารมากกโกง

คลองขน การทหดใหรอานอกขรวธไมเปนเครองฝกหดใหคนดแลคนเลว เปนแตไดวธทส ำาหรบจะเรยน

” ความดความชวไดคลองขน (อษา,252672-73). เมอพจารณาแลวจะเหนวา การศกษาสมยรชกาลท 5 น มงทจะนำาเอาพระพทธศาสนามาเปนแกนนำาใน

การศกษาโดยสงเสรมการศกษาทงของรฐและของคณะสงฆควบคกนไป ไมใหแยกการศกษาทงสองฝายออกจาก กน วทย วศทเวทย กลาววา


82" สงคมไทยเหมอนสงคมตะวนตกในแงทวา เดมทรฐไมไดเปนผจดการศกษาของประชาชน

ทวไป แตพงมาจดภายหลง ในสมยโบราณวชาชพเรยนกนในครอบครว หรอไมกเปนลกมอของผช ำานาญ งานแตละสาขา คนทวไปไมจำาเปนตองเรยนรหนงสอ ผทตองเรยนรคอพวกขาราชการซงเรมตนกนทวง

หรอทบาน แบบแผนธรรมเนยมของสงคมเรยนกนทบาน วดเปนสถานศกษานอกบานทผมาเรยนนน ตองการมารบการฝกอบรมเพอเปนชาวพทธทด และสำาหรบผสนใจกอาจฝกฝนระดบสงขนไปเรอยๆ จน

กระทงเขาถงปรมตถธรรมของศาสนากได" ( วทย วศทเวทย, 2531, หนา3) 4. เสดจเปดมหามกฏราชวทยาลย: ตอมาพระองคไดทรงสถาปนามหามกฏราชวทยาลยขนใน

พ.ศ. 2436 แลวจดหลกสตรการเรยนการสอนและการสอบพระปรยตธรรมเสยใหม วธสอบไล ใหเลกวธ แปลปากเปลา โดยหนมาใชวธเขยนแทนและกำาหนดสอบทกปสอบไดวชาไหนเปนอนไดวชานน ไดแกสอบเกบวชา

นนเอง อนงหลกสตรแบบมหามกฏฯ นมวชาการทางโลกสมยใหมเขามาปนดวยเปนการศกษาแบบบรณาการทง

ทางโลกและทางธรรม ดวยเหตนการศกษาของคณะสงฆไดเปลยนแปลงจากรปแบบเดมทเคยใชศกษาและสอบ “ ” วดผลกนมาตงแตโบราณมาเปนวธการแบบใหมทเรยกวา หลกสตรแบบมหามกฎราชวทยาลย โดยมงใหพระสงฆ

สามเณร ไดรบการศกษาอบรมทงทางดานปรยตธรรมและความรหนงสอไทย รวมทงความรในวชาการใหมๆ ทจำาเปน ดวย ทงนเพอจะไดนำาวชาความรไปทำาคณประโยชนใหแกพระศาสนา และการจดการศกษาในหวเมองตางๆ ของ

ประเทศตอไป อยางไรกตามหลกสตรมหามกฏราชวทยาลยเปนสงทพระภกษสามเณรในสมยนน เลอกทจะศกษาได ถา

ไมศกษาพระปรยตธรรมแบบเดม ดงนน การศกษาของคณะสงฆไทยในระยะนจงมรปแบบเปน 2 ลกษณะ คอ

1. การศกษาพระปรยตธรรมแบบเดม หรอ การศกษาบาลดงเดม จะมอยตามสำานกเรยนของวดตางๆ พระสงฆสามเณรทผานการศกษาแบบนจะเขาสอบดวยวธการแปลบาลเปนไทยดวยปากในสนามสอบ ตามกำาหน

ดาการสอบทคณะสงฆเปนผกำาหนดขน ซงหลายๆ ปจงจะสอบสกครง การจดการศกษาแบบเดมน แทบจะไมม องคกรสำาหรบจดการเรยนการสอน เปนการดำาเนนงานไปตามลำาพงของผสอนซงเปนพระสงฆของวดนนๆ

2. การศกษาแบบมหากฎราชวทยาลย มการจดการศกษาโดยมหลกสตรทกำาหนดขนใหมโดยเฉพาะ มวธ การสอบวดผลดวยการเขยนตอบ ซงตางจากหลกสตรเดมอยางสนเชง จดใหมการสอบทกป การเรยนเปนแบบนง

เรยน ไมใชนอนเรยน มโรงเรยนสาขาทวกรงเทพฯ ซงใชหลกสตรเดยวกนทงหมด โดยมมหามกฏราชวทยาลยเปน ผวางนโยบาย และจดหลกสตรการศกษา ซงภายหลงมหาธาตวทยาลยไดใชเปนแบบอยางในการจดการศกษาตาม

หลกสตรใหม เมอพจารณาแลวจะเหนวา การศกษาแบบมหาวทยาลยสงฆนไดชวยแกปญหาขอบกพรองของการศกษา

แบบเกาหลายประการ กลาวคอ ในดานหลกสตร จะใชตำาราบาลไวยากรณ ซงพมพเปนอกษรไทยขนใชแทนตำารามล

กจจายนปกรณ ซงตองใชเวลาศกษาหลายป มาเหลอเพยง 3 หรอ 4 เดอน ทำาใหมความสะดวกในการศกษา พระปรยตธรรมชนสงตอไป นอกจากนนยงไดมการเพมวชาการสมยใหม เชน วชาเลข ความรในภาษาไทย เขาไปใน

หลกสตร ทำาใหพระภกษมความรกวางขวาง สามารถใหความรแกประชาชนในการศกษาขนพนฐานได นอกจากนน การเรยนการสอนกมตารางเรยนทแนนอน ในการสอบวดผลกมความสะดวกยตธรรม สามารถสอบแกตวไดทกป

ทำาใหผเรยนเกดความกระตอรอรนในการศกษาพระปรยตธรรมในชนสงขนไป สงทควรสงเกตอกอยางหนงคอ ในสมยรชกาลทสองนน ทไดมการเปลยนหลกสตรจากการศกษาพระ

ไตรปฎกมาเปนอรรถกถา ฎกา ทพระอาจารยยคหลงๆ เปนผรจนาแทนพระไตรปฎก และใชมาจนถงสมยรชกาลท 4 นน ครนมาถงรชกาลท 5 สมเดจกรมพระยาวชรญาณวโรรส ไดจดหลกสตรการศกษาพระปรยตธรรมขน

ใหม กำาหนดใหฝายพระวนยใชพระวนยปฎกเปนตำาราหลก และใชอรรถกถาและฎกาเปนตำารารองอานประกอบ สวนในฝายธรรมยงคงใชหลกสตรใหมบางเกาบาง

อยางไรกตาม การศกษาแบบมหามกฏฯ ตองหยดชะงกไปในป พ.ศ. 2545 ทงนเนองจากไมไดรบ ความนยมจากพระภกษสามเณรซงเคยชนกบการศกษาแบบเดม และอปสรรคดานผนำาในการจดการศกษา ซงเกด

จากการระดมพระสงฆทมความรเขาไปชวยรฐจดการศกษาในหวเมองตางๆ จงทำาใหการศกษาในมหามกฏฯ ออนแอ ลง การจดการศกษาภายใตการนำาของกรมหมนวชรญาณวโรรสจงตองเลกลมไป และไดกลบไปใชวธการศกษาพระ


83 ปรยตธรรมแบบเดมจนสนสมยรชกาลท 5 อยางไรกตาม การจดการศกษาแบบมหามกฏฯ ไดถกรอฟ นนำามาเรม

ตนใชอกครงหนงในสมยรชกาลท 6 หลงป พ.ศ. 2453 เมอพระองคมอำานาจในการปกครองคณะสงฆ

อยางเตมท (อษา,2526,266-267). ใน พ.ศ. 2439 โปรดใหสรางสงฆกเสนาสนราชวทยาลยอทศถวายมหาธาตวทยาลย เพอเปนท

“ ” ศกษาพระปรยตธรรมและวชาชนสง พระราชทานนามใหมวา มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย แตอาคารสงฆกเส นาสนราชวทยาลยนนเปนสถานทของมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ตงอยทวดมหาธาต ปจจบนกรมศลปากรใช

เปนททำาการสวนหนงของกรมฯ ปจจบนทางกรมศลปากรไดคนใหแกมหาวทยาลยสงฆสวนหนง แตมเสยงเรยก รองจากคณะสงฆวา เนองจากเปนมหาวทยาลยสงฆแตดงเดม ถงแมตอมาจะมการวางเวนไมมการใชสอยจน

กระทงทางการมอบใหกรมศลปากรมายดครองเพอประโยชนแกงานราชการ แตเมอเวลานการศกษาของคณะสงฆ มากขนและไมมทจะเรยน กรมศลปากรสมควรคนกลบไปใหเปนทศกษาของพระภกษสามเณรเหมอนเชนเดม

ใน พ.ศ. 2454 ไดมการเรมการศกษาแบบนกธรรมขนควบคกบฝายเปรยญ แตเปนการศกษา

ของภกษสามเณรเทานน และการสอบเปรยญดวยขอเขยนตงแต ป.ธ. 1-9 ไดเรมขนเมอป พ.ศ. 2459

2. สมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท62.1. จดตงหลกสตรนกธรรม: การจดการศกษาของสงฆในชวงนไดมการเปลยนแปลงการจดการ

ศกษาของคณะสงฆครงสำาคญอกครงหนง เพราะเปนชวงทสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส ดำารงตำาแหนงสมเดจพระสงฆราช ไดมการเปลยนแปลงทงในรปแบบการศกษาและหลกสตร ตลอดจนวธการสอบ

โดยพระองคทรงจดตงหลกสตรนกธรรมขน “ ” เปนการศกษาเนนความรในดาน ธรรมวนย มากกวาความรใน “ ” ภาษาบาล เนองจากทรงเหนวาการศกษาพระธรรมวนยเปนเรองทเหมาะสมกบพระภกษสามเณรมากกวา โดย

เฉพาะพระสงฆทบวชในระยะสน ตามประเพณการบวชของคนไทย สำาหรบภาษาบาลนนเหมาะสำาหรบผทบวชนานๆ เพอศกษาคนควาพระปรยตธรรมใหลกซงขน การศกษาแบบนกธรรมทจดใหมน มงสอนความรเกยวกบหลกธรรม

และขอปฏบตทางศาสนา โดยใชแบบเรยนทเปนภาษาไทย วธการวดผลกใชวธการเขยนตอบเปนภาษาไทยทงหมด (ดวงพร,2536, 99).

2.2. หลกสตรนวกภมในปจจบน: เมอกอนหลกสตรนกธรรมมประโยชนมากสำาหรบพระนวกะทบวช ไมนาน โดยไมตองการบวชเรยน แตในปจจบนนสำาหรบพระผบวชใหม ซงตงใจบวชเพยงพรรษาเดยวแลวจะลา

สกขา กอนออกพรรษาจะตองมการสอบนวกะ คอพระบวชใหม จดโดยเจาคณะภาคๆ กจะใหเจาคณะจงหวดแตละ

จงหวดในภาคนนๆ ออกขอสอบมา 7 ขอ และทางภาคจะเลอกเอาชดทไดมาตรฐานทสดเพอออกเปนขอสอบเพยง

ชดเดยว วชาทสอบม4 วชาคอ พทธประวต ธรรมะ และ ศาสนพธ โดยเนนความรเบองเพอความเขาใจพระพทธ ศาสนาอยางถกตอง เชนวชาศาสนพธ กจะเนนการเรองการอาราธนาศล การอาราธนาธรรม และการถวายสงฆทาน

ซงเปนเรองทตองพบเจอในชวตจรงเมอลาสกขาออกไป การตรวจขอสอบกตรวจกนภายในจงหวด อาจารยผสอน พระนวกะจะตองประชมตรวจขอสอบกนทวดเจาคณะจงหวด ถาสอบไดกจะไดวฒบตร การสอบนวกภมนจะจดขน

กอนออกพรรษา เพราะถาจดชา รอใหออกพรรษาแลวพระนวกะจะสกเสยหมด สำาหรบพระนวกะรปใดประสงคจะ อยตอเพอรอสอบนกธรรมตรกสามารถรอได เจาอาวาสกจะสงชอไปตามลำาดบขนถงเจาคณะตำาบล อำาเภอและ

จงหวดตามลำาดบ8

2.3. หลกสตรเปรยญธรรม: นอกจากน พระองคยงไดนำาหลกสตรพระปรยตธรรมมาผนวกเขากบ “ ” หลกสตรนกธรรมททรงจดขนใหม เรยกวา เปรยญธรรม เปนผลใหการศกษาของคณะสงฆไมมการแบงแยก

เปน 2 ฝาย อยางทเคยแบงแยกในสมยรชกาลท 5 ทรงนำาเอาความรภาษาไทยและความรอนๆ ทจำาเปนแกพระ สงฆมารวมเขากบหลกสตรพระปรยตธรรมไดเปนอยางดและไดเปนแนวทางใหคณะสงฆจดการศกษาวชาอนๆ เชน

วชาภาษาองกฤษ และวชาคร ดงปรากฏเปนหลกสตรของมหาวทยาลยสงฆในปจจบน ซงสอดคลองกบพระราชดำาร8 สมภาษณ พระมหาอรณ แสงทอง ผชวยเจาอาวาสวดโพธแจ จ. สมทรสาคร วนท 15 ตลาคม

2542.


84 ของพระองคทตองการใหพระสงฆสามาเณรไดศกษาวชาความรทเปนประโยชนดวย มใชจำากดแตความรในพระพทธ

ศาสนาอยางเดยว เพราะความรทพระสงฆไดรบยอมจะสงผลถงราษฎรดวย เนองจากพระสงฆยงคงเปนคร และ เปนผนำาทองถน ทสำาคญในสงคมชนบท

2.4. เนนคนถธระ: เปนทนาสงเกตวาหลกสตรการศกษาพระพทธศาสนาทองคสมเดจพระมหาสมณ “ ”เจากรมพระญาวชรญาณวโรรสทรงจดตงขน ทงนกธรรมและเปรยญธรรม ลวนแตเปนการศกษาดาน คนถธระ

“ ” “ ” หรอ พระปรยตธรรม ทงสน พระองคทรงปฏเสธทจะจดการศกษาดาน วปสสนาธระ เพราะเปนวชาทไมม

หลกสตรจะสอบไลได (มหามกฏฯ, 2521,82). และหลกสตรการศกษาเหลาน คณะสงฆยงใชเปน มาตรฐานในการจดการศกษามาจนถงปจจบนน โดยมการแกไขเปลยนแปลงใหเหมาะสมยงขนบาง แตหลกใหญก

ยงคงรปแบบเดม

2.5. เหตผลในการจดการศกษาของสงฆแยกออกจากการศกษาของรฐ: นอกจากน สาเหตทสำาคญ อกประการหนงในการเปลยนแปลงการจดการศกษาของคณะสงฆนน มาจากการทการศกษาของรฐ และของคณะ

สงฆไดแยกออกจากกน ในปลายสมยรชกาลท6 โดยในป พ.ศ. 2462 พระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจา อยหวโปรดเกลาใหแยกกรมธรรมการไปสงกดกระทรวงวง ดวยเหตผลวาเพอใหสอดคลองกบโบราณราชประเพณ

เดม (นนทนา,2515,192) ซงภายหลงการแยกกรมธรรมการออกจากกระทรวงศกษาธการแลว การ ศกษาของสงฆกบการศกษาของรฐกไดแยกออกจากกน และนโยบายการศกษาไดเปลยนไปโดยแยกนโยบายการ

ศกษาของพระภกษสามเณรออกตางหากจากนโยบายการจดการศกษาสำาหรบเดกนกเรยน และตลอดจนแบงสวน ราชการทรบผดชอบดวย กระทรวงศกษาธการรบผดชอบเฉพาะการศกษาของเดกนกเรยนราษฎรเทานน สวนการ

ศกษาสำาหรบพระภกษสามเณรใหคณะสงฆดำาเนนการตางหากเปนเอกเทศจากรฐ แผนการศกษาของชาตในสมย ตอๆ มาจงไมกลาวถงการศกษาของสงฆอกเลย รฐไดแยกเดกออกจากวด ไปจดการศกษาเอง เปนผลใหแผนการ

ศกษาของชาตในสมยตอมาทกฉบบไมมคณะสงฆเขารวมพจารณาดวย (แนงนอย,2519,191-192).

2.6. วจารณ: การแยกการจกการศกษาของพระภกษสามเณรออกจากการจดการศกษา ของเดกจงทำาใหเกดปญหาในเวลาตอมา ทำาใหการจดการศกษาของพระไมไดผล คอรฐไมไดสอดสองดแลอยางเตม

ท และเปนการเปดโอกาสใหผทไมมความรความสามารถในการจดการศกษาเขามาดแลการศกษาของพระภกษ สามเณร เมอไมมความรในการจดการศกษา จงทำาใหการศกษาของพระไมกาวหนาและทสำาคญการศกษาของพระไม

สอดคลองกบความตองการของประชาชน กลายเปนการศกษาทสญเปลา พระจะตองเรยนนกธรรมบาลในสวน ของพระเพอวตถประสงคอกอยางหนง และเมอตองการจะพดกบชาวโลกใหรเรองกตองขวนขวายเรยนทางโลกเอง

ทงๆ ทไมมผใหญฝายพระดวยกนสนบสนน การศกษาของพระจงอยในรปทยงไมชดเจนวาจะเอาอยางไร เรยกวายง ไมมวสยทศนทชดเจนวาจะเปนประโยชนตอชาตบานเมองอยางไรในระยะยาว และทสำาคญการศกษาของพระทจด

กนอยนเปนประโยชนตอพระศาสนาไดแคไหนอยางไร

3. สมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว รชกาลท 7 การศกษาของคณะสงฆในสมยนหยดนง เพยงแตรกษานโยบายการศกษาของสมเดจฯ กรม พระยาวชรญาณวโรรสไวเทานน ใหยายกรมธรรมการกลบเขามารวมกบกระทรวงศกษาธการเหมอนเดม ใหใชราช

บณฑตสถาน คณะสงฆไมไดมนโยบายใหมนอกจากการจดธรรมศกษาใหกบฆราวาส

3.1. จดธรรมศกษาสำาหรบฆราวาส: ในสมยนเปดโอกาสใหฆราวาสชาย- หญง เขาเรยนไดดวยโดย

แยกเปนแผนกธรรมสำาหรบพระภกษสามเณร แผนกธรรมศกษาสำาหรบฆราวาสชาย- หญง โดยแบงเปน 3 ชนคอ ชนตร ชนโท และ ชนเอก สำาหรบฝายบาลมหลกสตรในยคทเปนมหาธาตวทยาลยแยกออกเปน 2 ฝาย

คอ

(1) ฝายไทยแบงประโยคเปน 9 ชน(2) ฝายรามญแบงเปน 4 ชน


853.2. การวดผล: ในระยะแรกเหมอนสมย ร. 4 คอผเขาสอบจบฉลากประโยคไดแลวเขาแปล

ดวยปากเปลาในทประชมพระราชาคณะตามเวลาทกำาหนดให ถาแปลทนตามเวลาทกำาหนดเปนสอบได สำาหรบฝาย

ไทยได 3 ประโยคขนไปเปนเปรยญ ฝายรามญได 2 ประโยคขนไปเปนเปรยญ3.3. สถานศกษา: ระยะแรกเชนเดยวกบสมย ร. 4 คอมหาธาตวทยาลยและวดสทศนฯ ทางวด

มหาธาตจงตงบาลวทยาลยขนและทมหามกฎราชวทยาลยกไดขยายการศกษาออกไปตามวดตางๆ

3.4. ขอสงเกต: ในสมยนไดมการอนญาตใหพระภกษสามเณรไปชวยสอนศลธรรมตามโรงเรยนเดก เพราะมปญหาการขาดแคลนครสอนในดานน แตทสำาคญในสมยนการศกษาของพระสงฆไมเจรญกาวหนา แตม

แนวความคดยอนกลบไปในสมยตนๆ ทวา พระภกษสามเณรไมควรศกษาวชาการสมยใหม ทมใชดานศาสนา เพราะ กลววาจะมผแอบแฝงมาอาศยพระศาสนาเปนทางศกษาเพอไปหาเลยงชพ การศกษาวชาการสมยใหมจงยงไมไดรบ

การยอมรบจากผบรหารคณะสงฆในยคน (ดวงพร,2536,101) ทำาใหการศกษาของคณะสงฆมดมนอกวาระหนง

3.5. การเปลยนแปลงการปกครองมผลตอการศกษา: ครนหลงจากทมการเปลยนแปลงการ ปกครองประเทศ ในป พ.ศ. 2475 ความตนตวในระบอบประชาธปไตยของพระสงฆ ไดกอใหเกดความ

“ ” เคลอนไหวของพระภกษมหานกายกลมหนง ทเรยกตนเองวา กลมปฏสงขรณการพระศาสนา โดยมการเรยก

รองใหมการยกเลกพระราชบญญตการปกครองคณะสงฆ ร.ศ. 121 เสย จดมงหมายในการเคลอนไหวกคอ ตองการรวมนกายสงฆซงแบงออกเปน 2 นกายคอมหานกายและธรรมยตกนกาย เขาเปนนกายเดยวกน เรยกวา

คณะสงฆไทย หรอ คณะสงฆสยามวงศ และแกไขการปกครองทไมเสมอภาคใหทดเทยมกน ตลอดจนปรบปรงการ ศกษาของคณะสงฆใหทนสมย ซงการเคลอนไหวครงนประสบความสำาเรจ เนองจากไดรบการสนบสนนจากรฐบาล

โดยจดการแกไขพระราชบญญตการปกครองคณะสงฆ ร.ศ. 121 และตราพระราชบญญตการปกครองคณะ

สงฆ พ.ศ. 2484 ขน

3.6. การดำาเนนการศกษาแบบมหาวทยาลยสงฆเตมรปแบบ: การตราพระราชบญญตใหมมผลตอ การศกษาของคณะสงฆคอ มการจดตงองคการการศกษาของคณะสงฆขน เพอทำาหนาทเกยวกบการศกษาของ

คณะสงฆโดยตรง และในป พ.ศ. 2489 และ 2490 จงไดมการยกฐานะมหามกฏราชวทยาลย และมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยใหเปนสถาบนการศกษาชนสงในรปแบบของมหาวทยาลยสงฆขนอยางแทจรง

3.7. พทธทาสภกขในฐานะนกปรชญาการศกษาสมยใหม: หลวงพอพทธทาส อนทปญโญ ไดตง กจกรรมเผยแผ เรยกวา คณะธรรมทานและสวนโมกขพลารามขน เพอสงเสรมการปฏบตธรรมในปา

4. สมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดล รชกาลท 8 การศกษาพระปรยตธรรมในสมยนมลกษณะเชนเดยวกบสมย ร. 7 ไมมการเปลยนแปลง

แตอยางใด ยงคงดำาเนนตามขนตอนการศกษาโดยลำาดบ

4.1. สรางวดพระศรมหาธาตเพอรวมสงฆ: ในป พ.ศ. 2484 รฐบาลสรางวดพระ ศรมหาธาตขนทอำาเภอบางเขน อาราธนาพระสงฆทงสองนกายไปอยรวมกน เพอเรมรวมนกายสงฆทงสองเขาเปน

อนเดยวกน โดยคณะสงฆคณะปฏสงขรณ และรฐบาลสมย พ.อ. พระยาพหลพลพยหเสนา ซงทำาพธอปสมบทท วดพระศรมหาธาต ในเรองการพยายามรวมนกายสงฆน นกวชาการแสดงทศนะไปตางๆ กน สมเดจพระมหาสมณ

เจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส ทรงแดสงทศนะไววา " การแยกนกายยอมเปนของแปลก แตการรงเกยจดวย นกายเปนของเสยอยางไร ควรใชโยนโสมนสการเพงการปฏบตเปนประมาณ ดกวาจะงมงายแตเพยงถอนกาย

เทานน" ( เสงยม กมภวาส อางใน สรวฒน คำาวนสา, 2525, หนา 120) แตวตถประสงคในการรวม นกายนนไมสามารถดำาเนนการใหสำาเรจลลวงได เพราะวาเรองนกายสงฆเปนเรองละเอยดออนมาก นกวชาการบาง

ทานวจารณวา " ทงน เพราะทฐมานะและลาภสกการะของแตละบคคลยงมอย ไมเขาหลกสามคคตามพทธประสงค


86 หนกเขากทำาลายกนเอง บนทองกำาลงของพระสงฆทงมวลอกดวย" ( สรวฒน คำาวนสา, 2525, หนา

115) ระยะหลงวดพระศรรตนมหาธาตไดกลายเปนวดธรรมยตกนกายอยางเดยวไปในทสด4.2. ใหแปลพระไตรปฎก: ในป พ.ศ. 2483 ทรงอนเคราะหใหแปลพระไตรปฎกเปนภาษา

ไทย โดยพระปรารภของสมเดจพระสงฆราชแพ ตสสเทโว วดสทศนฯ โดยแบงออกเปน 2 ประเภทคอ แปลโดยอร

รถะ พมพเปนเลมสมด 80 “ ” เลม เรยกวา พระไตรปฎกภาษาไทย กบแปลสำานวนเทศนา พมพเปนใบลานแบง

เปน 1250 กนฑ เรยกวา พระไตปฎกเทศนาฉบบหลวง และไดดำาเนนการจนสำาเรจ จดเปนผลงานเนองในงาน

ฉลอง 25 พทธศตวรรษ ใน พ.ศ. 2500 จำานวน2500 จบ4.3. เปลยนกระทรวงธรรมการเปนกระทรวงศกษาธการ: พระองคทรงเปลยนกระทรวงธรรมการ

เปนกระทรวงศกษาธการ และ กรมศาสนา

5. สมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช รชกาลท 9 การศกษาพระปรยตธรรมในปจจบน การศกษาของพระภกษสามเณรไดรบการรบรองจากคณะ

สงฆและรฐ

5.1. ระบบบรหารการศกษาคณะสงฆไทย

ระบบการบรหารการศกษาคณะสงฆแบงออกเปน 2 สาย คอ (1) มหาเถรสมาคม และ (2) กรมการศาสนา กระทรวงศกษาธการ

1. มหาเถรสมาคมรบผดชอบดแล สภาการศกษาของคณะสงฆ ๆ แบงความรบผดชอบออกเปน 2 สายคอ1.1. การศาสนศกษา และ 1.2. พระปรยตธรรมประยกต

1.1. การศาสนศกษาแบงความรบผดชอบออกเปน 2 คอ (1) ร.ร. พระปรยตธรรมแผนก บาล และ (2) ร.ร. พระปรยตธรรมแผนกธรรม

1.2. พระปรยตธรรมประยกต แบงความรบผดชอบออกเปน 3 คอ (1) มหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย (2) มหามกฎราชวทยาลย และ (3) ร.ร. พระปรยตธรรมแผนกสามญ สวนกระทรวงศกษาธการนนดแลรบผดชอบ กรมการศาสนา และกรมการศาสนากดแลรบผดชอบ ร.ร.

พทธศาสนาวนอาทตย และรบผดชอบงบประมาณมหาวทยาลยสงฆทงสองแหงโดยตรง

หมายเหต: การจดการศกษา ร.ร. ปรยตธรรมแผนกบาล และ ร.ร. พระปรยตธรรมแผนกธรรม “นนไดดำาเนนการจดการศกษาตามวดตางๆ ทวประเทศและทำาการสอบเพอวดผลการศกษารวมเรยกวา การสอบ

” สนามหลวง ปละ 1 ครง สวน ร.ร. พทธศาสนาวนอาทตยนนเปดสอนตามวดตางๆ กวา 400 แหง (ดแผนผงภาคผนวก)

5.2. ระบบการศกษาของคณะสงฆไทย

การศกษาของคณะสงฆไทยแบงออกเปน 4 ระบบหรอสายหลกๆ ( ดผนวก13) คอ1. ปรยตธรรมแผนกธรรม แบงออกเปน 3 คอ (1) นกธรรมตร ซงเทยบไดกบระดบประถมปลาย-

มธยมตน (2) นกธรรมโท เทยบไดกบมธยมปลาย และ (3) นกธรรมเอก เทยบไดกบระดบอดมศกษา ดง

นน ในสายนรบผทจบ ประถม 4 เขาเรยนนกธรรมตรได2. ปรยตธรรมแผนกบาล แบงออกเปน3 ระดบคอ (1) เปรยญตร( ประโยค1-2-3) ซงเทยบได

กบระดบ ประถมปลาย- มธยมตน (2) เปรยญโท ( ประโยค4-5-6) เทยบไดกบมธยมปลาย และ (3)


87 เปรยญเอก ( ประโยค 7-8-9) เทยบไดกบระดบอดมศกษา ดงนนในสายนรบผทจบ ประถม 4 จนถงเขา

เรยนเปรยญตร

3. บาลสามญศกษา แบงออกเปน 3 ระดบคอ (1) บาลสามญศกษาหรอบาลสาธตศกษา 6 ป ( เทยบเทา ป. 5-ม.3) หรอเทยบเทา ป.ธ.3 (2) บาลเตรยมอดมศกษา 2 ป เทยบเทา ม.4-6

และ (3) ปรญญา4 ป สายนกเรมตนจากประถม4 จนถงปรญญาตร

4. ปรยตธรรมสายสามญ แบงออกเปน 3 ระดบคอ (1) พระปรยตธรรมสายสามญ 6 ป เทยบเทา ป.5-ม.3 (2) เตรยมปรญญา 2 ป คอเตรยมอดมศกษา 2 ป เทยบเทา ม. 5 – ม.6 และ (3) ปรญญา4 ป (ดตารางภาคผนวก)

หมายเหต: สายท1 และ 2 รวมเรยกวาพระปรยตธรรมแผนกธรรมและบาล สวน สายท 3 และ 4 รวมเรยกวา พระปรยตธรรมแผนกสามญ

3.2. อธบายรายละเอยดระบบการศกษาของพระภกษสามเณรและแมชในคณะสงฆไทย ในรชกาลปจจบน

ในรชกาลปจจบนการศกษาแบงออกเปน 2 สายใหญ คอ 1. ฝายพระปรยตธรรมแผนกธรรมและ บาลหรอเรยกสนๆวา นกธรรมและบาล และ2. ฝายพระปรยตธรรมสามญหรอ มหาวทยาลยสงฆ ดงน

3.2.1. การศกษาพระปรยตธรรมแผนกธรรมและบาล: จะไดพดถงระบบนกธรรมบาล และพระ อภธรรม ถงแมอภธรรมจะไมไดสงกดโดยตรงกบบาลนกธรรมแตถอวามเนอหาคลายกน จงรวมเปนหมวด

เดยวกน ดงน

1. ระบบนกธรรม ตร-โท- เอก และ ระบบบาล ตงแตประโยค1-2 ถง ป.ธ. 9 การศกษาแบบเกาไดพฒนามาเปนแบบใหมซงเรยกวา การศกษาพระปรยตธรรมแผนกธรรมและ บาล ซงมความสมพนธกน กลาวคอ แผนกธรรมแบงออกเปน นกธรรมตร โท และ เอก แผนกบาลแบงออก

เปนประโยค 1-2 ถงประโยค 9 ทวาสมพนธกนนนคอผทจะสอบตองสอบไดนกธรรมตรกอนเรยกวา เปรยญตร จะสอบประโยค 4 ขนไปตองสอบไดนกธรรมชนโทกอนเรยกวาเปรยญโท และผจะสอบประโยคเจด

ขนไปตองสอบนกธรรมชนเอกไดเสยกอนเรยกวาเปรยญเอก ( ด3.1. พฒนาการการศกษาฯ)2. ระบบอภธรรม มขอสงเกตอยอยางหนง ในขณะทมหาวทยาลยสงฆเชนมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย สนบสนน

ใหมการศกษาแบบบรณาการทงวชาการทางธรรมและทางโลก มการปรบปรงหลกสตรอยบอยๆ แตวามหาจฬาฯ ยงไมไดใหความสนใจทจะปรบปรงการศกษาพระอภธรรม ซงเปนสวนหนงของมหาวทยาลยใหมหลกสตรททนสมย

แบบทเรยกวาการบรณาการทางการศกษา และไมไดมระเบยบอะไรมารองรบในการเทยบโอนหนวยกต ระหวางหลกสตรทงสองนเหมอนกบทเคยดำาเนนการมาแลวเกยวกบวทยาลยครศาสนาศกษาซงเปนสถาบนหนงของ

มหาวทยาลยเหมอนกน ดงนนนกศกษาทสำาเรจการศกษาจากอภธรรมโชตกวทยาลยเปนอภธรรมบณฑตจงไม สามารถมาสมครเขาเรยนในมหาจฬาฯได กลายเปนวามหาจฬาฯ ไมรบรองวฒและความสามารถเปนทางการและ

รฐบาลกไมไดเทยบวฒอะไรใหเพราะรฐบาลถอวาเปนเรองของมหาจฬาฯ นบเปนการศกษาทสญเปลา เปนระบบการ ศกษาทลาสมยและไมมใครจะสนใจมาพฒนา การศกษาด แตระบบไมเอออำานวยทจะใหผสำาเรจการศกษานำาไปใช

ประโยชนไดเตมทเปนประโยชนเกอกลแกตนเองและสงคมในวงกวาง ถามหาจฬาฯ ซงเปนเจาของและมหนาท รบรองโดยเฉพาะไมยอมรบรองแลวจะไปหวงใหใครทไหนมารบรอง เพราะรฐบาลกถอวาไดรบรองสถานภาพของ

มหาวทยาลยแลว เปนหนาทของทางมหาวทยาลยทจะตองดแลหนวยงานทสดกดกบมหาวทยาลยผเขยนขออธบายในรายละเอยดเพมเตมเกยวกบประวตความเปนมาของการศกษาพระอภธรรมในเมอง

ไทยสกนดเพอความเขาใจชดในเรองน กลาวคอ มหนวยงานหนงเรยกวา อภธรรมโชตกะวทยาลย สงกดอยกบ

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรราชวทยาลยตาม พ.ร.บ. ของมหาวทยาลยทไดรบการรบรองสถานภาพใหเปน


88 มหาวทยาลยในกำากบรฐบาลเมอป พ.ศ. 2540 อภธรรมโชตกวทยาลยนเดมทเดยวอยในความดและของวด

มหาธาตยวราชรงหฤษฎ สมเดจพระพฒาจารย ( อาจ อาสภมหาเถระ) ในขณะททานดำารงตำาแหนงพระพมลธรรม สงฆมนตรวาการองคการปกครอง ทานเปนเจาอาวาสและนายกสภามหาจฬาลงกรณราชวทยาลยในเวลานน ทานได

ดำาเนนการเผยแผพระพทธศาสนาไปอยางกวางขวาง โดยการปรบปรงรเรมพฒนากจกรรมทางพระพทธศาสนาขน มาหลายหนวยงานไมวาจะเปนดานการศกษาหรอดานการปกครอง ดานการศกษาทานปรบปรงการศกษาใน

มหาวทยาลยสงฆ และปรบปรงการศกษาดานวปสสนา โดยสงพระภกษไปศกษาตอตางประเทศและไปศกษา วปสสนาธระทประเทศพมาจนไดแนวปฏบตมาประยกตใชในเมองไทย จากการไปดการพระศาสนาทประเทศพมาใน

ครงนน ทานกไดนำาเอาการศกษาพระอภธรรมมาเปดดำาเนนการทประเทศไทยดวยโดยนมนตพระสทธมมโชตะธมมา จรยะ ซงเปนพระเถระทเชยวชาญทางพระอภธรรมมาเปนอาจารยสอนและเปดสำานกอภธรรมแหงแรกทวดระฆงโฆส

ตารามในป 2494 เมอป พ.ศ. 2509 พระมหาเถระจากพมามรณภาพ ทานเจาประคณสมเดจจงกอตง

พระสทธมมโชตกะวทยาลยขนทวดมหาธาตฯ เมอป พ.ศ. 2511 และไดประกาศใหขนตรงตอสำานกอธการบด มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ในป พ.ศ. 2524 ทงนเพอตองการใหการศกษาพระอภธรรมเจรญกาวหนายง

ขน โดยมวตถประสงคหลกๆ ดงตอไปนคอ

1. เพอใหผศกษามความเขาใจในปรมตถธรรมอนเปนสภาวะทเกอกลแกการปฏบตสมถะและวปสสนากรรมฐาน

2. เพอใหผศกษามความรความสามารถศกษาเชอมโยงกบพระสตตนตปฎกและพระวนยปฎก ทมความสมพนธกนไมขดแยงกนเกอกลกน

3. เพอประโยชนแกผศกษาทจะนำามาใชแหปญหาในชวตประจำาวน ปจจบนนอภธรรมโชตกะวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยไดจดดำาเนนการศกษามาเปน

เวลา 30 ปและมสาขาอยทวประเทศ 57 แหงทงในกรงเทพฯ และตางจงหวดซงไดมบทบาทเผยแผธรรม ในรปแบบของการจดการศกษาพระอภธรรมปฎก อรรถกถาและฎกา พระอภธรรมตางๆ ซงเปนอกวธหนงทชวย

พฒนาคณภาพชวตของบคคลและสงคมใหสามารถดำาเนนชวตไดอยางมสนตสขและเกอกลตอการพฒนาประเทศ

ไดอยางเหมาะสมและสอดคลองกบการเปลยนแปลงของสงคมในทกๆ ดาน9 และผวจยไดสมภาษณผทหวงดตอเรองนและทานเปนผทเชอถอไดในวงการอภธรรมทานหนงซงทานได

ใหขอมลทเปนประโยชนตอการปรบปรงการศกษาพระอภธรรมพอสรปเปนประเดนใหญๆ ได 3 ประเดนดงตอไปน:

“(1) ทำาไมพระภกษสามเณรและแมชผทศกษาเลาเรยนอภธรรมอยทอภธรรมโชตกวทยาลยเมอ สำาเรจเปนอภธรรมบณฑตแลว จงไมไดรบสทธประโยชนในการศกษาตอทมหาจฬาฯ ซงเปนมหาวทยาลยสงฆและ

เปนสถาบนทพวกเขาสงกดอยสวนหนงดวย หรอมหาจฬาฯ ถอวาการศกษาอภธรรมนคณะสงฆไมไดเรมจดเองมา ตงแตตนแตเปนการดำารสวนบคคลแลวมายกใหสงกดมหาจฬาฯ ภายหลง หรอการศกษาอภธรรมนเปนการศกษา

นอกระบบทมหาวทยาลยจดอยโดยไมถอเปนการศกษาในระบบเหมอนคณะฯ การศกษาในมหาวทยาลยทกำาลง ดำาเนนการอย สถานภาพของอภธรรมโชตกวทยาลยเปนอยางไรไมชดเจน

(2) ตลอดระยะเวลาทผานมาเกอบ 30 ป การศกษาระบบพระอภธรรมไดพสจนใหเหนแลววา เปนการศกษาทเกอกลตอการปฏบตสมถกมมฏฐานและวปสสนากมมฏฐานเปนอยางยง จะเหนไดวาพระวปสสนา

จารยทมชอเสยงทงหลายในเมองไทยซงบางรปมตำาแหนงทางการปกครองคณะสงฆสงเปนทงเจาอาวาสดวยกม นบไมถวนตางไดผานการศกษาพระอภธรรมมาแลวทงนน นบวาการศกษาพระอภธรรมทำาใหการศกษาและการ

ปฏบตตามพระธรรมวนยไมไขวเขวออกนอกลนอกทาง ไมเคยปรากฏวาผทเรยนพระอภธรรมแลวสรางปญหาใหกบวงการพระพทธศาสนาเชนมการตความคำาสอนของพระพทธศาสนาไปในทางวปรตผดหลกฐานและประเพณทนบ

ภอและปฏบตกนตามนยแหงพระพทธศาสนาเถรวาท

9อภธรรมโชตกะวทยาลย, งานมอบประกาศนยบตรอภธรรมบณฑต รนท 34/2540, กรงเทพฯ: อภธรรมโชตกะวทยาลย, 2541, หนา 13-17.


89(3) ตามสถตของการศกษาพระอภธรรม นอกจากพระภกษสามเณรและแมชจะใหความสนใจศกษากน

มากอยางเปนพเศษแลว ยงมญาตโยมทานสาธชนทวไปใหความสนใจมาศกษากนอยางมาก บางทานกเปน ขาราชการทำาหนาทตางๆ ในสงคม บางกเปนครเปนอาจารยอยตามสถาบนการศกษาตางๆ ทานเหลานนไมวาจะทำา

หนาทเปนอะไร เมอสำาเรจการศกษาแลวตางกนำาเอาความรอภธรรมไปอบรมกลบตรกลธดาใหดำารงชวตอยไดอยาง ประสบความสำาเรจในหนาทการงานและมความผาสขเปนสวนตวและชวยใหสงคมสงบสขเปนสวนรวมดวย และ

ปจจบนนไดมกลมแมชรวมตวกนตงสถาบนการศกษาชอวา สถาบนมหาปชาบดโคตมวทยาลยขน ซงผทสำาเรจการศกษาจากสถาบนนเปนทรบรองของสภาการศกษามหามกฏราชวทยาลยใหมศกดและสทธเทยบเทาปรญญาตรและ

”ศกษาตอทมหามกฏฯ นนไดดวย 10 ไดทราบวาทางมหาจฬาลงกรราชวทยาลยกำาลงวางแผนปรบปรงหลกสตรอย และกำาลงดำาเนนการเพอจะ

เทยบวฒทางการศกษาให แตจะเทยบใหเฉพาะจฬอภธรรมกะเอกวามศกดและสทธเทากบมธยมศกษาปท 6 หรอ ม. 6 โดยผทจบชนจฬอภธรรมกะเอกสามารถสมครสอบเขาเรยนในระดบอดมศกษาปท 1 ของมหาวทยาลย

มหาจฬาฯไดเลย โดยมเงอนไขพเศษวาจะไปสมครเรยนตอทอนไมได การไดรบการเทยบโอนหนวยกตนบวาเปน เรองด แตการตงเงอนไขวาสามารถเรยนตอไดเฉพาะทมหาวทยาลยสงฆเทานนนบวายงไมสากล อยางไรกตามก

นบวาเปนผลดตอนกศกษาอภธรรมอยางมาก เพราะเทากบวาทางมหาวทยาลยมหาจฬาฯ กำาลงเปดโอกาสใหแมช และฆราวาสทวไปทจบการศกษาอภธรรมไดมโอกาสเขามาเรยนในระดบปรญญาตรรวมกนพระภกษสามเณร เพราะ

เทาทผานมาในระดบปรญญาตรยงไมเปดกวางอยางน และมหาวทยาลยควรจะเปดโอกาสเชนนน ถาเปดโอกาสใหเทยบโอนไดแตไมเปดโอกาสใหเขาเรยนกจะยงไมมความหมายและถอวาผดวตถประสงคของพระราชบญญตการ

ศกษาทมงใหเกดความเทาเทยมทางดานการศกษา เพราะการศกษาทมหาวทยาลยสงฆนนรฐสนบสนน นกศกษาจะ ไมประสบปญหาเรองคาเลาเรยนเหมอนอยางมหาวทยาลยเอกชนทวไป

ผวจยพจารณาหลกสตรของการศกษาอภธรรมแลว มความคดเหนแยกประเดนไดดงน

1. มหาวทยาลยมหาจฬาฯ นาจะไดมการรบรองวทยะฐานะของผทจบอภธรรมบณฑตมากกวาหนงชน

และรบรองใหถงระดบปรญญาตร โดยมเหตผลวา การศกษาพระอภธรรมตามหลกสตรทปรากฏม 9 ชนและใช เวลาเรยนถง 7 ปครง เปนเวลามใชนอยและนกศกษาตองศกษาเรองหนกๆ ทงนน การททางมหาวทยาลยมหา

จฬาฯ จะรบรองเพยงแคชนจฬอภธรรมกะเอกซงเปนเพยงชนท 3 เทานนวาเทยบเทากบ ม. 6 จะมผลเสย อยางมาก เพราะตอไปผทจะเรยนจนจบอภธรรมชนท 9 จะมนอยลง เพราะตางกจะมงมาตอทมหาวทยาลยสงฆ

สวนผทจะตงใจเรยนจนสำาเรจชนท 9 กจะเทยบวฒอะไรไมได เมอลาสกขาแลวกใชทำาอะไรกไมได การศกษาทดจะ ตองมประโยชนทงสองทางคอทงผทอยในเพศบรรพชตและผทลาสกขาออกไป จะไดไมเปนภาระของสงคม

2. ตองมการปรบปรงหลกสตรใหมวชาหลากหลายเหมอนกบวทยาลยมหาปชาบดโคตม ซงมวชาตางๆ สอดคลองกบมหาวทยาลยสงฆ ทำาใหการเทยบโอนหนวยกตไมมปญหา ถาไมปรบปรงหลกสตร ถงผศกษาจะ

สามารถศกษาตอทมหาวทยาลยมหาจฬาฯไดกจรง แตเมอนกศกษาทานนนมาเขาชนเรยนจรงๆ จะไมสามารถเขาใจ วชานนๆ ไดทนเพอนๆ เพราะวาไมมพนความรในวชานนๆ มากอนเลย

3. เมอรบรองวทยะฐานะและปรบปรงหลกสตรดแลววตถประสงคของการศกษาพระอภธรรมกคงจะ เพมขนในทางทจะอำานวยประโยชนแกสงคมมากขน ประเทศชาตและพระศาสนากจะไดบคลากรทมคณภาพและม

คณวฒเปนเครองรบรอง เพราะสงคมเมองไทยยงตองอาศยใบปรญญาบตรเปนเครองรบประกนความร

4. เปนการสงเสรมใหแมชมบทบาทในสงคมและพระศาสนามากขนเมอการศกษาของทานสามารถนำาไป รบใชประเทศชาตและพระศาสนาไดอยางเตมเมดเตมหนวย เปนทสงเกตวาในวดทเปนสาขาของพระอภธรรมโชตกะ

วทยาลยทวประเทศทง 57 แหงจะมแมชอยเกอบ 100 รป แมชเหลานจะไดรบการศกษาททนสมยและเทาเทยมกบพระภกษสามเณร

จากการสมภาษณแมชหลายทาน ไดทราบวาทานเหลานนตองการใหทางผเกยวของยกฐานะ ทางการศกษาของแมชใหเทาเทยมกบพระภกษสามเณร เพราะวาเมอมโอกาสไดศกษาและมความรเชนนน จะไดม

10 ขอมลสมภาษณเมอวนท 19 มนาคม 2542


90 โอกาสแสดงบทบาททางดานการศกษาชวยพระภกษสามเณรอกแรงหนง เพราะปจจบนน ตามโรงเรยนและ

มหาวทยาลยตางๆ ทรบนกศกษหรอนกเรยนหญงอยางเดยวไมรบนกศกษาชายมาเรยนปนดวย ยงขาดแคลน บคลากรทางศาสนาทเปนผหญง ในจดนแมชนาจะไดมโอกาสเขาไปแทนท เพอใหการสอนพระศาสนาไดผลอยาง

เตมเมดเตมหนวย ผวจยเหนดวยกบประเดนปญหานอยางมาก เพราะเทาทผานมาในอดตพระภกษสามเณรสวน

มากประสบปญหาในการทจะสอนในโรงเรยนทมแตนกเรยนหญงลวน เพราะพระภกษสามเณรทานมพระวนยเปนก รอบทจะตองระวงในการแสดงออกเพอไมใหผดสมณวสย ทำาใหมชองวางระหวางพระภกษสามเณรกบนกเรยน

กจกรรมการเรยนการสอนไมสามารถดำาเนนไปไดอยางสมบรณ ถาหากแมชสามารถทำาหนาทตรงจดนไดกจะทำาให

ปญหาทกอยางไดรบการแกไขใหดขน (สมภาษณแมชทวทยาลยมหาปชาบดโคตม)สรปวา ในการแกปญหาความไมเสมอภาคดานการศกษาของพระภกษสามเณรนนขนอยกบบทบาทของ

รฐบาลในการสนบสนนมหาวทยาลยสงฆ และบทบาทของมหาวทยาลยสงฆทจะสนองนโยบายของรฐบาล และบาท บาทของคณะสงฆในการสนบสนนสงเสรมการดำาเนนการของมหาวทยาลยสงฆดวย เพราะคณะสงฆเปนผปกครอง

พระภกษสามเณรโดยตรง

3.2. 2. พระปรยตธรรมแผนกสามญศกษา: หมายถง 1. พระปรยตธรรมแผนกสามญ ศกษา 2. ระบบการศกษาผใหญ 3. ระบบโรงเรยนราษฎรของวด และ 4. ระบบมหาวทยาลยสงฆ จกได

อธบายตามลำาดบไป ดงน

1. ระบบโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญ โรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญนเปนโรงเรยนทกระทรวงศกษาธการออกระเบยบมาชวย

จดควบคมโดยกรมการศาสนา และกรมวชาการ เปนการจดการศกษาในระดบมธยมตนและมธยมปลาย (ม.1 ถง ม.6) ตามระเบยบกระทรวงศกษาธการวาดวยโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญศกษา พ.ศ.

2535 “คำาวา โรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญศกษา” “หมายถง โรงเรยนทวดจดตงขนในทวดหรอท ธรณสงฆหรอทดนของมลนธทางพระพทธศาสนา เพอใหการศกษาแกพระภกษ สามเณร ตามหลกสตรของพระ

” ทรวงศกษาธการ สำาหรบโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญศกษา เจาอาวาสเปนผจดการและตองขออนญาต จดตงจากกรมการศาสนากระทรวงศกษาธการดวยความเหนชอบของประธานสภาการศกษาของคณะสงฆ ถาอย

ตางจงหวดเจาอาวาสตองเสนอเรองผานผวาราชการจงหวดเพอผวาจะไดพจารณาเสนอกรมการศาสนา เงอนไขใน

การของจดตงทสำาคญคอตองมทเรยนหรอหองเรยนและมจำานวนนกเรยนทเปนพระภกษสามาเณรไมตำากวา 20 รป “คณสมบตของนกเรยน ตองเปนพระภกษสามเณร สำาหรบมธยมศกษาตอนตน ตองจบชนประถมศกษาปท6

หรอเทยบเทา ชนมธยมศกษาตอนปลายตองจบชนมธยมศกษาตอนตนหรอเทยบเทา และตองไดรบอนญาตเปน ลายลกษณอกษรจากเจาอาวาสวดทพำานก หรอพระภกษทไดรบมอบหมายจากเจาอาวาสวดดงกลาว” และทสำาคญ

ใหมคณะกรรมการการศกษาโรงเรยนพระปรยตธรรมประกอบไปดวยผแทนจากหลายฝายโดยมอธบดกรมการ ศาสนาเปนประธาน คอยควบคมดแลจดการศกษาใหมการศกษาพระปรยตธรรมเปนหลก และปองกนมใหมการ

เปลยนแปลงพระธรรมวนยใหผดไปจากพระบาลในพระไตรปฎก ถามสงใดผดเพยนใหกรมการศาสนาโดยความเหน ชอบของสภาการศกษาของคณะสงฆสงปดการดำาเนนการศกษาของโรงเรยนพระปรยตธรรมสามญแหงนนๆ ได

อนงมหาวทยาลยสงฆทง 2 แหงคอ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย และมหาวทยาลย มหา มกฏราชวทยาลยไดมการจดการศกษาในทกระดบ คอ มทงระดบมธยมศกษา และอดมศกษา ในระดบมธยมศกษา

มหาวทยาลยทงสองแหงไดดำาเนนการจดการศกษาตามหลกสตรโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญศกษา กรม การศาสนา กระทรวงศกษาธการอยางเครงครดและไดผลจรงจง มหาวทยาลยมหาจฬาฯ สวนกลาง ไดจดดำาเนน

การศกษาระดบมธยมศกษาออกเปน 3 ชนด คอ (1) โรงเรยนบาลสาธตศกษา เปดการศกษาระดบ ม. 1-3, (2) โรงเรยนบาลอบรมศกษา จดการศกษา ม. 4-6, และ (3) โรงเรยนบาลเตรยมอดมศกษา

จดการศกษา ม. 4-6 เหมอนกน และมหาจฬาฯ ยงมโรงเรยนระดบมธยมศกษาทสงกดวทยาเขตมหาจฬาฯ อก


9113 แหงกระจายทวไปในตางจงหวด เหตทตองแบงระดบมธยมศกษาออกเปน 3 ชนดนนเพราะผสมครม

คณสมบตตางกน ดงมรายละเอยดทจะกลาวตอไป (มหาจฬาฯ,2539, หนา18-32) และในรางนโยบายการพฒนาการศกษาศาสนาและวฒนธรรม ของกระทรวงศกษาธการ ประจำา

ปงบประมาณ พ.ศ. 2543 ไดระบชดเจนวา รฐบาลมนโยบายขยายการศกษาภาคบงคบ 12 ป ใหกบ ประชาชนไดเรยนฟร การศกษาพระปรยตธรรมแผนกสามญนกจะไดรบการสนบสนนเชนเดยวกน และคาดวา

ประชาชนจะสนใจสงบตรหลานเขามาศกษามากกวาโรงเรยนของรฐ เพราะหลกสตรมบรณาการทงวชาการทางโลก และทางธรรม ขณะนทางกรมการศาสนา กระทรวงศกษาธการไดใหการสนบสนนอยโดยสนบสนนดานการเงนใน

การกอสรางอาคารสถานทและสงเสรมดานทนการศกษาแกพระภกษสามเณรทกำาลงศกษาอย และคาดวาภายในป พ.ศ. 2545 นทงเยาวชนและพระภกษสามเณรจะไดรบการศกษาพนฐาน 12 ปอยางเสมอภาคกน (สารชาวพทธ,1-15 ก.พ.2542)

ขอสงเกตและเสนอแนะ: 1. ในระเบยบกระทรวงศกษาธการวาดวยโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญศกษานไมไดระบใหแมช เรยนได ซงแมชนนถอวาเปนหนงในจำานวนพทธบรษทสในพระพทธศาสนาและถอวาเปนผทถอบวชประเภทหนง

โดยตางจากผทถอศล 8 ธรรมดาตรงทปลงผมหมผาขาวอยวดและบวชนานจนชาวพทธทวไปยอมรบวาเปน เสมอนนกบวช แมชนาจะไดสทธทางการศกษาเทาเทยมกบพระและสามเณร ดวยเหตนการศกษาพระปรยตธรรม

แผนกสามญจงทำาใหเกดความไมเสมอภาคทางการศกษาระหวางพระภกษสามเณรและแมชดวย ในทางปฏบตเจา อาวาสนาจะไดอนญาตใหแมชเรยน ไมนาจะถอวาผดระเบยบอะไรเพราะเปนการเปดโอกาสทางการศกษาทด

2. ผวจยเชอมนวา การศกษาพระปรยตธรรมสามญจะเปนการศกษาสำาหรบสามเณรทบวชภาคฤด

รอนและประสงคจะบวชอยตอไปเรอยๆ พระราชวรมน ( ปจจบน พระเทพโสภณ , ประยร ธมมจตโต) กลาววา "แททจรงโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญจะเปนเครองมอทดของคณะสงฆในการชกจงเดกทอยในวยตองเขารบการศกษาภาคบงคบใหมาบวชเปนสามเณรแลวเขารบการศกษาภาคบงคบในโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญ

และในขณะเดยวกนคณะสงฆกตองจดใหสามเณรไดศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาลควบคกนไปได โดยใหมการ

เทยบโอนการเรยนระหวางโรงเรยนพระปรยตธรรม 2 แผนก วธการดงกลาวนจะชวยใหแกปญหาความขาดแคลน

สามเณรทจะเขารบการศกษาในโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกบาล" (2542, 24).2. ระบบการศกษาผใหญ

ซงกรมการศกษานอกโรงเรยนมาชวยจด (กศน.) มพระภกษสามเณรเรยนการศกษานอกโรงเรยน เหมอนกน แตปจจบนนทางคณะสงฆไมอนญาตใหเรยนแลว แตเหตการณกลบเปนวา เมอคณะสงฆหามเรยนการ

ศกษาผใหญ (กศน.) พระภกษสามเณรบางรปกไปสมครเรยนในโรงเรยนเทคนคแทน ( สมภาษณพดคยกบ นาย

ธรภพ นกศกษาปรญญาโท คณะปรชญาและศาสนา, อสสมชญ ซงอยใกลสถานทเรยน 12 กย. 2544) ตามปกตพระภกษสามเณรจะไปรวมเรยนหลกสตรสายอาชพระยะสนทสถาบนตางๆ จดสอนอยแลว เชน สถาบนซอม

วทยโทรทศน เปนตน

3. ระบบโรงเรยนราษฎรของวด ซงมการศกษาเชนเดยวกบโรงเรยนราษฎรในสงกดสำานกคณะ

กรรมการศกษาเอกชน (กศช.) ในบางจงหวด หลวงพอเจาอาวาสอนญาตใหพระภกษสามเณรและแมชเรยนรวมกบนกเรยนในโรงเรยน มธยมของรฐบาลได เพราะทานเปนผกอสรางโรงเรยนนนเอง นาจะถอวาเปนโรงเรยนพระปรยตธรรมสามญอก

ประเภทหนง ทนกเรยนเปนทงพระและฆราวาสสามารถเรยนรวมกนได ซงไมนาจะผดกฎอะไร เพราะปจจบนน มหาวทยาลยของรฐหลายแหงกอนญาตใหพระภกษสามเณรและแมชเขาเรยนไดในระดบตงแตปรญญาตรเปนตนไปถงปรญญาเอก


92 กรณตวอยาง วดมหาธาต ซงเปนวดเจาคณะจงหวดเพชรบร ทานเจาอาวาสคอ พระเดชพระคณพระ เทพสวรรณมน ซงไดจดดำาเนนการศกษาแบบโรงเรยนราษฎรของวด และเปดโอกาสใหพระภกษสามเณรเรยนกบ

นกเรยนทวไปได11

4. การศกษาในมหาวทยาลยสงฆในฐานะแหลงรวมคณคาแหงการศกษาของพระสงฆไทย : ศกษาเฉพาะกรณการจดการศกษา ในมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย และวทยาเขตตางๆ

4.1.บทนำา: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยในนามเดมวามหาธาตวทยาลยไดเรมกอตง

ขนตงแตป พ.ศ. 2432 เปนเวลา 110 ปแลวโดยรชกาลท5 อก 7 ปตอมา (พ.ศ. 2439)ได รบพระราชทานนามวา มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เพอเปนทศกษาวชาการชนสงสำาหรบพระภกษสามเณรและ

ฆราวาส แตเรมจดการศกษาจรงๆ คอ เปดสอนระดบปรญญาตรเรยกวาคณะพทธศาสตรเปนคณะแรก เมอ ป พ.ศ. 2490 เปนเวลา 52 ปแลว ไดผลตบณฑตไปแลวจำานวน 6097 รป ( ระหวางป2497-2539) ในป 2542 ไดงบประมาณจากรฐบาลจำานวน 119,729,400 บาท และมพระภกษ

สามเณรจำานวน 7,511 รป รายจายตอหว 17,945 บาท และมเจาหนาทและอาจารยรวมกน 510 รป/ คน และไดผลตบณฑตประจำาป2542 จำานวน746 รป

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลยมสถานภาพเปนมหาวทยาลยเฉพาะทาง (พระพทธศาสนา) เปน มหาวทยาลยของรฐ อยในกำากบของกระทรวงศกษาธการ (พ.ศ.2540) มหาจฬาฯมวสยทศน โดยถอหลก

“ ” ผลตบณฑตเพออทศตน รวมพฒนาคน พฒนาชาต ดวยศาสตรทางพระพทธศาสนา และมพนธกจคอ ใหการ

ศกษาพระไตรปฎกและวชาชนสง (บรณาการระหวางทางธรรมและทางโลก) สรางความเปนเลศทางวชาการดาน พระพทธศาสนา สงเสรมการคนควาวจย ใหบรการวชาการแกสงคม สงเสรมพระพทธศาสนา และทำานบำารงศลป

วฒนธรรมและอนรกษสงแวดลอม มหาวทยาลยแมตงอยทวดมหาธาตฯ เขตพระนคร กรงเทพฯ และวดศรสดาราม เขตบางกอกนอย

กรงเทพฯ และวทยาเขตและวทยาลยสงฆอก 14 แหงตงอยในตางจงหวด12 ซงอยในเขตวดและไดรบการ สนบสนนจากวดและเจาอาวาสทงดานอาคาร สถานทและรายไดบางสวน ทำาใหกจการมหาวทยาลยไดรบความรวม

มอจากทองถน ชมชนและองคกรตางๆ มากขน แตมจดออนตรงทสวนใหญผบรหารเปนพระภกษ โดยเฉพาะ อธการบดและรองฯฝายตางๆ ซงมประสบการณทจำากดกวาฆราวาส อยางไรกตามการจดรปแบบบรหารไดยดตาม

รปแบบของมหาวทยาลยในกำากบของรฐบาล ตามความในมาตรา 43 แหง พ.ร.บ. มหาจฬาลกรณราช วทยาลย กำาหนดใหรฐมนตรกระทรวงศกษาธการมอำานาจหนาทกำากบดแลโดยทวไป

4.2. รายละเอยดหลกสตรและคณสมบตผศกษา

11 สมภาษณพระมหานธกานท ผสำาเรจการศกษามาจากสำานกวดมหาธาต วนท 10 ตลาคม 2542. 12กำาลง ลงกอสรางมหาจฬาฯ แหงใหมเปนการขยายสถานทออกไปท อ. วงนอย จ.พระนครศรอยธยาใน

พนท 85 ไร และจะดำาเนนการเตมรปแบบเหมอนมหาวทยาลยทวไป รวมทงมหอพกนสตดวย ซงแตเดมไมมหรอ เคยมทวดมหาธาตฯแตถกยกเลกไปแลว และจะใชแผนพฒนาฉบบใหม ชวง 2543-2549 คาดวาจะผลตกำาลง

คนไดถง 7500 รป/ คน ซงสงกวาปแลวมามาก เชนป 2542 ผลตไดเพยง 746 รป/คนเทานน วตถประสงคทสำาคญในการขยายมหาวทยาลยมหาจฬาฯ อยธยาคอ เพอพฒนาการศกษาของสงฆในรป

แบบมหาวทยาลยอยางเตมรปแบบ เพอสนองนโยบายของประเทศชาตตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหง ชาตในการเนนพฒนามนษย และตองการสงเสรมความเสมอภาคทางการศกษาระดบอดมศกษาเพอคนยากจน

และเปนการขยายการศกษาไปสปรมณฑลและ( ดแผนพฒนาฯ ปงบประมาณ 2543-2549)


93 มหาจฬาลงกรณราชวทยาลยจดการศกษาทงในระดบปรญญาและระดบตำากวาปรญญา ราย

ละเอยดดงแผนภมท1 ( ด3.2.2. และ ภาคผนวก12 ) ในทนขอพดถงอดมศกษาและบณฑตวทยาลย

ซงเปนการศกษาทลกถอวาเปนการศกษาระดบสงตามพระราชปณธานของรชกาลท 5 อยางแทจรง1. บาลอดมศกษา: พระภกษสามเณรทมคณสมบตในขอใดขอหนงใน 4 ขอน มสทธทจะเจา

เรยนในชนบาลอดมศกษา (ระดบปรญญาตร) ของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยได กลาวคอประการแรก พระภกษสามเณรทเรยนจบบาลอบรมศกษา

ประการทสอง พระภกษสามเณรทเรยนจบบาลเตรยมอดมศกษา (ม.6) หรอพระปรยตธรรมแผนก สามญ (ม.6)

ประการทสาม พระภกษสามเณรทเรยนจบ ม .6 และบาลประโยค ป . ธ . 3 ประการทส พระภกษสามเณรทสอบไดบาลประโยค ป.ธ. 5 และมใบเทยบวฒจากกรมวชาการ

สวนพระภกษสามเณรผสอบไดเปรยญธรรม 9 ประโยค มสทธทจะเขาเรยนในชนบาลอดมศกษาปท 3 ไดทก ๆ คณะ ( พทธศาสตร ครศาสตร มนษยศาสตร สงคมศาสตร) อนงพระภกษสามเณรทสอบไดเปรยญ

ธรรม 4 ประโยคและมวฒคร พ.ม. (พเศษมธยม) มสทธทจะสมครเขาเรยนในคณะครศาสตรชนปท 3 ไดเพยงคณะเดยวเทานน

บาลอดมศกษา ใหการศกษาแกพระภกษสามเณรในระดบปรญญาตรแบงการศกษาออกเปน 4 คณะ คอ พทธศาสตร ครศาสตร สงคมศาสตร และมานษยศาสตร

ปจจบนมหาวทยาลยมหาจฬาฯ ไดกำาหนดคณสมบตใหม โดยเปดโอกาสใหฆราวาสเรยนได สำาหรบฆราวาส

ทไมเคยเรยนบาลมากอนกสามารถเขาเรยนได แตตองเรยนบาลพเศษ 24 หนวยกต2. บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ไดดำาเนนการศกษาระดบปรญญาตร ตงแตปพทธศกราช 2490 เพอสนองพระราชปณธานของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาจฬาลงกรณพระจลจอมเกลาเจาอยหว

รชกาลท5 ทรงสถาปนาไวใหเปนสถาบนการศกษาทศกษาพระไตรปฏกละวชาชนสง บดนพระพทศาสตรบณฑตท สำาเรจการศกษาจากสถาบนแหงนมเปนจำานวนมาก จงไดขยายการศกษาจากระดบปรยญาตรเปนบณฑตวทยาลย

ใหการศกษาในระดบปรญญาโท ตงแตปกาศกษา 2531 เปนตนมา ปจจบนไดเปดหลกสตรนานาชาตในระดบ

ปรญญาโทสาขาพระพทธศาสนศกษา (Buddhist Studies) และเปดหลกสตรปรญญาเอกสาขา พระพทธศาสนศกษา เพอสรางศาสนทายาทสนองงานพระศาสนาและงานพระธรรมทตในประเทศและตางประเทศ

สบตอไป ผสมครเขาเรยนในบณฑตวทยาลย ตองมคณสมบตดงตอไปนคอ

1. ตองเปนพระภกษหรอสามเณร

2. ตองสำาเรจการศกษา พธ.บ. หรอ ศน.บ. หรอ ป.ธ. 9 และ3. ตองไดคะแนนเฉลยของทกวชารวมกนในชนปรญญาตรไมตำากวา 2.50 ยกเวนพระพทธ

ศาสตรบณฑต ผไดปฏบตงานตดตอกนเปนเวลา 2 ป นบตงแตสำาเรจการศกษาหรอผทเปน

เปรยญธรรม 9 ประโยคเทานน บณฑตวทยาลย (พ.ศ. 2531) เปดสอน 4 สาขาคอ สาขาพทธศาสนา (Buddhist Studies), และสาขาปรชญา (Philosphy), สาขาภาษาบาล (Pali Studies),


94 และ สาขาศาสนา (Religious Studies) ตอมาในป พ.ศ. 2538 มหาวทยาลยไดอนมต

หลกสตรเพมอก1 สาขาคอ สาขาธรรมนเทศ (Dhamma Communication) เมอปพทธศกราช 2540 มหาจฬาลงกรณราชวทยาลยไดรบการรบรองสถานภาพโดยรฐบาลให

เปนมหาวทยาลยในกำากบรฐบาล และตาม พ.ร.บ. ของมหาวทยาลย ฆราวาสมสทธบรหารไดและมสทธเลาเรยน กบพระเณรไดดวย ดงนน ทางมหาวทยาลยมหาจฬาฯ จงไดปรบระเบยบเรองคณสมบตของผสมครเขาศกษาใหม โดยในปการศกษา 2542 ทจะเปดดำาเนนการศกษาเดอน พฤษภาคม พ.ศ. 2540 บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลย มหาจฬาฯ ไดเปดรบบคคลภายนอกคอฆราวาสและแมชใหไดมโอกาสเขามาศกษาคณะพทธศาตรวชา เอกพระพทธศาสนาได

และในปการศกษา 2543 ทางมหาจฬาฯ กจะเปดการศกษาในระดบปรญญาเอกสาขาพระพทธศาสนา

ตอไป และในปการศกษา 2544 จะเปดการศกษาสาขาปรชญาตอไป เรองนสภามหาวทยาลยไดอนมตเรยบรอยแลว

ในขณะเดยวกนกจะเปดใหฆราวาสเรยนในระดบปรญญาตรไดเชนเดยวกน ซงกำาลงอยในระหวางการขอ

อนมตระเบยบวาดวยหลกสตรพทธศาสตรบณฑตสำาหรบคฤหสถตอสภามหาวทยาลย ( มหาจฬาฯ ประชมวชาการ

ครงท3/2542) ยงไปกวานนในปการศกษา 2543 หรอปครสตศกราช 2000 ซงอยในชวงแผนพฒนา

มหาวทยาลยท 8 บณฑตวทยาลยกจะทำาการเปดดำาเนนการศกษาหลกสตรนานาชาตสาขาพระพทธศาสนาและ พทธปรชญาในระดบปรญญาโท เพอใหผสนใจชาวตางประเทศไดมาเรยน ขณะนทางสภาวชาการไดอนมต

หลกสตรกำาลงปรบปรงแกไขหลกสตรใหสมบรณตามคำาแนะนำาของผเชยวชาญทมาเสวนาหลกสตรเมอวนท 28 สงหาคม2542 เพอนำาเสนอขออนมตตอสภามหาวทยาลยสบตอไป

บณฑตวทยาลยไดดำาเนนการศกษาไปแลว 3 สาขาคอ สาขาพระพทธศาสนา สาขาปรชญา และสาขา ธรรมนเทศ

โครงสรางหลกสตรพทธศาสตรมหาบณฑต เปนระบบหนวยกตทวภาค โดยตองศกษารายวชาไมนอยกวา 36 หนวยกตและวทยานพนธมคาเทยบเทา 9 หนวยกต

โครงสรางหลกสตรพทธศาสตรมหาบณฑตนานาชาต สาขาพระพทธศาสนาและ

ปรชญา(International Curriculum of Master of Arts in Buddhism ) เปนระบบหนวยกตทวภาค โดยตองศกษารายวชาไมนอยกวา 48 หนวยกต และ

วทยานพนธมคาเทยบเทา 12 หนวยกตโครงสรางหลกสตรพทธศาสตรดษฎบณฑตสาขาพระพทธศาสนาและปรชญาเปนระบบหนวยกตทวภาค

โดยตองศกษารายวชาไมนอยกวา 60 หนวยกต และวทยานพนธมคาเทยบเทา 36 หนวยกต (พระมหาวเชาว,2534, และ มหาวทยาลยมหาจฬาฯ,2540)

4.3. ปญหาและอปสรรคการดำาเนนงาน ปงบประมาณ2542 มหาวทยาลยไดทำาการประเมนผลการปฏบตงานประจำาป 2542 พบวาการดำาเนนการบางสวนของ

มหาวทยาลยเกดสมฤทธผลนอยกวาความคาดหวง สบเนองมาจากปญหาและอปสรรค (แผนพฒนาฯ 2543-2549) ดงน

4.3.1. ดานงานบรหารทวไป


951. ขาดแผนปฏบตการประจำาป สำาหรบใชกำากบดแลหรอใชเปนแนวทางการปฏบตงาน

2. ระเบยบขอบงคบทมอยไมครอบคลมหรอเออตอขอบขายการดำาเนนงาน3. อาคารสถานทคบแคบ ไมสามารถขยายใหเหมาะสมหรอเพยงพอตอปรมาณของบคลากร

และภารกจทมอย

4. งบประมาณดานบคลากรทไดรบยงไมพอตอความจำาเปนทงดานพฒนาความรและสวสดการ

4.3.2. ดานงานจดการศาสนศกษา1. ขาดเทคโนโลยททนสมยสำาหรบใชเปนสอในการเรยนการสอนทำาใหไมสามารถกระจาย

ความรและผเชยวชาญไปสวทยาเขตและวทยาลยสงฆได ทำาใหเกดความไมเสมอภาคทางดานคณภาพการเรยนการสอน

4.3.3. ดานงานวจย1. บคลากรดานอาจารยจำานวนมากมตองรบภาระดานการบรหารและงานสอน ไมมเวลา

สำาหรบทมเทใหกบงานวจยอยางเหมาะสมและเพยงพอ ทำาใหตองมอบหมายใหบคคลภายนอกไดทำางานวจย และสงผลใหการทำาวจยเกดความลาชา

4.3.4. ดานการบรการวชาการแกชมชน 1. งบประมาณทไดรบไมเพยงพอตอการดำาเนนงานตามภาระหนาททมหาวทยาลยกำาหนดให

หนวยงานทรบผดชอบตองแบกภาระดานการจดหางบประมาณเพมเตม สงผลใหมบทบาทนอยลง

4.4. สรปและขอสงเกต: ตอไปนเปนขอสงเกตทไดจากการศกษาวเคราะหการศกษาใน มหาวทยาลยสงฆโดยเฉพาะมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย คอ

1. บาลอบรมศกษาและบาลเตรยมอดมศกษา: ทำาไมมหาวทยาลยจงไมเลกระบบบาลอบรมศกษาซงม ลกษณะเหมอนกบบาลเตรยมอดมศกษา คอ มการศกษาในระดบเดยวกน จากขอมลสมภาษณผอำานวยการ

โรงเรยน13 บาลเตรยมอดมศกษา มหาวทยาลยมหาจฬาฯ ไดความวา ทจรงโรงเรยนบาลอบรมและโรงเรยนบาล เตรยมอดมศกษาของมหาวทยาลยมหาจฬาฯ เปนอยางเดยวกนแตตางกนโดยชอ คอ เดมทเดยวโรงเรยนบาล

อบรมมการเรยนถง ม. 3 และรบผทจบ ป.ธ. 3 ( เวลานนยงไมไดรบการเทยบวฒเทากบ ม. 3) เขา เรยน แตเวลาน รบผทจบ ป.ธ. 3 ซงเทยบเทา ม. 3 เขาเรยนไดหรอผทไมไดจบ ป.ธ. 3 แตจบบาล

สาธตศกษาซงมวฒเทา ม. 3 มากสามารถเขาเรยนได จงตองเปลยนระดบการศกษามาเรยน ม. 4-6 แทน ซงไปเหมอนกบการศกษาของบาลเตรยมอดมซงจดอยเดมแลว และเมอมนสอดคลองกนเชนน ในดานการเรยน

การสอนจงเชอมโยงกน คอ ขนตอกนและกน ยายโอนกนได เปนโรงเรยนเดยวกนแตตางชอกนและอยตางทกน เทานน สวนเรองการบรหารใหแยกกนไดโดยใหมผอำานวยการคนละคน เพราะจะไดชวยกนหาทน เพราะเปนททราบ กนดวา ทงสองโรงเรยนนจดเปนโรงเรยนพระปรยตธรรมสามญสงกดกบกรมการศาสนา กระทรวงศกษาธการ

แตงบประมาณทรฐใหยงไมทวถง ทราบมาวา ในจำานวนโรงเรยนพระปรยตธรรมสามญทวประเทศ 373 โรงเรยนนไดงบสนบสนนเพยงเลกนอยเทานน รฐบาลคาดวาจะสามารถเพมใหไดในปตอๆ ไป ดงนน ผบรหารตอง

ชวยตวเองโดยจดใหมโครงการตางๆ เพอการกศล โดยมจดมงหมายนำาเงนทไดมาจบจายเพอการศกษาของเยาวชน

2. เรองคณสมบตของผเรยน: เนองจากโรงเรยนบาลสาธตศกษา โรงเรยนบาลอบรมศกษา และ โรงเรยนบาลเตรยมอดมศกษาตางกสงกดอยในสายโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญดงนน เงอนไขพเศษท

วา ผเรยนนอกจากตองมวฒ ประถมปท 6 แลวตองสอบไดนกธรรมตรมากอนจงจะเขาเรยนในบาลสาธตศกษา13 สมภาษณ พระครธรรมธรชาล ผอำานวยการโรงเรยนเตรยมอดมศกษา มหาวทยาลย มหาจฬาฯ วนท

10 ตลาคม 2542 เวลา 10.00 น.


96 ไดนนควรจะหมดไป เพราะตามระเบยบของพระปรยตธรรมสามญวาดวยคณสมบตของผเรยนนนไมระบวาผเรยน

จำาเปนจะตองไดวฒทางธรรมอะไรมากอนเลย ในทำานองเดยวกนผทจะเขาเรยนบาลเตรยมอดมศกษากไมตองม

เงอนไขวาจะตองจบศกษาผใหญระดบ 4 (ม.3) พรอมดวยนกธรรมเอก จงจะมสทธทจะเขาเรยนในโรงเรยน บาลเตรยมอดมศกษา กควรจะหมดไป เพราะถาตงเงอนไขเชนนนจะทำาใหไมมใครอยากเรยนนกธรรม ควรจะใหเขา

ไดเขามาเรยนกอนแลวจงตงเงอนไขใหเขาเรยนพเศษวชาทจำาเปนทเขาไมไดเรยนมากอนเชนนกธรรม/ บาล ใน “ทำานองเดยวกน สำาหรบเงอนไขของผจะเขาเรยนบาลอดมศกษา ประการทสาม วา พระภกษสามเณรทเรยนจบ

ม.6 และบาลประโยค ป.ธ. 3” กไมควรจะม นาจะเปดโอกาสใหผตองการเรยนแมไมได ป.ธ. 3 กสามารถเขามากอนแลวมาเรยนวชาบาลเพมเตมภายหลง

ทสำาคญคอทผานมาแมแตผทจบเปรยญ 3 หรอ 6 หรอ 9 มาแลวกจะตองมาเรยนภาษาบาลของ มหาจฬาฯ อก นาจะไดมการยกเวนเหมอนมหามกฎฯ

จากการสมภาษณพระครธรรมธรชาล ผอำานวยการบาลเตรยมฯ ทานกลาววาเพอสนองตอบตอนโยบาย

การศกษาของสงฆตาม พ.ร.บ. มหาวทยาลยสงฆทเปดกวางทางการศกษา ทานจะไดนำาเรองเสนอสภา

มหาวทยาลยขอลดคณสมบตนกธรรมของผทมวฒเทยบเทา ม. 3 ใหเหลอแคไดนกธรรมตรกพอแลวไมตองถงนกธรรมเอกเหมอนเมอกอน

3. ภาควชาการบรหารการศกษา (Department of Educational Administration): ในคณะครศาสตร ภาควชาทนาจะมบทบาท

ในการชวยพฒนาหลกสตรและการเรยนการสอนมากทสดคอภาควชาการบรหารการศกษา ตองมการเพมประสทธภาพอาจารยผรบผดชอบในภาควชานใหมสวนชวยในการบรหารหลกสตรและการเรยนการสอนใหม

ประสทธภาพ ถามหาวทยาลยสงฆใชทรพยากรทมอยแลวใหมประโยชน จะชวยใหมหาวทยาลยมการประกนคณภาพ ทางการศกษาทดได เพราะภาควชานมบทบาทในทกมหาวทยาลย

4. สถาบนวจยพทธศาสตรและบณฑตวทยาลย: ผวจยพจารณาเหนวา สถาบนวจยพทธศาสตรนาจะรวมมอกบบณฑตวทยาลยในการพฒนางานวจยใหครอบคลมทกดานเพอพฒนามหาวทยาลยตามแผนพฒนามหาวทยาลย

5. วทยาเขตบาฬศกษาพทธโฆส นครปฐม: ผวจยพจารณาเหนวา หลกสตรบาลศกษาพทธโฆส นาจะเปนแบบอยางในการปรบปรงหลกสตรการศกษาพระปรยตธรรมแผนกนกธรรมและบาลทมอยเวลาน

เพราะบาฬพทธโฆสจดการศกษาใหพระภกษสามเณรมความรแตกฉานในหลกภาษาบาลและมความ สามารถในการศกษาคนควาคมภรพระไตรปฎกอรรถกถาฎกาและ ฯลฯ ไดดวยตนเอง โดยเนนการเรยนการสอนใน

หมวดวชาบาลคมภรชนสง การศกษาบาฬพทธโฆสไดแบบอยางมาจากการศกษาของวดทามะโอ ซงจดการศกษาตามแบบพระปรยต

ธรรมของพมา ซงมมาตรการอย 4 อยางคอ

1. เพอใหขอวตร ปฏบตของพระภกษสามเณรดงามและสงขน

2. เพอใหการศกษาพระไตรปฎกอยางถถวน3. ทำาใหแตกฉานเชยวชาญทางภาษาบาล

4. ทำาใหเขาใจภาษาและสามารถเขยนบทประพนธดวยตนเองได (อครมหาบณฑตานสรณ, 2535, 264 –265)

ขอสงเกตคอบาฬพทธโฆสไดพยายามพสจนตวเองวานสตทศกษาอยในสำานกของตนสามารถสอบผาน

บาลสนามหลวงของคณะสงฆไดปละหลายรปแสดงวานสตมความรทงทางธรรมและทางโลกอยางแทจรง (พระ มหาบญรวม ปญญมโน, พทธจกร.สค.2542,49).

5.. มหาปชาบดเถรวทยาลย


97 เปนทนายนดทมหาวทยาลยมหามกฎฯ กำาลงดำาเนนการเปดวทยาลยมหาปชาบดเถรขนทเชงเขาภหลวง ตำาบลงว อำาเภอปกธงชย จงหวดนครราชสมา โดยมวตถประสงคเพอเปนสถานศกษาฝกอบรมแมชและสตรอนๆท

สนใจศกษาพระพทธศาสนา โดยจะดำาเนนการเปน 3 ระยะคอ ระยะเตรยมการ ป 2541-2542 ระยะ ดำาเนนการกอสราง ป2542-2543 และระยะเปดดำาเนนการ ป2544 หลกสตรทจะเปดม 4 คณะ

ตามแบบของมหามกฏฯ ขณะนไดเปดสอนโครงการนำารองกอน เพอทดลองหลกสตรและสรางบคลากร โดยใช

หลกสตรศาสนศาสตรบณฑต สาขาวชาพทธศาสตร เวลา 4 ป ในชวงแรกจะรบแมชจำานวน 20-30 คน เทานน โดยผสมครตองมคณสมบต สอบได ม. 6 หรอเทยบเทาและตองไดธรรมศกษาเอกกอนรบปรญญา หรอ

สอบไดบาลศกษา 5 และธรรมศกษาเอก โดยจะเปดภาคการศกษาท 1/2542 ในวนท 19 พฤษภาคม 2542 ณ สมาคมสงเสรมสถานภาพสตรในพระอปถมภ พระองคเจาโสมสวล พระวรราชาทนดดามาต แขวง

สกน เขตดอนเมอง กรงเทพฯ นบเปนนมตใหมทางดานการศกษาของแมชไทยทจะไดมความเสมอภาคเสยท (มลนธแมช,มปพ.,).

1. ความเปนมาของมหาปชาบดเถรวทยาลย

นอกจากนน เมอวนท 3 มนาคม 2540 องคกรทงสอง คอ มลนธสถาบนแมชไทยใน พระบรมราชปถมภ จงรวมกบสมาคมสงเสรมสถานภาพสตรในพระอปถมภ พระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาโสมสวล

พระวรราชาทนดดามาต ไดรวมกนขอใหรฐบาลพจารณาจดตงวทยาลยแมช เพอใหแมชไดรบการศกษาอบรมใหม ความรทถกตองในพระพทธศาสนา ทงดานปรยตและปฏบต ใหลกซงแตกฉาน จนสามารถนำาไปเผยแผตอไปได โดย

“ ” ขอใหชอสถาบนนวา มหาประชาบดเถรวทยาลย เพอเปนอนสรณแดพระนานางมหาปชาบดโคตม ผทรงเปนปฐม ภกษณหรอนกบวชหญงองคแรกของพระพทธศาสนา ผซงไดรบการยกยองจากพระพทธองควา ทรงเปน

เอตทคคะทางดานรตตญญ คอ ผรราตรนาน หมายถงผบวชกอนผอนมอาวโสมากกวาผอนๆ มประสบการณมากกวาผอน

ตอมากรมการศาสนามหนงสอลงวนท 7 กรกฎาคม 2540 แจงใหทราบวาไมสามารถดำาเนนการ ใดๆ เกยวกบเรองวทยาลยแมชได เพราะยงไมมกฎหมายรบรองสถานภาพแมช จงทำาใหองคกรทงสองไดรวมกน

ขอใหมหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย พจารณารบ มหาปชาบดเถรวทยาลย เปนสวนงานหนงของมหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย

2. วตถประสงคในการจดตงมหาปชาบดเถรวทยาลย

1. เพอเปนสถานศกษาใหการฝกอบรมสำาหรบแมชและสตรอนๆ ทสนใจศกษาวชาการพระพทธศาสนา ทงดานปรยต และปฏบต ตามหลกไตรสกขาใหเปนพทธสาวกาทด และใหเปนศาสนทายาททด ชวยเผยแผพระพทธ

ศาสนาใหกวางขวางแพรหลายออกไปได

2. เพอเปนสถานฝกอบรมวชาการดานพทธศาสตร ศลปศาสตร สงคมสงเคราะหศาสตร และศกษา ศาสตร เพอใหผเขาศกษาอบรมมความรในดานทเหมาะสมสำาหรบสตร และปลกฝงใหมจตวญญาณในการอทศตน

เพอชวยเหลอสงคม

3. เพอเปนสถาบนวจยและพฒนา สงเสรมบทบาทของแมช ในการนำาหลกพระพทธศาสนาไปใชใหเกด ประโยชนแกสงคมเปนสวนรวม ตลอดจนเปนแหลงเผยแพรแลกเปลนวชาการดานพระพทธศาสนาและศาสตร

ตางๆ ทเกยวของ

3. หลกสตรมหาปชาบดเถรวทยาลย

มหาปชาบดเถรวทยาลยเปดสอนหลกสตรศาสนศาสตรบณฑต ซงประกอบไปดวย 4 สาขาวชาคอ สาขา พทธศาสตร สาขาศลปศาสตร สาขาศกษาศาสตร และสาขาสงคมสงเคราะหศาสตร

การจดการเรยนการสอนแตละสาขาวชารวมแลวม 150 หนวยกต ใชเวลาเรยน 4 ปและฝกปฏบต งานภาคสนามอก1 ปรวมเปน5 ป เปดภาคเรยนปการศกษาละ3 ภาคเรยน


98 หลกสตรมสวนประกอบดงน วชาบงคบ ( พระไตรปฎก ) 50 หนวยกต วชาเอก (พระพทธศาสนาและ

พระไตรปฎก) 50 หนวยกต วชาพนฐาน ( กลมวชาภาษาศาสตร มนษยศาสตร สงคมศาสตร และคณตศาสตร

และวทยาศาสตร) 30 หนวยกต และ วชาโท และวชาเลอกอก (เกยวกบพทธศาสนา) 20 หนวยกต เมอ พจารณาหลกสตรแลวจะเหนวา เนนวชาเอกและบงคบซงเปนวชาเกยวกบพระพทธศาสนาทงนน เพราะหลกสตรม

วตถประสงคดงน

1. เพอใหแมชและอบาสกามความรและมความเขาใจหลกธรรมคำาสอนของพระพทธศาสนา โดยฝก ปฏบตกรรมฐานควบคไปกบการศกษาภาคทฤษฎ และสามารถนำาความรไปประยกตใชไดอยางเหมาะสม

2. เพอใหแมชและอบาสกาสามารถทำาหนาทศาสนทายาทเผยแผหลกพทธธรรมไดอยางถกตอง เหมาะสมแกกาลสมย

3. เพอใหแมชและอบาสกามความสามารถทำาหนาททปรกษาและแนะแนวทางแกปญหาชวตใหกบประชาชน

4. เพอใหเปนพนฐานการศกษาระดบสง มหาปชาบดเถรวทยาลย มการบรหารงานในรปของคณะกรรมการโดยมสภาวทยาลย ทำาหนาทกำากบดแล

ดานนโยบายของวทยาลย มผอำานวยการวทยาลย เพราะมฐานะเปนหนวยงานในระดบวทยาลย ของมหาวทยาลย มหามกฏราชวทยาลย ตามมาตรา 8 แหงพระราชบญญต มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย พ.ศ.

2540 .4. สรปวเคราะห

จากการสมภาษณ แมชคณหญง กนษฐา วเชยรเจรญ ประธานโครงการวทยาลยแมช อดตนายกสมาคม สงเสรมสถานภาพสตรในพระบรมอปถมภ พระองคเจาโสมสวล พระวรราชาทนดดามาต ทานมความตงใจใหมหาป

ชาบดเถรวทยาลยเปนสถานศกษาของสตรโดยเฉพาะเปนเอกเทศไมปนกบพระภกษสามเณรทเรยนอยในคณะพทธ ศาสตร มหาวทยาลย มหามกฏราชวทยาลย ถงแมจะสงกดอยในสถาบนเดยวกน และคณะเดยวกน เพราะแมชคณ

หญงตองการพฒนาใหถงระดบมหาวทยาลยในอนาคต ขณะนมนกศกษาทเปนแมช 10 รปหรอทานและ อบาสกาทวไปอก 5 ทาน กำาลงศกษาอยทมหาปชาบดเถรวทยาลย ซงทำาการชวคราวอยทสมาคมสงเสรมสถาน

ภาพสตรฯ ลกษณะพเศษของปชาบดเถรวทยาลยกคอสงกดอยกบคณะศาสนศาสตร มหาวทยาลยมหามกฏราช วทยาลย วดบวรนเวศวหาร การสอบเขาเรยนเปนหนาทของมหามกฏฯ ทำาการคดเลอก ซงทำาการคดเลอกจาก

บรรดาผมาสมครเรยนทงพระภกษสามเณรและแมชและอบาสกา คดเลอกโดยผานการสมภาษณ ถามคณสมบตก รบไวตามเกณฑ และเมอไดผเรยนแลวจงแยกมาศกษาทมหาปชาบดเถรวทยาลยภายหลง ลกษณะพเศษอกอยาง

คอรบทงอบาสกาและแมช อบาสกาคอผทนงขาว อาจจะใสเสอขาวและกระโปรงดำากได ทสำาคญคอตองรกษาศล 8 อยางเครงครด เหมอนกบแมช แตแมชนอกจากนงขาวหมขาวแลวจะตองโกนผมดวย ดงนน จงถอวาในระดบ

ปรญญาตรแมชเรยนรวมกบอบาสกาไดแลว ซงมหาวทยาลยมหาจฬาฯ กจะเปดโอกาสใหพระภกษสามเณรแมชพรอมทงฆราวาสเรยนรวมกนไดในหลกสตรพระอภธรรม

ลกษณะพเศษของการสอบเขาเรยนทปชาบดเถรวทยาลยคอตองมการปฏบตกรรมฐานเขมงวดเปนเวลา 1 เดอน เพอเปนการคดใหเหลอ 20 –30 คน แทนการสอบขอเขยน เหตผลของการปฏบตกรรมฐานแทน

“ การสอบขอเขยนกคอ เพอประสานความสอดคลองระหวางอาจารยและนกศกษาในทกเรองทกประเดน และเพอให

” ทกคนไดเขาถงวตถประสงคของหลกสตรและความมงหมายของวทยาลย (เอกสารหลกสตรศาสนศาสตรบณฑต, หนา 9) การปฏบตกรรมฐานถอวาเปนหวใจของพระพทธศาสนา การศกษาพระพทธศาสนาโดยไมม

การลงมอปฏบตจดเปนการศกษาแบบพทธปรชญา แตพระพทธศาสนาเปนเรองของประสบการณคอการปฏบตจน เหนผลดวยตนเอง โดยแมชคณหญงใหเหตผลวา แมชทปฏบตกรรมฐานจรงๆ จะซาบซงมากกวาพระภกษสามเณร

เพราะแมชอายมากขนความตองการทางเพศกลดลง และหมดประจำาเดอนในทสด และเพศสตรไมมความตองการ ทางเพศในลกษณะทผชายม ดงนน แมชทเรยนปชาบดเถรวทยาลยจงไมคดจะลาสกขาเมอมการศกษาแลว


99 แมชทเรยนทมหาปชาบดเถรวทยาลยนไมตองเสยคาเลาเรยนเลย และพกฟร เพราะทางวทยาลยมทนทได

รบจากการบรจาคเรยบรอยแลว สวนอบาสกาตองจายบาง โดยประมาณ 500 บาทตอเดอนเพอเปนคาอาหาร คานำาคาไฟ และคาโทรศพท ซงเมอคำานวณดอตราคาใชจายของอบาสกาแลวนบวานอยมากเมอเทยบกบทอนๆ

ในเวลาน ซงในป พ.ศ. 2544 จะยายไปท อำาเภอปกธงชย จงหวดนครราชสมา ซงจะเปนทตงถาวร

ของวทยาลยมหาปชาบดเถรวทยาลย ในเนอท 76 ไร 82 ตารางวา ณ ทแหงนแมชคณหญงมโครงการสราง

โรงเรยนสาธต (อนบาล-ประถม-มธยมศกษา) เนนการศกษาในดานศกษาศาสตร เพอใหการศกษาแกกลธดา อยางครบวงจร เหมอนกบทมหาวทยาลยสงฆและโรงเรยนพระปรยตธรรมสามญดำาเนนการอยสำาหรบพระภกษ

สามเณรทตองการศกษาเลาเรยน โครงการอกอยางหนงทปชาบดเถรวทยาลยกำาลงดำาเนนงานอยคอสรางบานพกคนชรา ซงเปนสวนของ

ภาควชาสงคมสงเคราะหศาสตร

ดงนน การจดการศกษาทประชาบดเถรวทยาลยนจงเปนการศกษาทมบรณาการครบทง 4 ดานคอ ดาน พทธศาสตร ศลปศาสตร สงคมสงเคราะหศาสตร และศกษาศาสตร

6. ประวตความเปนมาของกรมการศาสนาและมหาเถรสมาคมกบงานดานพระพทธศาสนา1. ประวตความเปนมาของกรมการศาสนา. ในอดตหนวยงานทรบภารกจดานการพระศาสนามได

รวมอยในหนวยงานเดยวกนเหมอนในปจจบนทเรยกวากรมการศาสนา การมอบภารกจดานการพระศาสนาขนอย กบพระมหากษตรยวาจะมพระราชประสงคใหหนวยงานใดรบผดชอบสนองงาน เชน ในสมยกรงสโขทยและกรง

ศรอยธยา มราชบณฑตและหมนราชสงฆการ ไดรบมอบหมายใหรบภารกจดานการพระศาสนา จนถงสมยตนกรง

รตนโกสนทร จงมหนวยงานรบผดชอบ 3 หนวยงาน คอ กรมธรรมการ กรมสงฆการ และกรมราชบณฑตในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเปนยคของการปฏรปเศรษฐกจและ

สงคม งานดานพระศาสนากไดรบการปรบปรงดวย โรงเรยนถกจดตงขนอยางแพรหลายโดยมรากฐานมาจากวด และพระสงฆ ทรงเหนวา วดและพระสงฆเปนจดเรมตนของการใหการศกษาแกประชาชน การปรบปรงและขยาย

การศกษาใหกวางขวางยงขนจะตองอาศยวดและพระสฆเปนแกนกลางและจดเรมตน ดงนน ในป พ.ศ. 2432 จงใหรวมกรมทเกยวของกบงานจดการศกษาและงานพระศาสนาอยในกรมเดยวกน เรยกชอวา กรม

ธรรมการ โดยเฉพาะอยางยงพระราชบญญตลกษณะการปกครอง ร.ศ. 121 (พ.ศ. 2445) เปนการพระราชทานอำานาจใหสงฆปกครองกนเองและจดการศกษาใหกบประเทศชาต

ในรชกาลพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว ไดมการปรบปรงกรมธรรมการหลายครง14

โดยเฉพาะในป 2462 ทรงมพระราชดำารวา "ราชการของกระทรวงธรรมการและกรมศกษาการนนตางชนด กนทเดยว ยากทจะเลอกหาเจากระทรวงผสามารถบญชาการไดดทง 2 กรม คงไดทางหนงเสยทางหนง" ม

พระบรมราชประสงคจะใหราชการเปนไปอยางสะดวก ทงจะใหสมแกฐานะททรงเปนพทธศาสนปถมภกโดยตรง จง มพระบรมราชโองการใหยายกรมธรรมการมารวมอยในพระราชสำานกตามเดม สวนกระทรวงธรรมการใหเรยกวา

กระทรวงศกษาธการมหนาทจดการศกษา สวนกรมธรรมการทไปรวมอยในกระทรวงวงนน ทรงพระกรณาโปรด

เกลาใหจดระเยยบบรหารใหม ประกอบดวยกรมภายในสงกด 3 กรม คอ กรมสงฆการ กรมกลปนา และกรม

14 ซงพอจะลำาดบเหตการณไดดงน วนท 1 เมษายน 2435 ประกาศตง กรมธรรมการเปนกระทรวง “ ” “ ” เปลยนชอ กรมธรรมการสงฆการ เปน กรมสงฆการ ในป พ.ศ. 2454 แยกเปน 2 กรม คอ กรมสงฆ

การ และ กรมธรรมการ และในอก 5 “ ” ” ” ปตอมารวมเปน กรมธรรมการ อกแตแยก กรมศกษาธการ ออกไป ( พระเมธธรรมาภรณ ( ประยร ธมมจตโต), 2533, หนา 7) และในวนท 14 เมษายน 2462 ยายไป

เปนกรมอสระขนตรงตอพระมหากษตรย ตอมาอก 6 ป ในวนท 15 มถนายน 2468 ยายมากระทรวง ธรรมการตามเดม แตแยกกรมกลปนาไปสงกดกระทรวงการคลง (รายงานกรมการศาสนา, 2540, หนา 3-

4).


100 ศาสนสมบต เรยกวา กรมธรรมการสงฆการ เปนกรมระดบกระทรวง (รายงานกรมการศาสนา, 2542, หนา

3-4) นบตงแต พ.ศ. 2469 เปนตนมา ไดมการเปลยนแปลงหนวยงานทางการศกษาและการ

พะศาสนาอกหลายครง จนถง พ.ศ. 2476 ไดมการเปลยนแปลงหนวยงานทางดานศาสนาดงน พ.ศ. 2476 กรมกลปนาเปลยนชอเปน กองศาสนสมบต สงกดกรมธรรมการ

พ.ศ. 2484 เปลยนชอ กรมธรรมการ เปน กรมการศาสนา สงกดกระทรวงศกษาธการ

พ.ศ. 2495 กรมการศาสนา โอนไปสงกดกระทรวงวฒนธรรม

พ.ศ. 2501 ยบเลกกระทรวงวฒนธรรม โอนกรมการศาสนาไปสงกดกระทรวง

ศกษาธการอก (เรองเดยวกน) สรปวาในอดต การจดการศกษาของบานเมองเปนเรองทพระจดและมกระทรวงเรยกวา กรม

ธรรมการ เปนทรบสนองงานมหาเถรสมาคม. ในสมยรชกาลท 6 การศกษาและการพระศาสนาไดแยกออกจาก กนอยางเดดขาด ในปจจบนนกรมธรรมการมฐานะเพยงแคกรมสงกดอยในกระทรวงศกษาธการตลอดมาจนถง

ปจจบน และแบงงานออกเปน 9 กองคอ สำานกงานเลขานการกรม, กองแผนงาน, กองพทธศาสนสถาน, กองศาสนศกษา, กองศาสนปถมภ, สำานกงานพทธมณฑล, สำานกงานมหาเถรสมาคม และสำานกงานศาสน

สมบตกลาง. อาจกลาวไดวา ภาระหนาทของกรมการศาสนาประกอบดวย การทำานบำารงสงเสรมพระพทธศานาสนอง

งานของรฐและคณะสงฆดานการบรหาร การปกครอง การเผยแพรศาสนา และการสาธารณปการ รวมทงสนบสนน ศาสนาอนๆ ททางราชการรบรอง โดยกำาหนดแนวทางการปฏบตงานใหสอดคลองกบนโยบายของรฐบาล แผน

พฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท ๘ รวมทงตอบสนองนโยบายของกระทรวงศกษาธการและนโยบายของคณะสงฆ

ในบรรดา 9 กองนน กองทเกยวของกบการศกษาโดยตรงคอ กองศาสนศกษา ซงมหนาทควบคมดแล การจดการศกษาวชาการพระพทธศาสนศกษา โรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา และรบสนองงานการ

ศกษาของคณะสงฆ การศกษาสงเคราะหการเผยแผพระพทธศาสนา การพฒนาคณธรรม จรยธรรมและการจดทำา

สอการเรยนการสอนดานพระศาสนา แบงหนาทออกเปน 7 ฝายดงน ฝายบรหารทวไป ฝายคณะกรรมการศกษา ของคณะสงฆ ฝายการศกษาพระปรยตธรรม ฝายเผยแผพระพทธศาสนา ฝายจรยศกษา ฝายการศกษาสงเคราะห

และกลมวชาการพระพทธศาสนาและจรยศกษา (ฝายบรหารทวไป, แนะนำากองศาสนศกษา, หนา6) ภารกจหนาทของกองศาสนศกษาคองานการศกษาพระปรยตธรรมแผนกสามญศกษา และการศกษาพระ

ปรยตธรรมแผนกนกธรรมและบาล ดงน ภาระหนาทสำาหรบการศกษาแผนกสามญคอการจดตงและดำาเนนงาน ของโรงเรยน การแตงตงบคลากร การพฒนาบคลากร การตรวจสอบควบคมดแล การสนบสนนการดำาเนนงาน

การนเทศการศกษา และการประสานงานเปนตน สวนภาระหนาทสำาหรบแผนกนกธรรมและบาลคอ การจดตงและ ดำาเนนงาน การประสานในการสอบ การออกใบสำาคญการศกษา การจดพธทรงตงมหาเปรยญ การตรวจสอบและ

ออกหนงสอรบรองวฒ การจดทำาทะเบยนผสอบได การประชมอบรม การตงและดำาเนนงานของพระปรยตนเท

ศก พระปรยตธรรมอาสา ครสอนพระปรยตธรรม ครสอนศลธรรมในสถานศกษา เปนตน (เรองเดยวกน, หนา 9-10)

หนาทของอธบดกรมการศาสนาตามพระราชบญญต ระเบยบบรหารราชการแผนดน พ.ศ. 2534 อธบดกรมการศาสนาเปนผบงคบบญชาและรบผดชอบการบรหารงานโดยทวไป นอกจากนนยงมอำานาจปรากฏอย

ในกฎหมายทเกยวของ ดงนคอ


1011. ตามพระราชบญญตการปกครองคณะสงฆ พ.ศ. 2505. อธบดกรมการศาสนาเปน

เลขาธการมหาเถรสมาคมโดยตำาแหนง และกรมการศาสนาเปนสำานกงานมหาเถรสมาคม ( หมวด2 มาตรา13) และเปนเจาของศาสนสมบตกลางดวย ( หมวด6 ม. 40)

2. ตามพระราชบญญตการปกครองคณะสงฆ ( ฉบนท2) พ.ศ. 2535. กำาหนดใหกรมกา ศาสนาดแลวดราง ( หมวด5 ม. 32 ทว)

3. ตามพระราชบญญตกำาหนดวทยฐานะผสำาเรจวชาการพระพทธศาสนา ( ฉบบท 1) พ.ศ. 2527. กำาหนดใหอธบดกรมการศาสนาเปนเลขาธการคณะกรรมการการศกษาของคณะสงฆและกรมทำาหนาทเปนสำานกงาน

4. ตามพระราชบญญตมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยและมหามกฏราชวทยาลย พ.ศ. 2540. กำาหนดใหอธบดกรมการศาสนาเปนกรรมการสภามหาวทยาลยโดยตำาแหนงดวย (ม. 17)

5. ตามพระราชบญญตสงเสรมกจการฮจย พ.ศ. 2534. กำาหนดใหอธบดกรมการศาสนาเปนเลขาธการคณะกรรมการกจการฮจยแหงประเทศไทยและใหใชกรมการศาสนาเปนสำานกงานดวย

(เรองเดยวกน. อางแลว หนา6-7)

บคลากรกรมการศาสนา. กรมการศาสนามเจาหนาทและพนกงานอยในความดแลของอธบด เปนจำานวนมาก ดงตารางแสดงอตราบคลากรทใหไวดานลางน ดงน

ตารางทพเศษ 1 แสดงอตรากำาลงพล ขาราชการ พนกงานและลกจางของกรมการศาสนา ป 2542

กอง/สำานกงานงบประมาณแผนดน งบประมาณศาสนสมบตกลาง

ขาราชการพลเรอนสามญ

ลกจางประจำา

ลกจางชวคราว

รวม พนกงานศาสนการ

ลกจางประจำา

ลกจางชวคราว

รวม

สวนกลาง 9 - - 9 - - - 0สำานกเลขานการ 56 28 - 8

58 12 - 20

กองแผนงาน 35 - - 35

4 - - 4กองพทธศาสนสถาน 49 - - 4

98 - - 8

กองศาสนศกษา 49 - - 49

4 - - 4กองศาสนปถมภ 34 2 - 3

69 - - 9

สำานกงานเลขาธการ 40 1 - 41

25 - 2 27มหาเถรสมาคม - - - - - - - -


102สำานกงานศาสนสมบต 41 - - 4

1101 8 - 10

9สำานกงานพทธมณฑล 26 16

485 2

75

- - - 0

รวม 339 195

85 619

159 20 2 181

จากตารางแสดงอตราบคลากรประจำากรมการศาสนา รวมทงหมด 800 อตรา นบวามจำานวนมากใน

การทจะสนองงานพระศาสนา ซงไมใชแตเฉพาะพระพทธศาสนาเทานนแตศาสนาอนๆ อก 4 ศาสนาคอ ศาสนา ครสต ศาสนาอสลาม ศาสนาฮนด และศาสนาสกข แตสวนมากกรมการศาสนาจะเนนการสนองงานพระพทธ

ศาสนาเปนหลกสำาคญ เพราะพระพทธศาสนาเปนศาสนาทมศาสนกชนนบถอมากทสดถง 57,134,880 คน คดเปน92.95 เปอรเซนตของประชากรทงหมด (รายงานกรมฯ, 2542, หนา 137)

2.มหาเถรสมาคมและเจาคณะใหญ

พระราชบญญตการปกครองคณะสงฆ พ.ศ. 2535 และแกไขเพมเตม ( ฉบบท 2) พ.ศ. 2535 ไดแบงการปกครองคณะสงฆไทยออกเปน 2 สวนคอ สวนกลางและสวนภมภาค สำาหรบสวนกลาง

มมหาเถรสมาคมซงประกอบดวย สมเดจพระสงฆราช ทรงดำารงตำาแหนงประธานกรรมการ สมเดจพระราชาคณะ ทกรปเปนกรรมการโดยตำาแหนง และ พระราชาคณะซงสมเดจพระสงฆราชทรงแตงตงมจำานวนไมเกนสงสองรป

เปนกรรมการ อธบดกรมการศาสนาเปนเลขาธการมหาเถรสมาคม และใหกรมการศาสนาทำาหนาทสำานกงาน เลขาธการมหาเถรสมาคม มอำานาจหนาทปกครองคณะสงฆไทยใหเปนไปโดยเรยบรอย และมอำานาจตรากฎมหาเถร

สมาคมออกขอบงคบ วางระเบยบหรอคำาสง โดยไมขดหรอแยงกบกฎหมายและพระธรรมวนยใชบงคบได และเพอ

เปนการแบงเบาภาระของมหาเถรสมาคมในการปกครองคณะสงฆ จงใหมเจาคณะใหญ 5 รป คอเจาคณะใหญ หนกลาง หนเหนอ หนตะวนออก หนใต และคณะธรรมยต ชวยปฏบตงานในดานการปกครองคณะสงฆตามท

สมเดจพระสงฆราช ทรงมอบอำานาจหนาทใหปฏบตตามมตมหาเถรสมาคม

ปจจบนน กรรมการมหาเถรสมาคมประกอบดวยพระมหาเถระ 21 รป ปจจบนจงมกรรมการเพยง 19 รป เพราะมรณภาพ 1 รป และถกถอดออกจากตำาแหนงอก 1 รป กำาหนดประชมอยางนอยเดอนละ 3

ครง นอกจากนยงมการประชมพเศษ ซงกำาหนดเปนครงคราว การประชมของมหาเถรสมาคมจะจดขนทตำาหนก

เพชร วดบวรนเวศวหาร (รายงานกรมฯ, 2542, หนา58-60).7. สรปวเคราะห

จากการทไดพจารณาพฒนาการการจดการศกษาในอดต เพอทราบถงวตถประสงคหรอนโยบายการ จดการศกษา รวมไปถงการเรยนการสอน การวดและการประเมนผล ทำาใหสามารถสรปเปนประเดนใหญๆ ไดดงน

1. จดมงหมายของการศกษาของไทยทงในอดตและปจจบนเพอผลตบคลากรทดมคณภาพเพอให

บคคลเหลานนไดมารบใชสงคมและทำาสงคมนนนใหมความเสมอภาค. คอสรางคนใหเปนสมาชกทดของสงคมและ เปนศาสนกทดของศาสนาทตนนบถอ การจดการศกษาของในสมยกอนนนจดกนทบาน ทวง และทวด ซงเปนการ

จดการศกษาตามแนวการพฒนาสงคมเชงพทธ พทธศาสนาเนนความเสมอภาคทางสงคม และความเสมอภาคนน เรมจากภายในกอน เมอบคคลมความเสมอภาคภายในตนเองแลวเขายอมจะประพฤตตวเองใหดเพอความเสมอ

ภาคของสงคมภายนอกตวเขา การศกษาของไทยสมยสโขทยจนถงกอนรชกาลท 5 กทำานองเดยวกน เปนการ ศกษาทมงทำาใหคนนนสามารถปรบตวเขากบสงคมและตนเองไดเปนสำาคญและ การจดการศกษาทำากนทบาน ทวด

และทวงนน กมความเหมาะสมด คอมการกระจายอำานาจการจดการศกษาไปใหทวถง ทำาใหคนยากจนกสามารถ


103 ดำาเนนการจดการศกษาได ถาเขามความรในศาสตรใดศาสตรหนง เปนการศกษาทหลากหลายไมใชผกขาดโดย

คนรวยเทานน เหมอนกบธรกจขนาดกลางทคนจนกสามารถจะขายอะไรกไดทเขาผลตขนมา การคาในปจจบนนตก ไปอยในมอคนรวยเสยสวนมาก คนไทยนยมไปหางสรรพสนคา เชน เดอะมอลเปนตน จนทำาใหการคาขายระดบ

กลางดำาเนนไปไมได รานคาเลกๆ ทเมอกอนเคยอยได เพราะมคนจบจายใชสอย ปจจบนน แมแตตองการสบกอน หนงกตองไปซอทหาง ทำาใหรานคาเลกรานคานอยอยไมได เหมอนการศกษาในปจจบนทผกขาดโดยนายทน คนม

ฐานะทางเศรษฐกจดนยมตงโรงเรยนหรอมหาวทยาลยเพอทำาธรกจการเรยน การเรยนในมหาวทยาลยในปจจบน อาจไมสามารถเรยนรไดอยางจรงจง สงเกตไดวา คนจบมหาวทยาลยยงไมมงานทำากมมาก เพราะการเรยนแบบคน

หมมากเชนนน การสอนกคงไมทวถง นกศกษาจบมาแบบไมรอะไรจรงๆ ไมเหมอนการถายทอดความรแบบสมย โบราณทสอนแบบลงมอทำาจรงๆ ศษยกบอาจารยมความผกพนกนอยางใกลชด ความเปนครเปนศษยมความ

หมายมากกวาปจจบน การเรยนกสงผลใหผเรยนรจรงๆ เปนศษยกนกฏอยางแทจรง ดงนน พระราชบญญตการ

ศกษาฉบบ พ.ศ. 2542 จงดำาเนนนโยบายตามแนวปรชญาการศกษาเดมทคนไทยเคยปฏบตมา เชนเปด โอกาสใหบาน วด และโรงเรยนจดการศกษาไดเสมอกน และการเรยนเนนผเรยนเปนศนยกลางและเนนการลงมอ

กระทำาจรงๆ เรยนในสงทใกลตว เรยนรจากภมปญญาทองถนเปนเบองตน

ศาตราจารยวทย วศทเวทย กลาววา " รฐเขามาจดการศกษาเพราะเหนวา ความรทวด วง และบานสอนกน นนไมเพยงพอสำาหรบเปนเครองมอในการพฒนาประเทศในทกๆ ดาน ทงการเมอง การปกครอง เปนตน หากไมม

คนมความรแผนใหม เมองไทยกจะกลายเปนประเทศลาหลงและถกเขาเอาเปรยบ รฐกำาลงตองการวศวกร แพทย นกกฎหมาย นกการทหาร เปนตน มากกวานกธรรมเอก หรอเปรยญธรรม 9 ประโยค ( วทย วศทเวทย,

2531, หนา 3) แททจรงสงทวทย วศทเวทยตองการเนนคอการมาพบกนครงทางระหวางบาน วด วงและ โรงเรยนหรอมหาวทยาลยเพอมารวมกนจดการศกษา เพราะเราคงไมสามารถยอนยคไปอยในสมยสโขทยได เหมอนกบเศรษฐกจแนวพทธทเนนการบรโภคระดบกลาง แตไมไดหมายความวาเราตองยอนยคกลบไปทำาเหมอน

กบคนในสมยสโขทย เพยงแตมาพบกนครงทางระหวางยคสมยและระหวางแนวความคด เพอพฒนาการศกษาไปในทศทางทถกตองตามทเราตองการ

2. ปรบกระบวนการเรยนรแตยงคงหลกปรชญาเดมเอาไว. ปรชญาแนวพทธตามทศนะของ วทย วศทเวทย ตองการเนนการจดการศกษาแนวพทธใหเปนรปธรรม เราจะสงเกตเหนไดวา กระบวนการจดการเรยน

การสอนและการปรบปรงหลกสตรนนเปนเรองจำาเปนตงแตสมยสโขทยมาจนถงสมยรตนโกสนทร แตยงคงหลก

ไตรสกขาและอรยสจ 4 ไวเหมอนเดม ถาคณะสงฆตองการงบประมาณใหเพยงพอกบความตองการและความ จำาเปนในการทำางานการศกษาของสงฆใหประสบความสำาเรจ คณะสงฆตองปรบตวใหเขากบสถานการณปจจบน

อาจจะตองมการปฏรปทงการปกครองคณะสงฆและการจดการศกษาของสงฆ

พระเทพโสภณ ( ประยร มฤกษ) อธการบดมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยองคปจจบน และ สมภาร พรมทา อาจารยประจำาจฬาลงกรณมหาวทยาลยและบรรณาธการวารสารพทธศาสนศกษา ไดเสนอ

แนวทางการจดการศกษาของคณะสงฆเอาไวอยางสอดคลองกบพระธรรมปฎก ในหวขอวา ปญหาการศกษาของ

คณะสงฆไทยในปจจบน (พทธศาสนศกษา.พค.-สค.2537) บทความดงกลาวเปนการสรปวเคราะหการ สมมนาทางวชาการเรอง การศกษาสงฆ: ปญหาและทางออก โดยกองบรรณาธการเปนผนำาเสนอ ซงพอสรปได

วา การศกษาของสงฆม 2 ระบบคอบาลนกธรรม และมหาวทยาลยสงฆ ปญหาม 2 ดานคอดานบรหารและดาน วชาการ ดานบรหารนนการศกษา 2 ระบบมปญหาเทากนคอไมทราบแนวาสงกดอยทใคร (ปจจบนมหาวทยาลย

สงฆจดเปนการศกษาในระบบสวนบาลนกธรรมอยนอกระบบตาม พรบ.การศกษาแหงชาต) สวนดานวชาการแตก ตางกน คอ ทผานมาระบบบาลนกธรรมเสยตรงไมสามารถสอกบคนรนใหมได แตดตรงทเตรยมพระเณรใหมความ

ศรทธามนคงดขนและรลก (ซงสมภารแยงวาไมแน) ตรงกนขามกบมหาวทยาลยสงฆวทยากรเสนอวาตอไปนมหาวทยาลยสงฆควรจะตองหนมาตระหนกถงบทบาทหลกคอรลกและสอใหคน

อนเขาใจได หมายถงเนนใหรลกในพระธรรมวนยสวนวชาการทางโลกรไมตองมากกได วทยากรสรปวาเพราะวาใน อนาคตเมอรฐขยายการศกษาทวถงแลวคนทบวชกนนอยมาก และสวนมากบวชเพอตองการศกษาพระธรรมวนย


104 วทยากรเสนอแนวทางแกไขคอ ดานบรหารตองแกไข พรบ.การปกครองคณะสงฆโดยเนนการศกษาเปน

สำาคญ สวนดานวชาการตองรวมหลกสตรหลายระบบทมอยในวงการศกษาคณะสงฆใหเหลอระบบเดยวโดยยดแนว

ใหมคลายระบบมหาวทยาลยสงฆ แตประยกตใหตางไปนดหนอย โดยแบงการศกษาเปน 3 ระดบ คอ ประถม ศกษาและมธยมศกษาเนนทงทางโลกและทางธรรม สวนอดมศกษาเนนทางธรรมมากกวาทางโลก

แตในชวงทรวมกนยงไมไดนตองปรบปรงหลกสตรเขาหากนคอ นกธรรมบาลเพมวชาการทางโลกเขามา เชน ป.ธ. 9 เพมวธการทำาวทยานพนธดวย สวนมหาวทยาลยสงฆตองเนนความเปนเลศในพทธธรรมหรอ

ธรรมวนยดงกลาวแลวเหมอนกบมหาวทยาลยในตางประเทศทสอนเฉพาะวชาทเปนเอกลกษณของตนเอง ขอสงเกตของบรรณาธการคอ ดเหมอนวาวทยากรลมหลกจตวทยาการศกษาแตเชอตามหลกตรรกะ

เทานนวา ในอนาคตผบวชเรยนสวนนอยตองการรธรรมะมากกวาทางโลก ตามทศนะของบรรณาธการคดวาคงไม จรง เพราะมนษยนนมกชอบทำาในสงตรงขามเสมอ กลาวคอ พระเณรชอบเปนผเชยวชาญทางโลก สวนฆราวาสก

ชอบเชยวชาญทางธรรม การบวชกเหมอนกบการแตงงานในทำานองคนในอยากออกคนนอกอยากเขา ดงนน การ จะแกไขปญหานตองใชทางสายกลางคอการแกไขสถานการณตางๆ ดวยปญญา การแกไขปญหาเรองการศกษาคง

ตองอาศยเวลา คงจะวางแผนลวงหนามากไมได เหมอนพระพทธเจาไมทรงบญญตพระวนยไวลวงหนากอนเกดกรณพพาทขน

บรรณาธการสรปวาปจจบนนาจะเปดกวางใหพระภกษสามเณรเรยนไดทงทางโลกและทางธรรมตามทเขา ชอบ ถาเราเหนวาพระสงฆควรเรยนเนนหนกไปทางธรรม วธทชอบคอการโนมนาวจตใจไมใชเปนการปดกน การปด

กนพระสงฆไมใหเรยนทางโลกไมสามารถอธบายไดดวยมโนทศนเรองสทธทางพทธศาสนาและทางวชาการสมย

ใหม. พระธรรมปฎกใชคำาวาตองมนำาใจใหเขาใชทางผานเพอเขาจะไดมนำาใจในการบำารงรกษาทางนนไปพรอมกน ดวย ถาใชวธปดกนเขาจะทำาลายทางทตนอาศยผานนนจนสนสภาพแลวคนทตองการใชทางนนบางกหมดโอกาส.

พระธรรมปฎกมองวา ประเพณการบวชเรยนทงชวคราวและถาวรเปนสงทดตอพระพทธศาสนาอยบาง พทธศาสนาจะอยไดดวยประเพณนดวยสวนหนง ดงนนจงควรปรบปรงนโยบายและหลกสตรการศกษาให

สอดคลองกบความตองการของเสยงเรยกรองสวนใหญ พระธรรมปฎกมความประทบใจแนวนโยบายการจดการ

ศกษาตามพระราชปณธานของรชกาลท 5 ซงสอดคลองกบสมยสโขทยทเนนบาน วดและวง เปนฐานขอมล ทางการศกษา คอรฐจดการศกษาของวดและมวลชนไปพรอมกน ไมแยกจดการศกษาออกเปนรฐฝายหนงและคณะ สงฆฝายหนง และทสำาคญคอไมแยกทางโลกและทางธรรมออกจากกน และควรเนนทางธรรมใหมากขนดวยซำา เพอ

ตอตานลทธบรโภคนยมแบบตะวนตกทอาศยฐานปรชญาการศกษาแบบตะวนตก พระธรรมปฎกจะเหนดวยกบวทย วศทเวทยตรงประเดนทวา เราคงไมสามารถจะยอนยคกลบไปอยในสมยสโขทยได เพราะเหตการณและสงแวดลอม

เปลยนไปหมดทกอยาง แตสงทเราทำาไดคอการเสนอแนวคดปรชญาการศกษาแบบพทธศาสนาใหกบสงคมสมย ใหมน ซงพระพทธศาสนากไมเคยผกขาดระบบการเมองและสงคมอยางใดอยางหนงไวอยแลว ตรงนแหละทวทย

วศทเวทยถอวาพระพทธศาสนาเปนศาสนาทใจกวาง จตใจทสงสย จตใจปฏรป รวมเปนลกษณะทเปนเอกลกษณ 3 อยางของพทธศาสนาททำาใหชาวพทธเปนคนทเคารพตนเอง (2531,28-44) ดงนนการศกษาในระดบ

มหาวทยาลยจงนาจะเปนการศกษาทสำาหรบคนทมงแสวงหาปญญามากกวาตองการเลอนฐานะทางการเงนของ

ตนเอง ดงนน การแบงการศกษาเปน 3 ระดบตามทพระราชวรมน ( ประยร มฤกษ) และ สมภาร พรมทาเสนอไว กดจะสอดรบกบแนวความคดของวทย วศทเวทยและพระธรรมปฎก อาจแตกตางกนในรายละเอยด แตไมขดแยง

กนในหลกการ ซงถาสบคนไปในอดตสมยรชกาลท 5 กจะทราบวา พระองคมพระราชประสงคจะดำาเนนการศกษา

แนวนและรชกาลท9 กทรงเหนดวยดงจะเหนไดจากโครงการในพระราชดำารตางๆพระธรรมปฎกมนใจวาการศกษาในมหาวทยาลยสงฆนาจะเปนแบบอยางทดสำาหรบการจดการศกษาของ

ชาตตามทรชกาลท5 ทรงมพระราชดำารไวในแผนการศกษาแหงชาตฉบบแรกของประเทศไทย พ.ศ. 2441 “ วา ไดหวงใจไววาในปสวรรณาภเษก ถาเปนได จะไดรวมมหามกฏราชวทยาลย เปนสวนวทยาลยสำาหรบวนยและ

… ศาสตร มหาธาตวทยาลยเปนวทยาลยสำาหรบกฏหมาย รวมวทยาลยตางๆ เหลานเขาเปนรตนโกสนทรสากล

” วทยาลย ( อางใน พระราชวรมน, 2529,18) และตอมารชกาลท 5 กทรงกำาหนดใหมหาวทยาลยสงฆ ทงสองแหงเปนสถานทเรยนพระปรยตสทธรรมและวชาการชนสง คำาวาวชาการชนสงนน พระธรรมปฎกคนพบ


105 หลกฐานวา หมายถงวชาการทางโลกสมยใหม (2529,28) “พระธรรมปฎกแนใจวา มหาวทยาลยสงฆจะไม

เปนเพยงสถานศกษาทพระภกษสามเณรจะไดศกษาทงพระปรยตศาสนาและวทยาการขนอดมศกษาอยางสมยใหม เทานน แตยงอาจเปนทใหกลบตรชาวคฤหสถภายนอก ไดเขามาศกษาเลาเรยนศลปวทยาการชนสงภายในวดวา

” อาราม ตามประเพณไทยทสบมาแตโบราณอก (เพงอาง) ซงรฐบาลปจจบนกไดรบรองความขอนไวใน พรบ. มหาวทยาลยสงฆวาใหฆราวาสเรยนได พระธรรมปฎกไดแสดงหลกฐานใหทราบวา ความจรงในชวงนนทางบานเมองและคณะสงฆกไดเรมจดใหพระภกษสามเณรไดศกษาวชาการสมยใหมและปรยตธรรมพรอมกนไปอยแลว

แตยงเปนเพยงขนกลาง ในระดบโรงเรยนฝกหดคร (2529, 29) “พระธรรมปฎกสรปวา คตเรองวด เปนแหลงการศกษามวลชน หรอเรองรฐอปถมภวดใหจดการศกษาแกประชาชน ชนดทเกอกลทงแกรฐและแกวด

มองอกดานหนงกคอ การทกลบตรชาวไทยเขาวดบวชเปนพระภกษสามเณรเลาเรยนธรรมและหนงสอไทยกอนจะ

” ครองเรอนรบราชการหรอครองวดรบผดชอบการพระศาสนา ทเรยกวาประเพณบวชเรยน (2529,30) พระธรรมปฎกคดวาการจะเปลยนประเพณทถอกนมากวา 700 ปอยางนไมใชเปนเรองงาย ถาพยายามเปลยนก

ทำาใหเกดปญหาซบซอนใหเกดขนแกสงคมไทยเหมอนอยางทกวนนเพราะรชกาลท 6 ไดพยายามแยกการศกษา ออกจากวด (2529,36)

พระธรรมปฎกเคยเสนอหลกสตรแนวใหมทสอดคลองกบสถานการปจจบนและกรมการศาสนาเคยพมพ ออกเผยแพรแตยงไมมเสยงตอบรบจากกรมการศาสนามหาเถรสมาคม ในปจจบนนสำานกงานคณะกรรมการการ

ศกษาแหงชาต สำานกนายกรฐมนตร ซงมบคลากรจากหลายสถาบนมารวมตวกนเปนกลมงาน ไดกอตงกลมงาน ศาสนาขน เพอวเคราะหวจยโครงการตางๆ เพอนำาเสนอตอคณะรฐมนตรอกทหนง และพระมหาเจม สวโจ ผอำานวย

การสถาบนวจยพทธศาสน มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ไดพยายามนำาเสนอรปแบบการปรบปรงหลกสตรพระ ปรยตธรรมแผนกนกธรรมและบาลผสมกบปรยตธรรมแผนกสามญ เพอเปนทางเลอกแบบใหม ซงเปนการสานตอ

จากสงทพระธรรมปฎกไดเคยปรารภไว ดงน ตาราง นโยบายและแผนการจดการศกษาวชาการพระพทธศาสนา พ.ศ. 2531 ( พระธรรมปฎก ป

ยตโต ภกข) การยกฐานะ ป.ธ. 9 ขนเปนเปรยญเอก และปรบปรงเปลยนแปลงโครงสรางภายในสามารถวางเปนทาง

เลอกได 2 แผนคอ แผนท1

การศกษาพระปรยตธรรม การศกษาตามแผนการศกษาแหงชาต ประโยค 1 มธยมศกษาปท 1 ประโยค 2 มธยมศกษาปท 2 ประโยค 3 มธยมศกษาปท 3 ประโยค 4 มธยมศกษาปท 4 ประโยค 5 มธยมศกษาปท 5 ประโยค 6 =บาลศกษา มธยมศกษาปท 6=มธยมศกษา

เปรยญธรรม 1 (ป.ธ.1) ปรญญาตรปท 1 เปรยญธรรม 2 (ป.ธ.2) ปรญญาตรปท 2 เปรยญธรรม 3 (ป.ธ.3) ปรญญาตรปท 3 เปรยญธรรม 4 (ป.ธ.4) ปรญญาตรปท 4= ปรญญาตร เปรยญธรรม 5 (ป.ธ.5) ปรญญาโทปท 1 เปรยญธรรม 6 (ป.ธ.6) =เปรยญโท ปรญญาโทปท 2 = ปรญญาโท


106 เปรยญธรรม 7 (ป.ธ.7) ปรญญาเอกปท 1 เปรยญธรรม 8 (ป.ธ.8) ปรญญาเอกปท 2 เปรยญธรรม 9 (ป.ธ.9) =เปรยญเอก ปรญญาเอกปท 3 =ปรญญาเอก

คำาอธบายประกอบแผนท1.א แยกการศกษาเบองตนออกเปนสวนหนงเรยกวาบาลศกษา ตรงกบระดบมธยมศกษา สวนระดบอดมศกษา

แยกเปนเปรยญตร เปรยญโท และเปรยญเอก ตรงกบ ปรญญาตร ปรญญาโท ปรญญาเอก ตามลำาดบ

.ב ในระดบบาลศกษา เรยกชอชนเรยนแตละชนวาประโยค เชน ประโยค 1 ประโยค 2 เรยกชอเตมวาบาลศกษา ประโยค หนง เปนตน ในระดบอดมศกษาหรอเปรยญ เรยกวา เปรยญธรรม 1 เปรยญธรรม 2 จนถง

เปรยญธรรม9.ג ในแผนท1 นยกระดบเปรยญธรรมไปไวในระดบอดมศกษาโดยจดอยางเชดชประเพณ

แผนท 2การศกษาพระปรยตธรรม การศกษาตามแผนการศกษาแหงชาต

ประโยค 1 มธยมศกษาปท 1 ประโยค 2 มธยมศกษาปท 2

ป.ธ. 3 มธยมศกษาปท 3ป.ธ. 4 มธยมศกษาปท 4ป.ธ. 5 มธยมศกษาปท 5ป.ธ.6 มธยมศกษาปท6 = มธยมศกษาปท 6

เปรยญตร ปท 1 ปรญญาตร ปท 1 เปรยญตร ปท 2 ปรญญาตร ปท 2 เปรยญตร ปท 3 ปรญญาตร ปท 3 เปรยญตร ปท 4 =เปรยญตร/ป.ธ.7 ปรญญาตร ปท 4 =ปรญญาตร

เปรยญโทปท 1 เปรยญโทปท 1 เปรยญโทปท 2 =เปรยญโท/ป.ธ.8 เปรยญโทปท 2 =ปรญญาโท

เปรยญเอกปท 1 เปรยญเอกปท 1 เปรยญเอกปท 2 เปรยญเอกปท 2 เปรยญเอกปท 3 =เปรยญเอก/ป.ธ.9 เปรยญเอกปท 3 =ปรญญาเอก

คำาอธบายประกอบแผนท2.א แผน 2 น รกษาโครงสรางการศกษาพระปรยตธรรมไวอยางเดม โดยตลอดตงแตเรมตน แตชนประโยค 1

ถง ป.ธ. 6 ไมไดรบการยกฐานะขน มฐานะเทากบมธยมศกษา

.ב ระดบทเปนเปรยญตร เปรยญโท เปรยญเอก ถกเปลยนแปลง จดเทยบขนใหมใหเปรยญตรเทากบ ป.ธ. 7 และแบงยอยเปน 4 ชน จะเรยกวา เปรยญตร ปท 1-2-3-4 หรอ ป.ธ. 7 ปท 1-2-3-4

กได ใหเปรยญโทเทากบ ป.ธ. 8 และแบงยอยออกเปน 2 ชน เรยกวาเปรยญโทป 1 และ 2 หรอ ป.ธ. 8 ป1-2 ใหเปรยญเอก เทากบ ป.ธ. 9 และแบงยอยออกเปน 3 ชนคอเปรยญเอกปท 1-2-3 หรอ ป.ธ. 9 ปท1-2-3


107.ג การศกษาในระดบนกธรรมจะแยกเปนอสระตางหากจากเปรยญธรรมนหรออยางนอยจะใหเปนเงอนไขแกการ

สอบเปรยญกได ( ความทอนนใหใชกบแผนท1 ดวย)( ดรายละเอยดใน ฝายปรยตศกษา กองศาสนศกษากรมการศาสนา. (2531). นโยบายและแผนการจดการ

ศกษา วชาการพระพทธศาสนา พ.ศ. 2531. กรงเทพฯ. โรงพมพกรมการศาสนา.) ตารางแสดงการนำาหลกสตรแผนกธรรม-บาลบรรจไวในการเรยนแผนกสามญในแตละชนป

การศกษาพระปรยตธรรมแผนกสามญศกษา

แผนกธรรม แผนกบาลภาคเรยนท1 ภาคเรยนท2 วฒ ภาคเรยนท1 ภาคเรยนท2 วฒ

ม.1 1.กระทธรรม2.ธรรม

1.พทธประวต2.วนย

นกธรรมตร ไวยากรณ1 ไวยากรณ2



นกธรรมโท ไวยากรณ3 ไวยากรณ4 ประโยค1



นกธรรมเอก สมพนธไทย อภยพากย ประโยค2

ม.4 ธรรมบทภาค 1-2

ธรรมบทภาค 3-4

-

ม.5 ธรรมบทภาค 5-6

ธรรมบทภาค 7-8

-

ม.6 สมพนธมคธ บรพภาค ป.ธ.3ทมา: มหาวทยาลย มหามกฏราชวทยาลย รวมกบกลมงานศาสนา สำานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต.

รายงานผลการสมภาษณ เรอง แนวทางการจดการศกษาพระปรยตธรรมตามพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542. เอกสารอดสำาเนาเยบเลม (ฉบบราง).

เปนทนาสงเกตวา ทงแนวความคดเรองการปรบปรงหลกสตรใหมบรณาการระหวางทางธรรมและทางโลกของทงพระธรรมปฎกและของกลมงานศาสนาไดรบอทธพลมาจากแนวความคดของสมเดจพระมหาสมณเจาฯ

ในสมยทพระองคทรงพฒนามหามกฏราชวทยาลยยคปรยตธรรม แตระหวาง 2 หลกสตรดงกลาวแนวความคดของพระธรรมปฎกเปนรปธรรมมากกวาในแงทพจารณาดวยเกณฑของพระราชบญญตการศกษาแหงชาตทมงใหมการเทยบโอนกนไดอยางแทจรง

กลมงานศาสนาไดสำารวจความคดเหนจากการสมภาษณพระภกษสามเณรและผทรงคณวฒเกยวกบการ

รวมหลกสตรการศกษาดงกลาวใหเปนหลกสตรเดยวจำานวน 32 รป/ คน พบวา มผเหนดวยจำานวน 21 รป/ คน คดเปนรอยละ 65.63 และไมเหนดวยจำานวน 10 ทาน คดเปนรอยละ 31.25 และไมเสนอ

ความเหนจำานวนหนงทาน (อางแลว, หนา14)ดงนน กลมงานศาสนาจงเสนอใหแยกระบบการศกษาออกเปน3 ระบบคอ

แบบท1 แบบศกษาพระปรยตธรรมนกธรรม- บาลเดม เพอเปนการธำารงพระพทธศาสนา

แบบท 2 แบบผสมผสานคอนำาวชาสามญทางโลกบางวชาทจำาเปนตอการธำารงพระพทธศาสนา เชนวชา ภาษาองกฤษ และ

แบบท 3 คอแบบรวมหลกสตรหรอผสมผสานแบบนำาวชาการทางธรรมมาผสมกบพระปรยตธรรม สามญ ซงเปนแบบทสอดคลองกบความเหนของคณะสงฆทกลมงานศาสนาเสนอ.


108 ดงนน หลกสตรควรม3 ประเภทคอ

แบบท 1 หลกสตรแบบปรยตธรรมนกธรรมและบาลเดม โดยมการปรบปรงหลกสตรและกระบวนการจดการเรยนการสอนและการประเมนผลใหม

แบบท 2 หลกสตรพระปรยตธรรมแผนกสามญศกษา สำาหรบผทตองการขยายโอกาสทางการศกษา

แบบท 3 หลกสตรระยะสนสำาหรบผบวช 3 เดอน 15 วน 7 วน ซงเนนหลกสำาคญทางพระพทธ

ศาสนาและสมาธวปสสนาโดยเฉพาะ. ( อางแลว หนา19).

love · web viewในสม ยส โขท ยนโยบายและว ตถ...

Documents