11

บทท 2 แนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของ

การศกษาวจยเ รอง “การพฒนาตนแบบการเผยแผพระพทธศาสนาของศนยเผยแผพระพทธศาสนาประจ าจงหวดในประเทศไทย” ผวจยขอน าเสนอแนวคด ทฤษฎและผลงานวจยทเกยวของ เพอน ามาก าหนดกรอบความคด ดงน 2.1 แนวคดและทฤษฎเกยวกบการเผยแผพระพทธศาสนา 2.1.1 อดมการณ หลกการ และวธการเผยแผพระพทธศาสนา 2.1.2 ความหมายของการเผยแผพทธธรรม 2.1.3 แนวคดเกยวกบการเผยแผพระพทธศาสนา 2.1.4 พทธวธในการเผยแผพระพทธศาสนา 2.1.5 การเผยแผพระพทธศาสนาในปจจบน 2.2 แนวคดการบรหารจดการในทางพระพทธศาสนา 2.2.1 ความหมายของการบรหารในทางพระพทธศาสนา 2.2.2 การบรหารกจการคณะสงฆสมยพทธกาล 2.2.3 หลกพทธธรรมในการบรหารจดการ 2.3 ปจจยทเออตอการบรหารจดการทดมประสทธภาพ 2.3.1 ภาวะผน า 2.3.2 วฒนธรรมองคการ 2.3.3 การบรหารจดการ 2.3.4 ประสทธภาพการบรหารงาน 2.3.5 การสอสาร 2.3.6 แรงจงใจ 2.3.7 ความสมพนธทางสงคม 2.3.8 สภาพแวดลอมองคการ 2.4 ผลงานวจยทเกยวของ 2.5 กรอบแนวคดการวจยเชงคณภาพ

12

2.1 แนวคดเกยวกบการเผยแผพระพทธศาสนา 2.1.1 อดมการณ หลกการ และวธการเผยแผพระพทธศาสนา ภายหลงจากทพระพทธองคทรงบ าเพญพทธกจเปนพระบรมศาสดาประกาศเผยแผศาสนธรรมทตรสร เรมตงแตทรงแสดงปฐมเทศนาโปรดพระปญจวคคย ทรงโปรดยสกลบตรพรอมสหาย จนมพระอรหนตพทธสาวกเกดขนในโลกจ านวน 60 องค (คอ พระปญจวคคย 5 พระยสะพรอมพระทเปนสหายอก 55) จงทรงมพระพทธประสงคทจะสงพระอรหนตสาวกเหลานนไปประกาศพระศาสนายงหมบาน ต าบล หรอนคมชนบทตางๆ ของชมพทวป โดยกอนจะทรงสงไปนน พระพทธองคไดทรงรบสงใหประชมพระอรหนตสาวกจ านวน 60 องค แลวทรงประทานโอวาทซงถอเปนอดมคตในการประกาศเผยแผพระพทธศาสนา “ภกษทงหลาย เราพนแลวจากบวงทงปวงทงทเปนของทพยทงทเปนของมนษย แมพวกเธอกพนแลวจากบวงท งปวงท งทเปนของทพยท งทเปนของมนษย พวกเธอจงเทยวจารกไปเพอประโยชนเกอกลแกชนหมมาก เพอความสขแกชนหมมาก เพออนเคราะหชาวโลก เพอประโยชนเกอกลและความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย พวกเธออยาไดไปทางเดยวกนสองรป จงแสดงธรรมอนงามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด จงประกาศพรหมจรรยอนบรสทธ พรอมทงอรรถ พรอมทงพยญชนะ บรบรณครบถวน สตวทงหลายพวกทมกเลสธลในจกษนอยกมอย เพราะไมไดฟงธรรม สตวเหลานนยอมเสอม ผรทวถงธรรมไดจกมอย” จากพระพทธพจนนเปนเครองชชดถง อดมคตในการเผยแผพระพทธศาสนา อนเปนบทบาทส าคญของการท าหนาทประกาศศาสนธรรม สงเสรมสมมาปฏบตของพระภกษพทธสาวกทงมวลนบจากอดตสปจจบน ซงมงใหเกดประโยชนเกอกล และประโยชนสขแกประชาชนชาวโลกอยางแทจรง หาไดมงเพอประโยชนใหคนมานบถอพระพทธศาสนาเปนจ านวนมาก หรอมงเพอประโยชนของผเผยแผเองแตอยางใดไม นอกจากนการสงพระอรหนตสาวกรนแรกไปประกาศพระศาสนาทวชมพทวปน ยงถอวาเปนจดก าเนดการด าเนนงานพระธรรมทตอกดวย ในคราวประชมพระอรหนตสาวกครงใหญ (มหาสนนบาตแหงพระสาวก) ซงเรยกการประชมในคราวนนวา จาตรงคสนนบาต หรอการประชมทประกอบดวยเหตอศจรรย 4 ประการ คอ 1. วนนนเปนวนอโบสถขน 15 ค า เดอนมาฆะ (วนเพญเดอน 3) 2. พระสาวกจ านวน 1,250 องค มาประชมพรอมกนโดยมไดนดหมาย 3. พระสาวกเหลานนลวนแตเปนพระอรหนตขณาสพผไดอภญญา 6 4. พระสาวกเหลานนลวนแตเปนเอหภกข ทพระพทธองคทรงประทานการอปสมบทให เหตอศจรรย 4 ประการนเกดขนครงแรกและครงเดยวในพระพทธศาสนา ณ เวลาบายของวนเพญเดอน 3 (วนมาฆบชา) ขณะทพระพทธองคประทบอย ณ พระวหารเวฬวน เขตกรงราชคฤห

13

แควนมคธ ภายหลงจากทตรสรแลวได 9 เดอน โดยเมอพระพทธองคเสดจกลบจากถ าสกรขาตา (ภายหลงจากททรงทราบวาพระสารบตรส าเรจเปนพระอรหนตเพราะฟงพระธรรมเทศนาเวทนาปรคคหสตรททรงแสดงแก ทฆนขปรพาชก) เสดจถงพระวหารเวฬวนแลว ไดทอดพระเนตรเหนพระอรหนตพทธสาวกจ านวนมากตางมาประชมพรอมกนรอเฝารบเสดจโดยมไดนดหมายแตประการใด ทรงทราบถงเหตอศจรรยแหงจาตรงคสนนบาต จงทรงประทานพระโอวาทส าคญเพอใหเปนแนวปฏบตในการจารกไปท าหนาทเผยแผพระพทธศาสนา พระโอวาทส าคญทพระพทธองคทรงแสดงในวนนน เรยกวา โอวาทปาตโมกข (หรอเขยนวา โอวาทปาฏโมกข) คอ ประมวลค าสอนหลกทแสดงถงอดมการณ หลกการ และวธการในการเผยแผศาสนธรรมของพระพทธศาสนา พระพทธองคทรงแสดงเปนพระคาถา (คอค ารอยกรองในภาษามคธหรอภาษาบาล) จ านวน 3 พระคาถาครง ดงน พระคาถาท 1 : อดมการณของพระพทธศาสนา ขนต ปรม ตโป ตตกขา นพพาน ปรม วทนต พทธา น ห ปพพชโต ปรปฆาต สมโณ โหต ปร วเหฐยนโต. ความอดทนคอความอดกลนเปนธรรมส าหรบเผาบาป (ตบะ) ทยอดยง ทานผรทงหลายกลาวสรรเสรญพระนพพานวาเปนธรรมอนยอดเยยม ผ ทยงฆาผ อนไมชอวาเปนบรรพชต ผ ทยงเบยดเบยนผอนไมชอวาเปนสมณะเลย พระคาถาท 2 : หลกการของพระพทธศาสนา สพพปาปสส อกรณ กสลสสปสมปทา สจตตปรโยทปน เอต พทธาน สาสน. การไมท าความชว การท าความดใหถงพรอม การช าระจตของตนใหผองแผว (หลกการทงสาม) นเปนค าสงสอนของพระพทธเจาทงหลาย พระคาถาท 3 : วธการเผยแผของพระพทธศาสนา อนปวาโท อนปฆาโต ปาตโมกเข จ สวโร มตตญญตา จ ภตตสม ปนตญจ สยนาสน อธจตเต จ อาโยโค เอต พทธาน สาสน. การไมวารายใคร การไมท ารายใคร การส ารวมในพระปาตโมกข การรจกประมาณในอาหาร การนอนการนงในทสงด การประกอบความเพยรในอธจต (สมาธขนสง) (วธการทงหก) นเปนค าสอนของพระพทธเจาทงหลาย (ดพระไตรปฎกภาษาไทย ทฆนกาย มหาวรรค เลม 10 ขอ 90 หนา 64-65)

14

2.1.2 ความหมายของการเผยแผพทธธรรม การเผยแผ หมายถง การท าใหหลกธรรมค าสอนของพระพทธศาสนาขยายกวางขวางออกไปเผยแผกวางขวางออกไปท าใหเปนทแพรหลายเปนทรกตอสาธารณชน

ราชบณฑตยสถาพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถานพ .ศ.2542 ไดกลาววาการเผยแผ หมายถง การท าใหขยายออกไป เชน เผยแผพระศาสนา

สมเดจพระมหารชมงคลาจารย (2540 น. 148-155) ไดกลาวไวในกองแผนงานกรมการศาสนาทเกยวกบการเผยแผดงน 1) หาอบายวธใหไดยนไดฟงโอวาทค าสงสอนหรอขอแนะน าทเปนประโยชน 2) แนะน าสงสอนอบรมประชาชนใหเขาใจในศาสนพธและการปฏบต 3) เทศนาสงสอนประชาชนใหตงอยในศลธรรมและใหไดยนไดฟงเกยวกบพระศาสนาโดยถกตอง

พระพพธธรรมสนทร (สนทร ญาณสนทโร) (2547 น.41) ไดกลาววาการเผยแผ หมายถง การสอสารเพอการพฒนาบคคลทางดานจตใจใหมความเคารพเลอมใสย าเกรงในพระรตนตรยนอมน าเอาหลกธรรมในพระพทธศาสนาไปประพฤตปฏบตเพอใหเกดประโยชนแกผปฏบตตามสมควรแกการปฏบตนนเพราะพระพทธศาสนาเปนศาสนาทมงเพอประโยชนสขแกชาวโลก เปนศาสนาแหงสนตภาพของโลกและสนตภาพแหงโลกสากล

พสฐ เจรญสข (2539 น. 3-4) ไดกลาวถงวธการเผยแผพระพทธศาสนาทมประสทธผลโดยสรปมอย 2 วธ คอ 1) การเผยแผทางกายไดแกการปฏบตใหดเปนแบบอยางเวลายนเดนนงนอนเปนไปดวยความเปนระเบยบเรยบรอยมสตส ารวมระมดระวงแสดงทาทางของผสงบเยอกเยน 2) เผยแผทางวาจาไดแกพดธรรมะใหผอนฟงดวยวธทเรยกวาบรรยายปาฐกถาธรรมแสดงธรรมทเรยกวาธรรมกถกแปลวาผกลาวธรรมผสอนธรรมแสดงใหผอนฟงอยางมศลปะ

สนทศร ส าแดง (2544 น.86) ไดกลาวถงการเผยแพรพระศาสนามเปาหมายหลกคอการสรางสนตภาพใหเกดแกชาวโลกพระสงฆคอ “สอ” แหงสนตภาพโลกเพราะตวพระสงฆ (อรยสงฆ) เปนผสงบทงทางกายทางวาจาและทางใจเปนแบบอยางของผมสนตปราศจากความเหนแกตวการท างานของพระสงฆเปนการท างานเพอใหมใชเพอเอาจงไมแฝงไวดวยความขดแยง

สรปไดวาความหมายของ การเผยแผ หมายถง การตดตอสอสารเพอการพฒนาบคคลทางดานจตใจใหมความเคารพเลอมใสย าเกรงในพระรตนตรยนอมน าเอาหลกธรรมในพระพทธศาสนาไปประพฤตปฏบตเพอใหเกดประโยชนแกผปฏบตตามสมควรแหงการปฏบตนนเพราะพระพทธศาสนาเปนศาสนาทมงเพอประโยชนสขแกชาวโลกเปนศาสนาแหงสนตภาพของโลกและสนตภาพแหงโลกสากล

15

2.1.3 แนวคดเกยวกบการเผยแผพระพทธศาสนา ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตสถาน พ.ศ.2542 ใหความหมายดงน ค าวา เผยแผ เปนค ากรยา หมายถง ท าใหขยายออกไป หรอ ขยายออกไป สวนค าวา เผยแพร เปนค ากรยา หมายถง โฆษณาใหแพรหลาย ในพจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสตร ชด..ค าวด ของพระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ.9, ราชบณฑต) ไดใหความหมายวา “เผยแผ ในค าวดใชเปนหลกในความหมายวา ท าใหแพรหลายในลกษณะตดแนน ซมซาบ กระจายไป เชน การเผยแผพระพทธศาสนา เผยแผพระธรรม องคการเผยแผ สวน เผยแพร ใชในความหมายวา ประกาศ โฆษณา ท าใหแพรหลายในลกษณะกระจายใหเปนรปธรรมหรอใหสมผสทางตา ห เปนตน เชนใชวา การเผยแผศาสนาสามารถท าไดหลายวธ เชน เผยแพรไปตามสอตางๆ หรอเผยแพรทางวทยทว เปนตน” โดยนยน จงสรปไดวา ค าวา “เผยแผ” และค าวา “เผยแพร” มความหมายตางกน กลาวคอ ค าวา เผยแผ หมายถง การเปดเผยสงทปกปดอยใหคนไดรไดเหน แตเปนการเปดเผยสงทด ทประเสรฐ สงทเปนประโยชนตอการพฒนาคณภาพชวตจตใจของคนเรา เชน เปดเผยประกาศหลกพระธรรมค าสอนอนประเสรฐบรสทธของพระบรมศาสดาสมมาสมพทธเจาทบคคลทวไปยงไมรจกใหไดรจก ยงไมเขาใจใหไดเขาใจ และยงไมเขาถงใหไดเขาถง เปนตน ซงตรงกนขามกบค าวา ตแผ ซงใชในท านองประจาน คอ เปดเผยสงทไมด สงทออฉาวทถกปกปดหรอเปดโปงสงทลกลบซบซอนซอนง าอ าพรางความชวรายใหคนไดรไดเหน สวนค าวา แผ มกใชกบสงทเปนนามธรรม เชนค าวา แผเมตตา แผความสข ชวยเหลอเผอแผ เปนตน สวนค าวา เผยแพร หมายถง การท าใหขยายหรอการท าใหกระจายออกไปในวงกวาง คอ สงนนไมไดปกปด แตมอยในขอบเขตจ ากด เมอตองการจะขยายออกไปในวงกวาง กจะใชค าวาเผยแพร และค านมกใชกบสงทเปนรปธรรม เชน แพรภาพ แพรขาว แพรเชอ เปนตน ดงนน เมอจะประกาศเปดเผยหลกพระธรรมวนย หรอพระธรรมค าสงสอนของพระพทธเจา ในฐานะเปนหลกปฏบตดหลกปฏบตชอบทท าใหคนเราไดรบประโยชนสขทงในอตภาพชาตน และอตภาพชาตหนา และประโยชนอยางยงคอ พระนพพาน จงสมควรอยางยง ทใชค าวา “เผยแผพระพทธศาสนา” ซงเหมาะสมกวาใชค าวา “เผยแพรพระพทธศาสนา” การเผยแผพระพทธศาสนา ในทน หมายถงการน าเอาหลกธรรมค าสอน อนประเสรฐอนเปนธรรมชาตบรสทธทเกดจากพระปญญาตรสรขององคพระสมมาสมพทธเจา ไปถายทอดใหประชาชนไดรบการเรยนร และนอมน าเอาหลกธรรมค าสงสอนเหลานนไปประพฤตปฏบตตาม เพอใหเปนคนดมศลธรรมประกอบดวยคณธรรมมเมตตา เปนตน เกดความสงบสขทงชาตปจจบน

16

และภพหนา จากคนกลมหนงไปสคนอกกลมหนง จากคนรนหนงไปสคนอกรนหนง โดยยดเอาอดมคต อดมการณ หลกการ และวธการในการเผยแผพระพทธศาสนาทพระพทธองคตรสไว ในสถานการณปจจบน การทจะหาทางใหคนเรานบถอศาสนาหนงศาสนาใดเปนเรองทตองใชวธการเผยแพรชกจงหรอมผลประโยชนเขาลอ จงจะมคนนยมหนมานบถอกนมากขนๆ แตพระพทธศาสนากยงคงใชวธการเผยแผรคอการประกาศแตสงทดทชอบใหทราบ โดยไมค านงวาจะมใครหนมานบถอ ใหเปนเรองเสรภาพสวนบคคล จงมพทธศาสนกชนบางทานเปนหวงในเรองน ตองการและพยายามใชวธการเผยแพรแทนการเผยแผพระพทธศาสนา ศาสนาตางๆ สวนใหญเผยแพรโดยวธการชกจง บงคบ ข หรอเอาผลประโยชนเขาลอ เชน การจดการศกษาให ใหการสงเคราะหตางๆ เพอใหคนนยมเหนดเหนงามหนมานบถอ หรอมความเกรงกลวหนมานบถอ แมในปจจบนจะมลทธใหมๆ ทไมใชวธการขบงคบใหคนเรานบถอ แตกไมพนทจะใชวธการโฆษณาชวนเชอ วธการตลาด ใหความสนกสนานบนเทงตางๆ โดยผเผยแพรเขาไปหาถงตวถงบาน พดเซาซใหยอมรบนบถอบาง ซงท าใหมคนหนไปยอมรบนบถอเปนจ านวนมากขนๆ เชนกน แตพระพทธศาสนายงคงรกษารปแบบการประกาศหลกธรรมอนเปนสจจะแหงชวตใหทราบ สดแลวแตอปนสยของแตคนวาจะรบนบถอท าตามหรอไมท าตาม ซงตรงกบความหมายของค าวาการเผยแผ จงเปนเหตใหผ ท ม อปนสยตนชอบตนตามการโฆษณาชวนเชอ และผลประโยชนทเขาลอ ละทงพระพทธศาสนา หนไปนบถอศาสนาทเผยแพรดวยรปแบบนนๆ ไปเปนจ านวนมาก แตถาพจารณาใหลกซงจะเหนวา การใชวธการโฆษณาชวนเชอกด การเอาผลประโยชนมาลอกด เปนวธการแยบยลแอบแฝงหวงผลตอบแทน เพราะในโลกนเปนไปไมไดเลยทคนเราซงยงเปนปถชน ทหนาแนนดวยกเลสจะใหอะไรแกใครเปลาๆ โดยไมหวงผลประโยชนตอบแทน ซงไมใชวสยปถชน ถงแมวาองคการศาสนาหรอลทธนนๆ จะร ารวยมทนทรพยมากมหาศาล ถาเอาสงของมาแจกใหคนจ านวนมากและตลอดไปโดยไมหวงผลตอบแทนกคงจะเปนไปไมได อาจจะมบางทบางคนยอมรบนบถอศาสนาหรอลทธตางๆ ไปดวยความหลง พอรสกตว พอรความจรง กถอยหน บางครงกเกดการทะเลาะกอการววาทท ารายกนในระหวางผนบถอศาสนาหรอลทธเดยวกน กเพราะในตอนทเผยแพรไมไดใชเหตผลทงผเผยแพรและผรบนบถอนนเอง กลาวส าหรบพระพทธศาสนาซงอบตขนในโลกมอายยนยาวมาไดถง 2553 ป นบแตพระพทธเจาไดตรสรและประกาศพระศาสนาเผยแผพพทธธรรม แมในบางคราวจะถกย ายจากการเผยแพรของศาสนาอน หรออยในยคทพวกคนตางหลงไหลกระแสวตถนยม จนลดจ านวนผนบถอลงไปแตดวยอ านาจแหงเหตผลและสจธรรมความจรงทจรงแทแนนอนในพระพทธศาสนา จงท าใหพระพทธศาสนามอายยนยาวไดนานกวาหลายๆ ศาสนาในโลก

17

อยางไรกตาม การจะท าใหคนทยงไมนบถอใหหนมานบถอพระพทธศาสนา หรอท าคนทนบถออยแลวใหมความศรทธาเลอมใสมนคงยงขน จะตองคงหลกการเผยแผไวใหเปนเอกลกษณเฉพาะของพระพทธศาสนา แตอาจเปลยนวธการปลกยอยๆ บางอยางใหเหมาะสมกบบคคล ภมประเทศ สภาพสงคม สภาพแวดลอมตางๆ เชน ในการเทศนการสอนศลธรรมแกเดกนกเรยนชนประถม ควรมอปกรณ มตวอยางทเปนรปธรรมมาก แตหากเทศนกบนกเรยนมธยม ควรเพมดานเหตผลและเนอแทของหลกธรรมมากขน กบนกเรยนนกศกษาระดบสงกวามธยม ควรเนนหลกเหตผลและปรชญาทลกซงมากขนตามล าดบอายและวฒภาวะของผเรยน ผรบการเผยแผหลกธรรม เปนตน ในการน จงตองมการสงเสรมงานเผยแผพระพทธศาสนาของคณะสงฆใหมนคงและแพรหลายยงขน โดยควรถวายความอปถมภแดพระสงฆ ใหมความสะดวกในการท าหนาทเผยแผพระพทธศาสนาอยางกวางขวาง แนวคดของการเผยแผจดเปนกระบวนการเผยแผ (Propagating Process) เปนกระบวนการพฒนาศกยภาพของมนษยในดานการเรยนรซงมผลตอการประพฤตปฏบตและการตดสนใจในการด าเนนชวตการเผยแผอาจกระท าไดในหลายชองทางไดแกการพดคยการโฆษณาประชาสมพนธการจดอบรมการแจกเอกสารการน าสารการชกชวนใหเขารวมกจการการเทศนาทางสถานวทยกระจายเสยงและการบรรยายธรรมทางโทรทศนเปนตนซงมรายละเอยด ดงตอไปน พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) (2541 น. 97) ไดบรรยายเรองพทธวธในการสอน สรปไดวานกปราชญทงหลายและพทธศาสนกชนทงหลายเคารพยกยองและบชาพระพทธเจาในฐานะทเปนนกการสอนทยงใหญทรงมพระปรชาสามารถอยางยอดเยยมในการอบรมสงสอนไดประสบความส าเรจในการเผยแผพระพทธศาสนาเปนอยางดเพราะพระองคมคณสมบตผสอนเชนดานบคลกภาพคอพระวรกายสงางามและพระสรเสยงไพเราะโนมนาวใหผฟงอยากจะฟงดานคณธรรมพระองคมทงพระปญญาคณพระวสทธคณและพระกรณาคณและลลาการสอนคอแจมแจงจงใจหาญกลาและราเรง วธการสอนของพระองคพระองคใชวธสอนแบบตางๆเชน แบบสนทนาแบบบรรยายแบบตอบปญหาและแบบวางกฎขอบงคบสวนกลวธและอบายประกอบการสอนเชนการยกอทาหรณและการเลานทานประกอบการเปรยบเทยบดวยขออปมาการใชอปกรณการสอนการท าเปนตวอยางการเลนภาษาเลนค าและใชในความหมายใหมอบายเลอกคนและการปฏบตรายบคคลการรจกจงหวะและโอกาสความยดหยนในการใชวธการการลงโทษและใหรางวลกลวธแกปญหาเฉพาะหนาพทธวธการสอนทพระองคน ามาใชการเผยแผพระพทธศาสนาท าใหพระพทธศาสนาเผยแผไปทวประเทศอนเดยเพราะสมยทพระองคเสดจอบตในยคทชมพทวปเปนถนนกปราชญมเจาลทธมากมายตางกถอวาลทธของตวเองดทสดทงนนเชนครทงหกเปนตนค าสอนของพระองคขดแยงกบ

18

ค าสอนเดมและความเชอถอของคนในยคนนเชนเรองวรรณะ 4 นอกจากนนขอบเขตการเผยแผค าสอนของพระองคกกวางขวางคอเสดจไปสงสอนประชาชนซงมพนฐานทแตกตางกนตามแวนแควนตางๆทรงสอนคนเหลานนใหเขาใจและยอมเปนศษยของพระองคนบแตพระราชามหากษตรยลงมาทเดยว พระครววธธรรมโกศล (2527 น.126) ไดกลาวถงบทบาทหนาทของความเปนนกเผยแผวาเปนการเอาความรเอาแสงสวางหรอเอาธรรมะไปแนะน าเขาทเรยกวา “ชทางบรรเทาทกขชสขเกษมศานตชทางพระนฤพานอนพนโสกวโยคภย” การจะไปจงจตวญญาณของชาวบานจะตองศกษาสอสารหลกการใหเขาใจนกเผยแผตองมขอมลประกอบโดยอาศยหลกสตรแหงความส าเรจคอ1) ตองมค าคมนด2) ตองมสภาษตหนอย3) ใหอรอยตองมค ากลอน4) ไมงวงนอนตองมค าข าขน พระสธวรญาณ (ณรงค จตตโสภโณ) (2549 น.48) ไดรวบรวมผลงานทางวชาการเกยวกบเผยแผพระพทธศาสนาผลงานทางวชาการเกยวกบพระพทธศาสนาในบทความเรองพระพทธศาสนากบการพฒนาของวดและพระสงฆในปจจบนซงมรายละเอยดดงตอไปน 1) ความเปลยนแปลงท าใหบทบาทของวดเปลยนไปคอเมอประเทศไทยไดมการพฒนาประเทศใหเทาทนอารยธรรมตะวนตกในชวง 100 ปทผานมา ประเทศชาตไดพฒนาตามตะวนตกความส าคญของวดกเรมลดลงเรอยๆบทบาทเดนๆของวดเชนการจดการศกษาเมอกอนการศกษาเรมทวดทงนนไดถกเปลยนจากวดเปนผน าในการศกษาบทบาทนกลายเปนหนวยงานรฐบาลและเอกชนเปนผน าไปการรกษาพยาบาลการท าสมนไพรเปนหนาทของสถานอนามยและโรงพยาบาลไปการตดสนคดขอพพาทตางๆเปนหนาทของศาลยตธรรมเปนตนทงๆทบทบาทเหลานในอดตพระสงฆเปนผน าทงสน 2) การฟนฟบทบาทของพระสงฆในปจจบนเมออารยธรรมตะวนตกการศกษาแผนใหมการพฒนาสมยใหมสอและการบนเทงเพอการคามการแพรหลายในสงคมไทยสงคมกเกดผลกระทบทกดานและสงคมไทยมวฒนธรรมรบมากกวาและน ามาใชโดยไมปรบเปลยนเขากบสภาพสงคมไทยบทบาทของพระสงฆกถกกระทบลดบทบาททมอยไปดวยอยางไรกตามวดตางๆกพยายามแกปญหาและไดแกไขปญหาเหลานนม3ลกษณะคอ 1. แกดวยก าลงและความพยายามของวดเองเชนวดใหญๆมวดบวรนเวศวหาร วดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ วดไรขง และวดโสธรวรารามเปนตนดวยการจดการศกษาเพอเยาวชนเชนโรงเรยนพทธศาสนาวนอาทตยการชวยเหลอประชาชนดานสงคมสงเคราะหมอบทนการศกษาสรางสาธารณประโยชนดวยการอดหนนจากประชาชน

19

2. รวมมอกบรฐเพอแกปญหาไดแกคณะสงฆท าโครงการเผยแผพระพทธศาสนาเชงรกเชนโครงการพระธรรมทตโครงการพระธรรมจารกโครงการสาธารณสขมลฐานโครงการแผนดนธรรมแผนดนทองเปนตนโครงการเหลานคณะสงฆรวมมอกบรฐ 3. ไดรวมมอกบองคกรเอกชนในการแกปญหาเชนรวมกบมลนธเอเชยในการจดกลมประสานงานการพระพทธศาสนาในภาคตะวนออกเฉยงเหนอจดอบรมตามโครงการอบรมพระสงฆเพอการพฒนาทองถนรวมกบองคกรพฒนาเอกชนรวมมอกบมลนธหมอชาวบานจดอบรมพระสงฆดานอนามยทงหนเหนอและหนกลางและจดกลมออมทรพยขนในทองถนชนบทรวมกบมลนธเผยแผชวตอนประเสรฐเปนตน 3) พระสงฆกบการพฒนาสงคมพระสงฆไดท าหนาทพฒนาสงคมเมอประมวลแลวม3ประการดวยกนคอ 1. เปนผน าทางดานพฒนาจตวญญาณของมนษยบทบาทของพระสงฆเหลานจะเหนไดชดเจนคอการเกดขนของคณะธรรมทานไชยาจงหวดสราษฏรธานเมอปพ.ศ.2475โดยการน าของทานพทธทาสการเปดวดปาในสายธรรมยตกนกายจนถงสมยอาจารยมนภรทตโตและส านกปฏบตธรรมสายมหานกายคอของหลวงพอชาวดหนองปาพงจงหวดอบลราชธานการเกดขนของส านกกรรมฐานแบบยบหนอพองหนอซงมวดมหาธาตเปนศนยกลางเมอปพ .ศ.2493อนมตนแบบมาจากประเทศพมาตอมากมการปฏบตธรรมกายแบบสมมาอะระหงของหลวงพอสดวดปากน าภาษเจรญกรงเทพมหานคร 2. เปนผท าหนาทใหการศกษาแกประชาชนสถาบนสงฆไดท าหนาทดานการศกษามาตลอดโดยเฉพาะเปดโอกาสใหเดกดอยโอกาสทางการศกษาจากชนบททไมมโอกาสเขาเรยนในโรงเรยนของรฐกไดอาศยการเพาะบมฝกฝนอบรมจากสถาบนศาสนาเชนการศกษาทคณะสงฆจดไดแกการศกษาแผนกบาล-นกธรรมและการศกษาแผนใหมไดแก มหาวทยาลยสงฆ2แหงคอมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยมหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลยจงท าใหเกดผมความรในทางพระพทธศาสนาไดเปนก าลงของพระศาสนาและชวยเหลอสงคมประเทศชาตเปนอยางมาก 3. เปนผน าดานการพฒนาชนบทพระสงฆท าหนาทลกษณะเชนนทวประเทศแบงได 2 ประเภท ก. การตงมลนธศกษาพระสงฆไดอทศชวตเพอยกฐานะการศกษาของชาวบานในชนบทมจ านวนมากยกตวอยางเชนพระอบาลคณปมาจารย (ฟอตตสโว) วดพระสงหจงหวดเชยงใหมผต งโรงเรยนศรธรรมราชศกษาพระเทพกว (ปจจบนพระพทธพจนวราภรณวดเจดยหลวง) วดปาดาราภรมยอ าเภอแมรมจงหวดเชยงใหมผต งโรงเรยนเมตตาศกษาและพระธรรมญาณมน (พระพทธวร

20

ญาณ) วดกวศรารามจงหวดลพบรไดตงโรงเรยนการกศลชอโรงเรยนวนตศกษาเปนโรงเรยนทมชอเสยงโดงดงการทพระเถระไดท างานเหลานถอวาเปนการเผยแผเชงรกทเรยกวาศกษาสงเคราะห ข. การรวมกลมเพองานพฒนาชมชนงานสวนนพระสงฆในภาคตางๆไดชวยเหลอประชาชนเปนอยางมากเชนพระพทธพจนวราภรณวดเจดยหลวงไดตงมลนธเพอการศกษาและพฒนาชนบทเพอเปนการขยายโครงการเกษตรพฒนาและเมตตานารเพอเตรยมคนพฒนาชนบทกลมพระสงฆพฒนาเชนพระสมหเฉลมฐตสโลผสรางหมบานปลอดอบายมขทโนนเมองอ าเภอขามสะแกแสงจงหวดนครราชสมากลมสหธรรมเพอการพฒนาเพอชวยเหลอการพฒนาชนบทเชนพระครพพธประชานาถวดสามคคบานทาสวางจงหวดสรนทรเปนแกนน าชาวบานดวยการตงสหกรณรานคาธนาคารขาวและเกษตรแบบผสมผสานพรอมกบพฒนาจตใจชมชนไปดวยกจกรรมลกษณะพฒนาชนบทเชนนพระสงฆในชนบทท ากนมากประชาชนทวไปทราบนอยและทานท าเองเงยบๆรเฉพาะกลมงานททานท าเปนสวนใหญงานลกษณะเชนนทางคณะสงฆถอวาเปนงานเผยแผเชงรกประเภทสาธารณสงเคราะห ประเวศ วะส (2540 ) (น.73-74) ไดกลาวถง ปญหาในการเผยแผธรรมของสถาบนสงฆไทยไวในหนงสอพระสงฆกบการรเทาทนสงคมวาพระสงฆและสามเณรสวนใหญมการศกษานอยไมเขาใจพทธธรรมอยางลกซงและไม เขาใจสภาพสงคมปจจบนจงสอกบประชาชนไมไดความสมพนธระหวางพระกบประชาชนเปนเพยงพธกรรมเปนสวนใหญการทมพระสงฆเขาใจพทธธรรมไดลกซงเขาใจชวตและสงคมในปจจบนและมความสามารถในการสอสารมความส าคญตอประเทศไทยและตอโลกมากสมควรทรฐบาลและทางคณะสงฆจะใหความสนใจตอเรองนใหมากและไดกลาวถงการเรยนรของสงฆวาควรเรยนรใน3เรองใหญคอ 1) เรยนรพทธธรรมใหลกซงทงทางปรยตและปฏบต 2) เรยนรเขาใจสงคมปจจบนใหรเทาทนสงคมในปจจบนเพอประโยชนในการสอน 3) เรยนรการตตอสอสารใหเปนทสนใจของผคนใหจบใจคนใหมผลตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมหรอทเรยกวาอนสาสนปาฏหารยนนเองในขอนรวมทงการใชเครองตดตอสอสารสมยใหมดวย สรปไดวา แนวคดของการเผยแผพระพทธศาสนา คอ กระบวนการสอสารขอมลขาวสารค าสอนและการโนมนาวจตใจของประชาชนใหเขาถงสาระและสามารถปฏบตตนไดซงตามแนวทางของพระพทธศาสนานนบคคลสามารถท าไดโดยผานสอมวลชนสอบคคลสอโทรทศนและสอกจกรรมศาสนาทเปนเรองเกยวกบความเชอคานยมทลกซงการยอมรบสงทเกดขนภายในจตใจเพราะฉะนนการเผยแผตองท าอยางตอเนองคอยเปนคอยไปและรปแบบวธการเผยแผตองเหมาะสมและทนสมย

21

2.1.4 พทธวธในการเผยแผพระพทธศาสนา การเผยแผศาสนพรหมจรรย (หลกการด าเนนชวตทประเสรฐ หรอหลกพระธรรมวนย) ของ

พระบรมศาสดาสมมาสมพทธเจาในระยะแรกตรสรนน มลกษณะเปนการประกาศทาทายเหลามหาบณฑตปญญาชนในสมนนน ใหมาชวยกนพสจนอรยสจธรรมทพระองคทรงคนพบดวยพระองคเอง ซงเปนความจรงอนเทยงแทแนนอน เปนความจรงทไมมการเปลยนแปลงไปตามกาลเวลา สอดคลองกบหลกพระธรรมคณทวา “พระธรรมอนพระผมพระภาคเจาทรงแสดงไวดแลว อนผบรรลพงเหนไดดวยตนเอง ไมขนกบกาลเวลา ควรแกการเชญชวนชกชวนใหมาพสจนทดสอบ ควรนอมเขาใสตน เปนผลปฏบตทวญญชนจะพงรไดเฉพาะตน”

พระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจา องคพระบรมศาสดาของพระพทธศาสนาทรงประสบความส าเรจอยางสงยงในการประกาศเผยแผศาสนธรรมทพระองคไดตรสร ซงทรงใชเวลาเพยง 9 เดอน กสามารถประกาศศาสนธรรมกอตงและประดษฐานพระพทธศาสนาไวไดอยางมนคงด ารงประโยชนสขแกประชาชนในดนแดนชมพทวป คอ ครบองคประกอบ 5 ประการของการกอตงศาสนา ซงไดแก

1. มองคพระศาสดาผกอตงคอพระองคเอง 2. มศาสนธรรม คอ หลกธรรมค าสอนทพระองคตรสรชอบดวยพระองคเอง 3. มศาสนบคคล คอ พระพทธสาวกเปนประจกษพยานในการปฏบตตามศาสนธรรมและ

เปนก าลงส าคญชวยประกาศเผยแผ โดยมพระภกษปญจวคคย กลมพระยสะ พรอมทงมอบาสก อบาสกา คอ บดาของพระยสะ และอดตภรรยาของพระยสะ เปนตน

4. มศาสนสถาน คอ พทธศาสนสถานหรอวด ในสมยนนไดแก พระวหารเวฬวน หรอวดเวฬวน ทพระเจาพมพสาร จอมเสนามาคธราช บรมกษตรยแหงแควนมคธ ทรงศรทธาสรางถวาย ณ พระราชอทยานเวฬวน กรงราชคฤห แควนมคธ

5. มศาสนพธ คอ ขนบธรรมเนยมประเพณอนดงาม ทพระพทธองคทรงก าหนดเปนแบบแผนใหประพฤตปฏบต โดยขณะนนมพธการบวชประพฤตพรหมจรรยเกดขน 2 แบบ คอ แบบเอหภกขอปสมปทา ทพระพทธองคทรงประทานบวชใหเอง และแบบตสรณคมนปสมปทา ททรงอนญาตใหพระสาวกบวชใหกลบตรไดดวยการรบไตรสรณคมน นอกจากนยงมพธการอทศสวนกศลใหแกผลวงลบวายชนม โดยพระเจาพมพสารทรงจบพระเตาทองเตมดวยน าหลงลงดน เนองดวยการถวายพระราชอทยานเวฬวน

นอกจากน พระพทธองคยงทรงอาศยพระญาณอนเปนก าลงของพระพทธเจาทท าใหพระองคสามารถบนลอสหนาท ประกาศพทธธรรมเผยแผพระพทธศาสนาไดอยางองอาจมนคงดจราชสหค าราม ซงพระญาณดงกลาวนน เรยกวา ทสพลญาณ 10 ประการ คอ

22

2.1.4.1 ทสพลญาณ 10 1. ฐานาฐานญาณ (ปรชาก าหนดรฐานะและอฐานะ) โดยค าวา ฐานะ ในทนหมายถง ความ

เปนไปไดของสรรพสง เชน สงใดมความเกดขนเปนธรรมดา สงนนมความดบเปนธรรมดา หรอกศลกรรมยอมใหผลด อกศลกรรมยอมใหผลชว (ท าดไดด ท าชวไดชว) เปนตน สวนค าวา อฐานะ หมายถง ความเปนไปไมไดของสรรพสง เชน สงทมความเกดขนเปนธรรดา สงนนจกไมดบเลย หรอกศลกรรมใหผลชว อกศลกรรมใหผลด (ท าดไดชว ท าชวไดด) เปนตน พระองคทรงใชพระญาณนประกาศพทธธรรมเผยแผพระพทธศาสนาอยางองอาจมนคง ท าใหพระสงฆสาวกมความเขาใจเนอหาและขอบเขตของกฏเกณฑ และหลกการตางๆ ทเกยวของและทจะน ามาใชในการเผยแผพระพทธศาสนาอยางชดเจน ตลอดจนรขดขนความสามารถของบคคลทมพฒนาการอยในระดบตางๆ

2. วปากญาณ หรอ กมมวปากญาณ (ปรชาก าหนดรผลแหงกรรม) หมายถง พระองคทรงมพระญาณทหย งรผลแหงกรรมของสตวทงหลายผท ากรรม ทงทเปนกศลหรอเปนบญ ทงทเปนอกศลหรอเปนบาป ซงตางใหผลสลบกนไปตามฐานะคอเหตทเปนไปได ไมหลงสนนษฐานไปใน อฐานะ ดงนนในการประกาศพทธธรรมเผยแผพระพทธศาสนา พระองคจงทรงใชพระญาณนตรสพระธรรมเทศนาแบบจ าแนกแยกแยะ แสดงความเชอมโยงกนระหวางเหตและผลวาสงนนๆ มอะไรเปนเหต อะไรเปนผล ซงตามปกตแลวเหตมกจะเปนอดต ยามทผลปรากฏในปจจบน และผลจะเปนอนาคตในกรณทเหตเปนปจจบน

3. สพพตถคามนปฏปทาญาณ (ปรชาหย งรทางไปสภมทงปวง) หมายถง พระองคทรงมพระญาณทหย งรกรรมหรอขอปฏบตทจะน าไปสคตทงปวง คอ ทรงรทงกรรมทจะน าไปเกดในสคต ภพภมทด อนไดแก โลกมนษย โลกสวรรคหรอเทวโลกและพรหมโลก ทงกรรมทจะน าไปเกดในทคต ภพภมทชว อนไดแกอบายภม 4 คอ ขมนรก แดนเปรต พวกอสรกายและก าเนดสตวเดรจฉาน รวมทงขอปฏบตทจะน าใหพนจากสคตและทคต (อมตธาตนพพาน) พระองคทรงรวธการและกลวธปฏบตตางๆ ทจะน าเขาสเปาหมายทตองการไดอยางแจมแจง โดยทรงชชดวา ใครท าอะไรอยางไรแลวตอไปจะเปนอยางไร จะบงเกดทไหนหลงจากตายไปแลว ทเปนอยางนนเพราะเหตอะไร พรอมทงรเหตทท าใหบคคลผปฏบตไปบงเกดในก าเนดนนๆ

4. นานาธาตญาณ (ปรชาก าหนดรธาตตางๆ) หมายถง พระองคทรงมพระญาณทหย งรสภาวะของโลกอนประกอบดวยธาตตางๆ ทงทเปนรปธรรมและนามธรรมเปนอเนกอนนต ดงนน ในการประกาศพทธธรรมเผยแผพระพทธศาสนา พระพทธองคจงทรงใชพระญาณนตรสพระธรรมเทศนา แสดงใหรแยกสมมตออกเปนขนธ อายตนะ และธาตตางๆ ของชวต เนนใหรจกสวนประกอบของสงนนจากจดใหญไปหาจดยอยสด จากจดยอยสดไปหาจดใหญสดไดตามความเปนจรง

23

5. นานาธมตตกญาณ (ปรชาก าหนดรอธมตตคออธยาศยของสตวทงหลายอนเปนตางๆ กน) หมายถง พระองคทรงมพระญาณทหย งรอธมตต คอ อธยาศยความโนมเอยง ความเชอถอ แนวความคด แนวความสนใจ เปนตน พระองคทรงใชพระญาณน ตรสพระธรรมเทศนา ไดสอดคลองตองกนตามอธยาศย ความเชอถอ แนวความคดความสนใจ ความโนมเอยง ความถนด ความสนใจของคนและสตวท งหลายทมความแตกตางกน เปนเหตใหบคคลผรบฟงพระธรรมเทศนาเกดความประทบใจพลนเลอมใสและสามารถบรรลธรรมไดเรว

6. อนทรยปโรปรยตตญาณ (ปรชาก าหนดรความยงหรอหยอนแหงอนทรยธรรมของสรรพสตว) หมายถง พระองคทรงมพระญาณทหย งรความยงและหยอนแหงอนทรยธรรม ของสตวบคคลทงหลาย โดยทรงรวาบคคลนนๆ มอนทรยธรรม คอ ศรทธา วรยะ สต สมาธ และปญญาแคไหน เพยงใด มกเลสมากหรอนอย มอนทรยธรรมออนหรอแกกลา สอนงายหรอสอนยาก มความพรอมทจะปฏบตเพอบรรลธรรม หลดพนจากทกขหรอไม เปนตน พระพทธองคทรงใชพระญาณนตรสพระธรรมเทศนาทยากหรองายแกบคคลตางๆ ตามททรงพจารณาเหนวาบคคลผรบฟงพระธรรมเทศนามอนทรยธรรมแกกลาหรอออนแคไหนเพยงใด สอนงายหรอสอนยาก มความพรอมทจะเขาสกระบวนการศกษาปฏบตตามหลกไตรสกขาหรอพรอมทจะบรรลธรรมหรอไม เปนเหตใหมศรทธาประชาชนไดรจก เขาใจ และเขาถงหลกธรรมทางพระพทธศาสนาเปนจ านวนมาก

7. ฌานาทสงกเลสาทญาณ (ปรชาก าหนดรเหตทจะท าใหฌานวโมกขสมาธ และสมาบตเสอมหรอเจรญ) หมายถง พระองคทรงมพระญาณทหย งรความเศราหมอง ความผองแผว การออกจากฌาน วโมกข สมาธ และสมาบตทงหลายวาเกดมขนไดเพราะเหตนนๆ ดงนนในการประกาศพทธธรรมเผยแผพระพทธศาสนา พระพทธองคจงทรงใชพระญาณน ตรสพระธรรมเทศนาดวยทรงรความเศราหมองและความผองแผวของคณธรรมทงหลาย มฌาน สมาธ วโมกข เปนตน

8. ปพเพนวาสานสสตญาณ (ปรชาก าหนดระลกชาตหนหลงได) หมายถง พระองคทรงมพระญาณทหย งรอนท าใหระลกภพทเคยอยในหนหลงได โดยระลกชาตถอยหลงเขาไปไดตงแตหนงชาต ไปจนถงรอยชาต พนชาต แสนชาต ตลอดจนสงวฏฏววฏฏกปเปนอนมากวา “ในภพชาตโนน ไดมชอ มโคตร มผวพรรณ มอาหารอยางนนๆ ไดเสวยสขทกขอยางนนๆ มก าหนดอายเพยงเทานน จตจากภพนนแลวไดไปเกดในภพโนน ไดเปนอยางนนๆ ครนจตจากภพโนน แลวจงไดมาเกดในภพน” ดงนนในการประกาศพทธธรรมเผยแผพระพทธศาสนาพระองคจงทรงใชพระญาณน ตรสพระธรรมเทศนาสาธกยกเรองราวในอดตชาตมาเลาใหผฟงทราบถงภมประวตความเปนมาตางๆ ทงสวนของพระองคเองหรอของผอนไดอยางแจมแจงจงใจ

9. จตปปาตญาณ (ปรชาก าหนดรจตและอบตของสตวทงหลายผเปนตางๆ กนโดยกรรม) หมายถง พระองคทรงมพระญาณทหย งรจตและอบตของสตวทงหลาย ทเปนไปตามกรรม โดยทรง

24

สามารถทอดพระเนตรเหนการเวยนวายตายเกดของสตวทงหลาย ทรงสามารถรชดหมสตวผเปนไปตามกรรมไดวา “หมสตวเหลานประกอบทจรต วารายพระอรยเจา เปนมจฉาทฏฐ หลงจากตายไปจงเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก” หรอวา “หมสตวเหลานประกอบสจรต ไมวารายพระอรยเจา เปนสมมาทฏฐ หลงจากตายไปจงเขาถงสคตโลกสวรรค” พระญาณนเรยกอกอยางหนงว “ทพพจกขญาณ” คอสามารถรแจงดวยทพยจกษ หรอความมตาทพย พระพทธองคจงทรงใชพระญาณน ตรสพระธรรมเทศนาจ าแนกแยกแยะใหผฟงเขาใจชดเจนถงการใหผลของกรรมวาท ากรรมใดแลวยอมไดรบผลกรรมนน หากใครท ากรรมดกคอประพฤตปฏบตด กยอมไดรบผลด หากใครท ากรรมชว ประพฤตปฏบตตนไปตามอ านาจกเลสหรอความคดเหนทผดๆ กยอมไดรบผลชวตอบสนองอยางแนนอน

10. อาสวกขยญาณ (ปรชาหย งรความสนไปแหงอาสวะทงหลาย) หมายถง พระองคทรงมพระญาณททรงรวธทท าใหพระทยของพระองคหลดพนจากอาสาวกเลสอยางสนเชงอนเปนพระญาณหลกส าคญทท าใหพระองคสมบรณพรอมดวยปญญา ความบรสทธ และความกรณาตอสรรพสตวทงหลาย ดงนน ในการประกาศพทธธรรมเผยแผพระพทธศาสนา พระพทธองคจงทรงอาศยพระญาณนเปนหลกประกนความมนใจของพทธสาวก หรอผฟงพระธรรมเทศนาวา พระองคนนไดตรสรอรยสจ 4 ประการโดยรประจกษตามความเปนจรงวา “นทกข นเหตใหเกดทกข นความดบทกข นขอปฏบตใหถงความดบทกข เหลานอาสวะ นเหตเกดอาสวะ นความดบอาสวะ นขอปฏบตใหถงความดบอาสวะ” เพราะรเหนโดยประจกษอยางน จตหรอพระทยของพระองคกหลดพนจากอาสวะทงหลาย มพระญาณหยงรวาหลดพนแลว คอ ส าเรจเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจาโดยสมบรณแลว ซงหากใครกตามปฏบตตามหลกธรรมทพระองคตรสเทศนาสงสอนดวยความเพยรพยายาม กจะสามารถบรรลมรรคผลนพพานไดเชนกน

การแสดงพระธรรมเทศนาประกาศพทธธรรมเทศนาประกาศพทธธรรมเผยแผพระพทธศาสนาของพระพทธเจาแตละครง แมทเปนเพยงธรรมกถาหรอการสนทนาทวไป ซงมใชคราวทมความมงหมายเฉพาะพเศษ กจะด าเนนไปอยางส าเรจผลด โดยมองคประกอบทเปนคณลกษณะการสอนทดตามแนวพทธจรยาหรอตามหลกเทศนาวธ 4 ประการ จงเรยกวา พทธลลาในการสอน 4 ส. ดงน

2.1.4.2 พทธลลาในการสอน 4 ประการ 1. สนทสสนา (การชแจงใหเหนชด) คอ เมอพระองคจะทรงสอนอะไร กจะทรงชแจงจ าแนก

แยกแยะอธบายและแสดงเหตผลใหชดเจน จนผฟงเขาใจแจมแจง รเรองราวทพระองคทรงแสดงเหมอนจงมอไปดใหเหนประจกษกบตา ท าใหผรบการเผยแผเกดความประทบใจ เพราะตามปกตแลวจะเปนใครกตาม เมอสามารถพดใหคนอนรเรองในบางกรณได กจะสรางความมนใจใหกบ

25

ผฟงวา ผพดผสอนมความรในเรองทพดทสอนจรง เปนเหตใหเกดความเคารพความเชอถอไดโดยงาย

2. สมาทปนา (การชวนใจใหอยากรบเอาไปปฏบต) คอ เมอทรงชแจงใหเหนชดแลวกจะตรสพระวาจาจงใจใหเหนจรง เปนความจรง ดจรง ชวนใหคลอยตามจนตองยอมรบและพรอมทจะน าไปปฏบต โดยสงใดควรปฏบตหรอหดท า กทรงแนะน าหรอบรรยายใหเขาซาบซงเหนคณคา มองเหนความส าคญทจะตองฝกฝนบ าเพญจนใจยอมรบ อยากลงมอท าหรอน าไปปฏบตโดยเรวพลน

3. สมตเตชนา (การเราใจใหอาจหาญแกลวกลา) คอ พรอมกบทจะตรสพระวาจาจงใจใหเหนจรงนน พระองคกจะตรสเสรมเราใจใหแกลวกลา ปลกเราใจผฟงใหกระตอรอรนเกดความอตสาหะ มก าลงใจเขมแขง มนใจทจะท าใหส าเรจจงได สงาน ไมหว นระยอ ไมกลวตอความเหนอยยากล าบากใดๆ

4. สมปหงสนา (การปลอบชโลมใจใหสดชนราเรง) คอ พรอมกบทตรสอธบายใหเหนชดแจง ตรสจงใจใหอยากปฏบต ตรสปลกเราใจใหกลาหาญทจะปฏบต พระองคกยงตรสพระธรรมเทศนาในลกษณะท าบรรยากาศใหสนก สดชน แจมใส เบกบานใจ เปนการบ ารงจตใจของผฟงใหแชมชน ราเรง เบกบาน ฟงไมเบอ และเปยมดวยความหวง มองเหนผลดและทางส าเรจอนเปนคณประโยชนทจะไดจากการปฏบตอกดวย

จากพระพทธลลาการสอนทง 4 ประการทปรากฎในพระสตตนตปฎกหลายพระสตรดงกลาวน เ ปนอน ชชดวา พระพทธองคทรงพ ถพถนในการ เทศนในการสอนประกาศเผยแผพระพทธศาสนาเปนอยางมาก โดยพระอรรถกถาจารยไดอธบายเพมเตมวา พระพทธลลาการสอนขอ 1 นนมลกษณะปลดเปลองความเขลาหรอความมดมว ขอ 2 มลกษณะปลดเปลองความไมประมาท ขอ 3 มลกษณะปลดเปลองความอดคราน และขอ 4 มลกษณะใหเกดผลสมฤทธในเชงปฏบต จงท าใหบคคลผรบการเผยแผหรอผทพระองคทรงมงหมายแสดงธรรมโปรดสามารถบรรลรแจงธรรม หรอไดรบผลตามสมควรแกการประพฤตปฏบต ส าหรบบคคลทไดฟงพระธรรมเทศนาเปนครงแรกและไมถงกบบรรลมรรคผลส าเรจเปนพระอรยบคคลในคราวนน ภายหลงจากทพระองคทรงแสดงพระธรรมเทศนาจบลงแลว มความเลอมใสขอนบถอพระพทธศาสนา กอนจะปฏญาณตนเปนอบาสก อบาสกา หรอเปนพทธมามกะ กจะเปลงวาจาแสดงความยกยองชนชมโสมนสในพระภาษตของพระพทธองค ซงสรปเปนลกษณะการประเมนผลพระธรรมเทศนาของพระพทธองคได 4 ลกษณะ คอ

1. เหมอนการหงายของทเขาคว าเอาไว 2. เหมอนการเปดของทเขาปดเอาไว

26

3. เหมอนการบอกทางแกคนทเขาก าลงหลงทาง 4. เหมอนการสองประทปในทมดเพอใหคนทมตาดจะไดเหนแสงสวาง

2.1.4.3 รปแบบและประเภทของการเผยแผพระพทธศาสนา ในการประกาศพทธธรรมเผยแผพระพทธศาสนาของพระพทธเจานน พระองคทรงสามารถ

สรางความสนใจ ความศรทธาใหเกดแกผฟงหรอกลมเปาหมายดวยรปแบบและวธการทหลากหลายในทกสถานการณ ไมจ ากดตายตวเปนรปแบบใดรปแบบหนง ซงแมแตการส ารวมพระอรยาบถใหสงบเรยบรอยงดงาม กถอวาเปนรปแบบหนงของการเผยแผพระพทธศาสนาดงเชน เมอพระพทธองคเสดจมงไปยง ปาอสปตนมฤคทายวนเพอทรงแสดงธรรมโปรดพระปญจวคคย มนกบวชอาชวกผหนงชอวาอปกะ เดนสวนทางมา เพยงพบเหนพระพทธองคเสดจด าเนนดวยพระพทธลลามพระอาการสงบเรยบรอยไปตามปกตเทานน เขากลบเกดความประทบใจตรงเขาไปสนทนาดวย เขาไปใชชวตฆราวาสแตงงานมครอบครวแลวเกดเบอหนาย ไดกลบมาขอบวชประพฤตธรรมกบพระพทธองคและบรรลธรรมไดในทสด

อยางไรกตาม รปแบบหรอวธการเผยแผพระพทธศาสนานนแมจะมหลายรปแบบ แตเมอรวบรวมตามทปรากฏโดยสวนมากแลว นบจ านวนได 7 วธ ดวยกนดงน

1. อปนสนนกถา แปลวา “ถอยค าของผเขาไปนงใกล” หมายถง การนงคยสนทนาอยางกนเองโดยสอดแทรกหลกธรรมเขาไปในการสนทนากนนน เปนรปแบบการเผยแผทใชส าหรบการสนทนาปราศรยกบบคคลผไปมาหาส หรอการตอนรบแขก ผมาเยอน เปนการพดคยกนตามสมควรแกเหตการณ กาละเทศะและบคคลผฟง เพอตอบค าซกถาม แนะน าชแจงใหค าปรกษา เปนตน ไมเปนแบบแผนพธ ตรงกบททานโบราณาจารยกลาววา นงจบเขาคยกน บรรยากาศเปนกนเอง โดยไมมการเตรยมตวมากอน ซงนยมพดกนวา เปนการเทศนธรรมาสนเตย

2. ธมมกถา (หรอ ธรรมกถา) แปลวา “ถอยค าทกลาวถงธรรม” หมายถง การบรรยายหรออธบายธรรม เปนรปแบบการเผยแผทพระพทธองคทรงแสดงหลกพระธรรมวนยอยางเปนกจจะลกษณะ เปนงานเปนการ เปนเรองเปนราวในปจจบน ไดแก การแสดงธรรม การปาฐกถาธรรม การบรรยายธรรม เปนตน

3. โอวาทกถา แปลวา “ถอยค าทกลาวสอน” หมายถง การใชค าแนะน าตกเตอนใหละเวนชวประพฤตด เปนรปแบบการเผยแผทพระพทธองคทรงประทานเปนพระพทธพจนหรอพระโอวาทสนๆ เปนพระด ารสเตอน ทรงสงสอน โดยเฉพาะเจาะจงเรองใดเรองหนงเพอใหผฟงเกดความสงวรระวง ไมท าชว ใหละความชว ใหท าแตความด และใหรกษาความดเอาไว เชน พระโอวาทปาตโมกข 3 ททรงแสดงถงอดมการณ หลกการ วธการของพระพทธศาสนาหรอพระปจฉม

27

วาจา อนเปนโอวาทสดทาย เมอจวนจะเสดจดบขนธปรนพพานทวา “ภกษทงหลาย เอาละ บดนเราขอเตอนพวกเธอวา สงขารทงหลายมความเสอมไปเปนธรรมดา พวกเธอจงยงความไมประมาทใหถงพรอมเถด” เปนตน (พระไตรปฎกภาษาไทย ทฆนกาย มหาวรรค เลม 10 ขอ 218 หนา 202)

4. อนสาสนกถา แปลวา “ถอยค าทกลาวสอนใหเหนจรง” หมายถง ค ากลาวสอนในลกษณะซ าๆ ครงแลวครงเลา ย าเตอนอยางตอเนอง เพอใหเกดความจ าได เกดความชนห เปนรปแบบการเผยแผอกวธหนงซงพระพทธองคทรงน ามาใชตรสพร าสอนโดยเฉพาะแกบรรดาพทธบรษทฝายบรรพชตหรอสหธรรมก 5 คอ ภกษ ภกษณ สกขมานา สามเณร สามเณร รวมทงนกบวชทอยใกลชด เนอหาโดยสารธรรมโดยสวนมาก จะเปนค าสอนประเภทความไมประมาท ความสามคค ความเพยรพยายาม สตสมปชญญะ ความอดทน ซงพระพทธองคทรงย าเตอนพทธบรษทอยเนองๆ

5. ธมมสากจฉากถา แปลวา “ถอยค าทสนทนากนในทางธรรม” หมายถง การสนทนาธรรม เปนท านองแลกเปลยนความคดเหนกน บางครงมาในรปแบบค าถาม เพอแสดงหาความถกตองหรอปรบความเขาใจซงกนและกน เปนรปแบบการเผยแผทพระพทธองคทรงใชบางโอกาส เพอทรงรบรองความคดเหนของผฟงบาง เพมเตมบาง ปรบปรงบาง ปฏเสธบาง ตามควรแกกรณ ปจจบนนอนจากจะเรยกวา การสนทนาธรรมแลว อาจเรยกวา การอภปราย การเสวนาธรรม โดยผลดกนพดผลดกนฟงอกดวย

6. ปจฉาวสชนากถา แปลวา “ถอยค าทถาม-ตอบ” หมายถง รปแบบการเผยแผทขนตนดวยการถาม ตอบ โดยอาจถามน าเพอกระตนผฟงใหตอบ เปนการทดสอบความรความเขาใจภายหลงจากทไดอธบายธรรมนนๆ ใหฟงหรอระหวางทสนทนาธรรมกน เพอกระตนเราใจใหผสนทนาเกดความตนตวอยเสมอ เปนรปแบบการเผยแผทพระพทธองคทรงใชประกอบกบการแสดงพระธรรมเทศนาอนๆ ภายหลงจากทตรสอธบายความหมายของธรรมนนๆ แลว เพอทดสอบความเขาใจของผฟงดวย

7. ธมมเทสนากถา แปลวา “ถอยค าทแสดงธรรม” คอ การเทศน หรอการแสดงพระธรรมเทศนานนเอง เปนการแสดงธรรมสงสอน ชแจงเรองบาป บญ คณ โทษ ประโยชนและมใชประโยชน เพอใหละชว ประพฤตด ท าจตใจใหบรสทธ เปนรปแบบการเผยแผพระพทธศาสนาทปรากฏอยดาษดนใหนพระสตตนตปฎก

2.1.5 การเผยแผพระพทธศาสนาในปจจบน ปจจบนการเผยแผพระพทธศาสนา มหลายรปแบบหลากหลายวธ เพอใหเขากบยคสมยกตอง

อาศยเทคโนโลยเขามาชวย การเผยแผหลกพทธธรรมไมเฉพาะคนกลมใดกลมหนง แตตอง

28

ครอบคลมกบผฟงทกกลม เขาใจงาย ฟงสนก และน าไปปฏบตไดจรง ประยกตใชในชวตประจ าวนได

พระธรรมโกศาจารย (พทธทาส ภกข) ไดกลาวไวในเอกสาร “เคาโครงการเผยแผพระพทธศาสนา” ไววา

ค าวา การเผยแผนน จะท าไดอยางสมบรณตองประกอบดวย 1. เผยแผดวยการใหไดยนไดฟงทกวถทาง (หลกปรยตธรรม) 2. เผยแผดวยการท าสงทดและท ายากใหเขาด (หลกปฏบตธรรม) 3. เผยแผดวยการเปนผมความสขใหเขาด (หลกปฏเวธธรรม) ซงทงสามประเภทน อาจจ าแนกเปนรายละเอยดไดในแตละประเภทๆ ไดดงน 1. เผยแผดวยการใหไดยนไดฟงทกวถทาง (หลกปรยตธรรม) ดวยการกระท าดงตอไปน - พมพโฆษณาสมดเอกสารและหนงสอพมพขนใหแพรหลาย กระทงมหนงสอธรรมะฉบบ

วางบนรถไฟหรอโฮเตล (โรงแรม) ดงทชาวครสเตยนเขาท ากน - ทศนศกษา ดวยการแสดงใหเขาใจในเรองราวดวยภาพ ดวยสงของและอนๆ - การจารกสงสอน ดวยค าสอนและบคคลทเหมาะสมแกกาละเทศะ - เปดหองสมด หรอหองอานหนงสอประชาชน ทงทประจ าและเคลอนท - ใชบรการทางวทยกระจายเสยง กระทงมสถานวทยของตนเองโดยเฉพาะ - เปดงานแสดงตางๆ ซงเปนการโปรประกาศพระศาสนาโดยเฉพาะ - ใชศลปะบรสทธ เชน ดนตร นาฏกรรม นวนยาย ฯลฯ เปนสอ - ใชของเลนหรอรปภาพและอนๆ ท านองเดยวกนส าหรบเดก - ปาฐกถาและการแสดงพระธรรมเทศนา - สมาคมสนทนาธรรม คนควาอรรถธรรม - การถายทอดพระพทธวจนะออกสภาษาตางๆ - การจดตงโรงเรยนสามญและวสามญศกษาของทางฝายศาสนา - บรการสงเคราะหสาธารณกศลตางๆ เชน โรงพยาบาล เปนตน 2. เผยแผดวยการทาสงทดและทายากใหเขาด (หลกปฏบตธรรม) มการกระท าดงตอไปน - มการเรยนจรงๆ และทนสมย ใหเขาเหนจนเกดความเลอมใส - ปฏบตธรรมและวนยอยางเครงครดใหเขาดจนเกดความเลอมใส - ปฏบตธรรมเปนพเศษ เพอมรรค ผล นพพาน โดยตรงใหปรากฏ - ท าศาสนกจใหบรสทธ เครงครด และสมบรณทง 4 องคการใหปรากฏ - น าหนาฆราวาสในการท าอะไรดวยความเสยสละและเมตตาจรงๆ

29

- สงฆไมแตกสามคค มระเบยบ และทนสมย - พระสามารถเปนทพงไดทกกรณ ทงทางกายและทางใจ 3. เผยแผดวยการเปนผมความสขใหเขาด (หลกปฏเวธธรรม) มการกระท าดงตอไปน - สงฆแตละองคๆ มอนทรยผองใสและเอบอม (แมผบวชใหม) - สงฆแตละคณะมความสงบสขเรยบรอยนาบชาเลอมใสจรง - พสจนถงความทตนไมถกไฟคอราคะ โทสะ โมหะ เผาในกรณทคนทวไปถกเผา - แสดงก าลงใจวา อยเหนออนตรายทงหลายทกกรณและทกสถานการณ - มอ านาจอยเหนอกรรมใหเขาด - มจตใจอยเหนอพษสงของการเกดแกเจบตายใหเขาด - สะอาด สวาง สงบ ถงขดสดใหด พระมหาสมจนต สมมาปญโญ. (2547 น. 50) การเผยแผพระพทธศาสนาด าเนนการมา

ตามล าดบโดยใชอปกรณของแตละยค แตพอมาถงปจจบน เมอโลกเจรญมากขนจงมพฒนาการในการเผยแผโดยเพมวทยโทรทศนและ เทคโนโลยสารสนเทศเขามา จงพอจะแบงออกเปน 5 ยค คอ

1. ยคการสอสารโดยค าพดการเผยแผพระพทธศาสนาใชวธมขปาฐะ 2. ยคการสอสารโดยการเขยนการเผยแผพระพทธศาสนาโดยเขยนตามผนงถ า จารกลงใบ

ลาน 3. ยคการสอสารโดยการพมพการเผยแผพระพทธศาสนาโดยการพมพหนงสอพระไตรปฎก

คมภร ต าราทางพระพทธศาสนา 4. ยคการสอสารโดยสออเลคทรอนคสมการเผยแผพระพทธศาสนาทางวทยโทรทศน 5. ยคการสอสารโดยโทรคมนาคมและดจตอลมการเผยแผพระพทธศาสนาทางดาว เทยม

และอนเทอรเนต ในแตละยคมรปแบบ กระบวนการและประสทธผลในการเผยแผพระพทธศาสนาทแตกตาง

กนไป ว ธการบางอยางอาจเหมาะสมกบคนในยคสมยน นๆ แตพอความเจ รญผานไป พระพทธศาสนากตองปรบเปลยนวธการเพอใหเหมาะสมกบคนในยคสมย ในแตละยคมประวต รปแบบ กระบวนการและประสทธผลของการใชวธการตามยคสมย

2.1.5.1 วธการนาเสนอและการเผยแผพระพทธศาสนาในปจจบน 1. การเผยแผธรรมะในยคขอมลขาวสาร ยคขอมลขาวสาร เปนการใหความรในเรองพระพทธศาสนาทเปนหลกการทชดเจนถกตอง

เกดความรความเขาใจเปนอนหนงอนเดยวกน

30

ประโยชนจากขอมลขาวสาร พระสงฆตองมคณสมบตทพรอมทจะใชประโยชนจากขาวสารขอมลนน รวมทงสภาพของสถาบนพระพทธศาสนา เพราะวาพระสงฆจะตองเปนผเขาใจหลกพระพทธศาสนาอยางดและมความรความเขาใจจะตองเปนอนหนงอนเดยวกน จนกระทงทเกดภาวะทเรยกวา “ทฏฐสามญญตา” ซงเปนสงทส าคญในการด ารงสถาบนสงฆและพระพทธศาสนา

ประการท 1 คอ นอกจากรหลกพระพทธศาสนาดแลว กจะตองรสภาพการเปลยนแปลงตางๆ ของสงคม ของโลกวามความเปนไปอยางไร จงจะน าพระพทธศาสนามาสอสารใหเกดประโยชน

ประการท 2 คอ ตวสถาบนสงฆ ไดแก พระภกษ สามเณร จะตองด ารงตนใหเปนทศรทธา และถาสามารถด ารงไวไดใหเปนภาพรวมทดอยางนแลว จะเกดอาการทวาเผยแผธรรมะโดยไมตองพด

ประการท 3 คอ ถามความรพรอมแลวกรจกใชระบบการสอสารตางๆ เปนชองทางในการน าเสนอขอมลขาวสารทเกยวกบพระพทธศาสนาทงในแงหลกธรรม คอ ค าสอนของพระสมมาสมพทธเจา ใหเปนทรจกและเขาใจในทางทถกตอง ถาหากมความพรอมแลวจะเดนหนาโดยไมมสงทมาเปนอปสรรค คอตองมพนฐานมนคง โดยเฉพาะสงทท าใหสถาบนสงฆหรอวงการพระพทธศาสนามเอกภาพ มความเปนอนหนงอนเดยวกน

2. สารสนเทศและเทคโนโลยเพอการเผยแผพระพทธศาสนา โลกตามอปมาแหงธรรม คอ กายของเรา ยาววา หนาคบ อนสมเดจพระบรมศาสดาแนะ

แนวทางใหเพยรเพงพจารณาเพอความถงทสดแหงการสนทกข ขาวในสวนของวชาสอมวลชน เปนศาสตรทเพงเกดขนในโลกตะวนตก มองดวยบรรทดฐาน

พระธรรมวนยวชานมใชวชาแหงพระปรยตธรรม และเมอพจารณาสภาพสอมวลชนโดยหกออกจากความรสกทเปนอฏฐารมณ และอนฏฐารมณ พงเขาใจสาระส าคญบางประการในเรองตอไปน

1. ขาว หมายถง ขอมล ขอเทจจรง การน าเสนอขาวตองไมมความเหน หนงสอพมพหรอสอแขนงอนๆ นอกจากเสนอขาว ยอมอาจเสนอความคดเหนผานการเสนอบทความ บทวจารณซงเปนทศนะ หรอความรบร ฉลาดรอบคอบ ผรบสารตองใชดลพนจพจารณา มใชใหความเชอถอโดยปราศจากปญญา

2. ขอเทจจรง หมายความวา ขอมลนนอาจจะมดานทเปนเทจและดานทจรง หรอมเพยงอยางใดอยางหนง การรบพจารณาตองยดหลกกาลามสตร และตดตามศกษาเปรยบเทยบแหลงขอมลอน ตดตามความเคลอนไหวของขาววามความคบหนาอยางไรตอไป

3. การแกขาว เมอเกดขาวหนงขนนกขาวมกสบขาวจากผทเกยวของในวนเดยวกนหรอเวลาตอมา เพอใหขาวนนเปนขอเทจจรงการเสนอขาวมผลตอผทเกยวของหากมปญหาใดๆ ควรทจะรบ

31

ชแจงโดยเรวเพอขจดการขยายตวปญหา การอยในโลกของขอมลขาวสารจะตองใชขอมลขาวสารเปน ซงในปจจบนผใดรขาวสารทถกตองกจะไดเปรยบกลาวบคคลอนๆ

ขอมล คอ ขอมลทเปนขอเทจจรงของเรองใดเรองหนง สารสนเทศ คอ การน าขอมลมาจดระบบ น ามาประมวลผล เพอใหเกดประโยชนตอผรบและ

ผสง สามารถใชงานไดสะดวกและมประสทธภาพ เทคโนโลยสารสนเทศ (IT: Information Technology) คอ ความรในผลตภณฑ หรอ

กระบวนการใชเทคโนโลยคอมพวเตอรและเทคโนโลยโทรคมนาคมในการจดระบบสารสนเทศโดยใชคอมพวเตอร และในการสอสารคอการเชอมโยงการใชงานจากคอมพวเตอรเขากบระบบอเลกทรอนกส เชน ระบบสอสารผานดาวเทยมและระบบเครอขายอนเตอรเนต

การเผยแผพระพทธศาสนาทพระสงฆด าเนนการอยในสงคมไทยปจจบนน มงใหบคคลพงละเวนกรรมชว ประกอบสมมาอาชวะ คอ อาชพสจรต แมจะเปนอาชพทมเกยรตนอย แตกเปนอาชพทมความสขปราศจากโทษ พระสงฆมกพดสอนเกยวกบเงนรอนอนเปนค าสงสอนทวาไดเงนมาดวยอาชพทจรตยอมอยไดไมนาน คอ ไดมาแลวหมดเรวไมสามารถท าใหตงตวได บางคนมกใชจายอยางฟมเฟอย หรอจายไปในทางการพนน พระสงฆจงไดสงสอนใหประชาชนประกอบอาชพในกรอบแหงศลธรรม ไมเบยดเบยนซงกนและกน ไมเอารดเอาเปรยบกน ไมใหประกอบอาชพทเปนภยหรออนตรายตอผอนหรอแมกระทงตนเองและครอบครว มจฉาชพเชนวานน ไดแก การคาขายของเถอน การคาขายอาวธสงคราม การคายาเสพตด การปลนจลกขโมย การลอลวงหรอหลอกลวงหรอแมกระทงการท าลายทรพยากรธรรมชาตและสภาพแวดลอมตางๆ แตสอนใหมความขยนหมนเพยรในการประกอบกจ ปฏบตหนาทการงานใหมความสมครสมานสามคคกน ใหละเวนสงทเปนโทษทงแตตนและผอน

หลกพทธธรรมทพระสงฆน ามาเผยแผอบรมสงสอนประชาชน เพอสงเสรมท าใหเกดความเจรญทางเศรษฐกจของบคคลและสงคม การสอนใหใช หลกอทธบาท 4 ในการประกอบอาชพการงาน 1.) ฉนทะ ใหมความรกความชอบในการงานทท าและพรอมทจะลงมอท าการงานนนดวยความเตมใจ 2.) วรยะ ใหมความขยนหมนเพยรประกอบอาชพการงาน 3.) จตตะ ใหมความตงใจและสนใจในหนาทการงาน 4.) วมงสา ใหมการหมนพจารณาตรวจสอบแกไขขอบกพรอง และประเมนตนเองเพอความกาวหนาในอาชพการงานอยเสมอ

2.2 แนวคดการบรหารจดการในทางพระพทธศาสนา 2.2.1 ความหมายของการบรหารในทางพระพทธศาสนา นกวชาการทางพระพทธศาสนาไดใหความหมายของการบรหารไว ดงน

32

ทานพทธทาสภกข ไดใหความหมายของการบรหารวา เปนการด าเนนไปไดแหงกจการทกระท าดวยปญญา กระท าดวยความหวงและตองท าเพอสงคมหรอนอยทสดท าเพอตวเอง ตองมการปองกนและแกไขปญหาอปสรรคดวยสตปญญา พระเมธธรรมาภรณ (ประยร ธมมจตโต) (2541 : น. 2-3)ไดกลาวสรปไววา การบรหาร หมายถง ศลปะแหงการท างานใหส าเรจโดยอาศยผอน และนกบรหารมหนาทวางแผนจดองคกร แตงตงบคคลอ านวยการ และควบคมทรพยากรตางๆ เพอใหการด าเนนงานเปนไปในทางเดยวกนเพอสเปาหมายทวางไว สวนความหมายของการบรหารในทางธรรม คอ วธการบรหารตางๆทใชกนทวไป พอสรปได 3 ลกษณะ แตทดทสด คอ แบบถอธรรมหรอหลกการเปนส าคญโดยยดเอาความส าเรจเปนพนฐานท าใหงานส าเรจ ไมเอาความขดแยงสวนตวมาเกยวของ และยนดรบค าแนะน าจากทกฝาย เพอใหทกคนมโอกาสแสดงความสามารถ จะไดทงน าใจคนและผลของงาน วธนเรยกวา “ธรรมาธปไตย” คอ ใชทงพระเดชและพระคณ พระราชญาณวสฐ (เสรมชย ชยมงคโล) (2548 : น.26) ไดใหความหมายของการบรหารไววา หมายถง การปกครอง (Government) การดแลรกษาหมคณะและการด าเนนหรอการจดการ (Management) กจกรรมตางๆ ของหมคณะหรอองคกรตางๆ ใหส าเรจลลวงไปตามนโยบาย (Policy) ขององคกรนนๆ ดวยด มประสทธภาพ (Efficiency) พระมหาวฒชย วชรเมธ (ว. วชรเมธ) (2550 : น. 25-32) ไดกลาววา ผบรหารงานทดจะตองมวธการบรหารงานทจะท าใหชนะใจลกนอง ธรรมะส าหรบผบรหารงาน คอ จะตองมความหนกแนนมนคงและสามารถเปนเสาหลกในการสรางความเชอมนใหแกลกนองได มความสามารถในการแบงงานใหลกนองท าตามความช านาญของแตละบคคลและรจกกระจายอ านาจใหแกลกนองไดชวยแบงเบาภาระของตนเอง ดงนนผบรหารงานทดจงเปนผทคอยดแลภาพรวมในการท างานของบคคลในองคการ พระพยอม กลยาโณ (ไดกลาววา การบรหารตองใชหลกธรรม ผบรหารตองถอศลธรรมอยในหวใจ มความร มความกลาหาญ มความขยน รจกละทสวนตวบคคล แลวไปเพมแกสวนรวมและสงคมใหเกดประโยชนสข สลกษณ ศวรกษ (ส. ศวลกษ) (2538 : น. 3) ไดแสดงทรรศนะการบรหารงานในเชงพทธศาสนาไววา การบรหารงานทงหมด คอ การบรหารตนเอง เปนการปฏบตเพอพฒนาตน และพฒนางาน การพฒนาตนตองรเทาทน ความโลภ ความโกรธ และความหลง ส าคญตองมสต ดงนนจะเหนไดวา ความเหนของนกวชาการทางพระพทธศาสนาในเรองการบรหารนนเหมอนกบนกวชาการทวไปใหไว แตในทางพระพทธศาสนาจะเนนการน าหลกธรรมมาใชรวมและเสรมในการบรหาร

33

สรปไดวา การบรหารในทางพระพทธศาสนา ตองใชทงศาสตรและศลปในการทจะรวมมอกนท ากจการขององคกรใหบรรลตามวตถประสงค โดยใชกระบวนการด าเนนงานซงสบเนองและใชทรพยากรทเหมาะสมและมประสทธภาพในการจดการเพอใหเกดความส าเรจ การบรหารแบบใหมไมไดยกเลกการใชทฤษฎหรอหลกการในยคการจดการแบบวทยาศาสตรหรอยคการบรหารแบบมนษยสมพนธแตกลบน าเอาหลกการและทฤษฎเหลานนมาท าการทดลองและวจยเพมเตม ท าใหเกดการเปลยนแปลง เกดความรและความคดทชดเจนขน สวนนกวชาการทางพระพทธศาสนามความเหนในเรองการบรหารเหมอนกบนกวชาการทวไป ตางกนทวาทางพระพทธศาสนาจะเนนการน าธรรมะมาใชรวมและสงเสรมในการบรหาร

2.2.2 การบรหารกจการคณะสงฆสมยพทธกาล พระพทธองคไดทรงบรหารกจการคณะสงฆมลกษณะเปนธรรมเทศนา คอ กองทพธรรมโดยพระองคเปนองคพระประมขผเปนพระธรรมราชา และม พระสาลบตร พระอครสาวกเบองขวา ผ เลศดานปญญา เปนพระธรรมเสนาบด พรอมทงม พระมหาโมคคลลานะเถระ พระอครสาวกเบองซาย ผเลศดานอทธฤทธ เปนแมทพธรรม และมพทธบรษท 4 คอ ภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา เปนดจทหารในกองทพธรรม ในการขบเคลอนกองทพธรรมเผยแผพระพทธศาสนาใหประสบความส าเรจมผนบถอจ านวนมากนน ล าดบแรก พระพทธองคไดตรสสอนใหพระภกษพทธสาวกตองพยายามฝกฝนพฒนาใหกาวถงจดสงสด คอ ส า เ รจ เปนพระอรหนตผ มความบรสทธ เ ปนยอดภกษในพระพทธศาสนา เพอจะไดเปนผสมควรตอการบทกษณาของท าบญ เหมาะสมตอการเคารพนบไหวสกการบชาของชาวบาน และเปนเนอนาบญทยอดเยยมของโลก โดยพระภกษทส าเรจเปนพระอรหนตนน นบวาเปนผมคณสมบตเพยบพรอมทจะท าหนาทเผยแผพทธธรรมไดอยางมคณภาพและประสทธภาพ เพราะเปนผมคณธรรมสงสงมคณสมบตทดยอดเยยมเฉกเชนคณสมบตของทหาร หรอนกรบอาชพทคควรเปนองครกษพทกษพระเจาแผนดน 4 ประการ คอ ฉลาดในฐานะ (มหลกมนคง) ยงไดไกล ยงไดเรว และท าลายขาศกหมใหญได ดงทพระพทธองคไดตรสอปมาเปรยบเทยบไวในโยธาชวสตร พระไตรปฎกเลมท 21 ความวา “ดกอนภกษทงหลาย นกรบอาชพผประกอบดวยองค 4 ประการ เปนผควรแกพระราชา เหมาะทจะรบใชพระราชา นบวาเปนพระวรกายของพระราชาไดทเดยว องค 4 ประการ คอ 1. นกรบอาชพในโลกน เปนผฉลาดในฐานะ (อยในชยภมทด) 2. เปนผยงไดไกล 3. เปนผยงไดเรว 4. เปนผท าลายขาศกหมใหญได ฉนนนเหมอนกน ภกษทงหลาย ภกษผประกอบดวยธรรม 4 ประการ กเปนผควรแกของค านบ เปนผควรแกของตอนรบ เปนผควรแกทกษณา เปนผควรท าอญชล เปนเนอนาบญของชาวโลกทไมมนาบญอนยงกวา ธรรม 4 ประการ คอ ภกษในธรรมวนยน

34

เปนผฉลาดในฐานะ เปนผยงไดไกล เปนผยงไดเรว เปนผท าลายขาศกหมใหญได (พระไตรปฎกภาษาไทย องคตตรนกาย จตกกนบาต เลม 21 ขอ 181 หนา 281-283) พรอมทงตรสอธบายขยายความ โดยสรป ดงน 1. เปนผฉลาดในฐานะ (ฐานกสโล) คอ มหลกมนคง หมายถง เปนผบรสทธดวยศล สมาทานเครงครดอยในสกขาบททงหลาย เปรยบเหมอนทหารผอยในชยภมทด 2. เปนผยงไดไกล (ทเรปาต) หมายถง เปนผสามารถพจารณาเหนไตรลกษณ คอ ความไมเทยง เปนทกข เปนอนตตาไมใชตวตนทแทจรงในเบญจขนธ (รป เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ หรอรางกายและจตใจของคนเรา) และสามารถมองเหนสรรพสงตามความเปนจรงดวยภาวนาปญญา (ปญญาทเกดจากการฝกปฏบต) 3. เปนผยงไดเรว (อกขณเวธ) หมายถง เปนผบรรลรแจงอรยสจ 4 คอ เปนผรประจกษตามความเปนจรงวานทกข นเหตใหเกดทกข นความดบทกข นขอปฏบตใหบรรลถงความดบทกข 4. เปนผท าลายขาศกหมใหญได (มหากายปทาเลตา) หมายถง เปนผท าลายกองอวชชา (ความไมรสภาพจรง) กองใหญได คอ ละกเลสตางๆ อนมอวชชาเปนมลไดหมดสน เพราะพระพทธองคทรงไดพระภกษทลวนแตส าเรจเปนพระอรยบคคลชนพระอรหนตเปนก าลงส าคญ ชวยพระองคประกาศเผยแผพทธธรรมในระยะแรก แหงการกอต งประดษฐานพระพทธศาสนา จงท าใหการเผยแผพระพทธศาสนาประสบผลส าเ รจ มผ หนมานบถอพระพทธศาสนาเปนจ านวนมาก

2.2.3 หลกพทธธรรมสาหรบการบรหารจดการ การบรหารจดการทดมคณธรรม จะตองอาศยหลกพทธธรรมเขามาสนบสนน เพอใหการบรหารจดการนนส าเรจตามประสงค จะตองมผน าทด มคณธรรมและจรยธรรม สปปรสธรรม 7 ประการ สามารถน ามาประยกตใชในการบรหารจดการทดมคณธรรมได ดงตอไปน หลกสปปรสธรรม หมายถง ธรรมของสปปรสชน คอ คนดหรอคนทแท ซงมความเปนคนทสมบรณ และถอเปนคณธรรมทส าคญของการเปนผน าทสมบรณ 7 ประการ 1. ธมมญญตา คอ รหลกการ ธมมญญตา คอ รจกเหต รหลกการ รงาน รหนาท รกตกาทมความเกยวของในการด าเนนงาน กลาวคอ นกบรหารนนจะตองรจกเหต รหลกการ รกฎ กตกาเหลานใหชดเจน เพอเปนแนวทางในการปฏบตงานใหบรรลเปาหมายทตงไว ในทางพระพทธศาสนาไดกลาววา ธมมญญตา (อง.สตตก,(ไทย), 23/68/143) หมายถง การรธรรม ดงความทปรากฎในธมมญญสตร วา “ภกษทเปนผรเหต รเรองนวงคสตถศาสน คอ ค าสงสอนของพระศาสดาอนศาสนธรรม มองคประกอบอย 9 ประการ

35

หรอทเรยกวารธรรมค าสงสอนในพระไตรปฎก คอ หลกปรยตธรรมนนเอง ซงไดแก การรเรองของพระสตร พระวนยและพระอภธรรม พระธรรมวนย ภกษรปใดมความนอบรในหลกธรรมค าสอนดงกลาวมาแลวน ภกษนนชอวาเปนผรจดธรรมหรอเหตแหงความเจรญ หลกธรรมอนเปนค าสงสอนทส าคญ คอ นวงคสตถศาสน 9 ประการ ไดแก

1. สตตะ คอ พระสตรตางๆ 2. เคยยะ คอ พระสตรทประกอบดวยคาถา 3. เวยยากรณะ คอ พระอภธรรมทงหมด 4. คาถา คอ พระธรรมบท เถรคา เถรคาถา 5. อทาน คอ พระสตรทพระพทธเจาทรงเปลงอทานดวยความโสมนส 6. อตวตตกะ คอ พระสตรทขนตนดวยค าวาสมจรงดงค าทพระองคตรสไว 7. ชาดก คอ พระสตรทแสดงเรองในอดตชาตของพระพทธเจา 8. อพภตธรรม คอ พระสตรทประกอบดวยปาฏหารย 9. เวทลละ คอ พระสตรทเทวดาและมนษยทงหลายถามแลวไดรบความรและ

ถามยงๆ ขนไป เปนตน 2. อตถญญตา คอ รจกผล รจดหมาย อตถญญตา คอ รจกผล รความมงหมายและรจกผล กลาวคอ ผน าทดจะตองรจกจดหมาย หรอเปาหมายของหลกการทตนปฏบต เขาใจวตถประสงคองคกรวาจะไปทางไหนเพอประโยชนอะไร เพอใหสามารถด าเนนการไปไดอยางถกตองตามเปาหมายนน พระพทธศาสนาไดกลาววา อตถญญตา คอ ความเปนผรอรรถ รจกจดหมาย รประโยชน ดงพทธพจนทปรากฎในธมมญญสตร(อง. สตตก,(ไทย),23/65/143.) วาภกษทเปนผรจกผลวา ภกษในพระพทธศาสนาน เปนผทมความรเรองเนอความใจ ความมงหมายและประโยชนในทางพระพทธศาสนา กลาวถงภกษทเปนผรจกผลวา ภกษในธรรมวนยน เปนผ รความหมายแหงภาษต คอ ถอยค าทเปนประโยชนนน นเปนความหมายแหงภาษตน จะเหนไดวา ผน านนมอทธพลตอความเปนอยของสมาชกในกลม หากผน าเปนผรเหต รผล หรอรจดมงหมาย จะท าอะไรตองมแผนการหรอเปาหมาย ยอมจะท าใหหมคณะด าเนนไปไดโดยสวสดภาพ การวางแผนงานไดกอนแลวเดนตามล าดบของงาน ผลกคอ จะไมมขอผดพลาด ไมตดขดในการท างาน หรอในการท างานเปนคณะ ทกคนรวมมอกนอยางพรอมเพรยง งานกจะประสบกบความส าเรจไดผลด มประสทธภาพ ผน าเกดความสบายใจทมสวนชวยใหงานสวนรวมประสบผลส าเรจ

36

3. อตตญญตา คอ รตน อตตญญตา คอ รตน รวาตนเองมคณสมบต มความสามารถอยางไร และตองรจกพฒนาตนเองอยางสม าเสมอ ผน าทดนนจะตองส ารวจอยเสมอวาตนเองมจดออน จดแขงอะไร แลวด าเนนการปรบปรงจดออนของตน ในขณะเดยวกนกพฒนาจดแขงของตนใหดขนดวย กลาวคอ ผน าทดควรมการพฒนาตนเองอยางตอเนอง เพอใหสามารถเขาใจถงความเปลยนแปลงแหงโลกอยางแทจรง เพอใหสามารถน าพามวลชนและองคกรไปสจดหมายไดตามเปาหมายทวางไว ในทางพระพทธศาสนาไดกลาววา อตตญญตา หมายถง การรจกตนเกยวกบศรทธา ศล จาคะ สตะ ปญญา เปนตน ดงทปรากฎในธมมญญสตร(อง.สตตก,(ไทย) 23/65/143) วาภกษในธรรมวนยน รจกตน คอ รวาตนเองนนมศรทธาความเชอ มศลมระเบยบวนย มสตตะคอการศกษาเลาเรยน ไดยนไดฟง มจาคะ แบงปน การปลอยวาง มปญญาความรความสามารถ อยประมาณเทาใดบางแลว วางตนใหเหมาะสมกบฐานะ ภาวะ ความรความสามารถของตนเอง ไมท าใหเกนความร ความสามารถของตนเอง ดงนเรยกวาเปนผรจกตนเอง 4. มตตญญตา คอ รจกประมาณ มตตญญตา คอ รจกประมาณ รจกความพอด กลาวคอ ตองรจกขอบเขตความพอเหมาะในการท างานในเรองตางๆ ดงนนผน าทดนนจะตองรจกความพอเหมาะพอควรในการทจะท ากจการทกอยางใหลลวงไปดวยดตามเปาหมายทวางไว ในทางพระพทธศาสนาไดกลาววา มตตญญตา หมายถง รจกประมาณในการรบปจจย 4 ดงทปรากฎในธมมญญสตร วาภกษในธรรมวนยน รจกประมาณในการบรโภคปจจย 4 ในการเลยงชพ เชน การรจกประมาณในการรบประเคน หรอการใชสอยจวร การรบอาหารบณบาตและบรโภคอาหารใหพอเหมาะพอประมาณแกอตตภาพของตนไมมากไมนอยเกนไป การใชเสนาสนะทอยอาศย ใหพอสมควรเหมาะสมกบสมณะสารป ยารกษาโรคและบรขารอนๆ ทภกษเขาไปเกยวของ ตองใหรจกความพอดแกตนเอง หากภกษไมรจกประมาณในการรบปจจย 4 จงเรยกเธอวา เปนมตตญญ (อง.สตตก,(ไทย) 23/65/143) การรจกประมาณ ตามหลกมตตญญตา ยอมท าใหผประพฤตปฏบตมความสขความเจรญพอเหมาะแกฐานะของตน โดยรจกความพอดในการด าเนนชวตทกอยางไดถกตองเหมาะสม ดวยเหตน ผน าทดตามหลกมตตญญตา ยอมน ามาซงความพอเหมาะพอควรในการด าเนนกจการงานตางๆ ท าใหสามารถน าพามวลชน หมคณะ ไปสความสขสงบ ปลอดภย และความเจรญอยางแทจรง 5. กาลญญตา คอ รจกเวลา กาลญญตา คอ รจกเวลา รจกเวลาทควรประกอบกจการงานตางๆ หรอท างานใหทนเวลา เหมาะกบเวลาและรคณคาของเวลา ผน าทประสบความส าเรจนนจะตองเปนผรจกการบรหารเวลาหรอวางแผนใหเหมาะสมกบเวลาอยางถกตอง ในทางพระพทธศาสนา กลาวถง กาลญญตา ไววา

37

การรจกแนวปฏบตอนเหมาะสมกบกาลเทศะ ดงปรากฎในธ มมญญสตร (อง.สตตก,(ไทย) 23/65/144) วา ภกษในธรรมวนยนเปนผประกอบไปดวยความรวา เวลานเปนเวลาควรศกษา ควรถาม เวลานควรเปนเวลาท าความเพยร ควรหลกเรนจากหม คอ รจกการปฏบตใหสอดคลองกบกาลเทศะใหเหมาะสมกบสมณะ รคณคาของเวลา เมอภกษมความรความเขาใจในการใชเวลา ยอมจะเปนผมความเจรญในพระพทธศาสนา เพราะท าใหถกกบกาลเวลา 6. ปรสญญตา คอ รชมชน ปรสญญตา คอ รชมชน รสงคม ตงแตขอบเขตทกวางขวางจากสงคมโลก สงคมประเทศชาต วาสอยในสถานการณอยางไร มปญหาอยางไร จะไดสามารถเขาใจความตองการของสงคมนนไดถกตอง หรอแกไขปญหาไดตรงจด นอกจากนนยงตองรเขาใจในระเบยบกฎเกณฑ วฒนธรรม ประเพณของสงคมนนๆ ไดอยางถกตอง เพอใหสามารถเขาใจถงสถานการณตางๆ ของสงคมนนๆ ไดอยางถกตอง จะไดสามารถน าความสงบสข สนตสข ความกาวหนามาสมวลชนหมคณะและสงคมได ในทางพระพทธศาสนาไดกลาว ปรสญญตา หมายถง การรจกบรษท และแนวทางปฏบตของบรษท ดงปรากฎในธมมญญสตร (อง.สตตก.(ไทย) 23/65/145.) 7. ปคคลปโรปรญญตา คอ รจกบคคล ปคคลปโรปรญญตา คอ การรบคคล รประเภทของบคคลทจะตองเกยวของดวยรวาควรจะปฏบตตอเขาไดถกตองเหมาะสมและไดผลอยางไร ดงนนผน าทดยอมตองรบคคลรประเภทบคคลทเกยวของเปนอยางด เพอใหสามารถเลอกใชคนใหเหมาะสมกบงาน ในการบรหารงานทกๆ ดาน เพอใหเกดประโยชนและคณคาแกผปฏบตงานทกคน ตลอดจนสามารถสรางความเจรญกาวหนาใหกบหมคณะและองคกรไดตามเปาหมายทวางไวในทางพระพทธศาสนา ไดกลาวถง ปคคลปโรปรญญตา คอ การรบคคลและลกษณะความตองการของบคคล ดงปรากฎในธมมญญสตร (อง.สตตก.(ไทย) 23/65/145.) วา ภกษผทมความรเรองบคคลของภกษในธรรมวนยน รจกบคคล 2 จ าพวก ไดแก 1. รลกษณะบคคลผทเปนบณฑต รบคคลทมความตองการจะพบ บคคลผเปนพระอรยะหรอผทเปนบณฑต เปนคนดมศลธรรม สนใจใจค าสงสอน แลวน ามากระท าตามค าสอนนน เพอใหเกดประโยชนแกตนเองและผอน 2. รลกษณะของบคคลทไมใชบณฑต ไมตองการเหนบคคลทเปนบณฑตหรอพระอรยะและไมตองการจะฟงธรรมค าแนะน าสงสอนจากทานผร ในพระสตรนแสดงใหเหนวาการรจกคบบคคลผเปนบณฑตยอมน ามาซงประโยชนแกตนและผอน แตหากคบคนพาลยอมน าไปสความหายนะทงแกตนเองและผอนดวย ดงนนผน าทดจงควรเลอกคบบคคลทด เพอใหสามารถน าความเจรญมาสตนเองและหมคณะไดตลอดไป

38

สรปไดวา ผน าทดตามหลกปคคลปโรปรญญตานนจะตองรบคคล ประเภทของบคคลทจะตองเกยวของดวยโดยเฉพาะผรวมงาน ผรวมปฏบตงานและด าเนนการไปดวยกน เพอใหสามารถปฏบตตอเขาอยางถกตองเหมาะสมและไดผล ตลอดจนสามารถเลอกใชคนใหเหมาะสมกบงาน ในการบรหารกจการงานทกๆ ดานกเพอท าใหเกดประโยชนและความเจรญกาวหนาทงแกผปฏบตงาน หมคณะและองคกรตามเปาหมายทไดวางไว ผน าทดจะตองรจกเลอกบคคลผเปนคนด ผเปนบณฑต เพอกอใหเกดประโยชนแกตนเอง หมคณะและสงคม และการเลอกคบคนไมด หรอคนพาล ยอมน ามาซงความหายนะแกตนเองและหมคณะไดเชนกน หลกสปปรสธรรม เทาทปรากฎในคมภรทางพระพทธศาสนามจ านวนมากซงลวนแตเปนคณธรรมส าหรบคนด และในขณะเดยวกนก เปนคณธรรมส าหรบการเปนผ น าดวย และพระพทธศาสนากเปนศาสนาทมงเนนในการสงเสรมผน าทเปนคนด มคณธรรม จรยธรรม มาปกครองหมคณะ สงคม ประเทศชาต เพอใหเกดความสงบสข การพฒนาหมคณะ สงคมประเทศชาต ใหมศกยภาพทมนคงและกาวหนาตลอดไป ในโลกทมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา ความสาคญของสปปรสธรรม 7 ตอการบรหารจดการ หลกสปปรสธรรม 7 ประการ คอ ธรรมของสตบรษ ในการบรหารงานในองคการตางๆ ถาองคการใดมบคคลากรทเปนสตบรษกยอมจะสรางความเจรญความสามคคใหแกหนวยงานหรอองคการนนๆ เพราะบคคลากรหรอผบรหารทรจกเหต รจกผล รจกตนเอง รจกประมาณ รจกเวลา รจกชมชม และรบคคล ยอมท าใหการบรหารจดการของหนวยงานประสบความส าเรจตามนโยบายทไดวางไว โดยเฉพาะอยางยงการประยกตใชกบการบรหารจดการของศนยเผยแผพระพทธศาสนาประจ าจงหวดในประเทศไทย โดยการน าหลกสปปรสธรรมมาประยกตใชเพอใหเขากบยคสมย และเพอความเจรญกาวหนาขององคการตามหลกธรรมในทางพระพทธศาสนา ทไดกลาวไววา สปปรสธรรม 7 ประการ แปลวา ธรรมของสตบรษ ไดแก คนด มความประพฤต ทางกาย วาจา ถกตองเรยบรอยไมมโทษ ม 7 ประการ ดงน 1. ธมมญญตา (การรจกเหต) คอ การรจกวเคราะหสาเหตของสถานการณและความเปนไปของชวตหรอรจกหลกความจรง จะคดจะท าอะไรกมหลก รวาเมอกระท าสงนจะไดผลตอบแทนเปนความสข แตถากระท าอกอยางหนงจะไดผลเปนความทกข เชน ถาหมนขยนศกษาเลาเรยนกจะไดรบความรความเขาใจในวชาการตางๆ เมอถงเวลาสอบกจะสามารถสอบไดคะแนนด เปนตน 2. อตถญญตา (การรจกเหต) หมายถง เมอมเหตกยอมมผล เมอมปญหาอนใดเกดขนเราจะตองใชหลกเหตผลมาพจารณาปญหาเหลานน เพราะผลเกดจากเหตเสมอ การรจกเปรยบเทยบเหตผล จะท าหเราเปนคนใจกวางยอมรบฟงเหตผลของผอน

39

3. อตตญญตา (การรจกตน) หมายถง ความเปนผรจกตน คอ รจกตนเองโดยฐานะ ภาวะ เพศ วย ความร ความสามารถ และคณธรรมอนๆ มศรทธา ศล สตตะ จาคะ ปญญา เปนตน แลวประพฤตตนใหเหมาะสมแกภาวะของตน และเมอรวา บกพรองในเรองใด กปรบปรงแกไขใหดขน 4. มตตญญตา (การรจกประมาณ) หมายถง ความพอด ความพอเหมาะพอควร การรจกประมาณ คอ การรจกท าทกสงทกอยางหรอด าเนนชวตใหอยในสภาพทเหมาะสม เปนตน การรจกประมาณนเปนทางสายกลางทพระพทธเจาทรงสอนใหบคคลตางๆไดประพฤตปฏบตกนมา 5. กาลญญตา (การรจกกาล) หมายถง การรจกเวลาทเหมาะสมในการท ากจกรรมตางๆ และรจกปฏบตตนใหถกกบกาลเทศะ กลาวคอ รวาในเวลาเชนไรควรจะท าอะไร การรจกกาลเวลาจะท าใหไมด ารงตนอยในความประมาท ไมท าใหเสยเวลาโดยเปลาประโยชน 6. ปรสญญตา (การรจกชมชน) คอ การรจกหมคณะหรอกลมชนวาดหรอไมด ควรคบหาสมาคม ควรเขาไปอยดวยหรอไม เมออยในชมชนหรอทประชมนนๆ ควรวางตวอยางไร ควรท าอะไร ควรพดอยางไร เชน เมอเขาหาผใหญควารแสดงอาการนอบนอมมสมมาคารวะ เมอเขาวดควรส ารวมกาย วาจา ใจ ไมแสดงอาการตลกคกคะนอง เปนตน ความเปนผรจกบรษท คอรจกชมชนและสงคม รกรยาทจะพงปฏบต แลวประพฤตตนใหเหมาะสมตอชมชนและสงคมนนๆ 7. ปคคโลปรปรญญตา (การรจกบคคล) ไดแก การรจกประเภทบคคลแตละคนวาฉลาดหรอโง เปนคนพาลหรอเปนบณฑต มความสามารถหรอไม มคณธรรมหรอไม แลวเลอกคบหาใหเปนคณประโยชน เลอกใชใหเหมาะสมกบกจการ สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก (เจรญ สวฑฒโน) ไดตรสวา สปปรสธรรม ธรรมของสตบรษหรอคนด หรอธรรมของมนษยผมความเปนมนษยสมบรณม 7 ประการ ศกษาใหรใหเขาใจ แลวปฏบตใหได กจกสามารถรกษาคณคาแหงความเปนมนษยทกประการได สปปรสธรรม 7 ประการ คอ รจกเหต รจกผล รจกตน รจกประมาณ รจกกาล รจกประชมชน และรจกบคคล พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) (2448 : 170) ไดกลาวถง สปปรสธรรมทท าใหเปนสตบรษ คอ คณธรรมหรอคณสมบตของคนด เปนเหตใหผปฏบตเปนคนด เปนผควรแกการยกยองนบถอ เปนคนทสามารถใหการแนะน าในการด าเนนชวตทถกตองดวยความปรารถนาดม 7 ประการ ไดแก รจกเหต รจกผล รจกตน รจกประมาณ รจกกาล รจกชมชน และรจกบคคล พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) กลาวถง คณสมบตของผน าในความสมพนธกบผรวมงานทไปดวยกนนน คอ คณสมบตของผทจะเปนผน า บคคลทเปนผน าจะตองมธรรมะหรอคณสมบตในตวของผน า 7 ประการ ไดแก รจกเหต รจกผล รจกตน รจกประมาณ รจกกาล รจกชมชน และรจกบคคล

40

สปปรสธรรม 7 ธรรมของสตบรษ ธรรมทท าใหเปนสตบรษ คณสมบตรของคนด ธรรมของคนด 1. ธมมญญตา ความรจกธรรม รหลกหรอรจกเหต คอ รหลกความจรง รหลกการ รหลกเกณฑ รกฎแหงธรรมดา รกฎเกณฑแหงเหตผล และรหลกการทจะท าใหเกดผล เชน ภกษรวาหลกธรรมขอนนๆ คออะไร มอะไรบาง พระมหากษตรยทรงทราบวาหลกการปกครองตามราชประเพณเปนอยางไร มอะไรบาง รวาจะตองกระท าเหตอนนๆ หรอกระท าตามหลกการขอนๆ จงจะใหเกดผลทตองการอนนนๆ เปนตน 2. อตถญญตา ความรจกอรรถ รความมงหมาย หรอรจกผล คอ รความหมายร ความมงหมาย รประโยชนทประสงค รจกผลทจะเกดขนสบเนองจากการกระท าหรอความเปนไปตามหลก เชน รวาหลกธรรมหรอภาษตขอนนๆ มความหมายวาอยางไร หลกนนๆ มความมงหมายอยางไร ก าหนดไวหรอพงปฏบตเพอประสงคประโยชนอะไร การทตนกระท าอยมความมงหมายอยางไรเมอท าไปแลวจะบงเกดผลอะไรบาง ดงน เปนตน 3. อตตญญตา ความรจกตน คอ รวาเรานนวาโดยฐานะ ภาวะ เพศ ก าลงความรความสามารถ ความถนดและคณธรรม เปนตน บดน เทาไร อยางไร แลวประพฤตใหเหมาะสม และรทจะแกไขปรบปรงตอไป 4. มตตญญตา ความรจกประมาณ คอ ความพอด เชนภกษรจกประมาณในการรบและบรโภคปจจยส คฤหสถรจกประมาณในการใชจายโภคทรพย พระมหากษตรยรจกประมาณในการลงทณฑอาชญาและในการเกบภาษ เปนตน 5. กาลญญตา รจกกาล คอ รกาลเวลาอนเหมาะสม และระยะเวลาทจะตองใชในการประกอบกจ กระท าหนาทการงาน เชน ใหตรงเวลา ใหเปนเวลา ใหทนเวลา ใหพอเวลา ใหเหมาะเวลา เปนตน 6. ปรสญญตา ความรจกบรษท คอ รจกชมชน และรจกทประชม รกรยาทจะประพฤตตอชมชนนนๆ วา ชมชนนเมอเขาไปหา จะตองท ากรยาอยางน ชมชนนควรสงเคราะหอยางน เปนตน 7. ปคคลญญตา หรอ ปคคลปโรปรญญตา ความรจกบคคล คอ ความแตกตางแหงบคคลวา โดยอธยาศย ความสามารถ และคณธรรม เปนตน ใครๆ ยงหรอหยอนอยางไร และรทจะปฏบตตอบคคลนนๆ ดวยด วาควรจะคบหรอไม จะใชต าหน ยกยอง และแนะน าสงสอนอยางไร เปนตน ดงน นหลกสปปรสธรรม เปนหลกธรรมทผ บรหารสามารถน าไปเปนแนวทางในการปฏบตงานเพอท าใหการท างานรวมกนเปนไปอยางราบรนและประสบความส าเรจอยางมประสทธภาพ ชวยใหตระหนกในเหตผล การวางตวเหมาะสมพอดทงทางเศรษฐกจและสงคม รเทาทนการเปลยนแปลงทางสงคมวฒนธรรม หลกสปปรสธรรม 7 ประการ จงมความส าคญตอการ

41

บรหารจดการโดยมการประยกตใชกบการปฏบตงานตามกระบวนการบรหารจดการในทกดาน ทงการวางแผน การจดการบคลากรดานประสานงาน ดานรายงาน ดานงบประมาณ จงท าใหเกดประสทธภาพและประสทธผลในการปฏบตงานในการเผยแผพระพทธศาสนาเปนอยางด

2.3 องคประกอบการบรหารจดการทดมประสทธภาพ 2.3.1 แนวคดและทฤษฎเกยวกบภาวะผนา 2.3.1.1 ความหมายของผนา จากการศกษาพบวามผใหความหมายเกยวกบผน า และภาวะผน าไวหลากหลาย ดงน Franklin Covey (1999, p. 8-11) ไดใหความหมายวา ผน า คอ บคคลทไดรบการเชอถอจากผอนทงภายในและภายนอกองคกร และเปนผก าหนดทศทางขององคกร ประสานความรวมมอกบบคคลในองคกร เพอใหองคกรด าเนนไปอยางมประสทธภาพตรงตามเปาหมายของวสยทศนทวางไว Bass (1990, p. 20) ไดใหความหมายของไววา ผน า คอ ผทมความสามารถในการกระตนใหเกดการเปลยนแปลงตอคนในกลม และเปนผทการกระท าของตนเองมผลตอสมาชกในกลมมากกวาทคนอนจะมผลกระทบตอพฤตกรรม หรอความคดของตนเอง Plunket (1992, P. 325) ไดใหความหมายของผน าไววา ผน า คอ ผทสามารถชกจงใหผอนท างานใหบรรลเปาหมายหรอวตถประสงคของตนเองทก าหนดไว โดยไดรบการนบถอ ความไววางใจ การยอมรบ ความจงรกภกด และความเตมใจทจะรวมมอท างานจากผอน กว วงศพฒ (2535, น. 14-15) ไดสรปแนวคดเกยวกบผน าไว 5 ประการ คอ 1. ผน า หมายถง ผซงเปนศนยกลางหรอจดรวมของกจกรรมภายในกลม เปรยบเสมอนแกนของกลม เปนผมโอกาสตดตอสอสารกบผอนมากกวาทกคนในกลม มอทธพลตอการตดสนใจของกลมสง 2. ผน า หมายถง บคคลซงน ากลม หรอพากลมไปสวตถประสงคหรอสจดหมายทวางไว แมแตเพยงชแนะใหกลมไปสจดหมายปลายทางกถอวาเปนผน าทงนรวมถงผน าทน ากลมออกนอกลนอกทางดวย 3. ผน า หมายถง บคคลซงสมาชกสวนใหญคดเลอกหรอยกใหเขาเปนผน าของกลมซงเปนไปโดยอาศยลกษณะทางสงคมมตของบคคลเปนฐาน และสามารถแสดงพฤตกรรมของผน าได 4. ผน า หมายถง บคคลซงมคณสมบตเฉพาะบางอยางคอสามารถสอดแทรกอทธพลบางประการอนกอใหเกดการเปลยนแปลงของกลมไดมากทสด

42

5. ผน า หมายถง บคคลผซงสามารถน ากลมไปในทางทตองการ เปนบคคลทมสวนรวมและเกยวของโดยตรงตอการแสดงบทบาทหรอพฤตกรรมความเปนผน า วภาดา คปตานนท (2544 , น. 237) ไดกลาวไววา ผน า (Leader) หมายถง บคคลทมความสามารถในการทจะท าใหองคกรด าเนนไปอยางกาวหนาและบรรลเปาหมาย โดยการใชอทธพลเหนอทศคตและการกระท าของผอน พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต, (2550, น. 3) ไดใหความหมายของค าวาผน าไววา ผน าคอ บคคลทสามารถประสานชวยใหคนทงหลายรวมกนโดยการทวาจะเปนการอยรวมกนกตาม หรอท าการรวมกนกตาม ใหพากนไปดวยด สจดหมายทดงาม Yukl (1994, p 47) ไดกลาววา ภาวะผน าคอกระบวนทมอทธพลตอผตาม วตถประสงคของกลมหรอองคการ กจกรรมขององคกร แรงจงใจของผตามทจะใหบรรลวตถประสงค การรกษาความสมพนธและการท างานเปนทม Kotter (1996, p. 95) ไดกลาวา ภาวะผน า หมายถง ความสามารถในการเผชญหนากบภาวะการเปลยนแปลงได โดยผน าเปนผสรางวสยทศนใหเปนตวก ากบทศทางขององคกรในอนาคต จากนนจงจดวางคนพรอมท งสอความหมายใหเขาใจวสยทศนและสรางแรงบนดาลใจแกคนเหลานนใหสามารถเอาชนะอปสรรคเพอไปสวสยทศนดงกลาว Fullan (2001, p.1) ไดใหความหมายของ ภาวะผน าไววา ภาวะผน าคอ ค าทบงบอกถงบคคลทเหนอกวาบคคลธรรมดาในการท างาน ค าวาผน าและภาวะผน าเหมอนกบมออรารอบๆ ตว ค าวาผน าคอ กระบวนการของการไลตามจดมงหมายทผน าสรางขน และแบงปนใหผตามได Marquis & Huston (2006, p. 61) ไดใหความหมายภาวะผน าวา เปนกระบวนการชกชวน และมอทธพลตอกลมในการท างานใหบรรลเปาหมาย และประกอบดวยหลายบทบาท Rue & Byars (2007, p. 243) ไดใหความหมาย ภาวะผน าคอผทมความสามารถมอทธพลตอผ ตามในการปฏบตงานดวยความเตมใจ หรอศรทธาในการตดสนใจ และการปฏบตงานใหบรรลวตถประสงคทก าหนดไว Daft (2008, p. 4-5) ไดใหความหมาย ภาวะผน า หรอการเปนผน าเปนความสมพนธทมอทธพลระหวางผน าและผตามทมความตงใจตอการเปลยนแปลงทส าคญ และการเปลยนแปลงนน สะทอนจดมงหมายทมรวมกนระหวางผน าและผตาม

ประเวศ วะส (2540, น. 52) ไดใหความหมาย ภาวะผน าวา เปนภาวะทกอใหเกดศรทธาทเปนทยอมรบและเกดจดมงหมายรวมกนในสงคมนนๆ

ตน ปรชญพฤทธ (2543, น. 618) ไดสรปความหมายวาภาวะผน า หมายถง การทบคคลหนง (ผน า) พยายามทจะใชก าลงสมอง ก าลงกาย และก าลงใจ เพอจงใจหรอดลใจใหผตามกระท าการ

43

อยางใดอยางหนง ใหเปนไปตามวตถประสงคของตน และเพอผลประโยชนของสวนรวม และการจงใจหรอดลใจเชนนน จะไมเปนการบงคบ ตลอดจนตองไดรบความยนยอมจากผตามดวย

อดม ทมโฆสต (2544, น. 230) กลาววา ภาวะผน าคอ การะบวนการใชอ านาจและอทธพลทแสดงถงความสมพนธระหวางผน ากบผตาม เพอใหบรรลวตถประสงคอยางใดอยางหนงขององคกร พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), (2550, น. 4) ไดใหความหมาย ภาวะผน าคอคณสมบต เชน สตปญญา ความดงาม ความรความสามารถของบคคลทชกน าใหคนทงหลายมาประสานงานกนและพาไปสจดหมายทดงาม เสนห จยโต (2551, น.114) ไดใหความหมายวา ภาวะผน าคอ กระบวนการทบคคลในกลมสมาชกคนใดคนหนงทพยายามใหพฤตกรรมมอทธพลเหนอสมาชกคนอนๆ ในกลมเดยวกน ภาวะผน าคอกระบวนการทบคคลท าใหบคคลอนยอมรบทงในแงความร ความสามารถในทางวชาการ สขภาพจตจตใจดและเปนบคคลทสามารถดลใจ ดงดดใจและชกจงใจใหผอนยนดทจะปฏบตงานอยางเตมความสามารถ โดยเขามไดถกบงคบใหกระท าแตอยางใด ส านกงานเลขาธการสภาการศกษา (2550 , น. 5) ใหความหมายภาวะผน า หมายถงความสามารถของบคคลในการเปลยนแปลง การใชกระบวนการ วธการ คณลกษณะสวนตวทบคคลในฐานะผน าองคกรใชในการจงใจ มอทธพลตอผอนใหรวมมอท างานเพอบรรลวตถประสงคขององคการ และการเปลยนแปลงองคกรไปสระดบทดขน สรปไดวา ภาวะผน าคอ คณสมบตของบคคลทมความรความสามารถ มศกยภาพ และมบารมสามารถใชศาสตรและศลปะในการกระตน โนมนาวใจใหผอนยอมรบและปฏบตตามจนบรรลเปาหมายขององคกรทตงเอาไว

2.3.1.2 แนวคดและทฤษฎภาวะผนา Bass (1990) ไดสรปรวบรวมความหมายของภาวะผน าตามทมใหไวและไดจ าแนกความหมายของภาวะผน าออกเปน 12 กลม ดงน (สเทพ พงศศรวฒน, 2548)

1. ภาวะผน าทเนนกระบวนการของกลม (Leadreship as a fo group processes) 2. ภาวะผน าในฐานะทเปนบคลกภาพและผลของบคคลกภาพ (Leadreship as a

personality and its effects) 3. ภาวะผน าในฐานะเปนการกระท าหรอพฤตกรรม (Leadreship as an act or

behaviour) 4. ภาวะผน าในฐานะทเปนเครองมอในการบรรลเปาหมาย (Leadreship as an

instrument of goal achievement)

44

5. ภาวะผน าในฐานะเปนผลทเกดขนจากการปฏสมพนธ (Leadreship as an emerging effect of interaction)

6. ภาวะผน าในฐานะทเปนความแตกตางของบทบาท (Leadreship as a differentiated role)

7. ภาวะผน าในฐานะทมงดานโครงสราง (Leadreship as the intiation structure) 8. ภาวะผน าในฐานะเปนศลปะทกอใหเกดการยนยอมตาม (Leadreship as the art of

inducing compliance) 9. ภาวะผน าในฐานะเปนการใชอทธพล (Leadreship as the exercise of influence) 10. ภาวะผน าในฐานะทเปนรปแบบของการจงใจ (Leadreship as a from of persuasion) 11. ภาวะผน าในฐานะความสมพนธของอ านาจ (Leadreship as a power relationship) 12. ภาวะผน าในฐานะเปนการผสมผสานขององคประกอบตางๆ (Leadreship as a

combination of elements) กลาวโดยสรป “ภาวะผน า” เปนกระบวนการอทธพลทางสงคมทบคคลหนงตงใจใชอทธพลตอผอนใหปฏบตกจกรรมตางๆ ตามทก าหนด รวมทงการสรางสมพนธระหวางบคคลขององคการ ดงนนภาวะผน าจงเปนกระบวนการอทธพลทชวยใหกลมบคคลสามารถบรรลเปาหมายทก าหนด จากค านยามทกลาวมานย งมความแตกตางกนในประเดนตางๆ เชน ใครเปนผ ใชอทธพลวตถประสงคของการใชอทธพลคออะไร ลกษณะ วธการใชอทธพลเปนอยางไร และผลลพธของการใชอทธพลคออะไรเปนตน ไมมค านยามใดผดหรอถกเพยงนยามเดยว แตขนอยกบการเลอกค านยามนนไปใชอธบายเพอสรางความเขาใจเกยวกบภาวะผน าในแตละกรณ ซงจะสงเกตไดวาภาวะผน าเปนกระบวนการ ไมใชตวบคคล พชาย รตนดลก ณ ภเกต (2552, น.172-173) ไดกลาวสรปแนวทางการศกษาภาวะผน าในปจจบนวาม ทฤษฎเกยวของกบภาวะผน ามจ านวนมากมาย สามารถจ าแนกเปนแนวทางการศกษาหลกได 4 แนวทาง คอ 1. แนวทางคณลกษณะ (Trait Approach) แนวนเนนการหาคณลกษณะทวไปของผน าเพอเปรยบเทยบกบบคคลทไมใชผน า 2. แนวทางพฤตกรรมนยม (Behavior Approach) แนวทางนจ าแนกประเภทผน าจากพฤตกรรมทแสดงออกมา 3. แนวทางทวปฏสมพนธ (Dyadic Approach) ซงเนนความสมพนธระหวางผน ากบผตาม 4. แนวทางสถานการณ (Contingency Approach) ซงอธบายความสมพนธระหวางประเภทของภาวะผน ากบลกษณะทางสถานการณ

45

นอกจากแนวทางหลกทง 4 แนวทางแลว การศกษาภาวะผน าในยคปจจบนไดขยายออกไปสการศกษาทเนนภาวะผน าการเปลยนแปลง (Transformational Leadership) ซงเปนการใชผน าเพอการเปลยนแปลงสถานการณในการปฏบตงานขององคกรใหเอออ านวยตอการบรรลประสทธภาพยงขน นอกจากนน มงคล วรยะพนจ (2556, น. 122-123) ไดกลาวถงผน าเปนผทมบทบาทในการสรางความคดรเรมและการบรหารความเปลยนแปลงไววา กระบวนการจดการความร และองคกรแหงการเรยนรผลพลอยไดของการจดการความรและการเรยนรกคอ นวตกรรมหรอองคความรใหมน ามาปรบใชในการท างาน ผน าองคกรทมความกระตอรอรน สรางระบบการท างานในรปแบบทสนบสนนใหผใตบงคบบญชาสามารถคดรเรมอะไรใหมๆ ถาสงนนเปนสงด กสนบสนนใหสรางการเปลยนแปลง ในการเปลยนแปลงนน สวนใหญมกจะมปญหาเนองจากบคคลบางคนในองคกรมกไมชอบการเปลยนแปลง มกคนชนกบการทจะท าอะไรแบบเดมๆ และไมตองการทจะเรยนรอะไรใหมๆ ผน าจงตองมบทบาทในการทตองสอสารกบบคคลภายในองคกรใหรวมกนเขาใจและยอมรบใหมความคดรเรมและการเปลยนแปลงเปนคานยมเพอในองคกร ท าใหบคคลในองคกรสามารถเรยนรทจะปรบตวและเปลยนแปลงไปขางหนาไดอยางตอเนอง ฉะนน ในการศกษาวจยครงนผวจยน าเอาแนวคดและทฤษฎทเกยวของและสอดคลองกบการบรหารจดการทเนนผน าในการสงเสรมการปฏบตงานและการกระตนเตอนทางปญญาโดยเลอกภาวะผน าการเปลยนแปลง (Transformational Leadership) ของแบสสและอโวลโอ (Bass&Avolio) และของเบนนสและมานส (Bennis & Nanus) มาใชในการศกษา ดงน

2.3.1.3 แนวคดทฤษฎภาวะผนาการเปลยนแปลง (Transformational Leadership) ภาวะผน า (Leadership) มความส าคญอยางยงในการจดการความรใหประสบผลส าเรจและเกดประสทธภาพโดยเฉพาะอยางยงภาวะผน าในการเปลยนแปลง ซงสอดคลองกบแนวคดของ (จรประภา อครบวร,จารวรรณ ยอดระฆง และอนชาต เจรญวงศมตร, 2552 น. 60-64) ไดกลาววา การจดการความรในมมมองการพฒนาองคกรนนผบรหารจ าเปนตองค านกถงระบบอนๆ ทสนบสนน (Supporting System) ใหการจดการความรประสบความส าเรจ เชน ภาวะผน า... ฉะนนการจดการความรจะประสบผลส าเรจอยางดนนจะตองไดรบการสนบสนนจากผบรหาร โดยผบรหารจะตองเขาใจแนวคดและตระหนกถงประโยชนทจะไดรบจาการจดการความร เพอใหผบรหารสามารถสอสารและผกดนใหมการจดการความรในองคกร อกทงยงเปนตวอยางทดในการแบงปนความร และเรยนรสงใหมๆ ตลอดเวลา นอกจากนผน าในการเปลยนแปลง (Change Agent) และภาวะผน าในการสรางทม (Team Leadership) เปนอกเรองหนงทจะท าใหการบรหารจดการ

46

ประสบผลส าเรจและปรบเปลยนวฒนธรรมองคการแหงการบรหารจดการในทสด ดงนนจะไดกลาวถงแนวคดภาวะผน าการเปลยนแปลงของนกวชาการตางๆ ดงตอไปน Bass (1985, p. 20-22) ไดเสนอทฤษฎภาวะผน าทขยายมาจากแนวคดของ Burns เพออธบายกระบวนการเปลยนแปลงในองคกร พฤตกรรมของผน าตามทฤษฎของแบสส แบงออกเปน 2 แบบ ใหญๆ ไดแก พฤตกรรมของผน าแบบการเปลยนแปลง (Transformational Leadership) กบ พฤตกรรมของผน าแบบแลกเปลยน (Transactional Leadership) 1. พฤตกรรมของผน าแบบแลกเปลยน (Transactional Leadership) ระยะแรกแบสสไดระบพฤตกรรมไวเพยง 2 องคประกอบ ไดแก 1.1 การใหรางวลตามสถานการณ (Contingent reward) หมายถง พฤตกรรมของผน าในการก าหนดความชดเจนของงานทใชเปนเกณฑทสมควรไดรบรางวลเพอใชเปนเครองจงใจแกผ ตาม 1.2 การบรหารแบบวางเฉยเชงรบ (Passive management by exception) ไดแกพฤตกรรมของผน าทใชลงโทษตามสถานการณ เพอใหผตามเกดการปรบปรงแกไขในกรณทผลงานเบยงเบนไปจากมาตรฐานทก าหนด 2. พฤตกรรมผน าการเปลยนแปลง (Transformational Leadership)แบสสขยายแนวคดของเบรนโดยมงเนนผลกระทบของผน าตอผตามโดยการใชทฤษฎแรงจงใจมาอธบายมโนทศนของผน าการเปลยนแปลงใหชดเจนขน วาเปนผน าทใหผตามใหความไววางใจ เสอมใสและจงรกภกดตอผน า มความรสกชนชม ใหความจงรกภกดและเคารพนบถอตอผน า ดงนนแบสสจงมความเหนวา ภาวะผน าการเปลยนแปลงคอ ค าเดยวกบบารม (Charisma) ทสามารถสงผลใหเกดแรงจงใจท างานใหมประสทธผลมากกวาความคาดหวงเดมทก าหนดเอาไวซงผน าจะท าการจงใจผตามดวยวธการ ดงน 1) ท าใหผตามนกถงความตองการ ตระหนกในความส าคญและคณคาของผลงานทเกดขน 2) โนมนาวจตใจของผตามใหค านงถงผลประโยชนของสวนรวม องคกรและหมคณะมากกวาประโยชนตน 3) กระตนใหผตามยกระดบความตองการทสงขนกวาเดม (Higher order needs) ตามความตองการลบขนของมาสโลว (Maslow, 1970, p. 78-79) ไดแก ความตองการทางดานรางกาย ดานความปลอดภย ดานความรก ดานความภมใจในตนเอง และดานความประสบความส าเรจในชวตของตนเองดงแสดงในภาพท 2.1

47

แผนภาพท 2.1 กระบวนการของภาวะผน าการเปลยนแปลง (Transformational Leadership) ทมา: ดดแปลงจาก Bass, B.M.(1985). Leadership and performance beyond expectation. New York: The Free Press. P. 31

แบสสเชอวาภาวะผน าการเปลยนแปลงจะสงเสรมแรงจงใจและผลงานของผตามไดมากกวาผ น าแบบอน นอกจากน นแบสสมมมมองความแตกตางของภาวะผ น าการเปลยนแปลง (Transformational Leadership) กบผน าโดยเสนหา (Charismatic Leadership) วาภาวะผน าการ

ผนา: ขยายความตองการของผตาม

ผนา: คนหาความสนใจของผตาม

ผนา: ยกระดบความตองการของผตามใหมระดบสงขนตามทฤษฎของมาสโลว

ผนา:สรางความมนใจใหผตาม ผ น า :เ พ ม ค ณ ค า ข อ ง

ผลลพธของผตาม

ผนา: เพมความรสกของผตามถงความเปนไปไดทจะประสบความสาเรจ ผ น า :เ ป ล ย น แ ป ล ง

วฒนธรรมองคการ

ขนตอนการทางาน

ผตาม: มความพยายามทคาดหวงในขณะนน

ผตาม: ปฏบตงานไดตามทคาดหวงไว

ผตาม: มแรงจงใจสงเพอจะบรรลผล (ใชความพยายามสง)

ผตาม: ปฏบตงานไ ด ม า ก ก ว า ทคาดหมาย

48

เปลยนแปลงมลกษณะเดนทแตกตางไปจากผน าเสนหา (Bass, 1999, p.11) นนคอความเสนหา (Charisma) เปนเพยงองคประกอบทจ าเปนอยางหนงของผน าการเปลยนแปลง และทฤษฎผน าโดยเสนหาอยางเดยวไมเพยงพอทจะเกดกระบวนการเปลยนแปลงขนได เพราะถงแมวาผตามจะชนชมศรทธาลอกเลยนแบบพฤตกรรมและบคลกภาพของผน าโดยเสนหาแลวกตามแตยงไมเกดแรงจงใจทจะเกดการเปลยนแปลงความยดตดจากผลประโยชนของตนไปเปนการเหนแกประโยชนสวนรวมได ส าหรบสงทภาวะผน าการเปลยนแปลงเหมอนกบภาวะผน าโดยเสนหาคอ การมอทธผลตอผตามดวยการปลกเราอารมณและท าใหเกดการลอกเลยนแบบอยางของผน าตอผตาม จดเดนผน าของการเปลยนแปลงจะใชวธการยกระดบผ ตามดวยการมอบอ านาจความรบผดชอบการตดสนใจ (Empower) ใหแกผตามในขณะทผน าโดยเสนหาใชวธการทท าใหผตามออนแอโดยการสอนใหพงพาและถกหลอหลอมซมซบใหจงรกภกดตอผน ามากกวายดมนตออดมการณขององคกร แตผน าการเปลยนแปลงเปลยนผตามใหตระหนกและเหนคณคาและเหนความส าคญในผลลพธของงานหรอยกระดบความตองการของผตามใหสงขนโดยการชดจงใหพวกเขาเหนแกองคกรมากวาความสนใจตนเอง นอกจากนนแบสสแสดงทศนะวาผน าการเปลยนแปลงพบไดโดยทวไปในองคกรไมวาแบบใด และไมวาระดบต าแหนงใด ในทางตรงกนขามผน าโดยเสนาหาเปนสงทหาพบไดยากมากในภาวะทองคกรมปญหาอ านาจทเปนทางการไมสามารถใชเพอแกปญหาวกฤตทเกดขนโดยเฉพาะปญหาทบอนท าลายตอประเพณความเชอและคานยมดงามของสวนรวม บคคลสวนใหญจะถามหาผน าโดยเสนหาเพอใหชวยแกปญหาเฉพาะหนาแตความเสนหาเปนสงทมสองขวทอยสดทงสองขาง คอผน าโดยเสนหาจะมทงกลมคนทรกมาก และกลมคนทเกลยดชงมากและเปนเหตผน าโดยเสนหาจงมากถกลอบปลงชวต ซงจะเกดขนกบผน าการเปลยนแปลงนอย Bass (1985, p.43) แมสส จงไดเสนอแนวคดองคประกอบของภาวะผน าการเปลยนแปลงประกอบดวย 3 ประการ) ไดแก 1. การมบารมหรอการมอทธพลดานอดมการณ (Charisma) คอความมบารม เปนองคประกอบส าคญของผน าการเปลยนแปลงพฤตกรรมทสามารถกระตนความรสกดานอารมณของผตามใหสงขนกอใหเกดการเลยนแบบและผกพนตอผน า หากผใตบงคบบญชารบรวาผน ามความสามารถและประสบความส าเรจกมแนวโนมทจะเลยนแบบพฤตกรรมผน ามากขน ดงนนพฤตกรรมการสรางบารมของผน าสามารถสงเสรมการปฏบตของผตามและท าใหการปฏบตงานภายในองคกรดขน (Marrine, 1993, p. 114) 2. การกระตนการใชปญญา (Intellectual stimulation) คอพฤตกรรมของผน าในการท าความเขาใจตอปญหาไดดจนสามารถท าใหผตามมองเหนปญหาดงกลาวจากมมมองใหมจากตนเองได

49

โดยการท าใหผรวมงานตนตวและเปลยนแปลงในการตระหนกถงปญหาและวธการแกปญหา รวมทงกระตนใหเกดความคดสรางสรรคสงใหมซงเปนการท าใหผรวมงานเกดมโนทศน เขาใจและใชดลพนจในการมองเหนธรรมชาตของปญหาและแนวทางการแกไข 3. การค านงถงความเปนปจเจกบคคล (Individual consideration) คอพฤตกรรมของผน าทเกยวกบการใหการสนบสนน การกระตนใหก าลงใจ และการเปนพ เลยงสอนแนะแกผ ตามชวยเหลอใหผตามพฒนาระดบความตองการใหสงขน ใหความสนใจในความส าเรจและโอกาสกาวหนาของผตามเปนรายบคคล สงเสรมความมนใจใหแกผตาม เปนความสมพนธระหวางผน ากบผ ใตบงคบบญชาทมผลตอความพงพอใจของผ ใตบงคบบญชาตอผ น าและสมรรถนะของผใตบงคบบญชา นอกจากนน Bass&Avolio (1994, p. 132-135) ไดศกษาและปรบปรงทฤษฎใหมโดยวเคราะหองคประกอบทจ าเปนตอการเปลยนแปลงเพมขนอก 1 องคประกอบ นนคอ การสรางแรงบนดาลใจ (Inspirational motivation) ดงนนองคประกอบของภาวะผน าการเปลยนแปลงตามแนวคดของ แบสสและอโวลโอ จงม 4 องคประกอบ และใชชอยอวา 4l’s (Four I’s) คอ 1. อทธพลตามอดมคต (IdealizedInfluence) หรอการสรางบารม (Charisma) ซงเปนคณลกษณะพเศษในตวผน า สอดคลองกบแนวคดของยค (Yukl, 1994, p. 317) ทกลาววาการมอทธพลอยางมอดมการณเปนรปแบบอทธพลทไมไดมาจากอ านาจต าแหนง (Formal authority) หรอตามประเพณ แตสงเกตไดจากการรบรของผตามวาผน าไปสการชนะอปสรรคได เกดความจงรกภกด นบถอ ศรทธา ใหความเคารพ ประทบใจเมออยใกลชด นยมชมชอบ กระตอรอรนในการปฏบตงานทไดรบมอบหมายและเปนผทมเปาหมายในการปฏบตงานและแบสส (Bass,1997, 130-139) ไดอธบายวา ผน าบารมจะแสดงออกถงความเชอและคานยมเกยวกบหลกการทตนเองยดถอตอสมาชกอยางชดเจน คานยมทส าคญเชนความซอสตยตรงไปตรงมา และการยดมนในความยตธรรม เปนตนผน าเนนความส าคญของเปาประสงค วสยทศน พนธกจความผกพนธ และผลสบเนองเชงจรยธรรมในการตดสนใจ เสนอคานยมทส าคญทสดในการปฏบตงานแกสมาชก เนนการสรางความเชอถอศรทธาโดยแสดงใหผตามเหนถงการมมาตรฐานทางจรยธรรมทสงของตนเองและท าตวเปนแบบอยางทดแกผตาม แสดงออกถงความกลาหาญทางจรยธรรมและจดยนอยางชดเจนตอปญหาทเกดขนรวมทงเสยสละตนเองเพอประโยชนของกลมหรอองคกร จากพฤตกรรมทแสดงออกมาท าใหผน าไดรบความชนชมและศรทธาจากผตามในฐานะทเปนแบบอยางทผตามปรารถนาปฏบตตาม ท าใหผตามเกดความภาคภมใจทอยภายใตการน าของผน า เกดความจงรกภกดตอตวผน า มความเชอมนในตวผน าและทศทางทผน าไดชน าพวกเขา และผ ตามจะปฏบตงานในแนวทางทจะน าไปสการบรรลเปาประสงครวมขององคการ

50

2. การค านงถงความเปนปจเจกบคคล (Individualized Consideration)เปนลกษณะส าคญของความสมพนธระหวางผน าและผใตบงคบบญชา ซงมผลตอความพงพอใจทผบงคบบญชามตอผน า (Bass,1985, p.82) เปนการดแลเอาใจใสผตามเปนรายบคคลท าใหผตามรสกมคณคาและมความส าคญโดยผน าใหการสนบสนนสงเสรมผตาม ยอมรบความแตกตางของผตามแตละบคคล มอบหมายงานตามความร ความสามารถและศกยภาพของผตาม การค านงถงความเปนปจเจกบคคลจะเนนทการจดการแบบมสวนรวมในการตดสนใจ ผน าจะพฒนาศกยภาพของผตามและเพอนรวมงานใหสงขน สงเสรมการสอสารแบบสองทาง ฟงอยางมประสทธภาพ และพฤตกรรมของผน าทแสดงถงการค านงความเปนปจเจกบคคล (Bass,1985, p.85-91) ม 3 ลกษณะ ไดแก 1. การค านงถงการพฒนาโดยการประเมนผลการปฏบตงานในปจจบนและต าแหนงในอนาคตทตองรบผดชอบมากกวา มอบหมายงานตามความสามารถโดยใหความชวยเหลอ เพมเตมความสามารถในการปฏบตงานใหดเปนตวอยาง และการสนบสนนใหผตามไดรบการอบรม การพฒนาความร ความสามารถ 2. ความค านงถงความเปนปจเจกบคคลโดยการ 2.1) สงเสรมพบปะอยางเปนกนเอง โดยมการนเทศแบบเดนดรอบมการตดตอกนแบบ 2 ทางทงเปนทางการและไมเปนทางการ เพอใหผตามไดรบขอมลขาวสารทถกตอง ยอมรบความแตกตางของผตามและละบคคล 2.2) การทผตามแตละคนไดรบหรอใหขอมลขาวสารตามทตองการดวยตนเอง จะท าใหผ ตามมโอกาสซกถามใหเขาใจมากขน และเปนการแสดงใหเหนถงความสนใจของผน าทมตอผตาม 2.3) ใหความสนใจในความแตกตางของผตามแตละบคคล จะท าใหผตามมความรสกวาตนมคณคา ไดรบการยอมรบจากผน า ท าใหเกดแรงจงใจทจะท างานใหดทสด 2.4) ใหค าปรกษาเปนรายบคคล ผน าใหความชวยเหลอรบฟงปญหาทงเรองสวนตวและเรองการปฏบตงาน แสดงความเหนใจ เขาใจความรสกของผตาม ใหค าแนะน าและคนหาทางเลอกทดใหแกผตาม 3. การเปนพเลยง (Monitoring) หมายถง การทผบรหารอาวโสใหค าปรกษาเปนรายบคคลแกผบรหารใหม (Haynor, 1994, P. 31) กลาววาผมประสบการสงกวาเปนแบบอยางในการชแนะ ใหค าแนะน าแกบคคลทมอาวโสนอยกวา การเปนพเลยงเปนบทบาททส าคญส าหรบผบรหาร โดยพเลยงใชประสบการณ และต าแหนงหนาทของตน เพอพฒนาผใตบงคบบญชาความส าคญของการเปนพเลยงคอ กระบวนการสอนและการเรยนร การดแล (Caring) ประโยชนทผน าไดรบจากการเปนพเลยวคอการเพมความเปนวชาชพ เพมความคงอยสมรรถนะการผลตทสงขนและเพมความพงพอใจในงานของบคลากร

51

3. การกระตนทางปญญา (Intellectual Stimulation)หมายถง การทผน ากระตนใหผตามเกดการเปลยนแปลง แสดงความคดเหนและเหตผล ตระหนกถงปญหาและแนวทางการแกปญหาใหมๆ เพอใหดกวาเดมและท าใหเกดสงใหมและสรางสรรคโดยใชความคด ความเชอ จนตนาการ และคานยม ท าใหผตามเกดความรอบคอบ เขาใจ มองเหนปญหาและรสกวาปญหาทเกดขนเปนสงททาทาย ผน าจะตองพสจนใหเหนวาสามารถชนะอปสรรคได และเปนโอกาสทดทจะคดกนแกปญหาแบสสไดศกษาวจยและยนยนวา ผน าการเปลยนแปลงมความขยนหมนเพยรในการท างาน มผลงานดเดน มความผกพน (Commitment) ตองานและตอองคกร ผลการวจยพบวา ผตามจะเชอถอ ศรทธา ภมใจ และเชอในความสามารถของผน าทจะแกไขปญหาตางๆ ดวยปญญา ผตามเหนวาผน าท าใหตนมความกระตอรอรนตองานทไดรบมอบหมาย ดลใจใหเกดการภกด ผน ามพรสวรรคทจดประกายอปสรรคเปาหมายใหผตามเหนชองทางในการน าไปสเปาหมายนน (Bass, 1985, p. 43-45) โดยการกระตนเตอนทางปญญาของแมสสนน (Bass, 1985, 110) ไดเสนอแนวทางการกระตนเตอนทางปญญาไว 4 วธ ไดแก 1. การใชหลกเหตและผล (Rationally) ผน าจะเนนหนกโครงสรางงานทเปนทางการ มระเบยบการแกไขอยางเปนขนตอน เนนการจงใจในดานความส าเรจ ความรวดเรวและมประสทธภาพ ใชขอมลเพยงเลกนอยในการตดสนใจ 2. การเนนทการอยรอด (Existentially) ผน าตองค านงถงความมนคง ปลอดภยความไววางใจและการสรางทมในองคกร เพมความมนคงและความเชอถอ มการแกปญหาทใชขอมลจ านวนมากและวธหลากหลายทาง เนนในกระบวนการทไมเปนทางการ และคดวาความรเกดจากการมปฏสมพนธระหวางมนษยกบสงแวดลอม 3. การใชประสบการณและการสงเกต (Empirically) ผน าจะเนนการแกปญหาอาศยขอมลจากประสบการณในการแกปญหาแบบหลายขนตอน เพอใหไดค าตอบทดทสดในการปรบปรงความมนคง ความปลอดภยและการด ารงอยขององคกร 4. การมงเนนความเปนเลศ (Idealistically) ผน าจะใหความส าคญของการปรบตวการเรยนรการเปลยนแปลง เนนความเจรญกาวหนา ความหลากหลายในความคดรเรมสรางสรรคทจะเกดกบองคกรมความยดหยนและขอมลนอยในการตดสนใจ แตจะรวบรวมขอมลเพมเตมอยางตอเนองกลาเลยงและคดคนสงใหมอยเสมอ ในขณะท Quinn &Hall (1983) ไดเสนอวธการทผน าใชในการกระตนปญญาสประการคอ ประการแรกการใชเหตผลซงผน าจะโนมนาวจงใจใหสมาชกใชความคดอยางเปนอสระ มตรรกะและเหตผลในการปรบปรงวธการท างาน การจดการความขดแยงหรอปญหาตางๆทเกดขนในองคกร ประการทสอง การใชความสมพนธอยางเพอนมนษย ในกรณนผน าพยายามกระตนใหผ

52

ตามใชความคดเชงสงเคราะหทสรางสรรค โดยการน าเสนอทางเลอกหรอทางแกปญหาทเปนไปไดหลายทางในระหวางทเกดการปฏสมพนธทไมเปนทางการ ประการทสาม การใชขอมลเชงประจกษ ผน าจะสนบสนนใหผตามแสวงหาและใชขอมลขาวสารอยางรอบดานในการวเคราะหปญหาและเลอกทางเลอกทดทสดจากขอมลขาวสารเหลานน และประการทส การใชวจารณญาณภายใน ในกรณมเรองทตองตดสนใจภายใตเวลาและขอมลทจ ากด ผน าจะสนบสนนใหผตามใชปญญาญาณ (Intuition) และความตองการทอยในจตใตส านก ผนวกกบขอมลทมอยเพอวเคราะหและหาขอสรป นอกจากนน พชาย รตนดลก ณ ภเกต (2552, น. 209) ไดกลาวถง การใชภาวะผน าเพอเปนแนวทางการกระตนและสรางปญญาใหแกสมาชกในองคกรวา การทสมาชกในองคกรมความสามารถในการคด ใชเหตผล และสตปญญาเพมขนจะเปนการพฒนาทนมนษยในองคกร และท าใหองคกรนนมศกยภาพทกลายเปนองคกรแหงการเรยนรในอนาคต ซงหากองคกรเปนองคกรแหงการเรยนรโอกาสในกระกระท าเรองผดพลาดกเกดขนนอยและยงสามารถรบมอกบความไมแนนอนของสงแวดลอมทเกดขนไดอยางมประสทธภาพ ผน าควรใชภาวะผน าเพอกระตนทางปญญาและการเรยนรของผตาม ดงน 1. สนบสนนและจดต งกลมเพอการตดตามขอมลขาวสารเกยวกบการเปลยนแปลงภายนอกดานเศรษฐกจ สงคม การเมอง และเทคโนโลย รวมทงการตดตามแนวคด และวธการจดการใหมๆ และถายทอดใหกบสมาชกภายในองคกรและชมชนอยางสม าเสมอ 2. สรางบรรยากาศใหเกดความรสกในการแสดงความคดเหนและแลกเปลยนความคดเหนอยางอสระ โดยสนบสนนใหมการอภปราย การเสวนาอยางไมเปนทางการในประเดนตางๆทเกยวกบการท างานและประเดนอนๆ ทมผลกระทบกบองคกรและชมชน และชใหเหนวาความขดแยงทางความคดเปนสงธรรมดาทเกดขน หากทกคนมจตเปดกวางยอมรบฟงความคดเหนซงกนและกนกสามารถท างานกนไดอยางสรางสรรคได 3. สนบสนนการรเรมทงจากบนลงลางและจากลางขนบน และใหท าการทดลองใชความคดและแนวทางการปฏบตใหมๆ สงเกตพฤตกรรมการปฏบตงานของผตาม กระตนความคดผ ตามโดยการตงค าถามเกยวกบความเชอและวธการท างานแบบเดมๆ ถามเหตผลของการใชวธการท างานแบบเดมวธการท างานเชนนสามารถปรบปรงไดหรอไม มวธการอนอกหรอไมทอาจน ามาใชแทนวธการแบบเดม และเปดโอกาสใหมความหลากหลายในกระบวนการและวธการปฏบตงาน 4. สนบสนนการใชทศนคตในเชงบวกในการมองปญหาและการปฏบตงานโดยใชความผดพลาดทเกดขนเปนโอกาสในการเรยนร อยาใหผใตบงคบบญชาทท างานผดพลาดโดยไมเจตนาคดวาตนเองมความเสยงสงในการถกลงโทษ เมอความลมเหลวเกดขนใหตงค าถามในท านองทวา เราสามารถเรยนรอะไรจากสงเหลาน เพอน าไปปรบปรงในการท างานในอนาคต

53

5. สนบสนนใหมการจดการความรภายในองคกร การรวบรวมและประมวลความร การแยกแยะจ าแนกประเภทความร การสรางแหลงคลงความร การถายทอด แบงปน และการกระจายความรใหแกสมาชกในองคกรและชมชนทกระดบ 4. การสรางแรงบนดาลใจ (Inspiration Motivation)หมายถง การทผน าใชค าพดและการกระท าทปลกปลอบใจ ใหก าลงใจ เราอารมณ ท าใหผตามเกดความกระตอรอรน ทมเทความพยายามเพอประโยชนของสวนรวมมากวาสวนตว และความผกพนกบจดมงหมายของผน า (Bass, 1985, 66)ในขณะท (Tichy & Devanna, 1990, p.19-32) ไดอธบายเพมเตมวา จดเรมตนของการสรางแรงบนดาลใจในการเปลยนแปลงองคกร เกดจากความรสกไมพอใจในสภาพปจจบน โดยผน าไดก าหนดเปาหมายใหมในอนาคตทดกวาเดม สรางการรบรและความตระหนกของสมาชกในความจ าเปนและโอกาสทองคกรจะประสบความส าเรจตามเปาหมายทก าหนด Bennis & Nanus (1985, p. 25) ไดท าการวจยรปแบบภาวะผน าการเปลยนแปลงโดยใชเวลาในการศกษามากวา 5 ป กบผน าทมชอเสยงในองคกรภาครฐและเอกชน 90 ราย พบวาผน าสวนใหญมลกษณะของผน าเปลยนแปลงทมประสทธภาพ ผลการศกษาสรปเกยวกบพฤตกรรมของผน าการเปลยนแปลงใน 3 ประเดน 1. การพฒนาวสยทศน (Developing a Vision) ผน าการเปลยนแปลง คอ ผสรางชองทางใหเกดการใชพลงกลมของสมาชกในองคกรเพอการไปสวสยทศนรวมกน เบนนสและมานส ไดพบวา ผน าทกคนลวนมวสยทศนทมความเปนไปไดในอนาคตขององคกรทตนรบผดชอบ อยในระดบนาพอใจ สวนใหญเขยนชดเจนในลกษณะพนธกจขององคกร ผน าเหลานสามารถสรางจตส านกแกผตามของตนไดในระดบสง เชน เรองคานยมเกยวกบเสรภาพ ความอสระ ความยตธรรม และมงความส าเรจในตนเอง การมวสยทศนทชดเจนและการใชวสยทศนเพอดงดดใจผตามมความส าคญ เพราะวสยทศนท าหนาทประการแรก ชวยสรางแรงบนดาลใจของผตาม เนองจากวสยทศนสามารถท าใหงานทท ามความหมายยงขนและท าใหเกดความรสกวาเปนสวนหนงของกจการ ประการทสองวสยทศนชวยใหการตดสนใจ การรเรมสงใหมและการมอสระในการคดของผตามทกระดบสามารถท าไดงายขน เนองจากทกคนรเปาหมายและวตถประสงคหลกขององคกร ท าใหรวาสงใดผดหรอถก สอดคลองหรอขดแยงไดชดเจน นอกจากนเบนนสและนานสไดอธบายการเกดของวสยทศนของผน าจาการวจยพบวา ความจรงมผน านอยมากทเปนบคคลแรกในการสรางจนตนาการใหเกดวสยทศนขององคกรขน แตเนองจากผน าเปนบคคลทมเครอขายการตดตอกบบคคลตางๆ ทงภายในและภายนอกมากทสด จงมโอกาสรบรและรบฟงความคดเหนของบคคลเหลานนเกยวกบความคาดหวงขององคกรทมากความคดเหน ดงนนความคาดหวงเหลานจงถกหลอหลอมและสงเคราะหเปนวสยทศน

54

ในทสด ผน าทชาญฉลาดจงตองท าใหวสยทศนดงกลาวเปนภาษาหรอเปนสงทเขาใจงาย เหนไดชดเจนมความสนใจมากพอทจะดงดดความสนใจของผตามใหเกดความผกพน มความนาเชอถอในแงของความเปนจรงทสามารถบรรลได วสยทศนทจะมประสทธผลตองเหมาะสมกบกาลเวลา สอดคลองเหมาะสมกบองคกร และเหมาะสมตอบคคลผตองปฏบตใหบรรลผลอกดวย 2. การพฒนาความผกพนและความไววางใจ (Developing commitment and trust) เบนนสและมานสเหนวา เมอพฒนาวสยทศนทสวยงามขององคกรแลว ขนส าคญตอไปคอ การท าวสยทศนใหฝงรากลกจนเปนสวนหนงของวฒนธรรมองคกร นนคอวสยทศนควรถกถายทอดไปสบคคลตางๆ ภายในองคกรดวยวธการชวนเชญและการดลใจมใชประกาศบงคบและขมขเพอใหยอมรบหรอปฏบตตาม ผน าทมประสทธผลตองรจกผสมผสานเทคนควธการจงใจดวยการใชวาทะทประทบใจ การอปมา อปมย การใชค าขวญ สญลกษณ และพธการตางๆ เพอใหวสยทศนนาสนใจ ตองสอสารวสยทศนบอยๆ ในโอกาสตางๆ และทวถงทกระดบขององคกร ตงแตลกษณะทคอนขางเปนนามธรรม จนกระทงเปนกจกรรมรปธรรมทปรากฏอยในแผนงานและนโยบายขององคกร วสยทศนจะตองถกน าไปใชในการตดสนใจและการปฏบตงานของผ น า จะตองปรบปร งเปลยนแปลงโครงสรางและกระบวนการบรการจดการองคกรใหสอดคลองเขากบคานยม และวตถประสงคของวสยทศนใหม กระบวนการสรางความผกพนตอวสยทศนควรเรมททมงานระดบสงสดขององคกรกอน เพราะตองมสวนรวมในการปรบวฒนธรรมใหมขององคกรใหวสยทศนรวมอยดวย ขนตอนนถอเปนการบรหารทเปนความรบผดชอบของผน าทส าคญมากและมอาจมอบหมายผอนได นอกจากนนยงพบวา ความผกพนตอวสยทศนจะมความสมพนธใกลชดกบความไววางใจทผ ตามมตอผน าโดยตรง เปนไปไดยากมากทผน าซงผตามขาดความไววางใจ จะสามารถท าใหผตามเกดความผกพนตอวสยทศนขององคกรไดส าเรจ ความไววางใจนอกจากเกดจากผตามยอมรบในความเชยวชาญของผน าแลว ยงมสงทส าคญกวาคอ การแสดงออกทคงสนคงวาของผน าทงค าพดและการกระท า ผน าทเปลยนจดยนของตนบอยและมพฤตกรรมทขดแยงกบคานยมขององคกร จะท าลายความไววางใจและการขาดความเชอมนของผตามทมตอผน าอยางมาก เพราะความไมคงเสนคงวาเปนตวลดความชดเจนของวสยทศนลง การการขาดความเชอมนในผน าจะลดหรอดงดดใจทมตอวสยทศนของผตามลงดวย ดงนน การแสดงความผกพนตอคานยมของผน าดวยการกระท าทางพฤตกรรมอยางเสมอตนเสมอปลาย จะชวยเสรมแรงแกผตามใหแสดงพฤตกรรมท านองเดยวกนกบผน า 3. การสรางการเรยนรภายในองคกร (Facilitating organization learning) จดเดนของเบนนกและนานสคอ ความส าคญของการเรยนรของรายบคคลและขององคกร ผน าทมประสทธผลจะ

55

ใชวธการตางๆ เพอพฒนาทกษะของตนและรจกหาความรเพมขนจากประสบการณการท างานทงทส าเรจและลมเหลว ผน ายอมรบในความจ าเปนทตองรวบรวมขอมลเกยวกบความเปลยนแปลง รวมทงเหตการณไมแนนอนทเกดขนอยตลอดเวลาผน าบงคบตนเองใหสนใจในการตงสมมตฐานขน เพอทดสอบความคดของตนเองโดยการดจากปฏกรยาของเพอนรวมงานและผเชยวชาญภายนอก ผน าจะสรางเครอขายขอมลขาวสารและการรเรมการศกษากรณพเศษตางๆ เพอใหไดขอมลทจ าเปนตอการจดท าแผนกลยทธ ผน าจะใชวธการปฏบตโดยการทดลองเพอทดสอบผลผลตและกระบวนการใหม ตลอดจนรเรมประดษฐสงใหมขน ผน าจะทบทวนความผดพลาดทเกดขน โดยถอวาเปนขนตอนปกตของการท างานเพอใชโอกาสของการเรยนรและพฒนาตอไป นอกจากนนผน ายงสนบสนนการเรยนรของสมาชกอนขององคกรในลกษณะดงกลาวหรอโดยวธอน เชน สนบสนนการจดตงโครงการพฒนาบคลากรระยะ 5 ป โดยมกองทนสนบสนนจากองคกร Bennis & Nanus (1985, p. 59)

2.3.1.4 แนวคดภาวะผนาในทางพระพทธศาสนา พระพทธศาสนาไดแสดงคณสมบตส าคญของผน าทเรยกวา ธรรมาธปไตย แปลวาถอธรรมเปนใหญ ยดเอาธรรมและเปนส าคญเชดชหลกการ และความถกตอง ประพฤตปฏบตตาม เพอเหนแกความเปนจรงและความดงาม พระพทธศาสนาไดเนนหนกและยดถอเอาธรรมะใหญในด าเนนชวต เปนผน าบคคลอน หรอแมแตบรหารจดการองคกรใหประสบผลส าเรจ ฉะนนจะกลาวถงหลกธรรมส าหรบผน าในทางพระพทธศาสนาทปรากฏในคมภรทางพระพทธศาสนา และนกวชาการทางดานพระพทธศาสนาพอจะน ามากลาวไว ดงน พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), (2549, น.5) ไดกลาววาไววา ในทางพระพทธศาสนาไดใหความส าคญกบตวผบรหารหรอผน าในการบรหารจดการองคกร โดยมหลกธรรมทเกยวของกบผน าดงทปรากฏในพระพทธศาสนาไดกลาวถง เชน หลกคณธรรม 6 ประการ ดงน 1. ขมา มความอดทน ผน าตองมความอดทนตอการปฏบตงานมใจหนกแนน ไมยอมตกไปในความชว ไมเกรงกลวหรอมอคต 4 เมอจะตองตดสนใจและไมหว นไหวไปตามโลกธรรมทง 8 ประการ 2. ชาครยะ มความตนตว มความตนตวอยจลอดเวลา มความระมดระวงไมประมาทในการปกครองชวต หนาท และการงาน 3. อฏฐานะ มความขย นหมนเพยร มความขย นหมนเพยรตอหนาทการงาน มความระมดระวงมประมาท 4. สงวภาคะ มอธยาศยดเออเฟอเผอแผ มน าใจตอผรวมงานเปนมตรทดกบทกคน

56

5. ทยา มจตใจทนาเอนด รกใครหวงใจเอาใจใสดแลผรวมงาน 6. อกขนา เอาใจใสตรวจตรา การงานและหนาททตนรบผดชอบ พระธรรมโกศาจารย (ประยร ธมมจตโต), (2549, น. 38-39)ไดกลาวถงลกษณะของภาวะผน าส าหรบนกบรหารไววา นกบรหารจะท าหนาทส าเรจลลวงไปดวยด ถามคณลกษณะ 3 ประการ ดงทพระพทธเจาตรสไวใน ทตยปาปณกสตร ดงน 1) จกขมา หมายถง มปญญามองการไกล เชน ถาเปนพอคาหรอนกบรหารธรกจ ตองรวาสนคาทไหนไดราคาถก แลวน าไปขายทไหนไดราคาแพง ในสมยนตองรวาหนจะขนหรอจะตก ถาเปนนกบรหารทวไปตองสามารถวางแผนและฉลาดในการใชคนคณลกษณะขอแรกนตรงกบภาษาองกฤษวา Conceptual Skill คอความช านาญในการใชความคด 2) วธโร หมายถง จดการธระไดด มความเชยวชาญเฉพาะดาน เชน พอคาเพชรตองดออกวาเปนเพชรแทหรอเพชรเทยม แพทยหวหนาคณะผาตดตองเชยวชาญการผาตด คณลกษณะทสองนตรงกบภาษาองกฤษวา Technical Skill คอความช านาญดานเทคนค 3) นสสยสมปนโน หมายถง พงพาอาศยคนอนได เพราะเปนคนมมนษยสมพนธด เชน พอคาเดนทางไปคาขายตางเมองกมเพอนพอคาในเมองนนๆ ใหทพกอาศยหรอใหกยมเงน เพราะมเครดตด นกบรหารทดตองผกใจคนไวได คณลกษณะทสามนส าคญมาก “นกไมมขน คนไมมเพอน ขนสทสงไมได” ขอนตรงกบค าวา Human Relation Skill คอความช านาญดานมนษยสมพนธ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), (2550, น. 24-27) ไดกลาวถงคณสมบตของผน า 7 ประการ ทบคคลจะเปนผน าจะตองรและเขาใจบรบทของสงแวดลอมตางๆดงน 1. รหลกการ รตววาด ารงต าแหนง มฐานะ หรอจะท าอะไร ตองรหลกการ รงาน รหนาท รกฎเกณฑกตกาของรบ คอกฎหมาย ตงตนอยในหลกการ ไมวาจะเปนชมชน สงคม องคกรหรอกจการทกอยางถก กตองหลกการ มกฎ มกตกา ผน าจะตองรชดและตงมนอยในหลกการนน 2. รจดมงหมาย ผน าทดจะตองรจดมงหมาย ถาไมรจดมงหมายกไมสามารถน าคนและองคกรไปใหประสบความส าเรจได ผน าตองมความชดเจนและมความแนวแนมงมนทจะไปใหถงจดหมายนน แมมอะไรมากระทบกระทงกไมหว นไหว 3. รจกตน ผน าตองรวาตนเองคอใคร มภาวะเปนอะไร มบทบาทหนาทในสถานะใด มคณสมบต ความพรอม มความถนด สตปญญาความสามารถอะไรบาง ตองส ารวจตวเองอยเสมอและพฒนาปรบปรงตวเอง ใหมคณสมบตทจะเปนผน าบคคลอนได 4. รประมาณ คอรจกพอด มขอบเขต พอเหมาะสมทจะจดการเรองนนๆ มองคประกอบหรอปจจยอะไรทเกยวของ รวาท าไดแคไหนถงจะเหมาะสม ความพอดและมความเหมาะสมจงจะท าใหเกดความส าเรจ

57

5. รกาล คอรจกเวลา เชน รจงหวะ โอกาส ความพอดและเหมาะสมของเวลา รวาเรองนจะลงมอกระท าตอนไหน เวลาไหนจะกระท าอยางไรใหเหมาะสม แมแตการพดจากตองรจกเวลา เชน รจกวางแผนใหสอดคลองกบสถานการณและเวลา 6. รชมชน คอรจกสงคม ตงแตระดบสงคมโลก รสงคมระดบประเทศ และรชมชน วาอยในสถานการณอยางไร มปญหาและความตองอยางไร รปญหาและความตองการของสงคม องคกรและพรอมเขาไปชวยเหลอแกไขปญหาดงกลาวตามความเหมาะสม 7. รจกบคคล คอรจกบคคลทเกยวของ รวมท างานดวยกน รจกวธใชวธสรางความสมพนธการพดจา สามารถพดจาแนะน าตกเตอนบคลากรในองคกรยอมรบได รจกใชบคลากรใหตรงกบความถนดของาน รวาบคลากรมความความเชยวชาญ มความสามารถแคไหน และจะพฒนาใหมความร มความสามารถเพมขนไดอยางไร พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), (2553, น. 174) ไดกลาวถงหลกธรรมทสงเสรมใหบคคลมความกลาหาญเรยกวาหลกเวสารชชรธรรมคอ ท าทท าใหกลาหาญ ประกอบไปดวย 1. ศรทธา ความเชอทมเหตผล มนใจในหลกการทถอและการกระท าความด 2. ศล ความประพฤตถกตองดงาม ไมผดระเบยบวนย ไมผดศลธรรม 3. พาหสจจะ ความเปนผไดศกษาเลาเรยนมาก 4. วรยารมภะ ปรารภความเพยรคอ การทไดเรมลงมอท าความเพยรพยายามในกจนนๆอยแลวอยางมนคงจรงจง 5. ปญญา ความรอบร เขาใจชดในเหตผล ด ชว ประโยชน มใชประโยชน รคด รการวนจฉย และรทจะบรหารจดการ สรปวา หลกธรรมในทางพระพทธศาสนาทใชเกอกลและสนบสนนส าหรบผน าในองคกรนนมหลายหลายหวขอธรรม สวนใหญจะเนนถงเรองธรรมทเปนคณลกษณะ หรอธรรมทเปนคณสมบตของผน า หรอผปกครอง เชน คณสมบตของความเปนผน าจะตองรและเขาใจบรบทของสงแวดลอมตางๆ, หลกคณธรรมส าหรบผน า หรอธรรมทสงเสรมใหผน ามความกลาหาญเปนตน การน าเอาหลกธรรมหมวดใดไปใชในการบรหารจดการองคกร หรอการจดการความรใหมประสทธภาพและประสบผลส าเรจขนอยกบตวผ น าวา สามารถน าเอาหลกธรรมเหลาน นประยกตใชใหเหมาะสมกบสถานการณมากนอยเพยงใด

58

2.3.2 แนวคดและทฤษฎวฒนธรรมองคกร 2.3.2.1 ความหมายของวฒนธรรมองคการ นกวชาการดานองคกรไดใหนยามความหมายของวฒนธรรมองคกรไวอยางหลากหลาย ตามมมมองและความเขาใจของแตละบคคล สามารถสรปรวมไดดงน Denison (1990, p.2) ไดกลาววา วฒนธรรมองคกร หมายถง คานยม ความเชอ และหลกการพนฐานซงท าหนาทในฐานะทเปนรากฐานของกระบวนการจดองคกรและกลมของการปฏบตและพฤตกรรมการจดการซงขยายและเสรมแรงหลกการพนฐานเหลานน หลกการและการปฏบตการทงหลายด างอยเพราะวามความหมายตอสมาชกขององคกร เปนภาพตวแทนยทธศาสตรส าหรบการอยรอดขององคกรซงด าเนนการไดดในอดตและสมาชกองคกรเชอวาจะด าเนนการไดดตอไปในอนาคต Daft (1992, p. 237) นยามวา วฒนธรรมเปนชดของคานยม ความเชอ ความเขาใจ และวธคดรวมกนของคนในองคกรและถายทอดใหแกสมาชกใหม วฒนธรรมจะท าใหเกดความรสกเปนสวนหนงขององคกร เกดความผกพนและเปนสวนหนงของคานยมและความเชอขององคกร Cameron & Quinn (1999, p. 14-15) ไดใหความหมายของวฒนธรรมองคกร หมายถง กลมทคงทนของคานยม ความเชอ ฐานคตพนฐาน ความคาดหวง และความทรงจ าซงซงก าหนดคณลกษณะขององคกรและสมาชก ใหความรสกถงความมอตลกษณแกสมาชก ก าหนดบรรทดฐานทไมเปนลายลกษณอกษรถงวธการในการด าเนนงานภายในองคกรและเพมความมนคงเสถยรภาพของระบบสงคมภายในองคกร วฒนธรรมองคกรแสดงออกมาทางคานยม ทวงท านองหลกของภาวการณน า ภาษาและสญลกษณ กระบวนการปฏบตงานประจ า และการนยามของความส าเรจทท าใหองคกรมลกษณะเฉพาะ Robbins (2001) กลาววา วฒนธรรมองคกร หมายถง ระบบทกอยางทกอใหเกดความเขาใจรวมกนในแนวทางปฏบตหรอแนวทาง ในการด าเนนงานขององคกรและเปรยบเสมอนบคลกลกษณะขององคกร Schein (2004, p. 17) ไดใหความหมายของวฒนธรรมองคกรไววา วฒนธรรมองคกร หมายถง แบบแผนของฐานคตพนฐานรวม ซงไดรบจาการเรยนรจากองคกรในฐานะทเปนสงสามารถแกไขปญหาของการปรบตวใหสอดคลองกบสงแวดลอมภายนอกและการบรณาการสงทอยภายในองคกร เมอแบบแผนของฐานคตสามารถด าเนนไปไดอยางดจนกระทงไดรบการพจารณาวามความสมเหตสมผล แบบแผนนจงไดรบการถายทอดแกสมาชกใหมขององคกรในฐานะทเปนแนวทางทถกตองส าหรบการรบร การคด และความรสกทเกยวของกบปญหาเหลานน

59

ศรวรรณ เสรรตน (2541, น.320) ไดใหความหมายของวฒนธรรมองคกรวา คานยมทสนบสนนกจกรรมขององคกร เปนปรชญาทผกอตงองคกรสรางขน โดยเกยวกบความสมพนธระหวางองคกรกบพนกงานหรอองคกรกบลกคา โดยกจกรรมทองคกรท าอยจะตองมรปแบบความเชอ สญลกษณ พธการ และเปนแนวทางปฏบตมาชานาน วรช สงวนวงศวาน (2546, น. 20) ไดใหความหมายของวฒนธรรมองคกรวา คานยม และความเชอทมรวมกนอยางเปนระบบทเกดขนในองคกร และใชแนวทางในการก าหนดพฤตกรรมของคนในองคกรนน วฒนธรรมองคกรจงเปนเสมอน “บคลกภาพ” (personality) หรอ “จตวญญาณ” (Spirit) ขององคกร วเชยร วทยาอดม (2547, น. 398) ไดใหความหมายของวฒนธรรมองคกรวา คอวถชวต การด ารงชวตในองคกรและวถชวตโดยรวมของคนในองคกร ซงเปนมาตรฐานส าหรบเอาไวใหพนกงานยดเปนหลกในการท างาน และการใชชวตอยในองคกรรวมกน สญญา สญญาววฒน (2551, น. 67)ไดใหความหมายของวฒนธรรมองคกรไววา แนวการด าเนนชวตและปฏบตงานขององคกรสงคมโดยเฉพาะองคการแบบสหจร (association) ซงสมาชกองคการจะตองเรยนรและยดปฏบตตามตราบเทาทท างานในองคกร สรปไดวา วฒนธรรมองคกร หมายถง รปแบบของทศนคต คานยม ความเชอ และพฤตกรรมรวมกนของสมาชกในองคกร ซงสรางและพฒนาขนมาเพอใชเปนแนวทางในการปฏบตของสมาชกในองคกรอยางเปนระบบ เพอใชเปนบรรทดฐานของพฤตกรรมส าหรบการด ารงชวตและการท างานอยางปกตในองคกร

2.3.2.2 แนวคดลกษณะวฒนธรรมองคการ ค าวา “วฒนธรรม” มกจะเชอมโยงกบพฤตกรรมองคกร กระบวนการท างานในองคกร จะเหนไดวาวฒนธรรมมไดหมายรวมถงทกๆอยางทเกดขนในองคกร ในอดตมการแปลความหมายของค าวาวฒนธรรมออกมา อยางมากมาย ขนอยกบมมมองของแตละบคคลวาจะมองในรปแบบใด เชน นกมานษยวทยาอาจมองวา วฒนธรรมเปนขนบธรรมเนยมประเพณทมการปฏบตสบตอกนมาภายในกลมชนกลมหนง นกสงคมวทยา อาจมองวาเปนความเชอ คานยม และบรรทดฐานของสงคมหนงๆ ทมผลตอการก าหนดพฤตกรรมของสมาชกในสงคม สวนนกบรหารจดการ อาจมองวา วฒนธรรมคอ กลยทธ ลกษณะโครงสรางขององคกร และการควบคมภายในองคกร ส าหรบแนวคดลกษณะของวฒนธรรมองคกร ไดมนกวชาการหลายทานไดอธบาย ไวดงน Robbins (1997, p. 237, 2009, p. 585-586) ซงเสนอวาลกษณะของวฒนธรรมองคกรจะประกอบดวยลกษณะดงน คอ

60

1. ความคดรเรมสรางสรรคและความกลาเสยง (Innovation and risk tolerance) เปนระดบของการสนบสนนใหพนกงานรเรมสงใหมๆ ตลอดจนมความกลาเสยงในการปฏบตงานหรอตดสนใจในองคกร มความรบผดชอบ อสระ และเสรภาพในการรเรมสงใหมๆ ทองคกรเปดโอกาสใหบคคล 2. การใหความสนใจในรายละเอยด (Attention to detail) คอการทพนกงานใหความส าคญในรายละเอยดการด าเนนการในองคกรเพยงใด กลาวคอ องคกรมงหวงใหพนกงานปฏบตงานตางๆ โดยใหความส าคญกบความถกตองในรายละเอยดตางๆ 3. การมงผลส าเรจหรอผลงาน (Outcome orientation) ระดบของการทผบรหารในองคกรใหความส าคญกบผลส าเรจหรอผลงานขององคกรมากกวากระบวนการหรอวธการในการบรรลผลดงกลาวเปนการพจารณาวาองคกรเนนผลงานหรอวธการท างาน 4. การใหความส าคญกบบคคล (People orientation) การตดสนใจหรอการด าเนนการตางๆ ในองคกรพจารณาถงผลกระทบทมบคคลในองคกรมากนอยเพยงใด เปนการพจารณาถงลกษณะขององคกรดานการใหความส าคญกบบคคล 5. การท างานเปนทม (Team orientation) องคกรมการออกแบบงานหรอจดรปงานทใหการท างานมการรวมกนท างานในรปทมงานมากกวาใหบคคลแตละคนท างานโดยอสระหรอเนนการท างานรายบคคล 6. การท างานเชงรก (Aggressiveness) องคกรใหความส าคญกบระดบของการแขงขนและการปฏบตงานเชงรกของพนกงานในองคกรมากนอยเพยงใด องคกรกระตนหรอเนนการแขงขนมากกวาการปลอยใหทกอยางด าเนนไปเรอยๆ มากนอยเพยงใด 7. ความมเสถยรภาพ (Stability) ระดบของการใหความส าคญกบการรกษาเสถยรภาพและสภาพเดมขององคกรมากนอยเพยงใด 8. ทศทางขององคกร (Direction) การปฏบตงานขององคกรมการก าหนดเปาหมายและผลการปฏบตงานไวอยางชดเจนมากนอยเพยงใด 9. บรณาการในองคกร (Integration) คอระดบของการปฏบตงานรวมกนระหวางหนวยงายยอยๆ ในองคกร การสนบสนนใหมการประสานงานระหวางหนวยงานยอย การปฏบตงานทสอดคลองกนของหนวยงานยอยในองคกร 10. การสนบสนนจากผบรหาร (Management support) ไดแก ระดบของการใหการชวยเหลอ และสนบสนนตอผใตบงคบบญชาของผบรหาร 11. การควบคม (Control) ไดแก การทองคกรมกฎ ระเบยบ ขอบงคบ ตลอดจนการบงคบบญชาโดยตรง ในการควบคมพฤตกรรมของพนกงาน

61

12. การเปนสวนหนงขององคกร (Identity) คอระดบของการทสมาชกในองคกรมความเชอหรอเหนวาตนเปนสมาชกขององคกรและมององคกรทงองคกรในภาพรวมมากกวาการสนใจเฉพาะหนวยงานของตน 13. ระบบการใหรางวล (Reward system) ไดแก การทองคกรมระดบของการใหรางวลจากผลงานของพนกงานมากกวาการใหรางวลจากความระบบอาวโสหรอความสมพนธสวนตว 14. การจดการกบความขดแยง (Conflict tolerance) คอระดบของการทองคกรสนบสนนใหผปฏบตงานสามารถวพากษวจารณและจดการความขดแยงอยางเปดเผย 15. รปแบบการตดตอสอสาร (Communication pattern) ไดแก ระดบของความเปนทางการในการตดตอสอสารตามสายการบงคบบญชา Cooke (1989, น. 16-23) ไดกลาวถงลกษณะของวฒนธรรมองคกรวา เปนพฤตกรรมการแสดงออกของบคคลในองคกรทมการรบร ยดถอ และประพฤตปฏบต บรรทดฐานในการท างาน การปฏบตตวในองคกร โดยแบงวฒนธรรมองคกรเปน 3 ลกษณะ ดงน 1. ลกษณะสรางสรรค (Constructive styles) หมายถงองคกรทใหความส าคญกบคานยมในการท างานโดยมงเนนทความพงพอใจของบคลากรในองคกร คอ ความตองการความส าเรจ ความตองการไมตรสมพนธ รวมทงสงเสรมใหบคลากรมความสมพนธและสนบสนนซงกนและกน และมลกษณะการท างานทสงผลใหบคลากรในองคกรประสบความส าเรจกบการท างาน ซงแบงออกเปน 4 มตคอ 1. มตเนนความส าเรจ (Achievement) คอองคกรทมภาพรวมในลกษณะการท างานทดมคานยมและพฤตกรรมการท างานของทกคนในองคกรทมลกษณะของการมเปาหมายของการท างานรวมกน มเหตผลและหลกการ เปนนกวางแผนทมประสทธภาพ มความกระตอรอรน มความสขกบงาน รสกวางานทท านนมความส าคญและทาทาย 2. มตเนนสจการแหงตน (Self-actualizing) คอองคกรทมคานยมและพฤตกรรมการแสดงออกในทางสรางสรรค เนนความตองการของบคคลในองคกรตามความนกคดและคาดหวง เปาหมายของการท างานอยทคณภาพมากกวาปรมาณงานทไดรบ รวมทงความส าเรจของงานมาพรอมๆ กน กบความกาวหนาของพนกงานทกคน ทกคนมความภมใจในงานของตน 3. มตเนนบคคลและการกระท า (Humanistic-encouraging) คอองคกรทมคานยมและพฤตกรรมการท างานโดยมการบรหารจดการแบบมสวนรวมและมงเนนบคคลเปนศนยกลางใหความส าคญกบพนกงาน ถอวาพนกงานเปนทรพยากรทมคาทสดขององคกร การท างานมลกษณะการตดตอสอสารทมประสทธภาพ ท าใหพนกงานมความสขและภมใจในการท างาน และไดรบการสนบสนนความกาวหนาจากการท างานสม าเสมอ

62

4. มตเนนไมตรสมพนธ(Affiliation) คอองคกรทมคานยมและพฤตกรรมการแสดงออกมงเนนความสมพนธระหวางบคคล ทกคนในองคกรมความเปนกนเอง เปดเผย และมความรสกของเพอนรวมงานหรอทม การแสดงออกของพนกงานในองคกรจะเนนการท างานในลกษณะใหความอบอน ใหการยอมรบซงกนและกน มการแบงปนและเขาใจความรสกซงกนและกน 2. ลกษณะตงรบ-เฉอยชา (Passive/defensive styles) หมายถง องคกรทมคานยมและพฤตกรรมการแสดงออกทมงเนนความตองการความมนคงของพนกงาน และมผน าทเนนบคคลคลอยตามความคดเหนของผบรหาร ยดถอกฎระเบยบแบบแผน พ งพาผบรหารและพยายามหลกเลยงการกระท าทตองรบผดชอบ ยอมรบการมอบหมายงานจากผบรหาร เนนถงความสมพนธกบบคคลในลกษณะปกปองตนเองและตงรบ เพราะเปนแนวทางทท าใหมนคง ปลอดภย และกาวหนาในหนาทการงาน ซงแบงออกเปน 4 มตคอ 1. มตเนนการเหนพองดวย (Approval) คอ องคกรทมคานยมและพฤตกรรมการแสดงออกทบคคลใหการยอมรบซงกนและกน หลกเลยงการขดแยงทอาจเกดขน พฤตกรรมทถกตองในองคกรคอ พยายามเหนดวยและคลอยตามความคดเหน การปฏบตตวเหมอนกบบคคลสวนใหญในองคกร ลกษณะคลอยตามเปนสงทพนกงานในองคกรพงพอใจ 2. มตเนนกฎระเบยบ (Conventional) คอองคกรทมคานยมและพฤตกรรมการแสดงออกลกษณะอนรกษนยม รกษาประเพณแบบแผนการปฏบตงาน มการควบคมดวยระบบราชการ คนในองคกรตองท าตามกฎระเบยบทวางไวอยางเครงครด 3. มตเนนการพงพา (Dependent) คอ องคกรทมคานยมและพฤตกรรมการแสดงออกถงสายการบงคบบญชาศนยรวมการบรหารจดการ การตดสนใจอยทผบรหารหรอผน ากลม ซงทกคนตองปฏบตตามการตดสนใจนน และทกคนเชอวาการตดสนใจนนถกตอง ทกคนไมสนใจคณภาพของงานหรอลกษณะงานททาทาย ไมทราบจดมงหมายการท างานของตนเองและขององคกร มงการปกปองตนเองโดยการปฏบตตามผบรหาร 4. มตเนนการหลกเลยง (Avoidance) คอ องคกรทมคานยมและพฤตกรรมการแสดงออกทเนนการลงโทษเมอท างานผดพลาด แตเมอท างานประสบความส าเรจกลบไมไดรบรางวลอะไร ท าใหพนกงานเกยงความรบผดชอบใหกบผอน และหลกเลยงการกระท าตางๆ ทอาจกอใหเกดความผดพลาดในการท างานและถกต าหน พนกงานทกคนจะรสกผด ต าหนตวเอง และรสกวาตนเองไมมคณคา เมอท างานผดพลาดทกคนหลกเลยงการท างานหรอการปฏบตตวทกอใหเกดการขดแยงและความผดตางๆ พยายามหลกเลยงไปใหผรวมงาน 3. ลกษณะตงรบ-กาวราว (Aggressive/defensive styles) คอ องคกรทมคานยมและพฤตกรรมการแสดงออกลกษณะมงเนนงานและเนนความตองการดานความมงคงของพนกงานลกษณะการ

63

ท างานแบบมงเนนอ านาจ เหนตรงกนขาม การแขงขน และการท างานแบบสมบรณแบบ ซงแบงออกเปน 4 มตคอ 1. มตเนนการเหนตรงกนขาม (Oppositional) คอ องคกรทมคานยมและพฤตกรรมการแสดงออกของการเผชญหนาเปนอยางมาก โดยมคานยมการบรหารทเนนการเจรจาตอรองพนกงานรสกวามคณคาไดแกไขปญหาเฉพาะหนา ขาดการวางแผนลวงหนา การแกปญหาเฉพาะหนากอใหเกดความขดแยงกบบคคลอนในองคกรอยเสมอๆ พนกงานจะแสดงถงความขดแยงในลกษณะไมไววางใจบคคลอน และการแสดงอาการต าหนและตอตานการเปลยนแปลงหรอตอตานความคดเหนของผอนอยเสมอ 2. มตเนนอ านาจ (Power) คอ องคกรทมคานยมและพฤตกรรมการแสดงออกทมโครงสรางการบรหารแบบไมมสวนรวม โดยมพนฐานแบบเนนอ านาจหนาทและบทบาทของแตละคน อยทต าแหนงทควรด ารงอย รางวลทไดรบจากองคกรคอ การเลอนขนเลอนต าแหนง ไดควบคมพนกงานทมระดบต ากวา ทกคนมความตองการทจะไดต าแหนงทสงขน และตองการอ านาจเพอบ ารงรกษาความรสกทมนคง โดยการมงเนนทผลงานโดยการใชอ านาจหนาท 3. มตเนนการแขงขน (Competitive) คอ องคกรทมคานยมและพฤตกรรมการแสดงออกของการแขงขนทตองการผลแพชนะ พนกงานตองการชนะและดกวาผอน ทกคนมงเนนเพอรกษาความรสกการมคณคาของตนเองจากการแบงระดบในทท างานและวดผลส าเรจทการท างานทมการแขงขนและมความเชอวาการท างานตองมการแขงขนจงจะประสบความส าเรจ 4. มตเนนความสมบรณแบบ (Perfectionist) คอ องคกรทมคานยมและพฤตกรรมการแสดงออกลกษณะเนนความเปนระเบยบ การท างานอยางหนกและยดมนในระบบการท างานอยางละเอยดถถวน แตไดรบผลงานและผลผลตขององคกรนอยมาก เนนการท างานทมระบบระเบยบอยางละเอยด

2.3.3 แนวคดและทฤษฎเกยวกบการบรหารจดการ 2.3.3.1 ความหมายของการบรหารจดการ Hellriegal, Slocum, & Jackson (2004, p. 7) กลาววา การบรหารจดการ หมายถง งานและกจกรรม ซงรวมถงการก ากบองคกรหรอหนวยงานขององคกร โดยใชกระบวนการทางการจดการ ประกอบดวย การวางแผน (Planning) การจดองคกร (Organizing) การชน า (Leading) และการ ควบคม (Controlling) Weihrich& Koontz (2005, p. 4) อธบายวา การบรหารจดการ คอ กระบวนการของการออกแบบ และการรกษาสภาพแวดลอม ทงในระดบปจเจกบคคลและการท างานรวมกนเปนกลม

64

เพอใหบรรล จดมงหมายไดอยางมประสทธภาพ ซงสามารถสรปค าจ ากดความพนฐานของการจดการไดดงน - ผบรหารจะตองด าเนนการตามหนาททางการจดการ 5 ประการ ประกอบดวย การ วางแผน (Planning) การจดองคกร (Organizing) การจดคนเขาท างาน (Staffing) การชน า (Leading) และการควบคม (Controlling) - การจดการสามารถประยกตใชไดกบองคกรทกประเภท - การจดการสามารถประยกตใชไดกบผบรหารทกคน - การจดการเกยวของกบผลตผลโดยนยของประสทธผลและประสทธภาพ Schermerhorn (2008, p. 17) กลาววา การบรหารจดการ คอกระบวนการทจะท าใหองคการบรรล เปาหมายขององคการ โดยเกยวของกบหนาททส าคญดานการวางแผน การจดองคการ การจดคนเขา ท างาน การสงการ และการควบคม สมภพ ระงบทกข (2554,น. 2) ไดใหความหมายการของการบรหารจดการ คอ การตดตามการ ด าเนนการตามเปาหมายอยางมประสทธภาพและมประสทธผล โดยองคการ หรอบคคลทรวมงาน กนเพอบรรลเปาหมาย ผจดการมบทบาทตอความส าเรจขององคการ ซงการเปนผบรหารทไดรบการ ยอมรบนน ไมไดมาจากพรสวรรคเพยงอยางเดยว แตสามารถฝกฝนกนได เพราะการบรหารจดการ คอ การใหคนท างานใหส าเรจตามทก าหนด ศรวรรณ เสรรตน และคนอนๆ (2542, น. 444) ใหความหมาย การบรหารจดการไววา คอ กระบวนการน าทรพยากรการบรหารมาใชใหบรรลวตถประสงคตามขนตอนการบรหาร คอ การ วางแผน (Planning) การจดองคกร (Organizing) การชน า (Leading) และการควบคม (Controlling) รงสรรค ประเสรฐศร (2549, น. 13) กลาววา การบรหารจดการ (Management) หมายถง กจกรรมท เกยวของกบการน าทรพยากรการบรหารมาใชใหบรรลวตถประสงคขององคการ ประกอบดวย การ วางแผน (Planning) การจดองคการ (Organization) การน า (Leading) และการควบคม (Controlling) พชสร ชมภค า (2552, น. 5) ไดใหความหมายของ การบรหารจดการไววา การบรหารจดการ (Management) หมายถง การด าเนนการในการวางแผนตดสนใจ การจดองคการ การน า และการ ควบคมทรพยากรพนฐานขององคการ อนไดแก ทรพยากร การเงน สนทรพยถาวร ขอมลและ ทรพยากรมนษยเพอจะชวยใหองคการบรรลเปาหมายอยางมประสทธภาพและประสทธผล ดงนน การจดการจงประกอบดวยหนาททางการจดการ 4 อยาง ไดแก การวางแผน (Planning) การจด องคการ (Organizing) การน า (Leading) และการควบคม (Control)

65

กลาวโดยสรปไดวา การบรหารจดการ หมายถง กระบวนการทจะท าใหองคกรบรรล เปาหมายขององคกร โดยมการน าทรพยากรการบรหารมาใชใหบรรลวตถประสงคตามขนตอนการ บรหาร คอ การวางแผน (Planning) การจดองคกร (Organizing) การชน า (Leading) และการควบคม (Controlling)

2.3.3.2 ความสาคญของการบรหารจดการ การจดการเปนงานทตองอาศยปจจยตางๆ ในการด าเนนการ โดยเฉพาะวธการปฏบตดานการจดการนนเปนเรองทมความยงยากและซบซอน จ าเปนตองอาศยผบรหารทมวสยทศนคอยดแลเอาใจใส และใชความพยายามสนบสนนกลมบคคลในองคการเพอใหเกดการปฏบตงานอยางเครงครด ตามระเบยบแผนทวางไวเพอใหเกดผลดทางการจดการ (วลาวรรณ รพพศาล,2550,น. 32-33) ดงน 1. ท าใหเกดประสทธภาพทางการบรหาร โดยหลกทวไปจะเหนวาการด าเนนการขององคการจะประสบความส าเรจมากนอยเพยงใด องคการจ าเปนตองมกระบวนการปฏบตงานทดไมวาจะเปนเรองการวางแผน จดองคการ จดคนใหเขาท างาน การชน าและการควบคม คอตองท าใหงานตางๆ ด าเนนไปตามเปาหมายทวางไวและไดรบผลประโยชนตอบแทนอยางคมคา โดยใชทรพยากรนอยทสด 2. ท าใหเกดประโยชนในดานเวลา หมายถง การด าเนนงานขององคการทมการวางแผนไวชดเจน จะท าใหงานตางๆ ขององคการด าเนนไปอยางราบรน รวดเรว ส าเรจตามระยะเวลาและวตถประสงคทก าหนดไวอยางมประสทธภาพสงสด 3. เปนวธทางการปฏบตงานอยางหนง หมายถง การจดการเปรยบเสมอนเครองมอทจะชวยเสรมบคลากรในองคการใหเหนความส าคญตองาน มขวญก าลงใจในการปฏบตงาน โดยจะตองใหทกคนไดรบทราบถงบทบาทหนาทของตนเองอยางชดเจน สามารถปฏบตงานไดดวยความมนใจ เกดขอผดพลาดนอยทสด 4. ชวยลดตนทนในการด าเนนงาน หมายถง ในกรณทองคการมผบรหารและกระบวนการการจดการทดแลว ยอมจะชวยลดคาใชจายในการด าเนนงานได โดยเฉพาะในเรองปจจยทเกยวกบการบรหารงาน เชน คน เงนทน วสด-อปกรณ เวลา เปนตน 5. ท าใหเกดคณคาทางสงคม องคการธรกจทไดพยายามบรหารงานใหมประสทธภาพจนเปนทรจกและยอมโดยทวไป ยอมสนองความตองการของสงคมในดานผลตภณฑและการบรการทดได เชน ปรมาณและคณภาพของผลผลต การบรการเพออ านวยความสะดวกตางๆ

66

2.3.3.3 หนาทในการบรหารจดการ (Functions of Management) ผบรหารทมประสทธภาพจ าเปนตองตระหนกรถงปญหาและโอกาสทเกดขน โดยจะตองด าเนนการตดสนใจใหดทสดและด าเนนกจการไปในทางทเหมาะสม ผานทางกระบวนการจดการหรอในหนาท 4 ประการ ซงประกอบดวย การวางแผน การจดองคการ การน า และการควบคม เพอใหบรรลเปาหมายของการปฏบตงาน (Shermerhorn, 2008, pp. 17-19) โดยมรายละเอยดของหนาทในการจดการ ดงน 1. การวางแผน (Planning) เปนกระบวนการก าหนดวตถประสงคและพจารณาวาสงใดควรท าใหบรรลเปาหมายนน หรอ หมายถง การก าหนดเปาหมายขององคการและวธการทจะบรรลเปาหมายนนๆ ผบรหารจะตองวางแผนดวยหลกเหตผล 3 ประการ คอ 1.1 เพอก าหนดทศทางส าหรบอนาคตขององคการ เชน ตองการก าไรทเพมขน การขยายสวนครองตลาด และความรบผดชอบตอสงคม 1.2 เพอก าหนดทรพยากรขององคการใหบรรลเปาหมาย 1.3 เพอก าหนดงาน ซงจะตองมการปฏบตใหบรรลเปาหมาย 2. การจดองคการ (Organizing) เปนกระบวนการตดสนใจวาใครท างานอะไร และรายงานขนตรงกบใคร เปนการใชบคลากรไดอยางเหมาะสม (Staffing) หรอหมายถง กระบวนการออกแบบงาน การจดสรรทรพยากร และการประสานกจกรรมการท างาน 3. การน า (Leading) เปนการชกน าใหบคคลอนปฏบตงาน โดยการจงใจใหปฏบตงานใหบรรลเปาหมายขององคการ ซงในเรองของการน านผบรหารจะตองใชหลกการจงใจทด และขณะเดยวกนกตองมการสงการทเหมาะสมดวย หรอหมายถง การกระตนจงใจใหใชความพยายามเพอใหบรรลเปาหมาย 4. การควบคม (Controlling) เปนขนตอนทบคคล กลม หรอองคการ มการตดตามการท างานและปฏบตการแกไข หรอหมายถง กระบวนการวดผลการท างานและการแกไข เพอใหเกดความเชอมนวาไดผลลพธตามทตองการ การควบคมมขนตอนทส าคญดงน 4.1 การก าหนดมาตรฐานการท างาน 4.2 การวดผลการท างานในปจจบนแลวเปรยบเทยบกบมาตรฐาน 4.3 การปฏบตการแกไขสงทเบยงเบนจากมาตรฐานทก าหนดไว 4.4 การปฏบตการแกไขมาตรฐานเทาทจ าเปน วลาวรรณ รพพศาล (2550, น. 42-43) กลาววา หนาททางการจดการหรอการบรหารถอวาเปนหนาทส าคญของงานแตละงานในองคการ ผบรหารทประสบความส าเรจสวนใหญจะเปนผสรางโอกาสในการปฏบตงานใหแกคณะบคคลหรอกลมบคคลอยางมประสทธภาพ รวมถงไดรบ

67

ความรวมมอจากผ ใตบงคบบญชา ทส าคญผ บรหารจะตองเปนผ มความรความช านาญ มประสบการณในแงมมตางๆ ของกระบวนการบรหารจดการ โดยมรายละเอยดของบทบาทหนาทของกระบวนการบรหารจดการ ดงน 1. การวางแผน (Planning) เปนงานขนแรกทองคการจะตองลงมอกระท ากอนทจะไปจดการในหนาทอนๆ ซงงานทเกยวกบแผนนนจะเปนเรองของการก าหนดเปาหมายหรอวตถประสงคในการด าเนนงานในขนตน โดยจะตองก าหนดเปนโครงรปของงานออกมาอยางชดเจนเพอเปนการตดสนใจวา องคการจะท าอะไรบาง อยางไร ท าเมอใด และจะใหใครเปนผปฏบตบางในงานแตละสวนทก าหนดขน 2. การจดองคการ (Oganizing) เปนงานทถกจดท าตอจากแผนงานทไดด าเนนการเสรจเรยบรอยแลว ในการจดองคการนนผบรหารจะตองจดรปแบบโครงสรางของงานออกมาใหชดเจนในเรองปรมาณทจะตองจดท าไมวาจะเปนระบบการท างาน การก าหนดลกษณะและต าแหนงงาน วธการปฏบตงาน ขอบเขตอ านาจหนาทงานแตละงาน ตลอดจนการประสานสมพนธของงานแตละงาน เพอใหเปนระเบยบแบบแผนของการปฏบตทด และกอใหเกดประโยชนตอองคการมากทสด 3. การจดคนเขาท างาน (Staffing) หลงจากทองคการมแผนงานและจดโครงสรางของงานไวเรยบรอยแลว งานในขนนจะดแลเกยวกบการวางแผนเพอสรรหาบคลากรเขามาปฏบตงานในองคการ ซงกระบวนการนนจะถกเรมตนตงแตการวางแผนเพอพจารณาความตองการก าลงคนดวย การสรรหาคดเลอก บรรจ ฝกอบรมและพฒนา ประเมนผลการปฏบตงาน รวมไปถงการก าหนดคาตอบแทน จดสวสดการ และการออกจากงาน 4. การชน า (Leading) เมอองคการไดท าการคดเลอกบคลากรตามกระบวนการทถกตองและเปนธรรมแลว กจะสรรหาบคลากรทมความเหมาะสมตามความตองการเขามาปฏบตงาน และในขนตอนนเองผบรหารจะตองท าหนาทชกจงใหบคลากรฝายตางๆ รวมมอปฏบตงานอยางเตมท การชน าหรอสงการถอวาเปนงานทตองใชศลปะคอนขางสงทจะท าใหผใตบงคบบญชารวมมอดวยความเตมใจ ดงนนในการชน าอาจจะใชวธการออกค าสงแบบขอรองใหค าแนะน า โดยจะไมใชวธการบงคบอยางเดดขาด 5. การควบคม (Controlling) ถอเปนงานขนสดทายของกระบวนการจดการทจะคอยดแลตรวจสอบการด าเนนงานของบคลากรแตละคนวาเปนอยางไร งานคบหนาไปถงไหน มปญหาอปสรรคอะไรเกดขนบาง ซงวธการควบคมนนผบรหารอาจจะใชวธการสงเกตการปฏบตงานดวยตนเอง หรอการตรวจสอบผลงานตามขนตอน ซงแลวแตความเหมาะสม ทส าคญคออยาใหผปฏบตงานมความรสกวาก าลงถกจบผด หลงจากน นจะน าผลทไดจากการดแลควบคมมาด าเนนการแกไขตอไป

68

รงสรรค ประเสรฐศร (2549, น. 13) ระบวา หนาทในการบรหาร ประกอบดวย 4 ขนตอน คอ (1) การวางแผน (Planning) (2) การจดองคการ (Organization) (3) การน า (Leading) และ (4)การควบคม (Controlling) โดยทง 4 ขนตอนนมความสมพนธกน คอ เมอมการวางแผนแลวกจะตองมการจดสรรหนาทวามใครท าหนาทอะไรบาง แลวขนตอนตอไปจงมการสงการและชกน าใหพนกงานปฏบตตามแผน เมอมการปฏบตตามแผนแลว กจะเปนจะตองมขนตอนสดทายคอการควบคมใหเปนไปตามแผนทวางไว ซงขนตอนการบรหารทง 4 ขนตอนดงกลาวจะเกยวของกบทรพยากรตางๆ ไดแก ทรพยากรมนษย (Human resource) ทรพยากรทางกายภาพ (Physical resource) ทรพยากรขอมล (Information resource) ทรพยากรทางการเงน (Financial resource) ดงแผนท 2.2 ดงน

แผนภาพท 2.2: แสดงความสมพนธของหนาทในการบรหารขนพนฐาน 4 ประการ (Basic

Managerial Function) (ทมา: Hellriegel, Slocum, & Jackson, 2004)

2.3.3.4 การจดการตามหลกบรหาร (Administrative Management) แนวคดการจดการตามหลกการบรหาร เปนแนวคดทมงเนนการจดองคการในภาพรวมเพอใหเกดประสทธภาพ โดยมองวาผจดการและผบรหารมความรบผดชอบในการประสานกจกรรมตางๆ ของกลม และสวนตางๆ ของงาน ในองคการ นกคดทส าคญ ไดแก Henri Fayol (ค.ศ. 1841-1925) นกอตสาหกรรมชาวฝรงเศส ผเขยนหนงสอชอ “General and Industrial

1.การวางแผน (Planning)

2.การจดองคการ (Organizing

3.การควบคม (Controlling)

4.การน า (Leading)

69

Management” ไดดงเอาประสบการณของตนเองออกมาเผยแพรเปนวถการปฏบตทางดานการจดการอยางเปนระบบ เพอใหผจดการคนอนๆ ใชเปนแนวทางในการบรหาร โดยเขากลาววาการด าเนนกจกรรมใดๆ กตามจะส าเรจบรรลเปาหมายมากนอยเพยงใด ขนอยกบบทบาทหนาทของผบรหารเปนส าคญ ดงนนแนวคดของเขาจงใหความส าคญตอบทบาทหนาทของผบรหาร โดยเนนกระบวนการบรหารขนพนฐานไว 5 ประการ หรอทใชชอยอวา POCCC (วลาวรรณ รพพศาล, 2550, น. 34-35) ซงมรายละเอยด ดงตอไปน

(1) Planning (การวางแผน) คอ การคาดคะเนเหตการณตาง ๆ ไวลวงหนา ทถอวาอาจจะเปนผลกระทบตอธรกจไดทงในปจจบนและอนาคต

(2) Organizing (การจดองคการ) คอ กระบวนการจดโครงสรางของคนและงาน โดยมการแบงงานและก าหนดอ านาจหนาทความรบผดชอบ

(3) Commanding (การบงคบบญชา) คอ การวางหลกการบงคบบญชาสงการใหสมาชกในองคการปฏบตงานตามทไดรบมอบหมายใหดทสด

(4) Co-ordinating (การประสานงาน) คอ ภาระหนาทของผบรหารทจะคอยเชอมโยงงานตางๆ ใหด าเนนไปดวยกน

(5) Controlling (การควบคม) คอ การก ากบดแลงานทมอบหมายใหการปฏบตงานด าเนนไปตามแผนทวางไว

นอกจากน Fayol ยงไดคดคนหลกการจดการ (A Principle of Management) 14 ขอ เพอชวยใหผบรหารสามารถท างานไดอยางมประสทธภาพ (Dubrin& Ireland, 1993, p. 37) ซงหลกการดงกลาวประกอบดวย

(1) การแบงงานกนท า (Division of Work) โดยการเพมการแบงงานกนท าตามความสามารถหรอความถนดในงานแตละงาน เพอใหเกดประสทธภาพ

(2) อ านาจหนาท (Authority) ผบรหารมสทธทจะสงการและมอ านาจทจะบงคบใหผใตบงคบบญชาปฏบตตามค าสงนนๆ

(3) เอกภาพการสงการ (Unity of Command) ผใตบงคบบญชาควรรบค าสงจากผบงคบบญชาเพยงคนเดยว ทเรยกกนวาหลกการ One Man One Boss

(4) วนย (Discipline) ผใตบงคบบญชาใหความเคารพและเชอฟงในขอก าหนดและนโยบายขององคการ

(5) เอกภาพในทศทาง (Unity of Direction) งานแตละงานในแตละกลมหรอแตละฝาย ควรปฏบตงานภายใตแผนและการอ านวยการเดยวกน

70

(6) ผลประโยชนสวนตวขนกบผลประโยชนสวนรวม (Subordination of Individual Interests to the Genaral Interests) นนคอผลประโยชนทางสงคมควรมากอนเปนล าดบแรก ผลประโยชนขององคกรเปนอนดบทสอง และผลประโยชนของแตละบคคลหรอกลมคนมาเปนอนดบสดทาย

(7) ผลตอบแทน (Remuneration) คนงานควรไดรบคาจางอยางยตธรรมผลตอบแทนนนตองเปนทยอมรบไดทงคนงานและองคการ

(8) รวมอ านาจ (Centralization) เพมบทบาทของผใตบงคบบญชาในกระบวนการตดสนใจ คอ การกระจายอ านาจ (Decentralization) ในขณะทหากลดบทบาทดานนลงจะเปนการรวมอ านาจไวทศนยกลาง (Centralization) ดงนน ผบรหารทมความสามารถตองตดสนใจอยางถกตองวาสถานการณใดควรรวมอ านาจและสถานการณใดควรกระจายอ านาจ

(9) สายการบงคบบญชา (Scalar Chain) ควรก าหนดสายบงคบบญชาของแตละหนวยงานในองคการใหชดเจน ไมเหลอมล า ทบซอน หรอคลมเครอ ซงสายการบงคบบญชานจะสมพนธกบการสอสารในองคการดวย

(10) ระเบยบ (Order) ทกสงทกอยางควรมระเบยบแบบแผน การบรรจลกจางเขาท างานควรค านงถงคณสมบต และองคการควรตองจดใหบคคลท างานทเหมาะสมกบตนเอง

(11) ยตธรรม (Equity) ผบรหารควรบงคบบญชาดวยความเมตตากรณาและยตธรรมตอผใตบงคบบญชา

(12) ความมนคง (Stability of Tenure of Personnel) อตราการออกจากงานสงแสดงใหเหนถงความไดรประสทธภาพของผบรหารและองคกร ผบรหารควรสรางความรสกในเรองความมนคงในหนาทการงานใหแกผใตบงคบบญชา เพอลดอตราการออกจากงานใหนอยลง

(13) การรเรม (Initiative) ผใตบงคบบญชาควรไดรบโอกาสในการออกแบบและด าเนนการตามแผนดวยตนเอง

(14) ความสามคค (Esprit de Corps) เพอใหการท างานเปนทมประสบความส าเรจการสงเสรมใหเกดความสามคคในหมคณะเปนสงทควรกระท า เพอใหเกดเอกภาพทงองคกร

ตอมา Gulick&Urwickไดน าแนวคดของ Fayol มาพฒนาเพอใหมความสอดคลองกบงานมากขน โดยเนนใหเหนวาการจดการจ าเปนตองมกระบวนการหรอขนตอนปฏบตและไดสรปกระบวนการบรหาร ไวในหนงสอชอ “Papers on the Science of Administration” ซงเขยนขนในป 1937 วา กระบวนการบรหารประกอบดวยขนตอนทส าคญ 7 ประการ โดยใชชอยอวา POSDCoRB (วลาวรรณ รพพศาล, 2550, น. 37) ซงมสาระส าคญดงน

71

1. P - Planning (การวางแผน) เปนการคาดคะเนเหตการณการตางๆ ทจะเกดขนในอนาคต ซงตองค านงถงทรพยากรภายในองคการ และสภาพแวดลอมภายนอก เพอใหแผนทก าหนดขนมความรอบคอบและสามารถน าไปปฏบตได 2. O - Organizing (การจดองคการ) เปนการจดองคการทเปนสวนราชการโดยจดแบงตามความช านาญเฉพาะอยาง ออกเปนกรม ฝาย แผนก จะพจารณาปรมาณงานคณภาพงาน ขนาดของการควบคม และพจารณาแบงสายงานหลก และสายงานทปรกษา โดยค านงถงอ านาจหนาทและความรบผดชอบควบคกนไป 3. S - Staffing (การจดบคคลเขาท างาน) เปนการคดเลอกบคคลใหเขามาด ารงต าแหนงภายในองคการ โดยพจารณาจากบคคลทมความรความสามารถทเหมาะสมใหไดในปรมาณทเพยงพอจะท าใหงานส าเรจได 4. D-Directing (การสงการหรออ านวยการ) เปนการก ากบดแล สงงานผใตบงคบบญชา โดยอาศยลกษณะความเปนผน า การจงใจ ศลปะการปกครองคน และการสรางมนษยสมพนธของผใตบงคบบญชา 5. Co - Coordinating (การประสานงาน) เปนการเชอมความสมพนธทด กบบคคลทมสวนเกยวของกบการปฏบตงานทกฝาย ทงในระดบสงกวา ต ากวา และการสรางมนษยสมพนธกบผบงคบบญชา 6. R - Reporting (การรายงานผลการปฏบตงาน) เปนการน าเสนอผลสมฤทธของการปฏบตงานจากผใตบงคบบญชา หรอผบรหารระดบตางๆ โดยมการตดตอสอสารแบบเปนลายลกษณอกษร 7. B - Budgeting (การงบประมาณ) เปนเครองมอทน ามาใชในการควบคมการปฏบตงานโดยใชวงจรงบประมาณ ซงมข นตอนดงน การเตรยมขออนมตงบประมาณ การเสนอใหผบ งคบบญชาใหความเหนชอบ การด าเนนงานตามงบประมาณ การตรวจสอบ การใชจายงบประมาณตามแผนทเสนอขอไว ตอมา ศาตราจารย ดร.ชบ กาจนประกร ไดเพม “PA” คอ นโยบาย (Policy) และอ านาจหนาท (Authority) เขาไป จงกลายเปน “PA-POSDCoRB” ประกอบดวย P=Policy หมายถง นโยบาย, A=Authority หมายถง อ านาจหนาท, P=Planning หมายถง การวางแผน, O=Organizing หมายถง การจดสวนราชการหรอองคการ, S=Staffing หมายถง การจดหาบคคลเขาท างาน, D=Directing หมายถง การสงการ, CO=Coordinating หมายถง การประสานงาน, R=Reporting หมายถง การรายงานผลการปฏบตงาน และ B=Budgeting หมายถง การรายงานงบประมาณ

72

2.3.4 แนวคดเกยวกบประสทธภาพการบรหารงาน 2.3.4.1 ความหมายของประสทธภาพ นกวชาการและนกบรหารหลายทานไดแสดงทศนะเกยวกบความหมายของค าวาประสทธภาพ แตกตางกนออกไป ดงน ราชบณฑตยสถาน (2546 : 667) ไดใหความหมายของค าวา ประสทธภาพ หมายถง ความสามารถทท าใหเกดผลในการท างาน กฤษฎ อทยรตน (2545 : 350) กลาววา ประสทธภาพ หมายถง ผลสมฤทธทบรรลแลวโดยการเทยบกบทรพยากรทใชไป สวสด กาญจนสวรรณ (2542 : 4) ) กลาววา ประสทธภาพ หมายถง การใชทรพยากรและเวลานอย แตงานบรรลเปาประสงคและมคณภาพมาก ปเตอรดรกเกอร (Peter Drucker1967, อางถงใน วโรจน สารรตนะ และสมพนธพนธพฤษ, 2545 : 3) กลาววา ประสทธภาพ หมายถง ความสามารถในการใชทรพยากรในกระบวนการเปลยนแปลงเพอบรรลจดหมายขององคการไดด ประเวศน มหารตนกล (2542 : 113-114) ) ไดอธบายเพมเตมวา ประสทธภาพ หมายถง การใชคนนอยกวางาน แตสามารถท างานใหส าเรจไมวาจะเปนการบรรลความส าเรจในรปแบบของภารกจ นโยบาย เปาหมาย หรอวตถประสงค กแลวแต ผลงานทส าเรจไดใชคนและทนพอดกบงาน และยงผลงานทส าเรจไดใชคนและทนต ามากเทาใด ยงถอวาเกดประสทธภาพไดมากเทานน สรปไดวา ประสทธภาพ หมายถง ความสามารถในการด าเนนงานดานตางๆ ใหส าเรจลลวงตามจดมงหมายทวางไว โดยใชทรพยากรทมอย ใหเกดประโยชนมากทสด

2.3.4.2 การบรหารงานทมประสทธภาพ ประเวศน มหารตนสกล (2542: 14-115) ไดกลาวถง การสรางระบบบรหารทมประสทธภาพทวทงองคการ ตองมองคประกอบอยางนอย 7 ประการคอ

1. การจดองคกรทมความยดหยนสง ไมผกยดเปนกรอบทตายตววาองคกรจะตองเปนแบบหนงแบบใด

2. ในเบองตนมโครงสรางต าแหนงรบงานครบถวนสมบรณ และพรอมทจะขยายรบการเตบโตไดตลอดเวลา

3. มโครงสรางเงนเดอน ทสอดรบกบโครงสรางต าแหนง 4. มระบบการประเมนผลงานโดยยดเอาเปาหมายเปนเกณฑวดความส าเรจของการท างาน 5. มการประยกตใชระบบเทคโนโลยสารสนเทศ

73

6. เสรมสรางบรรยากาศการท างานบนความหลากหลายของวฒนธรรม 7. ผบรหารมเหตผลและคณธรรม โดยเฉพาะการประเมนผลงานนนตองมความเปนธรรมไม

มอคต สาโรจน โอพทกษชวน (2546: 87-91) ไดกลาวถง หลกการบรหารใหมคณภาพประสทธภาพ ซงเปนทยอมรบและรจกทวโลก ไดแก หลกการของการบรหารแบบเดมมง (principle of Daming management) ดงน

1. การปรบปรงคณภาพเปนพลงขบเคลอนเศรษฐศาสตรทงมวล 2. ลกคาตองมากอนเสมอ 3. อยาต าหนบคคล แตแกไขระบบ 4. วางแผน ลองท า ตรวจสอบ ท าจรง 5. ฝายบรหารระดบสง ตองเปลยนแนวคดสปรชญาใหม 6. ฝายบรหารระดบกลาง ตองมการฝกอบรมปรชญาใหม 7. ฝายบรหารระดบลาง หรอไมใชฝายบรหารจดสรางทมวนยภายใน

อลศรา ชชาต, นวรตน สวรรณผอง และ วไลวรรณ โกยแกวพรง (2538: 37) ไดกลาวถง การท างานใหมประสทธภาพนนไมสามารถเกดจากการท างานของบคคลเดยว แตตองรวมมอกนระหวางบคคล โดยมปจจยทมอทธพลตอการท างานรวมกนอยางมประสทธภาพดงตอไปน

1. ลกษณะและภาวะความเปนผน าทเหมาะสม 2. ด ารงสถานะของการเปนสมาชกกลม 3. ขอผกพนทมตอทม 4. มบรรยากาศทสรางสรรค 5. มความมงมนทจะใหการด าเนนงานประสบความส าเรจ 6. มบทบาทของความรวมมอทชดเจน 7. มวธการท างานทมประสทธภาพ

สรฐ ศลปอนนต (2545: 154-159) ไดอธบายถงการด าเนนงานปฏรปสถานศกษาตามกระบวนการปรบปรงทมประสทธภาพในระดบสถานศกษาใหส าเรจตามขนตอนตอไปนการเตรยมการ

1. ปฐมนเทศครอาจารย 2. ตงทมปรบปรงสถานศกษา 3. ก าหนดภารกจของสถานศกษาการวเคราะห 4. ท าการประเมนความตองการการวางแผนและการปฏบตตามแผน

74

5. ตงความมงหมายและจดท าแผนยทธศาสตรปรบปรงสถานศกษา 6. พจารณารบรองแผนปรบปรงสถานศกษา 7. เผยแพรแผนการปรบปรงสถานศกษา 8. ปฏบตตามแผนปรบปรงสถานศกษา

สมยศ นาวการ (2545: 28) ไดใหขอพจารณาปญหาบางอยางทผบรหารควรพจารณาในการออกแบบองคการเพอบรรลถงเปาหมายขององคการอยางมประสทธภาพดงน

1. การรวมกลมกจกรรมตางๆในแตละระดบควรใชหลกเกณฑอะไร 2. แตละหนวยงานขององคการควรจะมขนาดของการควบคมเทาไรและในแผนงานทส าคญควรจะมระดบการบรหารกระดบ

3. องคการควรมการรวมอ านาจหนาทหรอกระจายอ านาจหนาทมากนอยแคไหน 4. ต าแหนงหนาทแตละระดบควรจะมความเปนระเบยบแบบแผนมากนอยแคไหน

สรปไดวา การบรหารงานทมประสทธภาพ ตองอาศยหลกในการบรหาร การสรางระบบการบรหารทผานการวางแผน การวเคราะหอยางเปนขนตอน นอกจากนยงจ าเปนตองอาศยความรวมมอจากทกฝาย ความพรอมของทรพยากรตางๆในองคการ แตสงทส าคญยงคอ ลกษณะภาวะความเปนผ น าของผ บรหาร ทพรอมจะด า เนนกจกรรม และพรอมทจะพฒนาองคการใหเจรญกาวหนา ทนตอความเปลยนแปลงตางๆทเกดขนรวดเรวและตลอดเวลาในสงคมปจจบน

2.3.5 ทฤษฏการสอสาร ทฤษฎทเกยวของกบการเผยแผนนผวจยไดศกษาทฤษฎของนกปราชญคนส าคญๆทสามารถน ามาประยกตใชใหเหมาะสมกบยคสมยซงทฤษฎการเผยแผนนมความเกยวของกบกระบวนการการสอสารทคนเราจ าเปนตองใชในชวตประจ าวนและการด าเนนชวตของคนเรานนยอมเกดปฏสมพนธตดตอสอสารอยเสมอการใชภาษาเพอการสอสารนนกจ าเปนตองท าความเขาใจแนวคดพนฐานทเกยวของกบการสอสารวตถประสงคของการสอสารองคประกอบของการสอสารภาษาทใชในการสอสารตลอดจนการสอสารประเภทตางๆซงจะชวยใหเกดความรความเขาใจในการใชภาษาและน ามาประยกตใชในดานตางๆอยางเหมาะสมมประสทธภาพเกดผลสมฤทธทางการสอสารตอไปและการสอสารเปนพฤตกรรมอยางหนงของคนเราซงเราอาจเรยกวา “พฤตกรรมการสอสาร” (Communication Behavior) ซงเปนการแสดงปฏสมพนธทางสงคมดวยการใชสญลกษณและระบบสารซงเปนกระบวนการของการถายทอดขอมลขาวสารความรความคดความตองการอารมณและความรสกตางๆของผหนงเรยกวา “ผสงสาร” ไปยงอกผหนงซงเรยกวา “ผรบสาร” โดยมลกษณะเปนทงการสอสารแบบตวตอตวและสอสารแบบผานสอเปนการกระท าทผสงสารและ

75

ผรบสารพยายามทจะเขาใจความหมายของสารทถายทอดใหแกกนการทจะท าใหผสงสารและผรบสารเกดความเขาใจทตรงกนไดผสงสารจะตองมวตถประสงคของการสอสารทชดเจนและสามารถถายทอดสารไดอยางกระจางชดและผ รบสารสามารถเกดการรบรและเขาใจสารไดตรงกบวตถประสงคซงมรายละเอยดดงตอไปน 2.3.5.1 ทฤษฎแบบจาลองการสอสารของวลเบอรแชรมม (Wilbur schramm) ซงวลเบอรแชรมมไดกลาวถงวตถประสงคในการสอสารของผสงสารและผรบสารโดยการเปรยบเทยบไวดงแผนภาพท 2.3 วตถประสงคของผสงสาร วตถประสงคของผรบสาร 1.เพอบอกหรอแจงใหทราบ (To inform) 1.เพอทราบหรอเขาใจ (To understand) 2.เพอสอนหรอใหการศกษา(To teach or educate) 2.เพอเรยนรหรอศกษา(To learn) 3.เพอสรางความพงพอใจหรอใหความบนเทง(To please or entertain) 3.เพอความพงพอใจหรอรบความบนเทง(To enjoy) 4.เพอเสนอหรอโนมนาวใจ(To propose or persuade) 4.เพอกระท าหรอตดสนใจ(To dispose or decide)

แผนภาพท 2.3 แบบจ าลองการสอสารของวลเบอรแชรมม จากแผนภาพท 2.3 แบบจ าลองการสอสารของวลเบอรแชรมมเมอเราพจารณาและจะเหนการพฒนาแนวความคดของแชรมมทมตอกระบวนการสอสารเปนการมองเชงปฏสมพนธตามแนวคดของแชรมมนการสอสารจะประกอบดวยผสงสาร (Source) ผเขารหส (Encoder) สญญาณ (Signal) ผถอดรหส (Decoder) และผรบสาร (Destination) ผเขารหส (Encoder) หมายถงบคคลหรอเครองมอซงท าหนาทในการเปลยนความคดความรสกหรอสงทเราตองการจะสอสารใหอยในรปของสญญาณหรอรหสหรอสญลกษณ (Symbol) ซงใชแทนความหมายของสงทเราตองการจะสอไดและเรยบเรยงเปนสาร (Message) เพอสงผานไปยงผรบสารสญญาณในทนหมายถงภาษาพดภาษาเขยนภาษาทาทางวตถสงของฯลฯซงมนษยสรางขนหรอเลอกใชเพอแสดงความหมายของสงตางๆรอบตว ผถอดรหส (Decoder) หมายถงบคคลหรอเครองมอซงท าหนาทเปลยนสารซงอยในรปของสญญาณหรอรหสหรอสญลกษณใหเปนความคดความรสกหรอสงทผสงสารพยายามสงมาเพอใหรบรและเขาใจความหมายของสารนนโดยอาศยการแปลความหมายของสารนนในการสอสารระหวางบคคลนนผสงสารและผเขารหสรวมผรบสารและผถอดรหสอาจเปนบคคลเดยวไดดงแผนภาพท 2.4

76

Source Encoder Signal Decoder Detination

ผสงสาร ผเขารหส สญญาณ ผถอดรหส ผสงสาร

แผนภาพท 2.4 แนวคดของแชรมมปรากฏในแบบจ าลอง จากแผนภาพท 2.4 แนวคดของแชรมมปรากฎในแบบจ าลองซงแชรมมไดน าเสนอไวนเปนแบบจ าลองทไดรบอทธพลทางความคดจากคลอดอแชนนนและชารลลออสกดกลาวคอแชรมมผสมผสานความคดของตนกบแนวคดขงแชนนนและออสกดแลวสรางจ าลองนขนมาดงนนรปแบบการแสดงกระบวนการสอสารในแบบจ าลองนจงมลกษณะทไมแตกตางไปจากแบบจ าลองของแชนนนคอมลกษณะเปนเอกวถหรออกนยหนงคอมองความสมพนธขององคประกอบในการสอสารเปนเชงเสนตรงการใหความส าคญกบการเปลยนสารเปนสญญาณเพอสงผานไปยงจดหมายปลายทางรวมทงการแยกผสงสารจากผเขารหสและผรบสารกบผถอดรหสสารออกจากกนสวนแนวคดทไดรบจากออสกดไดแกแนวคดเรองการเขารหสและการถอดรหสสารแตหากพจารณาโดยรวมแลวสาระส าคญทแชรมมตองการน าเสนอในแบบจ าลองนคอการแสดงใหเหนวากระบวนการสอสารด าเนนไปอยางไรดงนนแบบจ าลองนจงสามารถใชอธบายกระบวนการสอสารทเกยวกบอเลกทรอนกสและการสอสารของมนษยไดทงสองลกษณะดงแผนภาพท 2.4

แผนภาพท 2.5 แบบจ าลองของวลเบอร แซรมม

ผเขารหสสาร

ผตความหมายสาร

ผถอดรหสสาร

สาร

ผเขารหสสาร

ผตความหมายสาร

ผถอดรหสสาร

สาร

77

จากแผนภาพท 2.5 แบบจ าลองของวลเบอรแชรมมซงแชรมมไดสรางขนเมอปค.ศ.1954แบบจ าลองนมความแตกตางจากแบบจ าลองกอนหนานเนองจากเปลยนมมมองกระบวนการสอสารแบบเชงเสนตรงมาเปนแบบวงกลมหรอเปนแบบเชงปฏสมพนธซงแชรมมมองวาการสอสารคอกจกรรมทเกดจากปฏสมพนธระหวางผสงสารกบผรบสารนอกจากนนยงแสดงแนวคดเรองปฏกรยาตอบกลบ (Feedback) ระหวางคสอสารซงถอวาเปนแนวคดส าคญในพฤตกรรมการสอสารในแบบจ าลองทแชรมมไดน าเสนอไวนแสดงใหเหนถงการพฒนาการทางความคดเรองการสอสารทชดเจนและเปนประโยชนตอวงการศกษาเรองการสอสารในยคตอมาอยางเหนไดชดสรปไดวาแบบจ าลองการสอสารคอการใชสญลกษณเพออธบาย 2.3.5.2 ทฤษฎการสอสารของเบอรโลและโรเจอร ไดกลาวถง องคประกอบของการสอสารไวดงตอไปนซงจากแบบจ าลองของเบอรโลและโรเจอรจะเหนวาในกระบวนการสอสารมองคประกอบทส าคญ 6 องคประกอบดงตอไปน 1) ผสงสาร (Source) หมายถงแหลงก าเนดของสารหรอผทเลอกสรรขาวสารเกยวกบแนวคดหรอเหตการณตางๆทเกดขนแลวสงตอไปยงผรบสารผสงสารเปนบคคลเพยงคนเดยวหรอหลายคนหรออาจจะเปนหนวยงานองคกรตางๆ 2) สาร (Message) หมายถงผลผลตของผสงสารทถายทอดความคดความรสกความตองการขาวสารและวตถประสงคของตนทปรากฏออกมาในรปรหสเชนเมอเราอานหนงสอพมพสารกคอขาวขอความภาพทปรากฏในหนาหนงสอพมพ 3) สอ (Channel) หมายถงสงทน าหรอถายทอดสารของผสงสารเชนเมอเราพดกคอคลนเสยงในอากาศเมอเราอานหนงสอพมพสอกคอคลนแสงคลนเสยงและจอวทยโทรทศน 4) ผรบสาร (Receiver) หมายถงบคคลหรอกลมบคคลทรบสารของผสงสารผรบสารอาจเปนคนๆเดยวกนหรอหลายคนเชนกลมประชาชนหรอผน าชมชนเพยงคนเดยว 5) ผล (Effects) หมายถงการเปลยนแปลงหรอขอแตกตาง (Changes orDiscrepant) ซงเกดขนกบบคคลหรอกลมบคคลอนเนองมาจากขาวสารทไดรบผลของการสอสารมกจะปรากฏออกมาในรปแบบของการเปลยนแปลงระดบความรเจตคตและพฤตกรรมในวงการพฒนามนกวชาการหลายทานเสนอวาการเปลยนแปลงโครงสรางและหนาทของสงคมเกดขนเนองจากผลของการสอสาร 6) ปฏกรยาตอบสนอง (Feedback) หมายถงวธการหรอปฏกรยาทฝายผรบสารแสดงออกมาใหผสงสารไดรบทราบทงนสบเนองจากผลของการสอสารนบวาเปนกลไกส าคญทท าใหผสงสารสามารถหยงรไดวาขาวสารทสงออกไปนนไดรบผลตามวตถประสงคหรอเปาหมายหรอไมเพยงไรลกษณะปอนกลบอาจเปนไปโดยตงใจหรอไมตงใจกได

78

2.3.5.3 ทฤษฏการสอสารของเดวต เบอรโล (David K.Berlo) ซงเดวต เบอรโล ไดอธบายถงหลกการของการสอสารทมนษยใชตดตอสอสารถอเปนกระบวนการทมองคประกอบ (Ingredients) ทส าคญ 6 ประการดงตอไปน 1. แหลงสาร (Communication source) 2. ผเขารหสสาร (Encoder) 3. เนอหาขาวสาร (Message) 4. ชองสาร (Channel) 5. ผถอดรหสสาร (Decoder) 6. ผรบสาร (Communication receiver)

แผนภาพท 2.6 แบบจ าลองทฤษฎการสอสารของเบอรโล จากแผนภาพท 2.6 แบบจ าลองทฤษฎการสอสารของเดวตเบอรโลซงเดวตเบอรโลไดกลาวถงประสทธภาพของการสอสารจะประสบความส าเรจมากนอยเพยงใดน นจะตองมองคประกอบ 4 ปจจยซงมรายละเอยดดงตอไปน 1. ปจจยของผสงสารประกอบดวยทกษะการสอสารทศนคตความรระบบสงคม 2. ปจจยของสารประกอบดวยรหสเนอหาการจดเสนอ 3. ปจจยชองทางการสอสารประกอบดวยการเขารหสและการถอดรหสสารสงทน าสารมคลนแสงคลนเสยงวทยโทรทศนหนงสอพมพและพาหนะของสงน าสารมอากาศชองทางทจะ

S - Source ผสงสาร

M - Message สาร

C - Channel

ชองสาร R – Receiver

ผรบสาร

ทกษะการสอสาร

ทศนคต

ความร

ระบบสงคม

วฒนธรรม

สวนประกอบ

โครงสราง

การจดสาร

เนอหา

รหส

การเหน

การไดยน

การสมผส

การไดกลน

การลมรส

ทกษะการสอสาร

ทศนคต

ความร

ระบบสงคม

วฒนธรรม

79

น าไปสประสาทความรสกหรอการถอดรหสของผรบสารมการเหนไดยนสมผสไดกลนการลมรสเปนตน 4. ปจจยของผรบสารประกอบดวยทกษะการสอสารทศนคตความรระบบสงคมการวางแผนและการก าหนดนโยบายนนมหลกการทส าคญคอการใชวสยทศนในการก าหนดแนวทางฝายตางๆเพอใหบรรลเปาหมายซงมมมองของผก าหนดนโยบายและนกวางแผนนนจ าเปนตองมองทงในมมกวาง (Bird Eyes Views) และมมแคบ (Worm Eyes view) การมองนนจะตองมองใหรอบดานวามปจจยใดบางทมความเกยวของสมพนธกนและมอทธพลตอกนอยางไรกลาวคอหากองคประกอบตวใดตวหนงเปลยนแปลงไปยอมมผลกระทบตอองคประกอบในตวอนๆดวยการคดในลกษณะดงกลาวทเราเรยกวาการคดในเชงระบบ (System Theory)

2.3.6 แนวคดและทฤษฏเกยวกบแรงจงใจ 2.3.6.1 ทฤษฎองคการของฟรเดอรส เฮอรซเบรก (Frederick Herzberg) ซงฟรเดอรสเฮอรซเบรกไดสรางทฤษฎจงใจในการท างานซงมชอเรยกตางๆกนไปเชน Motivation maintenance theory หรอ Dual factors theory หรอ the motivation hygiene theory จดมงหมายในการศกษาของเขาคอประโยชนในทางอตสาหกรรมนนคอศกษาทศนคตเกยวกบงานเพอทจะใหมหนทางเพมผลผลตลดการขาดงานและสรางความสมพนธอนดในการท างานและเพอประโยชนทวๆไปส าหรบทกๆคนความเขาใจเกยวกบอทธพลตางๆทจะมสวนชวยในการปรบปรงขวญและก าลงใจทจะสงผลใหทกคนมความสขกายสบายใจและมความพงพอใจมากยงขนฟรเดอรสเฮอรซเบรก (Frederick Herzberg) แยกปจจยทงหมดทมผลกระทบตอการท างานออกเปน 2 กลมใหญๆคอ 1. ปจจยทเกยวของกบเหตการณทดและมผลตอความพอใจเกยวกบงานทท ากคอความส าเรจการยอมรบความรบผดชอบความกาวหนาและลกษณะทดของงานนนๆปจจยนเรยกวาปจจยทจงใจ (Motivators) 2. ปจจยทเกยวของกบเหตการณทมกจะมแนวโนมเปนผลทไมดทมกจะเกดขนภายใตเหตการณของงานทท าอยคอฐานะความสมพนธระหวางบคคลกบหวหนางานกบเพอนรวมงานและกบลกนองเทคนคในการบงคบบญชานโยบายของบรษทและการบรหารความมนคงในงานสภาพการท างานและเรองราวสวนตวทถกกระทบโดยสภาพของงานปจจยกลมนไดรบชอเรยกวาปจจยทเกยวกบการบ ารงรกษาจตใจ (Hygiene or maintenance factors) ทเรยกเชนนเพราะปจจยกลมนไมสามารถสรางแรงจงใจไดแตอาจสกดกนไมใหเกดการจงใจขนไดปจจยทง 2 กลมน มความส าคญในการจงใจคนงานและจะตองไดรบความสนใจจากผบรหารฟรเดอรสเฮอรซเบรก (Frederick Herzberg) พยายามแกไขปญหาในเรองการจงใจโดยเรมหาวธเพมคณคาของงานใหสงขน (Job

80

enrichment) ท าใหงานตางๆมความหมายมากขนมความส าเรจในงานมากขนมทงการยอมรบมความรบผดชอบสงขนกาวหนามากและสงเสรมการเตบโตใหแกแตละคนไดซงจะมผลตอการจงใจเปนอนมากซงตางกบ (Jobenlargement) ทมลกษณะเนอหาและคาของงานยงคงเดมทไมอาจมสงจงใจ ขอดของทฤษฎน คอ 1) ใหความสนใจกบมนษยมากขน 2) พยายามกระตนใหเกดการเพมของผลตผลโดยการจงใจ 3) ทกกรณของพฤตกรรมตางกจะมเปาหมายก ากบการชกจงใหเกดพฤตกรรมตามเปาหมายยอมท าไดโดยใชทฤษฎการจงใจใหถก ขอเสยของทฤษฎน คอ ยงพจารณาแตปจจยภายในองคการเทานนเมอผรบสารมการเลอกรบสอตามความตองการของตนเชนนผสอสารจงจ าเปนตองสอเนอสารของตนใหตรงกบความตองการของเขามากทสดหรอเสนอในสงทเขาไดยนไดฟงแลวแลวเกดความสนใจในอนเชอตามปฏบตตามเชนพดโนมนาวใจผฟงเปนตนในอดตโมเสสสามารถพดโนมนาวใจใหชาวยวหลบหนออกจากอยปตและใหถอบทบญญต 10 ประการของพระเจาไดซงมผลท าใหเกดความรกสามคคกนในหมคณะเมอเปนเชนนนกท าใหโมเสสสามารถปกครองหมคณะทเปนพนองชาวยวไดงายขนแมจะมผ ตงขอสนนษฐานวาโมเสสอาจจะบญญตบทบญญตทง 10 ประการนนขนเองแลวอางวาเปนบญญตของพระเจาเพอประโยชนแกการปกครองหมชาวยวทตนพาหนออกมาจากอยปตใหมกฎปฏบตเปนอนเดยวกนงายตอการปกครองอยางไรกตามมองในมตแหงการสอสารถอวาโมเสสประสบความส าเรจในการสอสารเพอการโนมนาวใจ เทคนคการเผยแผธรรมะในรปแบบตางๆถอวาเปนการสอสารเพอโนมนาวใจใหผฟงเกดความสนใจในอนประพฤตปฏบตตามเพอใหเกดประสทธภาพและประสทธผลในการเผยแผควรจะไดรหลกในการสอสารเพอโนมนาวใจ อรวรรณ ปลนธนโอวาท ไดสรปลกษณะและอทธพลของการโนมนาวใจไวดงน 1. ผโนมนาวใจมความตงใจทจะมอทธพลบางประการเหนอผถกโนมนาวใจ 2. โดยปกตผถกโนมนาวใจจะมทางเลอกมากกวาหนงและผโนมนาวใจจะพยายามชกจงผ ถกโนมนาวใจใหยอมรบทางเลอกทตนเสนอ 3. สงทผโนมนาวใจตองการคอการเปลยนแปลงหรอการสรางหรอการด ารงไวซงความเหนทศนคตคานยมและความเชอของผถกโนมนาวใจซงจะสงผลตอปจจยอนไดแกอารมณพฤตกรรมเปนตนการโนมนาวใจมทงประสบความส าเรจและลมเหลวปจจยทส าคญอยางหนงขนอยกบทศนคตความเชอและความตองการของผถกโนมนาวใจดงนนจงควรจะไดศกษาถงปจจยดงกลาวดวย “ตามทศนะของโรเซนเบรกและโฮฟแลนดการโนมนาวใจมผลตอการเปลยนแปลงทงภายใน

81

และภายนอกการเปลยนแปลงภายในไดแกการเปลยนแปลงดานอารมณความรสกความรความส านกและพฤตกรรมสวนการเปลยนแปลงภายนอกไดแกการแสดงออกทางกายและวาจา การเปลยนแปลงความรและจตส านกค าวา Cognitions รวมความถงความคดรวบยอด (Concept, Awareness) ความเชอทเรามตอสงหนงสงใดคณคาทเราใหตอสงหนงสงใดหรอความเชออยางหนงอยางใดและโลกทรรศนรอบตวเราปกตการเปลยนแปลงในความรและจตส านกแสดงออกใหเหนไดทางวาจาซงผรบสารแสดงออกมาหลงจากทไดฟงสารทโนมนาวใจแลวแตอยางทไดกลาวมาแลวการเปลยนแปลงในความรความคดรวบยอดหรอโลกทรรศนอาจจะไมเกดในทนทแตอาจจะเกดจากการพดคยเพราะไปไดขอมลเพมขนจากการพดคยกบเพอนรวมงานการเปลยนแปลงในการรบรอาจเกดขนไดเชนกนเราอาจจะเคยพบบคคลซงเราไมประทบใจเลยในบคลกเชนแตงตวปอนๆผมยาวแตหลงจากการพดทประกอบดวยเหตผลนาโนมใจเราเปลยนการรบรเกยวกบตวเขาหรอในทางกลบกนเราอาจจะเคยพบผมบคลกดนาเชอถอแตหลงจากฟงวาทะของเขาแลวเราอาจจะเปลยนแปลงการรบรของเราไปในทางลบกไดเราอาจจะตงขอสงเกตไววาผสงสารทโนมนาวใจอาจจะไมสามารถท าใหผรบสารถงขนลงมอปฏบตไดแตผสงสารอาจท าใหผรบสารเปลยนความรจตส านกความคดรวบยอดหรอการรบรไดและการเปลยนแปลงเชนนกจะเปนพนฐานใหมการเปลยนแปลงพฤตกรรมในภายหนาเ มอรบสารทโนมนาวใจตอๆไปการเปลยนแปลงอารมณความรสกค าวา Affection หมายถง อารมณความรสกการเปลยนแปลงอาจแสดงออกไดโดยการหวเราะรองไหขนหวลกตวสะทานในการทดลองทางจตวทยานกจตวทยาจะมเครองมอวดความเปลยนแปลงดวยการวดจงหวะเตนของหวใจความดนโลหตวดปฏกรยาตอบโตทางผวหนงดวยกระแสไฟฟาและการทเหงอออกแตการวดการตอบโตเชนนภายนอกหองทดลองยอมเปนไปไดยากผสงสารจ าเปนตองฟงจากวาจาหรอสงเกตอากปกรยาจากผรบสารดวยตนเองเชนผฟงอาจตอบสนองวา “ไดยนนายกสมาคมกลาวเกยวกบการตงทนอาหารกลางวนเพอเดกยากจนแลวสงสารเดกพวกนนจงเลย” การจดท าโปสเตอรเพอโนมนาวใจใหบรจาคเพอเดกก าพรากอาศยหลกในการโนมนาวใจเชนกน (มขอสงเกตอยวาเดกทเลอกมาเปนแบบจะตองไมใชเดกทพการนาเกลยดนากลวจนใหความรสกตอบสนองในทางลบวาเดกนควรจะตายจะมความสขกวามชวตอย” หรอจะตองไมใชเดกทนาตาทาทางหรอแตงตวสวยงามเกนไปจนเกดความรสกในตวผบรจาควา “เดกคนนดกวาลกฉนตงเยอะเรองอะไรฉนจะตองไปบรจาค”)การเปลยนแปลงดานพฤตกรรมในทนใหค าจ ากดความวาเปนการเปลยนแปลงการกระท าทสามารถเหนไดการเปลยนแปลงพฤตกรรมนเปนไปไดคอนขางยากเราอาจจะโนมนาวใจใหคนเหนดวยกบเราวาบหรและสราเปนสงเสพตดควรหลกเลยงเปลยนแปลงดานการรบรแตในการทจะใหเขาหยดเสพท งสองสงนเปนสงทยากในการทจะ

82

สงเกตการณเปลยนแปลงดานพฤตกรรมเราสงเกตไดทงจากวาจาของผรบสารและการกระท าของเขาการเปลยนแปลงทง 3 ชนดดงกลาวมาแลวไมสามารถจะแยกออกไดเปนชนดๆอยางชดเจนสวนใหญมกจะเกดขนคาบเกยวกนเปนหนาทของนกสอสารทจะตองวางแผนการรณรงคอยางรอบคอบเพอใหไดผลตามทตองการ ตวอยางในการสอสารเพอการโนมนาวใจของผฟงธรรมหรอผรบสารของพระพทธเจา เชน พระนนทะ เพงอภเษกสมรสกบพระนางชนบทกลยาณในงานนกไดนมนตพระพทธเจาไปฉนภตตาหารดวยหลงฉนภตตาหารเสรจพระองคทรงใชใหพระนนทะอมบาตรตามสงเสดจแมจะไมเตมใจทานกจ ายอมตองไปดวยไมกลาขดพระทยพระพทธเจาเมอไปถงแลวแทนทจะใหกลบพระพทธเจากลบใหทานอปสมบทหลงอปสมบทแลวทานกไมเปนอนประพฤตธรรมเพราะคดถงพระนางชนบทกลยาณพระพทธเจาจงทรงพาทานไปเทยวชมนางอปสรสวรรคบนภพดาวดงสเพราะทรงรวาพระนนทะยงมพระทยฝกใฝและรอนรมในกามคณเมอทรงรวาพระนนทะมความยนดในการไดเหนนางอปสรจงทรงใชกสโลบายในการสอนเพอใหทานสนใจประพฤตธรรมโดยทรงใหสญญาวาจะใหนางอปสรแกทานถาหากทานปฏบตธรรมพระนนทะจงยอมประพฤตธรรมในทสดทานกไดบรรลธรรมส าเรจเปนพระอรหนตนกเปนการใชสอบคคลในการสอสารเพอโนมนาวใจของพระองค 2.3.6.2 ทฤษฎเขมฉดยาเพอการชกจงใจ ไดกลาวถงเทคนคการโนมนาวใจไมใชสงบนดาลใจ (Incentive) หรอเครองลอใจในตวของมนเองแตสงบนดาลใจหรอเครองลอใจเปนปจจยส าหรบใหเกดการจงเครองลอใจอาจท าใหเกดการประพฤตตาม (Positive) ตอตานหรอฝาฝน (Negative) กไดถาหากเครองลอใจเปนไปในทางไมนาพอใจไมถกใจหรอขดตอความรสกผถกจงใจกจะตอตานหรอฝาฝนดวยเหตนนสงกระตนพฤตกรรมของมนษยจงมอย 2 ประการ คอ รางวลกบการลงโทษเพราะคนจะตดสนใจท าอยางใดอยางหนงนนกเพอสงตอบแทนคอรางวลหรอบ าเหนจความดความชอบแตขณะเดยวกนคนเรากกระท าตามเพอปองกนมใหถกลงโทษดวยแรงจงใจทมผลตอพฤตกรรมการแสดงออกของคนนนจ าแนกออกเปน2ประเภทใหญๆคอ 1. แรงจงใจภายใน (Motivation in trinsic) ซงเปนสงหนงทมอยประจ าตวของคนแตละคนและเปนผลจากสงแวดลอมหรอแรงจงใจภายนอกแรงจงใจภายในของแตละคนอาจเปนความทะเยอทะยาน (Ambition) ความสนใจ (Interesting) ความหวง (Hope) หรออดมคตของแตละคน 2. แรงจงใจภายนอก (Motivation extrinsic) เกดจากสงเราภายนอกหรอสงแวดลอมมากระตนเชนบรรยากาศในการท างานค าชมเชยและการต าหนการใหรางวลและการลงโทษการแขงขนเพอนรวมงานฯลฯอยางไรกตามการสรางแรงจงใจหรอการโนมนาวใจใหเกดขนนน

83

จ าเปนตองพจารณาถงความตองการของบคคลผทเราจะจงใจเปนส าคญซงความตองการของมนษยนนม 2 ประเภท คอ 1. ความตองการขนพนฐานหรอความตองการทางรางกาย (Basic Physiologicalor primary needs) 2. ความตองการทางสงคมหรอทางจตใจ (Social or Psychological needs assecondary needs) สรปไดวา ทฤษฎทเกยวของกบการเผยแผสามารถน ามาประยกตใชใหเหมาะสมกบยคสมยซงทฤษฎการเผยแผน นมความเกยวของกบกระบวนการสอสารทคนเราจ าเปนตองใชในชวตประจ าวนซงประสทธภาพการสอสารของบคคลจะประสบความส าเรจมากนอยเพยงใดนนจะตองมองคประกอบดานการสอสารจ านวน 4 ดาน ประกอบดวย 1. ดานปจจยของผสงสารกลาวคอ ทกษะการสอสารทศนคตความรระบบสงคม 2. ดานปจจยของสารประกอบดวยรหสเนอหาการจดเสนอ 3. ดานปจจยชองทางการสอสารประกอบดวยการเขารหสและการถอดรหสสารสงทน าสารเชนคลนแสงคลนเสยงวทยโทรทศนหนงสอพมพและพาหนะของสงน าสารเชนวาอากาศชองทางทจะน าไปสประสาทความรสกหรอการถอดรหสของผรบสารมการเหนไดยนสมผสไดกลนการลมรสเปนตน 4. ดานปจจยของผรบสารประกอบดวยทกษะการสอสารทศนคตความรระบบสงคมเปนตน

2.3.7 แนวคดความสมพนธทางสงคม 2.3.7.1 บทบาทความส าคญและความสมพนธของสถาบนทางสงคม บทบาทความส าคญและความสมพนธของสถาบนทางสงคมคอ รปแบบพฤตกรรมของสมาชกในสงคม เพอสนองความตองการรวมกนในดานตาง ๆ และเพอการด ารงอยของสงคมโดยสวนรวม แบบแผนพฤตกรรมตาง ๆ ใหเปนไปตามบรรทดฐานทางสงคมทมความชดเจนแนนอน และเปนไปตามวฒนธรรมของแตะละสงคม สถาบนทางสงคม หมายถง ยอดรวมของรปแบบความสมพนธ กระบวนการ และวสดอปกรณทสรางขน เพอสนองประโยชนส าคญๆทางสงคมในเรองใดเรองหนง ทกสถาบนจงมจารตประเพณ กฎเกณฑ ธรรมเนยมปฏบต และวสดอปกรณตางๆ ของตนเอง เชน อาคารสถานท เครองจกรกล อปกรณสอสาร เปนตน สถาบนทางสงคมตามนยแหงสงคมวทยานน มใชจะปรากฏออกมาในรปทเปนทางการ เชน การอยรวมกนเปนครอบครวในบานแหงหนง (สถาบนครอบครว) ธนาคาร ส านกงาน ตลาดสด (สถาบนทางเศรษฐกจ) โรงเ รยน วทยาลย มหาวทยาลย

84

(สถาบนการศกษา) เทานน แตรวมไปถงรปแบบทไมเปนทางการดวย ซงในแตละสงคม จะมสถาบนทางสงคมทเปนพนฐาน ดงน 1) สถาบนครอบครว (Family Institution) เปนแบบแผนพฤตกรรมของคนทตดตอเกยวของกนในเรองเกยวกบครอบครว และเครอญาต สมาชกในครอบครวมความสมพนธกนทางสายโลหต หรอโดยการสมรส เปนสถาบนทมความสงสดในสงคม บทบาททส าคญ คอ การใหก าเนดสมาชกใหมเพอทดแทนสมาชกเกา การอบรมเลยงดบตร การคมครองและบ ารงรกษาทงทางรางกายและคณภาพของสมาชก 2) สถาบนการศกษา (Educational Institution) เปนสถาบนทท าหนาทในการขดเกลาถายทอดทางวฒนธรรมความรไปยงสมาชกในสงคม ลกษณะของความสมพนธประกอบดวย คร อาจารย ลกศษย เปนตน บทบาททส าคญ คอ ปลกฝงคานยมทดงามและการถายทอดวฒนธรรมใหแกสมาชกในสงคม ชวยพฒนาบคคลใหเปนสมาชกทด ปลกฝงทกษะการใชปญญาเพอแกปญหาในชวตประจ าวน 3) สถาบนศาสนา (Religious Institution) เปนสถาบนทท าหนาทขดเกลาจตใจ ปลกฝงศลธรรมอนดงามใหกบสมาชกในสงคม ลกษณะความสมพนธประกอบดวย พระสงฆ นกบวช ศาสนกชน เปนตน บทบาททส าคญ คอ ปลกฝงคณธรรมทดใหกบสมาชกในสงคม สงเสรมใหสมาชกในสงคมปฏบตตามค าสอนทางศาสนา ชวยควบคมสงคมใหเปนปกแผนและเกดความสงบสข แบบแผนพฤตกรรม เชน การท าบญตกบาตร การละหมาด 4) สถาบนเศรษฐกจ (Economic Institution) เปนสถาบนทเกยวของกบการอปโภคบรโภคสนคาของสมาชกในสงคม ลกษณะความสมพนธประกอบดวย พอคา แมคา กรรมกร ชาวนา เปนตน บทบาททส าคญ ชวยเรงพฒนาเศรษฐกจใหมความเจรญเตบโตและกาวหนา และจดหาสงของเพอใหสมาชกในสงคมไดมการอปโภคบรโภคอยางเพยงพอ สอดสองดแลใหผบรโภคไดรบประโยชนอยางทวถง แบบแผนพฤตกรรมทส าคญ เชน การซอขายแลกเปลยนสนคา 5) สถาบนการเมองการปกครอง (Political Institution) เปนสถาบนทเกยวกบการจดระเบยบใหประชาชนในสงคมสามารถอยรวมกนไดอยางมความสข ลกษณะความสมพนธประกอบดวย รฐบาล ประชาชน เปนตน บทบาททส าคญ จดการปกครองใหสมาชกมความเปนอยทด ควบคมใหสมาชกอยรวมกนไดอยางสนตสข แบบแผนพฤตกรรมทส าคญเชน การปฏบตตามกฎจราจร การปฏบตตามกฎหมาย เปนตน

85

6) สถาบนนนทนาการ (Recreational Institution) เปนสถาบนทเกยวของกบการพกผอน เมอท ากจกรรมแลวเกดความสขกาย สบายใจ สนกสนาน และมความสข บทบาททส าคญ คอ ท าใหคนในสงคมใชเวลาวางใหเปนประโยชนในทางสรางสรรค ผอนคลายความเครยด ตอบสนองความตองการในรปแบบตาง ๆ เชน ศลปะ การละเลน กฬา ดนตร แบบแผนพฤตกรรมทส าคญ เชน การแสดงดนตรกลางแจง การวาดภาพ เปนตน 7) สถาบนสอสารมวลชน (Media Institution) เปนสถาบนทสอขาวสารเกยวกบเหตการณตางๆ ทเกดขนเพอสงตอไปยงผรบสาร ซงท าใหสมาชกในสงคมมความรมากขน กลมสงคมของสถาบนสอสารมวลชน ประกอบดวย สถานวทยโทรทศน ส านกพมพ สถานวทยกระจายเสยง นกหนงสอพมพ นกขาว นกเขยน เปนตน บทบาททส าคญ คอการถายทอดขาวสารใหประชาชนทราบ เพอใหมความร ใหทนกบความเปลยนแปลงของสงคม ถายทอดวฒนธรรมแกประชาชน ตลอดจนใหความร และความบนเทงแกสมาชกในรปแบบตางๆ เชน โทรทศน หนงสอพมพ วทย ภาพยนตร เปนตน แบบแผนพฤตกรรมทส าคญ เชน การใหขาวสารขอมลตามขอเทจจรง ใชภาษาใหถกตอง ตลอดจนเปนตวกลางในการเผยแพรความคดเหน และการท าตามกฎหมายของ คณะกรรมการบรหารวทยกระจายเสยงและวทยโทรทศนหรอยดมนในจรรยาบรรณของนกหนงสอพมพ เปนตน สถาบนทางสงคมทกสถาบนลวนแตมหนาทตอบสนองความตองการของสมาชกในสงคมเปนส าคญ รวมทงรวมธ ารงใหสงคมอยได และมงใหสงคมและสมาชกในสงคมมความสมบรณบรบรณมากยงขน ดงนน จงไมมสถาบนทางสงคมใดทจะสามารถด ารงอยไดเพยงล าพง อกทงสมาชกในสงคมยงตองพงพาอาศยความเปนสถาบนของสถาบนทางสงคมแตละสถาบนตลอดชวงชวต 2.3.7.2 ความสมพนธของสถาบนทางสงคม 1. ความสมพนธทางตรง เปนความสมพนธทมลกษณะเกยวของกนโดยตรง มการพบปะพดคยกน เชนสถาบนครอบครวมความสมพนธกบสถาบนการศกษา เมอผปกครองสงบตรหลานไปโรงเรยนใหอยภายใตการอบรมสงสอนของคร กจะมการแลกเปลยนขอมลปฏสมพนธกนระหวางผปกครองและคร เพอพฒนาศกยภาพของนกเรยน หรอสถาบนการศกษามความสมพนธกบสถาบนเศรษฐกจ โดยสถาบนการศกษาจดท าหลกสตรการเรยนการสอนใหสอดคลองกบความตองการของตลาดแรงงาน เปนตน 2.ความสมพนธทางออม เปนความสมพนธทไมไดเกยวของกนโดยตรง โดยปกตคนเราตองเกยวพนกบคนอนทตงอยหางออกไป ในขณะทคนเมองใหญทคนทงสงคมเกยวของอยางจ ากด แตความสมพนธทางออม กเกดขนไดเชนกน ตวอยางเชน การเปนคนไทยเชนเดยวกน การนบถอ

86

ศาสนาเดยวกนกบคนอนๆในสงคม เปนตนปจจบนความกาวหนาทางการสอสารและคมนาคมขนสงเปนไปอยางสะดวกขน ท าใหระยะหางทางสงคมแคบลง คนทไมรจกกนอาจมความสมพนธทางตรงตอกนโดยผานทางเครองมอสอสาร จดหมายอเลกทรอนกส และการพดคยผานเครอขายอนเตอรเนตได จนกอใหเกดความสมพนธในแงตางๆมากขนดงน นสถาบนทางสงคมเปนองคประกอบหนงของโครงสรางทางสงคมทเกยวกบการก าหนดกฏระเบยบ มาตรฐาน และแนวทางความประพฤตของคนในสงคมใหปฏบตตาม

2.3.8 สภาพแวดลอมองคการ 2.3.8.1 สภาพแวดลอมในการทางาน Jones (อางถงใน ชตมา มาลย, 2538, หนา 37) ใหความหมายสภาพแวดลอม หมายถง ทกสงทกอยางรวมทงหมดทอยลอมรอบปจเจกบคคลหรอกลม ไดแก สภาพแวดลอมทางกายภาพ สงคมหรอวฒนธรรม ซงตางกมอทธพลและความรสกนกคดของบคคลไดทงสน สภาพแวดลอมในการงาน หมายถง สงตางๆ ทอยรอบตวผท างานในองคการ เปนสงสะทอนถงความรสกของคนทมตองานและผรวมงาน ถาทกคนมความรสกทดตองาน ทมเทก าลงใจก าลงความคดและก าลงกายท างานรวมกนและชวยกนแกไขปญหาในการท างาน การท างานกจะมประสทธภาพเพมขน แตในทางตรงขาม สภาพแวดลอมในการท างานอาจเปนปจจยท สงผลใหเกดภาวะกดดน และสงผลใหเกดความเหนอยลา (ศรอนนต จฑะเตมย, 2529, หนา 53) สกลนาร กาแกว (2546, หนา 20) ศกษาสภาพแวดลอมในการท างาน และสรปความหมายสภาพแวดลอมในการท างาน หมายถง สงตาง ๆ ทอยลอมรอบคนท างาน ในขณะทท างานอาจเปนคน เชน หวหนาผควบคมงานหรอเพอนรวมงาน เปนสงของ เชน เครองจกร เครองกล เครองมอ และอปกรณตาง ๆ เปนสารเคม เปนพลงงาน เชน อากาศทหายใจ แสงสวาง เสยง ความรอน และเปนเหตปจจยทางจตวทยาสงคม เชน ชวโมงการท างาน คาตอบแทน สภาพแวดลอมในการท างาน หมายถง ทกสงทกอยางทอยรอบตวคนในขณะท างานอาจเปนคน เครองจกร สารเคม ฯลฯ (กระทรวงสาธารณสข, กรมอนามย, กองอาชวอนามย, 2536, หนา 32) สภาพแวดลอมในการท างาน หมายถง สงตาง ๆ ทอยรอบตวทเอออ านวยใหคนท างานไดอยางมประสทธภาพ สวนหนงทส าคญ คอ สภาพแวดลอมทางกายภาพ ไดแก วสดอปกรณในการปฏบตงาน สถานทท างาน แสง เสยง อณหภม และสภาพแวดลอมทางเศรษฐกจและสงคม ซงไดแก ความสมพนธกบผบงคบบญชา การบงคบบญชา คาตอบแทนสวสดการ และสภาพแวดลอมอน ๆ (เยาวลกษณ กลพานช, 2533, หนา 16)

87

ชลธชา สวางเนตร (2542, หนา 27) สรปความหมายของสภาพแวดลอมในการท างาน หมายถง สงตาง ๆ จะเปนอะไรกไดทงทมชวต ไมมชวต มองเหนไดหรอไมสามารถมองเหนไดทอยรอบตวคนงานในขณะท างาน และมผลตอการท างาน รวมทง มผลตอคณภาพชวตของคนงานดวย Jone (อางถงใน สกลนาร กาแกว, 2546, หนา 20) ไดใหความหมายไววา สภาพแวดลอมในการท างาน หมายถง ปจจยและองคประกอบทแวดลอมผปฏบตงานในหนวยงาน ซงมผลกระทบตอบคคลในหนวยงาน ทงในดานรางกาย จตใจ อารมณ สงคม แบงออกเปนสภาพแวดลอมในการท างานดานกายภาพ ดานสงคม และดานจตใจ รตกมพล พนธเพง (2547, หนา 12) สรปความหมายของสภาพแวดลอมในการท างาน หมายถง สงตาง ๆ ทอยรอบตวเราทงทมชวตและไมมชวต หรอทสามารถจบตองไดและไมสามารถจบตองได ทงทเปนรปธรรมและทเปนนามธรรม สภาพปจจยตาง ๆ ทสงผลใหเกดภาวะกดดน ซงมผลตอผปฏบตงาน ในขณะทท างาน

2.4 งานวจยทเกยวของ ในการศกษาเรอง “ตนแบบการบรหารจดการเพอการเผยแผพระพทธศาสนาของศนยเผยแผพระพทธศาสนาประจ าจงหวดในประเทศไทย” มผลการวจยทเกยวของกบการบรหารจดการและการเผยแผพระพทธศาสนาทมประสทธภาพ ดงน พระมหาบญไทย ยโสธโร (ภมะลา) (2555) ไดศกษาวจยเรอง การศกษาการเผยแผพทธธรรมของพระเทพวงศาจารย (คณ ขนตโก) ผลการศกษาวจยพบวา รปแบบการเผยแผพทธธรรมของพระเทพวงศาจารย (คณ ขนตโก) มความสอดคลองกบการเผยแผพทธธรรมในปจจบนนคอทานเปนสอบคคลทมความช านาญในการเผยแผพทธธรรมไดประยกตเนอหาสาระทเขาใจยากและไมเปนทสนใจท าใหมเนอหาสาระทเขาใจงายและเปนทนาสนใจทานเปนพระนกเทศนแนวประยกตผสมผสานหลกธรรมทมงเหตการณปจจบนทนสมยทนโลกลลาการเทศนแพรวพราวสามารถสะกดใจผฟงดวยน าเสยงนมลกไพเราะเกาะกนใจนอกจากนยงมความโดดเดนในการเทศนมหาชาตเพราะทานไดรบนมนตไปบรรยายธรรมปาฐกถาธรรมและเทศนจากหนวยงานทงภาครฐและเอกชนตางๆทวประเทศและตางประเทศทานจงเปนทรจกมกคนของบคคลทวไปในนามวาเปนพระเทศนดเทศนไดเทศนเปนเปนตน ส าหรบการสอสารทง 4 ดานไดแก (1) ดานผสงสาร (Source) ทานสามารถเปนสอบคคลทสะทอนใหเหนถงวสยทศนในการบรหารการจดการวด (2) ดานสาร (Message)ของทานซงเปนหลกธรรมทางพทธศาสนามเนอหาสงเสรมใหก าลงใจแกพทธบรษทเชนพระภกษสามเณรเปนตน

88

สามารถประพฤตปฏบตตนอยในหลกธรรมทงมขอมลความรทางโลกและทางธรรม (3) ดานสอ (Channel) ซงเปนชองทางททานใชสอหลกธรรมดานตางๆสามารถสรางความศรทธาหรอความนาเชอถอรวดเรวงายเหมาะกบสถานการณณขณะนนและ(4) ดานผรบสาร (Receiver) บคคลหรอคณะบคคลทรบสารหรอเนอหาธรรมจากทานสามารถเขาถงเนอหาของสารหรอธรรมอยางมประสทธภาพ

นายทรงวทย แกวศร (2551) ไดศกษาวจยเรอง การศกษาวเคราะหยทธวธในการประกาศศาสนาของพระพทธเจา ผลแหงการวจยพบวาหลกการบรหารสมยใหมตามรปแบบการบรหารเชงยทธวธน นสอดคลองกนกบวธการของพระพทธเจาททรงใชมากอนแลวทงสนวธการของพระองคเปนวธการปฏบตจรงเรยบงายกระชบรดกมตรงประเดนสามารถจดการแกปญหาการบรหารไดทกเรองอยางไดผลมประสทธภาพทงนเพราะทกกระบวนความคดของพระองคเปนระบบและสมเหตสมผล จากสมมตฐานการวจยทตงไวตามวตถประสงคของวทยานพนธเรองนมขอเทจจรง และหลกฐานตามคมภรพระพทธศาสนายนยนวา 1. พระพทธเจาทรงประกาศศาสนาดวยพระปรชาสามารถและพระกศโลบายอนแยบยลลกซงยทธวธของพระองคนนเมอเทยบเคยงแลวแสดงวาทฤษฎการบรหารเชงยทธวธของตะวนตกมาสอดคลองกบวธการของพระพทธเจาโดยมมขอสงสยทงวธการของพระพทธองคมประสทธภาพกอใหเกดประสทธผลอยางสงสดดวย 2. ตามหลกการวเคราะหสวอท (SWOT Analysis) ของตะวนตกแยกการวเคราะหสภาพแวดลอมออกเปน 2 คอการวเคราะหสภาพแวดลอมภายนอกเพอหาโอกาสและภยนตรายและการวเคราะหสภาพแวดลอมภายในเพอหาจดแขงและจดออนพระพทธเจาทรงวเคราะห โดยรวมทกสภาพแวดลอมในการวเคราะหนนผ วจ ยจ าแนกสภาพแวดลอมตางๆออกเปน 3 กลม คอสภาพแวดลอมทางศาสนาสภาพแวดลอมทางการเมองการปกครองและสภาพแวดลอมทางสงคมพระพทธเจาทรงทราบจดแขง, จดออน, ภยนตรายและโอกาสชองทางไดเปนอยางดจงทรงสามารถน าพระพทธศาสนาช าแรกแทรกขนในหมประชาชนชาวชมพทวปจนประดษฐานพระพทธศาสนาไดมนคงภายในเวลาเพยง 4 ป 3. ผลของการศกษาวจยพบวากระบวนการคดออกมาเปนทฤษฎระหวางตะวนตกกบพระพทธเจาแตกตางกนตะวนตกหรอสามญชนทวไปนนคดตงทฤษฎจากปญญาคอความรแค 2 ประการไดแกจนตามยปญญาและสตมยปญญาจงเปนการตงสมมตฐานแลวคดหาวธการเพอไปสเปาหมายโดยคาดคะเนเอาวาจะตองเปนไปตามนนซงอาจไมแนนอนแตพระพทธเจาทรงคดคน

89

ทฤษฎจากภาวนามยปญญาไดผานการทดลองปฏบตการจนเหนผลมาแลวจงทรงน ามาประมวลสรปเปนทฤษฎอาจจะกลาวไดวาตะวนตกคดทฤษฎตางๆไดเพยงแค “ทฤษฎ”(Theory) แตพระพทธเจานนทรงคดไดถงขนเปน “ทฤษฎบท” (Theorem) 4. ยทธวธการประกาศศาสนาของพระพทธเจาทกขนตอนสามารถน าหวขอธรรมมาใชเปนหลกควบคกนไปไดอยางกลมกลนกลาวคอการคดใชโยนโสมนสหาร, การตดสนใจใชปรญญา 3 อธษฐานธรรม 4 และปญจธรรม3, การวางแผนใชโกศล 3 และสมมปปธาน 4, การบรหารใชอทธบาท 4 พละ 4 และทฏฐธมมกตถสงวตตนกธรรม 4, ภาวะผน าใชอตตหตสมบตปรหตปฏบตและยทธการแบบทหารมออาชพตามทตรสไวในโยธาชวสตร 5. ยทธวธของพระพทธเจานนสามารถบรณาการออกมาใชกบการด าเนนงานทวไปในองคการตางๆในทนไดแสดงเปนรปแบบไว 3 รปแบบคอ “ แบบตรกรรม”, “แบบจตรารยสจ”, และ “แบบรตนตรย” แตละแบบแสดงดวยแผนภมใหเหนวธการและขนตอนอยางชดเจนสดทายไดแสดงตวอยางการบรณาการยทธวธแบบพทธวธใชกบหองสมดและสถาบนวทยบรการ “แบบรตนตรย” เพอเปนแบบอยางแกองคการตางๆน าไปประยกตใชในฐานะเปน“องคความรใหม” ตอไป นายบญชายทธ นาคมจลนท (2555) ไดศกษาวจยเรอง วเคราะหการบรหารองคกรในการเผยแผพระพทธศาสนาของศนยเผยแผพระพทธศาสนาประจ าจงหวดอทยธาน ผลแหงการวจยพบวา การบรหารงานใหเกดประสทธภาพและประสทธผลไดนนตองมความร ความเขาใจในเรองของทฤษฎและหลกการบรหารทวไป เพอจะไดน าความรไปประยกตใชใหเหมาะสมกบการท างาน สถานการณและสงแวดลอม พระพทธเจาทรงใชทงศาสตรและศลปในการบรหารองคกรการเผยแผพระพทธศาสนา พระองคอาศยกระบวนการและทรพยากรทางการบรหารตางๆ เปนปจจยในการบรหาร ปจจบนมทฤษฎการบรหารองคกรสมยใหมเกดขนมากมาย สามารถน ามาใชบรหารองคกรแลวประสบผลส าเรจ เชน ทฤษฎองคการ ทฤษฎการบรหาร ทฤษฎภาวะผน า และทฤษฎมนษยสมพนธฯลฯ ปจจบนคณะสงฆไดก าหนดโครงสรางองคกรการเผยแผขน โดยใหฝายบานเมองเขามาชวยเหลองานกจการคณะสงฆทมมากขน มหาเถรสมาคมก าหนดใหมระเบยบมหาเถรสมาคมวาดวยการเผยแผพระพทธศาสนา พ.ศ. 2550 ใหมศนยการเผยแผพระพทธศาสนาแหงชาตและศนยการเผยแผพระพทธศาสนาประจ าจงหวด มกรอบนโยบายภาครฐใหการสงเสรมสนบสนน มการน าแนวคดและทฤษฎการบรหารองคกรของพระพทธเจาและทฤษฎกาบรหารองคกรสมยใหมมาประยกตใช เพอใหสามารถบรหารองคกรไดบรรลตามวตถประสงคและเปาหมายทตงไว

90

พระมหาปราโมทย มหาวรโย (ปกรม) (2548) ไดศกษาวจยเรอง การศกษาการเผยแผพระพทธศาสนาของพระราชรตนรงษ(วรยทธ วรยทโธ) ในฐานะพระธรรมทตไทยประจ าประเทศอนเดย ผลแหงการวจยพบวา บทบาทดานการปกครองมการจดแบงงานตามสายปกครองบทบาทดานการศกษามการสงเสรมการศกษาแกนกบวชทองถนและการสงเสรมการศกษาแกนกบวชจากประเทศไทยและตางประเทศดวยการจดทนใหศกษาตอบทบาทดานการศกษาสงเคราะหมการจดตงโรงเรยนการกศลของวดเรยกวาโรงเรยนตนกลาและการจดตงกองทนการศกษาแกนกศกษาไทยและอนเดยทงทเปนภกษคฤหสถและเยาวชนชาวอนเดยบทบาทดานการเผยแผมการผลตบคลากรเผยแผในวดและการผลตสอการเผยแผพระพทธศาสนาบทบาทดานการสาธารณปการมการพฒนาอาคารสถานทและการดแลอาคารสถานทบทบาทดานการสาธารณสงเคราะหมการสาธารณสงเคราะหเพอมนษยธรรมในนามองคกรชาวพทธและการสาธารณสงเคราะหเพอพระพทธศาสนา หลกการพระธรรมทตทเปนปจจยสนบสนนการท างานประสบผลส าเรจไดแก หลกการตดสนใจ 5ประการคอประโยชนประหยดประยกตประเพณประสทธภาพ หลกการปฏบตงาน 8 ประการคอรบงานวางแผนเตรยมงานปฏบตงานตรวจสอบงาน รายงานสงงานเกบงาน ฯลฯ

นางสาววาสนา สรยเดชะกล (2556) ไดศกษาวจยเรอง ตนแบบการสงเสรมความสามารถในการแขงขนของมหาวทยาลยราชภฏขนาดใหญในกลมรตนโกสนทร ผลแหงการวจยพบวา ตนแบบการสงเสรมความสามารถในการแขงขนของมหาวทยาลยราชภฏขนาดใหญในกลมรตนโกสนทร ประกอบดวย 1. บรบทของมหาวทยาลยราชภฏขนาดใหญในกลมรตนโกสนทรซงประกอบไปดวยสภาพแวดลอม การก าหนดวสยทศน วตถประสงคและนโยบายการบรหาร มผลตอการสงเสรมความสามารถในการแขงขน 2. ปจจยน าเขา คอ แผนยทธศาสตร บคลากร งบประมาณ หลกสตร สงแวดลอมและวสดครภณฑ มผลตอการสงเสรมความสามารถในการแขงขน 3. กระบวนการบรหาร คอ โครงสรางองคการ การก าหนดอตลกษณของมหาวทยาลย, การประชาสมพนธ, การคดเลอกนกศกษา, การสงเสรมและพฒนานกศกษา, การจดการเรยนการสอน, การวจยและการวางแผนก ากบตดตามและประเมนผล มผลตอการสงเสรมความสามารถในการแขงขน จากผลการวจไดน าบรบท ปจจยน าเขาและกระบวนการบรหาร ซงเปนปจจยทมผลตอผลลพธ คอ การสงเสรมความสามารถในการแขงขนของมหาวทยาลยราชภฏขนาดใหญในกลม

91

รตนโกสนทรมาสงเคราะหสรางเปนตนแบบทสงเสรมความสามารถในการแขงขนของมหาวทยาลยราชภฏขนาดใหญในกลมรตนโกสนทร ตนแบบนสามารถน าไปปรบใชกบองคกร เพอสงเสรมความสามารถในการแขงขนขององคกรใหมประสทธภาพมากยงขน

พระมหาสนนท สนนโท (รจเวทย) (2555) ไดศกษาวจยเรอง ความคดเหนของพระสงฆตอบทบาทดานการเผยแผพระพทธศาสนาของคณะสงฆอ าเภอวงนอย จงหวดพระนครศรอยธยา ผลแหงการวจยพบวา 1. พระสงฆมความคดเหนตอบทบาทการเผยแผพระพทธศาสนาของคณะสงฆอ าเภอวงนอยจงหวดพระนครศรอยธยาโดยภาพรวมอยในระดบมากและเมอพจารณาเปนรายดานแลวพบวาดานการจดบคลากรเพอดาเนนการเผยแผวธการเผยแผปญหาและอปสรรคในวธดาเนนการเผยแผอยในระดบมากสาหรบดานกลมบคคลเปาหมายในการเผยแผและสอในการเผยแผอยในระดบปานกลาง 2. ผลการเปรยบเทยบระดบความคดเหนของพระสงฆตอบทบาทการเผยแผพระพทธศาสนาของคณะสงฆอ าเภอวงนอยจงหวดพระนครศรอยธยาจ าแนกตามสถานภาพสวนบคคลพบวาคณะสงฆทมต าแหนงอายพรรษาวฒทางการศกษาสามญวฒการศกษานกธรรมและวฒการศกษาเปรยญธรรมตางกนมความคดเหนตอบทบาทการเผยแผพระพทธศาสนาของคณะสงฆอ าเภอวงนอยจงหวดพระนครศรอยธยาไมแตกตางกนดงนนจงปฏเสธสมมตฐานการวจยทตงไวทกขอ 3. ผลการวเคราะหแนวทางในการพฒนาบทบาทดานการเผยแผพระพทธศาสนาของคณะสงฆอ าเภอวงนอยจงหวดพระนครศรอยธยา 1) ดานการจดบคลากรเพอดาเนนการเผยแผควรเปดอบรมถวายความรในการเผยแผแกพระภกษเพอใหมคณภาพเพยงพอในการทจะไปดาเนนการเผยแผ 2) ดานกลม บคคลเปาหมายในการเผยแผคณะสงฆควรเพมการเผยแผใหแกเดกนกเรยนในโรงเรยน รวมถงกลมผนาชมชนโดยวดจดกจกรรมการเจรญภาวนาหรออบรมดานคณธรรมและจรยธรรม 3) ดานวธด าเนนการเผยแผพระพทธศาสนาคณะสงฆควรมความพรอมในทกๆดานมเปาหมายตดตามผลงานและปรบปรงแกไขอยเสมอ 4) ดานสอในการเผยแผพระพทธศาสนาคณะสงฆควรสรางสอใหมากขนอาราธนาพระภกษทมความรจากสถานทตางๆมาบรรยาย 5) ดานปญหาและอปสรรคในการเผยแผพระพทธศาสนาคณะสงฆยงประสบปญหาและอปสรรคในการเผยแผคอไมมสถานทใหเผยแผขาดงบประมาณการสนบสนนจากสวนตางๆ ของการปกครองและขาดการสนบสนนจากคณะสงฆ

92

นายสเมธ แสงนมนวล (2556) ไดศกษาวจยเรอง ตนแบบการบรหารจดการขององคกรปกครองสวนทองถนในประเทศไทย ผลแหงการวจยพบวา จากการวเคราะหขอมลรวมของกรณศกษา ทงจากผลการวจยเชงคณภาพและผลการวจยเชงปรมาณ สามารถน ามาสรปเปนตนแบบ (Prototype) การบรหารจดการขององคกรปกครองสวนทองถนในประเทศไทยได 9 ประการ ไดแก 1.มผน าองคกรด 2.มการมสวนรวม 3.มการบรหารจดการครบถวนสมบรณ 4.มการพฒนาทองถน แกปญหา พฒนาคณภาพชวต 9.มจตใจ “ธรรมาภบาล” 6.มความสามคคปรองดอง 7.มนวตกรรม 8.มมาตรฐาน 9.มตนทนทด ซงตนแบบทไดจากการวจยครงนสามารถน าไปใชในการพฒนาการบรหารงานขององคกรปกครองสวนทองถนอนๆ ใหมการบรหารจดการทมประสทธภาพและประสทธผลสงสด

พระครพศาลถรธรรม (2553) ไดศกษาวจยเรอง ประสทธภาพการบรหารจดการวดของเจาอาวาสในเขตธนบร กรงเทพมหานคร ผลแหงการวจยพบวา การบรหารมความส าคญตอการด าเนนงานของวดในอนทจะพฒนาใหเปนระบบสามารถสงเสรมภกษสงฆ สามเณร ใหเปนผทมความรความสามารถ และประสบการณ ปฏบตตนอยในกรอบของพระธรรมวนย และสามารถเปนแบบอยางทดตอการพฒนาชมชนเปนอยางด การบรหารวดในปจจบนไดเปลยนรปแบบ ระบบ วธการ การสรางระบบใหเหมาะสมกบผ อยอาศยในวดนนๆ และสงคมโดยรอบ เพอใหการบรหารเปนไปตามความหมายทวา การปกครอง การดแลรกษาหมคณะและการด าเนนงานหรอการจดการ กจกรรมตางๆ ของหมคณะหรอองคกรตางๆ ใหส าเรจลลวงไปตามนโยบาย และวตถประสงคขององคกรนนๆ ดวยด มประสทธภาพ ประสทธภาพการบรหารจดการวดของเจาอาวาส ในเขตธนบร กรงเทพมหานครพบวา ในภาพรวมอยในระดบมาก โดยมคาเฉลยเทากบ 3.62และเมอจ าแนกเปนรายดาน พบวา ดานการปกครอง, ดานการศกษาสงเคราะห และดานการสาธารณปการ มประสทธภาพอยในระดบมาก สวนดานการศาสนศกษา การเผยแผ และการสาธารณสงเคราะหมประสทธภาพอยในระดบปานกลาง ผลการศกษาปญหา อปสรรค และขอเสนอแนะเกยวกบประสทธภาพการบรหารจดการวดของเจาอาวาสในเขตธนบร กรงเทพมหานคร พบวา ปญหาทส าคญไดแก เจาอาวาสบางรปขาดวสยทศน ขาดเปาหมาย ในการบรหารจดการวดทชดเจน การบรหารจดการวดของเจาอาวาสบางสวนไมมการประชม ปรกษา วางแผน และก าหนดวตถประสงคการพฒนาวดอยางเปนรปธรรม

93

เปนการบรหารจดการวดตามความเคยชนทเคยปฏบตมา ขาดการประสานงานระหวาง วด บาน และชมชน และเจาอาวาสบางรปใชคนไมถกกบงาน จงท าใหงานขาดประสทธภาพ แนวทางในการแกไขปญหา ไดแก ควรมการประชมพระภกษ สามเณร ภายในวดเนองๆ เพอเพมประสทธภาพการบรหารจดการวด และเพอความสามคคภายในวด สงเสรมใหเจาอาวาสเปดรบความรใหมๆ เพอน ามาใชในการบรหารจดการวดมการน าเอา เทคโนโลยสมยใหม มาใชในการพฒนาวดมากขน และควรมการจดกจกรรมทสรางสรรคระหวางวดและชมชน

2.5 กรอบแนวคดการวจยเชงคณภาพ จากแนวคดและทฤษฏดงกลาว สามารถน ามาสรปเปนมตในการวจยเชงคณภาพไดดงน มตท 1 การวางแผน มตท 2 การจดการองคการ มตท 3 นโยบายการเผยแผ มตท 4 พฒนาศกยภาพผเผยแผ มตท 5 วธการเผยแผ มตท 6 เทคโนโลย มตท 7 สภาพแวดลอม มตท 8 ความสมพนธทางสงคม ค านยามของมตตางๆ ซงใชเปนกรอบในการศกษาครงน มดงตอไปน มตท 1 การวางแผน คอ เปาหมายในการเผยแผและวธการน าไปสเปาหมายในการเผยแผพระพทธศาสนา ของศนยเผยแผพระพทธศาสนาประจ าจงหวด มตท 2 การจดองคการ คอ การปฏบตงานตามแผนทวางไว ของศนยเผยแผพระพทธศาสนาประจ าจงหวด มตท 3 นโยบายการเผยแผ คอ การน านโยบายดานการเผยแผมาปฏบต มตท 4 พฒนาศกยภาพผเผยแผ คอ การพฒนาความรและสรางเครอขายพระบณฑต มตท 5 วธการเผยแผ คอ มงเนนใหความรและสงเสรมกจกรรมเชงพทธ มตท 6 เทคโนโลย คอ สอมวลชน/สอชมชน มตท 7 สภาพแวดลอม คอ ปจจยและองคประกอบทแวดลอมผปฏบตงานในศนยเผยแผพระพทธศาสนาประจ าจงหวด มตท 8 ความสมพนธทางสงคม คอ การสรางเครอขายในการเผยแผพระพทธศาสนา ของศนยเผยแผพระพทธศาสนาประจ าจงหวด

94

ผวจยไดท าการวจยเชงคณภาพ และในกรอบแนวคดน จะวาดวยเรองนโยบายการเผยแผพระพทธศาสนา ว ธการ เผยแผ พฒนาศกยภาพผเผยแผ การบรหารจดการองคการทดมประสทธภาพ การวางแผน องคการ เทคโนโลย สภาพแวดลอมและความสมพนธทางสงคมมาเปนตวก าหนดในการวจย เพอใหไดขอมลทถกตอง และน าไปประยกตใชพฒนาในองคการตอไป 1. เพอศกษาลกษณะการบรหารจดการการเผยแผพระพทธศาสนาของศนยเผยแผพระพทธศาสนาประจ าจงหวดในประเทศไทย 2 . ปจจย ท เ ออ ตอการบรหารจดการการเผยแผพระพทธศาสนาของศนย เผยแผพระพทธศาสนาประจ าจงหวดในประเทศไทย 3. เพอเสนอตนแบบการบรหารจดการทมประสทธภาพการเผยแผพระพทธศาสนาของศนยเผยแผพระพทธศาสนาประจ าจงหวดในประเทศไทย