รายงานวจยฉบบสมบรณ

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการ

ตามวงจรชวตครอบครว Integrative Thai Family Study Based on Family Life Cycle

โดย

รจา ภไพบลย สาวตร ทยานศลป ระพพรรณ ค าหอม วรรณ เดยวอศเรศ ดารณ จงอดมการณ จตตนนท เดชะคปต จนตนา วชรสนธ ทพาภรณ โพธถวล ถวลย เนยมทรพย อจฉรยา ปทมวน เดชาวธ นตยสทธ นทศน ภทรโยธน

กนยายน พ.ศ. 2562

สตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

สญญาเลขท RDG59D0005

รายงานวจยฉบบสมบรณ

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการ ตามวงจรชวตครอบครว

1. ศาสตราจารย ดร. รจา ภไพบลย มหาวทยาลยมหดล ( หวหนาโครงการ)

2. ศาสตราจารย ระพพรรณ ค าหอม มหาวทยาลยธรรมศาสตร

3. ศาสตราจารย ดร. ดารณ จงอดมการณ มหาวทยาลยขอนแกน

4. รองศาสตราจารย ดร. จนตนา วชรสนธ มหาวทยาลยบรพา

5. ผชวยศาสตราจารย ดร. ถวลย เนยมทรพย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

6. รองศาสตราจารย ดร. เดชาวธ นตยสทธ นกวชาการอสระ

7. ผชวยศาสตราจารย ดร. สาวตร ทยานศลป มหาวทยาลยมหดล

8. รองศาสตราจารย ดร. วรรณ เดยวอศเรศ มหาวทยาลยบรพา

9. รองศาสตราจารย ดร.จตตนนท เดชะคปต มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช

10. อาจารย ดร. ทพาภรณ โพธถวล มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต

11. ผชวยศาสตราจารย ดร. อจฉรยา ปทมวน มหาวทยาลยมหดล

12. ดร. นทศน ภทรโยธน นกวชาการอสระ

สนบสนนโดยส านกงานกองทนสนบสนนการวจย และ มหาวทยาลยมหดล

(ความเหนในรายงานนเปนของผวจย สกว. และมหาวทยาลยมหดล ไมจ าเปนตองเหนดวยเสมอไป)

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

3

บทสรปผบรหาร

แผนของการพฒนาประเทศชาตมาอยางตอเนอง ตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 1 พ.ศ. 2504 จนถงปจจบน ฉบบท 12 (พ.ศ. 2560-2564) ปจจบนสงคมเปลยนแปลงทท าใหครอบครวมวถการด าเนนชวต และมผลตอการรบรความอยดมสข โดยเฉพาะอยางยงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม ฉบบท 12 มเปาหมายการพฒนาทย งยน รวมทงการปรบโครงสรางประเทศไทยไปสประเทศไทย 4.0 ตลอดจนประเดนการปฏรปประเทศมงส “ความมนคง มงคง และยงยน” และยงคงเนนให “คนเปนศนยกลางของการพฒนา” นอกจากน แผนพฒนาฯ ฉบบท 12 ยงคงยด “หลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง” ใหคนเปนศนยกลางของการพฒนา กอใหเกดความอยดมสขทมงเนนถง “สงคมทมความสขยงยน” การพฒนาศกยภาพคนทพงปรารถนา ท าใหทกคนไดรบการพฒนาศกยภาพอยางเตมท ทกคนมคณภาพชวตทด และท าใหการพฒนาประเทศมความสมดลกอใหเกดการพฒนาทย งยน ทงนครอบครวเปนหนวยยอยของสงคมทสะทอนสขภาวะองสงคมไทยทมการเปลยนแปลงตามระยะวงจรชวตครอบครว คณะผวจยจงศกษาความอยดมสขของครอบครวไทย โดยมวตถประสงคดงน

วตถประสงคของการวจย

1. ศกษาปจจยทมอทธพลตอการอยดมสขของครอบครวไทย (Family well-being) ตามวงจรหรอพฒนาการชวตครอบครว

2. ระบวงจรชวตครอบครวไทย (Thai Family Life Cycle) แบงระยะตามลกษณะการรบรเปลยนแปลงทเกดในครอบครวในระยะตางๆ ตามการเพมและลดของสมาชก

3. ศกษาครอบครวลกษณะเฉพาะ ทมลกษณะพเศษ ทไดรบผลกระทบจากปจจยทมอทธพลตอการอยดมสขของครอบครวไทย และเพอใหไดขอมลเชงลกเกยวกบลกษณะ บรบท และความตองการเฉพาะของครอบครวทคดสรร

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

4

การศกษาระยะท 1

การวจยเชงคณภาพ ทมวตถประสงคเพอศกษาองคประกอบของความอยดมสขของครอบครวและคณลกษณะของแตละดานตามการรบรของผใหขอมลซงมคณสมบตตามเกณฑทก าหนด อาศยใน 5 พนท ไดแก กรงเทพมหานครฯ ภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใต เพอจดท ารางโครงสรางของแบบวดความอยดมสขของครอบครวไทย ตามการใหความหมายและการรบรของตวแทนครอบครว โดยการสนทนากลมใน 5 พนทๆ ละ 2 อ าเภอ/เขตๆ ละ 2 กลมตามคณสมบตดานเศรษฐกจ โดยแบงเปน อ าเภอ/เขตทมรายไดสงกวา และอ าเภอ/เขตทมรายไดต ากวา ซงในแตละอ าเภอ/เขตแบงการสนทนากลมเปน 2 กลม ตามเพศ (หญงและชาย) และอาย (วยรน วยกลางคนและวยเกษยณ) ด าเนนการเกบขอมล (N = 310, 6-10 คน/กลม) ในชวงสงหาคม-พฤศจกายน พ.ศ. 2559 จากการวเคราะหขอมลเชงคณภาพ พบวา มการใหความหมายทหลากหลาย แตสามารถสรปไดวา “ความอยดมสขของครอบครว” มคณลกษณะเฉพาะ ไดแก องคประกอบหลก 9 ประการ คอ 1) ดานสมพนธภาพ 2) ดานบทบาทหนาท 3) ดานเศรษฐกจ 4) ดานการด าเนนชวตอยางพอเพยง 5) ดานความรวมใจและความปลอดภยในชมชน 6) ดานการพฒนาทางจตวญญาณ 7) ดานการดแลสขภาพ 8) ดานการศกษา และ 9) ดานความมนคงและการพงพาตนเอง โดยเมอน าองประกอบทง 9 ดานมาวเคราะหเชงเนอหา และมการวเคราะหโดยโปรแกรมส าเรจรป ATLAS มาประกอบ ภายหลงไดตรวจสอบขอมลโดยวธตรวจสอบสามเสา คณะผวจยไดสรปขอคนพบและพฒนาเครองมอชวด “ครอบครวอยดมสข” ตามขนตอนตอไปน 1. พฒนารางแบบสอบถาม 2. ตรวจสอบความถกตองเชงเนอหาจากผทรงคณวฒ 5 ทาน 3. ศกษาน ารองในครอบครว 351 ครอบครวในเขตกรงเทพมหานคร 4. น าขอมลทไดมาวเคราะหองคประกอบ และ 5. สรปผลการพฒนาเครองวด “ครอบครวอยดมสข” ผลการพฒนาเครองมอไดสรางแบบสอบถามจ านวน 75 ขอทสะทอนความอยดมสขของครอบครว และตดขอทคาจ าแนกต าออก สดทายเหลอแบบสอบถามมขอค าถามเพยง 36 ขอ

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

5

การศกษาระยะท 2

การศกษาเชงส ารวจกลมตวอยาง 6,158 ราย เปนตวแทนจากครอบครวทวประเทศ พบวาครอบครวสวนมากเปนครอบครวเดยว รอยละ 39.4 และครอบครวขยาย รอยละ 27.8 โดยสวนใหญมากกวาครงเปนครอบครวม 2 รน (generation) จากขอมลการชวงระยะเวลาแตงงาน มบตร บตรแยกออกจากครอบครว และวยของกลมตวอยางสามารถระบระยะวงจรชวตครอบครวไทยเปน 8 ระยะส าคญ คอ

1. กอนระยะเรมตน/ไมแตงงาน (อายเทากบหรอต ากวา 22.92 ป) 2. ระยะเรมตน ไมมบตร (อาย 22.93-24.31 ป) 3. ระยะเรมเลยงดบตร (อาย 24.32-29.82 ป) 4. ระยะเลยงบตรวยกอนเรยนและวยเรยน (อาย 29.83-36.00 ป) 5. ระยะเลยงดบตรวยรน (อาย 36.01-45.00 ป) 6. ระยะวยกลางคน (อาย 45.01-60.00 ป) 7. ระยะวยชรา (อาย 60.01-80.00 ป) 8. ระยะวยชรามาก (อายมากกวา 80.01 ป)

ครอบครวไทยทเปนครอบครวขยายมลกษณะพงพาสมาชกบางชวง โดยพจารณาลกษณะเครอญาตตามชวงวย พบวาครอบครวฝายภรรยาอยรวมกบครอบครวระยะดแลบตรมากกวาฝายสาม และในระยะทายๆ จะมสมาชกเครอญาตทงสองฝายอยรวมในสดสวนใกลเคยงกน

ส าหรบคาคะแนนความอยดมสขของครอบครว มความแตกตางกนในแตละภมภาคอยางมนยส าคญทางสถต และแตละระยะวงจรชวตครอบครวอยางไมมนยส าคญทางสถต โดยรวมครอบครวไทยมระดบความอยดมสขในระดบปานกลาง-มาก (คาเฉลย 3.7499 คะแนน จากคะแนน 1-5 คะแนน) และครอบครวทมองคประกอบสมาชกตางกน เชน ครอบครวเดยว ครอบครวขยาย ครอบครวเลยงเดยว ฯลฯ พบวามระดบคะแนนครอบครวอยดมสขใกลเคยงกน ยกเวนครอบครวทองคประกอบครอบครวมสมาชกเพยงบตรและญาต และกลมมเพยงภรรยาและญาต เปนกลมทมความอยดนอยทสด

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

6

ครอบครวจากพนทภาคใตมคะแนนครอบครวอยดมสขสงสด สวนพนทกรงเทพมหานครมคาคะแนนต าสด และในคะแนนครอบครวอยดมสขทง 9 ดาน พบวาคะแนนดานการพฒนาทางจตวญญาณมคะแนนสงสด รองลงมาคอดานการศกษา ดานบทบาทหนาท ดานการด าเนนชวตอยางพอเพยง ดานสมพนธภาพ ความรวมใจและความปลอดภยในชมชน และดานการดแลสขภาพ ตามล าดบ โดยพบวาดานเศรษฐกจมคะแนนต าสด นอกจากนนมการเกบขอมลดานสมดลเวลาและชวตครอบครว พจารณาความพงพอใจของสมาชกครอบครวในการจดการเวลาระหวางชวตการท างานและชวตครอบครว พบวาคาคะแนนเฉลยเทากบ 3.91 จากคาสงสด-ต าสด 1-5 คะแนน

ปจจยทมอทธพลตอความอยดมสขของครอบครวจากการวเคราะหโดยสถตการวเคราะหการถดถอยพหคณ พบวา ปจจยทสามารถท านายความอยดมสขของครอบครวอยางมนยส าคญทางสถต ไดแก รายไดครอบครว ระดบการศกษา จ านวนบตร และจ านวนผพการในครอบครว โดยพบวาเปนปจจยทสงผลเชงบวก ยกเวนจ านวนผพการทมผลเชงลบตอความอยดมสขของครอบครว

แตเมอเพมตวแปรดานความสมดลเวลาท างานและชวตครอบครวเขาไปในสมการ พบวา คะแนนการสมดลเวลาฯมอทธพลสงสด และไมพบอทธพลของจ านวนผพการ สรปวาปจจยดานเศรษฐฐานะมผลตอความอยดมสขของครอบครว ครอบครวทรายไดสง ระดบการศกษาสง จะมแนวโนมทคะแนนความอยดมสขสง

นอกจากนนจ านวนบตรมอทธพลบวกตอคะแนนความอยดมสขครอบครวอยดมสขมากขน ครอบครวทมบตรจ านวนมาก จะมคะแนนความอยดมสขสงตามล าดบ แตเมอจ านวนบตรเกน 5 คน จะมแนวโนมมความอยดมสขลดลง และกลมตวอยางเพศหญงรบรความอยดมสขนอยกวาชาย และทส าคญพบวามสมดลของเวลาระหวางการท างานและชวตครอบครวทด มผลทางบวกกบความอยดมสขของครอบครว โดยรายไดครอบครว ระดบการศกษา สมดลเวลาการท างานและชวตครอบครวสามารถรวมกนอธบายความแปรปรวนของคะแนนครอบครวอยดมสขได รอยละ 19.51

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

7

การศกษาระยะท 3

ผลการศกษาเชงคณภาพ ในครอบครวลกษณะเฉพาะ 100 ครอบครว เพอศกษาถงปญหาและความตองการของครอบครวเสยงและเปราะบางทวประเทศ ในครอบครวทตองดแลพการ ครอบครวทตองดแลผปวยตดเตยง ครอบครวแมเลยงเดยว ครอบครวแมวยใส ครอบครวสงอายเลยงหลานตามล าพง และครอบครวสงอายตองพงพา พบปญหาและความตองการรวม ดงน 1) ครอบครวแมวยใส ครอบครวแมเลยงเดยว และครอบครวผสงอายเลยงหลานมความเชอมโยงกน คอ เมอเรมเปนแมวยใสมลกไมพรอมน ามาสการตองเลยงลกตามล าพงและไดฝากใหปยาหรอตายายเลยงหลานตามล าพงเพอแมจะไดออกไปท างานหาเงนสงเงนกลบมาดแลพอแมและลก ซงบางสวนไมสามารถสงเงนไดเพยงพอและสม าเสมอเปนภาระท าใหผสงวยตองท างานหาเงนเพอหารายไดเพมใหเพยงพอแกการดแลครอบครว มปญหาทงดานสขภาพกายใจและมชองวางทางความรความคดระหวางวยทแตกตางของเดกและผสงอาย มความเสยงของคณภาพการเจรญเตบโตและพฒนาการเดกเปนพลเมองมคณภาพของสงคม ซงเสยงตอการเขาสวงจรการเกดพอแมวยใสซ า 2) ครอบครวทตองดแลคนพการ ผปวยตดเตยง และผสงอายตองพงพง แมจะไดรบสวสดการดานหลกประกนสขภาพ แตสวนใหญมปญหาคาใชจายเมอออกจากสถานบรการตองใชเงนจ านวนมากในการใชวสดทางการแพทย วสดสนเปลอง ในสภาวะทไรเงนส ารองเพอดแลเมอเจบปวย สมาชกครอบครวทถกคดเลอกตองออกจากการท างานหารายไดมาท าหนาทผดแลหลก โดยไรสวสดการการจางงาน ไรระบบสนบสนนผท าหนาทดแลผปวยในครอบครวทงดานสขภาพกายใจ และผปวย ผสงอายตองพงพงจ านวนหนงถกทอดทงใหเผชญชะตากรรมเพยงล าพงแบบชวคราวหรอถาวรเมอสมาชกครอบครวไมสามารถท าหนาทดแลได ขอเสนอแนะเชงนโยบาย

พฒนาครอบครวตามวงจรชวตครอบครว

1. จากการศกษาพบวา ระยะพฒนาการครอบครวไทยแบงไดเปน 8 ระยะ และพบความแตกตางของระดบความอยดมสขทมความแตกตาง เชน ระยะเรมเลยงดบตร เปนระยะทครอบครวมระดบคะคะแนนต าสด รองลงมาคอครอบครวระยะวยชรามาก (อายมากวา 80 ปขนไป) ทควรพจารณาเปนกลมเสยง ใหการดแลสนบสนนเปนพเศษจากองคกรทเกยวของ

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

8

เชน สถานประกอบการ กระทรวงพฒนามนษยและสงคม กระทรวงสาธารณสข องคกรบรหารชมชน เปนตน ควรมการศกษาปจจยและเงอนไขทจ าเปนเพอใหการชวยเหลอ

2. เจาหนากระทรวงพฒนามนษยและสงคม กระทรวงสาธารณสข องคกรบรหารชมชน เปนตน น าแบบประเมนความอยดมสขของครอบครว 36 ขอ มาประเมนความอยดมสข 9 ดานยอย เพอพจารณาใหความชวยเหลอ

3. พจารณาองคประกอบของครอบครวทมโครงสรางไมสมบรณ การพจารณาระบบเฝาระวงและชวยเหลอ เชน ครอบครวเดกอาศยกบญาต และครอบครวทภรรยา (ล าพง) ทอาศยรวมกบญาต เปนกลมทพบวามระดบคะแนนครอบครวอยดมสขต ากวากวากลมอน โดยเปนระบบในชมชนทสามารถสนบสนนเมอตองการความชวยเหลอ

4. ปจจยดานเศรษฐกจสงคม อทธพลตอระดบความอยดมสขของครอบครว การสนบสนนดานการชวยตนเองทางการเงน การออม และการใหการสงเคราะห ยงเปนความจ าเปน

5. ผลการศกษาพบวาปจจยดานจ านวนบตร มอทธพลตอระดบความอยดมสขของครอบครว แตหากมมากเกนกจะมผลทางลบ เสนอใหมนโยบายทเปนรปธรรมในการสนบสนนการมบตร 2 คนขนไป

6. การรกษาสมดลเวลาท างานและชวตครอบครว เปนปจจยทมอทธพลตอระดบคะแนนครอบครวอยดมสขมากสด ควรสนบสนนการชวยใหสมาชกจดการสมดลเวลาท างานและชวตครอบครว โดยผทอยในวยท างาน ควรไดรบขอมลใหเขาใจปญหาทอาจจะเกดขนและสถานประกอบการณรวมรณรงค Happy Workplace & Happy Family จะมผลตอการรบรความอยดมสขของครอบครวโดยรวม

7. ความอยดมสขของครอบครวเปนเปาหมายของการพฒนาคนและประเทศไทย ทงนปจจบนกระทรวงพฒนามนษยและสงคม รเรมจดท าโครงการโรงเรยนครอบครว มหลกสตร 4 หลกสตร ทใชใน 12 จงหวด ทควรมการพฒนาหลกสตรใหครอบคลมทกระยะพฒนาการครอบครว เสนอใหกระทรวงพฒนามนษยและสงคมรวมกบหนวยงานทเกยวของ จดท าหลกสตรพฒนาครอบครว และจดใหมการเรยนการสอน ส าหรบครอบครวทกชวงวย โดยเนอหาแบงเปน 1) การพฒนาครอบครวตามระยะวงจรชวต 8 ระยะ ตามองคประกอบความอยดมสข 9 ดานของครอบครว 2) การพฒนาครอบครวตามภาวะเสยงในแตละระยะ และ 3) การจดการครอบครวในภาวะวกฤต ทหนวยงานตางๆ มสวนรวมในการด าเนนการในอนาคต

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

9

ครอบครวเปราะบาง

ปญหาและความตองการของครอบครวเสยงและเปราะบางทวประเทศ ดงน 1) ครอบครวแมวยใส ครอบครวแมเลยงเดยว และครอบครวผสงอายเลยงหลานมความเชอมโยงกน คอ เมอเรมเปนแมวยใสมลกไมพรอมน ามาสการตองเลยงลกตามล าพงและไดฝากใหปยาหรอตายายเลยงหลานตามล าพงเพอแมจะไดออกไปท างานหาเงนสงเงนกลบมาดแลพอแมและลก ซงบางสวนไมสามารถสงเงนไดเพยงพอและสม าเสมอเปนภาระท าใหผสงวยตองท างานหาเงนเพอหารายไดเพมใหเพยงพอแกการดแลครอบครว มปญหาทงดานสขภาพกายใจและมชองวางทางความรความคดระหวางวยทแตกตางของเดกและผสงอาย มความเสยงของคณภาพการเจรญเตบโตและพฒนาการเดกเปนพลเมองมคณภาพของสงคมซงเสยงตอการเขาสวงจรการเกดพอแมวยใสรอบแลวรอบเลา 2) ครอบครวทตองดแลคนพการ ผปวยตดเตยง และผสงอายตองพงพง แมจะไดรบสวสดการดานหลกประกนสขภาพ แตสวนใหญมปญหาคาใชจายเมอออกจากสถานบรการตองใชเงนจ านวนมากในการใชวสดทางการแพทย วสดสนเปลอง ในสภาวะทไรเงนส ารองเพอดแลเมอเจบปวย สมาชกครอบครวทถกคดเลอกตองออกจากการท างานหารายไดมาท าหนาทผดแลหลก โดยไรสวสดการการจางงาน ไรระบบสนบสนนผท าหนาทดแลผปวยในครอบครวทงดานสขภาพกายใจ และผปวย ผสงอายตองพงพงจ านวนหนงถกทอดทงใหเผชญชะตากรรมเพยงล าพงแบบชวคราวหรอถาวร เมอสมาชกครอบครวไมสามารถท าหนาทดแลได จากผลการวจยครอบครวผสงอายเลยงหลานสามารถตงขอเสนอแนะตอการพฒนา ดงน

1. การส ารวจผสงอายเลยงหลานทกปเพอประเมนความอยดมสข ความตองการดานสขภาพองครวม ดานศกยภาพเกยวกบการอบรมเลยงดเดก ดานความตองการการชวยเหลอเกยวกบงานอาชพ

2. การเพมคาครองชพส าหรบผสงอายทตองเลยงหลาน 3. การจดสวสดการส าหรบเดกทผสงอายมรายไดนอย เชน การใหอาหารส าหรบ

เดก การใหทนการศกษา การเรยนฟร 4. การพฒนาศกยภาพผสงอายเกยวกบทกษะการอบรมเลยงดเดก ใหทนกบ

สถานการณ สงแวดลอม และวทยาศาสตรและเทคโนโลยทเปลยนแปลงไป เพอสงเสรมการเจรญเตบและพฒนาการเดกทเหมาะสม

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

10

5. การจดใหมชมรมหรอศนยในชมชนเกยวกบการเลยงดเดก รวมถงการจดการใหมชมชนทปลอดภยส าหรบเดก ชมชนปราศจากแหลงอบายมข และชมชนสงเสรมและพฒนาเดก

6. การตดตามประเมนผลการด าเนนงานและปรบเปลยนใหทนการสถานการณทเปลยนแปลงไปทกป ครอบครวผสงอายพงพาผอน

ขอเสนอแนะตอการพฒนาครอบครวผสงอายพงพาผอน จากผลการวจยครอบครวผสงอายพงพาผอน มดงน

1. ควรส ารวจครอบครวผสงอายพงพาผอนทกป การจ าแนกประเภทผสงอายในครวเรอนทมผสงอายหลายรนในครวเรอน ผสงอายหลายคนในครวเรอน ผสงอายตามล าพง เพอประเมนความอยดมสข ระดบการดแลสขภาพของผสงอายแตละประเภทในกลม A,B,C เพอน าไปสการพฒนาระบบสขภาพผสงอายแบบองครวม ทใหครอบครว ผดแล สมาชกในครอบครวเขามามสวนรวมในการดแลผสงอายอยางถกตอง

2. ควรมเจาหนาทสาธารณสขมาเยยมเยยนใหค าแนะน าดานการดแลสขภาพ ม อสม. มาตรวจวดความดนโลหตสงทบาน โดยเฉพาะการจดท าแผนรายกรณรวมกนระหวางทมสขภาพ รพ.สต. กบครอบครวในการดแลผสงอายพงพาผอน

3. ควรเพมงบประมาณสนบสนนชวยเหลอการซอมแซมทอยอาศยใหกบครอบครวผสงอายพงพาผอนทมความยากล าบาก

4. ควรปรบเปลยนทศนคตของครอบครวผสงอายพงพาผอนและสงคมตอการดแลผสงอายเปนเรองของสมาชกทกคนในครอบครวมากกวาการก าหนดใหผหญงเปนคนหลกทตองรบภาระการดแลผสงอายพงพาผอน

5. ควรน าองคประกอบของแบบประเมนครอบครวอยดมสขมาพฒนาเปน “หลกสตรการดแลสขภาพผสงอายพงพาผอน” เตรยมความพรอมของครอบครวผสงอายพงพาผอนแตละกลม

6. ควรใหขอมลสวสดการแหงรฐกบครอบครวผสงอายพงพาผอน และสงเสรมการเขาถงสทธสวสดการแหงรฐและสวสดการตางๆ ทจะท าใหผสงอายไดรบบรการทางสงคมทตรงกบความตองการของผสงอาย

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

11

ครอบครวลกษณะเฉพาะมารดาวยรน

จากการศกษาพบวา การก าเนดของครอบครวมารดาวยรน สวนใหญเกดจากการตงครรภทไมตงใจ สงผลใหขาดโอกาสในการศกษา ท าใหมขอจ ากดในการประกอบอาชพ และมรายไดทต าไมเพยงพอกบรายจายของครอบครว รวมทงขาดทกษะในการด าเนนชวตครอบครว สงผลใหเกดการหยารางและปญหาสมพนธภาพในครอบครว จงมขอเสนอแนะตอการการพฒนาครอบครวลกษณะเฉพาะ ดงน

1. พฒนาความรและทกษะการคมก าเนดในวยรนทยงอยในระบบการศกษา เพอปองกนการตงครรภทไมตงใจ นอกจากนในกลมมารดาวยรนทไมไดอยในระบบการศกษา ควรไดรบบรการวางแผนครอบครวทมประสทธภาพ เพอปองกนการตงครรภไมพงประสงคซ า

2. สนบสนนคาใชจายทจ าเปนตามลกษณะเฉพาะของครอบครวมารดาวยรน ใหเพยงพอกบรายจายทแทจรง

3. สนบสนนใหมความรและชองทางในการประกอบอาชพเสรม 4. สนบสนนใหมโอกาสในการศกษาตอหลงคลอด โดยไมเสยคาใชจาย และ

สามารถเรยนไดทบาน เชน การศกษาออนไลน 5. สนบสนนความรและใหค าปรกษาดานการด าเนนชวตครอบครวพอแมวยรน

เชน ทกษะการใชชวตครอบครว ทกษะในการเลยงดบตร ขอเสนอแนะตอแนวทางการพฒนาครอบครวเลยงเดยว

จากผลการวจยครอบครวเลยงเดยว ผวจยมขอเสนอแนะตอแนวทางการพฒนาครอบครวเลยงเดยว ดงน

1. สาเหตของการกลายเปนครอบครวเลยงเดยว มาจากความเปราะบางของครอบครว ไดแก ปญหาการหยาราง ความรนแรงในครอบครว การใชสารเสพตด การพนน รฐจงควรมมาตรการในการเสรมสรางความเขมแขงของครอบครวในปจจบนไทย

2. ควรมการส ารวจและจดท าฐานขอมลครอบครวเลยงเดยวทงในระดบชาตและระดบพนท เพอประโยชนในการก าหนดนโยบาย วางแผนและด าเนนงานทเหมาะสมและมประสทธภาพ

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

12

3. จดใหมการส ารวจปญหาความตองกาสวสดการส าหรบครอบครวเลยงเดยว 4. การปรบทศนคตทเหมาะสม ไมตตราตอการเปนพอและแมเลยงเดยว 5. ครอบครว ชมชนและทองถนมบทบาทส าคญในการชวยเหลอ ดแลและเสรม

พลงความเขมแขงใหครอบครวเลยงเดยว 6. สงเสรมใหมการรวมกลมครอบครวเลยงเดยวเพอชวยเหลอกนเองใหมากขน 7. จดใหมบรการใหค าปรกษาแนะน าแกครอบครวเลยงเดยวทประสบปญหา

ขอเสนอแนะตอการพฒนาครอบครวทมคนพการตองดแล

จากการศกษาครอบครวทมคนพการตองดแล จะพบวาสมาชกในครอบครวทดแลคนพการ จะไดรบผลกระทบทงทางดานรางกาย จตใจ และสงคม รวมถงผลกระทบทางเศรษฐกจจงขอเสนอแนะ เพอการพฒนาครอบครวทมคนพการตองดแลดงน

1. รฐบาลใหเงนสนบสนนทเพยงพอแกครอบครว เมอตองดแลคนพการในครอบครว อาจจะใหเบยคนพการเพมขน เพอแบงเบาภาระคาใชจายในการดแลคนพการในครอบครว

2. ใหความรแกผดแลคนพการ ทงในเรองสขภาพกาย สขภาพจต รวมถงความรในการดแลคนพการ

3. เพมกระบวนการใหการปรกษา (Counseling) ในการดแลคนพการ ใหแกผดแลคนพการ และคนพการโดยอาจจะใหชมชนเปนผรบผดชอบหลกในการด าเนนการ

4. ชมชนหรอหนวยงานของราชการ อาจจะมการจดกจกรรมทท าใหคนพการ สมาชกในครอบครว และชมชนไดมาใชชวตรวมกน ท าใหเกดการเรยนรเพอพฒนาเปนชมชนแหงการชวยเหลอเกอกลกน ขอเสนอแนะตอแนวทางการพฒนาครอบครวผท าหนาทดแลผปวยเรอรง

จากผลการวจยครอบครวผปวยเรอรงกลมตดบาน ตดเตยง คณะผวจยมขอเสนอแนะตอแนวทางการพฒนาครอบครวผปวยเรอรง ดงน

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

13

1. ควรมการปรบปรงระบบการใหบรการผปวย ผใหการดแลและครอบครวของผปวยเรอรงกลมตดบานตดเตยง ใหมความเฉพาะเจาะจงตามความตองการและลกษณะของปญหาของแตละครอบครว ใหการดแลโดยการเยยมบานอยางตอเนองสม าเสมอเพอประเมนความตองการของญาตผดแลและครอบครว และสภาพอาการของผปวยทเปลยนแปลงไป

2. ควรจดใหมบรการดานขอมลขาวสารเพอการดแลผปวยเรอรง กลมตดบาน ตดเตยงใหมความเฉพาะเจาะจงตามลกษณะของความเจบปวยใหมากขน

3. ระบบสนบสนนจากครอบครว ชมชนและทองถนมบทบาทส าคญในการชวยเหลอ ดแลและเสรมพลงความเขมแขงใหแกผท าหนาทใหการดแลผปวยเรอรงกลมตดบาน ตดเตยงและครอบครว ผดแลควรไดรบการสนบสนนทางสงคมอยางเพยงพอ ไมรสกโดดเดยวหรอถกทอดทง จะชวยใหผดแลปรบตวได

4. ระบบสวสดการพนฐานทรฐมไวชวยเหลอครอบครวผปวยเรอรงยงเปนแหลงทด ไดแก เบยยงชพผสงอาย เบยความพการ แตควรมระบบสนบสนนจากรฐในเรองการเงนเพมขนเพอสนบสนนชดเชยผดแลเมอไมสามารถท างานได หรอเงนสนบสนนดานวสดสนเปลองตางๆ ไดแก แพมเพรส

ขอเสนอแนะแนวทางการปรบระบบการดแลสขภาพครอบครว

สงคมไทยเรมสสงคมผสงอาย แตระบบการดแลเนนรฐสวสดการ อาจไมสามารถใหการดแลอยางครอบคลมประชากรทวประเทศ โดยเฉพาะครอบครวทมผพการ ผสงอาย และผปวยตดบาน ตดเตยง จากกรณตวอยางของ Koreikyo-Japanese Home Care เปนการจดตงหนวยการดแลกจวตรประจ าวนผสงอายในชมชนทเปนการดแลจากผดแลทไมใช ผประกอบวชาชพ (non-professional) เนองจากผสงอายตองการอยบานตนเองมากกวาการไปอยในศนยดแล (Nursing Home) แตลกหลานตองไปท างานกลางวน ดงนนจงเกดศนยการดแลในชมชนโดยการจดกลมบานทอยใกลกน ใชผดแลซงเปนสมาชกลกหลานในบานผสงอายในกลมนนๆ ดแลรวมกน ชวยดแลกจวตรประจ าวน กนขาว อาบน า พาไปตลาดดวยรถตดวยกน ไปหาหมอ ฯลฯ ผดแลไดรบคาจางจากบรษทประกนสขภาพทครอบครวท า และหากตองดแลดานปญหาสขภาพ เชน ท าแผลหรออนๆ จะเรยกพยาบาลประจ าศนยใหญซงสวนใหญมส านกงานอยโรงเรยนมธยมในพนท

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

14

เปาหมายของระบบ 1) ระบบทเออผสงวยพงพาไดรบการดแล 2) ผปวยเรอรง ไมกลายเปนผปวยตดเตยง 3) ลกหลานทท างานไกลบาน มทางเลอกในการกลบมาดแลทงครอบครวแบบ

มระบบสนบสนน Multiple function home care ลกหลานมาชวยดแลผสงอายปวย ผตองการการพงพา

สามารถท างานได มรายได เสนอใหมการออกกฎหมายสนบสนน ใหกองทนสขภาพสนบสนนเงนเอกชน สามารถเสนอบรการในชมชนเพอจดการ multiple function family care ได

ขอเสนออนๆ

ขอเสนอแนะเพอการพฒนานโยบาย

1) จดท ากฎหมาย ส าหรบการดแลสขภาพครอบครว (The family careact) เพอเออการดแลสขภาพครอบครวทบาน เชน จดท าระบบดแลครอบครวทหนวยงานตางๆ มสวนรวม (โดยกระทรวงสาธารณะสข)

2) จดหลกสตรโรงเรยนครอบครว เพอการพฒนาศกยภาพครอบครวใหมความอยดมสข เปนตน ทครบคลมการสงเสรมศกยภาพในการดแลสขภาวะของครอบครว สนบสนนศกยภาพสมาชกในการดแลกนและกน ปองกนภาวะเสยงในระยะพฒนาการครอบครวตางๆ และชวยเหลอแกไขภาวะวกฤตครอบครว (โดยกระทรวงพฒนาสงคมฯ) ระยะเรมเลยงดบตร เปนระยะทครอบครวมระดบคะแนนต าสด รองลงมาคอระยะสงวยมาก (อายมากวา 80 ปขนไป) ทควรพจารณาเปนกลมเสยง ใหการดแลสนบสนนเปนพเศษจากองคกรทเกยวของ ควรมการศกษาปจจยและเงอนไขทจ าเปนเพอใหการชวยเหลอ

3) ประเมนความอยดมสข เจาหนากระทรวงพฒนามนษยและสงคม กระทรวงสาธารณสข องคกรบรหารชมชน เปนตน น าแบบประเมนความอยดมสขของครอบครว 36 ขอ มาประเมนความอยดมสข 9 ดานยอย เพอพจารณาใหความชวยเหลอ

4) หากลมเสยง หนวยงานทเกยวของ พจารณาครอบครวทมทมโครงสรางไมสมบรณเปนพเศษ จดระบบเฝาระวงและชวยเหลอ เชน ครอบครวเดกอาศยกบญาต และครอบครวทภรรยา (ล าพง) ทอาศยรวมกบญาต เปนกลมทพบวามระดบคะแนนครอบครวอย

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

15

ดมสขต ากวากวากลมอน โดยเปนระบบในชมชนทสามารถสนบสนนเมอตองการความชวยเหลอ

5) จดระบบการเงนการออม ปจจยดานเศรษฐกจสงคม อทธพลตอระดบความอยดมสขของครอบครว การสนบสนนดานการชวยตนเองทางการเงน การออม และการใหการสงเคราะห ยงเปนความจ าเปน

6) จดระบบในชมชนโดยชมชนเพอคนในชมชน เชน ศนยการดแลในชมชน จดกลมการดแลตดเตยง สรางรายไดจากรฐบาล ดแลกนเอง the multiple function home care กลมนเปนแรงงานไหลกลบมาท าหนาทดบานตนและเพอนบาน ไดคาตอบแทน ดและเปนคม/กลมบาน ใหแกบานทขาดคนดแล (โดยกระทรวงสาธารณะสข)

7) ออกกฎหมายนตบญญตเกยวกบสถานทพกอาศย เหมาะสมกบผอยอาศยทกเพศ ทกวย จดการคอนโดและนต จดการชมชนในการสรางกายภาพปองกนความเสยงสขภาพ เฝาระวงความเจบปวย ประสานกบหนวย multiple function home care (โดยกระทรวงมหาดไทย)

8) หลกสตรสขภาพ รวมกบโรงเรยนและบาน สรางหลกสตรสขภาพจากสรางเสรมถงฟนฟ ปองกนวงจรวกฤตวยรน วยเรยน (โดยกระทรวงศกษาธการ)

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

16

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

17

สารบญ

หนา บทสรปผบรหาร ............................................................................................................... 3 สารบญ ........................................................................................................................ 17 สารบญตาราง ................................................................................................................ 19 สารบญภาพและแผนภม ................................................................................................. 21 รายนามนกวจย .............................................................................................................. 23 บทท 1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา ............................................................. 25

วตถประสงคการวจย ......................................................................................... 37 บทท 2 ทบทวนวรรณกรรม ........................................................................................... 39

ครอบครวไทยเปลยนแปลงอยางไรในชวง 20 ปทผานมา .................................... 41 นโยบายและยทธศาสตรการพฒนาสถาบนครอบครว .......................................... 45 ดชนและตวชวดทประเมนสถานการณครอบครวในประเทศไทย .......................... 50

บทท 3 ระเบยบวธวจย .................................................................................................. 57 ระเบยบวธวจย ระยะท 1 ศกษาเชงคณภาพ ความอยดมสขกบวงจรชวต

ครอบครวไทย ........................................................................................... 58 ระเบยบวธวจย ระยะท 2 การส ารวจครอบครวไทยแบบบรณาการ ...................... 65 ระเบยบวธวจย ระยะท 3 การศกษาเชงคณภาพ ครอบครวลกษณะเฉพาะ........... 69

บทท 4 ผลการวจย ........................................................................................................ 71 ผลการศกษาระยะท 1 (สมภาษณกลม 310 ราย) ................................................ 71 ผลการศกษาระยะท 2 (ส ารวจ 6,158 ราย) ........................................................ 92 ผลการวจยระยะท 3 (สมภาษณเชงลกครอบครวลกษณะเฉพาะ) ....................... 128

บทท 5 อภปรายผลและขอเสนอแนะ ............................................................................ 215 ระยะท 1 ตวชวดครอบครวอยดมสข ................................................................ 215 ระยะท 2 ส ารวจครอบครวอยดมสข ................................................................. 217 ระยะท 3 ครอบครวลกษณะเฉพาะ (ครอบครวเปราะบาง) ................................. 221

เอกสารอางอง .............................................................................................................. 229 ภาคผนวก ก ................................................................................................................ 240

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

18

สารบญ (ตอ) หนา

ภาคผนวก ข-1 ............................................................................................................. 244 ภาคผนวก ข-2 ............................................................................................................. 247 ภาคผนวก ค ................................................................................................................ 252 ภาคผนวก ง ................................................................................................................. 253

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

19

สารบญตาราง หนา

ตารางท 1.1 จ านวนและรอยละกลมตวอยางจ าแนกตามเพศและพนท (N=310) .............. 72 ตารางท 1.2 จ านวนและรอยละกลมตวอยางจ าแนกตามอาชพและพนท (N=310) ............ 72 ตารางท 1.3 จ านวนและรอยละกลมตวอยางจ าแนกตามรายไดครอบครว/ปและพนท

(N=310).................................................................................................... 73 ตารางท 1.4 จ านวนและรอยละกลมตวอยางจ าแนกตามระดบการศกษาและพนท

(N=310).................................................................................................... 73 ตารางท 1.5 จ านวนและรอยละกลมตวอยางจ าแนกอายเมอแตงงาน/อยกน และพนท

(N=310).................................................................................................... 74 ตารางท 1.6 อายเฉลย เมอหยา/เลกกน/หมาย จ าแนกตามภาค (N=310) ....................... 76 ตารางท 2.1 จ านวน รอยละ คาเฉลย และคาเบยงเบนมาตรฐาน ของขอมลทวไป

(N=6,158)................................................................................................. 93 ตารางท 2.2 จ านวนผพงพงในครอบครวทมเดก คนพการ ผสงอายทตองพงพาและ

ผปวยตดเตยงในครอบครว ........................................................................ 95 ตารางท 2.3 คาเฉลย คาพสย และคาเบยงเบนมาตรฐานของลกษณะกลมตวอยาง และ

ครอบครวจ าแนกตามพนทใน 5 ภมภาค .................................................... 98 ตารางท 2.4 คาเฉลย คาสงสด-ต าสด และคาเบยงเบนมาตรฐานของตวแปรดานการ

เปลยนแปลงระยะในวงจรชวตครอบครว ................................................... 100 ตารางท 2.5 จ านวน คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน คาสงสด ต าสด ของคะแนน

ครอบครวอยดมสขตามระยะพฒนาการ .................................................... 104 ตารางท 2.6 จ านวน คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน คาสงสด-ต าสดของคะแนน

ครอบครวอยดมสข จ าแนกตามพนท 5 ภมภาค........................................ 105 ตารางท 2.7 เปรยบเทยบคะแนนครอบครวอยดมสข จ าแนกตามชวงอาย เพศ และ

ความอยดมสขของครอบครว ................................................................... 106 ตารางท 2.8 คะแนนครอบครวอยดมสขจ าแนกตามเพศ ............................................... 107 ตารางท 2.9 เปรยบเทยบคะแนนครอบครวอยดมสข จ าแนกตามเพศ ........................... 107 ตารางท 2.10 คะแนนครอบครวอยดมสข จ าแนกตามระดบการศกษา ........................... 107 ตารางท 2.11 เปรยบเทยบคะแนนครอบครวอยดมสข จ าแนกตามระดบการศกษา ........ 108

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

20

สารบญตาราง (ตอ) หนา

ตารางท 2.12 จ านวน คาเฉลยคะแนนครอบครวอยดมสข จ าแนกตามจ านวนบตร ......... 110 ตารางท 2.13 เปรยบเทยบคะแนนครอบครวอยดมสข จ าแนกตามจ านวนบตร .............. 111 ตารางท 2.14 ความสมพนธระหวางปจจยขอมลทวไปของกลมตวอยางและครอบครว

กบคะแนนครอบครวอยดมสข ................................................................ 111 ตารางท 2.15 จ านวน คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน คาต าสด คาสงสด คะแนน

ครอบครวอยดมสข จ าแนกตามพนท .................................................... 115 ตารางท 2.16 เปรยบเทยบคะแนนครอบครวอยดมระหวางพนท 5 พนท ....................... 116 ตารางท 2.17 คะแนนสมดลเวลาท างานและชวตครอบครว จ าแนกตามระยะพฒนาการ

ครอบครว 8 ระยะ ................................................................................. 118 ตารางท 2.18 เปรยบเทยบคะแนนสมดลเวลาท างานและชวตครอบครวระหวางระยะ

พฒนาการครอบครว 8 ระยะ ................................................................. 118 ตารางท 2.19 ปจจยทมอทธพลตอคะแนนครอบครวอยดมสข ....................................... 120 ตารางท 2.20 คะแนนครอบครวอยดมสขโดยรวมและรายดาน จ าแนกตามรนของ

การเกด ................................................................................................ 121 ตารางท 3.1 ลกษณะทางประชากรของผสงอายและหลาน ............................................ 130 ตารางท 3.2 ลกษณะครอบครวผสงอายเลยงหลาน ....................................................... 131 ตารางท 3.3 ลกษณะทวไปของครอบครวผสงอายพงพาผอน ........................................ 149 ตารางท 3.4 ลกษณะครอบครวผสงอายพงพาผอน ....................................................... 152 ตารางท 3.5 ขอมลทวไปของครอบครวเลยงเดยว ......................................................... 182 ตารางท 3.6 ลกษณะครอบครวเลยงเดยว .................................................................... 183 ตารางท 3.7 ลกษณะครอบครวทตองดแลผปวยเรอรง .................................................. 201 ตารางท 3.8 ลกษณะครอบครวทตองดแลผปวยเรอรง .................................................. 202 ตารางท 3.9 สถานการณ ปญหาและความตองการของครอบครวทตองดแลผปวยเรอรง .... 203 ตารางท 5.1 เปรยบเทยบองคประกอบของดชนชวดความอยดมสขครอบครวในงานน

กบแหลงอางองตางๆ 216

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

21

สารบญภาพและแผนภม หนา

ภาพท 1 ระบบนเวศมนษยตามแนวคดของบรอนเฟนเบรนเนอร (Bronfenbrenner, 1979) ............................................................................................................. 27

แผนภมท 1.1 อายเฉลยเมอมบตร คนท 1 ถง 5 (N=310) .............................................. 75 แผนภมท 1.2 อายเฉลย เมอแยกครอบครวจากบดามารดา (ป) (N=310) (แบงเปน

ภาคเหนอ 41 ราย, ภาคกลาง 45 ราย, ภาคอสาน 39 ราย, ภาคใต 61 ราย, กทม. 16 ราย) ........................................................................... 75

แผนภมท 1.3 รอยละของการมค/แฟน จ าแนกตามพนท (N=310) .................................. 76 แผนภมท 1.4 รอยละอายกลมตวอยาง(ป) เมอลกแยกครอบครวจ าแนกตามภาค

(N=302) ................................................................................................. 77 แผนภมท 1.5 รอยละชนดครอบครว (N=310) ................................................................ 78 แผนภมท 1.6 รอยละของสมาชกในครอบครวขยายจ าแนกตามลกษณะเครอญาตฝาย

สาม และฝายภรรยา (N=310) ................................................................. 78 แผนภมท 1.7 จ านวนของรน (generation) จ าแนกตามอายของกลมตวอยาง (N=310) ... 79 แผนภมท 1.8 รายไดเฉลยครอบครวจ าแนกตามอายของกลมตวอยาง (N=310) .............. 79 แผนภมท 2.1 รอยละของชนดครอบครวของกลมตวอยาง .............................................. 94 แผนภมท 2.2 รอยละของครอบครว จ าแนกตามจ านวนรน (generation)......................... 95 แผนภมท 2.3 ระยะวงจรชวตครอบครว (จ านวนป) ตงแตระยะเรมตนจนถงระยะชรามาก . 101 แผนภมท 2.4 อายของสมาชกเมอมเหตการณส าคญตามระยะตางๆ ตามพฒนาการ

ครอบครว ............................................................................................. 102 แผนภมท 2.5 รอยละของครอบครวขยาย ทอยรวมกบครอบครวฝายสามและภรรยา

(N=1,095) ............................................................................................ 102 แผนภมท 2.6 การกระจายโคงปกตของคะแนนครอบครวอยดมสข................................ 103 แผนภมท 2.7 คะแนนครอบครวอยดมสขตามระยะพฒนาการ 8 ระยะ .......................... 104 แผนภมท 2.8 คะแนนครอบครวอยดมสขจ าแนกตามชวงอาย ....................................... 106 แผนภมท 2.9 คะแนนครอบครวอยดมสขจ าแนกตามรายไดครอบครว (บาทตอเดอน) ... 108

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

22

สารบญภาพและแผนภม (ตอ) หนา

แผนภมท 2.10 คะแนนครอบครวอยดมสข จ าแนกตามขนาดของครอบครว ................... 109 แผนภมท 2.11 คะแนนครอบครวอยดมสข จ าแนกตามจ านวนบตร (คน) ....................... 110 แผนภมท 2.12 คาเฉลยคะแนนครอบครวอยดมสข รายดาน 9 ดาน .............................. 112 แผนภมท 2.13 คะแนนครอบครวอยดมสขจ าแนกตามองคประกอบของสมาชกครอบครว .. 117 แผนภมท 2.14 คะแนนครอบครวอยดมสข(รวม) จ าแนกตามรนของการเกด 5 รน ........ 122 แผนภมท 2.15 ความอยดมสขรายดาน 9 ดานจ าแนกตาม generation .......................... 123 แผนภมท 2.16 คะแนนครอบครวอยดมสข “ดานสมพนธภาพ” จ าแนกตามรนของ

การเกด 5 รน ....................................................................................... 124 แผนภมท 2.17 คะแนนครอบครวอยดมสข “ดานบทบาทหนาท” จ าแนกตามรนของ

การเกด 5 รน ....................................................................................... 124 แผนภมท 2.18 คะแนนครอบครวอยดมสข “ดานเศรษฐกจ” จ าแนกตามรนของ

การเกด 5 รน ....................................................................................... 125 แผนภมท 2.19 คะแนนครอบครวอยดมสข “ดานการด าเนนชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง”

จ าแนกตามรนของการเกด 5 รน ........................................................... 125 แผนภมท 2.20 คะแนนครอบครวอยดมสข “ดานความปลอดภยและรวมใจชมชน”

จ าแนกตามรนของการเกด 5 รน ........................................................... 126 แผนภมท 2.21 คะแนนครอบครวอยดมสข “ดานการพฒนาดานจตวญญาณ” จ าแนก

ตามรนของการเกด 5 รน ..................................................................... 126 แผนภมท 2.22 คะแนนครอบครวอยดมสข “ดานการดแลสขภาพ” จ าแนกตามรนของ

การเกด 5 รน ....................................................................................... 127 แผนภมท 2.23 คะแนนครอบครวอยดมสข “ดานการศกษา” จ าแนกตามรนของ

การเกด 5 รน ....................................................................................... 127 แผนภมท 2.24 คะแนนครอบครวอยดมสข “ดานการพงพาตนเอง” จ าแนกตามรนของ

การเกด 5 รน ....................................................................................... 128

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

23

รายนามนกวจย

1. ศาสตราจารย ดร. รจา ภไพบลย (หวหนาโครงการ) สงกดโรงเรยนพยาบาลรามาธบดคณะแพทยศาสตร โรงพยาบาลรามาธบดมหาวทยาลยมหดล

2. ศาสตราจารย ระพพรรณ ค าหอม สงกดภาควชาสงคมสงเคราะหศาสตร คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

3. ศาสตราจารย ดร. ดารณ จงอดมการณ สงกดภาควชาการพยาบาลครอบครว คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

4. รองศาสตราจารย ดร. จนตนา วชรสนธ สงกดภาควชาการพยาบาลเดก คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา

5. รองศาสตราจารย ดร. วรรณ เดยวอศเรศ สงกดคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา

6. รองศาสตราจารย ดร. เดชาวธ นตยสทธ สงกดคณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต

7. รองศาสตราจารย ดร. จตตนนท เดชะคปต สงกดสาขาวชามนษยนเวศศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช

8. ผชวยศาสตราจารย ดร. ถวลย เนยมทรพย สงกดภาควชาจตวทยา คณะ/สถาบน คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

9. ผชวยศาสตราจารย ดร. สาวตร ทยานศลป สงกดสถาบนแหงชาตเพอการพฒนาเดกและครอบครว มหาวทยาลยมหดล

10. ผชวยศาสตราจารย ดร. อจฉรยา ปทมวน สงกดโรงเรยนพยาบาลรามาธบด คณะแพทยศาสตร โรงพยาบาลรามาธบดมหาวทยาลยมหดล

11. ดร. ทพาภรณ โพธถวล สงกดคณะสงคมสงเคราะหศาสตรและสวสดการสงคม มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต

12. ดร. นทศน ภทรโยธน นกวชาการอสระ

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

24

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

25

บทท 1

ความเปนมาและความส าคญของปญหา

ครอบครวทเขมแขงเปนแหลงบมเพาะสมาชกทแขงแรงของชาต เพราะครอบครวเปนหนวยสงคมทอบรมเลยงดสมาชกและเปนแกนหลกของสงคม ครอบครวใหก าเนดสมาชกใหเปนพลงส าคญของประเทศ จากขอมลสภาวะปญหาครอบครวในชวงสบปทผานมาพบวา ครอบครวไทยมการเปลยนแปลง มลกษณะแตกตางไปจากเดม พบปญหาครอบครวแตกแยกและความรนแรงในครอบครว มปญหาตงครรภวยรน มผสงอายเพมขน และมการทอดทงสมาชกเพมมากขน (ชาย โพธสตา และสชา ทวสทธ, 2552; กศล สนทรธาดา, 2552; อมมาร สยามวาลา และคณะ, 2557) นอกจากนนพบวาดชนครอบครวอบอนลดลง ขณะเดยวกนครวเรอนมหนสนเพมขน อตราการหยารางเพมขนท าใหเดกอาศยอยในครอบครวเลยงเดยวมากขน สาเหตของปญหาครอบครวมปจจยจากการเปลยนแปลงของเศรษฐกจสงคม วถชวต และคานยมทท าใหการท าหนาทของครอบครวขาดประสทธภาพ ดงน นการทบทวนวรรณกรรมและสงเคราะหองคความรทเกยวของกบครอบครว การศกษาการเปลยนแปลงจากอดตและแนวโนมของครอบครวไทยในอนาคต จะชวยใหสามารถปองกนและบรรเทาปญหาทอาจเกดขนในอนาคตไดมประสทธภาพมากขน ทงนยงไมมรายงานการศกษาระยะตางๆ ในวงจรชวตครอบครวไทย วงจรชวตครอบครวมความส าคญตอการท านายปจจยทกอใหปญหาครอบครวทมมความเฉพาะเจาะจงตอชวงเวลาของชวตครอบครว และสามารถพยากรณเพอการปองกนและจดการปญหาได

ประเทศไทยพฒนาตนเองจากประเทศเกษตรกรรมรายไดนอยมาเปนประเทศกงเกษตรกรรม-อตสาหกรรม ทมรายไดประชาชาตอยในเกณฑปานกลางคอนขางสงตงแตป พ.ศ. 2554 โดยรายไดประชากรตอปของไทยสงปละราวปละ U.S.$ 4,210 (World Bank, 2011) เปนการเปลยนแปลงชาๆ ในชวง 50 ปทผานมา และวถการด าเนนชวตปรบเปลยนจากการเพาะปลกเพอการด ารงชพมาเปนการผลตเพอขายและสงออก มผลตอครอบครวอยางไมอาจหลกเลยงได ทงนครอบครวเปนหนวยยอยส าคญของสงคมในการผลต อบรมเลยงด และดแลสมาชก มการปรบเปลยนโครงสรางและวงจรชวตครอบครวทไปในทศทาง

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

26

แสดงลกษณะครอบครวหลากหลายมากขน ระบบครอบครวไทยมความแตกตางกบสงคมอนๆตามวฒนธรรมไทย มระบบการอยรวมและก าหนดบทบาทแนวปฏบต และหนาทของสมาชกในครอบครวตามลกษณะวฒนธรรมไทย ระบบครอบครวและเครอญาตถอเปนระบบพนฐานทส าคญทสดของสงคม (สารานกรมไทย, 2557)

รายงานการสงเคราะหองคความร การเปลยนแปลงสถานภาพครอบครวไทย: แนวทางเพอสงเสรมความเขมแขงของครอบครว (รจา ภไพบลย และคณะ , 2558) ชวาครอบครวไทยมขนาดลดลงทท าใหการดแลสมาชกเปลยนแปลง วถชวตของคนไทยเปลยนแปลงทงทางดานเศรษฐกจและสงคม การด าเนนชวต จากสงคมเกษตรกรรมเปลยนแปลงเปนสงคมอตสาหกรรมมากขน ลกษณะครอบครวขยายขนาดใหญมแนวโนมลดลง ลกษณะความสมพนธในเครอญาตทเปนความสมพนธเชงแลกเปลยนพงพาลดลงไป ผสงอายทเคยเปนแกนหลกในบานมบทบาทเปนผน าลดลง มสตรท างานนอกบานมากขน มอตราการหยารางเพมขน แตไมมการศกษาในเรองผลกระทบตอครอบครวอยางชดเจน

การศกษาเชงปรมาณของ พทยา จารพนผล และคณะ โดยส านกงานกจการสตรและสถาบนครอบครว (2552) ไดศกษาและพฒนาแบบจ าลองประเมนสถานการณครอบครวไทย โดยการวเคราะหเชงสาเหตเพอการท านายความเขมแขงของครอบครว ศกษาปจจย 2 ปจจยหลก ไดแก ปจจยดานครอบครวและปจจยดานชมชน พบวาปจจยส าคญทมอทธพลตอความเขมแขงของครอบครว ไดแก ปจจยระดบครอบครวและระดบชมชน สามารถอธบายความเขมแขงของครอบครวไดถงรอยละ 96 ซงพบวาปจจยทมอทธพลมากทสดเปนปจจยเกยวของกบปจจยชมชนเกอบทงหมด ไดแก การปรบตวของครอบครวในชมชน ทนทางสงคมระดบชมชน และความสมพนธของครอบครวในชมชน มเพยงปจจยภายในครอบครวดานการพงพาตนเองและการปรบตวของครอบครวเทานนทมอทธพลมากตอความเขมแขงของครอบครว ผลการศกษาจงมขอจ ากดในการสรปและเสนอแนวทางพฒนาครอบครว เพอเพมความสามารถภายในครอบครวทเฉพาะตามบรบทครอบครว เชน ครอบครวลกษณะตางๆ ครอบครวทก าลงอยในระยะพฒนาการทแตกตาง เชน สมาชกยงไมแตงงาน แตงงานยงไมมบตร หรอมบตรวยตางๆ เปนตน

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

27

การศกษาครอบครวมพนฐานจากแนวคดนเวศวทยามนษยนเปนกรอบทฤษฎของศาสตราจารยบรอนเฟนเบรนเนอร (Bronfenbrenner, 1979) กลาวคอครอบครวไดรบอทธพลจากสงแวดลอม และในขณะเดยวกนครอบครวเปนสงแวดลอมทมอทธพลตอสมาชกแตละคน ทระบชนของบรบทของคนไว โดยยดตวเดกเปนหลก ครอบครวเปนบรบทใกลตวบคคลทมอทธพลมากทใกลชดทสด หรอระบบจลภาค (Microsystem) ถดมาเปนระบบกงกลางระหวางครอบครวและสงแวดลอมภายนอก (Mesosystem) เชน ความสมพนธในบาน ความสมพนธกบงาน ระบบถดมาคอระบบภายนอก (Exosystem) ไดแก สถานการณภายนอกครอบครวทมผลตอสมาชก เชน นโยบายสวสดการ การศกษา การบรการสขภาพ เปนตน สดทายระบบมหภาค (Macrosystem) ทรวมทงระบบความเชอ วฒนธรรมทมผลตอครอบครวและสมาชก รวมทงทรพยากรระดบชาตและนานาชาตในการดแลครอบครว ทงนระบบนเวศของครอบครวไมอยนง มการเปลยนแปลงตามชวงเวลาตางๆ ของชวต

ภาพท 1 ระบบนเวศมนษยตามแนวคดของบรอนเฟนเบรนเนอร (Bronfenbrenner, 1979)

วงจรชวตครอบครวหมายถงการเปลยนแปลงทเกดขนกบครอบครวทเตบโตตามชวงระยะเวลาของชวตครอบครว ครอบครวมพฒนาการคลายกบคน มการกอเรมตน มการเตบโตและสนสด ในอดตมการแบงวงจรชวตครอบครวตามระยะพฒนาการ ตามการเกดใหมของครอบครว และมกพจารณาระยะพฒนาการแตกตางกน ทฤษฎพฒนาการครอบครวสวน

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

28

ใหญพฒนาจากวฒนธรรมตะวนตก เชน ดวาลแบงครอบครวเปน 8 ระยะ ตามการเกดและดแลสมาชก แตละระยะขนกบวยของบตรคนแรก เรมจากระยะแตงงาน จนตงครรภ ลกอยในวยตางๆ จบจนลกแยกครวครวหมด และเปนครอบครววยชราในทสด กอนสนสดดวยการเสยชวต (Duvall, 1977) คารเตอรและแมคกลค แบงระยะครอบครวตามลกษณะการรบรและสมพนธภาพในครอบครว เพอประโยชนในครอบครวบ าบด (McGoldrick, Carter, & Walsh, 2003) เปนตน ในประเทศไทยมการศกษารปแบบการอบรมเลยงดเดก (ศรกล อศรานรกษ และปราณ สทธสคนธ, 2550) และพฒนกจในการเลองดเดกไทย (รจา ภไพบลย, อรณศร เตชสหงส, ชนฤด คงศกดตระกล และจรา ออนไสว, 2545) แตยงไมมรายงานการศกษาระยะตางๆ ในวงจรชวตครอบครวไทย ทงนสภาพการเปลยนผานและการเปลยนแปลงในการด าเนนในแตละระยะของวงจรชวต นาจะมผลตอบทบาทสมาชกครอบครวในการดแลสมาชกทกวยจากเดกจนถงผสงอายทงในภาวะปกต ภาวะมปญหาหรอเจบปวยจนอาจน าไปสภาวะวกฤตครอบครวหรอมสภาวะอยดมสขลดลงต ากวาเกณฑปกต

ในการศกษาครงนเปนการศกษาครอบครวแบบบรณาการ โดยมการประยกตแนวคดการบรณาการความรจากหลากหลายแนวคดเปนการผสมผสาน เชอมโยงความรตงแต 2 แนวคดขนไป (Cambridge dictionary, 2019) ในการศกษาแบบบรณาการเปนการผสมผสานองคความรทางสงคมศาสตร สงคมสงเคราะหศาสตร พยาบาลศาสตร จตวทยา เพอการพฒนาครอบครว โดยเนนการศกษาความอยดมสขของครอบครวตามพฒนาการและปจจยทเกยวของ

ความอยดมสขของครอบครว

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 8 มปรชญาและทศทางของแผนพฒนา ไดจดท ากรอบแนวคด “ความอยดมสข” ทมขอสรปส าคญคอ การเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ ไมใชทงหมดของความอยดมสข แตตองมงไปทความส าเรจของบคคลเปนส าคญ ทมจดเนนทการอธบายความอยดมสขในแงของ “ภารกจ” ซงหมายถง ความส าเรจ และ “สมรรถภาพ” หมายถง ความสามารถน าไปสความส าเรจ ทในทสดจะเชอมโยงกบการเลอกวถการด าเนนชวตและมทางเลอกทบคคลมอสระทจะเลอกส าหรบการด ารงชวต หรอแสวงหาความส าเรจในชวต (ส านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ,

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

29

2561) โดยกรอบแนวคดดงกลาวประกอบดวยองคประกอบของความอยดมสข 7 ดาน ไดแก 1) ดานสขภาพอนามยและโภชนาการ 2) การศกษา 3) ชวตการท างาน 4) ชวตครอบครว 5) การเตบโตทางเศรษฐกจ 6) สงแวดลอมและความปลอดภย 7) ประชารฐ (การมสวนรวมของประชาชน)

ความอยดมสขของครอบครว จงนบเปนตวชวดส าคญในองคประกอบ 7 ประการดงกลาวทระบความสมพนธของสมาชกในครอบครว รวมทงขนาดโครงสรางครอบครวเปนตวก าหนดระดบความเปนอยของสมาชกแตละคน ครอบครวทดตองมความรก ความอบอน รวมทงตอบสนองความตองการของสมาชกทกคนอยางเทาเทยมกน (นานค คควาน อางถงใน ส านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต , 2561; จรวยพร สภาพ, 2556)

นตยา คชภกด และคณะ (2545) ไดศกษาและสรปดชนความอยดมสขดานชวตครอบครววา มองคประกอบ 5 ดานส าคญคอ 1) องคประกอบและรปแบบครอบครว 2) บทบาทหนาท 3) สมพนธภาพ 4) การพงตนเอง 5) การเกอกลสงคม และจากการศกษาตอมาเพอรวมปจจยทมอทธพลตอความอยดมสขของครอบครวทมบตรวยรน พบวา ปจจยดานความยดเหนยวกนในครอบครว สงแวดลอม เพอนบานและชมชน การปรบตวของคสมรส มอทธพลทางบวกตอความอยดมสขของครอบครวโดยตรง และพบวาสถานะทางเศรษฐกจและการปรบตวของคสมรสมอทธพลทางออมตอความอยดมสขของครอบครว (ดารณ จงอดมการณ, เกษราภรณ คลงแสง และบวพนธ พรหมพกพง, 2552; เกษราภรณ คลงแสง, ดารณ จงอดมการณ และบวพนธ พรหมพกพง, 2554; ยพา จวพฒนกล, 2555; ศภวลย พลายนอย และคณะ, 2557)

จากรายงานการศกษาครอบครวไทยยคปจจบน ทมการเปลยนแปลงจากยคแมบานเตมเวลาหายไป เปนคนรนใหมสรางครอบครวของภเบศร สมทรจกร ธรนช กอนแกว และรฎวน อเดน (2561) ระบวา ครอบครวไทยรนใหมมชวตครอบครวทหลากหลาย และมการปรบตวกบชวตการท างานและชวตครอบครว โดยเนนการทบคคลมสมดลการท างานและการใชชวต จะมผลท าใหชวตมความอยดมสขได

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

30

โดยสรปครอบครวทมความสข มองคประกอบของความอยดมสขทงภายในและภายนอกครอบครว ดงนนครอบครวทมความสขจงควรมความสามารถในการหาเงนมาเลยงสมาชกได และมความรกใครกลมเกลยว รบผดชอบหนาทตนในครอบครว และมสวนรวมในการดแลสงคมภายนอก

วงจรชวตและพฒนาการครอบครว

วฎจกรหรอวงจรชวตของครอบครวไทยมความแตกตางจากแนวคดของชาต

ตะวนตก ทฤษฎวงจรชวตครอบครวทวไปเนนการพฒนาครอบครวเดยวไปสครอบครวเดยว

ใหมๆ เชน เรมจากการสมรส มสมาชกใหมทเขาสระยะเลยงดบตร จนบตรเขาสวยรนแลว

แยกครอบครวออกไป จนเหลอเพยงคสมรส 2 คนทเขาสวยกลางคน จนลวงถงวยชราและจบ

ชวตลง (Duvall อางถงใน รจา ภไพบลย, 2541) แตครอบครวไทยเปนครอบครวทวงจรชวต

เรมจากครอบครวเดยวไปสครอบครวขยายและครอบครวขยายไปสครอบครวเดยว ขนอยกบ

การแตงงานของลกสาว หรอครอบครวขยายแบบแตกกง (Stem Family) (สารานกรมไทย,

2557) โดยครอบครวไทย แบงเปน 3 ระยะ คอ

- ระยะท 1 ครอบครวเดยว ประกอบดวยพอแมและลกทยงไมแตงงาน - ระยะท 2 ครอบครวขยาย ประกอบดวยพอแม ลกทแตงงานแลว ลกเขย และยง

ไมแตงงาน รวมทงหลานๆ - ระยะท 3 ครอบครวเดยว ประกอบดวย ครอบครวรนลกหลงจากรนพอแม

เสยชวตไปหมดแลว ครอบครวนจงกลบเปนครอบครวเดยวอกครง ลกสาวคนสดทองเปนผดแลพอแมจนเสยชวต

นอกจากนนมลกษณะพเศษครอบครวไทย คอ ลกชายแตงงานแลวจะออกไปอยบาน

ฝายหญง ลกสาวคนโตแตงงานแลวจะน าสามเขามาอยรวมบานและมลกของตนเอง ท าใหครอบครวนนๆ กลายเปนครอบครวขยาย ลกทแตงงานแลวจะอยกบพอแมชวคราวจนเมอมลก หรอนองสาวคนตอไปแตงงาน หรอเมอพรอมกจะยายไปตงครอบครวใหม พอแมมกอยในทพ านกเดมกบลกสาวคนสดทองจนเสยชวต (สารานกรมไทย, 2557) การทอตราการเจรญพนธของหญงไทยลดลงเปนการลดจ านวนครอบครวใหมในอนาคต และสอดคลองกบจ านวน

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

31

สมาชกในครวเรอนทลดลงจาก 5.6 คนตอครวเรอน ในป พ.ศ. 2503 เหลอ 3.1 คนตอครวเรอน ในป พ.ศ. 2553 ในอดตครอบครวอาจมจ านวนบตร 6 คน ท าใหมครอบครวเดยวใหมเกดขนได 4-5 ครอบครว แตการทปจจบนครอบครวไทยมบตรเพยงราว 1-2 คน จะท าใหมครอบครวเดยวเกดใหมไดนอยลงเปนอยางมาก จงเปนสาเหตใหสดสวนครอบครวเดยวตอครอบครวขยายลดลงเรอยๆ นอกจากนนการทมผครองสถานะสมรสโสดมากขนและเลอนอายการแตงงานออกไป มผลการศกษาการเปลยนแปลงครอบครวไทยชวง 17 ป ระหวาง พ.ศ. 2533 ถง 2550 โดยการค านวณจากขอมลการส ารวจส ามโนประชากรของ ธธไท กรตพงษไพบลย (Keeratipongpaiboon, 2012) แสดงการเปลยนแปลงของครวเรอนไทยทมบตรนอยและมผสงอายมากขน โดยพบวาครวเรอนทมสมาชก 3 วย และทมสมาชก 4 วย มสดสวนคงท พบรอยละ .55 และรอยละ 3.85 ตามล าดบใน พ.ศ. 2550 ในขณะทครวเรอนทมสมาชก 2 วย เชน ครวเรอนทมพอ/แม ลก มสดสวนลดลงจากรอยละ 62 เหลอรอยละ 50 เปนตน และพบวาสดสวนครอบครว 1 วยทเปนครวเรอนมเพยงคนๆ เดยว เพมเกอบเทาตว จากรอยละ 17 เปน รอยละ 31 เปนตน

นอกจากนนการขยายโอกาสทางการศกษาของประเทศไทย ท าใหมโอกาสในการศกษามากขน นกเรยนอยในระบบการศกษานานขน ท าใหมโอกาสท างานเมอจบการศกษาเมออายมากขน ท าใหเยาวชนทอยในระบบศกษาครองสถานะโสดยาวนาน เปนสาเหตท าใหอตราการเกดครอบครวใหมชาลงเรอยๆ ในขณะเดยวกนครอบครวมแนวโนมหยารางมากขน อตราสวนจดทะเบยนหยาตอสมรส 100 ครง มแนวโนมสงขนชดเจน และปจจบนมแนวโนมคงท อตราการหยาตอการสมรส ราว 1 : 3 นอกจากนจากการศกษาดชนชวดสขภาวะครอบครวใน พ.ศ. 2552 พบวาครอบครวไทยจ านวนมากละเลยการปฏบตสงดๆ ทชวยเสรมสรางสมพนธภาพทดใหเกดขนในครอบครว เชน การใชวาจาทไพเราะตอกน การกลาวค าขอโทษหรอขอบคณคนในครอบครว การแสดงความรกตอกนดวยการโอบกอดหรอสมผสเปนประจ า ครอบครวไทยนอยกวารอยละ 50 ทใชเวลาทพอจะมกจกรรมรวมกบสมาชกในครอบครวเปนประจ า จากการตดตามดชนครอบครวอบอนทถอวาคะแนนยงต ากวาเกณฑ ยงตองปรบปรงอกทงมทศทางทลดลงโดยเฉพาะในดานบทบาทหนาทของครอบครวในการอบรมเลยงดเดกใหการดแลผสงอายและการหาเลยงครอบครวของสมาชกวยแรงงาน (สาวตร ทยานศลป, 2554) ท าใหเกดค าถามวาครอบครวไทยทอยทามกลางการเปลยนแปลงน

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

32

มภาวะอยดมสขเชนไร และสามารถท านายไดตามการเปลยนผานในแตระยะของพฒนาการหรอวงจรชวตครอบครวหรอไมอยางไร

บทบาทหนาทและโครงสรางครอบครวและการเลยงดเดก

การอบรมเลยงดของครอบครวโดยบดามารดามอทธพลตอพฒนาการเดก โดยเฉพาะเดกวยทารก กอนเรยน และวยเรยน จงเกดค าถามวาอะไรคอวธการอบรมเลยงดเดกทดทสด มงานวจยมากมายทศกษาลกษณะการอบรมเลยงดของผเลยงดเดกมผลตอศกยภาพและพฒนาการเดก (Baumrind, 1967) การศกษาของ Simon and Conger (2007) พบวา การเลยงดแบบเอาใจใสใหผลบวกตอเดกมากทสดและสามารถปกปองเดกจากสงเลวรายได นอกจากนการศกษาพบวารปแบบการเลยงดทเขมงวดหรอปลอยปละมผลใหความคดอตโนมตดานลบสงกวาการเลยงดแบบประชาธปไตย ผดแลหลกสวนใหญมการตอบสนองความตองการของเดกมาก รองลงมาคอพฤตกรรมใชเหตผล สวนพฤตกรรมควบคมเดกใหเปนไปตามความตองการของตนหรอแบบปลอยตามธรรมชาตพบไดนอยมาก แสดงใหเหนวาการดแลเดกวยนเนนการตอบสนองมากกวา และควบคมนอยมาก (รจา ภไพบลย, จตตนนท เดชะคปต, จรยา วทยะศภร และจนทรเพญ ชประภาวรรณ, 2546) รปแบบการเลยงดเดกอายต ากวา 5 ป ของป /ยา/ตา/ยาย การเลยงดเดกสวนใหญเปนแบบประชาธปไตย ควบคม และตามใจรวมกน (สกญญา ฆารสนธ, 2555) ผเลยงดเดกในครอบครวสวนใหญเปนมารดาของเดกยงมการรบรและพฤตกรรมการสงเสรมพฒนาการทไมเหมาะสม (จรนนท ไขแกว, 2545)

ความรกความผกพนระหวางบดามารดาและทารกเปนรากฐานในการหลอหลอมพฒนาบคลกภาพของบคคล ปฏสมพนธระหวางบดามารดาและทารกซงปฏสมพนธเปนพนฐานส าคญของการพฒนาความผกพนระหวางบดามารดาและทารก ปฏสมพนธระหวางบดามารดาและทารกมผลตอพฒนาการทางสตปญญาของเดกวยกอนเรยน (Wacharasin, Barnard, & Spieker, 2003) และผลของปฏสมพนธทไมเหมาะสมคอเดกมปญหาพฤตกรรม เชน เปนเดกดอ เกเร และตอตานสงคมเมอโตขน ปจจบนครอบครวปลอยใหบตรดทวนานมากขน ท าใหบดามารดามปฏสมพนธกบบตรนอยลง (อจฉรย อนทโสมา , 2555) บตรมทกษะทางสงคมลดลงและบตรมพฒนาการดานสตปญญานอยลงเมอเดกอายมากขน การวจย

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

33

เพอสงเสรมปฏสมพนธระหวางบดามารดาและบตรยงเนนการใหความร (ปยะนนท โพธชย และพชราภรณ เจนใจวทย, 2555) นอกจากนยงมปจจยส าคญคอคณภาพสงแวดลอมในครอบครวและการเลยงดเอาใจใส ทสงเสรมการเรยนรของเดกมผลโดยตรงตอพฒนาการเดก สงแวดลอมรวมถงสงแวดลอมดานกายภาพ ความรกความอบอนในครอบครว ความสมพนธระหวางสมาชกครอบครว ของเลนหรอสงกระตนการเรยนรของเดก (Casey & Bradlsy, 1982; Phuphaibul et al, 2012; สธรรม นนทมงคลชย และคณะ, 2548; เกศน เกดอนนต, 2552; สถาบนรามจตต, 2555; จร จนตด,2556) มงานวจยทศกษาผลของสงแวดลอมในครอบครวสามารถท านาย IQ ของเดก (Yeates et al.,1983) ความสามารถทางภาษา (Deckner et al., 2006) และความส าเรจทางการศกษาของเดก (Cleveland et al., 2000)

มหลายการศกษาพบวาเดกวยกอนเรยนและวยเรยนทครอบครวมเหตการณเปลยนผานหรอโครงสรางครอบครวเปลยนตงแตหนงเหตการณขนไป มปญหาพฤตกรรมซงแสดงออกตงแตอาย 5 ป (Najman, Behrens, Andersen, Bor, O’Callaghan & Williams, 1997; สธรรม นนทมงคลชย และคณะ, 2550) เดกวยเรยนมปญหาพฤตกรรมทโรงเรยน การปรบตวทางอารมณไมด ไดเกรดนอย (Martinez & Forgatch, 2002) และเลกเรยนกลางคนเมอวยรน (Pong & Ju, 2000) ครอบครวหยารางทบตรตองอาศยกบบดาหรอมารดาคนใดคนหนง บตรมปญหาทางการเรยน พฤตกรรม และอารมณ ซงเกดในชวง 2 ปแรกของการหยาราง แตหลงจาก 2 ป ปญหาเหลานจะคอยๆ ดขน และจากผลการศกษาวเคราะหอภมาน (Meta-analysis) พบวาเดกทอยในครอบครวหยารางมภาวะอยดมสข (Well-being) นอยกวาเดกทมบดามารดาอยดวยกนพรอมหนา และยงพบอกวาผใหญทตอนเดกอยในครอบครวหยารางและความส าเรจทางสงคมเศรษฐกจต ากวา มความเสยงของการตงครรภนอกสมรสมากขน และมคณภาพชวตสมรสไมด (Amato, 2005) และปฐมวยเดกทอาศยอยในครอบครวทมภาวะวกฤต มโอกาสไดรบการอบรมเลยงดทไมดและมพฒนาการทลาชามากกวาเดกทอาศยอยในครอบครวปกต ในขณะทกลมเดกวยเรยนไมพบความสมพนธระหวางภาวะวกฤตในครอบครวกบการอบรมเลยงดและพฒนาการเดก (สธรรม นนทมงคลชย และคณะ, 2548) และพบวาการท าหนาทของครอบครวมผลกบความฉลาดทางอารมณ (มสชนญญา เงนเมอง , 2553; ศนยวจยและพฒนานวตกรรมดานการศกษาเพอการสรางสรรค; 2555) นอกจากนนพบวาปจจยความยดหยนทนทานของครอบครว (resiliency)

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

34

ชวยใหครอบครวทมบตรปวยดวยฟนหายจากภาวะเจบปวยได (McCubbin, Balling, Possin, Frierdich, & Bryne, 2002)

เศรษฐกจครอบครวและสมดลเวลาครอบครว

ประเทศไทยมการขยายตวของรายไดและคาใชจายครวเรอนอยางตอเนอง หนของครวเรอนไดมการขยายตวตามไปดวยเชนเดยวกน ครวเรอนมรายไดเฉลยตอเดอนไดเพมขนอยางตอเนองจากรายไดเฉลยเดอนละ 10,779 บาท ในป พ.ศ. 2539 เปน 25,194 บาท ในป พ.ศ. 2556 โดยรายไดเปนรายไดประจ าประมาณรอยละ 98 ของรายไดทงหมด เปนรายไดทมาจากการท างานทในรปของคาจาง เงนเดอน และก าไรสทธทจากการท าธรกจและการเกษตร (ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต , 2555) แตหนสนครวเรอนเพมขนเชนกนโดยมปจจยทส าคญ ไดแก อตราดอกเบยในระบบเศรษฐกจต า การเขาถงแหลงเงนกทเปนสถาบนการเงนในระบบสามารถท าไดงายขน การออกนวตกรรมทางการเงนใหมๆของสถาบนการเงน ท าใหครวเรอนมสดสวนของหนตอรายไดสงขนเรอยๆ โดยอตราการขยายตวของหนครวเรอนมากกวาอตราการขยายตวของรายได ในขณะทการออมของครวเรอนมแนวโนมทลดลง หากสถานการณนยงคงด ารงตอไป โอกาสทครวเรอนจะประสบกบความเสยงทางเศรษฐกจจะสงขน สวนหนงของสถานการณทเกดขนเปนผลมาจากการสงเสรมในการใหบรการทางการเงน แตขาดการสงเสรมและใหความรทางการเงน ท าใหครวเรอนขาดภมคมกนทเพยงพอในการจดการเศรษฐกจของครวเรอน (ยรรยงไทยเจรญ, เกยรตพงศ, อรย ปรชญา และฐตมา ชเชด, 2549)

ส าหรบการแบงเวลาท างานและการดแลครอบครวมความส าคญตอชวตมนษย หากบรหารเวลาระหวางงานกบครอบครวไดไมดพอ ไมสามารถสรางสมดลหรอใหเกดความลงตวของทงสองสงได และในบางครอบครวสมาชกเพศหญงตองเขาสตลาดแรงงานท าใหครอบครวขาดบคคลทจะจดการดแลสภาพความเปนอยในครอบครว ดงนนการท างานและครอบครวจงสงผลกระทบกนในทสด เกดเปนเหตความขดแยงระหวางงานกบครอบครว (Work-Family Conflict) ไดมการศกษาความขดแยงระหวางงานและครอบครวในหลากหลายรปแบบ บางรปแบบเปนการศกษาตวแปรหรอปจจยทท านายความขดแยงระหวางงานกบครอบครว พบวาปจจยสวนบคคล ไดแก เพศ สถานภาพสมรส และจ านวนบตรเปนตวแปรทสามารถ

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

35

ท านายความขดแยงระหวางงานกบครอบครว เพราะวาบคคลทสมรสแลวตองแบกรบบทบาทในครอบครวเพมขน เชน บทบาทของสาม ภรรยา หรอบทบาทของพอแม บทบาททเพมขนสงผลใหบคคลประสบกบความขดแยงระหวางงานกบครอบครว (Noor, 2004) นอกจากนยงมผลงานวจยทพบวาเพศและสถานภาพสมรสสงผลตอการรบรความขดแยงระหวางงานกบครอบครวมากกวาบคคลทโสด ส าหรบหญงทสมรสและมบตรจะประสบกบความขดแยงระหวางงานกบครอบครวมากกวาชายทสมรสและมบตร (Greenhaus and Beutell, 1985; Byron, 2005) ผลของความขดแยงระหวางงานกบครอบครว สงผลตอตวบคคล ครอบครวและองคกรได เชน ความพงพอใจในงาน ความผาสกทางใจ และสขภาวะทางจต เปนตน (พมกาญจน สมภพกลเวช, 2553; สรชา เชษฎาธนาพร และพรรณระพ สทธวรรณ, 2556) มการศกษาพบวา ความขดแยงระหวางงานกบครอบครวไทยทงในรปแบบของความขดแยงและสาเหตของความขดแยงมความสมพนธทางลบกบความพงพอใจในชวต (ดวงหทย คชเสน, 2549)

ครอบครวลกษณะเฉพาะและครอบครวดอยโอกาส

สถานการณการเปลยนแปลงของครอบครวลกษณะเฉพาะและผดอยโอกาส ในชวง 20 ปทผานมา (พ.ศ. 2538-2557) เปนผลกระทบทเกดขนจากการพฒนาประเทศทเนนการพฒนาเศรษฐกจมากกวาการพฒนาสงคม ประเดนครอบครวปรากฏชดเจนในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 10 (พ.ศ. 2550-2554) โดยส านกงานคณะกรรมการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตไดรายงานดชนความอยเยนเปนสขรวมกนในสงคมไทยในชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 (พ.ศ. 2550-2554) จนถงแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 (พ.ศ. 2555-2556) จาก 5 องคประกอบหลก โดยมผลการประเมนองคประกอบท 2 ครอบครวอบอน รอยละ 61.65 ในป พ.ศ. 2550 ของแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 และเพมขนเปนรอยละ 68.31 ในป พ.ศ. 2555 แตลดลงเหลอเพยงรอยละ 66.28 ในป พ.ศ. 2556 โดยไมเปนไปตามเปาหมายของแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 ถอเปนปจจยทคอนขางทรงตวยงอยในระดบทตองปรบปรงเรงแกไข ขณะเดยวกนมการก าหนดคณลกษณะของคนไทยทพงประสงคในศตวรรษท 21 ไวในองคประกอบท (3) คนไทยมครอบครวทอยดมสข สงคมไทยมครอบครวอบอนและเปนแหลงบมเพาะประชากรทมคณภาพสสงคมไทยเพอรองรบและสนบสนนการพฒนาประเทศในอนาคต ดงนนสถาบนครอบครวจงเปนรากฐานการพฒนาสงคมทกระดบและเปนก าลงส าคญ

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

36

ทเชอมโยงสมพนธกบการสรางสงคมคณภาพ สงคมคณธรรมอยางยงยน (สถาบนวจยระบบสาธารณสข, 2553; สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร, 2555; ระพพรรณ ค าหอม, 2557)

ปจจบนสงคมไทยมคนจนทงหมด 8.4 ลานคน มจ านวนครวเรอนยากจน 2,344 ครวเรอน (พนครวเรอน) ซงสะทอนผานเสนความยากจน 2,492 บาทตอคนตอเดอน (ส านกงานคณะกรรมการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2555) ครอบครวผดอยโอกาสตามค าจ ากดความ (กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย , 2558) หมายถง ครอบครวคนจน ครอบครวคนเรรอน ครอบครวผทมปญหาสถานะบคคล ครอบครวผพนโทษ ครอบครวผตดเชอเอชไอว ผปวยเอดส และครอบครวทไดรบผลกระทบ (ทพาภรณ โพธถวล และระพพรรณ ค าหอม, 2549; ส านกสงเสรมสวสดภาพและพทกษเดก เยาวชน ผดอยโอกาส และผสงอาย, 2555 และ 2557)

การนยาม การรบร ความเขาใจเกยวกบครอบครวผดอยโอกาสยงมความแตกตางกน เชน นยามคนทวไปเชอวา ครอบครวผดอยโอกาสเปนครอบครวทยากจน ขาดโอกาสทจะเขาถงบรการของรฐเนองจากมขอจ ากดดานการขาดหรอไมมหลกฐานสถานะบคคล (ใบสตบตร ทะเบยนบาน บตรประชาชน) สงผลใหไมสามารถเขาถงบรการสงคมพนฐานทรฐจดใหอยางถวนหนา เชน ระบบหลกประกนสขภาพถวนหนา มประชากรเขาถงระบบหลกประกนสขภาพรอยละ 98.0 และมประชากรรอยละ 2.0 ทถอเปน “ผมสทธวาง” เปนตน การใหความส าคญกบ “ภาวะดอยโอกาส” ขาดพลงการด าเนนชวตอยางมคณภาพในสงคม (ณรงค เพชรประเสรฐ, 2549; กตพฒน นนทปทมะดล และอภญญา เวชยชย, 2546) พบวาการเจบปวยและภาวะสงวยเปนประเดนสาเหตรวมของปญหาของภาวะขาดแหลงประโยชน (สมฤทธ ศรธ ารงคสวสวด และกนษฐา บญธรรมเจรญ, 2553; ดารณ จงอดมการณ, 2556; ศราณ ศรมหาภาค และคณะ, 2557) การเปลยนแปลงโครงสรางครอบครวไทยในชวงป พ.ศ. 2549 ถงปจจบนทพบคอ ลกษณะเฉพาะของครอบครวเรมมความซบซอน หลากหลายทางสงคมและวฒนธรรมเพมขนจากปจจยภายนอกการมแรงงานตางชาตจากกลมประชาคมอาเซยน (Asian Community : AC) กลมอาเซยนบวกสาม (จน ญป น เกาหล) กลมอาเซยนบวกหก (จน ญป น เกาหล อนเดย ออสเตรเลย นวซแลนด) เขามาท างานในไทยมากขน เชน การตงถนฐานเฉพาะกลมของครอบครวผดอยโอกาสในลกษณะโซน (zoning) เชน ครอบครวพมา ครอบครวกมพชา ครอบครวตางชาตยโรป ครอบครวลาว ครอบครวมอญ ฯลฯ ขณะท

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

37

ครอบครวไทยอสานมการปรบเปลยนรปแบบการท างานในเมองแบบถาวรมาเปนแบบชวคราว เชน ชมชนคาขายลอตเตอรวงสะพง อ.วงสะพง จ.เลย และมแนวโนมขยายตวไปยงอ าเภออนๆ ในจงหวดเลย ผหญงไทยอสานนยมแตงงานกบชาวตางชาตมากขนจนเปนวฒนธรรมลอกเลยนแบบกนกระจายไปทวภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เชน จงหวดอดรธาน จงหวดขอนแกน จงหวดอบลราชธาน และครอบครวตางชาตทอพยพมาอยไทยกนยมแตงงานกบคนไทยหรอผไมมสถานะทางทะเบยนราษฎรทเขาเมองมาไมถกตองตามกฎหมายกจะสงผลใหกลายเปน “กลมครอบครวผดอยโอกาส” การอยอยางไมถกตองตามกฎหมาย การถกเอารดเอาเปรยบจากผอนไดงาย

ขอสงเกตคอ ครอบครวตางวฒนธรรมมแนวโนมเพมสงขน มความซบซอนทางสงคมและวฒนธรรมมากขน การเขาถงครอบครวลกษณะนยากเพราะเกยวของกบกฎหมาย การถกกระท าความรนแรงในครอบครว การคามนษย สถานการณครอบครวผดอยโอกาสจงมความลอแหลม คาบเกยวกบการถกละเมดสทธมนษยชน การกดกน การเลอกปฏบต ความเสยงทางสงคม องคกรระหวางประเทศจงใชค ากลางๆ เปนค าวา “ครอบครวเปราะบางทางสงคม” แทนค าวา “ครอบครวผดอยโอกาส” ทถอวาเปนการตตราลง และพบวาการศกษาทผานมาเกยวกบครอบครวเหลานมจ านวนจ ากด

วตถประสงคการวจย

1. ศกษาปจจยทมอทธพลตอการอยดมสขของครอบครวไทย (Family well-being)

ตามวงจรพฒนาการชวตครอบครว

2. ระบวงจรชวตครอบครวไทย (Thai Family Life Cycle) แบงระยะตามลกษณะ

การรบรเปลยนแปลงทเกดในครอบครวในระยะตางๆ ตามการเพมและการลดของสมาชก

3. ศกษาครอบครวทมลกษณะพเศษเฉพาะ ทไดรบผลกระทบจากปจจยทมอทธพล

ตอการอยดมสขของครอบครวไทย ทงนเพอใหไดขอมลเชงลกเกยวกบลกษณะ บรบท และ

ความตองการเฉพาะของครอบครวทคดสรร

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

38

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

39

บทท 2

ทบทวนวรรณกรรม

ครอบครวเปนหนวยยอยและเปนแกนหลกของสงคม เปนทงแหลงก าเนดทดแลสมาชกใหเปนพลงส าคญของประเทศเพราะครอบครว เปนผใหการเลยงด อบรมและดแลสมาชกตงแตเกดจนตาย การสรางเสรมความเขมแขงแกสถาบนครอบครวนบเปนวาระส าคญของชาต เนองจากปจจบนครอบครวไทยออนแอและเปราะบางมากขน จากขอมลสภาวะปญหาครอบครวในชวงสบปทผานมา พบวาครอบครวมปญหาครอบครวแตกแยก มการใชความรนแรงในครอบครว มปญหาตงครรภวยรนและมการทอดทงสมาชกเพมมากขน นอกจากนนพบวาดชนครอบครวอบอนลดลง ขณะเดยวกนครวเรอนมหนสนเพมขน อตราการหยารางเพมขน ท าใหเดกอาศยอยในครอบครวเลยงเดยวมากขน พบวาสาเหตของปญหาครอบครวมปจจยจากการเปลยนแปลงของเศรษฐกจสงคม วถชวต และคานยมทท าใหการท าหนาทของครอบครวขาดประสทธภาพ ดงนนการทบทวนวรรณกรรมและสงเคราะหองคความรทเกยวของกบครอบครว การศกษาการเปลยนแปลงจากอดตและแนวโนมของครอบครวไทยในอนาคต จะชวยใหสามารถปองกนและบรรเทาปญหาทอาจเกดขนในอนาคตไดมประสทธภาพมากขน

ครอบครวไทยมขนาดลดลงทท าใหการดแลสมาชกเปลยนแปลง ประเทศไทยมจ านวนครอบครวประมาณ 18.3 ลานครอบครว วถชวตของคนไทยเปลยนแปลงทงทางดานเศรษฐกจและสงคม การด าเนนชวต จากสงคมเกษตรกรรมเปลยนแปลงเปนสงคมอตสาหกรรมมากขน ลกษณะครอบครวขยายขนาดใหญมแนวโนมลดลง ลกษณะความสมพนธในเครอญาตทเปนความสมพนธเชงแลกเปลยนพงพาลดลงไป ผสงอายทเคยเปนแกนหลกในบานมบทบาทในการท างานนอกบานมากขนและไมมการศกษาในเรองนอยางชดเจน ทงนยงไมมรายงานการศกษาระยะตางๆ ในวงจรชวตครอบครวไทยวงจรชวตครอบครวมความส าคญตอการท านายปจจยทกอใหปญหาครอบครวทมมความเฉพาะเจาะจงตอชวงเวลาของชวตครอบครว และสามารถพยากรณเพอการปองกนและจดการปญหาได

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

40

ปญหาครอบครวเปนปญหาพนฐานของสงคม ททกฝายรวมมอเพอปองกนและแกปญหาอยางเปนระบบ กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย โดยกรมกจการสตรและสถาบนครอบครว จดท านโยบายและยทธศาสตรการพฒนาสถาบนครอบครว พ.ศ. 2547–2556 เปนยทธศาสตรการพฒนาสถาบนครอบครวอยางเปนองครวมครอบคลมทกมตทเกยวของกบครอบครว 4 แนวทาง คอ 1) ยทธศาสตรหลกการพฒนาศกยภาพของครอบครวแบบองครวม 2) ยทธศาสตรหลกการสรางหลกประกนคมครองทางสงคมของครอบครว 3) ยทธศาสตรหลกการสรางระบบกลไกบรหารจดการใหเกอหนนความเขมแขงของครอบครว และ 4) ยทธศาสตรหลกการพฒนาศกยภาพของเครอขายทางสงคมเพอพฒนาครอบครว โดยระดมความรวมมอจากรฐและองคกรทกภาคสวนทเกยวของ เพอใหครอบครวมความมนคง แขงแรง เปนสงแวดลอมทดทชวยพฒนาสมาชกและสงคม พงตนเองได และสบทอดวฒนธรรมอนดงามของชาต

มการศกษาทผานมาศกษาคณลกษณะครอบครวเชงเดยว ปญหาครอบครวในครอบครวยากล าบาก ปญหาการหยาราง เปนตน ปญหาครอบครวมความหลากหลายมากขนตามชนด ซงองคกรภาครฐและภาคเอกชนมงแกปญหาโดยจดระบบเกอหนนตามสภาพปญหาเปนสวนใหญ ครอบครวเหลานตองการระบบชวยเหลอทางสงคมในภาวะวกฤตและระบบบรหารจดการเชงรกในการปองกนปญหา เพมใหมการปองกน เตรยมพรอม เผชญเหต และพนฟ/เยยวยาไดอยางมประสทธภาพ

อาจสรปไดวา ปจจบนมการจดท าแผนและแกปญหาครอบครวอยางเปนระบบ แตเมอพจารณาองคความรเกยวกบครอบครวทย งเปนการศกษาเชงเดยว ท าใหแผนการแกปญหาเนนบคคลออนดอยในครอบครว และการปองกนปญหาหรอแผนเชงรกตองการความรความเขาใจครอบครวในทมการเปลยนแปลง ทท าใหเผชญปญหาแตกตางในแตละชวง การปองกนและแกปญหาควรเปนองครวมทสมาชกมสวนรวมอยางชดเจน ทบทวนและสงเคราะหองคความรเกยวกบครอบครวแบบบรณาการ จะชวยใหสามารถระบชองวางขององคความรทตองการการศกษาเพมเตม และชวยใหสามารถวเคราะหนโยบายทเกยวของกบระบบบรหารจดการแหลงประโยชนภายในภายนอกครอบครว ใหสามารถเสนอแนะแนวทางในการเพมความเขมแขงใหระบบครอบครวไทยไดอยางมประสทธภาพในอนาคต

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

41

ครอบครวไทยเปลยนแปลงอยางไรในชวง 20 ปทผานมา

จากรายงานการสงเคราะหองคความรเกยวกบครอบครวไทยของส านกงานกองทนสนบสนนการวจย โดย รจา ภไพบลย และคณะ (2558) สรปไดวา ประเทศไทยพฒนาตนเองจากประเทศเกษตรกรรมรายไดนอยมาเปนประเทศกงเกษตรกรรม-อตสาหกรรม ทมรายไดประชาชาตอยในเกณฑปานกลางคอนขางสง ตงแตป พ.ศ. 2554 เปนการเปลยนแปลงชาๆในชวง 50 ปทผานมา และวถการด าเนนชวตปรบเปลยนจากการเพาะปลกเพอการด ารงชพมาเปนการผลตเพอขายและสงออก ครอบครวซงเปนหนวยยอยส าคญของสงคมในการผลต อบรมเลยงด และดแลสมาชก มการปรบเปลยนโครงสรางและวงจรชวตครอบครวทไปในทศทางแสดงลกษณะครอบครวหลากหลายมากขน

ระบบครอบครวไทยมความแตกตางกบสงคมอนๆ ตามวฒนธรรมไทย บทบาทหนาทของสมาชกในครอบครวตามลกษณะเฉพาะของวฒนธรรมไทย มระบบครอบครวและเครอญาต เปนระบบพนฐานทส าคญทสดของสงคม วฎจกรหรอวงจรชวตของครอบครวไทยมความแตกตางจากแนวคดของชาตตะวนตก ทฤษฎวงจรชวตครอบครวทวไปเนนการพฒนาครอบครวเดยวไปสครอบครวเดยวใหมๆ เชน เรมจากการสมรส มสมาชกใหมทเขาสระยะเลยงดบตร จนบตรเขาสวยรนแลวแยกครอบครวออกไป จนเหลอเพยงคสมรส 2 คนทเขาสวยกลางคน จนลวงถงวยสงอายและจบชวตลง แตครอบครวไทยเปนครอบครวทวงจรชวตเรมจากครอบครวเดยวไปสครอบครวขยายและครอบครวขยายไปสครอบครวเดยว ขนอยกบการแตงงานของลกสาว หรอครอบครวขยายแบบ Stem Family หรอ ครอบครวตอกาน ทแตกหนอออกไปเรอยๆ ลกสาวแตงงานลกเขยยายเขามาอยในบานหรอปลกเรอนใกลบรเวณบาน ดงนนการสงเคราะหองคความรเพอศกษาการเปลยนแปลงจากอดตจนถงปจจบน ท าใหเขาใจภาพการเปลยนแปลงทเกดขน และปจจยทนาจะมผลตอการเปลยนแปลงทเกดขนในอดตและแนวโนมในอนาคต

สรปองคความรเกยวกบการเปลยนแปลงของครอบครวไทยเชงโครงสราง ไดดงน

1.1 ครอบครวไทยแตกตวเปนครอบครวใหมชาลง ครอบครวไทยแตกตวเปนครอบครวใหมชาลง ท าใหสดสวนครอบครวขยายตอครอบครวเดยวคอยๆเพมขนตลอดเวลา 20 ปทผานมา เนองจากสาเหตหลกคอ การกอรปครอบครวใหมชาลง (Delay family

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

42

formation) ทงนพบวาชายและหญงไทยแตงงานชาลง พ.ศ. 2523 ผชายแตงงานจากเมออายราว 25 ป ไดเพมแตงงานเปนเมออายเฉลย 28.3 ป ในป พ.ศ. 2553 และหญงไทยแตงงานชาลงจากเมออาย 22.8 ปเมอ พ.ศ. 2523 เปนเมออาย 23.75 ป พ.ศ. 2553 อยางไรกดหญงไทยวยรนกลบมปญหาตงครรภและแตงงานเรวขน การขยายโอกาสทางการศกษา ประเทศไทยพฒนาการศกษาท าใหเดกไทยมโอกาสในการศกษามากขน นกเรยนอยในระบบการศกษานานขน ท าใหมโอกาสท างานเมอจบการศกษาเมออายมากขน ท าใหเยาวชนทอยในระบบศกษาครองสถานะโสดยาวนานขน ประชากรทอาย 15 ปขนไป เมออดต 20 ปทผานมามการศกษาเฉลยเทากบ 5.7 ป แตในป พ.ศ. 2553 พบวาเพมเปน 8.0 ป เปนสาเหตท าใหอตราการเกดครอบครวใหมลดลงเรอยๆ

1.2 ครอบครวมขนาดเลกลง จากการทจ านวนบตรในครอบครวลดลงอยางตอเนอง ครอบครวไทยมบตรอดตเฉลย 2.0 คนในป พ.ศ. 2539 เปลยนเปนมบตรนอยลงเฉลย 1.5 คนในป พ.ศ. 2557 ท าใหครอบครวทจะแตกออกเปนครอบครวใหมลดลงโดยปรยาย อธบายไดจากมาตรการการสนบสนนการคมก าเนด จ านวนสมาชกในครวเรอนทลดลงจาก 5.6 คนตอครวเรอนในป พ.ศ. 2503 เหลอเพยง 3.1 คนตอครวเรอน ในป พ.ศ. 2553

1.3 ครอบครวเดยวมากกวาครอบครวขยาย แตสดสวนครอบครวขยายเพมตอเนองแนวโนมสดสวนของครอบครวขยายมเพมขน ในขณะทสดสวนของครอบครวเดยวกลบลดลง สดสวนครอบครวเดยวตอครอบครวขยายในป พ.ศ. 2543 เทากบ 60.3 : 29.6 ตอมาในป พ.ศ. 2556 เทากบ 49.8 : 35.7 ท าใหเกดความเขาใจวา ครอบครวขยายเปนครอบครวทางเลอกส าหรบครอบครวไทยปจจบนมากขน แตหากพบวาเมอวเคราะหรปแบบครอบครวไทยในอดตกลบพบวา ครอบครวไทยเปนครอบครวเดยวมากกวาครอบครวขยายอยแลว เนองจากคนไทยในอดตมลกมาก ลกๆแยกครวเรอนออกไปหลงแตงงาน ลกสาวคนเลกทอาศยอยกบพอแมตนหลงแตงงาน ท าใหครวเรอนพอแมเดมของฝายหญงเปนครอบครวขยายไปจนพอแมเดม ดงนนสามารถสรปไดวา โครงสรางของครอบครวไทยเปลยนแปลง มสดสวนของครอบครวขยายตอครอบครวเดยวทเพมขน ซงนาจะเปนผลจากอตราการเจรญพนธทลดลง และการทประชากรไทยแตงงานชาลงทงเพศชายและหญง ท าใหเกดครอบครวใหมไดนอย โดยเฉพาะครอบครวเดยว

1.4 ครอบครวลมสลายมากขน ครอบครวไทยมแนวโนมหยารางมากขน อตราสวนจดทะเบยนหยาตอสมรส 100 ครง พ.ศ. 2546–2557 ทมแนวโนมสงขนชดเจน ระหวางป พ.ศ.

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

43

2550–2553 และปจจบนมแนวโนมคงท อตราการหยาตอการสมรส มากกวา 1 : 3 ดงนนอาจสรปไดวาลกษณะโครงสรางครอบครวไทยมการชะลอการเกดครอบครวใหม ครอบครวผลตสมาชกใหมนอยลง และครอบครวลมสลายมากขน

1.5 ครอบครวไทยมครอบครวพเศษเพมขนทมความหลากหลายมากขน โครงสรางครอบครวมความส าคญตอความมนคงและสมพนธภาพระหวาง

สมาชกในครอบครว การเปลยนแปลงของสภาพเศรษฐกจและสงคมมผลกระทบตอลกษณะครอบครว กอใหเกดครอบครวรปแบบพเศษตางๆ เชน

1.5.1 ครอบครวผสงอาย การเปลยนแปลงประชากรในกลมผสงอายทเพมขนเปนล าดบ อายคาดหมาย

เมอแรกเกดตอประชากรทงหมดเทากบ 74.6 ป (ชายเทากบ 71.1 ป และหญงเทากบ 78.1 ป) ท าใหสดสวนประชากรสงอายเพมมากขนทกปแมผสงอายสวนใหญอาศยอยกบบตร พบวาผสงอายมอตราการอยรวมกบบตรหรออาศยใกลบตรลดลงจากรอยละ 80.4 ในป พ.ศ. 2538 เปนรอยละ 70.8 ในป พ.ศ. 2550 ซงตางกบครอบครวชาตตะวนตกทวฎจกรครอบครวไทยเนนการพฒนาครอบครวเดยวทบตรจะแยกตวออกสรางครอบครวใหมออกไปเมออยในวยผใหญ โดยไมมผสงอายอยรวมดวย

1.5.2 ครอบครวพเศษอนๆ ครอบครวพเศษอนๆ ทพบเพมขน เปนครอบครวเปราะบางทมความ

ยากล าบาก เชน ครอบครวเลยงเดยว ครอบครววยรน ครอบครวมผพการ ครอบครวยากไร ทตองการการศกษาลกษณะเฉพาะของครอบครวเปนรายกรณไป ดงตวอยางตอไปน (รายละเอยดแสดงในหวขอครอบครวเปราะบาง)

ครอบครวเลยงเดยว

ครอบครวเดกอยตามล าพง

ครอบครวเรรอน

ครอบครวไรสญชาต

ครอบครวชายรกชาย / หญงรกหญง เปนตน

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

44

1.6 สถานการณและปจจยทมสงผลตอโครงสรางและวงจรชวตครอบครว การเปลยนแปลงดานเศรษฐกจสงคมและการเมอง มผลตอการเปลยนแปลง

ครอบครวไทย ไดแก 1.6.1 ผลกระทบของปญหาเศรษฐกจและการเมอง ประเทศไทยเผชญปญหาวกฤตเศรษฐกจหลายครง ในชวงวกฤตการเงนท าให

ประเทศไทยตองรบความชวยเหลอจากองคกรตางประเทศ ( IMF) ในชวงวกฤตฟองสบ ในชวง พ.ศ. 2540–2545 ผลการวเคราะหเศรษฐกจระดบมหภาค พบวาชวงป พ.ศ. 2549–2550 เกดวกฤตเศรษฐกจโลก (Hamburger disease) สงผลใหเศรษฐกจไทยมการชะลอตว การขยายตวของรายไดประชาชาตหรอ GDP ชะลอจากรอยละ 6.3 ในป พ.ศ. 2547 เหลอเพยงรอยละ 5.1 และ 4.7 ในป พ.ศ. 2549 และ 2550 ตามล าดบ นอกจากนนยงมการเกดรฐประหารรฐบาล พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร เมอ 19 กนยายน พ.ศ. 2549 ท าใหเกดวกฤตทางการเมองในประเทศ

ผลจากปญหาวกฤตเศรษฐกจโลก (พ.ศ. 2549-2550) และความไมสงบทางการเมองและมรฐประหารในชวงดงกลาวสงผลตอเศรษฐกจครวเรอน เปนภาวะวกฤตทสงผลตอจ านวนการจดทะเบยนสมรสทมการลดลงชดเจน และมการจดทะเบยนหยาเพมมากขน จากขอมลสถตการหยารางของส านกงานสถตแหงชาต พบวาอตราการหยารางในชวงดงกลาวเพมขนอยางรวดเรว จากอตรา 10 ครงตอการสมรส 100 ครงในป พ.ศ. 2536 และอตรา 26 ครงตอการสมรส 100 ครงในป พ.ศ. 2548 ไดเพมอยางรวดเรวเปน 32 ครงตอการสมรส 100 ครงในป พ.ศ. 2550 การทอตราการหยาเพมขนอยางชดเจนในชวงวกฤตซอนวกฤตทมความเครยดสะสมในครอบครว คาดวาเปนผลของภาวะเศรษฐกจโลกและการเมองตอการลมสลายของครอบครวไทยในชวงเวลาดงกลาว

ภาวะการไมมงานท า

ผลกระทบจากวกฤตเศรษฐกจอนทท าใหเกดภาวการณไมมงานท า ทมผลตอภาวะโสดและการหยาราง จากรายงานการส ารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมครวเรอน พ.ศ. 2554 พบวาคนทตกงานมโอกาสหยารางสงกวาคนทมงานท า และชายทตกงานจะครองตนเปนโสดมากกวาชายทมงานท า 2.4 เทา ในขณะทหญงทตกงานจะครองตนเปนโสดมากกวา

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

45

หญงทมงานท า 1.89 เทา สรปวาเศรษฐกจครวเรอนมผลตอการสรางครอบครวใหม ผลจากการศกษาดงกลาวแสดงวารายไดทสงลดโอกาสทจะครองภาวะโสดและหยารางไดอยางมนยส าคญท า

สรปภาพรวมการเปลยนแปลงของครอบครวไทยในระยะ 20 ปทผานมา คอ ผลผลตนอย แตกครอบครวใหมชา และมปญหาหยามากขน มครอบครวพเศษเชนครอบครวผสงอายมากขน

นโยบายและยทธศาสตรการพฒนาสถาบนครอบครว

ส านกงานกจการสตรและสถาบนครอบครว กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย ไดด าเนนการจดท านโยบายและยทธศาสตรการพฒนาสถาบนครอบครว (พ.ศ. 2547–2556) ขนมาเพอใชเปนแนวทางในการสรางความเขมแขงของสถาบนครอบครวไทย โดยนโยบายฯ น มวตถประสงคเพอ 1) ครอบครวมชวตทเปนสขและปราศจากความรนแรง 2) ครอบครวพงพาตนเองได โดยมอาชพทสจรต และอาศยหลกการของความพอเพยง 3) ครอบครวสามารถเลยงลกใหมความสขและมพฒนาการรอบดานทเหมาะสมตามวย 4) ครอบครวเปนพลงสรางสงคมทมคณภาพ 5) ลดปจจยเสยงและสภาพแวดลอมทเปนอนตรายและบนทอนครอบครว พรอมทงเพมปจจยเกอหนน และสรางภมคมกนใหแกครอบครว 6) ครอบครวทมปญหาไดรบบรการชวยเหลอทเหมาะสม จนสามารถกลบคนสสภาวะปกต 7) สราง พฒนา และเผยแพรองคความรทจ าเปนส าหรบครอบครว ใหประชาชนไดรบทราบอยางทวถง 8) บคลากรทท างานดานครอบครวไดรบความร ทกษะ และมเจตคตทถกตองในการพฒนาปองกนและแกไขปญหาครอบครว 9) องคกรทกภาคสวนมการประสานและด าเนนงานอยางมประสทธภาพและประสทธผล และ 10) สอมหนาทและความรบผดชอบในการน าเสนอขอมลขาวสาร ทงในรปแบบและเนอหาสาระทถกตองและเหมาะสมเพอพฒนาครอบครว ทงน ไดมการก าหนดเปนยทธศาสตรการพฒนาสถาบนครอบครวอยางเปนองครวมครอบคลมทกมตภายใต 4 ยทธศาสตรหลก ไดแก 1) ยทธศาสตรการพฒนาศกยภาพของครอบครวแบบองครวม เนนเรองการจดการศกษาตามอธยาศยทเหมาะสมและอยางตอเนองตลอดชวต การสงเสรมใหสมาชกในครอบครวตระหนกในความส าคญของการมสขภาพดตลอดชวงชวต และสามารถดแลสมาชกในครอบครวทกคนใหมสขภาพดได และ

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

46

การสรางศกยภาพและความเขมแขงดานเศรษฐกจของครอบครวบนพนฐานของเศรษฐกจพอเพยง 2) ยทธศาสตรการสรางหลกประกนคมครองทางสงคมของครอบครว เนนการพฒนาและบงคบใชกฎหมาย กฎ และระเบยบขอบงคบ การจดระบบสวสดการสงคมพนฐานเพอลดปจจยเสยงและเพมความมนคงของครอบครว โดยเฉพาะเรองการปองกนและขจดความรนแรงในครอบครว รวมถงการชวยเหลอและแกไขครอบครวทมปญหาหรอตองการความชวยเหลอ 3) ยทธศาสตรการสรางระบบกลไกบรหารจดการใหเกอหนนความเขมแขงของครอบครว โดยครอบคลมทงการสงเสรมสอและเทคโนโลยสารสนเทศเพอการพฒนาครอบครว การพฒนาศกยภาพบคลากรดานการพฒนาครอบครว การสรางความเขมแขงและประสานความรวมมอของกลไกในระดบชาตและในระดบทองถน รวมถงการสงเสรมการศกษาวจย การปรบปรงและพฒนาระบบการเกบและวเคราะหขอมล/องคความรเพอพฒนาครอบครว และ 4) การพฒนาศกยภาพของเครอขายทางสงคมเพอพฒนาครอบครว ซงเนนการสงเสรมบทบาทของชมชนในการสรางความรกความเขาใจและความสมพนธอนดระหวางสมาชกในครอบครวและระหวางครอบครวกบชมชน เพอการสรางครอบครวเปนสข ชมชนเขมแขง สงคมมคณภาพ

เพอใหการด าเนนงานดานการพฒนาสถาบนครอบครวไทยเปนไปอยางมเอกภาพและตอเนองในกลมผปฏบตงานดานครอบครว ส านกงานกจการสตรและสถาบนครอบครว กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยจงไดด าเนนงานแปลงนโยบายและยทธศาสตรการพฒนาสถาบนครอบครว พ.ศ. 2547-2556 มาเปนแผนปฏบตการสงเสรมสถาบนครอบครว (พ.ศ. 2551-2556) ทซงเปนผลสรปมาจากการประชมเชงปฏบตการรวมกนของหนวยงานทงภาครฐและภาคเอกชนทเกยวของ และคณะรฐมนตรมมตเหนชอบในหลกการเมอวนท 20 พฤศจกายน พ.ศ. 2550 โดยแผนปฏบตการฯนประกอบดวยแผนงาน โครงการหรอกจกรรมตาม 4 ยทธศาสตรหลกในนโยบายและยทธศาสตรการพฒนาสถาบนครอบครว พ.ศ. 2547-2556 ดงน

1) ยทธศาสตรการพฒนาศกยภาพของครอบครวแบบองครวม ประกอบดวย

- โครงการครอบครวเขมแขง เพอพฒนาความรและทกษะการด าเนนชวตครอบครวเพอเปนครอบครวเขมแขง

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

47

- โครงการครอบครวพอเพยง เพอใหครอบครวน าหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมาใชในการด าเนนชวตและประกอบอาชพ และเพอสงเสรมใหครอบครวมการวางแผนการใชเงนและการออม

- โครงการสงเสรมสขภาวะครอบครว เพอสงเสรมใหครอบครวมพฤตกรรมสขภาพทพงประสงคทน าไปสการมสขภาพดทงรางกาย จตใจ และสงคม

- โครงการครอบครวภมใจไทย เพอเสรมสรางคานยมและความภาคภมใจในความเปนไทย และเพออนรกษและสบสานการด ารงชวตแบบวถไทย

2) ยทธศาสตรการสรางหลกประกนคมครองทางสงคมของครอบครว ประกอบดวย - โครงการแกไข ปรบปรงและบญญตกฎหมาย กฎ และระเบยบขอบงคบตางๆ

เกยวกบครอบครว เพอใหมกฎหมาย กฎ และระเบยบขอบงคบทเหมาะสมกบสถานการณครอบครว

- โครงการผลกดนใหเกดการบงคบใชกฎหมาย กฎ และระเบยบขอบงคบตางๆเกยวกบครอบครวอยางมประสทธภาพ เพอใหมการบงคบใชกฎหมาย กฎ และระเบยบขอบงคบตางๆ เกยวกบครอบครวใหสมฤทธผล

- โครงการเผยแพรและประชาสมพนธกฎหมาย กฎ และระเบยบขอบงคบตางๆ เกยวกบครอบครว เพอใหประชาชนและครอบครวกลมเปาหมายมวามรความเขาใจดานกฎหมายทเกยวกบครอบครว และเพอใหบคลากรทบงคบใชกฎหมายสามารถใชกฎหมายไดอยางถกตอง

- โครงการสงเสรมและพฒนาระบบการปองกนและลดปญหาความรนแรงในครอบครว เพอใหมระบบการปองกนและลดปญหาความรนแรงในครอบครวทมประสทธภาพ

- โครงการเสรมสรางจตส านกในการปองกนและแกไขปญหาความรนแรงในครอบครว เพอปองกนและลดปญหาความรนแรงในครอบครว

- โครงการมาตรฐานครอบครวเขมแขง เพอสงเสรมศกยภาพครอบครวและชมชนใหมภมคมกนและสามารถลดปจจยเสยงตอครอบครว

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

48

- โครงการพฒนาศกยภาพชมชนในการจดระบบเฝาระวงและเตอนภยดานครอบครว เพอใหชมชนมระบบเฝาระวงและเตอนภยดานครอบครว และเพอใหชมชนสามารถบรหารจดการระบบเฝาระวงและเตอนภยดานครอบครวอยางมประสทธภาพ

- โครงการพฒนาการจดระบบสวสดการดานครอบครวขนพนฐาน เพอใหครอบครวไดรบสวสดการดานครอบครวขนพนฐานทมประสทธภาพอยางทวถง

- โครงการจดตงและพฒนาศนยบรการดานครอบครวแบบเบดเสรจ เพอยกระดบการใหบรการแกครอบครวทประสบปญหาแบบเบดเสรจครบวงจรคณภาพ

3) ยทธศาสตรการสรางระบบกลไกบรหารจดการใหเกอหนนความเขมแขง

ของครอบครว ประกอบดวย - โครงการจดท าเกณฑมาตรฐานสมรรถนะบคลากรดานครอบครว เพอใหม

เกณฑมาตรฐานในการประเมนสมรรถนะบคลากรทท างานดานครอบครว และเพอใหบคลากรทปฏบตงานดานครอบครวเปนบคลากรทมมาตรฐานสมรรถนะเดยวกน

- โครงการฝกอบรมบคลากรดานครอบครวตามเกณฑมาตรฐานสมรรถนะ เพอเพมความรและทกษะทจ าเปนตอการพฒนาศกยภาพการปฏบตงานดานครอบครวแกบคลากรทปฏบตงานดานครอบครว และเพอใหบคลากรดานครอบครวมศกยภาพในการปฏบตงานตามเกณฑมาตรฐานสมรรถนะ

- โครงการพฒนาประสทธภาพการบรหารจดการองคกรดานครอบครว เพอพฒนาประสทธภาพการบรหารจดการองคกรดานครอบครว

- โครงการพฒนาระบบขอมลและสารสนเทศดานครอบครว เพอพฒนาระบบขอมลและสารสนเทศดานครอบครวใหมประสทธภาพ

- โครงการสงเสรมการวจยและพฒนา (Research and Development) ดานครอบครว เพอสงเสรมและสนบสนนใหมองคความรดานครอบครวเพอการพฒนาสถาบนครอบครว

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

49

- โครงการสรางและพฒนานกวจย เพอผลตนกวจยดานครอบครวทมประสทธภาพ

- โครงการพฒนาการน าเสนอดานครอบครวอยางสรางสรรคแกสอ เพอพฒนาการน าเสนอดานครอบครวอยางสรางสรรคแกสอวทย โทรทศน สอสงพมพ และอนเทอรเนต

- โครงการสนบสนนใหมเครอขายเฝาระวงสอทเปนภยตอครอบครว เพอเฝาระวงสอทเปนภยตอครอบครวคณภาพ

4) ยทธศาสตรการพฒนาศกยภาพของเครอขายทางสงคมเพอพฒนาครอบครว ประกอบดวย - โครงการสงเสรมใหองคกรดานครอบครวมการท างานอยางเปนเครอขาย

เพอใหองคกรดานครอบครวมการท างานอยางเปนเครอขาย - โครงการสงเสรมการแลกเปลยนเรยนรดานครอบครวระหวางเครอขายทาง

สงคม เพอใหเกดเวทแลกเปลยนเรยนรดานครอบครวระหวางเครอขายทางสงคม เพอน าไปสการพฒนาการปฏบตงานดานครอบครว

- โครงการฝกอบรมการบรหารจดการองคกรดานครอบครว เครอขายทางสงคมดานครอบครว เพอพฒนาประสทธภาพการบรหารจดการองคกรเครอขายทางสงคมดานครอบครว

- โครงการสงเสรมการประสานงานและเชอมโยงการปฏบตงานระหวางเครอขายทางสงคมดานครอบครว เพอสงเสรมและพฒนาการประสานงานระหวางหนวยงานทปฏบตงานดานครอบครว และเพอสงเสรมใหเครอขายมการประสานและเชอมโยงการปฏบตงานอยางเปนระบบ

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (พ.ศ. 2555-2559)

จนมาถง แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (พ.ศ. 2555-2559) ทยงคงมเนอหาในสวนของการพฒนาสถาบนครอบครว โดยแผนฯ ฉบบนยดแนวคดการพฒนาแบบบรณาการเปนองครวมทม “คนเปนศนยกลางการพฒนา” ซงเปนแนวคดการพฒนาส

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

50

ความพอเพยงทปรบจากการมงเนนการเตบโตทางเศรษฐกจมาเปนการพฒนาทยด “คน” เปนตวตง ใหความส าคญกบผลประโยชนและความอยเยนเปนสขของประชาชนเปนหลก และใชการพฒนาเศรษฐกจเปนเครองมอชวยพฒนาใหคนมความสขและมคณภาพชวตทด และมงสรางภมคมกนตงแตระดบปจเจก ครอบครว และชมชน ใหสามารถจดการความเสยงและปรบตวเขากบการเปลยนแปลง รวมถงมโอกาสเขาถงทรพยากรและไดรบประโยชนจากการพฒนาเศรษฐกจและสงคมอยางเปนธรรมคณภาพ

สรปผลการวเคราะหการทบทวนนโยบาย ยทธศาสตร และแผนงานดานครอบครว

โดยภาพรวม ประเทศไทยใหความส าคญกบการพฒนาสถาบนครอบครวมาอยางยาวนานมาโดยตลอด ปรากฏในนโยบาย ยทธศาสตร และแผนงานดานครอบครวหลายฉบบ และจากหลายหนวยงานทรวมกนผลกดน

มการน าแนวคดและหลกการพฒนาสถานบนครอบครวจากหลากหลายแหลงความรท งในระดบองคกรและระดบบคคล เชน UN UNICEF และจากความร/ประสบการณของคณะท างานซงลวนเปนผเชยวชาญหรอมสวนเกยวของในงานดานครอบครว มาใชในการก าหนดนโยบาย ยทธศาสตร และแผนงานดานครอบครวของประเทศไทย

เปาหมายของนโยบาย ยทธศาสตร และแผนงานดานครอบครวของประเทศไทย มการพฒนาและปรบปรงใหสอดคลองตามการพลวตรของสงคม โดยการวเคราะหจากขอมลสถตทางประชากรและสงคม รวมถงสถานการณซงเปลยนแปลงตามยคสมยททวความซบซอนและปญหาดานครอบครวในประเทศ

ดชนและตวชวดทประเมนสถานการณครอบครวในประเทศไทย

การพฒนาดชนและตวชว ดสวนใหญของประเทศไทย มเปาหมายเพ อใชเปนเครองมอบอกถงระดบการพฒนานนเอง เดมการพฒนาประเทศมจดมงหมายทส าคญ คอ การพฒนาดานเศรษฐกจ ดงนน จงใชผลตภณฑมวลรวมประชาชาต (Gross National

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

51

Product: GNP) วดการพฒนา แตในสภาพความเปนจรงแลว การพฒนาทางเศรษฐกจ จะมผลควบคไปกบการพฒนาทางดานสงคมเสมอ การใชผลตภณฑมวลรวมประชาชาตเพยงตวเดยวไมสามารถบอกถงสภาพทางสงคมทเปลยนแปลงไปได ตอมาของการพฒนามงพจารณาทประชากรเปาหมายของการพฒนาวา ควรมคณภาพชวต (Quality of Life) ทดข น หรออกแนวทางหนง จะใชค าวา ความเปนอยทด (Well Being) จงเรมมการแยกแยะประเดนตางๆทแสดงถงคณภาพชวตหรอความเปนอยทด ท าใหตวชวดผลการพฒนาเกดขนมากมาย รวมถงการพฒนาดชนและตวชว ดแบบองครวม (ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต 2548) และมความสนใจพฒนาดชนและตวชวดสงคม ทประเมนมตหรอสถานการณครอบครว ส าหรบใชประเมนผลการด าเนนงานของหนวยงานทเกยวของ โดยเฉพาะกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย มงานวจยสวนหนงทรองรบการพฒนาตวชวดดานครอบครวทจ าเปนตองใชในการวเคราะหและประเมนสถานการณครอบครวไทย (ส านกงานกจการสตรและสถาบนครอบครว 2553) ในป พ.ศ. 2530 มการใชเครองชวดความจ าเปนพนฐาน (จปฐ) 8 หมวด 32 ตวชวด เปนเครองมอวดคณภาพชวตของคนไทย และในป พ.ศ.2532 กรมการพฒนาชมชนไดรบมอบหมายใหจดเกบขอมล จปฐ. เปนประจ าทกป ตอมาในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 7 (พ.ศ. 2535-2539) เรมก าหนดมาตรการเสรมสรางความมนคงของสถาบนครอบครว สนบสนนความรวมมอระหวางครอบครว โรงเรยน ชมชน ใหเกดความตระหนกตอปญหาสงคม การจดการกบปญหา การเปดศนยใหความชวยเหลอดานค าปรกษาปญหาทางสงคม กฎหมาย การงานอาชพ การใหความรดานการดแลสขภาพกายและจต ในป พ.ศ. 2535 มการปรบปรงเครองชวดขอมล จปฐ. เพอใชจดเกบขอมลในชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 7 (พ.ศ. 2535-2539) เปน 9 หมวด 37 ตวชว ด และรฐบาลไทยไดตอบสนองตอมตทประชมสมชชาของคณะมนตรเศรษฐกจและสงคมแหงชาต โดยประกาศใหป พ.ศ. 2537 เปน “ปครอบครวสากล” (1994 International Year of the Family)

พ.ศ. 2540 มการปรบปรงเครองชวด จปฐ. เพอใชจดเกบขอมลในชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 (พ.ศ. 2540-2544) เปน 8 หมวด 39 ตวชวด และในป พ.ศ.2545-2546 เรมตนใชดชนความอยดมสข (ชวตครอบครวเปน 1 ใน 7 ดานขององคประกอบความอยดมสข โดยดชนดานชวตครอบครวม 2 องคประกอบยอย และ 4 ตวชวด) ตอมาป พ.ศ. 2555 มการ

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

52

ปรบปรงเครองชวดขอมล จปฐ.เพอใชจดเกบขอมลในชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 (พ.ศ. 2555-2559) เปน 5 หมวด 30 ตวชวด ในป พ.ศ. 2557 มการพฒนาดชนความอยเยนเปนสข (ครอบครวอบอนเปน 1 ใน 6 ดานขององคประกอบของปจจยพนฐานรวมในการสรางสข โดยดชนดานครอบครวอบอน อยในระหวางการปรบปรง ม 3 องคประกอบยอย และ 9 ตวชวด)

จะเหนไดวาขอมล จปฐ. เปนขอมลกลางของประเทศ ทมความส าคญอยางยง เนองจากเปนขอมลในระดบครวเรอนทแสดงถงสภาพความจ าเปนของคนในครวเรอนในดานตางๆเกยวกบคณภาพชวตทไดก าหนดมาตรฐานขนต าเอาไววา คนควรจะมคณภาพชวตในเรองนนๆ อยางไรในชวงระยะเวลาหนง เพอใหมชวตทดและสามารถด ารงชวตอยในสงคมไดอยางมความสข โดยมหนวยวดเปนครวเรอนแบบครอบครว มการจดเกบขอมลทกครวเรอน เกบขอมลตอเนองทกป และมการปรบตวชวดใหสอดรบตามกรอบแผนพฒนาฯ ทกชวงเวลา5 ป

นอกจากนน ส านกงานสถตแหงชาต มการจดท าการส ามะโน/ส ารวจ โดยแบงรายการสถตออกเปน 6 ดาน คอ สถตเศรษฐกจ สถตประชากรและสงคม สถตสงแวดลอมและพลงงาน สถตอตสาหกรรมและกอสราง สถตเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร สถตการเกษตรและประมง ส านกงานสถตแหงชาต นบเปนหนวยงานกลางในการจดเกบขอมลและจดท าสถตทางเศรษฐกจและสงคมของประเทศไทยอยางตอเนอง เปนระบบ ในรปแบบทเปนมาตรฐานขอมลสถตและค าบรรยายเกยวกบขอมล (Meta data) แกผใชขอมล โดยเฉพาะขอมลทางประชากรและครวเรอน และมขอมลจากการท างานวจย สวนใหญด าเนนการโดยหนวยงานราชการและสถาบนการศกษาตางๆทปฏบตงานเกยวของกบครอบครว โดยมการพฒนาและจดเกบขอมลเกยวกบตวแปรดานครอบครว ตามภารกจหรอนโยบายของหนวยงานเปนส าคญ ซงหนวยการวดมความหลากหลายและตวแปรดานครอบครวจะแตกตางกนไปตามวตถประสงคของการศกษาวจยและกรอบแนวคดการวจย หรอเปาหมายของการจดเกบขอมลในสวนทเกยวของกบครอบครว แมจะใชค าวา “ตวชว ด” แตกระบวนการพฒนาตวชวดนนยงเปนเพยงแบบจ าลองคณลกษณะทนาจะเปนมากกวา มการทดสอบทดลองนยส าคญทางสถต และมไดมการจดเกบขอมลอยางตอเนองเพยงพอทจะน าขอมลทไดรบมาพฒนาใหเปนตวชว ดทมประสทธภาพ เชน คณลกษณะครอบครวทพง

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

53

ปรารถนา 15 ตวช ว ด (สหประชาชาต 1988) ครอบครวผาสก 20 ตวช ว ด (กรมประชาสงเคราะห กระทรวงแรงงานและสวสดการสงคม 2538) ครอบครวอบอน 6 คณลกษณะ (ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต 2545) ครอบครวตามเกณฑการประกวดครอบครวรมเยน (ส านกงานกจการสตรและสถาบนครอบครว กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย 2545) ครอบครวเขมแขง 14 ตวชวด (กรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข 2549) เกณฑครอบครวอบอนตามคณลกษณะครอบครวแขงแรง 12 คณลกษณะ (กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข 2549) ครอบครวตามเกณฑการประกวดหมบานตนแบบเศรษฐกจพอเพยง 23 ตวชวด (กรมการพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย 2552) ในขณะทมบางทใชกระบวนการทางสถตในการพฒนาตวชวด เชน ครอบครวอยดมสข 22 ตวชวด (สถาบนแหงชาตเพอการพฒนาเดกและครอบครว มหาวทยาลยมหดล 2545) มาตรฐานครอบครวเขมแขง 57 ตวชว ด (ส านกงานกจการสตรและสถาบนครอบครว กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย 2549) เปนตน

รายงานสถานการณครอบครว ในชวง 20 ปทผานมา สะทอนภาพตวชวดการ

เปลยนแปลงครวเรอนเชงโครงสรางและการเปลยนแปลงครอบครวเชงสงคม สวนดชนครอบครวอยในระหวางกระบวนการพฒนา

รายงานผลการส ารวจครวเรอนและการอยอาศย การเปลยนแปลงครอบครวและครวเรอนในสงคมไทย สามารถแยกพจารณาเรองของครอบครวและครวเรอน ออกเปนคนละสวน (ชาย โพธสตา และสชาดา ทวสทธ, 2552) สถานการณการเปลยนแปลงครอบครว เนนเฉพาะดานการแตงงาน การหยาราง และขนาดครอบครว จากงานวจยทผานมาและขอมลเอกสารเทาทสามารถหาได คนไทยมแนวโนมทจะเรมชวตครอบครว (แตงงาน) เมออายสงขน และมคนเลอกทจะครองโสดมากขน ขนาดครอบครวเลกลงมาก ขณะทความสมพนธระหวางสามและภรรยามแนวโนมทจะไมมนคงอนเนองจากการหยารางทเพมขน ในขณะทสถานการณการเปลยนแปลงครวเรอน เนนมตดานโครงสรางซงก าหนดไดจากรปแบบการอยอาศย โดยอาศยขอมลเชงปรมาณ ในดานการเปลยนแปลงครวเรอน บทความนตงค าถามวา ในชวงหลายทศวรรษทผานมา ซงสงคมไทยมการพฒนาเศรษฐกจไปในทางอตสาหกรรมมากขนนน ครวเรอนไทยเปลยนจากการเปนครวเรอนขยายไปสการเปนครวเรอนเดยว ดงท

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

54

มกจะเขาใจกนทวไปจรงหรอไม เมอพจารณาธรรมเนยมปฏบตเกยวกบทอยหลงการแตงงานของคนไทยทแพรหลายมาตงแตอดต ซงใหบตรทแตงงานแลวคนหนงอยในครวเรอนเดยวกนกบพอแมตลอดไป (เปนครวเรอนขยาย) สวนบตรทเหลอแยกออกไปมครวเรอนของตนตางหาก (เปนครวเรอนเดยว) ผเขยนตงสมมตฐานวา ครวเรอนไทยในอดตสมยทคนยงมลกมากนน สวนใหญนาจะมรปแบบเปนครวเรอนเดยว ตอมาในชวง 3-4 ทศวรรษมานคนมลกนอยลง ขณะทธรรมเนยมเกยวกบทอยหลงการแตงงานทมมาแตอดตยงคงอย ท าใหสดสวนครวเรอนเดยวคอยๆ ลดลง พรอมกบสดสวนครวเรอนขยายทเพมขน สดทาย บทความนกลาวถงการเกดขนของครวเรอนแบบอนๆ ทตางไปจากจากครวเรอนเดยวและครวเรอนขยายทวไป ทนาสนใจและนาจะมนยเชงนโยบาย คอ ครวเรอนทสมาชกเปนผสงอายและเดก และครวเรอนทมเฉพาะผสงอายอยกนตามล า พง ครวเรอนทงสองประเภทนมแนวโนมเพมขน

รายงานผลการส ารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอน หนครวเรอนทมาจากการปลอยสนเชอของสถาบนการเงนตางๆ เรงตวขน (ธนาคารแหงประเทศไทย 2556) โดยขยายตวสงกวาการขยายตวทางเศรษฐกจของประเทศ สงผลใหสดสวนหนสนภาคครวเรอนตอจดพเรงขนจากระดบ 63.3% เมอป พ.ศ. 2553 เปน 77.5% ในไตรมาส 1/56 โดยเฉพาะระหวางป 2554–ไตรมาส1/56 หนภาคครวเรอนขยายตวมากถง 17% เมอเปรยบเทยบกบชวงกอนหนา (ป พ.ศ. 2547-2553) ทขยายตว 13% สวนการใหสนเชอแกภาคครวเรอนพบวา มาจากธนาคารพาณชยมากถง 43% รองลงมาคอสถาบนการเงนเฉพาะกจ (SFIs) 30.9% และสถาบนการเงนอน เชน สหกรณออมทรพย บรษทเงนทน โรงรบจ าน า เปนตน 26.1% และเปนทสงเกตวา ในชวง 2 ปทผานมา สถาบนการเงนเฉพาะกจมบทบาทใหสนเชอแกภาคครวเรอนเพมขน อยางไรกตาม การเพมขนของหนภาคครวเรอนทมาจากการเขาถงแหลงทนในระบบมากขน แตภาพรวมของสภาพคลองของครวเรอนทพจารณาจากสดสวนสนทรพยทางการเงนตอหนสนไดปรบลดลงมาอยท 2.3 เทา (ป 2554-ไตรมาส 1/56) จากชวงกอนหนา (ป พ.ศ. 2547-2553) อยท 2.5 เทา โดยสงส าคญทตองใชประกอบการประเมนเสถยรภาพของภาคครวเรอน คอ ความสมดลดานรายได-รายจาย ระดบการออม ภาระในการช าระหน และวนยทางการเงนของภาคครวเรอน ทงน เมอวเคราะหความสามารถในการช าระหนของภาคครวเรอนไทย โดยวดจากรายจายในการช าระหนตอรายไดตอเดอน พบวา

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

55

ระหวางป 2552–ไตรมาส 1/56 ครวเรอนไทยมภาระในการช าระหนเพมขนเปน 0.34 เทา เพมขนจากระดบ 0.29 เทาเมอป พ.ศ. 2552 สะทอนวา หากครวเรอนมรายไดตอเดอน 100 บาท ตองช าระหนทงเงนตนและดอกเบย 34 บาท แมสดสวนสนเชอคางช าระเกน 1 เดอนตอสนเชออปโภคบรโภคยงอยในระดบต า แตหนภาคครวเรอนทเรงตวขน ท าใหฐานะการเงนของภาคครวเรอนมความเปราะบางมากขน

รายงานผลการส ารวจสถานการณความเขมแขงของครอบครว ปญหาหนงทเรอรงมานานและมแนวโนมนาเปนหวงมากขนเรอยๆ คอ การใช “ความรนแรง” เพอยตปญหาภายใน “ครอบครว” มลเหตเบองตน พบวา มสาเหตมาจากภาวะเมาสราหรอเสพยาเสพตด ปญหาสขภาพกายหรอจตใจ และการนอกใจหรอหงหวง (ส านกกจการสตรและสถาบนครอบครว 2557) พบวา ความเขมแขงของครอบครวในภาพรวมทงประเทศยงไมผานเกณฑมาตรฐาน โดยไดระดบการประเมนอยทรอยละ 75.4 จากเกณฑมาตรฐานซงตงไวอยทรอยละ 80 โดยทงหมด 77 จงหวด มเพยง 13 จงหวดหรอคดเปนรอยละ 16 เทานนทมคาความเขมแขงของครอบครวผานเกณฑมาตรฐาน สวนอก 64 จงหวด หรอรอยละ 84 ไมผานเกณฑ โดยจงหวดทผานเกณฑครอบครวเขมแขง ประกอบดวย แพร พจตร เลย หนองบวล าภ บงกาฬ สกลนคร กาฬสนธ รอยเอด อ านาจเจรญ ฉะเชงเทรา สระแกว ชมพร และตรง เมอพจารณาองคประกอบตวชวดแตละดาน ไดแก ดานความสมพนธ ดานการพงพาตนเอง ดานทนทางสงคม และดานการหลกเลยงภาวะเสยง พบวามอย 2 ดานทไมผานเกณฑมาตรฐาน ไดแก ดานความสมพนธ ซงประกอบดวยตวชวดเรองอตราการจดทะเบยนสมรสและการจดทะเบยนหยา รวมทงรอยละของครอบครวทมความอบอน มการเอาใจใส ดแล ชวยเหลอสนบสนนซงกนและกน แสดงซงความรกและสมพนธภาพทดตอกน และการเคารพในสทธสวนบคคล และดานการหลกเลยงภาวะเสยงทตองไดรบการดแล จะเหนไดวาสถานการณครอบครวไทยก าลงตกอยในภาวะเสยงสงและเผชญกบปญหาครอบครวในระยะยาว

รายงานผลการส ารวจสถานการณสขภาวะครอบครว จากการศกษาสถานการณสขภาวะครอบครวไทยป พ.ศ. 2553 เปรยบเทยบกบป พ.ศ. 2552 พบวา พฤตกรรมครอบครวตามกรอบแนวคด หยดทกข สรางสข เพอครอบครว นนคอ หยด 4 คอ อบายมข หนสน ความรนแรง การนอกใจ และสราง 4 คอ สอสารด มเวลารวมกน แบงปนใสใจ หวงใยสขภาพ

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

56

ในเรองของอบายมขนนเปนปจจยหลกทโยงไปถงอก 7 ปจจย กลาวคอ หากครอบครวใดมสมาชกเขาไปเกยวของกบอบายมข จะมสภาพดานอนไมด แตกยงโชคดทมครอบครวไทยอย 25% หรอประมาณ 4.5 ลานครอบครวไทยทปลอดอบายมข ไมมสมาชกในครอบครวดมสรา เลนการพนน และเลนหวยใตดน เมอเปรยบเทยบกบขอมลหรองานวจยกอนหนานพบวา ในแตละป เงนทสญเสยไปกบอบายมขทง 3 ดาน คอ สรา การพนน และหวยใตดน จะสงถง 5.5 แสนลานบาทตอป มครอบครวจ านวน 16.2% ของครอบครวไทยทงหมด ทมสมาชกเกยวของกบอบายมขทง 3 ดานน ท าใหมเงนทสญเสยไป 2.2 แสนลานบาทตอป สวนครอบครวทมสมาชกดมสราและเลนหวยใตดน ม 29.5% สญเงน 2 แสนลานบาทตอป นอกจากนยงพบดวยวา ครอบครวไทยจ านวน 67% แทบไมเคยประกอบพธกรรมทางศาสนารวมกนในบาน สวน 58% แทบไมเคยออกก าลงกายรวมกน และครอบครวไทย 20% ไมเคยกลาวค าขอโทษหรอขอบคณใหแกกน ซงเรองเหลา นเปนเรองกจกรรมทครอบครวควรมโอกาสท ารวมกน ในสวนของอบายมข ซงภาพรวม ไดแก การพนน การซอลอตเตอร การเลนหวยใตดน การดมสรา ในป พ.ศ. 2553 ลดลงจากป พ.ศ. 2552 สวนเรองหนสนพบวา ครอบครวมรายไดไมพอเลยงครอบครว ไมมเงนออมเพมขน แตมหนสนลดลงประมาณ 10% อาจเปนตวชวดหนงถงนโยบายแกปญหาหนของรฐบาลทไดผลระดบหนง ขณะทสงนาหวงคอเรองความรนแรง ซงสมาชกครอบครวมกทบตกน ทะเลาะเบาะแวงเปนประจ า ปลอยผสงอายตามล าพง ลงโทษเดกดวยการต มสดสวนเพมขนเกอบเทาตว และการนอกใจกมสถานการณแยลง โดยสมาชกในครอบครวมกกเพมเปนเทาตว โดยเฉพาะในเขตเมองทเพมมากกวาชนบท ส าหรบสถานการณสขภาวะครอบครวไทยเปรยบเทยบป พ.ศ. 2555 กบป พ.ศ. 2554 พบวารอยละ 61.0 มบคคลในครอบครวดมสราเปนประจ ามากทสด มการเลนการพนนมากขน โดยป พ.ศ. 2555 พบรอยละ 40.1 ขณะทป พ.ศ. 2554 พบเพยงรอยละ 26.7 สวนสถานการณหนสนครอบครวทมเดกอายต ากวา 22 ป พบรอยละ 56.2 และครอบครวทม ผสงอาย รอยละ 57.6 แนวโนมลดลงจากป พ.ศ. 2554 ทพบรอยละ 72.6 และรอยละ 77.4 สวนประเดนความรนแรงในครอบครวและมการท ารายทบต ในป พ.ศ. 2555 พบวามรอยละ 30.8 ซงสงกวาป พ.ศ. 2554 ทพบรอยละ 13.8 จะเหนไดวา ครอบครวไทยอยในภาวะเสยงและเผชญหนากบปญหาครอบครวทอาจเรอรงตอเนองได หากมไดมมาตรการฟนฟความอบอนเขมแขงอยางจรงจงเปนรปธรรม

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

57

บทท 3

ระเบยบวธวจย

การศกษาครงนใชวธการวจยผสานวธ (Mixed-Methods Research) (Creswell & Clark, 2007) หรอ exploratory sequential design แบงเปน 3 ระยะ คอ

ระยะท 1 การศกษาพฒนาการชวตครอบครวไทย ความอยดมสขตามวงจรชวตครอบครวไทยและปจจยทเกยวของ โดย วธการวจยเชงคณภาพ การเรมจากวธการวจยเชงคณภาพ (qualitative research) ท าใหเกดความเขาใจในคณลกษณะเฉพาะของความอยดมสขตามวงจรชวตในบรบทของครอบครวไทย ผลลพธจากการศกษาเชงคณภาพไดขอมลทมฉากและเหตการณประสบการณชวตของผถกศกษา (emic) มหลากหลายซบซอนตามบรบทสงคมวฒนธรรม ผานทศนะของคนนอก (etic) คอนกวจยใหไดแกนและกรอบความคดชน าการพฒนาเครองมอทจะใชในการศกษาโดยระเบยบวธวจยเชงปรมาณในระยะท 2

ระยะท 2 การส ารวจครอบครวไทยแบบบรณาการ โดย วธการวจยเชงปรมาณ น าขอมลเชงคณภาพสการสรางหรอพฒนาแบบวดเชงปรมาณ (quantitative research) เพอระบอบตการณของปรากฏการณตามวตถประสงคการวจยเพอศกษาปจจยตางๆ ทมอทธพลตอการอยดมสขของครอบครวไทย (Family well-being) ตามวงจรหรอพฒนาการชวตครอบครว

ระยะท 3 การศกษาเจาะลกประเดนครอบครวลกษณะเฉพาะ ใช วธการเชงคณภาพ สวนนใชวธการวจยเชงคณภาพ (qualitative research) ท าการตรวจสอบผลการวจยเชงปรมาณจากการตรวจสอบขอมลจากเจาของประสบการณ (Member Checking) เพอใหไดขอมลผลลพธทม ความนาเชอถอมากทสด (Munhull, 1993) โดยเจาะลกประเดนส าคญในกรณครอบครวทมลกษณะเฉพาะและครอบครวยากล าบาก

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

58

ระเบยบวธวจย ระยะท 1 ศกษาเชงคณภาพ ความอยดมสขกบวงจร

ชวตครอบครวไทย

เปนการศกษาความหมายของคณลกษณะเฉพาะของความอยดมสขกบวงจรชวตครอบครวไทย และเงอนไขทมอทธพลตอความอยดมสขและพฒนาการตามวงจรชวตครอบครวไทย ในอดตและปจจบน

โดยมวตถประสงคยอยใน ระยะท 1 ดงน

1. เพอศกษาการรบรความหมายและองคประกอบของ “ครอบครวอยดมสข” ของครอบครวไทย

2. เพอระบคณลกษณะ ระยะเปลยนผาน และบรบทของครอบครวไทย 3. เพอพฒนาแบบสอบถาม “ครอบครวอยดมสข”

1.1 สถานท (settings) พนทจงหวดตางๆ ใน 4 ภาค และกรงเทพมหานครฯ สมภาคละ 2 จงหวด รวม 8 จงหวด จงหวดละ 1 อ าเภอ โดยสมตามเศรษฐฐานะตอไปน (1) กลมอ าเภอทเจรญ (โดยการจดอนดบของกรมการปกครองใหเปนอ าเภอชนท 1 และ 2 เปนจ านวน 4 อ าเภอ และ (2) กลมอ าเภอทลาหลงโดยการจดอนดบของกรมการปกครองใหเปนอ าเภอชนท 3 และ 4 เปนจ านวน 4 อ าเภอ และเขตกรงเทพมหานครฯ 1 เขต ซงอาศยในชมชนชนบท และในชมชนเมอง

1.2 ผใหขอมล (Informants) ผใหขอมลเชงคณภาพดวยการสนทนากลม (Focus Group Discussion –FGD) ในการศกษาครงนคอ สมาชกในครอบครวทมคณลกษณะรวมทางเศรษฐกจทเปนประชากรสวนใหญของประเทศในพนทจ งหวดตางๆ 4 ภาค และกรงเทพมหานครฯ ซงสมได ภาคละ 2 จงหวด โดยแบงกลมผใหขอมลแตละจงหวด 2 จงหวดๆ ละ 2 อ าเภอ เปน 6 กลมตามเพศและชวงวย เพอลดชองวางใหมความแตกตางระหวางบคคลนอยทสด ผใหขอมลกระจายตามกลมอายและเพศ ดงน ดงน 1) เพศหญง อายระหวาง 18-30 ป 2) เพศชาย อายระหวาง 18-30 ป 3) เพศหญง อายระหวาง 31-59 ป 4) เพศชาย อายระหวาง 31-59 ป 5) เพศหญง อาย 60 ปขนไป และ 6) เพศชาย อาย 60 ปขนไป

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

59

- จ านวนผใหขอมล (4 ภาค x 2 จงหวด x 2 อ าเภอ x 10 คน) และ กรงเทพฯ (2 ชมชน x 10 คน)

= ราว 200-300 คน

- เกณฑการคดเลอกผใหขอมล เลอกกลมผใหขอมลเลอกแบบเจาะจง (Purposive Sampling) ตามคณสมบต

ทก าหนด และเปนการเลอกเชงทฤษฎ (Theoretical Sampling)

โดยมเกณฑการคดเขาดงน 1. มเชอชาตไทย 2. การไดยนปกต 3. สามารถสอสารภาษาไทยและใหขอมลได 4. รบทราบรายละเอยดของการวจย และยนยอมเขารวมวจย

มเกณฑในการคดออกดงน

1. เปนผทไดรบยาในการรกษาโรคทางจตเวช หรอมประวตใชสารเสพตดในปจจบนหรอชวงกอนหนาทการวจย 1 ป หรอผทอยในสภาพไมสามารถรบรหรอใหขอมลได

1.3 เครองมอทใชในการวจยเชงคณภาพ

1.3.1 ผวจยเปนเครองมอส าคญในการเกบขอมลวจยเชงคณภาพ รบผดชอบน าทมและก ากบ ควบคมคณภาพขอมลโดยนกวจยในโครงการ ทมเกบขอมลเปนผชวยวจยเปนผคนเคยผใหขอมลและพนทศกษา ทมนกวจยผานการฝกอบรมมประสบการณในการเกบขอมลเปนอยางดและอยภายใตการใหค าแนะน าปรกษาหารอ และตรวจสอบขอมลของนกวจยผเชยวชาญในการท าวจยเชงคณภาพ (Lincoln, & Guba, 1985)

1.3.2 เครองมอในการวจยอนๆ ทผวจยใชเปนแนวทางในการไดขอมลอยางครบถวน ประกอบดวย

1.3.2.1 แนวค าถามในการสนทนากลม (ภาคผนวก) ตวอยางแนวค าถามเชน

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

60

1) ชวยเลาสถานะครอบครวของทานในขณะนวาตองมภาระท าอะไรบาง ถามองยอนกลบไปในอดตทานคดวาครอบครวทาน ผานระยะส าคญๆ ของการเปลยนแปลงครอบครว และทานเรยกชอแตละระยะวาอะไรบาง

2) ใหนกถงชวงเวลาทเปลยนแปลงครอบครวในขอ ทานคดวาระยะไหนมความอยดมสขมากทสด นอยทสด เพราะอะไรจงคดเชนนน

1.3.2.2 สมดส าหรบจดบนทกภาคสนาม ใชจดสงตางๆ ทผวจยสงเกตเหน รวมทงบนทกขอมลทไดจากการสนทนาตามธรรมชาต การสนทนากลม

1.3.2.3 เครองบนทกเสยง เปนเครองทจดเกบขอมลแบบไฟล mp3

1.4 การเกบรวบรวมขอมล

ผวจยใชวธการหลากหลายแบบในชวงเวลาทตางกน เพอใหไดขอมลทสะทอนความเปนจรงเชอถอได ไดแก การสงเกตและการบนทกภาคสนาม การสนทนากลม การวเคราะหเอกสาร และใชแหลงขอมลหลากหลายแหลงเชน ขอมลจากเอกสาร เทปบนทกเสยง เพอตรวจสอบยนยนความถกตองตรงกนของขอมล ในการศกษาครงนใชเวลาทงสน 12 เดอน ระหวางเดอนมกราคม ถงเดอนธนวาคม พ.ศ. 2559 แบงเปน 2 ชวง 1) กอนเรมด าเนนการวจยใชเวลา 2 เดอน ประกอบดวย การเตรยมงาน ประสานงานพนท และการขอรบรองการท าวจยในมนษย 2) การด าเนนการวจยใชเวลา 10 เดอน ประกอบดวย การสรางสมพนธภาพ การเกบรวบรวมขอมล และการวเคราะหขอมล รายละเอยดของขนตอนและวธการเกบรวบรวมขอมล ดงแสดงในภาคผนวก

1.4.1 การสนทนากลม เปนการเกบขอมลทเนนการพดคยแลกเปลยนความคดเหนและประสบการณของผรวมสนทนาในประเดนทนกวจยน าเสนอเขากลม (ศรพร จรวฒนกล, 2552) ผวจยใชการสนทนากลมครอบครวเปาหมายตามเกณฑทต งไว เนนใหมการพดคยแลกเปลยนความคดเหนประสบการณ มมมองทตางกน จากขอมลท ไดรบฟงหลากหลาย ในการศกษาครงนคณะผวจยและหรอผชวยวจยทมประสบการณ ด าเนนการ

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

61

สนทนาโดยมผชวยอยางนอย 2 คนชวยในการเกบขอมล และเปนผสงเกตกระบวนการ และมการบนทกเทปหลงไดรบการอนญาตแลว

ซงการสนทนากลมเรมจากการแนะน าตวของผวจ ย และใหผเขารวมสนทนากลมไดแนะน าตนเอง จากนนไดท าการชแจงวตถประสงคของการสนทนากลม และขออนญาตในการจดบนทกขอมลและบนทกเสยง เซนใหการยนยอมในแบบฟอรมใบยนยอมเขารวมโครงการวจย แลวจงเปดประเดนการสนทนาในบรรยากาศทเปนกนเอง ใชแนวค าถามเรมตน ตามกรอบแนวคดชน าการวจยทกลาวมาแลว โดยการเรยงล าดบค าถามจะยดหยนไมเรยงขอตายตว ใชค าถามปลายเปด และระมดระวงไมแสดงความรสกตอประเดนหรอหวขอสนทนา เพอใหผรวมสนทนาสามารถตอบไดหลากหลาย ดวยการนดหมายสมาชกสนทนากลมครงละ 8-10 คน เฉลยนานประมาณ 1 ชวโมง 30 นาทถง 2 ชวโมง

1.4.2 การบนทกเสยง เปนวธทชวยใหผวจยสามารถทบทวนขอมลทไดจากการสนทนากลม โดยผวจยสามารถน ามาเปดฟงไดบอยครงตามตองการ ชวยใหผวจยทบทวนขอมลและเหตการณตางๆ ทน ามายนยนสภาพการณทผวจยอาจหลงลมหรอจดบนทกไมทนในระหวางด าเนนการสงเกตและการสนทนากลมผวจยไดใชเครองบนทกเสยงทมการจดเกบ กอนบนทกเสยงผวจยขออนญาตจากผใหขอมลกอนเสมอ

1.5 การวเคราะหขอมล

วเคราะหคณลกษณะเฉพาะของความอยดมสขกบวงจรชวตครอบครวไทยและปจจยทเกยวของ ผลลพธจากการศกษาเชงคณภาพไดขอมลทมฉากและเหตการณประสบการณชวตของผถกศกษา สรปแกนและกรอบความคดชน าการพฒนาเครองมอทจะศกษาในระเบยบวธวจยเชงปรมาณ ในการวเคราะหขอมลเชงคณภาพดวยการวเคราะหเนอหา (content analysis) รวมกบการวเคราะหแกนสาระ (thematic analysis) มเปาหมายเพอจดระบบกลมกอนของขอมล การแสดงความสมพนธ/เชอมโยงของขอมล การตความและหาขอสรป เพออธบายปรากฏการณอยางลกซงในมมมองของผถกศกษาหรอคนใน (emic view) ซงมประสบการณหลากหลายซบซอนตามบรบทสงคมวฒนธรรม รวมกบทศนะของนกวจยซงเปนคนนอก (etic view) การวเคราะหขอมลเรมด าเนนการระหวางการเกบรวบรวมขอมล และภายหลงการเกบรวบรวมขอมล (Denzin, & Lincoln, 2000; สภางค จนทวนช, 2543) ในขณะเกบขอมลคณะผวจยมการตรวจสอบความถกตองเชอถอไดของขอมลไปพรอม

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

62

กน การวเคราะหขอมลจงเปนกระบวนการทท าซ ากลบไปกลบมา ระหวางการเกบการวเคราะห และการตความขอมลทไดรบไปตลอด ผวจยใชหลกการวเคราะหขอมล 3 ขนตอน คอ 1) การจดระเบยบขอมล 2) การแสดงขอมล และ 3) การสรปตความ ตรวจสอบความถกตองของการวจย

1.5.1 การสรป ตความ และตรวจสอบความถกตองของการวจย หลงจากจดกลมเนอหาแลว ผวจยสรางขอสรปถงทมาของขอมล ผวจยจะ

ตรวจสอบความนาเชอถอของขอสรปทได 3 ลกษณะคอ 1.5.1.1 การตรวจสอบดานขอมล (data triangulation) เพอตรวจสอบวา

ขอมลทไดมาถกตองหรอไม โดยเกบรวบรวมขอมลในเวลา และสถานททแตกตางกน แลวน าขอคนพบกลบไปตรวจสอบกบผใหขอมลคอกลมครอบครวเปาหมายเพอตรวจสอบความถกตองของการวเคราะหขอมล

1.5.1.2 ตรวจสอบโดยการใชวธการเกบขอมลหลายวธ (method triangulation)ไดแก การสงเกต การสนทนาตามธรรมชาต รวมกบการสนทนากลม

1.5.1.3 การตรวจสอบกบคณะผวจยเองซงถอวามประสบการณ และสอนเกยวกบงานวจยเชงคณภาพรวมทงผทรงคณวฒอนๆ ใหชวยสะทอนคด (debriefing) ขอความรทไดจากการวจย วาการตความของผวจยหลงจากตรวจสอบขอมลกบผใหขอมล และการเกบขอมลหลายวธ เปนการตความทตรงตามมมมองของผใหขอมลหรอไม

การพฒนาเครองมอวจย

หลงจากผวจยสรปแนวคดพฒนาการและปจจยทเกยวของกบครอบครวไทยในขอ 1.5.1 จงน าไปพฒนาเครองมอวจยตามกระบวนการพฒนาเครองมอความอยดมสขของครอบครวและปจจยทเกยวของ ผานการพจารณาจากผทรงคณวฒดานครอบครวศกษาเพอความถกตองเชงเนอหาจ านวน 5 ทาน หลงจากนนน าไปทดสอบในครอบครวกลมตวอยาง น าผลทไดมาวเคราะหองคประกอบ (Factor Analysis) กลมตวอยางจ านวน 351 ครอบครว ในเขตกรงเทพมหานครฯทมอายตงแต 18 ปขนไป ใชวธการสมตวอยางแบบหลายขนตอน (Mulit-stage Sampling) จ านวน 2 เขต และสมตวอยางตามรายได อาย และเพศ เครองมอทพฒนาจากกระบวนการน จะน ามาใชในการส ารวจครอบครวในระยะท 2

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

63

การตรวจสอบคณภาพแบบสอบถาม

การตรวจสอบคณภาพแบบสอบถามมทงหมด 75 ค าถามหรอตวแปร จดเปนหมวด 9 ปจจย (factors) จ านวนผตอบแบบถาม 351 คน มการตรวจสอบเรอง internal reliability และ construct reliability ดงน

1. การตรวจสอบ internal reliability

1.1 พจารณาคา Correlation ระหวางตวแปรภายในแตละปจจย คา correlation ระหวางตวแปรภายในปจจยจาก correlation matrix พบวาตว

แปรเกอบทกคในแตละปจจยมคา correlation coefficient สวนใหญอยในเกณฑ คอคา correlation อยระหวาง 0.3 ถง 0.77

1.2 พจารณาคาสหสมพนธระหวางตวแปรแตละตวกบปจจย (corrected item-total correlation)

พบวามคา corrected item-total correlation มากกวา 0.3 ยกเวน 4 ตวแปรใน 2 ปจจย ปจจยแรกคอ ความรวมใจและความปลอดภยในชมชน ปจจยทสองคอ ปจจยการดแลสขภาพ

1.3 พจารณาคา Cronbach’s alpha ของ 9 ปจจย 75 ตวแปร พบวาแตละปจจยคา Cronbach’s alpha ระหวาง 0.703 ถง 0.925 ม 2 ปจจย

ทมคาต ากวา 0.7 คอ ปจจยความรวมใจและความปลอดภยในชมชน มคา Cronbach’s alpha จาก 0.631 เมอตดตวแปรเรองแหลงอบายมขในชมชนและตวแปรเรองการชวยเหลอตนเองเมอมปญหาออกไป ท าใหคา Cronbach’s alpha เพมขนเปน 0.736 สวนปจจยการดแลสขภาพ มคา Cronbach’s alpha เทากบ 0.588 เมอตดตวแปรเรองการปองกนการตดโรคและตวแปรเรองความพงพอใจในเพศสมพนธออกไป ท าใหคา Cronbach’s alpha เพมขนเปน 0.73

สรปคา Cronbach’s alpha ของตวแปรทงหมด 75 ตวแปร มคาเทากบ 0.949

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

64

2. การตรวจสอบ construct reliability

2.1 ใช Exploratory Factor Analysis เพอตรวจสอบการจดกลมของตวแปรตามสภาพขอมล ก าหนดใหใช 9 ปจจย โดย Extraction method ใช Principal component analysis Rotation method ใ ช Vairmax with Kaiser Normalization พบว า cumulative percentage of rotation sums of squared loadings ของ 9 ปจจยทแทนลกษณะของ 75 ตวแปรเทากบ 53.471% เมอตดตวแปรเรองแหลงอบายมขในชมชน ตวแปรเรองการชวยเหลอตนเอง ตวแปรเรองการปองกนการตดโรคและตวแปรเรองความพงพอใจในเพศสมพนธ ออกไปแลวคา cumulative percentage of rotation sums of squared loadings เพมขนเปน 55.664% การกระจายของตวแปรในแตละปจจยเปนไปตามทการจดกลม 9 กลมทไดก าหนดไว

2.2 ใช Confirmatory Factor Analysis เพอการตรวจสอบยนยนโครงสรางของ 9 ปจจย พบวาขอมลมจ านวนไมเพยงพอส าหรบ 75 ตวแปรมผล fit index ดงน Chi-square=8556.34, df=2691, p-value <0.001, RMSEA=0.07891 เมอตดตวแปรออกไป 4 ตวแปรเหลอ 71 ตวแปร ไดผล fit index ดงน Chi-square=7963.72, df=2405, p-value <0.001, RMSEA=0.08126 ตวแบบทงสองยงไมเหมาะกบขอมล และคา RMSEA ยงสงกวามาตรฐาน สวนหนงเปนผลมาจากจ านวนขอมล 351 คน ยงไมมากเพยงพอกบจ านวนตวแปรทมถง 75 ตวแปร เมอมขอมลมากพอกจะแสดงผลทชดเจนกวาน

สรปแลวกอนการวเคราะหคณแบบสอบถามเรองครอบครวมสขมจ านวน 75 ตวแปรน ามาจดเปนปจจยได 9 ปจจย หลงจากการวเครองแบบสอบถามดวยคาความเทยง (reliability) แลวพบวา ควรตดตวแปรของค าถามเรองเครองมอ เรองแหลงอบายมขในชมชน การชวยเหลอตนเองเมอมปญหา การปองกนการตดโรคและความพงพอใจในเพศสมพนธออกไปแลว มความแตกตางกนชดเจนในคา internal reliability แตเมอดเรอง construct reliability แลวยงไมมความแตกตางทชดเจนเนองจากขนาดตวอยางนอยไป ในการเกบขอมลครงนจะยงไมมการตดตวแปรดงกลาวออกไป (รายละเอยดเพมเตมแสดงในภาคผนวก)

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

65

ระเบยบวธวจย ระยะท 2 การส ารวจครอบครวไทยแบบบรณาการ

การส ารวจครอบครวไทยแบบบรณาการเปนการศกษาเชงปรมาณเปนการวจยเชงส ารวจ โดยมวตถประสงคยอยใน ระยะท 2 ดงน

1. ระบระยะของวงจรชวตครอบครวไทย (Thai Family Life Cycle) การเปลยนแปลงทเกดในครอบครวในระยะตางๆ

2. อธบายปจจยทมอทธพลตอการอยดมสขของครอบครวไทย (Family well-being) ตามวงจรหรอพฒนาการชวตครอบครว

ระเบยบวธวจย ระยะท 2

เปนเปนวจยเชงส ารวจ เปนการส ารวจครอบครวไทยแบบบรณาการ โดย วธการวจยเชงปรมาณ น าขอมลเชงคณภาพสการสรางหรอพฒนาแบบวดเชงปรมาณ (quantitative research) เพอระบอบตการณของปรากฏการณตามวตถประสงคการวจยเพอศกษาปจจยทมอทธพลตอการอยดมสขของครอบครวไทย (Family well-being)ตามวงจรหรอพฒนาการชวตครอบครว รปแบบวจย

2.1 สถานท (settings) พนทจ งหวดตางๆ ใน 4 ภาค ภาคละ 4 จงหวดและในกรงเทพมหานครฯ

2.2 กลมตวอยาง (samples)

การค านวณขนาดตวอยาง จากขอมลสดสวนจ านวนครวเรอนของแตละประเภทในป พ.ศ. 2556 (จาก

ตารางขอมลป พ.ศ. 2556 คณะกรรมการเศรษฐกจและสงคม) มเฉลยคาสดสวนเทากบ 0.1668 (p0=0.1668) โดยมขอผดพลาดประมาณรอยละ 9.25 หรอคดเปนสดสวนเทากบ

0.1514 (p1=0.1514) เมอก าหนดใหการเกบขอมลมขอผดพลาดรอยละ 5(α=0.05) และก าลง

การทดสอบ (power of the test) เทากบ รอยละ 90 (1-β=0.90) เมอน ามาค านวณขนาดตวอยางในสตรขางลางจะไดจ านวนขนาดตวอยางอยางนอย 5,972 ครวเรอน เพอใหมความเหมาะสมในการเกบขอมลจงก าหนดขนาดตวอยางในการศกษานเทากบ 6,000 ครวเรอน

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

66

(Rosner, 2006: 250)

การเกบขอมลใชแบบสอบถามเกบขอมลกบสมาชกในครอบครวทเปนหวหนาครอบครว 4 ภาค สมอยางเปนระบบจากระบบทะเบยนราษฎร ของกรมการปกครอง ภาคละ 4 จงหวด จงหวดละ 2 อ าเภอไดรวม 32 อ าเภอ และในกรงเทพมหานครฯ 1 เขต อ าเภอหรอเขตละ 2 อ าเภอ อ าเภอละ 2 ต าบล ต าบลละ 1 หมบานหรอชมชน รวม 90 ครอบครวตอหมบานหรอชมชน

การสมตวอยางใชวธ Multistage- Random Sampling

ขนท 1 แบงพนทตามเขตภมศาสตรเปน 4 ภาค ภาคละ 4 จงหวดและกรงเทพมหานครฯ แบงจงหวดกระจายตามรายไดครอบครวสงต าโดยการแบบสอบถามพนทจงหวดตอไปน เชยงใหม ล าปาง พษณโลก นครสวรรค หนองคาย อดรธาน ยโสธร สรนทร กาญจนบร สพรรณบร นครปฐม ชลบร ยะลา สราษฎรธาน สงขลา พทลง และกรงเทพมหานครฯ รวม 17 จงหวด ก าหนดจ านวนกลมตวอยางตามขนาดสดสวนประชากรของพนทนนนน

ขนท 2 สมตวอยางอ าเภอ จงหวดละ 2 อ าเภอ ได 32 อ าเภอ และกรงเทพ-มหานครฯ 1 เขตโดยใชวธสมแบบ Cluster Random Sampling ซงแบงอ าเภอออกเปน 2 กลมคอ

(1) กลมอ าเภอทเจรญ (โดยการจดอนดบของกรมการปกครองใหเปน อ าเภอชนท 1 และ 2)

(2) กลมอ าเภอทลาหลง (โดยการจดอนดบของกรมการปกครองใหเปน อ าเภอชนท 3 และ 4)

ขนท 3 สมต าบลโดยการจดท าบญชรายชอต าบลและท าการสมตวอยางต าบลแบบงายกลมละ 1 ต าบลรวมเปน 2 ต าบล

2

1 10 0 /2 1

0 0

2

1 0

p qp q Z Z

p qn

p p

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

67

ขนท 4 สมหมบานโดยการจดท าบญชรายชอหมบานและท าการสมตวอยางหมบานแบบงายก าหนดต าบลละ 1 หมบานรวมเปน 64 หมบานและ 2 เขต (กทม.) หลงจากนน สมครวเรอนโดยวธการสมแบบมระบบ (Systematic Random Sampling) จ าแนกตามเลขทบาน เดนส ารวจเวนจ านวนตามสดสวนทก าหนด รวมทงสนราว 6,158 คน รายละเอยดพนทและขอมลการเกบขอมล ดงแสดงในภาคผนวก

โดยมเกณฑการคดเขาดงน 1. มเชอชาตไทย 2. การไดยนปกต 3. สามารถสอสารภาษาไทยและใหขอมลได 4. รบทราบรายละเอยดของการวจย และยนยอมเขารวมวจย

2.3 เครองมอในการเกบรวบรวมขอมล

การวจยครงนเปนการศกษาปรมาณโดยมเครองมอเกบรวบรวมขอมลใชแบบสอบถามไดสรางขนตามขอมลทไดจากการสนทนากลมในชวงระยะท 1 และจากการทบทวนวรรณกรรม

เครองมอในการวจยแบงเปน 3 ตอนดงน ตอนท 1 ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม เพศ อาย การศกษา รายได

ตน เปนตน ตอนท 2 เปนการสอบถามเกยวกบโครงสราง ระยะพฒนาการครอบครว

สถานภาพเศรษฐกจและสงคมของครอบครว ตอนท 3 ขอมลเกยวกบความอยดมสขของครอบครว 9 ดาน จ าแนกตาม

พนทและโดยรวม ตอนท 4 ขอมลเกยวกบปจจยทเกยวของกบความอยดมสขของครอบครว

2.4 การเกบรวบรวมขอมล

การเกบขอมลเชงปรมาณระยะเวลา 12 เดอน ระหวางมกราคมถงธนวาคม พ.ศ. 2560 ผวจยไดท าการตดตอกบผประสานงานและผชวยวจยในพนททรจกและอบรม

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

68

ชแจงมความเขาใจรายละเอยดของโครงการวจยใหแจกแบบสอบถามรวมกบนกวจยตามบานตางๆ ทสมตวอยางได เมอไดรบกลบคนผประสานงานตรวจสอบความถกตองและสงคนใหนกวจย และสามารถเกบขอมลซอมอกครงหนงในกรณแบบสอบถามมขอผดพลาด ไมสามารถน ามาใชวเคราะหได

2.5 การวเคราะหขอมล

วเคราะหขอมลโดยการใชโปรแกรมส าเรจรปและใชสถตในการวเคราะห ดงน

2.5.1 คาความถและคารอยละ (Percentage) ใชในการบรรยายขอมลเชงพรรณนา

2.5.2 คาเฉลยหรอมชฌมเลขคณต (Average or Mean) และคาเบยงเบนมาตรฐาน (Standard Deviation) เปนคาทบอกน าหนกกลาง/การกระจายน าหนกของค าตอบทงหมด

2.5.3 คา t–test และคา F–test (One-way ANOVA) ใชวเคราะหเปรยบเทยบระหวางกลมขอมลและการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยวเพอหาความสมพนธระหวางขอมลความอยดมสขของครอบครวและปจจยภายในและปจจยภายนอกครอบครว

2.5.4 คา F, R2, Adjusted R2 (Multiple Regression) โดยวเคราะหปจจยทมอทธพลของปจจยทเกยวของตอความอยดมสขของครอบครวและปจจยภายในและปจจยภายนอกครอบครว

ระยะท 3 การศกษาครอบครวลกษณะพเศษ

ระยะนเปนศกษาเชงคณภาพครอบครวทมลกษณะเฉพาะ ทมลกษณะพเศษ เพอใหไดขอมลเชงลกเกยวกบลกษณะ บรบท และความตองการเฉพาะของครอบครวทคดสรร

มวตถประสงคเฉพาะเพอ 1. ระบปจจยทเกยวของกบความอยดมสขของครอบครวทมลกษณะพเศษ และ

บรบททเกยวของ 2. อธบายลกษณะครอบครวหรอทมลกษณะเฉพาะ ทมลกษณะพเศษ เชน

ครอบครวผชราและเดก ครอบครวแมวยรน ครอบครวเลยงเดยว เปนตน

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

69

ระเบยบวธวจย ระยะท 3 การศกษาเชงคณภาพ ครอบครวลกษณะเฉพาะ

เปนการศกษาเชงคณภาพ ครอบครวลกษณะเฉพาะ เพอใหไดขอมลเชงลกเกยวกบปจจยทเกยวของกบความอยดมสขของครอบครวทมลกษณะพเศษ ขอมลลกษณะ บรบท และความตองการเฉพาะของครอบครวทคดสรร

3.1 สถานท (settings) พนทจงหวดตางๆ ใน 4 ภาค และกรงเทพมหานครฯ (จากพนทศกษาในการส ารวจ ระยะท 2)

3.2 ผใหขอมล (Informants) ผใหขอมลเชงคณภาพดวยการสมภาษณเชงลก ( In-depth interview) ในการศกษาครงนคอ สมาชกในครอบครวทมคณลกษณะเฉพาะในพนทจงหวดตางๆ 4 ภาค และกรงเทพมหานครฯ (จากพนทศกษาในการส ารวจ ระยะท 2) เชน ครอบครวผชราและเดก ครอบครวแมวยรน ครอบครวรกเพศเดยวกน ครอบครวเลยงเดยว เปนตน ประเภทละอยางนอย 8 ครอบครว รวมราว 100 ครอบครว

เกณฑการคดเลอกผใหขอมล เลอกกลมผใหขอมลเลอกแบบเจาะจง (Purposive Sampling) ตามคณสมบตท

ก าหนด ไดแก - ครอบครวผปวยเรอรง - ครอบครวผชราอยคนเดยว - ครอบครวแมวยรน - ครอบครวผสงอายเลยงหลาน - ครอบครวเลยงเดยว - ครอบครวผพการ/ตดเตยง

3.3 เครองมอทใชในการวจยเชงคณภาพ ประกอบดวยแนวค าถามในการสนทนากลม (ภาคผนวก ข.)

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

70

3.4 การเกบรวบรวมขอมล การสมภาษณเชงลก การด าเนนการวจยใชเวลา 4 เดอน ระหวางเดอน

มกราคมถงเดอนเมษายน พ.ศ. 2561 ประกอบดวยขนตอนการสรางสมพนธภาพ การเกบรวบรวมขอมล และการวเคราะหขอมล รายละเอยดของขอมลพนทการเกบขอมลดงแสดงในภาคผนวก

ขนตอนและวธการเกบรวบรวมขอมล ผวจยคดเลอกครอบครวตามลกษณะเฉพาะทก าหนด จากการส ารวจในระยะท 2 แลวจงขอความยนยอมในการเกบขอมลเชงคณภาพ ใชเวลาในการสมภาษณเชงลกประมาณ 60-120 นาท บนทกเสยงการสมภาษณเพอน ามาถอดเทปภายหลง

3.5 การวเคราะหขอมล วเคราะหคณลกษณะเฉพาะของความอยดมสขกบวงจรชวตครอบครวทม

ลกษณะเฉพาะ และปจจยทเกยวของ ผลลพธจากการศกษาเชงคณภาพไดขอมลทมฉากและเหตการณประสบการณชวตในครอบครวแตละประเภทหลงจากจดกลมเนอหาแลว ผวจยสรางขอสรปถงทมาของขอมล ผวจยจะตรวจสอบความนาเชอถอของขอสรปทได 3 ลกษณะ คลายกบระยะท 2 คอ

3.5.1 การตรวจสอบดานขอมล (data triangulation) 3.5.2 ตรวจสอบโดยการใชวธการเกบขอมลหลายวธ (method triangulation)

ไดแก การสงเกต การสนทนาตามธรรมชาต และขอมลขอเจาหนาทสาธารณสขในพนท

3.5.3 การตรวจสอบกบคณะผวจยเองซงถอวามประสบการณ และสอนเกยวกบงานวจยเชงคณภาพ ใหชวยสะทอนคดเพอสรปขอคนพบเกยวกบครอบครวลกษณะพเศษตางๆ

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

71

บทท 4

ผลการวจย

ผลการศกษาระยะท 1 (สมภาษณกลม 310 ราย)

ขอมลทวไป ของกลมตวอยางทสมภาษณกลม 310 ราย เปนกลมคนโสด 8 ราย จงเหลอกลมตวอยางทใชในการวเคราะห ระยะวงจรชวตครอบครวหลงแตงงานและความอยดมสขครอบครว จ านวน 302 ราย แบงเปนกลมตวอยางจากภาคเหนอ 64 ราย ภาคกลาง 70 ราย ภาคอสาน 68 ราย ภาคใต 72 ราย และกรงเทพมหานครฯ 35 ราย

อายเฉลยกลมตวอยางเทากบ 48 ป อายคสมรส/ค 46.96 ป แบงเปนเพศชาย 153 คน และเพศหญง 157 คน เปนผมอาชพเกษตรกร/ประมงเปนสวนมากรอยละ 30 รองลงมาคอ อาชพรบจางรอยละ 27.6 คาขายรอยละ 10.3 งานบานรอยละ 10.3 ธรกจสวนตวรอยละ 10.3 รบราชการรอยละ 7.7 และอนๆ มการศกษาระดบประถมศกษาและต ากวาเปนสวนใหญรอยละ 54.8 รองลงมาคอมธยมศกษารอยละ 19.7 อนปรญญารอยละ 9.0 และระดบปรญญาตรและสงกวารอยละ 10 รายไดครอบครวเฉลย 15,634 บาท/ป ส าหรบการมแตงงานหรอมคพบวาอายเฉลยเมอแตงงานครงแรก คอ 23.94 ป แตงงานครงทสองอาย 31 ป อายเฉลยเมอหยาคอ 28.8 ป อายเฉลยเมอแยกกน 37.7 ป อายเฉลยเมอเปนหมาย 47.1 ป สวนใหญมคคนเดยวรอยละ 84.5 และมมากกวา 1 คน พบมากสดในพนทกรงเทพมหานคร และภาคใต (พบรอยละ 22.9 และ 14.1 ตามล าดบ) เปนครอบครวมลกตดมาจากครอบครวเดมรอยละ 10.7 และครอบครวทผสงอายเลยงหลานพบมากสดในกรงเทพมหานครและภาคอสาน ส าหรบภาคใตไมพบการเลยงหลานในครอบครว รายละเอยดในตารางท 1.1-1.6 แผนภมท 1.1-1.7

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

72

เพศ ภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคอสาน ภาคใต กทม. รวม

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

ชาย 29 45.3 36 51.4 35 50.7 36 50.0 17 48.6 153 49.4

หญง 35 54.7 34 48.6 34 49.3 36 50.0 18 51.4 157 50.6

รวม 64 100.0 70 100.0 69 100.0 72 100.0 35 100.0 310 100.0

ตารางท 1.1 จ านวนและรอยละกลมตวอยางจ าแนกตามเพศและพนท (N=310)

อาชพ ภาคเหนอ ภาคกลาง อสาน ภาคใต กทม. รวม

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

เกษตร / ประมง 9 14.1 15 21.4 35 50.7 28 38.9 0 0.0 87 30.0

คาขาย 11 17.2 9 12.9 2 2.9 3 4.2 7 20.0 32 10.3

งานบาน 9 14.1 7 10.0 7 10.1 5 6.9 4 11.4 32 10.3

ธรกจสวนตว 7 10.8 4 5.7 2 2.9 10 13.9 9 25.7 32 10.3

นกการเมอง 0 0.0 0 0.0 0 0.0 1 1.4 0 0.0 1 0.5

นกเรยน นกศกษา 2 3.1 0 0.0 1 1.4 0 0.0 0 0.0 3 1.0

รบจาง 17 26.6 28 40.0 18 26.2 19 26.4 10 28.6 92 27.6

รบราชการ 6 9.4 7 10.0 2 2.9 6 8.3 3 8.6 24 7.7

ไมไดท างาน 3 4.7 0 0.0 2 2.9 0 0.0 2 5.7 7 2.3

รวม 64 100.0 70 100.0 69 100.0 72 100.0 35 100.0 310 100.0

ตารางท 1.2 จ านวนและรอยละกลมตวอยางจ าแนกตามอาชพและพนท (N=310)

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

73

รายไดครอบครว/ป (บาท)

ภาคเหนอ ภาคกลาง

ภาคอสาน

ภาคใต กทม. ทกภาค

จ านวน 55 67 65 71 33 291

คาต าสด 500 500 500 2500 4500 500

คาสงสด 71,600 60,000 40,000 100,000 120,000 120,000

คาเฉลย 13,372.73 15,674.63 10,672.46 18,066.20 23,860.61 15,634.05

คาเบยงเบนมาตรฐาน

12,793.12 12,224.14 9,210.47 18,129.83 20,874.19 15,042.02

ตารางท 1.3 จ านวนและรอยละกลมตวอยางจ าแนกตามรายไดครอบครว/ปและพนท (N=310)

การศกษา ภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคอสาน ภาคใต กทม. รวม

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

1.ไมไดเรยน 0 0.0 0 0.0 1 1.4 1 1.4 1 2.9 89 28.7

2.ชนประถม 29 45.3 38 54.3 31 44.9 26 36.1 11 31.4 81 26.1

3.ชนมธยม 27 42.2 21 30.0 30 43.5 31 43.1 16 45.7 61 19.7

4.อนปรญญา 2 3.1 3 4.3 2 2.9 4 5.6 2 5.7 28 9.0

5.ปรญญาตร 5 7.8 8 11.4 5 7.2 9 12.5 5 14.3 24 7.7

6.สงกวาปรญญาตร 1 1.6 0 0.0 0 0.0 1 1.4 0 0.0 7 2.3

รวม 64 100.0 70 100.0 69 100.0 72 100.0 35 100.0 310 100.0

ตารางท 1.4 จ านวนและรอยละกลมตวอยางจ าแนกตามระดบการศกษาและพนท (N=310)

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

74

อาย แตงงานครงแรก ภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคอสาน ภาคใต กทม. ทกภาค

จ านวน 11 9 9 42 15 86 คาต าสด 15 17 16 16 17 15 คาสงสด 52 27 35 37 32 52

คาเฉลย 25.45 20.67 22.56 24.67 23.60 23.94

คาเบยงเบนมาตรฐาน 10.23 3.74 6.15 6.16 4.82 6.42

อาย แตงงานครงท 2 ภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคอสาน ภาคใต กทม. ทกภาค

จ านวน 2 1 2 2 2 9 คาต าสด 19 36 22 32 28 19 คาสงสด 36 36 29 38 40 40

คาเฉลย 27.00 36.00 25.50 35.00 34.00 31.00

คาเบยงเบนมาตรฐาน 11.31 0.00 4.95 4.24 8.48 7.16

อาย อยกนกบคนท 1 ภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคอสาน ภาคใต กทม. ทกภาค

จ านวน 49 66 58 30 20 223 คาต าสด 9 15 16 15 14 9 คาสงสด 37 38 40 32 35 40

คาเฉลย 22.12 21.29 22.55 21.53 21.75 21.87

คาเบยงเบนมาตรฐาน 5.18 3.85 4.26 4.69 6.02 4.58

อาย อยกนกบคนท 2 ภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคอสาน ภาคใต กทม. ทกภาค

จ านวน 5 3 0 6 4 18 คาต าสด 22 22 0 21 32 21 คาสงสด 40 58 0 59 45 59

คาเฉลย 29.20 38.67 0.00 39.00 36.50 35.67

คาเบยงเบนมาตรฐาน 7.01 18.15 0.00 16.16 6.14 12.32

ตารางท 1.5 จ านวนและรอยละกลมตวอยางจ าแนกอายเมอแตงงาน/อยกน และพนท (N=310)

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

75

แผนภมท 1.1 อายเฉลยเมอมบตร คนท 1 ถง 5 (N=310)

แผนภมท 1.2 อายเฉลย เมอแยกครอบครวจากบดามารดา (ป) (N=310) (แบงเปนภาคเหนอ 41 ราย, ภาคกลาง 45 ราย, ภาคอสาน 39 ราย, ภาคใต 61 ราย, กทม. 16 ราย)

0

5

10

15

20

25

30

35

มคนท 1 มคนท 2 มคนท 3 มคนท 4 มคนท 5

24.41

28.5230.18

33.23 33.15

อายเมอมบตร

เหนอ, 26.2

กลาง, 24.16

อสาน, 25.74

ใต, 24.85

กทม., 23.94

รวม, 25.07

22.5

23

23.5

24

24.5

25

25.5

26

26.5

อายเมอแยกครอบครว

เหนอ

กลาง

อสาน

ใต

กทม.

รวม

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

76

แผนภมท 1.3 รอยละของการมค/แฟน จ าแนกตามพนท (N=310)

อายเมอหยา ภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคอสาน ภาคใต กทม. ทกภาค

คาเฉลย 30.38 30.67 24.00 27.38 30.50 28.83

คาเบยงเบนมาตรฐาน 10.39 6.11 7.07 6.63 20.51 8.81

อายเมอแยก ภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคอสาน ภาคใต กทม. ทกภาค

คาเฉลย 33.40 39.00 46.71 0.00 32.43 37.70

คาเบยงเบนมาตรฐาน 13.97 12.29 15.00 0.00 8.16 13.22

อายเมอหมาย ภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคอสาน ภาคใต กทม. ทกภาค

คาเฉลย 34.00 61.00 53.89 45.63 37.83 47.07

คาเบยงเบนมาตรฐาน 21.21 11.36 11.23 12.79 11.56 14.98

ตารางท 1.6 อายเฉลย เมอหยา/เลกกน/หมาย จ าแนกตามภาค (N=310)

0

85.9

14.1

0

91.4

9.60

89.9

10.111.3

74.6

14.1

0

77.1

22.9

2.6

84.5

12.9

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

ไมม ม 1 คน มมากกวา 1 คน

เหนอกลางอสานใตกทม.รวม

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

77

แผนภมท 1.4 รอยละอายกลมตวอยาง(ป) เมอลกแยกครอบครวจ าแนกตามภาค (N=302)

ประเภทของครอบครว ขอมลเบองตนแสดงวากลมตวอยางมาจากครอบครวเดยวทมสมาชกพอแมและลกมากทสด รอยละ 34 รองลงมาคอครอบครวขยาย รอยละ 28 ครอบครวเดยวไมมบตร รอยละ 9 นอกจากนนเปนครอบครวลกษณะอนๆ ดงแสดงในแผนภมท 1.5 เมอวเคราะหสมาชกสงอายในครอบครวเดยว พบวามผสงอายอยกน 2 คน จ านวน 27 ราย และอยคนเดยว จ านวน 11 ราย

ลกษณะเครอญาต พบวาครอบครวขยายมสมาชกจากเครอญาตของฝายหญงมากกวาญาตฝายชาย เปนสมาชกทเปนแมหรอพอของฝายหญง รอยละ 12.3 และ 10.9 ตามล าดบ และเปนแมหรอพอของฝายชาย รอยละ11.6 และ 8.3 ตามล าดบ ดงแสดงในแผนภมท 1.6

เมอพจารณาจ านวนร นในครอบครว พบวาจ านวนรนในครอบครวมแนวโนนเปลยนแปลงตามอายของกลมตวอยาง เปนรป U - Shape เชน ในครอบครวใหมอายนอย มกยงอยในครอบครวเดมหรอขยาย มคาเฉลยจ านวน 2.8 รน และจ านวนรนจะลดลงเมอกลมตวอยางเขาสวยกลางคน อาย 41-50 ป มคาเฉลย 2.07 รน และพบวาเมอกลมตวอยางเปนผสงอายเขาสงวยพงพา คาเฉลยจ านวนรนเพมขน คาเฉลย 2.24 รน เปนตน ดงแสดงในแผนภมท 1.7

49.78 47.89

61.33

44.9450.25

57.5

46.8153.5

0

49.14

54.15 55

40

55.67

0

47.7451.94

56.71

0

10

20

30

40

50

60

70

อายกลมตวอยาง เมอลกคนท 1แยกครอบครว (n=85)

อายกลมตวอยาง เมอลกคนท 2แยกครอบครว (n=31)

อายกลมตวอยาง เมอลกคนท 3แยกครอบครว (n=14)

เหนอ

กลาง

อสาน

ใต

กทม.

รวม

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

78

แผนภมท 1.5 รอยละชนดครอบครว (N=310)

แผนภมท 1.6 รอยละของสมาชกในครอบครวขยายจ าแนกตามลกษณะเครอญาตฝายสามและฝายภรรยา (N=310)

0

2

4

6

8

10

12

14 12.310.9

7

1

4.8

11.6

8.3

6.3

1.3

3.3

ฝายภรรยา

ฝายสาม

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

79

แผนภมท 1.7 จ านวนของรน (generation) จ าแนกตามอายของกลมตวอยาง (N=310) เศรษฐกจครอบครว

รายไดครอบครวมแนวโนมเปลยนแปลงเชนกน โดยพบวากลมตวอยางทมอายวยกลางคน 41–50 เปนกลมทมรายไดสงสดเมอเทยบกบกลมอายอนๆ

แผนภมท 1.8 รายไดเฉลยครอบครวจ าแนกตามอายของกลมตวอยาง (N=310)

0

1

2

3

ต ากวา 20 ป 21-30 ป 31-40 ป 41-50 ป 51-60 ป 61-70 ป 71 ปขนไป

2.82.5 2.4

2.07 2.18 2.052.24

ต ากวา 20 ป21-30 ป31-40 ป41-50 ป51-60 ป61-70 ป71 ปขนไป

0

5000

10000

15000

20000

25000

ต ากวา 20ป

21-30 ป 31-40 ป 41-50 ป 51-60 ป 61-70 ป 71 ปขนไป

14545 15314 15034

21613

15702 15947 16502

ต ากวา 20 ป21-30 ป31-40 ป41-50 ป51-60 ป61-70 ป71 ปขนไป

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

80

จากผลการวเคราะหขอมลระยะท 1 เปนการวเคราะหเนอหา (content analysis) จากการบนทกเสยง ถอดเทปเสยงการสนทนากลมแบบค าตอค า สะทอนความหมายและการรบรของผใหขอมลในฐานะตวแทนครอบครว น าขอมลมาวเคราะหแกนความคด จดท ารหสค า และจดกลมความหมาย วเคราะหเปรยบเทยบเนอหาในกลมผวจย ตรวจสอบสามเส า รวมทงพจารณาความหลากหลายของคณลกษณะของผใหขอมล การอมตวของขอมล ตามหลกการตรวจสอบความนาเชอถอของลนคอรนและกนา (Lincoln & Guba อางถงใน ดารณ จงอดมการณ และคณะ, 2560) และสรางขอสรปเชงอปนยส าหรบแบบประเมนครอบครวอยดมสขทพฒนาขน สวนขอมลระยะท 2 เปนการค านวณคาสถตของขอมลทไดจากการศกษาน ารอง เชนการค านวณคาสถตเชงพรรณนา คาคะแนนเฉลยรายดานและโดยรวม คาสมประสทธแอลฟาของครอนบาค และการวเคราะหองคประกอบของแบบสอบถาม

ขอมลทวไปและบรบท ระยะท 1

ผใหขอมลซงเปนตวแทนครอบครว จ านวน 310 คน ประกอบดวยผอาศยในภาคเหนอรอยละ 20.8 ภาคกลางรอยละ 22.6 ภาคตะวนออกเฉยงเหนอรอยละ 22.3 ภาคใตรอยละ 23.2 และกรงเทพมหานครรอยละ 11.3 สวนใหญเปนเพศหญงรอยละ 50.6 มอายเฉลย 46.8 โดยมอายต าสด 15 ป และสงสด 82 ป มรายไดเฉลยครอบครวของผใหขอมลภาคเหนอ 13,372.7 บาท ภาคกลาง 15,674.6 บาท ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 10,672.5 บาท ภาคใต 18,066.0 บาท และกรงเทพมหานคร 23,860.6 บาท สวนใหญประกอบอาชพ เกษตรกร/ประมงรอยละ 35.0 รองลงมาเปนอาชพรบจางรอยละ 18.0 สวนใหญจบการศกษาชนประถมศกษารอยละ 31.0 และชนมธยมศกษารอยละ 30.0

ภาพจากการสงเกตความอยดสขของครอบครวในแตละพนททศกษา พบวา สภาพวถชวตของครอบครวในภาคเหนอและภาคอสานมความคลายคลงกนทสมาชกครอบครววยหนมสาวตองออกไปท างานตางถนเพอจนเจอครอบครว คลายกบการไปหาประสบการณเรยนรโลกกวางเปนปรญญาชวต แลวยายกลบมาอยบานเมอตองกลบมารบผดชอบดแลลกทเตบโตหรอสมาชกผสงอายในครอบครว เปนพนททใหความส าคญแกผอาวโสและการอทศตนเพอครอบครวอยดมสขแมบางครงมความขดสนกตาม สวนวถชวตครอบครวภาคกลางสวนใหญมอาชพ รบจาง คาขาย และครอบครวชาวสวน มทงครอบครวเดยวและขยาย ผ

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

81

อาวโสทเปนหวหนาครอบครว หวงใยหลาน เพราะมอาชพทขาดหลกประกนดานความมนคงท าใหขาดความอยดมสข ส าหรบผลจากการศกษาในภาคใตสงเกตไดวา ความสมพนธระหวางกลมผนบถอศาสนาอสลาม และศาสนาพทธในพนทจงหวดยะลามสภาพทดกวาในพนทจงหวดสราษฏรธาน สวนพนทยะลามการใชความรนแรงในทกพนท ท าใหครอบครวไดรบผลกระทบมาก ผใหขอมลระบวาอยากเหนนโยบายของรฐทใหความส าคญ ในการพฒนาเยยวยาความอยดมสขของครอบครวในพนททมการใชความรนแรง เพราะครอบครวเหลานอยในสภาวะทยากล าบากมปญหาซบซอน องคประกอบของความอยดมสขของครอบครวและคณลกษณะของแตละองคประกอบความอยดมสข

พบวาองคประกอบรวมของความอยดมส ขทไดจากทกพนท ไดปจจยทเปนองคประกอบของความอยดมสขของครอบครวไทย ประกอบดวยปจจย 9 ดาน ไดแก 1) ดานสมพนธภาพ 2) ดานการดสขภาพ 3) ดานการพฒนาทางจตวญญาณ 4) ดานเศรษฐกจ 5) ดานการศกษา 6) ดานความมนคงและการพงพา 7) ดานความรวมใจและความปลอดภยในชมชน 8) ดานการด าเนนชวตอยางพอเพยง และ 9) ดานบทบาทหนาท โดยมรายละเอยด ดงน

ดานสมพนธภาพ

ความอยดมสขของครอบครวดานสมพนธภาพเปนองคประกอบทท าใหครอบครวอย

ดมสข เปนการทสมาชกในครอบครวมการแสดงออกถงความรก ความเอาใจใสระหวางกน

ทงในยามปกต ยามเจบปวย และเมอมปญหา ยอมรบและเคารพความคดเหนของกนและกน

ใหเกยรตกนและไมมการใชอ านาจเหนอกน สอสารกนอยางมคณภาพ และท ากจกรรมรวมกน

ทงในบานและนอกบานอยางสม าเสมอ ผใหขอมลในงานวจยนใหความส าคญแกเรองความ

สมพนธในครอบครววาเปนปจจยหนงของความอยดมสขของบคคลและครอบครว โดยผรวม

วจยในภาคใตไดระบถงความส าคญของการทสมาชกอยดวยกน ใหความส าคญเครอญาต

ไดท ากจกรรมรวมกน มความเขาใจกน ใหเกยรตกน มความรกใหกนและกน มการสอสาร

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

82

ไมขดแยง มความซอสตย ในขณะทผใหขอมลภาคอสาน ระบวาครอบครวตองมความซอสตย

มนคงตอกน มสมพนธภาพเชงบวก สอสารทด ใกลชด ซงสอดคลองกบงานทเคยศกษาใน

ภาคอสานทระบวา “สขหยอนลกเตาพนองตมโฮม” หรอการมครอบครวอบอน (ดารณ จง

อดมการณ และคณะ, 2554) สวนผใหขอมลจากภาคกลางระบวา ความอยดมสขของ

ครอบครว คอ สมาชกท ากจกรรมรวมกน เขาใจกน อดทนอดกลน การสอสารทด ชนชมให

ก าลงใจกน ไมทะเลาะกน ใหอภย ซอสตย ชวยเหลอกน ผใหขอมลจากภาคเหนอ ระบ วา

ความอยดมสขของครอบครว คอ ครอบครวพรอมหนา มเวลาใหกน รวมกนท ากจกรรม

เขาใจกน พดคยกนดวยเหตผล ไมทะเลาะเบาะแวง ใหก าลงใจกน ชวยกนแกปญหา สมาชก

ทอยไกลไมหนหาย ถอยทถอยอาศย ใหอภยกน ผใหขอมลจากกรงเทพฯ ระบวา ความอยด

มสขของครอบครว คอ การไดอยดวยกนพรอมหนาพรอมตา ลกหลานเชอฟง มเหตผล

มความเขาใจกน รใจกน ไมสรางปญหาตอกน มการปรบทกขซงกนและกน เกอหนนดแลเอา

ใจใส มความรก ลกไมเกเร สามภรรยาซอสตยตอกน

การมสมพนธภาพทดในครอบครวเปนปจจยส าคญของการมความอยดมสขในครอบครว ในระหวางการสนทนากลม เมอพดคยกนเรองความสมพนธในครอบครว มหลายกลมทน ามาซงอารมณสะเทอนใจ หลงน าตาทงเพศชาย และหญง โดยผใหขอมลระบวาสมพนธภาพทดในครอบครวมความส าคญในสมาชกครอบครวทกเพศ ทกวย ทกพนท และทกศาสนา ไดแก พฤตกรรมทใหความส าคญ ยอมรบนบถอผใหญในครอบครว ใหความรก สอสารแบบทางบวก มความซอสตย ใหความใกลชด ท ากจกรรมรวมกน ชนชมใหก าลงใจแกกน ใหอภย ไมทะเลาะกน ชวยกนแกปญหา แสดงความรก ความหวงใยตอกน เมอถามวา “อะไรทเปนยอดปรารถนาของคณทอยากไดจากสมาชกครอบครว ” ผสงอายหญงในภาคอสาน 62 ป ตอบวา “คอการทมลกหลานคอยดแลหวงใย ตอบแทนบญคณพอแมทเลยงดกนมา” หรอ ชายอาย 70 ป ในภาคเหนอ ระบวา “เวลาทมความสขมากคอวนทลกหลานมารวมตวกน อยางวนแม มลกๆ หลานๆ มากอดมาหอมอยางนก กนอะไรกเรยก ยา อยางนนอยางน กรวมตวกน ลกๆกจะอวยพรมา เรากมความสขไปเลย ไดรบความรกจากลกๆ หลานๆ เออ เขายงเคารพเราอย” หรอ ชายในภาคใต อาย 40 ป ระบวา “ไมมการทะเลาะเบาะแวง พดจาดตอกน” นอกจากน หญงภาคกลาง อาย 35 ป ระบวา “การทสามภรรยาม

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

83

ความซอสตยตอกน” ในขณะทชาย กทม. 40 ป ระบวา คอ “การทตางความเขาใจตอกน ไมสรางปญหาใหคนในครอบครว”

ดานการดแลสขภาพ

ความอยดมสขของครอบครวดานการดแลสขภาพ หมายถงการทสมาชกครอบครวม

สขภาพทด ใหความส าคญของการดแลสขภาพ มพฤตกรรมสขภาพทด หลกเลยงพฤตกรรม

กรรมเสยงทางสขภาพและทางเพศ ไมมการตดสารเสพตด มภาวะสขภาพแขงแรงทงรางกาย

และจตใจ ไมมการเจบปวยหรอความพการทรนแรงทสงผลกระทบตอการท าบทบาท หนาท

และด าเนนชวตประจ าวน ตามค าขวญทน ามารณรงคเพอสงเสรมสขภาพวา “สขภาพดไมม

ขาย ถาอยากไดตองท าเอง” ดเหมอนวา ผใหขอมลในงานวจยนใหความส าคญแกเรอง

สขภาพวาเปนปจจยหนงของความอยดมสขของบคคลและครอบครว โดยผรวมวจยในการ

สนทนากลมจากภาคใตระบความส าคญของการทไมเจบไขไดปวย ลกไมตดยาเสพตด

ในขณะทผใหขอมลสนทนากลมจากจากภาคอสานระบวา สดยอดปรารถนาของความอยดม

สขของครอบครว คอ การทไมมสมาชกในครอบครวเจบปวย “แขงแฮงไปไดมาได” ซง

สอดคลองกบงานทเคยศกษาในภาคอสานทระบวา “สขหยอนบมโรคภยไปไดมาได” หรอ

การมสขภาพดไมเปนผพงพา (ดารณ จงอดมการณ และคณะ, 2554) สวนการสนทนากลม

จากภาคกลางระบวา ความอยดมสขของครอบครว คอ สมาชกไมมโรคภย ไมเจบปวย ไมดม

สรา ไมตดยาเสพตด ผใหขอมลจากภาคเหนอระบวา ความอยดมสขของครอบครว คอ

สมาชกมสขภาพแขงแรง ท าใหกายแขงแรง ใจเปนสข มองโลกในแงด การสนทนากลมจาก

ผใหขอมลจากกรงเทพฯ สรปวา ความอยดมสขของครอบครว คอ การทไมมโรคภย ไม

เจบปวย

ผลการวจย พบวา ผใหขอมลมองวาการทสมาชกครอบครวมสขภาพด ท าให

ครอบครวอยดมสข กลมผมอายนอย มกแสดงความกงวลกบสมาชกครอบครวสงวยใน

ครอบครวทมปญหาสขภาพ โดยเฉพาะสมาชกครอบครวทมพฤตกรรมสขภาพไมเหมาะสม

ดมสรา ตดบหร ในขณะทกลมผสงอาย มกแสดงความกงวลกบสขภาพตนเองทเรมมปญหา

และ กงวลถงสวสดการตนเองในอนาคตเมอปญหาสขภาพมความรนแรงมากขน

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

84

ดานการพฒนาทางจตวญญาณ

ความอยดมสขของครอบครวดานการพฒนาทางจตวญญาณ คอ ความสามารถของครอบครวในการตระหนกถงคณคาหรอความดงามของการมชวตครอบครวรวมกนของสมาชกครอบครว การมหรอยดถอหลกค าสอน (ทางศาสนา) คณธรรม ปรชญาชวต คานยมความเชอหรอจารตประเพณทดงามของสงคม รวมถงสงยดเหนยวจตใจ ทน ามาใชในการด าเนนชวตครอบครว จนกลายเปนแบบแผนหรอวถชวตทสมาชกครอบครวตางยดถอปฏบตรวมกน อนน ามาซงความสขในการอยรวมกนของสมาชกครอบครว

ขอมลจากการสนทนากลมทกพนทใหความส าคญแกเรองการพฒนาทางจตวญญาณในครอบครววา เปนปจจยหนงของความอยดมสขของบคคลและครอบครว การทครอบครวมการดานการพฒนากลอมเกลาสมาชกทางดานจตวญญาณ ใหสมาชกครอบครวมจตวญญาณคานยมทด เปนการลงทนระยะยาวทท าใหครอบครวอยดมสข โดยผรวมวจยในภาคใตระบความส าคญของ การทสมาชกครอบครวไดรบการสงสอนอบรมใหมน าใจเอออาทร มสงยดเหนยวจตใจ คอ ในหลวง มแรงบนดาลใจ ในการไดท าความด มปรชญาชวต ปฏบตตามศาสนา สามดแลภรรยาของเราและลก แมดแลสามเพราะเชอท าดไดดและเชอในโลกหนา ดงตวอยางค าพดของชายวย 62 ปจากสราษฎรธาน ระบวา “พวกเราเชอและสอนใหลกหลานท าตามค าสอนของศาสนาและตามรอยในหลวงรบสงเรองความพอเพยง ” ในขณะท ผใหขอมลภาคอสาน ระบความส าคญของ การทมความคด ความเชอทเหมาะสม เชอและนบถอในบคคลทเปนผน าทางจตวญญาณทองถน ดงตวอยางค าพดของชายวย 65 ปจากนครราชสมา ระบวา “ลกหลานเรากสงสอนใหมศลมธรรม คนโคราชมศลหามยาโม” ในขณะทผใหขอมลจากเรณนคร จงหวดนครพนมทกคนใหความส าคญแก “ป ถลา” ซงเปนผน าทางจตวญญาณของชาว “ผไท” มงานประจ าปสมโภชป ถลาในวนขน 6 ค า เดอน 12 สตรวย 42 ป กลาววา “ลกหลานทกคนขนสไปไสมาไส ใหหนหนาไปทางทตงหอป ถลา ยกมอนบอกใหปอวยพรไปดมาดประสบผลทตงใจ” สวนผใหขอมลจากภาคกลางระบวา ความอยดมสขของครอบครว คอ การทพอแมลกเปนสงยดกนและกน เปนแบบอยางทดแกกน มประเพณวฒนธรรมทท าใหคนมารวมกน (หรอ ประเพณกนขาวหอ) สตรวยสงอายระบวา “กพาท าวดคณธรรมอย กมพอแมกพาลกไป” สวนผใหขอมลจากภาคเหนอระบวา ความอยดมสขของครอบครว คอ การทครอบครวยดหลกค าสอนของศาสนา เกอกลชวยเหลอสงคม ให

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

85

ความรสกมคณคา การดแลสมาชกในครอบครว ท าหนาทอยางสมบรณ ในวงจรชวตครอบครว ภาคภมใจในความส าเรจของชวต ดงตวอยางชายวย 54 ปกลาววา “(เฮา)...ชาวบาน พบปะ อคยกน ตงวนนกะอกนเรองงานวดงานวา ชวยเหลอ มนเปนวงคนในชนบทเนอะ มหยงกอปะคยกน...ยะดหอลกหน” สวนผใหขอมลจากกรงเทพฯ ระบวา ความอยดมสขของครอบครว คอ การไมระแวงซงกนและกน มความสามคค เปนคนด ภมใจทเลยงลกด เปนคนด มธรรมะในใจ มสต มจตใจมนคง ปลอยวาง มความอดทน

ดานเศรษฐกจ

ความอยดมสขของครอบครวดานเศรษฐกจ คอ การทครอบครวมสถานะทางเศรษฐกจทมทรพยากรทางเศรษฐกจเพยงพอทจะท าใหสมาชกในครอบครวมชวตอยางมความสข มรายไดอยางตอเนอง มการวางแผนการใชจาย มเงนออม อาจมหนหรอไมกได แตมการจดการทเหมาะสม ผลจากการวจยพบวา ผใหขอมลจากภาคใตทนบถอศาสนาอสลามประสบปญหาเรองหนสนนอยตางจากภาคอนทกพนท อาจจะเนองมาจากค าสอนทางศาสนาอสลามทมค าสอนเกยวกบการแลกเปลยน การซอขาย การกยม การจ าน า ฯลฯ มใหมการน าทรพยของผอนมาเปนของตนโดยไมถกตอง ถอวาเปนการละเมดสทธของผอน ไมวาจะเปนการคดโกง การแยงชง ยกยอก การหยบยม สงทไดมาทงหมดน ถอวาเปนหนสนทตองชดใชคนแกเจาของสทธ จะปลอยใหผานไปไมได (Mufti & Shafi, 2017)

ผใหขอมลในงานวจยนใหความส าคญแกเศรษฐกจครอบครววาเปนปจจยหนงของความอยดมสขของบคคลและครอบครว โดยเฉพาะอยางยงการมงานท าของคนในครอบครวทถอวาทงชวยใหครอบครวมรายได และเปนหนาเปนตาทางสงคมของครอบครว หากมคนใดคนหนงในครอบครวไมมงานท า ถอวาเปนภาระของครอบครว บางคนนอกจากไรงาน ไรอาชพแลวยงเกเรไมรบผดชอบอก สรางความทกข เหนอยยากแกครอบครวเปนอนมาก ผรวมวจยในภาคใตระบความส าคญของเศรษฐกจด ท าใหครอบครวอยดมสข มรายได พอเพยง ไมมหนสน มสงอ านวยความสะดวกพรอม มทอยอาศยเปนของตวเอง ในขณะทความเชอของผใหขอมลทเปนอสลาม เชอวาการทครอบครวมเศรษฐกจดเกดจากการสะสมบญ ทตองท าดในชาตน เพอชาตหนาจะไดมทนทางเศรษฐกจทอยตามทธรรมนญชวตของระบ ผใหขอมลภาคอสาน ระบความส าคญของเศรษฐกจทดของครอบครวท าใหอยดมสข

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

86

เพราะการทไมมหนสน มปจจยสครบ และมเงนออม ดงตวอยางผใหขอมลสตรวย 72 ปจากภาคอสานกลาววา “ไมถงกะร ารวย แคลกหลานสงเงนมาให มากอดมาหอม แคนครอบครวเรากอยดมสขแลว” ซงสอดคลองกบงานทเคยศกษาในภาคอสานทระบวา “สขหยอนมขาวกน มสนก า มเงนค า ค าเฮอนหลงใหญ มของใชอยเตม” หรอ การมขาวกนมเงนใช (ดารณ จงอดมการณ และคณะ, 2554) สวนผใหขอมลจากภาคกลางระบวา ความอยดมสขของครอบครว คอ การมเศรษฐกจด มรายไดด ไมมหนสน ไมตองร ารวยมาก แงใชชวตอยางเพยงพอ กมความสข ดงตวอยางผใหขอมลสตรวย 48 ปจากภาคกลางกลาววา “สวนแฟนนกเปลยนกน จากท าหนาทหาเงนเขาบานมาเปนพอบานแทน สวนเรากเปนเสาหลกในการทจะหาเงนเขาบาน” ผใหขอมลจากภาคเหนอระบวา ความอยดมสขของครอบครว คอ การมเศรษฐกจด การทครอบครวกนอม นอนอน ดงตวอยางผใหขอมลชายวย 64 ปจากภาคเหนอกลาววา “ท ามาหากน หออยตวยกน หอมความสข...” สวนผใหขอมลจากกรงเทพฯ ระบวา ความอยดมสขของครอบครว คอ การมเศรษฐกจด มกน มใช มเงนพอใช ลกเลยงดแลพอแมเปนอยางด

ดานการศกษา

ความอยดมสขของครอบครวดานการศกษา คอ ความสามารถทางการศกษา โอกาส

ทางการศกษาและการเรยนร การสนบสนนทางการศกษา และปญหาอปสรรคทางการศกษา

ของสมาชกครอบครว ผใหขอมลในงานวจยนใหความส าคญแกดานการศกษาของสมาชก

ครอบครววาเปนปจจยหนงของความอยดมสขของบคคลและครอบครว โดยผรวมวจยใน

ภาคใตใหความส าคญแกองคประกอบดานการศกษามาก ระบความอยดมสขของครอบครว

คอ การทสมาชกครอบครวไดเรยนหนงสอจนจบปรญญาตร สวนผใหขอมลภาคอสาน ระบ

ความลกส าคญของการศกษาวาสงทใฝฝน คอ ตองการใหลกสามารถเรยนจนจบปรญญาตร

แตความฝนมกไมเปนจรง ดวยสาเหตหลายประการ ดงตวอยางผใหขอมลสตรวย 43 ป ระบ

วา “เลยงลกมาคนเดยว พอเขาทงไป เรากะอดสากดฟนสงเสยลกจนจบทงสองคน ภมใจทสด

บอกลกแมไมมมรดกไร แตใหอาชพลกไปท ากน” เชนเดยวกนกบผใหขอมลจากภาคกลางท

ระบวา ความอยดมสขของครอบครว คอ การทลกไดเรยนหนงสอ มการศกษา ผใหขอมลจาก

ภาคเหนอระบวา ความคาดหวงในชวต คอ การสงเสยใหลกเรยนสงๆ ทดเทยมหนาตาใน

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

87

สงคม แตกลบพบความลมเหลว ดงตวอยางผใหขอมลชายวย 56 ระบวา “เอาคนนละจะเปน

ทพงพาได อยมาไดสก 2 ป กอมลก ดใจสดๆตอนทลกเรยนจบรบปรญญาทง 2 คน เฮาสง

เคาถงฝงละ มาถงจดตกละ” ผใหขอมลจากกรงเทพฯ ระบวา ความอยดมสขของครอบครว

คอการทมลกเรยนจบเพราะจะท าใหหางานท าได

ดานความมนคงและการพงพา

ความอยดมสขของครอบครวดานหลกประกนความมนคงและการพงพา คอ การทครอบครวมหลกประกนความมนคงเกยวกบความมนคงดานดานทอยอาศย ความมนคงปลอดภยในชวตทรพยสน การเขาถงสทธสวสดการจากรฐ การมอสระ เสรภาพในการด าเนนชวต และการพงตนเองไดของครอบครว

ผใหขอมลในงานวจยนใหความส าคญแกดานความมนคงและการพงพาของสมาชก

ครอบครววาเปนปจจยหนงของความอยดมสขของบคคลและครอบครว โดยผรวมวจยใน

ภาคใตระบความอยดมสขของครอบครว คอ การทสมาชกครอบครวมความกตญญตอพอแม

ป ยาตายาย มความรบผดชอบ มการงานท ามนคง มรายไดเพยงพอ มความเออเฟอของคน

ในชมชน สวนผใหขอมลภาคอสาน ระบความส าคญของมความมนคงของสมาชกครอบครว

ดวยการมงานท า ดงผสงอายสตรวย 72 ป จากภาคอสานระบวา “ความหวงสดทายคอการท

ลกสกคนกลบมาดแลเมอเจบปวย พาไปหาหมอ” ผใหขอมลจากภาคกลางทระบวา ความอย

ดมสขของครอบครว คอ การทมบานอยเปนของตนเอง มงานท ามนคง ดงผสงอายจากภาค

กลางเลาวาครอบครวตนเองไมมความอยดมสขเพราะ “พอแมเปนคนเลนพนน เลนจนหมดก

กลบบาน พอกกนเหลา ชวตปา กวาจะจบ ป.4 กไปมงไมไปมง หยดเลยงนอง ตงคไมคอยม

กนโรงเรยน ขาวกไมคอยมกน ลงใกลบานกใหขาวมาปากตมขาวใสเกลอใหนอง 5 คนกน ปา

กไมไดกน พอเคากขายทยายมาอยทน ยายมาอยแมกขายจนไมเหลอเทาไร” ผใหขอมลจาก

ภาคเหนอระบวา ความคาดหวงในชวต คอ การมงานท า มปจจยสครบ มการงานท า ไมม

หนสน พงตนเองได ตองการสวสดการทางสงคม ดงผสงอายสตรวย 65 ป จากภาคเหนอระบ

วา “ตมความสขนนกะคอลกบาวไดท างานแลว ไดท างานเปนหลกเปนแหลง” สวนผใหขอมล

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

88

จากกรงเทพฯ ระบวา ความอยดมสขของครอบครว คอ ความมนคงทมบานเปนของตนเอง

ลกมงานท า ไมเปนหน ไมเปนภาระของใคร และใหการดแลพอแมตอนแกเฒา

ดานความรวมใจและความปลอดภยในชมชน

ความอยดมสขของครอบครวดานความรวมใจและความปลอดภยในชมชน หมายถง สภาพการทครอบครวไดอาศยอยในชมชนทคนในชมชนมน าใจ ใหความชวยเหลอเกอกลกน มการยอมรบเขาใจซงกนและกน มกจกรรมรวมกน เปนชมชนทปลอดภยจากปญหาอาชญากรรม ยาเสพตด อบายมข และภยธรรมชาต มการสบทอดวฒนธรรมประเพณ มศาสนาเปนสงยดเหนยวจตใจ รวมทงไดรบความชวยเหลอและสงอ านวยความสะดวกจากหนวยงานภาครฐ

ผใหขอมลใหความส าคญแกดานความรวมใจและความปลอดภยในชมชนวาเปนปจจยหนงของความอยดมสขของบคคลและครอบครว ทกพนทจากภาคใหความส าคญกบปญหายาเสพตด กลวลกตดยา และระบวาเปนปญหารวมของประเทศไทย โดยผรวมวจยในภาคใตระบความอยดมสขของครอบครว คอ การทครอบครวอยในชมชนมศาสนา วฒนธรรมเปนสงยดเหนยว เปนศนยรวมจตใจ มทรพยากร คนในชมชนชวยเหลอกน ปญหาทกลวมากท าใหไมอยดมสข คอ ชมชนครอบครวไมปลอดภย ผสงอายชายระบวา “ปญหายาเสพตด กลวมากทสด เคยประชมกบหนวยงานภาครฐในเรองน หนวยงานตางๆ เกยงกนวาไมใชหนาทของตนเอง (เหตผลทอางคอ ไมมเงนเตมน ามนทจะมาขบรถเวยนดเหตการณในหมบาน) กลวจะท างานทบเสนกน ระหวางต ารวจภธร กบต ารวจ ตชด. หนวยงานภาครฐผลกภาระใหชมชนดแลกนเอง” สวนผใหขอมลภาคอสาน ระบความส าคญของการทครอบครวอยในชมชนทปลอดภยมความสข แบงปน สบทอดประเพณ ปลอดเหลาบหรอบายมข ซงสอดคลองกบงานทเคยศกษาในภาคอสานทระบวา “สขหยอนสงคมรวมใจเสยสละเพอสวนรวม” หรอ การอยในสงคมทมความเสยสละเพอสวนรวม (ดารณ จงอดมการณ และคณะ, 2554) ผใหขอมลจากภาคกลางทระบวา ความอยดมสขของครอบครว คอ การทชมชนมประเพณทท ารวมกนชมชนชวยเหลอกน ปลอดสารเสพตด ญาตพนองไดชวยเหลอกน โดยผใหขอมลวยกลางคนจากภาคกลางระบวา “ชมชนเราด...มการรวมใจท าบญกลางบานปละครง...ปนเปนหนเปนตวแทนของคนในบาน ปนเปนหมา แมว ขาวของเครองใช มสวดมนตเยน

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

89

สวดพระพทธมนต ...ท าบญ พระกจะมาเจรญภาวนาใหเรา เพอขจดปดเปาสงทไมดออกจากบานเราไป...เปนเหมอนกศลบายของคนสมครกอนวาใหคนในชมชนไดมาอยรวมกน รวมมอรวมใจกน” ผใหขอมลจากภาคเหนอระบวา ความอยดมสขของครอบครว คอ การทครอบครวอยในชมชนทมการชวยเหลอกน ปราศจากยาเสพตด วยรนไมเทยวเตร ดงตวอยางค าพดของผสงอายชายจากภาคเหนอวา “ด มความสขทไดเออเฟอหอจาวบานหอมวลชนทเปนบฮ สอนหอเปนไดฮ สอนหอเปนไดอ กลาทจะพดกลาทจะท าในสงทถกตอง นคอพลงทชวยหอทกวนนมความสข....” สวนผใหขอมลจากกรงเทพฯ ระบวา ความอยดมสขของครอบครว คอ ความเขาใจกนของคนในชมชน มความเออเฟอกน ญาตพนองในชมชนเขาใจกน ไมวพากษวจารณใหเสยหาย

ดานการด าเนนชวตอยางพอเพยง

ความอยดมสขของครอบครวดานการด าเนนชวตอยางพอเพยง คอ การทสมาชก

ครอบครวด าเนนชวตอยางพอประมาณ ใชจายเงนตามความจ าเ ปน สงสอนใหสมาชก

ครอบครวขยนหมนเพยร รบผดชอบ มการอดออม ผใหขอมลใหความส าคญแกดานการ

ด าเนนชวตอยางพอเพยง วาเปนปจจยหนงของความอยดมสขของบคคลและครอบครวซง

เ ปนการไดรบอทธพลทางการสอนของศาสนาพทธท ใหยดหลกทางสายกลาง

“มชฌมาปฏปทา” ซงหมายถงการปฏบตสายกลาง หรอหลกการทวาดวยความสมดล (สมตา)

อนเปนลกษณะอนเปนสากลของสรรพสง “สมชวตา โหต” ความเปนผเลยงชวตแตพอ

เหมาะสมตามพระพทธสภาษตทสอใหเหนค าสอนใหผคนมความสขจาก “ความพอเหมาะ”

“ความพอเพยง” อนน าไปสความเพยงพอ หากพจารณาถงความหมายแลวมความสอดคลอง

กบปรชญา “ความพอเพยง” ตามพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทได

พระราชทานไวเพอน าไปส “ความอยดมสข” หรอ “คณภาพชวต” ของประชาชนและ

ครอบครวซงพสกนกรทกคนทกวชาชพควรซมซบรบนอมเกลานอมกระหมอมสการปฏบต

(ธาดา สบหลนวงศ, พรรณแข มไหสวรยะ และสธ พานชกล, 2551) โดยผรวมวจยในภาคใต

ระบความพอเพยงตามปรชญาของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช สวนผให

ขอมลภาคอสาน ระบความส าคญของการทครอบครวอยอยางมความพอเพยง ไมว งตาม

กระแส โดยผใหขอมลวยสงอายชายระบวา “การท า (อาหารกน) เองแทนทจะซอ ครอบครว

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

90

ตองชวยกนแกไขปญหาทงครอบครว จะท าใหเกดความรบผดชอบ...(พอเพยง) ชวยกน

ประหยด” ผใหขอมลจากภาคกลางทระบวา ความอยดมสขของครอบครว คอ การอยแบบ

พอเพยง โดยชายสงอายจากภาคกลางระบวา “เราสอนอย ใหลกพอเพยงไหม (รนลก) มนก

พอเพยง แตหลานไมพอเพยง มนกท าไปแบบนนแหละ พอเราเผลอ มนกไป KFC (มนไม

พอเพยง)” ผใหขอมลจากภาคเหนอระบวา ความอยดมสขของครอบครว คอ การทครอบครว

ยดปรชญาเศรษฐกจพอเพยง มวนยในการใชจาย ในขณะทผใหขอมลในกรงเทพฯ ระบวา

ความอยดมสขของครอบครว คอ การอยแบบพอเพยง มชวตเรยบงาย อยแบบพอด ท า

ปจจบนใหดทสด

ดานบทบาทหนาท

ความอยดมสขของครอบครวดานการท าบทบาทหนาท หมายถง พฤตกรรมทสมาชกครอบครวปฏบตเปนประจ าในการท าหนาทครอบครวเพอคงไวความสมดลของครอบครว ซงแบงออกเปน 4 ดาน คอ การท างานบาน การอบรมเลยงดบตร การจดความสมดลครอบครว การแกปญหาและการดแลสมาชกเจบปวย

ผใหขอมลใหความส าคญแกดานบทบาทหนาทในครอบครววาเปนปจจยหนงของความอยดมสขของบคคลและครอบครว โดยผรวมวจยในภาคใตระบสมาชกทกคนท าหนาทเหมาะสม ซงในอดตถอวาฝายชายท าหนาทหาเงน และฝายหญงดแลบานเลยงลก แตแนวคดปจจบน หญงชายท าบทบาทหนาทเทาเทยมกน สวนประเดนนผใหขอมลภาคอสาน ระบความส าคญของการทสมาชกครอบครวตางท าหนาทตนเอง หากลกคนใดดแลพอแมทเจบปวย ลกคนอนตองท าหนาทหาเงนสงเสย หรอพอแมทไปท างานหาเงนและฝากลกใหป ยาตายายเลยง พอแมเดกตองสงเงนสม าเสมอ ไมเชนนนครอบครวไมสามารถอยดมสขได ผใหขอมลจากภาคกลางทระบวา ความอยดมสขของครอบครว คอ การแบงเบาภาระกน สไปดวยกน แบงภาระความรบผดชอบ ชวยเหลอซงกนและกน โดยสตรวยกลางคนระบวา “สวนแฟนนกเปลยนกนจากท าหนาทหาเงนเขาบานมาเปนพอบานแทน สวนเรากเปนเสาหลกในการทจะหาเงนเขาบาน ทกสงอยาง การใชจายในบานเปนหนาทเรา เคากท างานบานทกอยางพดงายๆวาสลบหนาทกนท า” คณแมวย 37 ปจากภาคกลางระบวา “ทบานจะตงกฎเลย คอมพวเตอรเลนไดแค 2 ชวโมง แตตองท าหนาทในบานใหเสรจกอนนะ ถาเสรจหนาทแลว

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

91

คอยเลน” ผใหขอมลจากภาคเหนอระบวา ความอยดมสขของครอบครว คอ การทครอบครวไดปฏบตตามบทบาทหนาทของตนเอง ในขณะทผใหขอมลในกรงเทพฯ ระบวา ความอยดมสขของครอบครว คอ การรบผดชอบในหนาทตนเอง ท าหนาทตนเองใหดเพอใหครอบครวอยดมสข

ขอมลทไดและวเคราะหสงเคราะหความรและกอรปความคดจากเจาของประสบการณ เปนรากฐานมาจากความคด การรบร ความเชอจากปรากฏการณทพบ ซงเปนพลวตร ตามวถความคดและโลกทศนตน ผานการตความ ใหความหมายตอสรรพสงทบอกเลามา จงถอวาขอมลทได คอ ชวตจรงและเปนปจจบนทสดของครอบครวไทยในสงคมไทย ท ครอบคลม 5 พนทท วประเทศ มการแสวงหาผใหขอมลจากสมาชกครอบครวดวยวธการสมเชงทฤษฎ (Theoretical sampling) ใหมความครอบคลมตามเพศ ฐานะทางเศรษฐกจ และวย (Lincoln & Guba, 1985) มขอคนพบรวมองคประกอบความอยดมสขครอบครวใน 9 องคประกอบ

องคประกอบความอยดมสขของครอบครว 9 ดานน มองคประกอบรวมบางดาน

สอดคลองกบงานวจยอนๆ ทผานมาไดแกดานสมพนธภาพดานการดสขภาพ (สขภาวะ)

ดานการพฒนาทางจตวญญาณ ดานความมนคงและการพงพา และดานบทบาทหนาท สวน

รายดานทไมพบในองคประกอบจากการศกษาน แตพบในงานอน ไดแก ดานการกลอมเกลา

ทางสงคมสมาชกในครอบครว ดานการมคณคาในตนเอง ดานความตองการทางกายภาพ

ดานทนทางสงคมของครอบครว ดานการปรบตวของครอบครว รปแบบครอบครว/โครงสราง

ครอบครว ดานการเกอกลกน (และการมสงแวดลอมในชมชนทด*) ดานความจ าเปนขน

พนฐาน และดานสมาชกมคณธรรม รบผดชอบ

สรปผลการวจยระยะท 1 ไดดงน

1. จากการวเคราะหขอมลพบองคประกอบ 9 ดาน และพฒนาขอค าถามแตละดาน

ไดแก ดานสมพนธภาพ ดานบทบาทหนาท ดานเศรษฐกจ ดานการด ารงชวตอยางพอเพยง

ดานความรวมใจและปลอดภยในชมชน ดานการพฒนาจตวญญาณ ดานการดแลสขภาพดาน

การศกษา และดานความมนคงและการพงพา รวมขอค าถามฉบบราง จ านวน 75 ขอ ทได

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

92

ผานการตรวจความตรงเชงเนอหาจากผทรงคณวฒ 5 ทาน และปรบปรงแกไขตาม

ขอเสนอแนะ รายละเอยดดงแสดงในภาคผนวก

2. ภายหลงการน าแบบสอบถามไปทดลองใชกบกลมตวอยาง 351 ครอบครว ในพนทเขตกรงเทพมหานครฯ และน ามาวเคราะหดวยวธวทยาเชงปรมาณ ทดสอบคณภาพเครองมอดานความเทยงแบบความสอดคลองภายใน ( internal consistency reliability) จากกลมตวอยาง 351 ราย ไดคาสมประสทธแอลฟาของครอนบาค เทากบ 0.949 และภายหลงพจารณาเหลอเพยง 36 ขอ รายละเอยดดงแสดงในภาคผนวก

ผลการศกษาระยะท 2 (ส ารวจ 6,158 ราย)

ขอมลทวไปของกลมตวอยาง

กลมตวอยางระยะท 2 ไดแก ตวแทนครอบครวทตอบแบบสอบถาม จ านวน 6,158 คน เปนเพศหญงรอยละ 79.6 และเพศชายรอยละ 20.4 อายเฉลยเทากบ 53.38 ป สวนใหญมอาย 40 ถง 70 ป และสวนใหญมการศกษาระดบประถมศกษาและต ากวา พบไดรอยละ 57.6 พบวามรายไดเฉลย 6,678 บาท/เดอน และรายไดครวเรอนเฉลย 17,108 บาท/เดอน อายเมอแตงงานหรอมคเฉลยเทากบ 22.93 ป และมบตรเฉลยจ านวน 2.38 คน รายละเอยดดงแสดงในตารางท 2.1

ลกษณะของกลมตวอยาง จ านวน รอยละ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน

1. เพศ - ชาย - หญง

1,255 4,903

20.4 79.6

2. อาย - ต ากวา 20 ป - 20 ปขนไป ถง 30 ป - 30 ปขนไป ถง 40 ป - 40 ปขนไป ถง 50 ป - 50 ปขนไป ถง 60 ป - 60 ปขนไป ถง 70 ป

77 350 732

1,388 1,783 1,352

1.2 5.5 11.6 22.0 28.2 21.4

53.38 13.733

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

93

ลกษณะของกลมตวอยาง จ านวน รอยละ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน

- 70 ปขนไป ถง 80 ป - มากกวา 80 ป

539 97

8.5 1.5

3. ระดบการศกษา ไมไดเรยน ประถมศกษา และต ากวา มธยมศกษาตอนตน มธยมศกษาตอนปลาย ประกาศนยบตร และอนปรญญา ปรญญาตร และสงกวา

192

3,359 955 935 275 442

3.1 54.5 15.5 14.7 15.2 7.1

4. จ านวนบตร - 1 คน - 2 คน - 3 คน - 4 คน - 5 คน และมากกวา

1,144 2,393 1,152 430 315

21.1 44.0 21.2 7.9 5.8

2.38 1.199

รายได (ตนเอง) ตอเดอน 6,678.45 9,416.529 รายไดครอบครวตอเดอน 17,108.56 24,353.78 อายเมอแตงงาน / มค 22.93 5.388

ตารางท 2.1 จ านวน รอยละ คาเฉลย และคาเบยงเบนมาตรฐาน ของขอมลทวไป (N=6,158)

ลกษณะครอบครว

ครอบครวสวนมากเปนครอบครวเดยว พบรอยละ 39.40 รองลงมาคอครอบครวขยาย

พบรอยละ 27.8 ทเหลอเปนครอบครวลกษณะอนๆ เชนเปนครอบครวเลยงเดยว (รอยละ 13.1)

ครอบครวเครอญาต (รอยละ 4.6) ครอบครวทมผอยตามล าพง (รอยละ 4.0) ครอบครวบญธรรม

(รอยละ 0.6) และอนๆ รายละเอยดดงแสดงในแผนภมท 2.1

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

94

แผนภมท 2.1 รอยละของชนดครอบครวของกลมตวอยาง

ครอบครวของกลมตวอยางมจ านวนสมาชกเฉลยเทากบ 4.02 คน และมจ านวนผสงอาย (มากกวา 60 ปขนไป) เฉลย 1.43 คน สวนใหญมากกวาครง มสมาชกเพยง 2 รน (generation) พบไดรอยละ 51.9 รองลงมาคอมสมาชกจ านวน 3 รน 1 รน และ 4 รน ตามล าดบ เฉลยมจ านวน 2.25 รน/ครอบครว ดงแสดงในแผนภมท 2.2

39.4

27.8

13.1

0.64.6

4

0.1

10.4

รอยละชนดครอบครว

ครอบครวเดยวครอบครวขยายครอบครวเลยงเดยวครอบครวเครอญาตครอบครวบญธรรมอยคนเดยว

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

95

แผนภมท 2.2 รอยละของครอบครว จ าแนกตามจ านวนรน (generation)

ส าหรบภาวะพงพงของสมาชกในครอบครว พบวาครอบครวมจ านวนเดกทตองใหการดแล จ านวน 241 ครอบครว เฉลยมเดกอายต ากวา 12 ป จ านวนเทากบ 1.50 คน สวนจ านวนผพการในครอบครวทพบ 610 ครอบครว เฉลยมจ านวนผพการ 1.09 คน/ครอบครว โดยพบวาประมาณรอยละ 10 ระบวาไมมบตรสวสดการผพการ จ านวนผสงอายทตองพงพงผอนพบไดใน 408 ครอบครว จ านวนเฉลยมผสงอายทตองพงพงผอน 1.16 คน/ครอบครว และมครอบครวทมผปวยเรอรงตดเตยงชวยตวเองไมได 196 ครอบครว จ านวนผปวยเรอรงตดเตยงเฉลย 1.30 คน/ครอบครว รายละเอยดดงแสดงในตารางท 2.2

ภาวะพงพาในครอบครว จ านวน เฉลย สงสด ต าสด

1. จ านวนเดกทตองดแล 241ครอบครว 1.50 1 6

2. จ านวนคนพการ 610 ครอบครว 1.09 1 4

3. จ านวนผสงอายทตองพงพา 408 ครอบครว 1.16 1 2

4. จ านวนผปวยตดเตยง 196 ครอบครว 1.30 1 5

ตารางท 2.2 จ านวนผพงพงในครอบครวทมเดก คนพการ

ผสงอายทตองพงพาและผปวยตดเตยงในครอบครว

12.4

51.9

33.5

20

10

20

30

40

50

60

1 รน 2 รน 3 รน 4 รน จ านวนรนในครอบครว

1 รน

2 รน

3 รน

4 รน

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

96

เมอพจารณาคณลกษณะของกลมตวอยางจ าแนกตามพนท พบวาภาคใตมกลมตวอยางอายเฉลยนอยสด และภาคเหนอมอายเฉลยมากสด รายไดและรายไดครอบครวต าสดไดแกภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใตมคาเฉลยรายไดและรายไดครอบครวสงสด พบวาคาเฉลยอายเมอแตงงานของภาคเหนอมคาเฉลยต าสด และพนท กทม. มคาเฉลยอายมากสด นอกจากนนภาคเหนอมจ านวนรนนอยสดและภาคกลางมจ านวนรนสงสด

สวนจ านวนผสงอายในครอบครวพบวา พนท กทม. มต าสดและภาคตะวนออกเฉยงเหนอมจ านวนเฉลยมากสด ขนาดครอบครวพบวา จ านวนใกลเคยงกนคอประมาณ 4 คน และจ านวนบตรพบวาพนท กทม. มจ านวนบตรเฉลยต าสดและสงสดคอภาคตะวนออกเฉยงเหนอ รายละเอยดดงแสดงในตารางท 2.3

จ านวน คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน

คาต าสด – สงสด

อาย ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง ภาคใต กรงเทพมหานคร

รวม

1112 1604 1864 784 794

6158

58.54 53.95 51.17 50.53 52.97 53.38

13.180 13.228 13.607 13.976 13.479 13.733

15 – 96 รายได

ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง ภาคใต กรงเทพมหานคร

รวม

1036 1485 1707 750 701

5679

5084.72 3772.28 7263.01 8826.80

11468.30 6678.45

8626.116 5586.025

10942.322 7646.819

11758.808 9416.529

0 – 280,000 รายไดของครอบครวรวมกน

ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง ภาคใต กรงเทพมหานคร

รวม

1091 1548 1774 769 769

5951

14349.64 10861.56 17616.43 20209.39 29325.51 17108.56

24052.705 14649.013 22500.933 27192.448 34413.364 24353.778

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

97

จ านวน คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน

คาต าสด – สงสด

ทานแตงงาน/อยกนกนเมออาย ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง ภาคใต กรงเทพมหานคร

รวม

1012 1477 1723 744 725

5681

22.50 22.80 22.76 23.11 24.02 22.93

5.442 5.357 5.241 5.331 5.640 5.388

290 – 650,000 จ านวนรน

ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง ภาคใต กรงเทพมหานคร

รวม

1104 1602 1860 766 790

6122

2.14 2.26 2.29 2.25 2.21 2.24

.715 .732 .716 .619 .617 .698

1 – 5 จ านวนผสงอาย

ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง ภาคใต กรงเทพมหานคร

รวม

668 907

1019 364 366

3324

1.44 1.42 1.48 1.33 1.41 1.43

.573 .561

2.133 .515 .565

1.270

1 – 5 จ านวนสมาชกในครอบครว

ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง ภาคใต กรงเทพมหานคร

รวม

1104 1602 1861 766 790

6123

3.56 3.92 4.18 4.08 4.09 3.97

1.567 1.732 1.795 2.060 1.665 1.772

1 – 36 จ านวนผปวยเรอรงตดเตยงทชวยตวเองไมได

ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง ภาคใต กรงเทพมหานคร

รวม

32 29 68 37 30

196

1.06 1.03 1.32 1.59 1.40 1.30

.246

.186

.722 1.189 1.221 .845

1 – 2

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

98

จ านวน คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน

คาต าสด – สงสด

จ านวนผสงอายทตองพงพาผอ น ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง ภาคใต กรงเทพมหานคร

รวม

63 87

135 75 48

408

1.16 1.13 1.15 1.23 1.19 1.16

.368 .334 .357 .421 .394 .371

1 – 2 ครอบครวทมแมเปนวยรนอายไมเกน 18 ป

ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง ภาคใต กรงเทพมหานคร

รวม

1104 1586 1854 702 780

6026

1.01 1.01 1.02 1.01 1.02 1.01

.112 .112 .126 .119 .137 .121

1 – 2

จ านวนเดกทตองดแล ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง ภาคใต กรงเทพมหานคร

รวม

46 81 62 25 27

241

1.33 1.59 1.55 1.56 1.33 1.50

.634 .771 .823

1.083 .620 .786

1 – 6 จ านวนบตร

ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง ภาคใต กรงเทพมหานคร

รวม

963

1430 1650 720 671

5434

2.20 2.63 2.30 2.53 2.10 2.38

1.126 1.271 1.165 1.261 1.026 1.199

1 – 7

ตารางท 2.3 คาเฉลย คาพสย และคาเบยงเบนมาตรฐานของลกษณะกลมตวอยาง และครอบครวจ าแนกตามพนทใน 5 ภมภาค

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

99

ระยะวงจรชวตครอบครวไทย

วงจรชวตครอบครวเปนการเคลอนทหรอเปลยนแปลงขององคประกอบ สมพนธภาพ และบทบาทหนาทของสมาชกครอบครวจากระยะเรมตนจากการทคสามภรรยาด าเนนชวตค จนสดทายเมอเขาสวยชราและเสยชวตลง (Duvall,1977) ขอมลจากการส ารวจพบวากลมตวอยางเรมชวตครอบครว โดยการแตงงานหรออยกนกนฉนทสามภรรยา มเวลาคบหากนกอนแตงงานเฉลยราว 1 ป โดยระบวามอายเฉลย 22.94 ป โดยเรมคบเปนคนรกครงแรกเมออายเฉลย 21.54 ป ส าหรบผทมการแตงงานมากกวา 1 ครง ระบอายเมอแตงงานครงทสองเมออายเฉลย 33.66 แตงงานครงทสามอายเฉลย 38.14 ในกรณหยากนแลวพบวาหยาเมออายเฉลย 35.98 ป และอายเฉลยเมอคสมรสเสยชวตหรอเปนหมาย เมออายเฉลย 50.05 ป

ครอบครวมสมาชกเพมโดยพบวาจากประวตการใหก าเนดบตร กลมตวอยางมบตรคนแรกเมออายเฉลย 24.32 ป บตรคนทสองเมออายเฉลย 27.71 ป บตรคนทสามเมออายเฉลย 29.82 ป บตรคนทสเมออายเฉลย 31.33 ป บตรคนทหาเมออายเฉลย 33.01 ป และบตรคนทหกเมออายเฉลย 34.57 ป

วงจรชวตมการเปลยนแปลงจากการลดลงของสมาชก โดยในกรณมการแยกครอบครวของบตร พบวามเหตการณทบตรคนแรกแยกออกไปจากครอบครวเมอกลมตวอยางมอายเฉลย 44.34 ป และบตรคนสดแยกออกออกไปจากครอบครวเมอกลมตวอยางมอายเฉลย 50.08 ป รายละเอยดดงแสดงในตารางท 2.4

อายในชวงเปลยนแปลง สงสด – ต าสด เฉลย (ป) คาเบยงเบน

มาตรฐาน

1. เรมมแฟน / ครก 8 – 61 21.54 4.971

2. แตงงาน 12 – 68 22.94 5.370

3. หยา / แยก 17 – 79 35.98 11.022

4. เปนหมาย 18 – 90 50.05 14.219

5. มบตร คนท 1 12 – 54 24.36 5.509

6. มบตร คนท 2 15 – 59 27.71 5.628

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

100

อายในชวงเปลยนแปลง สงสด – ต าสด เฉลย (ป) คาเบยงเบน

มาตรฐาน

7. มบตร คนท 3 19 – 71 29.82 5.650

8. มบตร คนท 4 20 – 52 31.33 5.630

9. มบตร คนท 5 21 – 52 33.01 6.150

10. มบตร คนท 6 22 – 56 34.57 6.866

11. บตรแยกออกไปคนแรก 30 – 79 44.34 10.311

12. บตรแยกออกไปคนสดทาย

33 – 81 50.08 10.270

ตารางท 2.4 คาเฉลย คาสงสด-ต าสด และคาเบยงเบนมาตรฐานของตวแปรดานการเปลยนแปลง

ระยะในวงจรชวตครอบครว

จากการวเคราะหขอมล ระยะวงจรชวตครอบครวไทย ทวงจรชวตเปลยนไปตามเหตการณการแตงงาน การเกดของสมาชกใหม การแยกออกไปของสมาชก โดยพจารณาตามอายเฉลยในแตละชวงวยเพอก าหนดระยะของการด าเนนชวตหรอวงจรชวตของครอบครวไทย ในการวเคราะหขอมลจงสามารถแบงครอบครวเปน 8 ระยะ ไดดงน

1. ระยะกอนเรมตนครอบครว (กอนอาย 22.93 ป)

2. ระยะครอบครวเรมตน/ยงไมมบตร (อาย 22.94 – 24.35 ป)

3. ระยะครอบครวเรมเลยงดบตร (อาย 24.36 – 29.82 ป)

4. ระยะครอบครวเลยงดบตรวยเรยน (อาย 29.83 – 36.00 ป)

5. ระยะครอบครวเลยงดบตรวยรน (อาย 36.01 – 40.00 ป)

6. ระยะครอบครววยกลางคน (อาย 40.01 – 60.00 ป)

7. ระยะครอบครววยชรา (อาย 60.01 – 80.00 ป)

8. ระยะครอบครววยชรามาก (อาย 80.01 ปขนไป)

ระยะเรมตนครอบครวใหมเปนชวงทคสามภรรยาใหมอยรวมกนในชวง 2 ปแรกโดยยงไมมบตรหรอรอการใหก าเนดสมาชกใหมใน 1-2 ปแรก เมออายราว 24 ปเปนชวงการให

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

101

ก าเนดบตรคนแรก หลงจากนนมบตรคนถดหางกนประมาณ 3 ป สวนใหญมบตร 1-2 คนเทานน และอายชวงวยใหก าเนดบตรเฉลยไมเกน 36 ป รายละเอยดดงแสดงใน แผนภมท 2.3 และแผนภมท 2.4

แผนภมท 2.3 ระยะวงจรชวตครอบครว(จ านวนป) ตงแตระยะเรมตนจนถงระยะชรามาก

สามารถสรปเหตการณส าคญในครอบครวตามชวงวยจากการวจยระยะท 1 ไดดง

แสดงในแผนภมท 2.4

1.41

5.47

6.18

4

20

20

4.7

จ านวนปในแตระระยะครอบครว

1.เรมตน2.เรมเลยงดบตร3.เลยงดบตรกอนเรยนและวยเรยน4.เลยงดบตรวยรน5.วยกลางคน6.วยชรา7.วยชรามาก

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

102

แผนภมท 2.9 อายของสมาชกเมอมเหตการณส าคญตามระยะตางๆตามพฒนาการครอบครว

เครอญาตครอบครวขยาย

ผลการวเคราะหองคประกอบสมาชกในครอบครวขยาย จากแผนภมท 2.5 แสดงวาครอบครวขยายมบดามารดาคสามภรรยาอยรวมดวย แตกตางกนคอนขางชดเจน โดยพบวาชวงอายวยทอยระหวางเลยงดบตร จะมสมาชกครอบครวฝายภรรยาอยรวมดวยมากกวาฝายสาม และลดลงในกลมอาย 50 ปขนไป โดยจะมการอยรวมกนกบทงฝายสามและภรรยาเมออายเพมมากขน สรปผลการศกษาพบวาครอบครวขยายเปนครอบครวฝายหญงมากกวาฝายชายในระยะแรก

แผนภมท 2.5 รอยละของครอบครวขยาย ทอยรวมกบครอบครวฝายสามและภรรยา (N=1,095)

5.68.5

6.7 6.7 9.2 8.5 7.57.6

14.1

19.6 18.7

11 9.3 9 7.77.6

0 0.9 0.4 0.2 0.2 0.2 0 00

5

10

15

20

25ครอบครวขยาย(ฝายสาม)

ครอบครวขยาย(ฝายภรรยา)

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

103

ระดบความอยดมสขของครอบครว

ครอบครวไทยโดยรวมมคะแนนความอยดมสขระดบปานกลางถงมาก คาคะแนนเฉลยเทากบ 3.75 คาพสยเทากบ 1-5 (คะแนน 1 เทากบนอยทสด คะแนน 2 เทากบนอย คะแนน 3 เทากบปานกลาง คะแนน 4 เทากบมาก และคะแนน 5 เทากบมากทสด) โดยมคาคะแนนแจกแจงโคงปกต ดงแสดงในแผนภมท 2.6

แผนภมท 2.6 การกระจายโคงปกตของคะแนนครอบครวอยดมสข

การแบงระยะวงจรชวตครอบครว

เมอน าคะแนนครอบครวอยดมสขมาจ าแนกตามระยะวงจรชวตหรอพฒนาการครอบครว พบวาไมมความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p>.05)

แตเมอพจารณาคาคะแนนสงสดและต าสดในแตละระยะ พบวาคะแนนในระยะไมแตงงานมความอยดมสขนอยสดโดยมคาเฉลยเทากบ 3.6558 คะแนน ในขณะทระยะเรมตนครอบครวแตยงไมมบตร มคะแนนครอบครวอยดมสขสงสด คาเฉลยเทากบ 3.8232 คะแนน แตอยางไรกดคะแนนครอบครวอยดมสขลดลงอยางชดเจนในชวงเรมเลยงดบตรทบตรยงอยวยทารกและวยเตาะแตะ และคะแนนมแนวโนมเพมขนเมอบตรเขาสวยกอนเรยน วยเรยน และวยรน คะแนนจะคอนขางอยในระดบเดยวกนมาจนเขาสงวยชรา และจะปรบลดลงอกครงเมอเขาสงระยะชรามาก คออาย 80 ปขนไปรายละเอยดดงแสดงใน ตารางท 2.5 และแผนภมท 2.7

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

104

ระยะครอบครว จ านวน คาเฉลย คาเบยงเบน

มาตรฐาน คาสงสด คาต าสด

1. กอนแตง/ไมมค 115 3.6558 .52664 2.31 4.78 2. เรมตน/ไมมบตร 33 3.8232 .51603 2.89 4.81 3. เลยงดบตรเลก 184 3.6772 .52552 2.08 4.83 4. เลยงดบตรวยเรยน 409 3.7534 .48999 1.61 4.89 5. เลยงดบตรวยรน 373 3.7484 .47873 2.36 4.89 6. เลยงดบตรวยรน 3114 3.7450 .52894 1.11 4.97 7. วยชรา 1842 3.7554 .58476 1.17 4.92 8. วยชราตอนปลาย 88 3.6960 .54130 2.58 4.83

รวม 6158 3.7449 .54103 1.11 4.97

ตารางท 2.5 จ านวน คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน คาสงสด ต าสด ของคะแนนครอบครวอยดมสขตามระยะพฒนาการ

แผนภมท 2.7 คะแนนครอบครวอยดมสขตามระยะพฒนาการ 8 ระยะ

3.6558

3.8232

3.6772

3.7534

3.7484

3.745 3.7554

3.696

3.55

3.6

3.65

3.7

3.75

3.8

3.85

คะแนนครอบครวอยดมสขตามระยะพฒนาการ

คะแนนครอบครวอยดมสข

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

105

คะแนนครอบครวอยดมสขของ 5 ภมภาค

คะแนนครอบครวอยดมสข ใน 5 ภมภาค มคาเฉลยเทากบ 3.7449 คะแนน อยในระดบปานกลาง-มาก พบวาพนททมคะแนนสงสดไดแก ภาคใต คาเฉลยเทากบ 3.8419 คะแนน รองลงมาไดแตภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคเหนอ ภาคกลาง และกรงเทพมหานคร ตามล าดบ รายละเอยดดงแสดงในตารางท 2.6

จ านวน คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน

คาสงสด คาต าสด

คะแนน ครอบครวอยดมสข

ภาคเหนอ 1112 3.7372 .55970 1.42 4.97 ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 1604 3.8029 .49975 1.47 4.89 ภาคกลาง 1864 3.7246 .55537 1.11 4.92 ภาคใต 784 3.8419 .50840 2.06 4.89 กรงเทพมหานคร 794 3.5908 .55517 1.17 4.92

รวม 6158 3.7449 .54103 1.11 4.97

ตารางท 2.6 จ านวน คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน คาสงสด-ต าสด

ของคะแนนครอบครวอยดมสข จ าแนกตามพนท 5 ภมภาค

ความอยดมสขของครอบครวจ าแนกตามชวงอาย

เมอวเคราะหคะแนนครอบครวอยดมสขจ าแนกตามอายทแบงชวงวย ชวงละ 10 ปโดยพบวาคอนขางสอดคลองกบระยะครอบครวตาม ระยะพฒนาการ พบวากลมตวอยางมอยในวยมากกวา 80 ปขนไป เปนกลมทรบรความอยดมสขครอบครวตนต าสด คาเฉลยเทากบ 3.6821 คะแนน แตไมพบความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต (P>.05) เมอวเคราะหความแตกตางดวยการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยวหรอ ANOVA ดงแสดงในแผนภมท 2.8 และตารางท 2.7

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

106

แผนภมท 2.8 คะแนนครอบครวอยดมสขจ าแนกตามชวงอาย

ANOVA

คะแนนครอบครวอยดมสข

Sum of Squares df Mean Square F Sig.

ระหวางกลม 1.119 7 .160 .546 .800 ภายในกลม 1789.466 6111 .293

รวม 1790.585 6118

ตารางท 2.7 เปรยบเทยบคะแนนครอบครวอยดมสข จ าแนกตามชวงอาย เพศ

และความอยดมสขของครอบครว

พบวากลมตวอยางเพศชายและเพศหญง มการรบรความอยดมสขของครอบครวไมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (F=2.950, p>.05) โดยเพศชายมคะแนนเฉลยเทากบ 3.768 และเพศหญงมคะแนนเฉลยเทากบ 3.739 ดงแสดงรายละเอยดใน ตารางท 2.8 และ 2.9

3.7281

3.78021

3.74553.7339

3.7525

3.74173.743

3.6821

3.62

3.64

3.66

3.68

3.7

3.72

3.74

3.76

3.78

3.8

อายต ากวา 20ป

อาย 20.01-30.00 ป

อาย 30.01-40.00 ป

อาย ๆ40.01-50.00 ป

อาย 50.01-60.00 ป

อาย .60.01-70.00 ป

อาย 70.01-80.00 ป

อายมากกวา 80 ป

คะแนนครอบครวอยดมสขจ าแนกตามอาย

คะแนนครอบครวอยดมสข

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

107

เพศ จ านวน คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน คาต าสด คาสงสด ชาย 1255 3.7683 .56476 1.50 4.89 หญง 4903 3.7389 .53469 1.11 4.97

รวม 6158 3.7449 .54103 1.11 4.97

ตารางท 2.8 คะแนนครอบครวอยดมสขจ าแนกตามเพศ

ANOVA คะแนนครอบครว

อยดมสข Sum of Squares df Mean Square F Sig.

ระหวางกลม .863 1 .863 2.950 .086 ภายในกลม 1801.394 6156 .293

รวม 1802.257 6157

ตารางท 2.9 เปรยบเทยบคะแนนครอบครวอยดมสข จ าแนกตามเพศ

ระดบการศกษาและความอยดมสขของครอบครว

กลมตวอยางพบมากทสด มากกวารอยละ 50 มการศกษาระดบประถมศกษาและต ากวา รองลงมาคอระดบมธยมศกษาตอนตนและตอนปลาย โดยกลมระดบการศกษาสงมคะแนนเฉลยครอบครวอยดมสขสงกวากลมการศกษาอยางมนยส าคญทางสถต (F=14.039, p<.05) ดงแสดงรายละเอยดในตารางท 2.10 และ 2.11

ระดบการศกษา จ านวน คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน

คาต าสด คาสงสด

ไมไดเรยน 192 3.6677 .63322 2.00 4.89 ประถมศกษาและต ากวา 3359 3.7247 .54662 1.11 4.97 มธยมศกษาตอนตน 955 3.6910 .53671 1.33 4.89 มธยมศกษาตอนปลาย ประกาศนยบตร / อนปรญญา ปรญญาตร ปรญญาโทและสงกวา

รวม

935 3.7811 .50119 1.31 4.92 275 3.7988 .52152 1.64 4.89 403 3.9291 .50934 2.61 4.89 39 4.0385 .50668 3.11 4.92

6158 3.7449 .54103 1.11 4.97

ตารางท 2.70 คะแนนครอบครวอยดมสข จ าแนกตามระดบการศกษา

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

108

ANOVA คะแนนครอบครว

อยดมสข Sum of Squares df Mean Square F Sig.

ระหวางกลม 24.347 6 4.058 14.039 .000 ภายในกลม 1777.911 6151 .289

รวม 1802.257 6157

ตารางท 2.8 เปรยบเทยบคะแนนครอบครวอยดมสข จ าแนกตามระดบการศกษา

รายไดครอบครวและคะแนนครอบครวอยดมสข

รายไดครอบครวมความสมพนธทางบวกกบคะแนนครอบครวอยดมสข พบวาครอบครวรายไดนอยมระดบความอยดมสขนอย รายไดมากมความอยดมสขมาก ดงแผนภมท 2.9 มคาสมประสทธสหสมพนธของเพยรสน เทากบ .041, p<.05 และดงตารางท 2.14

แผนภมท 2.9 คะแนนครอบครวอยดมสขจ าแนกตามรายไดครอบครว (บาทตอเดอน)

คะแนนครอบครวอยดมสข

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

109

ขนาดของครอบครวและความอยดมสขของครอบครว

เมอพจารณาคะแนนครอบครวอยดมสขตามขนาดของครอบครว พบวาครอบครวทมคะแนนสงสดคอครอบครวมสมาชก 7 คน คาคะแนนเฉลยเทากบ 3.8312 แตพบวาไมมความแตกตางกนกบครอบครวขนาดอนๆอยางมนยส าคญทางสถต (F=1.365, p>.05) แตพบวาคะแนนในครอบครวทมจ านวนสมาชกมากกวา 2 คนขนไปจนถง 7 คนจะมคะแนนมากขนเปนล าดบ แตเมอขนาดเกน 7 คน คะแนนความอยดมสขจะลดลงเปนล าดบเชนกน โดยครอบครวทมขนาดมากกวา 10 คน มคะแนนครอบครวอยดมสขนอยทสด ดงแสดงรายละเอยดในแผนภมท 2.10

แผนภมท 2.10 คะแนนครอบครวอยดมสข จ าแนกตามขนาดของครอบครว

จ านวนบตรและความอยดมสขของครอบครว

พบวาจ านวนบตรมความสมพนธเชงบวกกบระดบครอบครวอยดมสข มคาสมประสทธสหสมพนธของเพยรสน เทากบ .056, p<.05 ดงแผนภมท 2.11 และตารางท 2.12

3.71253.7138

3.74223.7472

3.75513.7606

3.83123.7183

3.77173.6513

3.5566

3.4 3.45 3.5 3.55 3.6 3.65 3.7 3.75 3.8 3.85 3.9

สมาชก 1 คนสมาชก 2 คนสมาชก 3 คนสมาชก 4 คนสมาชก 5 คนสมาชก 6 คนสมาชก 7 คนสมาชก 8 คนสมาชก 9 คนสมาชก 10 คนสมาชก 11 คน

คะแนนครอบครวอยดมสขจ ำแนกตำมขนำดของครอบครว

คะแนนครอบครวอยดมสข

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

110

และเมอเปรยบเทยบความแตกตางในกลมทมจ านวนบตรแตกตางกน พบวามความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (F=5.212 , p<.05) ดงตารางท 2.13

แผนภมท 2.11 คะแนนครอบครวอยดมสข จ าแนกตามจ านวนบตร (คน)

จ านวนบตร

(คน) จ านวน คาเฉลย

คาเบยงเบนมาตรฐาน

คาต าสด คาสงสด

1 1144 3.6980 .55095 1.33 4.92 2 2393 3.7589 .51853 1.44 4.92 3 1152 3.7948 .51844 1.39 4.89 4 430 3.8152 .55411 1.11 4.89 5 165 3.7678 .58736 2.28 4.83 6 75 3.6404 .60240 2.03 4.72 7 75 3.6570 .56367 2.19 4.78 รวม 5434 3.7554 .53361 1.11 4.92

ตารางท 2.12 จ านวน คาเฉลยคะแนนครอบครวอยดมสข จ าแนกตามจ านวนบตร

3.698

3.75893.7948

3.8152

3.7678

3.64053.657

3.55

3.6

3.65

3.7

3.75

3.8

3.85

1 คน 2 คน 3 คน 4 คน 5 คน 6 คน 7 คน

คะแนนครอบครวอยดมสข

จ านวนบตร (คน)

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

111

ANOVA คะแนนครอบครว

อยดมสข Sum of Squares

df Mean Square F Sig.

ระหวางกลม 8.863 6 1.477 5.212 .000 ภายในกลม 1538.143 5427 .283

รวม 1547.006 5433

ตารางท 2.9 เปรยบเทยบคะแนนครอบครวอยดมสข จ าแนกตามจ านวนบตร

ความสมพนธระหวางปจจยขอมลทวไปของกลมตวอยางและครอบครวกบคะแนนครอบครวอยดมสข

เมอวเคราะหคาสมประสทธสหสมพนธ หาความสมพนธระหวางปจจยขอมลทวไปของกลมตวอยางและครอบครวกบคะแนนครอบครวอยดมสข พบวาปจจยดานรายไดกลมตวอยาง รายไดครอบครว อายเมอเรมแตงงาน จ านวนรน จ านวนผสงอาย และจ านวนบตร มความสมพนธทางบวกกบความอยดมสขของครอบครวอยางมนยส าคญทาสถต (p<.05) ดงแสดงในตารางท 2.14

คาสมประสทธสหสมพนธ อาย a .022

รายได a .041** ระดบการศกษา b .074** ทานแตงงาน/อยกนกนเมอมอาย a .042** จ านวนสมาชกครอบครว a .033** จ านวนรน a .028* จ านวนผสงอาย a -.009 จ านวนผปวยตดเตยงa .043 จ านวนบตรa .056**

a = Pearson’s correlation, b = Spearman’s Rho correlation * p >.05 , ** p >.01

ตารางท 2.14 ความสมพนธระหวางปจจยขอมลทวไปของกลมตวอยางและ ครอบครวกบคะแนนครอบครวอยดมสข

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

112

คะแนนครอบครวอยดมสขรายดาน

พบวาครอบครวมคะแนนรายดานแตกตางกน โดยดานทมคะแนนสงสดคอดานการพฒนาจตวญญาณ คาเฉลยเทากบ 4.36 คะแนน รองลงมาคอ ดานการศกษา ดานบทบาทหนาท การด าเนนชวตแบบพอเพยง ดานสมพนธภาพ ดานการพงพาตนเอง ดานการรวมใจชมชนปลอดภย และ ดานการดแลสขภาพ สวนดานทมคะแนนต าสดคอดานเศรษฐกจ 3.24 คะแนน ดงแสดงในแผนภมท 2.12 และตารางท 2.15

แผนภมท 2.12 คาเฉลยคะแนนครอบครวอยดมสข รายดาน 9 ดาน

คะแนนครอบครวอยดมสขทงโดยรวมและรายดานยอย 9 ดาน มความแตกตางกนระหวางพนทอยางมนยส าคญทางสถต (p<.001) โดยพบวาภาคใตมคะแนนครอบครวอยดมสขรายดานสงกวาทกพนทใน 5 ดาน ไดแกดานสมพนธภาพ ดานบทบาทหนาท ดานเศรษฐกจ ดานการด าเนนชวตแบบพอเพยง และดานการพงพาตนเอง รองลงมาคอภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มคะแนนรายดานสงสด 4 ดานคอ ดานชมชนรวมใจ ดานจตวญญาณ ดานการดแลสขภาพ และดานการศกษา ส าหรบพนทกรงเทพมหานครฯ นนมคะแนนรายดานต าทสดเกอบทกดาน ยกเวนดานเศรษฐกจเพยงดานเดยวทพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอมคะแนนต าทสด รายละเอยด ดงแสดงในตารางท 2.12 และตารางท 2.15

3.78

3.87

3.24

3.83

3.64

4.36

3.52

3.9

3.76

0

1

2

3

4

5สมพนธภาพ

บทบาทหนาท

เศรษฐกจ

ด าเนนชวตพอเพยง

รวมใจชมชนปลอดภย

จตวญญาณ

ดแลสขภาพ

การศกษา

พงพาตนเอง

คะแนนความอยดมสขรายดาน

คะแนนความอยดมสขรายดาน

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

113

จ านวน คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน

คาต าสด คาสงสด

1. สมพนธภาพ

ภาคเหนอ 1112 3.7669 .77024 1.00 5.00 ภาคอสาน 1604 3.8585 .74192 1.00 5.00 ภาคกลาง 1864 3.7945 .81260 1.00 5.00 ภาคใต 784 3.9155 .74049 1.00 5.00 กรงเทพมหานคร 794 3.6184 .74594 1.00 5.00

รวม 6158 3.7989 .77370 1.00 5.00

2. บทบาท

ภาคเหนอ 1112 3.7781 .84900 1.00 5.00 ภาคอสาน 1604 3.9754 .75305 1.00 5.00 ภาคกลาง 1864 3.8621 .82053 1.00 5.00 ภาคใต 784 3.9911 .73928 1.50 5.00

กรงเทพมหานคร 794 3.6877 .78640 1.00 5.00

รวม 6158 3.8704 .80073 1.00 5.00

3. เศรษฐกจ

ภาคเหนอ 1112 3.2480 .85757 1.00 5.00 ภาคอสาน 1604 3.1685 .80742 1.00 5.00 ภาคกลาง 1864 3.2226 .87599 1.00 5.00 ภาคใต 784 3.4560 .82019 1.00 5.00 กรงเทพมหานคร 794 3.2469 .88421 1.00 5.00

รวม 6158 3.2459 .85336 1.00 5.00

4. การดแลสขภาพ

ภาคเหนอ 1112 3.5647 .57374 1.25 5.00 ภาคอสาน 1604 3.5631 .50938 1.50 5.00 ภาคกลาง 1864 3.5200 .57054 1.00 5.00 ภาคใต 784 3.5421 .49080 1.50 5.00 กรงเทพมหานคร 794 3.3848 .52845 1.50 4.75

รวม 6158 3.5247 .54341 1.00 5.00

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

114

จ านวน คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน

คาต าสด คาสงสด

5. การด าเนนชวตแบบพอเพยง

ภาคเหนอ 1112 3.8147 .72863 1.00 5.00

ภาคอสาน ภาคกลาง ภาคใต กรงเทพมหานคร

รวม

1604 1864 784 794

6158

3.8504 3.8248 3.9939 3.6870 3.8334

.69137

.72572

.65717

.70608

.71060

1.00 1.00 1.00 1.00 1.00

5.00 5.00 5.00 5.00 5.00

6. ชมชนรวมใจ

ภาคเหนอ 1112 3.7129 .74908 1.00 5.00 ภาคอสาน 1604 3.8041 .68822 1.00 5.00 ภาคกลาง 1864 3.5701 .79746 1.00 5.00 ภาคใต 784 3.6843 .76511 1.25 5.00 กรงเทพมหานคร 794 3.3929 .78096 1.00 5.00

รวม 6158 3.6485 .76648 1.00 5.00

7. จตวญญาณ

ภาคเหนอ 1112 4.1045 .72473 1.00 5.00 ภาคอสาน 1604 4.2026 .64452 1.25 5.00 ภาคกลาง 1864 4.0889 .69849 1.00 5.00 ภาคใต 784 4.1607 .61976 2.00 5.00 กรงเทพมหานคร 794 3.9355 .70118 1.00 5.00

รวม 6158 4.1107 .68510 1.00 5.00

8. การศกษา

ภาคเหนอ 1112 3.8687 .77386 1.00 5.00 ภาคอสาน 1604 3.9838 .67959 1.00 5.00 ภาคกลาง 1864 3.8904 .75628 1.00 5.00 ภาคใต 784 3.9726 .70793 1.25 5.00 กรงเทพมหานคร 794 3.7632 .68892 1.00 5.00

รวม 6158 3.9049 .72892 1.00 5.00

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

115

จ านวน คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน

คาต าสด คาสงสด

9. การพง ตนเอง

ภาคเหนอ 1112 3.7759 .79600 1.00 5.00 ภาคอสาน 1604 3.8195 .73818 1.00 5.00 ภาคกลาง 1864 3.7475 .79473 1.00 5.00 ภาคใต 784 3.8610 .75786 1.25 5.00 กรงเทพมหานคร 794 3.6008 .78992 1.00 5.00

รวม 6158 3.7669 .77863 1.00 5.00

10. รวม 9 ดาน

ภาคเหนอ 1112 3.7372 .55970 1.42 4.97 ภาคอสาน 1604 3.8029 .49975 1.47 4.89 ภาคกลาง 1864 3.7246 .55537 1.11 4.92 ภาคใต 784 3.8419 .50840 2.06 4.89 กรงเทพมหานคร 794 3.5908 .55517 1.17 4.92

รวม 6158 3.7449 .54103 1.11 4.97

ตารางท 2.15 จ านวน คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน คาต าสด คาสงสด คะแนนครอบครวอยดมสข จ าแนกตามพนท

และเมอเปรยบเทยบคะแนนรายดานระหวาง 5 พนท พบวามความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p<.05) ดงแสดงในตารางท 2.16

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

116

ANOVA

Sum of Squares

df Mean Square

F Sig.

1. สมพนธภาพ ระหวางกลม 43.401 4 10.850 18.330 .000

ภายในกลม 3642.261 6153 .592

รวม 3685.662 6157

2. บทบาท ระหวางกลม 65.208 4 16.302 25.835 .000 ภายในกลม 3882.504 6153 .631

รวม 3947.712 6157

3. เศรษฐกจ ระหวางกลม 45.233 4 11.308 15.677 .000 ภายในกลม 4438.416 6153 .721

รวม 4483.649 6157

4. การดแลสขภาพ

ระหวางกลม 19.979 4 4.995 17.091 .000 ภายในกลม 1798.144 6153 .292

รวม 1818.123 6157 5. การด าเนน

ชวตอยางพอเพยง

ระหวางกลม 38.203 4 9.551 19.137 .000 ภายในกลม 3070.748 6153 .499

รวม 3108.951 6157

6. ชมชนรวมใจ ระหวางกลม 107.743 4 26.936 47.226 .000 ภายในกลม 3509.437 6153 .570

รวม 3617.179 6157

7. จตวญญาณ ระหวางกลม 40.824 4 10.206 22.042 .000 ภายในกลม 2849.012 6153 .463

รวม 2889.836 6157

8. การศกษา ระหวางกลม 31.358 4 7.840 14.888 .000 ภายในกลม 3239.988 6153 .527

รวม 3271.346 6157

9. การพงตนเอง ระหวางกลม 34.090 4 8.522 14.178 .000 ภายในกลม 3698.654 6153 .601

รวม 3732.744 6157

10. รวม 9 ดาน ระหวางกลม 32.465 4 8.116 28.217 .000

ภายในกลม 1769.793 6153 .288

รวม 1802.257 6157

ตารางท 2.16 เปรยบเทยบคะแนนครอบครวอยดมระหวางพนท 5 พนท

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

117

โครงสรางครอบครว

พจารณาความอยดมสขในครอบครวทมองคประกอบของสมาชกครอบครวหลากหลาย พบวาครอบครวบญธรรมมคะแนนสงสด เทากบ 4.05 คะแนน ในขณะทกลมทม เฉพาะภรรยาและญาต และกลมทมเฉพาะบตรและญาต เทากบ 3.62 คะแนน และ 3.64 คะแนน ตามล าดบ ดงแสดงในแผนภมท 2.13

แผนภมท 2.13 คะแนนครอบครวอยดมสขจ าแนกตามองคประกอบของสมาชกครอบครว

สมดลเวลาท างานและชวตครอบครว

สมดลเวลาท างานและชวตครอบครวของครอบครวกลมตวอยางมคะแนนเฉลยอยในระดบด เทากบ 3.91 คะแนน และพบวากลมระยะเรมตน/ไมมบตรมคะแนนสงสด เทากบ 4.2727 คะแนน ระยะเลยงดบตรเลกมคะแนนต าสด เทากบ 3.7772 คะแนน เมอพจารณาเปรยบเทยบคะแนนสมดลเวลาท างานและชวตครอบครวระหวางระยะพฒนาการครอบครว 8 ระยะ พบวามความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (F=2.111, p<.05) ดงตารางท 2.17 และ ตารางท 2.18

3.72 3.74 3.77 3.76 3.773.62

3.74 3.78

4.05

3.643.73 3.71

3.43.53.63.73.83.9

44.1

คะแนนครอบครวอยดมสขสามและภรรยาสาม ภรรยาและบตรสาม ภรรยา และญาตสาม ภรรยา บตร และญาตภรรรยาเดยวภรรยา และญาตภรรยา และบตรภรรยา บตรและญาตครอบครวบญธรรมและบตรบตร และญาตสาม และบตรอนๆ

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

118

สมดลเวลาท างานและชวตครอบครว

จ านวน คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน

คาต าสด คาสงสด

1. กอนแตง/ไมมค 115 3.8652 .87188 1.00 5.00 2. เรมตน/ไมมบตร 33 4.2727 .70811 3.00 5.00 3. เลยงดบตรเลก 184 3.7772 .83261 1.00 5.00 4. เลยงดบตรวยเรยน 409 3.9352 .80293 1.50 5.00 5. เลยงดบตรวยรน 373 3.9665 .77915 1.50 5.00 6. เลยงดบตรวยรน 3114 3.9171 .80954 1.00 5.00 7. วยชรา 1842 3.9004 .80684 1.00 5.00 8. วยชราตอนปลาย 88 3.8807 .77309 2.50 5.00

รวม 6158 3.9126 .80790 1.00 5.00

ตารางท 2.17 คะแนนสมดลเวลาท างานและชวตครอบครว จ าแนกตามระยะพฒนาการครอบครว 8 ระยะ

ANOVA สมดลเวลาท างานและ

ชวตครอบครว Sum of Squares

df Mean Square F Sig.

ระหวางกลม 9.634 7 1.376 2.111 .039 ภายในกลม 4009.026 6150 .652

รวม 4018.660 6157

ตารางท 2.18 เปรยบเทยบคะแนนสมดลเวลาท างานและชวตครอบครวระหวาง ระยะพฒนาการครอบครว 8 ระยะ

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

119

ปจจยทมอทธพลตอความอยดมสขของครอบครว

ปจจยทมอทธพลตอความอยดมสขของครอบครวจากการวเคราะหโดยสถตการวเคราะหการถดถอยพหคณ พบวา ปจจยทสามารถท านายความอยดมสขของครอบครวอยางมนยส าคญทางสถตไดแก รายไดครอบครว ระดบการศกษา จ านวนบตร และจ านวนผพการในครอบครว โดยพบวาเปนปจจยทสงผลเชงบวก ยกเวนจ านวนผพการทมผลเชงลบตอความอยดมสขของครอบครว

แตเมอเพมตวแปรดานความสมดลเวลาท างานและชวตครอบครวเขาไปในสมการ พบวา คะแนนการสมดลเวลาฯมอทธพลสงสด และไมพบอทธพลของจ านวนผพการ สรปวาปจจยดานเศรษฐฐานะมผลตอความอยดมสขของครอบครว ครอบครวทรายไดสง ระดบการศกษาสง จะมแนวโนมทคะแนนความอยดมสขสง

นอกจากนนจ านวนบตรมอทธพลบวกตอคะแนนความอยดมสขครอบครวอยดมสขมากขน ครอบครวทมบตรจ านวนมาก จะมคะแนนความอยดมสขสงตามล าดบ แตเมอจ านวนบตรเกน 5 คน จะมแนวโนมมความอยดมสขลดลง และกลมตวอยางเพศหญงรบรความอยดมสขนอยกวาชาย และทส าคญพบวามสมดลของเวลาระหวางการท างานและชวตครอบครวทด มผลทางบวกกบความอยดมสขของครอบครว โดยรายไดครอบครว ระดบการศกษา สมดลเวลาการท างานและชวตครอบครวสามารถรวมกนอธบายความแปรปรวนของคะแนนครอบครวอยดมสขได รอยละ 19.51F (16, 5054), R2= 0.1976, Adjusted R2= 0.1751) ดงแสดงในตารางท 2.19

สรปวาปจจยดานเศรษฐฐานะมผลตอความอยดมสขของครอบครว และครอบครวทมบตรจ านวนมาก รวมทงมการจดการสมดลของเวลาระหวางการท างานและชวตครอบครวทด มผลทางบวกกบความอยดมสขของครอบครว

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

120

ปจจยทมอทธพลตอคะแนน ครอบครวอยดมสข

Coef. SE t

ระดบการศกษา (กลมอางอง ต ากวาประถมฯ) - มธยมศกษาและประกาศนยบตร .524417 .5297543 0.99 - ปรญญาตรและสงกวา 6.102138 1.142449 5.34**

รายไดครอบครว (บาท/เดอน) .0000555 9.99e-06 5.56** อายเมอแตงงาน .0239202 .0491362 0.49 จ านวนสมาชกครอบครว .2393227 .1836892 1.30 จ านวนรน .2201143 .4673053 0.47 จ านวนผสงอาย -1.519464 .8824944 -1.72 มผปวยตดเตยง .5016748 1.818329 0.28 จ านวนบตร .7014625 .2124001 3.30* จ านวนผพการ -1.161824 .7613114 -1.53 สมดลเวลาท างานและครอบครว 9.932882 .3004331 33.06** เพศ (กลมอางอง -ชาย)

- หญง -1.516924 .6358255 -2.36*

F (16, 5054) , R2= 0.1976, Adjusted R2= 0.1751 * p<.05 และ** p<.01

ตารางท 2.19 ปจจยทมอทธพลตอคะแนนครอบครวอยดมสข

ผลการศกษาเพมเตม

ครอบครวของรนประชากรตามยคตางๆ (generation)

รนประชากรเปนการแบงรน (generation) ตามรนการเกดทมบรบทของชวตในท านองเดยวกน และมแบบแผนการด าเนนชวตทมลกษณะเฉพาะ ปจจบนมการแบงกลมยคหรอรนประชากรทหลากหลาย แบงกลมตวอยางเปน 5 กลมประชากร ตามค าจ ากดความทกระทรวงดจทลเพอเศรษฐกจและสงคม (2561) ดงนคอ 1) กลม Greatergeneration (เกดป พ.ศ. 2486 หรอปกอนหนา) เปนกลมคนทเกดกอนและระหวางชวงสงครามโลกครงท 2 2) กลม Baby boomer (เกดป พ.ศ. 2487–2505) เปนกลมคนทเกดในชวงหลงสงครามโลกครงท 2 ซงมอตราการเกดสงและประชากรสวนใหญเตบโตในภาคเกษตรกรรม 3) กลม

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

121

Generation X (เกดป พ.ศ. 2506–2520) เปนกลมคนทเกดในชวงตอจากประชากรกลม Baby boomer ประชากรทเกดในรนนแตละปมจ านวนมากกวาหนงลานคน บางการศกษาจงเรยกคนทเกดในรนนวา “ประชากรรนเกดลาน” 4) กลม Generation Y (เกดป พ.ศ. 2521–2538) คนกลมนเกดมาในชวงทประเทศก าลงพฒนาและเขาสความเปนเมองสงขน เปนชวงทมววฒนาการทางเทคโนโลยตางๆ ชดเจน และ 5) ประชากรกลม Generation Z (เกดตงแตป พ.ศ. 2539 เปนตนมา) คนกลมนเกดมาในยคทมความพรอมและความกาวหนาทางเทคโนโลยอยางมากและสามารถตดตอสอสารไดอยางไรพรมแดน (สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล, 2559; เสนอ นมเงน, 2561)

รนการเกด Generation

ครอบ

ครวอ

ย ดมส

ข รว

ม

1) สม

พนธภ

าพ

2) บท

บาทห

นาท

3) เศรษ

ฐกจ

4) พอ

เพยง

4) ชม

ชน

5) จต

วญญา

ณ

6) กา

รดแล

สขภา

พ

7) กา

รศกษ

า

8) คว

ามมน

คงแล

ะกา

รพงพ

า

1. Silent Generation (n=472)

3.7160

3.7007

3.7489

3.2712

3.7961

3.7436

4.0879

3.5222

3.7781

3.7956

2. Baby Boomer** (n=2,704)

3.7571 3.7429 3.8387 3.2758 3.8406 3.7217 4.1346 3.5397 3.9049 3.8147

3. Generation X (n=2,159)

3.7425 3.8632 3.8995 3.2074 3.8305 3.6142 4.1131 3.5109 3.9486 3.7149

4. Generation Y (n=797)

3.7340 3.9129 3.9737 3.2396 3.8435 3.4696 4.0492 3.5216 3.8708 3.7334

5. Generation Z* (n=26)

3.5470* 3.6719 3.7885 3.0769 3.7019 3.4808 3.7212 3.2500 3.6250 3.6154

หมายเหต: *ต าสด ** สงสด

ตารางท 2.10 คะแนนครอบครวอยดมสขโดยรวมและรายดาน จ าแนกตามรนของการเกด

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

122

ผลการศกษาแสดงวาครอบครวกลม Baby Boomer มคะแนนครอบครวอยดมสขโดยรวมสงทสด เทากบ 3.7571 คะแนน รองลงมาคอ Gen X, Gen Y, และ Silent Gen โดยกลมรน Gen Z มคะแนนครอบครวอยดมสขต าสด แตไมพบความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต (F= 1.640, p>.05) ดงแสดงในแผนภมท 2.14

แผนภมท 2.14 คะแนนครอบครวอยดมสข (รวม) จ าแนกตามรนของการเกด 5 รน

เมอพจารณารายดาน 9 ดาน พบวา 1) ดานสมพนธภาพ กลม Gen Y มคะแนนสงสด และ Gen Z มคะแนนต าสด 2) ดานบทบาทหนาท กลม Gen Y มคะแนนสงสด และ Silent Genมคะแนนต าสด 3) ดานเศรษฐกจ กลม Baby Boomer มคะแนนสงสด และ Gen Z มคะแนนต าสด 4) ดานการด าเนนชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง กลม Gen Y มคะแนนสงสด และ Gen Z มคะแนนต าสด 5) ดานการรวมใจในชมชน กลม Silent Gen มคะแนนสงสด และ Gen Y มคะแนนต าสด 6) ดานการพฒนาทางจตวญญาณ กลม Baby Boomer มคะแนนสงสด และ Gen Z มคะแนนต าสด 7) ดานการดแลสขภาพ ทกกลมมคะแนนใกลเคยงกน กลม Baby Boomer มคะแนนสงสด Gen Z มคะแนนต าสด 8) ดานการศกษา กลม Gen X มคะแนนสงสด และ Gen Z มคะแนนต าสด และทายสด 9) ดานความรสกมนคงและการพงพาตนเอง กลม Baby Boomer มคะแนนสงสด และ Gen Z มคะแนนต าสด ดงรายละเอยดในตารางท 2.20 และแผนภมท 2.15-2.24

Silent Gen, 3.716

Baby Boomer, 3.7571

Gen X, 3.7425

Gen Y, 3.734

Gen Z , 3.547

3.4 3.45 3.5 3.55 3.6 3.65 3.7 3.75 3.8

คะแนนครอบครวอยดมสข

คะแนนครอบครวอยดมสข (รวม)

Gen Z Gen Y Gen X Baby Boomer Silent Gen

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

123

แผนภมท 2.15 ความอยดมสขรายดาน 9 ดานจ าแนกตาม generation

Generation (รน) ชวงอาย Silent Generation มากกวา 73 ป

Baby Boomer 54 – 72.9 ป Generation X 38 – 53.9 ป Generation Y 18 – 37.9 ป Generation Z ต ากวา 18 ป

หมายเหต : อางองจาก ETDA กระทรวงดจทลเพอเศรษฐกจ (2561)

0

1

2

3

4

5สมพนธภาพ

บทบาท

การเงน

พอเพยง

ชมชนรวมใจจตวญญาณ

สขภาพ

การศกษา

พงพาตนเอง

ความอยดมสขรายดาน 9 ดานSilent Gen Baby Boom Gen X Gen Y Gen Z

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

124

แผนภมท 2.16 คะแนนครอบครวอยดมสข “ดานสมพนธภาพ” จ าแนกตามรนของการเกด 5 รน

แผนภมท 2.17 คะแนนครอบครวอยดมสข “ดานบทบาทหนาท” จ าแนกตามรนของการเกด 5 รน

Silent Gen, 3.7007

Baby Boomer, 3.7429

Gen X, 3.8532

Gen Y, 3.9043

Gen Z , 3.5951

3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 4

สมพนธภาพ

1. ดานสมพนธภาพ

Gen Z Gen Y Gen X Baby Boomer Silent Gen

Silent Gen, 3.7489

Baby Boomer, 3.8387

Gen X, 3.8995

Gen Y, 3.9737

Gen Z , 3.7885

3.6 3.65 3.7 3.75 3.8 3.85 3.9 3.95 4

บทบาทหนาท

2. ดานบทบาทหนาท

Gen Z Gen Y Gen X Baby Boomer Silent Gen

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

125

แผนภมท 2.18 คะแนนครอบครวอยดมสข “ดานเศรษฐกจ” จ าแนกตามรนของการเกด 5 รน

แผนภมท 2.19 คะแนนครอบครวอยดมสข “ดานการด าเนนชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง” จ าแนกตามรนของการเกด 5 รน

Silent Gen, 3.2712

Baby Boomer, 3.2758

Gen X, 3.2074

Gen Y, 3.2396

Gen Z , 3.0769

2.95 3 3.05 3.1 3.15 3.2 3.25 3.3

เศรษฐกจ

3. ดานเศรษฐกจ

Gen Z Gen Y Gen X Baby Boomer Silent Gen

Silent Gen, 3.7961

Baby Boomer, 3.8406

Gen X, 3.8305Gen Y, 3.8435

Gen Z , 3.7019

3.6 3.65 3.7 3.75 3.8 3.85 3.9

เศรษฐกจพอเพยง

4. ดานเศรษฐกจพอเพยง

Gen Z Gen Y Gen X Baby Boomer Silent Gen

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

126

แผนภมท 2.20 คะแนนครอบครวอยดมสข “ดานความปลอดภยและรวมใจชมชน” จ าแนกตามรนของการเกด 5 รน

แผนภมท 2.10 คะแนนครอบครวอยดมสข “ดานการพฒนาดานจตวญญาณ” จ าแนกตามรนของการเกด 5 รน

Silent Gen, 3.7436

Baby Boomer, 3.7217

Gen X, 3.6042Gen Y, 3.4696

Gen Z , 3.4808

3.3 3.35 3.4 3.45 3.5 3.55 3.6 3.65 3.7 3.75 3.8

รวมใจชมชน

5. รวมใจชมชน

Gen Z Gen Y Gen X Baby Boomer Silent Gen

Silent Gen, 4.0879

Baby Boomer, 4.1346

Gen X, 4.1131

Gen Y, 4.0492

Gen Z , 3.7212

3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 4 4.1 4.2

จตวญญาณ

6. พฒนาดานจตวญญาณ

Gen Z Gen Y Gen X Baby Boomer Silent Gen

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

127

แผนภมท 2.22 คะแนนครอบครวอยดมสข “ดานการดแลสขภาพ” จ าแนกตามรนของการเกด 5 รน

แผนภมท 2.23 คะแนนครอบครวอยดมสข “ดานการศกษา” จ าแนกตามรนของการเกด 5 รน

Silent Gen, 3.5222

Baby Boomer, 3.5397

Gen X, 3.5109

Gen Y, 3.5216

Gen Z , 3.25

3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6

การดแลสขภาพ

7. ดานการดแลสขภาพ

Gen Z Gen Y Gen X Baby Boomer Silent Gen

Silent Gen, 3.7781

Baby Boomer, 3.9049

Gen X, 3.9486

Gen Y, 3.8708

Gen Z , 3.625

3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 4

การศกษา

8. ดานการศกษา

Gen Z Gen Y Gen X Baby Boomer Silent Gen

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

128

แผนภมท 2.24 คะแนนครอบครวอยดมสข “ดานการพงพาตนเอง” จ าแนกตามรนของการเกด 5 รน

แสดงใหเหนวา กลมครอบครววยรน Gen Z มคะแนนต าสดเกอบทกดาน เปนกลมทตองการดแล สนบสนน และพฒนามตยอยทกดาน โดยเฉพาะดานเศรษฐกจเปนปญหาทพบทวไปในทกกลมรน โดยกลม Baby Boomer และ Gen X เปนกลมทมคะแนนรวมครอบครวอยดมสขสงสด 2 อนดบแรก

ผลการวจยระยะท 3 (สมภาษณเชงลกครอบครวลกษณะเฉพาะ)

จากการการสมภาษณเชงลก การด าเนนการวจยใชเวลา 4 เดอน ครอบครวทมลกษณะเฉพาะ 94 ครอบครว ไดแก

1. ครอบครวผสงอายเลยงหลาน (15 ครอบครว) 2. ครอบครวผชราอยคนเดยว (9 ครอบครว) 3. ครอบครวแมวยรน (18 ครอบครว) 4. ครอบครวผปวยเรอรง(16 ครอบครว) 5. ครอบครวเลยงเดยว (19 ครอบครว) 6. ครอบครวผพการ/ตดเตยง (20 ครอบครว)

Silent Gen, 3.7956

Baby Boomer, 3.8147

Gen X, 3.7149

Gen Y, 3.7334

Gen Z , 3.6154

3.5 3.55 3.6 3.65 3.7 3.75 3.8 3.85

การพงพาตนเอง

9. ดานการพงพาตนเอง

Gen Z Gen Y Gen X

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

129

ผลการศกษาเชงคณภาพถงปญหาและความตองการของครอบครวเสยงและเปราะบางทวประเทศ ในครอบครวทตองดแลพการ ครอบครวทตองดแลผปวยตดเตยง ครอบครวแมเลยงเดยว ครอบครวแมวยใส ครอบครวสงอายเลยงหลานตามล าพง และครอบครวสงอายตองพงพามลกษณะปญหาและตองการความชวยเหลอ ดงน

3.1 ครอบครวผสงอายเลยงหลาน

สวนท 1 ขอมลทวไปของครอบครวผสงอายเลยงหลาน

1. ลกษณะพเศษของครอบครวผสงอายเลยงหลาน จากการสมภาษณเชงลกผสงอาย 15 ครอบครว อายอยในชวง 60-86 ป สวนใหญเปนยายและมสถานภาพสมรสหมาย 10 ครอบครว มอาชพรบจางทวไป คาขายเลกๆนอยๆ และท านาปลกผกขาย รายไดของแตละครอบครวมาจากอาชพของผสงอายและลกหลานใหเงนคาเลยงดหลาน สวนใหญมรายไดไมเพยงพอกบรายจาย 10 ครอบครว สวนใหญเลยงดหลาน/เหลน 2 คน จ านวน 10 ครอบครว สวนใหญเรมเลยงตงแตหลานเกดและอยดวยกนจนหลานโต ขณะนหลานอายอยในชวง 1.6-22 ป ผสงอายมสขภาพแขงแรงด 9 คน และมโรคเรอรง 6 คน เชน หอบหด 1 คน เบาหวาน 2 คน ความดนโลหตสง 4 คน (ตารางท 3.1-3.2)

ลกษณะผใหขอมล จ านวน รอยละ อาย 60-70

71-80 > 80

10 4 1

66.67 26.67 6.66

เพศ หญง

ชาย 14 1

96.33 6.67

สถานภาพสมรส ค

หมาย 5

10 33.33 66.67

อาชพ ไมม

รบจาง 3 5

20.00 33.33

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

130

ลกษณะผใหขอมล จ านวน รอยละ คาขาย เกษตรกรรม

4 3

26.67 20.00

รายไดครอบครว เพยงพอ

ไมเพยงพอ 5

10 33.33 66.67

ความสมพนธกบเดก ยาย/ยายทวด

ยา/ยาทวด ตา

11 3 1

73.33 20.00 6.67

จ านวนหลานทเลยงด (คน/ครอบครว) 1

2 3

3 10 2

20.00 66.67 13.33

สมาชกครอบครว(คน) 2

3 4 5 6

2 6 4 2 1

13.33 40.00 26.67 13.33 6.67

อายหลาน (ป) (Range = 1.6 - 22 ป) 1 – 5

6 – 12 13 – 18 19 – 22

5 11 8 3

33.33 73.33 53.34 20.00

ภาวะสขภาพผสงอาย แขงแรงด

โรคเรอรง (หอบหด เบาหวาน ไขมนสง ความดนโลหตสง)

9 6

60.00 40.00

ตารางท 3.1 ลกษณะทางประชากรของผสงอายและหลาน

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

131

ล าดบท

อาย(ป)

เพศ สถาน ภาพสมรส

อาชพ รายได (บาท/เดอน)

ความ สมพนธกบเดก

จ านวนหลาน(คน)

สมาชกครอบครว

(คน)

อาย(หลาน)

ภาวะสขภาพ

1 64 หญง ค รบจางทวไป (ลกสงเงนให)

ไมเพยงพอ ยาย 2 4 (ตา ยาย หลาน)

15 และ 10 ป

หอบหด ภมแพ

2 63 หญง หมาย ขายขาวกลอง (ลกสงเงนให)

เพยงพอ ยาย/ทวด 2 3 (ยาย หลาน เหลน)

18 ป เหลน 1.6 ป

แขงแรงด

3 หญง หมาย เกบผกขาย เพยงพอ ยาย 1 3 (ยาย ลก หลาน)

12 ป แขงแรงด

4

67 หญง หมาย รบจาง ท าไร (ลกสงเงนให)

ไมเพยงพอ ยาย 2 3 (ยาย หลาน)

20 ป และ 18 ป

แขงแรงด

5

71 หญง หมาย ท านา รบจาง ขายน าพรก

ไมเพยงพอ ยา 2 3 (ยาย หลาน)

17 ป และ 11 ป

แขงแรงด

6 86 หญง หมาย รบจางทวไป (ลกสงเงนให)

ไมเพยงพอ ยาย 2 3 (ยาย หลาน)

10 ป และ 5 ป

ความดนโลหตสง

7 65 หญง ค ทอเสอ (ลกสงเงนให)

ไมเพยงพอ ยาย 2 4 (ตา ยาย หลาน)

11 ป และ 7 ป

แขงแรงด

8 61 หญง หมาย ท านา รบจาง (หลานสงเงนให)

ไมเพยงพอ ยา ทวด 2 3 (ยาย หลาน เหลน)

8 ป และ 4 ป

เบาหวาน

9 77 ชาย ค รบจางทวไป (หลานสงเงนให)

ไมเพยงพอ ตา 2 4 (ตา ยาย หลาน)

22 ป และ 17 ป

แขงแรงด

10

68 หญง ค ท านา ไมเพยงพอ ยาย 2 5 (ยาย ตา ลกสาว หลาน)

5 ป และ 1.5 ป

เบาหวาน ความดน ไขมนสง

11 73 หญง หมาย รบจางท าไร เพยงพอ ยา 1 2 (ยา หลาน)

13 ป (พการ)

แขงแรงด

12 72 หญง หมาย เลยงหลาน เพยงพอ ยาย 1 2 (ยาย หลาน)

12 ป ความดนโลหตสง

13 60 หญง หมาย ขายของตามตลาด

ไมเพยงพอ ยาย 3 5 (ยาย ตาทวด หลาน เหลน)

10 และ 13 ป

ความดนโลหตสง

14 64 หญง ค ไมมงาน ไมเพยงพอ ยาย 2 4 (ยาย ตา หลาน)

6 และ 17 ป

แขงแรงด

15 67 หญง หมาย ไมท างาน เพยงพอ ยายทวด 3 6 (ยาย ปา ลง หลาน เหลน)

21 ป แขงแรงด

ตารางท 3.2 ลกษณะครอบครวผสงอายเลยงหลาน

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

132

2. การใชชวตครอบครวผสงอายเลยงหลาน สวนใหญผสงอายเลยงตงแตหลานยงเปนทารก เชน ตงแตเกด อาย 1-6 เดอน 1-2 ป บางครอบครวเลยงเมอหลานโตแลว เชน 3-8 ป และเลยงจนหลานโตเรยนจบ ท างานและยงอาศยอยดวยกน ผสงอายท าหนาทเปนมารดาบดาแทนบดามารดาจรงทตายไป แยกทางกน เจบปวยทางจต ทอดทงลก หรอไปท างานตางจงหวด/ตางประเทศและฝากลกไวใหยาย/ตา หรอยา/ป เลยงแทน หลายครอบครวผสงอายเปนหวงวาบดามารดาจรงจะดแลหลานไดไมดเพราะตองท างานเปนกะตองเอาหลานไปฝากใหเพอนขางบานเลยง ทอยคบแคบ สงสารหลาน กลวหลานไดรบอนตราย จงอาสารบหลานมาเลยง

ผสงอายใหการดแลหลานทกเรองทงในภาวะสขภาพดและเจบปวย สงเสรมการเจรญเตบโต พฒนาการ สงเสยใหเรยนหนงสอ บางครอบครวบดามารดาจรงสงเงนคาเลยงดหลาน แตบางครอบครวไมสงเสย ท าใหผสงอายเหลานมชวตทล าบาก รสกเหนอย รสกเปนภาระ เพราะอายมากแลว สขภาพไมคอยด ตองดแลหลานและตองท างานดวย บางครงในตอนทล าบาก เชน ไมมเงนใชจายและเจบปวย กจะคดวาวยนแลวควรจะสบายแลวไมนาตองมาเลยงหลาน บางครอบครวมญาตชวยเลยงหลาน ชวยดแลยามเจบปวย อยเปนเพอนเมอผสงอายตองอกไปท าธระนอกบานหรอไปรวมกจกรรมชมชน

การเลยงเดกในปจจบนแตกตางจากการเลยงลกในอดต เชน ตอนหลานเปนทารกกไมคอยไดนอนหลบเพราะตองชงนมผสมและปอนนมใหหลาน และดแลเมอหลานเจบปวย ไมเหมอนสมยกอนใหลกกนนมแม ถงแมจะมผาออมส าเรจรปทไมตองเปลยนบอยแตกตองซอแพง เมอหลานโตขนมชองวางระหวางวย ตามหลานไมทนเนองจากมการเปลยนแปลงทางเทคโนโลยและสงคมวฒนธรรม ปจจบนมสงลอใจมากขน มอาหารและขนมแปลกใหมซงเดกชอบทานท าใหหลานไมอยากทานอาหารทบาน เหลานจงตองมคาครองชพสงขน ตองท างานหนก ชวตล าบากในชวงบนปลาย

อยางไรกตามผสงอายทเลยงหลานหลายครอบครวมความเชอวาการเลยงหลานเปนความรบผดชอบทจะตองดแลหลานซงเปนคนในครอบครวเดยวกนใหด มความเตมใจ มความภาคภมใจทหลานเรยกตายายวา “พอ-แม” ถอวาเปนการแบงเบาภาระใหลกตนเอง

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

133

เปนการสงเสรมสนบสนนใหลกไดสรางฐานะทางเศรษฐกจครอบครว บางครอบครวผสงอายรสกวาการเลยงหลานสามารถชวยคลายเหงาในชวตสงวยได

3. ความสขและความทกขของครอบครวผสงอายเลยงหลาน ในภาพรวมครอบครวผสงอายเลยงหลานมความสขมากกวาความทกข ถงแมจะมความยากล าบากบางในชวงหลานเลกๆ ทตองท างานหาเลยงชพและตองเลยงดหลานในชวงบนปลายชวตทสขภาพไมคอยด แตพอโตขนหลานไดชวยท างานและดแลผสงอายตอบแทนบญคณ อยางไรกตามการมโอกาสไดเลยงหลานเปนความสขของครอบครว ดงค าพดของยายอาย 72 ป

“.....หลานคนนเปนความสขของเราคะ...เขาเปนเดกดแบบเนย คอเขาไมท าใหเราเดอดรอน......คนอนมองวาเราแกแลวยงตองมานงเลยงหลานอยอยางเนย ....เรากมองคดวาเออเราสบายเรามกนมอยของเรา ไมไดเปนหนใครเราไมไดเดอดรอนใคร มหรอไมมคนอนเขากไมรไง เรากเขาใจตรงนใชปะ”

ยายอาย 65 ป เลาวา “....เพราะอยดอยฮ นละ ลกเตากะบไดตอวาหยง เรากเลยงของเราไป เขากะอยของเขาไป เขามาเขากะใหเงน พน สองพน คนบซอกบเขา มนกะอยไดโดนจงซหมด ละกะกนเงนผเฒาไปกะอยไปเรอยๆ บปานไดดอก......จงไดละ ซมอนกอยดส าบายอยเด คนเขามาอยน ากนกะยานเขาบมอยมกน กะอยากใหมนไปอยน าพอแมเขานนละ แตวามนบไปอยดอก”

ยายอาย 67 ป เลาดวยความภาคภมใจวา “...พอมนโตพอชวยท ากน เรากฝกมนท าทกอยาง ฝกท างาน การบานอะไรไป ฝกมนมาแตนอย กชวยตวเองไดบาง กสบายไป..”

ทส าคญอกประเดนหนงทท าใหครอบครวมความสขคอ การเงนใชจายในครอบครว ดงค าอธบายของผสงอายเลยงหลานวา “....มเงนใชจาย ซออาหาร ซอขาวของเครองใช... มเงนใหหลานไปโรงเรยน...มรายไดพอใชในแตละเดอน..” (ยายอาย 64 ป, 63 และ 72 ป)

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

134

นอกจากนผสงอายอธบายความสขของครอบครววาอยทความคดของสมาชกครอบครวไมตองเปรยบเทยบกบครอบครวอน ดงค าพดของยายอาย 72 ป

“..... เรากพอกนแบบทเรามอยเนย พอกนทเรามอยอะ เราๆ อยาไปคดวาคนเขามเงนเขาสบายกวาไมใชเราตองไปมองคนทวาเขาจนกวาเรา เขากยงอยไดเรากตองอยได กคดอยางนมนกมก าลงใจนะ เราไปมองคนรวยไมไดเราตองมองคนจนกวาเราทวาฐานะเขาแยกวาเราอยางเนย เขาไมมรายไดอะไร...”

สวนความทกขของครอบครวผสงอายเลยงหลาน เปนความรสกยากล าบากเนองจากผสงอายมสขภาพไมดตองเลยงหลานตองท างานเลยงครอบครว ตองดแลเมอหลานเจบปวย รายไดไมเพยงพอกบรายจาย ตองประหยดอยางมาก และไปไหนมาไมสะดวก สงผลใหผสงอายรสกทกขใจ ดงตวอยางค าบอกเลาของผสงอายเกยวกบความยากล าบากในการด าเนนชวต เชน

“.....ล าบากอยางเวลาทเราตองไปไหนแบบรบๆน เราตองตนแตเชา ตองท ากบขาวไวใหหลานกอนถงจะไปได อยางถาจะไปหาหมอทล าปาง เราตองลกตงแตต 4 ตองท ากบขาวใสตกบขาวไวใหหลาน บอกท ากบขาวไวใหละนะ ยายจะดกรถไปล าปาง (ยายอาย 71 ป)

“.......เฮดสาดคอเกา หลานนอยใสอ กวย มาแหยสาด แลวกะใสขนมยนให.......เลยง 2 คน กะอยน ากนฮนละ กวนกนอยจงซน.......คนเลกกไกวเปล ต าสาดไปดวย คนโตกวงเลนแถวนน.... ” (ยายอาย 61 ป)

“...หนกใจตอนทไมมเงน อยางวนพรงนหลานกจะเอาทไหนไปโรงเรยน ตองหาใหได จะหาทไหนกไมม อยางเคาจางทไหนเรากไป วน 250 บาทกอยไดกวนละถาใหหลานไปโรงเรยน (ยาอาย 71 ป)

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

135

“....กะยม ธกส. กะเปนหนไวนนละ.....อยากใหซอยเหลอ แตบมไผซอยกะตองไดยม ....กะภาระเลยงนแลว แลวกะคาอยคากน........มนกะบพอปนได กะพอถๆ ไถๆ ไปนละ...ต าสาด เลยงหลานไป (ยาทวดอาย 61 ป)

“....ยายกประหยดไว ประหยดเอา กนนอย ...บอกใหหลาน อยากนมากนะ เราไมมเงน สงสารพอแมบาง ไมไดอย ท าแตงานทงวนทงคน บอกหลานอยางน มนกเชอ วนหนงกกนวนละ 10 บาท” (ยายอาย 67 ป)

บางครอบครวมเงนพอใชแตละเดอนเนองจากมบานเปนของตนเอง ไมตองเชาบาน ไดรบเงนเลยงชพผสงอาย ชวยเหลอจากลกหลานและจากการท างาน ดงค าอธบายของผสงอายดงน

“....ไมมปญหาการกนอย เพราะวาของมนมอยในทองทงนาอยแลว มคาน าคาไฟทตองจาย คาน าคาไฟถาเราไมท างานกขาด เดยวมาตดไฟ... ไปรบจางท าไรจบผกจบอะไรอยางเนย จบงานเบาๆ อะ ฉนกไป สองสามเดอนฉนยงได 2-3 พน เงนเดอนคนชราอะ 700 บาทและของหลานอก 800 บาท (เงนคนพการ) และกลกใหพนหนง สงมาใหอกพนหนง ..... (ยาอาย 73 ป)

“.......แลวมเงนผสงอายดวย 700 และบตรคนจนอก 300 รวมแลวเดอนประมาณ 5,000 บาท ....รายไดจากการเลยงเดก เดอนละ 3 พนกวา ลกคนอนๆ ใหบาง เดอนละ 1 พน...” (ยายอาย 72 ป)

ครอบครวผสงอายเลยงหลานสวนใหญมปญหาดานเศรษฐกจ ถงแมจะไดรบเงนเลยงชพผสงอายและท างาน แตลกหลานไมชวยเหลอดานการเงน รายไดไมเพยงพอกบรายจาย ตวอยางค าบอกเลาเกยวกบความล าบากในดานการเงนดงน

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

136

“.....เงนไมพอกนพอใช ไมพอจะใหหลานไปโรงเรยน รบจางลางจานใหเพอนขางบานวนละ 200 บาท (ยายอาย 64 ป)....ตอนทลกบสงเงนมาให อยากไปรบจางกะบมคนเอาไห มนกะมทอนนละกคอคาใชจายไมพอ เราตองท างานหาเงนมาเลยงหลาน เรากเหนอย (ยายายอาย 71 ป)........ล าบากเรองการเงนการทอง ตองไดเดอนนง 7,000 ยงพอใช (ยายอาย 61 ป).......พอแมกไมคอยมเงนสงมาให เปนเดอน 2 เดอน เงนกขาดเขน (ยายอาย 86 ป)....บไดสงเงนมาให มแตมาสเอาขาวไปกน (ยายอาย 65 ป)”

4. ผลกระทบทเกดขนกบการเปนครอบครวผสงอายเลยงหลาน ผลกระทบมทงทางบวกและทางลบตอผสงอาย ซงผลกระทบทางบวกมดงน

รสกภาคภมใจ ทไดแบงเบาภาระของสมาชกครอบครวและหลานสามารถชวยแบงเบาภาระผสงอายได การเลยงหลานชวยคลายความเหงาได และมความสขระดบปานกลาง ดงค าบอกเลาของผสงอายดงน

“........เออ มนกมความสขในของมนไมอยางงนกเหงาซมกนสองคนไมรจะคยกบใคร อารมณดกคย.......ท าอะไรใชใหไปเอาอะไรใชไดทกอยาง ไอคนเลกอะนะ รทกอยาง......... ตอนนมความสขปานกลาง เนองจากเงนยงไมพอใช ทจะจนเจอหลาน.....” (ยาย ยา อาย 68, 72 และ 73 ป)

“....เอาไปเอามากะแมนความยาย จงแขวน 10 ป 8 ป แขวน านมยงบออกเมด ยายบใหกนทอฟฟ บดซมเขาเลยง แขวแหวงเบด เขาบเถยงดอกเรองเลยงน พอแมเขาพไดกะดาย หลานไมถามถงพอเลย เรยกตากบยายวา พอแม.....” (ยายอาย 65 ป)

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

137

สวนผลกระทบทางลบพบวา การเลยงหลานมผลตอภาวะสขภาพของผสงอาย การขาดโอกาสเขารวมกจกรรมทางสงคม มความเครยดความวตกกงวล รสกเปนภาระ ดงรายละเอยดตอไปน

ภาวะสขภาพ การเลยงหลานท าใหผสงอายปวดหลง เหนอยลา พกผอนไมเพยงพอ ผสงอายเลาวา

“....มนกะเมอย ยายเปนความดนสง ปวดหลง ตองอมเคา เดยวกะลกขนมาเอานมใหกน......นอนไมพอ ดกๆลกขนมา ชงนมใหกน เดยวกะไห ตอนนอยๆเนาะ..... ดกๆนอนเอานมใหกน พอไปเซบ บไดใสแพมเพส เยยวแลวกะไห กตองลกขนมาเปลยนผาอก...... กยาก อดหลบ อดนอน มนไหกะตองลกน ากน ชนชา อยมาจนเดยวน เปนธรรมดา ชนชา (ยายอาย 86 ป)

การขาดโอกาสเขารวมกจกรรมทางสงคม เนองจากไปไหนอยางทตองการไมไดเพราะเปนหวงหลาน ดงค าบอกเลาของผสงอายดงน

“....ยายกไปไหนไมได เหมอนกบตดคกอะ จะไปทไหนกตองหวงหลาน ถาแมเคาอย เรากไปได.....ไมไดชวยงานสงคม....ไมไดไปวดเพราะตองเลยงหลาน แตใสบาตรทกวน... (ยายอาย 71 ปและยายทวด อาย 63 ป)

“.......กยาก อดหลบ อดนอน มนไหกะตองลกน ากน ชนชา อยมาจนเดยวน เปนธรรมดาชนชา.......คนลกบอยดมแฮง ยายกะบไดนอน ....” (ยายอาย 65 ป)

“.....แตกอนเคยชวยงานในชมชนเปนอสส. กรรมการชมชน พอมเหลนกไมไดท า ตองเลยงหลาน.......” (ยายอาย 67 ป)

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

138

ความเครยด/ความวตกกงวล ผสงอายทเลยงหลานมความเครยดความวตกกงวลวาหลานจะเจบปวย เปนหวงวาหลานจะเรยนไมจบและไมมงานท า กลวหลานวยรนตงครรภกอนเรยนจบ ดงค าบอกเลาขางลางน

ยายอาย 68 ป เลาวา “....กเครยดเหมอนกนแหละพอนนหายโมโหกเครยด ทหนง บางทกอเขาเลยงดกนไดกชงเขา เราจะไปยงอะไรชวตเขาบอกเขาแลวเขาไมเชอไมฟงอะ....กไมรจะท าไงอะ ปลอยเขาไป ....ตอนเนยไมเปนปญหาใหมๆ คดปญหามนเครยดและขาเดนไมคอยจะไหวดวย น าหนกตวเรามนเยอะอะ....”

“......เปนหวงวาหลานจะไมจบ ม.3 เพราะเขาสมองทบ .....กลวจะไมมงานท า ชวยตวเองไมได พอแมไมมเหมอนคนอน มนไมทนคน มนไมทนคน ใครชวนกไปนะเปนอยางนนนะ ชวนกไป มนๆ ไมฉลาดอะ เพอนฝงชวนไปมนกไปเพอนฝงนนมนได หามมนไดเหรอ กลวถาเกดมนพากนไปใหผชายเขา .......นนแหละอยางทฉนพดอยเนยแหละ เปนสาวแลว มรอบเดอนแลว กลวกเหนๆ อยอยางเงย เหนเขาท าทองมนมอะ กกลวมนทองดวย....” (ยาอาย 73 ป)

“....กงวลใจ หรอหวงหลานเรองเรยนนะ กพดวาบอกเขาวาถาโตมากจะใหพอเขาสงเรยนอะไรอยางเนยแตเราจะไปกอะไรเขาไมไดแลว...ถาไมไดเรยนเขากล าบากกคดแบบเนย นอนคดอยอะ....(ยายอาย 72 ป)....”

“...เครยดมา เมอหลานปวย....กงวลกลวไมมเงนคาเทอมใหหลาน...”(ยายอาย 64 และ 60 ป)

ความเปนภาระ สวนใหญผสงอายรสกเปนภาระเกยวกบการหาเงนใหหลานเรยนหนงสอ ดงตวอยางค าบอกเลาของผสงอายดงน

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

139

ยาอาย 73 ป เลาวา “.....เปนภาระเรองเรยนเนยแหละ นอกจากเรองอนไมไดเปนภาระ เพราะวาฉนไมไดท าไร ตนเชามาหากนขาถาใครเรยกฉนกไป กนอย 2 คนภาระอะไรไมมมากหรอก 2 คนยงไงกได ตนกนมอะไรกนกกนกนไปจะไปโรงเรยนกไป ฉนกมงานท ากไปท างาน เยนกกลบ เขาบายหนอยฉนกลบไปถงกอนเหนมามา อามาดใจเรยกใหญ มอยแคนนแหละ...”

ยายอาย 60 และ 67 ป เลาวา “..... เปนภาระทสลดไมออก.....มความจ าเปนตองเลยง หลานเรา เหลนเรา เกดมาแลวกตองเลยง ถาเราไมเลยงแลวใครจะเลยง.....เราไมทงกน......รสกเหนอยมากไมเคยฝากเพอนบาน ไมสรางภาระ ไมยงกบใคร เลยงกนในบาน....”

สวนท 2 ผลการศกษาครอบครวผสงอายเลยงหลาน

1. องคประกอบของครอบครวอยดมสขของครอบครวผสงอายเลยงหลาน ผสงอายทเลยงหลานอธบายความอยดมสขของครอบครววาตองมองคประกอบดงน สมาชกครอบครวมสมพนธภาพทด สมาชกเขาใจกนรกใครปรองดองกน ไมทะเลาะกน เชอฟงซงกนและกน ไดอยกนพรอมหนา สมาชกมความรบผดชอบในบทบาทหนาท ชวยเหลอเกอกลซงกนและกน มความเปนอยสบาย ไดเขาวดสวดมนตท าสมาธ และสขภาพแขงแรงไมเจบปวย

สมพนธภาพในครอบครว สมพนธภาพในครอบครวทด เ ป นองคประกอบส าคญของความอยดมสขของครอบครวผสงอายเลยงหลาน ผสงอายมความสขทหลานแสดงออกถงความรกความหวงใยกน สนทกบผสงอาย ชวยเหลอซงกนและกน ชวยแบงเบาภาระของผสงอาย หลานท าตามค าสงสอนของผสงอาย พดคยกน ปรกษาหารอกน ดงค าบอกเลาของผสงอาย

“.......มนกรก รกยาย เวลามนมามนกมากอดมาหอม ....อยางเวลาเคาโทรมา ยายๆท าอะไรอย ยายอยกบใคร กนขาวหรอยง อยางงน อยางง...” (ยายอาย 67 ป)

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

140

“....เรากรกมนเนอะ อยดวยกนมานานแลว ถาจๆ เอามาเลยง มนกไมมความสมพนธกนนะ มนผกพนกน” (ยาอาย 71 ป)

“.......ชวยปดเฮอน ยายลางน าด เข าลางน าเสย นอนกบยายน ละเนาะ ซไปนอนกบพอแมจงได......ยาย หลาน แยกเตยง แตยงนอนหองเดยวกนอย กนขาวดวยกนทกมอ 3 เทอพนแลว...” (ยายอาย 65 ป)

“......สนทกน เพราะเลยงตงแตเลกแลว เลยงตงแตคนโต ตอนแรกพอแมเคาไมเลกกนเนอะ (ยาอาย 71 ป)

“......กอดพนง อกพนงกะอยากใหกอด........นอนน ากนสามคน ยายนอนกลาง กลางมง แยกกนบได…..” (ยาทวดอาย 61 ป)

“.....บางวนกอยตลาดวนๆกเถยงทะเลาะกบหลานมง เออทง 2 คนเลย สวนใหญนอนกบยาย หายไปกเงยบไปพอเวลาอารมณดมากอดมาอะไร กปลมใจหายเหนอยหายอะไร บางทเขาเรยกตาเขาเรยกพอนะ เรากมาคดอกทเกดมาเปนคนมนกดแลวมนไมมพอนะมแตแมนะ เขากเลนราเรงเขาแหละ ก าลงซนเลยตอนเนย...” (ยายอาย 68 ป)

บางครอบครวมสมพนธภาพในครอบครวไมด โดยเฉพาะสมพนธภาพระหวางผสงอายทเลยงหลานกบบดามารดาของหลาน มความรสกหางเหน ไมมาเยยมเลยหรอมาเยยมปละครงหรอมาเยยมเฉพาะเทศกาลสงกรานต ไมสงเงนคาเลยงดลกหรอไมสนบสนนคาใชจาย และทะเลาะกน สงผลตอสมพนธภาพไมดระหวางบดามารดากบเดกดวย ดงค าบอกเลาของผสงอายตอไปน

“.....ลกเขาบคอยมาหา ลกชายนน เขาบคอยมา เคาไปอยหลายป.......เคาไมนอนกบพอแม นอนแตกบยาย นอนกบยายน ละเนาะ ซไปนอนกบพอแมจงได (ยายอาย 60 ป)

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

141

“.....นอนน าเรานแลว ผทเวานกะยงบไปหาฮอดแม นอนน าแมบคมคนนนนะ....ไปเฮอนเขา ตอนเขาเอาลกเขาไป กะยงลกคนมาหายา ลกดก ลกมาดก......ซมอยน บใหเขาบายละ คนมาใหมๆ มนบใหพอแมมนบาย จกแมนเขาฮกหรอไมฮกเขาบไดเลยง ...หลานนมนบไปอยดอกน าพอน าแมมน...” (ยายอาย 65 ป)

การไดอยกนพรอมหนาของสมาชกครอบครว ท าใหสมาชกครอบครวไดพดคยกน ปรกษาหารอกน ปรบทกขดวยกน สมาชกมความรบผดชอบตามบทบาทหนาทครอบครว สามารถชวยเหลอพงพาซงกนและกน ดงค าอธบายของผสงอายตอไปน

“......ความสขมนกเวลาเขามาทมนกมความสขสบาย......เขาอยกนพรอมหนาพรอมตา (ยายอาย 68 ป).....มความสข ทท าใหหลานสบายใจ มขาวกน มเงนไปโรงเรยน (ยายอาย 64 ป)

“......พอมนโตพอชวยท ากน เรากฝกมนท าทกอยาง ฝกท างาน การบานอะไรไป ฝกมนมาแตนอย กชวยตวเองไดบาง กสบายไปหนอยนง....” (ยายอาย 65 ป)

“......เพราะอยดอยฮ นละ ลกเตากะบไดตอวาหยง เรากเลยงของเราไป เขากะอยของเขาไป เขามาเขากะใหเงน พน สองพน คนบซอกบเขา มนกะอยไดโดนจงซหมด ละกะกนเงนผเฒาไป กะอยไปเรอยๆ บปานไดดอก.....จงไดละ ซมอนกอยดส าบายอยเด คนเขามาอยน ากนกะยานเขาบมอยมกน กะอยากใหมนไปอยน าพอแมเขานนละ แตวามนบไปอยดอก...” (ยายอาย 65 ป)

“.....คนในบานปรองดองรกใคร สามด รบผดชอบครอบครว ชวยเหลอเกอกลกนตามอตภาพ ‘ไมน าเรองภายนอกเขาบาน’ ปรบทกข-สขกบคนในบาน…...หลานกลบมาดแลเราบาง....” (ยายอาย 67 และ 60 ป)

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

142

การไมทะเลาะกนในครอบครว ผสอายอธบายวาการทหลานรกยาย รกพอแม พนอง มความเขาใจกนระหวางสมาชกครอบครว สมาชกฟงซงกนและกน ไมทะเลาะกน หลานเชอฟงท าตามค าสอนของยายาย ไมมปากเสยงหรอทะเลาะกน ไววางใจกน ใหเกยรตกน สงเหลานชวยใหครอบครวอยดมสข ดงตวอยางค าบอกเลาดงน

ยายอาย 63 ป “.....ความเขาใจกน อยดวยกนแลวสบายใจ .....เราวาอะไรมน มนกไมเถยง บอกมน มนกท าๆๆๆ ไมดอ ....เวลาจะไปท างานกลมกบเพอนนะ มนกตองบอก ‘ยาย จะไปท างานกบเพอนนะ ท างานกลมเดยวกมา’ มนไปชวโมงหนงมนกมาละ....”

ยายอาย 67 ป “.....เพราะเฮารกลกรกหลาน ยายกะบรละเนาะ ประมาณ 10 คะแนน กะมความสขอย ส าบายอย บไดผดบไดเถยงกน หลานเชอฟงด...”

“.......หลาน เหลน ไมดอ มความสข เชอฟงเลยงหลานแบบมเหตผล...........มความสขเพราะ เขา (หลาน) เปนเดกดแบบเนย คอเขาไมท าใหเราเดอดรอน...” (ยายอาย 60 และ 72 ป)

การไมเจบปวยของสมาชกครอบครวการทสมาชกมสขภาพแขงแรงไดท างาน หาเงนเลยงครอบครวไดเตมศกยภาพ ท าใหไมตองกงวลเกยวกบการดแลรกษา ไมตองการการดแลเปนพเศษ ผสงอายสามารถท างานไดเตมท จงเปนสวนหนงของการอยดมสขของครอบครว ดงค าบอกเลาของยาอาย 60 และ 71 ป

“...สขภาพรางกายแขงแรง..ไมมการเจบไขไดปวย กอยดมสข...”

2. ปจจยทท าใหครอบครวผสงอายเลยงหลานมความอยดมสข ผสงอายสวนใหญเนนเกยวกบการมเงนใชจายในครอบครว การไดมโอกาสเลยงหลาน มญาตมาชวยดแลหลาน นอกจากนความอยดมสขยงขนอยกบวธคดของสมาชกครอบครว ดงตวอยางค าบอกเลาของผสงอายดงน

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

143

การมรายไดสมดลกบรายจาย สวนใหญครอบครวผสงอายเลยงหลานมรายไดไมเพยงพอกบรายจาย จงเนนวารายไดเปนองคประกอบทส าคญในการอยดมสข ดงค าอธบายขางลางน

“.......มเงนใชจาย ซออาหาร ซอขาวของเครองใชในครวเรอน มเงนใหหลานไปโรงเรยนมเงนเลยงหลาน สงเสยใหหลานไดเรยนหนงสอ.......มรายไดพอใชในแตละเดอน ไมเปนหนสน.....ไปไหนมาไหนไดสะดวก...” (ยายอาย 64, 63, 60 และ 72 ป)

“......ครอบครวทมเงนใชในครอบครว มเงนมาชวยเหลอจนเจอครอบครว...คนเราถามเงนมนกมความสข เพราะมนไมมเงนเลยไมมความสขอะ...” (ยา ยายอาย 71 และ 73 ป)

การไดมโอกาสเลยงหลาน ไดชวยเหลอแบงเบาภาระลกหลาน ไดอบรมสงสอนหลานตามทอยากใหเกดขนในครอบครว จงเปนความภาคภมใจทไดชวยเลยงหลานและอมรมบมนสยหลาน นอกจากนการเลยงหลานท าใหมเพอน ไมรสกเหงาหรอวาเหวในชวต

“...กวามนะ หลานคนนเปนความสขของเราคะ... เขาเปนเดกดแบบเนย คอเขาไมท าใหเราเดอดรอน คนอนมองวาเราแกแลวยงตองมานงเลยงหลานอยอยางเนย ....เรากมองคดวาเออเราสบายเรามกนมอยของเรา ไมไดเปนหนใครเราไมไดเดอดรอนใคร มหรอไมมคนอนเขากไมรไง เรากเขาใจตรงนใชปะ....” (ยายอาย 72 ป)

“......รสกมความทกขมความสขนอยทสด กคอวาอดมนกคออด ไมมมนกไมมอยางเนย ชวงทเราไมมเงน ไมมใครจางเลยงเดก...” (ยายอาย 72 ป)

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

144

วธคดเกยวกบความพอเพยง เปนการคดหรอมมองทพอเพยงโดยไมเปรยบเทยบกบคนทดกวาหรอดอยกวาเพยงแตยอมรบในสงเกดขนกบครอบครว หรอพอใจกบสงทมอยของครอบครว ดงค าอธบายของยายอาย 72 ป ดงน

“........เรากพอกนแบบทเรามอยเนย พอกนทเรามอยอะ เราๆ อยาไปคดวาคนเขามเงนเขาสบายกวาไมใช เราตองไปมองคนทวาเขาจนกวาเรา เขากยงอยไดเรากตองอยได กคดอยางนมนกมก าลงใจนะ เราไปมองคนรวยไมไดเราตองมองคนจนกวาเราทวาฐานะเขาแยกวาเราอยางเนย เขาไมมรายไดอะไร....”

3. ความตองการบรการสนบสนนทางสงคมของครอบครวผสงอายเลยงหลานทกครอบครวตองการไดรบความชวยเหลอจากรฐบาลดานการเงน เรยนฟร ตองการทนการศกษาส าหรบหลาน ตองการการชวยเหลอเกยวกบการเลยงดเดก การชวยเหลอจากญาตใกลชด การชวยเหลอจากเพอนบาน และการบรการดแลสขภาพ ครอบครวผสงอายเลยงหลานมความตองการดานตางๆ ดงน

ดานการเงนจากรฐบาล เพอชวยเหลอคาใชจายคาน า คาไฟ คาเลยงดหลาน ดงความตองการเหลาน

“....กอยากใหชวยเหลอชวยเงนชวยทอง ชวยเรองคาใชจาย....อดอยาก 600 บาทกไมพอ เพราะรายจายมนเยอะ (ยายอาย 67 ป)

“.....ตองการเงนใหชวยเหลอเปนเดอนๆ กยงด เผอเราท าไมไหวไง นแหละกไมคอยจะไหวแลวนะเนยปเนย....อยากใหมาชวยเงนมาเลยงดเรามง......ถาหากไดเงนมากชวยใหหลานเรยน เขาจะอยไง เรากแกแลวอะ....ตองการเงน อาชพไมตอง..” (ยาอาย 73 ป)

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

145

“.....อยากใหรฐบาลมาดแลมใชมกนเนย มเงนสงลกหลานใหเรยนใหจบแคนนแหละ พอใชไดและ ถาเปนไปไดนะ .....” (ยายอาย 68 ป)

“....ถารฐบาลทเคาชวยได กอยากใหชวยเหมอนกน ชวยการศกษาของเดก...ทเรยนการอาชพนไมไดเรยนฟรแลว เสยคาเทอมละ แลวกวนนงถาท ากจกรรมนบางทกรอย สองรอย บางทถายายไมมกไปหาปามน ปามนกชวย...” (ยาอาย 71 ป)

ดานทนการศกษา ผสงอายตองการใหมทนการศกษาเพอชวยคาเลาเรยน คาเสอผา คารถรบ-สงเดนทางไปโรงเรยน ดงความตองการของผสงอายตอไปน

“...อยากใหชวยเรองเรยน เดกนอย เราไมคอยมอหยง จน เสอผากไมคอยม เฮากะดาย เรองคาเลาเรยน คาเลาเรยน (ยายอาย 86 ป).... กงวลใจเรองเรยนนะ คากนคารถ กพดวาบอกเขาวาถาโตมากจะใหพอเขาสงเรยนอะไรอยางเนย แตเราจะไปกอะไรเขาไมไดแลว...” (ยายอาย 72 ป)

ดานการเรยนฟร ผสงอายตองการใหรฐบาลจดการศกษาฟรแกเดกนกเรยนหรอรฐบาลรบผดชอบในเรองการศกษาทงภาคบงคบและอดมศกษา ดงค าขอของยายอาย 72 ป ดงน

“...... อยากใหไดเรยนฟรไดปะ เพราะตอนเนยอายยายกแกแลวเนอะ....... ถาไมฟรกเสยดอกเบยนอยพอไดสงหนอย.....อยากใหชวยเรองการศกษาของหลานใหมากทสด อยากใหไดเรยนฟรไดปะ ถาไมฟรกเสยดอกเบยนอย....”

ดานการเลยงดหลาน ผสงอายตองการใหมการชวยเหลอเกยวกบการดแลหลานเพอสงเสรมการเจรญเตบโตและพฒนาการของเดก และตองการใหญาต

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

146

ชวยเหลอแบงเบาภาระในการดแลหลานในชวงทเจบปวยหรอชวงทผสงอายตองอกไปท ากจกรรมนอกบาน ความตองการญาตชวยแบงเบาภาระดงน

ยาทวดอาย 61 ป เลาวา “...ผเลยงหลานกะรบภาระหนก....อยากใหมาด ยามเจบยามเปน..”

ยายอาย 68 ป บอกวา “....เปนหวงหลาน 2 คนอะ...... ถาไมมยายกบตาซกคนอะใครจะดแล แมกไมคอยสนใจซกเทาไหรใชมะ เพราะวา นอยใจกบแฟนเขาไง . . . . .มนกมปญหาระหองระแหงกนอยนะ..”

ยาอาย 73 ป เลาวา “....ทกวนเนยอยบานกบหลาน 2 คน แลวกลกกอยในระแวกกมาดแลมาชวยเหลออย.......บางทเขาไปโตะมา เขาเอากบเขาโตะมากเอามาใหแมเขากน..”

ดานชมชนหรอเพอนบาน ผสงอายตองการการชวยเหลอจากชมชนหรอเพอนบานดานการแบงปนอาหารและการพงพา ดงค าบอกเลาตอไปน

ยายอาย 68 ป เลาวา “... คนในชมชนเขาใจ ไมมปญหา ชวยเหลอกนด เพราะรจกกนหมด เชน อสม. ไปเยยมบาน มของมาฝาก ใหงานท า....”

“..มชาวบานชวยการชวยงาน มอะไรเคากมา แตชวยเลยงหลานไมไดชวย และกไมมนะชวยเรองเงนทอง..”

ยาอาย 73 ป เลาวา “...กพอมผกมหญามของกน เขากใหมานะ เขาใหนะ บางทเขากซอหมมาใหมง.... เขาคดวาเราแกแลว ยงเลยงหลานพการ เขากใหกน...”

การบรการดแลสขภาพ สวนใหญผสงอายตองการการบรการดแลสขภาพทบาน เชน การมเจาหนาททางสขภาพเยยมและใหการดแลรกษาทบาน ถงแมวาปจจบนมบรการสขภาพทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล ซงใกลบานอยแลวแตบางครงเจบปวยและมหลานยงเลกกออกไปรบการรกษาทสถานบรการสขภาพไมได

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

147

4. ภาพรวมระดบความอยดมสขของครอบครวผสงอายเลยงหลาน ผสงอายมความสขระดบปานกลางและคอนขางมากผสงอายใหคะแนนความอยดมสข 5-7 จากคะแนนเตม 10 คะแนน เนองจากผสงอายเชอวาเปนโอกาสดทไดเลยงหลาน มเพอนไมเหงาในยามชรา รสกภาคภมใจทไดชวยแบงเบาภาระลกหลาน สวนใหญมสมพนธภาพในครอบครวด สมาชกครอบครวไมคอยทะเลาะกน และหลานกเชอฟงค าสงสอนของผสงอาย สวนทความอยดมสขไมสงมาก อาจเปนเพราะวามปญหาดานเศรษฐกจและสขภาพของผสงอายเอง และมภาระทตองเลยงหลานท าใหไปท ากจกรรมตามความตองการไมได 3.2 ครอบครวผสงอายพงพาผอน

สวนท 1 ผลการศกษาขอมลทวไปของครอบครวผสงอายพงพาผอน

1. ขอมลทวไปของครอบครวผสงอายพงพาผอน จากการสมภาษณเชงลกผสงอาย 15 ครอบครว สวนใหญครอบครวผสงอายพงพาผอน เปนเพศหญงจ านวน 9 ครอบครวและเปนเพศชายจ านวน 6 ครอบครว อายของผสงอายพงพาผอนอยในชวง 71-90 ป อายสงสด 90 ป อายต าสด 62 ป อายเฉลย = 79.2 ปมสถานภาพสมรสหมาย 10 ครอบครว รายไดครอบครวพบวา 14 ครอบครวมรายไดเพยงพอตอการใชชวต และมเพยง 1 ครอบครวประกอบอาชพรบจางทวไปรายไดวนละ 100-500 บาท แหลงรายไดหลกของครอบครวผสงอายพงพาผอนทงหมด อนดบ 1 มาจากเบยยงชพผสงอาย 600-800 บาทตอเดอน อนดบ 2 ม 8ครอบครวทลกและหลานใหเงนใชจาย 500-2,000 บาทตอเดอน อนดบ 3 แหลงรายไดหลกของครอบครวผสงอายพงพาผอนม 4 ครอบครวทมรายไดจากเบยยงชพคนพการ800 บาทตอเดอนเดอนสวนใหญมรายไดเพยงพอกบรายจาย 14 ครอบครว มเพยง 1 ครอบครวทมรายไดไมเพยงพอ ขนาดของครอบครวผสงอายพงพาผอนพบวา มสมาชกจ านวน 2-3 คนม 8 ครอบครว รองลงมาคอ ผสงอายอยคนเดยวม 3 ครอบครว

ภาวะสขภาพของผสงอายพงพาผอนพบวา ทง 15 ครอบครวมโรคประจ าตวทง 15 คน และปวยดวยโรคไมตดตอแตเปนเรองพฤตกรรมการดแลสขภาพไดแก โรคความดนโลหตสง เบาหวาน กระดกพรน โรคหวใจ โรคเกา 8 คน เปนโรคเสนเลอดฝอย (ตบ/แตก) 3 คน และปวยดวยโรคเกยวกบทางเดนหายใจ (ปอด/เหนอย/หอบ) 2 คนและโรคกลามเนอออนแรง (แขนขาออนแรง) 2 คน ภาวะการเจบปวยจงสงผลใหครอบครวผสงอายพงพาผอน

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

148

พบวา ม 9 ครอบครวเปนกลมตดบาน (B) สามารถชวยเหลอตนเองไดบาง (กนขาว/อาบน า/พาไปหาหมอ/ดแลเรองอาหาร) รองลงมา ม 4 ครอบครวเปนกลมตดสงคม (A) สามารถชวยเหลอตนเองไดมกจกรรมทางสงคม ใชชวตนอกบานได เชน กจกรรมชมรมผสงอาย โรงเรยนผสงอาย และมเพยง 2 ครอบครวเปนกลมตดเตยง (C) ไมสามารถชวยเหลอตนเองได (นอนตดเตยง/ควบคมการขบถายไมได ครอบครวผสงอายพงพาผอน ผดแล พบวา ครอบครวผสงอายพงพาผอน 2 ใน 3 จ านวน 11 ครอบครวมผดแลคอ สาม/ภรรยา/นอง/ลกสาว/ลกชาย/หลาน ฯลฯ และมเพยง 4 ครอบครวทเปนกลม A ทไมตองมผดแล (ตารางท 3.3-3.4)

ลกษณะผใหขอมล จ านวน(15) รอยละ เพศ หญง

ชาย 9 6

60.00 40.00

อาย (อายสงสด 90 ป อายต าสด 62 ป อายเฉลย = 79.2 ป) 60-70 ป

71-80 ป > 80 ป

1 7 7

6.66 46.67 46.67

สถานภาพสมรส โสด

2

13.33

ค หมาย

4 9

26.67 60.00

รายไดครอบครว เพยงพอ

ไมเพยงพอ 14 1

93.33 6.67

แหลงทมาของรายได เบยยงชพผสงอาย (600–800บาท/เดอน)

เบยยงชพคนพการ (800 บาท/เดอน) บตรสวสดการแหงรฐ (300 บาท/เดอน) อสม.(600 บาท/เดอน) ลกและหลานใหเงนใชจาย (500–2,000บาท/เดอน) ประกอบอาชพ(รบจาง)รายไดวนละ 100–500บาท หมายเหต ผสงอาย 1 คน อาจมรายไดมากกวา 1 ชองทาง

15 4 1 2 8 1

100.00 26.67 6.67 13.33 53.33 6.67

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

149

ลกษณะผใหขอมล จ านวน(15) รอยละ ขนาดของครอบครว(คน) อยคนเดยว

2 – 3 4 – 5 6คนขนไป

3 8 2 2

20.00 53.33 13.33 13.33

ภาวะสขภาพผสงอาย โรคเสนเลอดฝอย(ตบ/แตก)

โรคเกยวกบทางเดนหายใจ (ปอด/เหนอย/หอบ) โรคกลามเนอออนแรง(แขนขาออนแรง) โรคความดน เบาหวาน กระดกพรน โรคหวใจ โรคเกา

3 2 2 8

20.00 13.33 13.33 53.33

ภาวะพงพาผอน สามารถชวยเหลอตนเองได

สามารถชวยเหลอตนเองไดบาง(กนขาว/อาบน า/พาไปหาหมอ/ดแลเรองอาหาร) ไมสามารถชวยเหลอตนเองได(นอนตดเตยง/ควบคมการขบถายไมได)

4 9 2

26.67 60.00

13.33

ผดแล

ไมมผดแล มผดแล(สาม/ภรรยา/นอง/ลก/หลานฯ)

4 11

26.67 73.33

ตารางท 3.3 ลกษณะทวไปของครอบครวผสงอายพงพาผอน

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

150

ล าดบท

อาย (ป)

เพศ สถานภาพสมรส

แหลงทมาของรายได/

เดอน

สมาชกครอบครว

ภาวะสขภาพ

ภาวะพงพง ผดแล

1 81 ชาย หมาย - เบยผสงอาย 800 บาท - อสม. 600 บาท

5 คน (สาม ภรรยา ลกสาว 2 คน ป )

โรคเสนเลอดฝอยตบ

- เดนไมได ตองมคนพาไปหองน า จดเตรยมอาหารและยาไวให - ชวยเหลอตวเองไดบาง เชน กนขาว อาบน า ฯลฯ

ลกชาย

2 90 ชาย สมรส - เบยผสงอาย 800 บาท - ลกสาวสงให

7 คน (พอ แม ลก)

โรคเสนเลอดฝอยในสมองแตก

นอนตดเตยงไมสามารถดแลตวเองได ควบคมการขบถายไมได

ลกสาว

3 80 หญง สมรส - เบยผสงอาย 800 บาท - ลกสาวสงให

7 คน (พอ แม ลก)

โรคเกยวกบทางเดนหายใจ มอาการเหนอยหอบ

ตองมคนพาไปหาหมอเพอรบยาพนอยางตอเนอง

ลกสาว

4

81 หญง สมรส - เบยผสงอาย 800 บาท

- ลกสาวสงใหอาทตยละ 2,000 บาท

3 คน (สาม ภรรยา และหลาน)

โรคกลามเนอออนแรง ทอนลางไมสามารถเดนได แตทอนบนแขนมแรง

นงตดเตยง สามารถพลกตวได ลกนงเองได กนขาวเองได ตามองเหน พดรเรอง ความจ าด แตมอาการหตง

สาม

5

81 หญง หมาย - เบยผสงอาย 800 บาท

3 คน (แม ลก)

ความดน เบาหวาน ตองกนยาทกวน

ไมสามารถชวยเหลอตวเองได ตองมคนคอยประคอง ไมคอยไดออกไปไหนมาไหน ตองใสแพมเพส

ลกสาวและลกชาย

6 62 ชาย โสด - เบยผสงอาย 600 บาท - เบยคนพการ 800 บาท

2 คน (พ นอง)

เปนผพการแขนขาออนแรง

สามารถชวยเหลอตวเองไดบาง ดแลเรองอาหารและยา

นองสาว

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

151

ล าดบท

อาย (ป)

เพศ สถานภาพสมรส

แหลงทมาของรายได/

เดอน

สมาชกครอบครว

ภาวะสขภาพ

ภาวะพงพง ผดแล

7 72 หญง หมาย - เบยผสงอาย 700 บาท - เกบขวดขาย 2-3 เดอน 500 บาท

5 คน (ยาย ลก หลาน)

เบาหวาน ความดน ภมแพแนนหนาอกมนหายใจไมออก ไขมน

ชวยเหลอตวเองได ไมม

8 72 ชาย สมรส - เบยผสงอาย 700 บาท

2 คน (สาม ภรรยา)

อมพฤกษ โรคปอดไอเวลาเดนตองใชไมพยงเดน

ชวยเหลอตวเองไดบาง ตองดแลในเรองอาหารและการพาไปหาหมอ

ภรรยา

9 78 หญง หมาย - เบยผสงอาย 700 บาท

2 คน (พนอง)

โรคเกา และความดนไปหาหมอทอนามยใหยามากน เดอนละครง

ชวยเหลอตนเองได ไมม

10

89 หญง หมาย - เบยผสงอาย 800 บาท - ลกสงเงนใหใชจาย

2 คน (แม ลก)

เบาหวาน กระดกพรน เคลอนไหวไมได

ตองมคนชวยพยง กนอาหารเองได พดไมรเรอง มอาการหลงๆลมๆบาง

ลกสาว

11 87 หญง หมาย - เบยผสงอาย 800 บาท - ลกชายสงเงนมาให

3 คน (ยายหลาน)

เบาหวาน ความดน โรคหวใจ

ชวยเหลอตวเองได ชวยเหลอเรองอาหารและพาไปหาหมอ

หลาน

12 75 หญง หมาย - เบยผสงอาย 700 บาท

2 คน (แม ลก)

เบาหวาน ความดน และโรคเกา ตองกนยาตอเนอง สามารถเดนได แตม

ชวยเหลอตวเองไดบาง ดแลเรองอาหาร

ลกสาว

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

152

ล าดบท

อาย (ป)

เพศ สถานภาพสมรส

แหลงทมาของรายได/

เดอน

สมาชกครอบครว

ภาวะสขภาพ

ภาวะพงพง ผดแล

ปญหาเรองหรดไมด ท าใหอนปสสาวะไมได

13 72 ชาย โสด - เบยผสงอาย 700 บาท

1 คน

โรคเบาหวาน ความดนโลหต

สามารถชวยเหลอตวเองได

ไมม

14 80 หญง หมาย - เบยผสงอาย 800 บาท - ลกชายสงใหใชเดอนละ 1,000-2,000 บาท

1 คน

ความดนโลหต

ชวยเหลอตนเองได ไมม

15 89 ชาย หมาย - เบยผสงอาย 800 บาท - อสม. 600 บาท

1 คน สายตาไมด เจบออดๆแอดๆ เมอปลายปทแลวเปนเสนเลอดตบเฉยบพลน ความดน โรคกระเพาะ

ชวยเหลอตนเองได ลกสาวมาพาไปหาหมอ

ลกสาว

ตารางท 3.4 ลกษณะครอบครวผสงอายพงพาผอน

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

153

2. ลกษณะพเศษของครอบครวผสงอายพงพาผอน

การทครอบครวตองดแลผสงอายทมภาวะพงพาผอนนน ครอบครวบางครอบครวมองวาเปนเรองปกต ไมไดมลกษณะตางจากครอบครวอน เพราะลกทกคนถอเปนหนาทตองดแลพอแมของตนเมอพอแมแกชรา มความสขทไดดแลพอแมทเปนผสงอาย ท าใหครอบครวมลกหลานมาเยยมบอยๆ สมาชกครอบครวไมเหงา บางครอบครวกใชชวตเรอยๆ ไมไดคดอะไรไมเครยด ไมยงเรองของชาวบานใชชวตแบบตวใครตวมน ขณะทบางครอบครวมองวา ครอบครวของตนแตกตางกบครอบครวทวไปในบางเรอง เชน การประกอบอาชพและการเงน เพราะตองการเวลามาดแลผสงอาย จงตองออกจากงาน ไมสามารถท างานได ท าใหไมมรายได ขณะเดยวกนกมรายจายทเพมขน จงเกดความเครยด รสกเหนอย ไมมเวลาพกผอน ตองดแลผสงอายอยตลอดเวลา ไมสามารถไปไหนไดเลย หรอถาใครจะไปท าธระทไหน ตองมคนมาผลดเปลยนหมนเวยนกนไป เปนตน

“แมจะขบน และพอจะดอ เวลาใสแพมเพสแลวชอบดงออก ท าใหลกหงดหงด ท าใหพดจาไมดใสพอกบแม” (รายท 2 ภาคเหนอ สมภาษณวนท 25 พฤศจกายน 2560 สถานท รพ.สต.บานศรหมวดเกลา ต าบลชมพ อ.เมอง จ.ล าปาง)

3. การใชชวตของครอบครวผสงอายพงพาผอน

ผลการศกษา พบวา ผสงอายทมภาวะพงพาผอนมชวงอายอยระหวาง 72-90 ป (มสถานะ คอ ป /ตา/ยาย/พอ/แม/ลงและผสงอายทอยคนเดยวตามล าพง) อาศยอยกบคสมรสซงเปนสามหรอภรรยา ลก หลาน

ผดแลผสงอายทมภาวะพงพาผอน สวนใหญจะเปนลก/หลาน จะมความรก ความผกพนกบผสงอาย คดวาการดแลผสงอายเปนการท าหนาทของลกทตองตอบแทนพระคณพอแม มความสขทไดดแล ซงบางพนทกจะมทมสขภาพมาเยยมเยยน ใหก าลงใจ ใหความรในการดแลผสงอาย (หมออนามย/อสม.)

สาเหตทผสงอายทตองพงพาผอน มาจาก

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

154

(1) ภาวะการเจบปวยทางดานรางกาย : ผสงอายทมภาวะเจบปวยบางรายไมสามารถดแลตวเองได มลกษณะนอนตดเตยง แขนขาไมมแรง(นงรถเขน) พดไมคอยได ตองใหอาหารทางสายยาง เปนตน

“ปวยเปนโรคเสนเลอดฝอยในสมองแตก ท าใหนอนตดเตยง ไปไหนมาไหนไมได ไมสามารถ ดแลตวเองไดเลย ” (รายท 2 ภาคเหนอ สมภาษณวนท 25 พฤศจกายน 2560 สถานท รพ.สต.บานศรหมวดเกลา ต าบลชมพ อ.เมอง จ.ล าปาง)

“ปวย แขน ขา (ซาย) ไมมแรง พดไมคอยได อาบน าเองไมได ตองใหอาหารทางสายยาง” (รายท 4 ภาคใต สมภาษณวนท 13 มกราคม 2561 สถานท รพสต.คอหงษ จ.ขลา)

“อาบน าถสบเองได แตตองมคนพาไปหองน า รวมไปถงการกนยา ตองมคนจดเตรยมไวใหทกมอ ชวงหลงๆ ป เรมมอาการหลงๆ ลมๆ ดอ ไมคอยเชอฟง”(รายท 1 ภาคเหนอ สมภาษณวนท 17 พฤศจกายน 2660 สถานท รพ.สต.บานลาดยาว อ.ลาดยาว จ.นครสวรรค)

(2) ภาวะสขภาพตา ห การเดน การชวยตนเอง : ผสงอายทมภาวะพงพาผอน สวนใหญจะมปญหาทางดานการมองเหน การไดยน การเดน และการชวยตนเอง เชน ตองมคนพาไปหองน า ตองนงรถเขน ตามองไมคอยเหน หตง มอาการหลงๆ ลม ไมคอยเชอฟง เปนตน

“ชวงหลงๆ มา ตองนงรถเขน ตา 2 ขางมองไมคอยเหน หตง เดนไปไกลไมได มหลงๆ ลมๆ” (รายท 4 ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ)

(3) ภาวการณเจบปวยทางดานจตใจ

ผสงอายบางรายทชวยตวเองไดทกอยางกมจะมปญหาทางดานจตใจ เชน เหงา วาเหว ใจนอย เปนตน

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

155

“สภาพจตใจ วาเหว ไมมเพอนคย เหงาหงอย บางครงออกไปพดคยทศนยสขภาพ กลบมากนอน” (รายท 4 กทม. สมภาษณวนท 19 มนาคม 2561 สถานทบานของผสงอาย ชมชนซอยเทพนมตร เขตบางซอ กทม.)

ปญหาทพบของครอบครวผสงอายทตองพงพาผอนคอ

(1) ปญหาหลกของครอบครวทตองดแลผสงอายทตองพงพาผอน

1.1 ดานเศรษฐกจ รายไดหลกมาจากลกและเบยผสงอาย ผสงอายสวนใหญไมมเงนเกบไวใชในอนาคต

“ ไมไดเกบเผออนาคต ใชหมดเดอนพอด ” (รายท 1 กทม. สมภาษณวนท 19 มนาคม 2561 สถานทศนยสขภาพชมชน)

ลกผชายมกท าหนาทสนบสนนทางการเงน ซงบางครอบครวมรายไดไมเพยงพอกบรายได เพราะมคาใชจายหลายอยาง เชน คาอาหาร คาเทอมลก คาเชาบาน คาน า คาไฟ คาสงของจ าเปนส าหรบผสงอาย (แพมเพส อาหารเสรม) และคาเดนทางในการพาผสงอายไปรกษาพยาบาล เปนตน ท าใหมหนสนจากการไปกยมเงนมาใชจายในครอบครว

1.2 ดานสภาพแวดลอม สภาพบานทอยอาศยของครอบครวผสงอายทตองพงพาผอนทอยอาศยของครอบครวไมมนคง ไมปลอดภย บางครอบครวไมมทอยอาศยเปนของตนเอง ตองเชาบานเสยคาเชาและคาน าคาไฟฟา ประมาณเดอนละ 2,000บาท

(2) ปญหาของผดแลทเปนผลจากการดแลครอบครวผสงอายพงพาผอน

ผดแลครอบครวผสงอายพงพาผอนพบวา ม 7 ครอบครวทผดแลเปนผหญงเปนลกสาว/หลานสาว/ภรรยา) มเพยง 1 ครอบครวทผดแลมทงลกสาวและลกชายทดแลแมรวมกน (ยายอาย 81 ป) ผดแลมความเครยด ตองอยกบผสงอายตลอดเวลา ไมสามารถไปไหนมาไหนได สมาชกครอบครวตองตกลงกนวาใครวางชวงไหน จะอยดแลผสงอาย

“ยายตองมคนดแลตลอดเวลา ไปไหนไมไดเลย หรอถาใครจะไปท าธระทไหน ตองมคนมา แทนหมนเวยนกนไป”

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

156

“ลก(สาม-ภรรยา) มภาวะเครยด เหนอย ทตองดแลพอ(ป ) ท เปนผสงอายทม ภาวะพงพง บางครงพอจะขบน ท าใหลกหงดหงดใสพอ แตบางครงกพยายามเขาใจ บางทกสงสาร และอกทง เหน อยทตองรบภาระทางครอบครวอก ” (รายท 1 ภาคเหนอ)

“ลกสาวคนเลก เครยด เหนอยทตองดแลพอกบแม ตองพาไปหาหมอทโรงพยาบาล แทบไมมเวลาพกผอนอกทงแมจะขบน และพอจะดอ เวลาใสแพมเพสแลวชอบดงออก ท าใหลกหงดหงด ท าใหพดจาไมดใสพอกบแม” (รายท 2 ภาคเหนอ)

(3) ปญหาของครอบครวผสงอายพงพาผอน

ผสงอายสวนใหญมปญหาดานสขภาพ ผสงอายเจบปวยดวยโรคไมตดตอ แตเปนโรคเรอรง เชน เบาหวาน ความดนโลหตสง หลอดเลอดสมอง โรคเสนเลอดฝอยตบ กระดกพรน โรคกลามเนอออนแรง ทางเดนหายใจ เปนตน

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

“ป อาย 81 ป ปวยเปนโรคเสนเลอดฝอยตบ เดนไมได ตองท ากายภาพอยสม าเสมอ สามารถชวยเหลอตวเองไดบาง เชน กนขาวไดเอง แตตองมคนน ามาให อาบน าถสบเองได แตตองมคนพาไปหองน า รวมไปถงการกนยา ตองมคนจดเตรยมไวใหทกมอ ชวงหลงๆ ป เรมมอาการหลงๆลมๆ ดอ ไมคอยเชอฟง” (รายท 1 ภาคเหนอ)

“ยาย อาย 81 ป ปวยเปนโรคกลามเนอออนแรง ทอนลางไมสามารถเดนได แตทอนบนแขนมแรง นงตดเตยง สามารถพลกตวได ลกนงเองได กนขาวเองได ตามองเหน พดรเรอง ความจ าด แตมอาการหตง” (รายท 1 ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ)

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

157

“ยาย อาย 89 ป ปวยเปนเบาหวาน กระดกพรน เคลอนไหวได ตองมคนชวยพยง กนอาหารเองได พดไมรเรอง มอาการหลงๆลมๆ บาง” (รายท 1 ภาคใต)

“ตา อาย 77 ป ปวย แขน ขา (ซาย) ไมมแรง พดไมคอยได อาบน าเองไมได ตองใหอาหารทางสายยาง” (รายท 4 ภาคใต)

4. ความสขและความทกขของครอบครวผสงอายพงพาผอน

ภาพรวมความสขของครอบครวผสงอายพงพาผอน พบวา มทงความสขและความทกขรวมกน ความสขของครอบครวผสงอายพงพาผอนเปนการใชเวลารวมกนในชวตประจ าวน การท ากจกรรมรวมกนภายในบาน การไดดแลผสงอายโดยเฉพาะการคยรวมกนระหวางพนองในการวางแผนการดแลการเจบปวยผสงอาย เชน การพาผสงอายไปพบแพทยตามนด และการท ากจกรรมรวมกนภายนอกบานเชน การพาผสงอายไปท าบญทวด การพาไปท ากจกรรมรวมกนของชมชน เปนตน ครอบครวผสงอายพงพาผอนมการพดคยปรกษารวมกนการตกลงกนวาใครจะเปนผดแลหลกกบผสงอายพงพาผอน การเรยนรทจะอยรวมกนระหวางผสงอายพงพาผอนกบผดแล/สมาชกในครอบครว เชน การใชเวลาทแตกตางกนระหวางผสงอายกบคนในครอบครว การตนเชา การเตรยมอาหารใหผสงอายทานกอน การดแลการกนยากอนและหลงอาหาร ดงเสยงสะทอนของผสงอายและผดแลผสงอายพงพาผอน ดงน

เมอถามวา “ชวงเวลาใดทครอบครวของทานมความสขมากทสด” ผลการศกษา พบวา

(1) เมอสมาชกครอบครวไดใชเวลาอยรวมกน การไดท ากจกรรมรวมกนในบาน

ครอบครวผสงอายพงพาผอนผสงอายสวนใหญมกจกรรมรวมกบสมาชกครอบครว เชน การพดคยกน การรบประทานอาหารดวยกน เปนตน สมาชกทกคนในครอบครวไดมาอยดวยกน

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

158

“ชวงเวลาทไดอยกบพอกบแม ไดดแลทาน ไดตอบแทนพระคณทาน” (ตาอาย 90 ป ภาคเหนอ สมภาษณวนท 25 พฤศจกายน 2560 สถานท รพ.สต.บานศรหมวดเกลา ต.ชมพ อ.เมอง จ.ล าปาง)

“ชวงทคนในครอบครวทกคนมารวมตวพบปะ สงสรรค พดคยกน กนขาวดวยกน” (ยายอาย 81 ป)

(2) การใชเวลารวมกน การท ากจกรรมรวมกนนอกบาน

ชวงเวลาทไดดแลผสงอาย พาผสงอายไปวดท าบญ ไปท ากจกรรมททางชมชนจด

“ลกหลานทกคนไดท าหนาทในการดแลยาย กนขาวรวมกน ไดคยกน พายายไปวด พาไปรวมกจกรรมททางชมชนจด” (ตาอาย 90 ป รายท 2 ภาคใต)

(3) การมคนนอกมาเยยมเยยนทบาน

เจาหนาทสาธารณสขมาเยยม ใหค าแนะน าและใหก าลงใจกท าใหผสงอายและครอบครวมความสขดวยเชนกน

“ การทมทมหมอพยาบาลมาเยยม ใหค าปรกษาแนะน าในการดแลผปวย รวมถงการใหก าลงใจ” (ยายอาย 80 ป รายท 3)

ส าหรบชวงเวลาทครอบครวมความสขนอยทสด

ความทกขของครอบครวผสงอายพงพาผอน พบวาเปนเรองการปรบตวของสมาชกในครอบครวกบการดแลผสงอายพงพาผอน การตองท างานหนกมากขน มภาระคาใชจายเพมขนทตองใชจายในการดแลดานการเจบปวย การไมคอยมเวลาเปนของตนเอง หลายครอบครวทผสงอายปวยตดเตยงตองนอนเฝา ดแลใกลชด ไมคอยไดพกผอน รสกเครยด เหนอยกวาเดม งานทเคยท าตองหยดท า การตองอยดแลผสงอายอยางใกลชด ไมทงใหผสงอายอยตามล าพง เชน

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

159

เมอถามวา “ชวงเวลาใดทครอบครวของทานมความสขนอยทสด” ผลการศกษา พบวาชวงทออกไปท างานนอกบาน ไมไดดแลผสงอายปลอยใหอยตามล าพง

“ชวงทตองไปท างานนอกบาน แลวปลอยใหยายตองอยคนเดยวในบานตามล าพงตอนกลางวน” (ยายอาย 81 ป รายท 4, ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ)

“ตอมรสกวาเปนหนาทใหแมอยใหสบายใจ ไมตองคดมากหนรสกเหนอย ทอ บางครงอยากตายใหพนๆ ไปหาหมอ บอกอยางเครยดใหปลงเวลาเครยดหนชอบจะท างานเพอใหลม หนอยกบแม กบลกหนอยไดสบายใจกวาททดไมไดคอแฟนดมเหลาเพราะเปนชาวเขาเผามเซอ มาจากภาคเหนอ เพราะอากาศหนาวจงดมเหลาตงแตแดก เวลากนเหลากทะเลาะกบลกเหนอยกบลก: ไมไดดงใจ คนนองไมตงใจเรยน คนโตท างานแลว เขากจะรบผดชอบครอบครวเขา หนไมรบกวนลก จะมากมา เขาอยกนสองคน สาม-ภรรยา(คนโต) คนท 2 อยกบแมยาย” (ยายอาย 75 ป, ภาคใต)

นอกจากนน การไมมเงนพอใชจาย การสญเสยบคคลทรกกเปนเหตการณหรอชวงเวลาทท าใหครอบครวมความทกขหรอมความสขนอยลง

5. ผลกระทบจากการเปลยนแปลงของครอบครวผสงอายทมภาวะพงพาผอน

การทครอบครวตองรบภาระในการดแลผสงอายทมภาวะพงพาผอน ไดสงผลกระทบทงทางบวกและทางลบตอครอบครวและสมาชกของครอบครว ผลกระทบเชงบวกมดงน

(1) การไดท าหนาทดแลพอแมทสงอาย

ทกคนในบานไดท าหนาทในการดแลผสงอายทตองพงพาผอน กนขาวรวมกนไดคยพาผสงอายไปหาหมอ พาไปวดใหผสงอายท าบญ การไดรบค าชนชมจากคนในชมชน

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

160

วาดแลพอแมสงอายไดด และเมอผสงอายเสยชวตไป กคดวาไดท าหนาทการดแลพอไดดทสด

(2) ผลกระทบดานเศรษฐกจของครอบครว

การดแลผสงอายทมภาวะพงพาผอน ท าใหตองมคาใชจายเพมขน เชน คาเหมารถไปโรงพยาบาล คาน ามน คาหมอ คายา คาแพมเพส ฯลฯ ดงค ากลาว วา

“มภาระเพมขน ท าใหเหนอยกวาเดม ไมคอยมเวลาเปนของตวเอง” (รายท 1 ภาคใต สมภาษณวนท 13 มกราคม 2561 สถานท รพ.สต.คอหงษ จ.สงขลา)

“มภาระเพมขน ไหนจะคาใชจาย ไหนจะตองดแลผปวย” (รายท 2 ภาคเหนอ สมภาษณวนท 17 พฤศจกายน 2660 สถานท รพ.สต.บานลาดยาว อ.ลาดยาว จ.นครสวรรค)

(3) การปรบตวของสมาชกในครอบครว

ครอบครวทตองดแลผสงอายทมภาวะพงพาผอน การปรบตวของสมาชกในครอบครวทส าคญ คอคนดแลตองเรยนรและปรบตวในการดแลผสงอาย ตองท าความเขาใจในโรคทผสงอายเปน ตองใจเยน เพราะผสงอายจะมอารมณแปรปรวนไดงาย (ขโมโห โวยวาย ใจรอน) ดงค ากลาววา “ตองท าความเขาใจและรบมอกบคนปวย กบการเปลยนแปลงทเกดขน” (รายท 1 ภาคใต สมภาษณวนท 13 มกราคม 2561 สถานท รพ.สต.คอหงษ จ.สงขลา)

สมาชกครอบครวทท าหนาทดแลผสงอายทมภาวะพงพาผอนตองปรบตว ตองท างานหนก ไมมเวลาเปนสวนตว ท าใหเกดความเครยดและรสกเหนอยมากขน ดงค ากลาววา “มภาระเพมขน ไหนจะคาใชจาย ไหนจะตองดแลผปวย ท าใหเหนอย เครยด ทงกาย ทงใจ ” (รายท 1 ภาคเหนอ สมภาษณวนท 17 พฤศจกายน 2560 สถานท รพ.สต.บานลาดยาว อ.ลาดยาว จ.นครสวรรค)

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

161

อยางไรกตาม บางครอบครวทดแลผสงอายทมภาวะพงพาผอน มองวาครอบครวของตนไมไดรบผลกระทบจากการเปลยนแปลง เพราะมองวาการดแลผสงอายทม ภาวะพงพาผอนไมไดเปนภาระของครอบครวทเพมขน ผลการศกษาครอบครวผสงอายพงพาผอน

องคประกอบของครอบครวอยดมสขของครอบครวผสงอายพงพาผอน

ผสงอายทตองพงพาผอนอธบายความอยดมสขของครอบครววาตองมองคประกอบดงน สมพนธภาพในครอบครว การมความรก ความผกพน การดแลหวงใยผสงอายพงพาผอน และอยพรอมหนาพรอมตากนการชวยเหลอแบงเบาภาระในการดแลผสงอายครอบครว เชน คาใชจาย มาเยยม พนองมสวนรวมในการดแลผสงอาย เปนตน การมอาชพมนคง มรายไดเพยงพอการไมมหนสนและสขภาพอนามยของสมาชกในครอบครวแขงแรงด

1. สมพนธภาพในครอบครว สมพนธภาพในครอบครวทดเปนองคประกอบส าคญของความอยดมสขของครอบครวผสงอายพงพาผอน ผสงอายมความสขทสมาชกในครอบครวแสดงออกถงความรกความหวงใยกบผสงอาย การใหก าลงใจผสงอาย การพดคยกน ปรกษาหารอกน ดงค าบอกเลาของผสงอาย ดงน

“ครอบครวมความสข ถงจะไมสขเตมทเพราะแฟนดมเหลา แตมแมใหดแล มความพอใจ ไดทะเลาะ ไดคยกนกมความสข” (ยายอาย 80 ป)

“เพราะมลกหลานมาดแล มขาวกนไมอดอยาก มเงนพอใช” (ยายอาย 81 ป)

“มความเขาใจกน อยกนพรอมตาพรอมตา มความหวงใย รกใครกลมเกลยวกน”

2. การดแลสขภาพ ครอบครวผสงอายพงพาผอนทงหมดมปญหาสขภาพทตองดแลอยางใกลชด และสงผลกระทบตอสมาชกในครอบครว ความสขของผสงอายและสมาชกในครอบครวคอ ตองการใหผสงอายมสขภาพด

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

162

3. เศรษฐกจ ครอบครวผสงอายพงพาผอนตองการมเงน มรายไดเพยงพอกบคาใชจาย ไมมหนสน มกนมใช โดยเฉพาะมเงนไวใชจายส าหรบการรกษาพยาบาลผสงอาย แมวาจะมบตรทอง แตยงมคารถ คาเดนทางคาใชจายดานอาหาร คาอปกรณพเศษส าหรบผสงอายตดเตยงทตองจายเพม ไมสามารถเบกไดจากโรงพยาบาล

4. การท าบทบาทหนาทของสมาชกในครอบครว

“ลกสาว อาย 43 ป ท าอาชพรบเหมาท ากบขาว งานตางๆจะเปนคนดแลแม เรองอาหาร หมอนด ดแลเรองอาบน า ท าความสะอาดผปวย ฯลฯ” (ยายอาย 75 ป)

“เวลาเจบปวยไปหาหมอทอนามยเ ปนหลก ถาอาการหนกไปโรงพยาบาล (ลกชาย/ลกสาวท าหนาทคอยไปรบไปสง”

“ยายตองมคนดแลตลอดเวลา ไปไหนไมไดเลย หรอถาใครจะไปท าธระทไหน ตองมคนมาแทนหมนเวยนกนไปเมอกอนลกคนเลกท างานท างาน เดยวนตองลาออกจากงานเพอมาดแลยาย” (ยายอาย 86 ป)

บรบทครอบครว ชมชนและปจจยทเกยวของกบความอยดมสขของ

ครอบครวทมลกษณะพเศษ

การศกษาบรบทครอบครว ชมชนและปจจยทเกยวของกบความอยดมสขของครอบครวทมลกษณะพเศษไดแก สภาพความเปนอยของครอบครวผสงอายทมภาวะพงพาผอน ความอยดมสขของครอบครวผสงอายทมภาวะพงพาผอนปจจยทท าใหครอบครวผสงอายทมภาวะพงพาผอนอยดมสขรฐบาลชวยเหลอดแลครอบครวผสงอายทมภาวะพงพาผอนระดบความอยดมสขของครอบครวลกษณะเฉพาะ ผลการศกษา มดงน

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

163

สภาพความเปนอยของครอบครวผสงอายพงพาผอน

ครอบครวผสงอายพงพาผอนบางครอบครวจะมสภาพความเปนอยทแตกตางกนตามสถานภาพของแตละครอบครว อาท บางครอบครวมทอยอาศยเปนของตนเองและมฐานะทางการเงนด สภาพความเปนอยของผสงอายพงพาผอนจะถกสขลกษณะ ไดรบการดแลเปนอยางดไมวาจะเปนเรอง อาหาร การรกษาพยาบาล เครองนงหม ทนอน จากผทดแล (ลก หลาน) มการจดตารางเพอใหลกหลานสบเปลยนกนมาดแลผสงอาย ท าใหผทดแลซงเปนคนหลกไมเกดความเครยด

ส าหรบผสงอายพงพาผอนทอยในครอบครวทตองเชาบานอยอาศยและมฐานะทางการเงนทคอนขางขดสน กจะไดรบการดแลตามอตสภาพทผดแลพอทจะชวยเหลอได ผสงอายบางคนกถกปลอยใหอยบานตามล าพง เพราะลกหลานทอยดวยตองออกไปท างานนอกบานเพอหารายไดมาเลยงครอบครว

ครอบครวผสงอายพงพาผอนบางครอบครวตองการใหคนอนเขาใจในเรอง วธการดแลผปวยอาการปวยและไมรงเกยจผสงอาย ไมอยากใหมาต าหนเรองการดแลผสงอาย ซงกมเพอนบานบางคนทเขาใจมาพดคยใหก าลงใจกนตลอด

ความอยดมสขของครอบครวผสงอายทมภาวะพงพาผอน

มมมองเรอง “ครอบครวอยดมสข”สะทอนในประเดนส าคญดานสขภาพและดานเศรษฐกจ กลาวคอ

- ดานการดแลสขภาพผสงอาย ครอบครวทดแลผสงอายทมภาวะพงพาผอน มความคดวา “ครอบครวอยดมสข” คอ ลกทกคนไดชวยกนดแลพอแมยามเจบปวย อยพรอมหนาพรอมตากน พงพาผอนซงกนและกน ครอบครวรกใครสามคค

- ดานเศรษฐกจ แตละครอบครวมสภาพแตกตางกน บางครอบครวมคาใชจายในการดแลผสงอายเพมขน บางครอบครวลก หลานจะชวยเหลอแบงเบาภาระคาใชจาย มความเขาใจ ใหก าลงใจซงกนและกน มรายไดเพยงพอกบคาใชจาย ไมมหนสน บางครอบครวมความยากล าบาก รายไดไมเพยงพอกบรายจายทเพมขนเพอการดแลรกษาสขภาพผสงอาย ท าใหมหนสน

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

164

“แตกตางกน เรารายไดไมพอกบรายจาย รายจายสงกวา” (รายท 4 กรงเทพฯ)

“มคาใชจายเพมขนจากการดแลยาย เชน คาเหมารถไปรพ. คายา ฯลฯ” (รายท 14 ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ)

ปจจยทท าใหครอบครวผสงอายพงพาผอนอยดมสข

ปจจยทท าใหครอบครวผสงอายพงพาผอนมความอยดมสข 5 อนดบ คอ

1. สมาชกครอบครวมความรก ดแล หวงใยกนซงและกน และอยพรอมหนาพรอมตากน

2. ชวยเหลอแบงเบาภาระในการดแลผสงอายครอบครว เชน คาใชจาย มาเยยม พนองมสวนรวมในการดแลผสงอาย เปนตน

3. สมาชกครอบครวมอาชพมนคง มรายไดเพยงพอ 4. ไมมหนสน 5. สขภาพอนามยของสมาชกในครอบครวแขงแรงด

ความตองการบรการสนบสนนทางสงคมของครอบครวผสงอายพงพาผอน

1. รฐบาลชวยเหลอดแลครอบครวผสงอายพงพาผอน

ครอบครวผสงอายพงพาผอนไดรบความชวยเหลอจากรฐ ไดแก บตรหลกประกนสขภาพถวนหนา เบยยงชพผสงอาย เบยยงชพคนพการ บตรสวสดการแหงรฐ เงนเดอนอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน (อสม.) ดงน

(1) บตรหลกประกนสขภาพถวนหนา ครอบครวผสงอายพงพาผอนทงหมดไดรบบตรหลกประกนสขภาพถวน

หนาทงหมดซงสงผลดตอการชวยลดคาใชจายดานสขภาพของครอบครวลง ลกหลานมหนาทหลกคอ น าผสงอายไปตรวจตามแพทยนดทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล (รพ.สต.) ในบางพนทกไดรบการชวยเหลอจากองคกร

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

165

ปกครองสวนทองถน เชน อาหาร เครองนงหม แพมเพส แวนตา เปนตน มเจาหนาทจากโรงพยาบาล รพสต. อาสาสมครดแลผสงอาย มาเยยมเยยนพดคยใหก าลงใจ และใหความรในการดแลผสงอาย ตรวจสขภาพเบองตน เปนตน

(2) เบยยงชพผสงอาย ผสงอายพงพาผอนทง 15 ครอบครวไดรบสวสดการเบยยงชพผสงอาย

รายเดอน เรมตนตงแต 600-1,000 บาท ตามชวงอายของผสงอายแตละคนปจจบนมการใหผสงอายเลอกวาจะใหโอนเงนเขาในบญช หรอสมครเขาระบบ Prompt-pay ใหกระทรวง การคลงโอนเงนเขาระบบบญชธนาคารทางอเลคทรอนกส ซงเปนการอ านวยความสะดวกกบผสงอายพงพาผอนไมตองรบกวนลกหลานในการไปเบกเงนเบยยงชพ

(3) เบยยงชพคนพการ ผลการศกษาพบวา มครอบครวผสงอายพงพาผอนเพยง 1 รายทไดรบ

สทธสวสดการ 2 สทธรวมกนคอ ไดสทธสวสดการเบยยงชพผสงอาย 600 บาทตอเดอน (รายไดปละ 7,200 บาทตอป) และเบยยงชพความพการ 800 บาท (รายไดปละ 9,600 บาทตอป) รวมดวย จงท าใหครอบครวผสงอายพงพาผอนมรายไดตอเดอนเทากบ 1,400 บาทตอเดอน (รายไดปละ 16,800 บาทตอป) ซงถอเปนรายไดทต ากวา 30,000-100,000 บาทตอป แตกชวยใหครอบครวผสงอายพงพาผอนไดใชชวตทไมยากล าบากเกนไป เชน ผสงอายทไดรบเบยยงชพคนพการเพมอกเดอนละ 800 บาทเพม เนองจากกลามเนอแขนขาออนแรงตองนงรถเขน

(4) บตรสวสดการแหงรฐ มครอบครวผสงอายพงพาผอนเพยง 1 รายทไดรบเบยยงชพผสงอาย 700

บาทตอเดอนและมรายไดนอยกวา 100,000 บาทตอป ไดไปขนทะเบยนบตรสวสดการแหงรฐ ซงเปนนโยบายของรฐบาลพลเอกประยทธ จนทรโอชาไดน าเสนอนโยบาย “เงนโอน แกจน คนขยน” (หรอ Negative Income Tax) ทจะอดหนนเงนแกกลมคนยากจนหรอดอยโอกาสในสงคม ถาเปนผทมรายไดต ากวา 30,000 บาทตอปจะไดรบเงนในบตรสวสดการแหงรฐ 200 บาทตอเดอน (2,400 บาทตอคนตอป) ถาเปนผทมรายไดต ากวา 30,000-100,000 บาทตอคนตอปจะไดรบเงนในบตรสวสดการแหงรฐ 300 บาทตอเดอน (3,600 บาทตอคนตอ

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

166

ป) มเพยง 1 ครอบครวผสงอายพงพาผอนทไดรบบตรสวสดการแหงรฐเพมอกจ านวน 300 บาทตอเดอน จงท าใหครอบครวผสงอายพงพาผอนรายนมรายไดเปน 1,000 บาทตอเดอน (รายไดปละ 12,000 บาทตอป) ตอมารฐบาลไดมการเชอมโยงระบบฐานขอมลบตรสวสดการแหงรฐกบเบยยงชพผสงอายตามเกณฑรายไดขนตน ถาเปนผสงอายในโครงการบตรสวสดการแหงรฐทมรายไดต ากวา 30,000 บาทตอปจะไดรบสวสดการเบยยงชพเพมเตมอก 50 บาทตอคนตอเดอน (รายไดเพมขน 600 บาทตอคนตอป) ถาเปนผสงอายทมรายไดต ากวา 30,000-100,000 บาทตอคนตอปจะไดรบสวสดการเบยยงชพเพมเตมอก 100 บาทตอคนตอเดอน (รายไดเพมขน 1,200 บาทตอคนตอป) ขอสงเกตของผศกษาพบวา ครอบครวผสงอายพงพาผอนสวนใหญไมไดรบรเกยวกบโครงการบตรสวสดการแหงรฐ หรอ ทรจกกนในนาม “บตรคนจน” (ป 2561 มผลงทะเบยนผานเกณฑทงหมด 11.67 ลานคน) กรมกจการผสงอายคาดวาในจ านวนดงกลาวนาจะมผสงอายจ านวนหนงทอยในระบบฐานขอมลบตรสวสดการแหงรฐ

“ผสงอายไมสามารถบอกรายละเอยดเกยวกบโครงการบตรสวสดการแหงรฐได ทราบแตวาตองไปขนทะเบยน และรอผลวาจะไดหรอไมได” ยายอาย 72 ป

(5) เงนเดอนอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน (อสม.) ครอบครวผสงอายพงพาผอนม 1 รายทเปนอาสาสมครสาธารณสขประจ า

หมบาน (อสม.) มรายไดเดอนละ 600 บาท

2. ความตองการสนบสนนชวยเหลอเพอใหครอบครวอยดมสข

ครอบครวผสงอายพงพาผอน มความตองการสนบสนนชวยเหลอ เพอใหครอบครวอยดมสข ในเรองเงนชวยเหลอและของใชทจ าเปนส าหรบผสงอายพงพาผอน เชน แพมเพส อาหารผปวย สายดดเสมหะ เปนตน การเยยมบานผสงอายของเจาหนาทหนวยงานตางๆ เชน โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล (รพ.สต.) อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน (อสม.) นกกายภาพบ าบด เจาหนาทพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยจงหวด (พมจ.) เปนตน (มาเยยมบาน เดอนละครง)

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

167

3. ความตองการทอยากใหรฐบาลชวยเหลอดแลครอบครวผสงอายพงพาผอน

ครอบครวผสงอายพงพาผอนมความตองการทอยากใหรฐบาลชวยเหลอดแลในเรองเงนชวยเหลอ (คาใชจายในบาน คาอาหาร คารถไปหาหมอฯ) เพมเบยผสงอายและเบยความพการ เจาหนาทภาครฐมาเยยมเยยนใหค าแนะน า เรองการดแลสขภาพ มทมอาสาสมครสาธารณสขฯ (อสม.) มาใหบรการดานสขภาพ (ตรวจวดความดน/เบาหวาน) อยางสม าเสมอและตอเนอง

4. ระดบความอยดมสขของครอบครวผสงอายพงพาผอน

ภาพรวมความอยดมสขของครอบครวผสงอายพงพาผอนพบวา ผสงอายมความสขระดบปานกลางและคอนขางมากผสงอายใหคะแนนความอยดมสข 7-10 จากคะแนนเตม 10 คะแนน เนองจากมความสขทไดดแลพอ แมสงอาย ท าใหทกคนในครอบครวตองหนหนามาคยกน รบผดชอบดแลเอาใจใสผสงอาย สงส าคญคอ มก าลงใจจากสมาชกในครอบครว ส าหรบบานทมสมาชกหลายคน ลกหลานจะรบกลบบานเมอเลกงาน เพอมาดแลผสงอาย ผดแลทเปนลก หลานเชอวาเปนการตอบแทนบญคณกบผสงอายทไดเลยงเรามา รสกภาคภมใจทไดชวยแบงเบาภาระคนในครอบครว และไดรบค าชนชมจากเพอนบานและคนในชมชนทดแลพอแม ชมชนใหเปนครอบครวตวอยางทดแลผสงอายด สวนครอบครวผสงอายพงพาผอนทใหคะแนน 1-6 คะแนน เนองจากผดแลรสกเครยด ไมสามารถไปไหนมาไหนได ตองอยกบผสงอายตลอดเวลา บางครงกมปากเสยงกนบาง เพราะมปญหาดานเศรษฐกจ มรายไดนอยกวาจายรายไดและการดแลผสงอายตดเตยงสวนใหญมสมพนธภาพในครอบครวด สมาชกครอบครวไมคอยทะเลาะกน และหลานกเชอฟงค าสงสอนของผสงอาย สวนทความอยดมสขไมสงมาก อาจเปนเพราะวามปญหาดานเศรษฐกจและสขภาพของผสงอายเอง และมภาระทตองเลยงหลานท าใหไปท ากจกรรมตามความตองการไมได

ปจจยของแตละครอบครวแตกตางกนขนกบขนาดครอบครว มเพยง 4 ครอบครวผสงอายพงพาผอนทมจ านวนสมาชกในครอบครว 4-6 คนขนไป สมาชกในครอบครวจะตกลงและชวยกนดแลผสงอายพงพาผอน บางคนคดวาความอยดมสขของครอบครวอยในระดบตางๆเชน ระดบ 2-3 เพราะตองดแลผสงอายทปวย ตนเองกปวยไมม

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

168

ใครดแล ท าใหเกดความกงวลใจ สวนครอบครวทคดวาความอยดมสขของครอบครวอยในระดบ 7-10 เพราะมลกหลานมาชวยกนดแล มเงนพอใชจายในครอบครว มก าลงใจจากคนในครอบครว มความสขทไดดแล เปนตนดงน

ระดบ 2 “เพราะตองดแลคนปวย ตวเองกเจบปวย ตอนนกมลกทเปนก าลงใจ” (รายท 5 กทม.สมภาษณวนท 23 มนาคม 2561 สถานทศนยสขภาพชมชน)

ระดบ 3 “เพราะไมมใครดแล มความกงวลใจ ตองการคนมาคยดวยทกวน” (รายท 3 กทม.สมภาษณวนท 19 มนาคม 2561 สถานทบานของผสงอาย ชมชนเทพนมตร กทม.)

ระดบ 5 “เพราะชวตมนกกลางๆ” (รายท 3 ภาคกลาง)

ระดบ 7 “เพราะมลกหลานมาดแล มขาวกนไมอดอยาก มเงนพอใช” (รายท 4 ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ) “เพราะขนอยกบอาการปวยมากนอยของพอกบแม” (รายท 2 ภาคเหนอ สมภาษณวนท 25 พฤศจกายน 2560 สถานท รพ.สต. บานศรหมวดเกลา ต าบลชมพ อ.เมอง จ.ล าปาง) “ครอบครวมความสข ถงจะไมสขเตมทเพราะแฟนดมเหลา แตมแมใหดแล มความพอใจ ไดทะเลาะ ไดคยกนกมความสข” (รายท 3 ภาคใต สมภาษณวนท 13 มกราคม 2561 สถานท รพ.สต.คอหงษ จ.สงขลา)

ระดบ 9 “เพราะจตใจด รสกสบายใจ ทไดท ากบขาวกนกน” (รายท 4 กทม. สมภาษณวนท 23 มนาคม 2561 สถานทศนยสขภาพชมชน)

ระดบ 10 มความสขทไดดแลผสงอาย มก าลงใจจากสมาชกในครอบครว “เพราะลกๆ ทกคนไดชวยกนดแลมารดา เปนบานแบบอยางในการดแลผปวยทมภาวะพงพาผอน” (รายท 3 ภาคใตสมภาษณวนท 13 มกราคม 2561 สถานท รพ.สต.คอหงษ จ.สงขลา)

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

169

3.3 ครอบครววยรน

สวนท 1 ขอมลทวไปของครอบครวลกษณะเฉพาะวยรน

1. ขอมลทวไปของครอบครววยรน ผใหขอมลซงเปนมารดาวยรน จ านวน 18 คน ประกอบดวยครอบครวมารดาวยรนอยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอจ านวน 6 ครอบครวและภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคใต และจงหวดกรงเทพมหานครจ านวนเทากน คอจ านวน 3

ครอบครว มอายเฉลย16.9 ป (x =16.94, SD =1.39) ซงมอายต าสด 14 ป และสงสด 19 ป ซงพบวาสวนใหญเปนการตงครรภครงแรก จ านวน 15 ราย โดยมบตรอายระหวาง 9 วน - 3

ป โดยมอายเฉลย 10.21 เดอน (x=10.21, SD = 9.35)รองลงมา คอ การตงครรภครงท 2 ซงเปนการตงครรภซ าทไมตงใจ จ านวน 2 ราย โดยรายแรกมบตรคนแรกอาย 2 ป 10 เดอน และบตรคนท 2 อาย 1 ป 2 เดอน สวนรายท 2 มบตรคนแรกอาย 13 ปบตรคนท 2 อาย 2 ป 2 เดอน รวมทงพบการตงครรภครงท 3 โดยเปนการตงครรภทต งใจ จ านวน 1 ราย บตรคนแรกอาย 7 ป บตรคนท 2 อาย 5 ป และบตรคนท 3 อาย 2 เดอน

นอกจากนพบวาการตงครรภทเกดจากการมเพศสมพนธทไมพรอม เนองจากยงอยระหวางการศกษา จ านวน 13 ราย รองลงมา คอ การตงครรภทต งใจ เนองจากมารดาวยรนมงานท าแลวโดยมทงออกจากโรงเรยนเพราะตองชวยครอบครวหารายไดและไมตองการเรยนเนองจากมปญหากบคร หลงจากนนจงมสาม รวมทงสามมงานท าแลว จ านวน 5 ราย โดย

สามอายเฉลย 20.5 ป (x = 20.55, SD =3.82) โดยอายต าสด 16 ป และสงสด 28 ป นอกจากนมารดาวยรนหลงคลอดสวนใหญมอาชพเปนแมบาน จ านวน 15 รายรองลงมา คอ อาชพรบจาง จ านวน 2 รายและคาขาย จ านวน 1 รายระดบการศกษาสงสดของมารดาวยรน ซงแบงออกเปน 2ประเภท คอก าลงศกษาอยและตองออกจากโรงเรยนในระดบมธยมศกษาตอนตนจ านวน 9 รายรองลงมา คอ ระดบประกาศนยบตรวชาชพหรอมธยมศกษาตอนปลาย จ านวน 3 รายและระดบประกาศนยบตรวชาชพชนสง จ านวน 1 ราย และจบการศกษาและมงานท า ระดบการศกษาสงสด คอ ประถมศกษาปท 6 จ านวน 3 ราย รองลงมา คอ มธยมศกษาตอนตนและมธยมศกษาตอนปลาย จ านวน 1 ราย ตามล าดบ

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

170

2. การใชชวตครอบครวลกษณะเฉพาะ

การใชชวตครอบครวของมารดาวยรนทเกดจากการตงครรภไมพรอมสวนใหญสมพนธภาพกบสามยงคงอยดวยกนเปนครอบครว จ านวน 8 ราย โดยสามไดออกจากโรงเรยนมาท างานเพอดแลครอบครว จ านวน 1 ราย และสามมงานท าตงแตกอนมารดาวยรนตงครรภ จ านวน 7 ราย รองลงมา คอ หยาราง โดยสามไมชวยรบผดชอบคาใชจายในการดแลบตรจ านวน 3 ราย และแยกกนอย โดยสามชวยรบผดชอบคาใชจายในการดแลบตร จ านวน 2 ราย สวนครอบครวของมารดาวยรนทต งใจ สวนใหญสมพนธภาพกบสามยงคงอยดวยกนเปนครอบครว จ านวน 3 ราย รองลงมา คอ หยารางโดยสามไมชวยรบผดชอบคาใชจายในการดแลบตรจ านวน 2 รายนอกจากนยงพบวามารดาวยรนสวนใหญยงอยในวยเรยนไมมรายไดเปนของตนเอง เมอตงครรภท าใหมภาระคาใชจายเพมมากขนจากการเลยงดลก สงผลใหตองพงพาครอบครวเดมของตนเอง จ านวน 12 รายรองลงมา คอ ครอบครวของฝายสาม จ านวน 6 รายรวมทงสภาวะการเงนของครอบครว สวนใหญรายไดเพยงพอกบรายจาย แตไมมเงนเหลอเกบ จ านวน 12 รายรองลงมา คอ รายไดไมเพยงพอกบรายจาย มหนสน จ านวน 6 ราย

3. ความสขและความทกขของครอบครวลกษณะเฉพาะ

ครอบครวมารดาวยรนไดอธบายถงชวงเวลาทความสข โดยสวนใหญเปนความสขทเกดจากการมสามทด อยดวยกนพรอมหนา พอ แม ลก และสามชวยเลยงดบตร จ านวน 8 ราย และสามประพฤตตนเปนคนด ไมสบบหร ดมสราจ านวน 1 รายรองลงมา คอ สขทเกดจากครอบครวเดมของตนเองทใหอภยตอความผดพลาดจากการตงครรภในวยเรยน และมความสามคค ความเขาใจกนภายในครอบครว จ านวน 9 ราย สวนชวงเวลาทเกดความทกข สวนใหญเปนความทกขทเกดจากสามประพฤตตวไมดจ านวน 9 ราย โดยแบงเปนสามไมชวยเลยงดบตร จ านวน 3 รายมผหญงคนใหมจนท าใหเกดการหยาราง จ านวน 2 รายการตดเพอนและเทยวนอกบาน จ านวน 4 รายรองลงมา คอ ความทกขทท าใหครอบครวเดมของตนเองตองอบอาย เนองจากการตงครรภในวยเรยน ซงสงผลท าใหครอบครวล าบากมภาระคาใชจายเพมขนจ านวน 6 รายและเกดความผดหวงทตองหยดเรยน จ านวน 1 รายรวมทง

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

171

ความทกขทเกดจากสงคมรอบขางตตรามองตนเปนคนไมดเพราะมลกทงทอายนอยเกนไป ไมสามารถรบผดชอบภาระทเกดขนได จ านวน 1 ราย

4. ผลกระทบทเกดขนกบการเปนครอบครวลกษณะเฉพาะ

จากการศกษาในระยะแรกของการใชชวตครอบครวของมารดาวยรน เปนระยะทตองการปรบตวจากวยรนมาสบทบาทพอแม ท าใหเกดผลกระทบทงหมด 3 ดาน ประกอบดวย (1) ดานการสญเสยโอกาสในการศกษาในระดบทสงขนตามศกยภาพของตนเองเนองดวยตองมภาระในการเลยงลกขณะทท งคขาดความพรอม โดยเฉพาะวยรนหญงทหลงจากตงครรภตองหยดพกการเรยนและอาจไมมโอกาสกลบไปเรยนไดอก ท าใหสญเสยการใชชวตชวยวยรนและสญเสยอนาคตในการทจะเตบโตเปนผใหญทมประสทธภาพซงพบวามารดาวยรนหลงคลอดยงไมไดกลบไปเรยนหนงสอเพราะตองดแลบตร จ านวน 13 รายรองลงมา คอ ตองท างานและดแลบตรไปพรอมกน จ านวน 5 ราย (2) ดานเศรษฐกจ การขาดโอกาสในการเรยนท าใหมขอจ ากดในการประกอบอาชพ เนองจากขาดความรและทกษะการท างาน ซงมผลท าใหมรายไดหรอคาตอบแทนทต า ไมเพยงพอส าหรบการดแลลกและครอบครว ซงพบวาหลงจากตงครรภมารดาวยรนและสามตองพงพาและอยอาศยกบครอบครวเดมของมารดาวยรน โดยมพอและแมชวยเหลอรบผดชอบคาใชจาย จ านวน 10 รายรองลงมา คอ อยอาศยกบพอและแมของครอบครวสาม จ านวน 2 รายแตยงพบวาบางครอบครวสามยงคงรบผดชอบคาใชจายภายในครอบครวได ซงเดมทสามมงานท าอยแลวและมอาชพรบจาง จ านวน 3 ราย และ (3) ดานการด าเนนชวตครอบครว สวนใหญยงคงอยกนครอบครว จ านวน 11 รายแตบางครอบครวแยกทางกนจากการคบกนของควยรนหญงชายทขาดการเรยนรและท าความรจกกนเพยงพอ ท าใหเกดปญหา เชน การหงหวง การนอกใจ การไมเปนทยอมรบของครอบครวฝายใดฝายหนง รวมทงฝายชายยงชอบใชชวตวยรน ตดเพอน เทยวนอกบาน จนตองเลกรากนไปโดยทงความรบผดชอบในการเลยงลกใหฝายวยรนหญงจ านวน 5 รายและมบางครอบครวทสามยงสงเสยคาใชจาย จ านวน 2 ราย

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

172

สวนท 2 ผลการศกษาครอบครวลกษณะเฉพาะมารดาวยรน

1. มมมองของครอบครวลกษณะเฉพาะมารดาวยรน“ครอบครวอยดมสข”

มารดาวยรนอธบายวาครอบครวตนเองจะอยดมสขไดนน ตองประกอบไปดวยองคประกอบทง 3 ดาน ไดแก (1) ดานการแกไขปญหาสมพนธภาพของสมาชกในครอบครว โดยตองการใหคนในครอบครวเขาใจกน ปรกษาพดคยกน และใหการชวยเหลอซงกนและกน (2) ดานการแกปญหารายไดและรายจายของครอบครว ใหมรายไดเพยงพอกบรายจายหมดหนสน และมบานเปนของครอบครวตนเอง และ (3) ดานการแกปญหาการเสพสารเสพตดของสมาชกในครอบครว ดงค าพดตอไปน

“คนในครอบครวตองแบงเบาภาระกนในครอบครว แฟนไมตดเพอน ชวยดแลลก” TMB1P27

“ขดกนระหวางสามเรองออกไปเทยวขางนอกกบพอแมสามบาง คอหนออกไปขางนอกนาน เคาตองดแลลกแทนหน” TMC2P32

“สามไมสบยา ไมกนเหลา” TMNE6P27

“ถามบานเปนของตนเองจะมความสขมากกวาน” TMNE5P33

“มบานเปนของตวเอง” TMC3P27

“ตองการก าลงใจจากคนในครอบครว ไมบนวา” TMB1P27

“คนในครอบครวไมทะเลาะกน” TMNE6P27

“พอเลกเสพยาบา และกลบมาชวยกนท ามาหากน” TMC1P27

“ครอบครวอยดมสขคดวาเปนเรองการอยพรอมหนาพรอมตา พอแมลกกมความสข” TMS3P26

“ครอบครวมความสขคอชวยเหลอและแกไขปญหารวมกน ไมทะเลาะกน” TMNE2P27

“มงานท า มเงนใชจายในครอบครว” TMB2P28

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

173

2. ปจจยทท าใหครอบครวลกษณะเฉพาะมารดาวยรนเปน “ครอบครวอยดมสข”

ปจจยทท าใหครอบครวมารดาวยรนอยดมสข ประกอบดวยปจจย 5 ดาน ไดแก (1) ดานความสมพนธในครอบครวอยดวยกนพรอมหนาพรอมตาชวยเหลอเกอกลกน (2) ดานเศรษฐกจของครอบครว การมรายไดเพยงพอกบรายจาย (3) ดานสงคมคนรอบขางใหอภยและใหโอกาสในการด าเนนชวตตอไป (4) ดานเพอนไดรบค าปรกษาชวยเหลอและใหก าลงใจ และ (5) ดานครและระบบการศกษาไดรบค าแนะน า โอกาสในการศกษาตอ รวมทงชวยเหลอตงแตระยะตงครรภจนถงหลงคลอดโดยมรายละเอยดดงน

(1) ดานครอบครวอยดวยกนพรอมหนาพรอมตา ชวยเหลอเกอกลกน

การอยดวยกนพรอมหนาพรอมตาและชวยเหลอเกอกลกน คอ การอยรวมเปนครอบครวชวยเหลอกนเมอมปญหา มความรก ความสามคค ความเขาใจกน ดงค าพดตอไปน

“ครอบครวมความสขไดอยดวยกน ปรกษากนได คยกนไดตลอด” TMN1P26

“มความอบอน มความสขอยน ากนพรอมหนาพรอมตา” TMNE5P26

“ครอบครวอยดมสขคดวาชวยเหลอกนเวลาขาดเหลอ สามารถขอความชวยเหลอจากพอแมได” TMS2P26

“อยดวยกนชวยเหลอกนเวลาเราล าบาก แกไขปญหาดวยกน” TMC2P26

“ปจจยทท าใหครอบครวมความอยดมสขคอ ความรกความเอาใจใส ความเขาใจสมาชกในครอบครว การใหอภย และการชวยเหลอและสวนรวมในครอบครว” TMS1P27

“ปจจยทท าใหครอบครวมความสข คอการแบงงาน ชวยกนท างาน สขดวยกนทกขดวยกน ความรกกมใหกน” TMB2P27

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

174

นอกจากนสมาชกในครอบครวทกคนตองมความรบผดชอบตอหนาทของตนเอง ดงค าพดตอไปน

“ทกคนชวยกน ตองขยนท ามาหากน” TMNE3P27

“ปจจยทท าใหครอบครวมความสข คอการแบงเบาภาระกนในครอบครว แฟนไมตดเพอน ชวยดแลลก” TMB1P27

“แฟนเปนคนดขยนท างาน” TMB3P28

(2) ดานครอบครวอยดวยกนพรอมหนาพรอมตา ชวยเหลอเกอกลกน

การมรายไดเพยงพอกบรายจายไมมหนสน ซงเปนปจจยทท าใหครอบครวเกดความสขได ดงค าพดตอไปน

“มเงน ไมมหนสน” TMNE1P27

“อยากใหพอแม ลก มเงนใช ไมเครยดเรองเงนเรองทอง คออยไดสบายๆ เพราะเปนครอบครวใหญ คออยากใหครอบครวสบายอยากใหลกมความเปนอยทด คอไมตองล าบากมาก” TMN1P27

“แบบวายงไมสบาย คอ ป ยงตองขายของอย ยงไมมเงนใชและยาๆ เขาปวยกยงไมมเงนใชตลอดทกวน” TMC3P24

(3) ดานสงคมคนรอบขางใหอภยและใหโอกาสในการด าเนนชวตตอไป

มารดาวยรนตองการใหญาตพนองเพอนบานและคนรอบขางเขาใจและใหโอกาส รวมทงใหมมมมองตอการตงครรภวยรนนนใหเปนเรองไมเสยหายหากรบผดชอบได ดงค าพดตอไปน

“อยากใหคนอนเขาใจครอบครวของทานในเรองของการใหโอกาส” TMS1P29

“อยากใหมองเราด ไมอยากใหมองเปนศตร” TMNE5P29

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

175

“มลกในวนรนมนกไมไดเสยหายขนอยกบวาเราจะรบผดชอบหรอไม ถารบผดชอบไดคอเราเลยงได เราชวยเหลอตวเองได ท างานหาตงเลยงได ไมตองไปล าบากคนอนเขา” TMC2P29

“รสกไมดอะ รสกแบบวา โอไมชอบเนอะเรายงเดกอยางเนย กไมทองอะไรอยางเงย หนอยากใหเขาเขาใจวามนมไปแลวใหท ายงไงได” TMC3P16

(4) ดานเพอนไดรบค าปรกษา ชวยเหลอและใหก าลงใจ

“เขากะบอกวาเลยงไปโลด เขากะเปนลกเฮา เขากะใหก าลงใจจาแลวกซอของมาฝาก” TMNE2P4

“เพนมาจงส เพอนกะมาหยอก มาหอมลกเฮาอย เวลาเพนมาเฮดงานจงสจา เพนกะบไดคดอหยง” TMNE5P15

“เขากะบอกวาเลยงไปโลด เขากะเปนลกเฮา เขากะใหก าลงใจจาแลวกซอของมาฝาก” TMNE4P4

“ปกตเวลาเดน เพอนเคาจะใหอยตรงกลาง แลวเพอนจะเดนขางๆ คอบงไวไมใหใครเหน ไมใหใครสงเกตเหนวาทองนะ” TMN1P22

(5) ดานครและระบบการศกษา ไดรบค าแนะน าและโอกาสในการศกษาตอ

การตงครรภวยรนนนปจจบนพบวา ระบบการศกษาสามารถใหเรยนตอไดตงแตตงครรภ รวมทงผบรหารและครกไดใหค าแนะน าดแลและชวยเหลอ จนกระทงมารดาวยรนนนคลอดลก ดงค าพดตอไปน

“อยโรงเรยน เราคยกะเขาเขาใจ มระบบดแลเฮาอย ครประจ าชน เพนไปเยยมอยโรงพยาบาล” TMNE2P5

“ตอนแรกหนกวา เคาจะมองเรายงไง แตไปๆมาๆ คนทโรงเรยนเคากทองเยอะเหมอนกน ทวทยาลยเคากไมไดหามเคากใหไปเรยนตามปกต” TMN1P29

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

176

“พวกอาจารยเคาก บอกวาเดนดๆ อยาไปเดนแรง” TMN1P29

“ฝากทองอยอนามย ครพาไปฝากครรภ” TMNE2P11

แตมารดาวยรนบางคน แมวาโรงเรยนใหสามารถเรยนตอได กลบไมเรยนตอเพราะคดวาตงครรภแลวจงหยดเรยน ดงค าพดตอไปน

“ผอ.เคามาตามหนถงบาน หนบอกวาหนไมเรยน หนมแฟนแลว เคาบอกวา ไมเปนไร มแฟน ไมมแฟน กเรยนได ใหอาวธไป เคาบอกง ใหมนจบไป หนกบอกวาหนไมเรยนกเลยไมไป ” TMN2P7

3. ความตองการบรการสนบสนนทางสงคมของครอบครวลกษณะเฉพาะมารดาวยรน

มารดาวยรนตองการบรการสนบสนนทางสงคม ทงหมด 4 ดาน ไดแก (1) ดานเงนชวยเหลอจากรฐบาล ตองการเงนชวยเหลออยางเพยงพอกบรายจายและทวถง (2) ดานอาชพและการศกษา ตองการอบรมอาชพเพอใหครอบครวมรายไดเพยงพอ สงผลใหสามารถกลบไปเรยนตอหรอประกอบอาชพทม นคงและมรายไดสงขน และ (3) ดานความรเกยวกบการดแลบตรและการด าเนนชวตครอบครว โดยมรายละเอยดดงน

(1) ดานเงนชวยเหลอจากรฐบาล

ดานความชวยเหลอจากรฐบาล พบวามทงครอบครวมารดาวยรนทไดรบและไมไดรบเงนชวยเหลอจากรฐบาล สวนใหญไดรบเงนชวยเหลอในการเลยงบตรเดอนละ 600 บาท ดงค าพดตอไปน

“ตอนนไดรบเงนชวยเหลอคาเลยงดลกจากรฐบาลเดอนละ 600 บาทจนถงอาย 3ป” TMNE1P30

“ตอนนไดเงนชวยเหลอบตรคนท 2 ไดเดอนละ 600 บาท” TMC1P18

“ไดเงนชวยเหลอบตร เดอนละ 600 บาท” TMC2P11

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

177

“หนได 600 บาท หนกซอนมใหคนโต 300 เหลอ 300 บาทกเกบไวกอน ตอนฉกเฉน เจบปวย หรออยากกนอะไร หนกจะดงมาใช” TMN1P31

แมวาไดรบเงนชวยเหลอในการเลยงบตรเดอนละ 600 บาท มารดาวยรนสวนใหญกมความคดเหนวายงไมเพยงพอกบคาใชจายทแทจรงในการเลยงดบตร

“ตองการการชวยเหลอสนบสนนเพมในเรอง เงนคาใชจายของลก” TMB3P30

“ตองการการชวยเหลอเพมขน เรองการเงนเรองคาใชจายเกยวกบลก” TMC2P30

“ปจจบนไดรบเงนสงเคราะหบตรเดอนละ 600 บาท อยากใหรฐบาลชวยเหลอครอบครวในเรองเงนชวยเหลอคานมลก” TMN1P31

“อยากใหรฐบาลชวยเหลอในเรอง ทนการศกษาและของใชส าหรบเดก เชน นมแพมเพส” TMNE1P31

“อยากใหรฐบาลชวยเหลอในเรองของใชส าหรบเดก เชน นม แพมเพส และเงนสงเคราะหบตร” TMNE4P31

“อยากใหรฐบาลชวยเหลอในเรองของใชส าหรบเดก เชน นม แพมเพส” TMNE5P31

“อยากใหรฐบาลชวยเหลอในเรองเงนชวยเหลอ” TMNE6P31

“อยากใหรฐบาลชวยเหลอดแลในเรองเงน” TMC3P31

“ตองการใหรฐบาลชวยเหลอในเรอง และของใชเดกแรกเกด เชน ผาออม ทนอนแพมเพส” TMS1P31

“ตองการใหรฐบาลชวยเหลอในเรองของใชเดกออน” TMS2P31

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

178

“ตองการใหรฐบาลชวยเหลอในเรองนม และของใชเดกออน” TMS3P31

“อยากใหรฐบาลชวยเหลอในเรอง เงนสงเคราะหบตรเพม” TMB2P31

นอกจากนยงพบวามมารดาวยรนบางคนยงไมไดรบเงนชวยเหลอในการเลยงดบตรจากรฐบาล ดงค าพดตอไปน

“ไมมหนวยงานเขามาชวยเหลอแมกตองเปนคนดแลตลอด” TMN2P30

รวมทงมมารดาวยรนจ านวน 1 คน ทเจาหนา อบต. ไดประเมนแลววาครอบครวสามารถเลยงดบตรทเกดได จงไมไดรบเงนชวยเหลอจากรฐบาล ดงค าพดตอไปน

“ไดยนเพนวาหกรอยจาซอยเลยงด คานมคาหยงตางๆนนละ เพนใหอยสามปใหเดกนอยฮอด สามปเพนกะเซา กะบวาจงใดแตวาผแมตวนอยนบอกวาเพนเลยงเดกนอย ซอยผใหญบานเพนบใหกะบเอาเทานนละ” TMNE3P9

(2) ดานอาชพและการศกษา

มารดาวยรนตระหนกถงภาระคาใชจายของตนเองทเพมขนจากการมบตรตองดแล และบางคนหยดงานเพอดแลลก ท าใหครอบครวมรายไดลดลง สวนมารดาทเคยเรยนหนงสอและตองหยดเรยนกลางคน กตองการใหรฐบาลอบรมดานอาชพเสรม เพอใหครอบครวมรายไดเพยงพอเพมโอกาสใหสามารถกลบไปศกษาตอได ดงค าพดตอไปน

“อยากใหรฐบาลชวยเหลอในเรองอาชพ” TMNE5P31

“อยากใหรฐบาลชวยเหลอดแลในเรองความรเกยวกบการหาอาชพเสรมสอนเรองอาชพ” TMC2P31

“ตองการใหรฐบาลชวยเหลอในเรองอาชพ” TMS1P31, TMS2P3

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

179

“ตองการใหรฐบาลชวยเหลอในเรองอาชพ โอกาสในการกลบไปเรยนตอ” TMS1P31, TMB3P31

(3) ดานความรเกยวกบการดแลบตรและการด าเนนชวตครอบครว

มารดายงคงอยในระยะของวยรน ท าใหตองการความรเพมเตมจากเจาหนาทของรฐบาล เชน การเลยงดลก การด าเนนชวตของวยรน ดงค าพดตอไปน

“อยากใหรฐบาลชวยเหลอดแลในเรองความรเกยวกบการเลยงลก ใหค าปรกษาเรองความรการด าเนนชวตครอบครววยรน” TMC2P31

“ตองการการชวยเหลอสนบสนนในเรองความรเรองการเลยงดลก” TMB3P30

“เรองสขภาพเวลาทเดกไมสบาย” TMC2P30

4. ภาพรวมระดบความอยดมสขของครอบครวลกษณะเฉพาะ

ในดานระดบความอยดมสขนน สวนใหญมารดาวยรนใหระดบความอยดมสขท 5-8 เตม 10 คะแนน เพราะการตงครรภไมตงใจสงผลใหเรยนไมจบ และเกดความไมพรอมทางดานเศรษฐกจ เนองจากมรายจายเกยวกบการเลยงดบตรเพมเขามาในครอบครว โดยทมารดาวยรนยงไมไดประกอบอาชพ และสมพนธภาพครอบครวยงไมด แตยงพบวาม 3 ครอบครวจาก 18 ครอบครว ทใหระดบความอยดมสขของครอบครวเตม 10 ดงค าพดตอไปน

“ความอยดมสขของครอบครวอยในระดบ 5 เพราะตงทองรสกวาความสขลดลงควรเชอฟงพอแม แมบอกวาใหเรยนจบ” TMNE2P32

“ความอยดมสขของครอบครวอยในระดบ 5 เพราะ รายไดยงไมพอกบรายจาย” TMNE3P32

“ครอบครวอยดมสขอยในระดบระดบ5 เพราะ ความอยดมสขยงไมสบาย” TMC3P32

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

180

“ความอยดมสขของครอบครวอยในระดบ 7 ถามบานเปนของตนเองจะมความสขมากกวาน” TMNE5P33

นอกจากนบางครอบครวมารดาวยรนมความอยดมสขในระดบปานกลาง เพราะครอบครวไมเขาใจกน ยงอยไมพรอมหนา ดงค าพดตอไปน

“ระดบความสขของความอยดมสขอยในระดบ 8 เพราะมวทะเลาะกบพอแมบอย บางครงกมทะเลาะกนบางในครอบครว ” TMB3P32

“ความอยดมสขของครอบครวอยในระดบ 8 เพราะวาบางครงยงไมคอยเขาใจกน” TMNE6P33

“ความอยดมสขของครอบครวอยในระดบ 8 เพราะวาอยากใหพอกบแมมาอยดวยกน” TMNE4P33

แตกยงมครอบครววยรนบางสวนทมระดบความอยดมสขในระดบ 10 เพราะครอบครวมความรก ความเขาใจ เอาใจใสซงกนและกน รวมทงอยกนพรอมหนา ดงค าพดตอไปน

“ระดบความอยดมสขของครอบครวอยในระดบเตม 10 ไมเคยมเรองทะเลาะ พอตามใจดแลตลอด” TMS2P32

“ระดบความสขของความอยดมสขอยในระดบ 10 ครอบครวยงมรอยยม มลก มแม มแฟน ยงอบอนอย” TMB1P32

“ระดบความสขของความอยดมสขอยในระดบ 10 เพราะทกคนในครอบครวรก มความสขด” TMB2P32

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

181

3.4 ครอบครวเลยงเดยว

สวนท 1 ผลการศกษาครอบครวเลยงเดยว

1. ขอมลทวไปของครอบครวเลยงเดยวและลกษณะครอบครวเลยงเดยว

จากการสมภาษณเชงลกพอ/แมเลยงเดยว จ านวน 16 ครอบครว เพศ (พอหรอแมเลยงเดยว) สวนใหญเปนเพศหญง จ านวน 12 คน คดเปนรอยละ 75 เพศชาย จ านวน 4 คน คดเปนรอยละ 25 อาย (พอหรอแมเลยงเดยว) อายสงสดอยในชวง 31-40 ป จ านวน 6 คน คดเปนรอยละ 37.5 รองลงมาอายสงอยในชวง 21-30 ป จ านวน 5 คน คดเปนรอยละ 31.25 อายสงอยในชวง 41-50 ป จ านวน 4 คน คดเปนรอยละ 25.0 อายสงอยในชวงมากกวา 50 ป จ านวน 1คน คดเปนรอยละ 6.25 ตามล าดบ สาเหตทเลกกบคครอง สวนใหญมสาเหตจากสามหรอภรรยามคนใหม ไมรบผดชอบครอบครวจ านวน 8 คน คดเปนรอยละ 50.0 รองลงมา สาเหตจากสามหรอภรรยาเสยชวตและสามตดสรา/ตดยาบา/ทะเลาะท ารายรางกายมจ านวนเทากนคอ จ านวน 3 คน คดเปนรอยละ 18.75 และสามเทยวกลางคน/ตดผหญง จ านวน 2 คน คดเปนรอยละ 12.5 ลกทตองเลยงดพบวา ตองเลยงดลกจ านวน 2 คนมากทสด จ านวน 9 คน คดเปนรอยละ 56.25 รองลงมาตองเลยงดลกจ านวน 1 คน จ านวน 4 คน คดเปนรอยละ 25.0 ตองเลยงดลกจ านวน 3 คนมากทสด จ านวน 2 คน คดเปนรอยละ 12.5 และตองเลยงดลกจ านวน 4 คนมากทสด จ านวน 1 คน คดเปนรอยละ 6.25 ตามล าดบสมาชกครอบครว มสมาชกครอบครวจ านวน 2–3 คนมากทสด จ านวน 9 คน คดเปนรอยละ 56.25 รองลงมามสมาชกครอบครว 4-5 คน จ านวน 5 คน คดเปนรอยละ 31.25 และมสมาชกครอบครว 6 คน จ านวน 2 คน คดเปนรอยละ 12.5 ตามล าดบ และอาชพของพอ/แมเลยงเดยว สวนใหญมอาชพรบจาง (ลางจาน/ขายของ/พนกงานเสรฟ/กก/ขมอเตอรไซครบจาง/งานกอสราง/แมบาน) จ านวน 12 คน คดเปนรอยละ 75.0 ท าไร/ท าสวน จ านวน 2 คน คดเปนรอยละ 12.5 คาขายและชวยงานกจการในครอบครวมจ านวนเทากน คอ จ านวน 1 คน คดเปนรอยละ 6.25 (ตารางท 3.5-3.6)

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

182

ขอมลทวไปของผใหขอมล (N=16 คน) จ านวน รอยละ เพศ (พอหรอแมเลยงเดยว) หญง

ชาย 12

4 75.00 25.00

อาย (พอหรอแมเลยงเดยว) (Range = 21-52 ป) 21-30

31-40 41-50 > 50

5 6 4 1

31.25 37.50 25.00 6.25

สาเหตทเลกกบคครอง สาม / ภรรยามคนใหม / ไมรบผดชอบครอบครว

สาม / ภรรยาเสยชวต สามตดสรา / ตดยาบา / ทะเลาะท ารายรางกาย สามเทยวกลางคน / ตดผหญง / ไมรบผดชอบครอบครว

8 3 3 2

50.00 18.75 18.75 12.50

ลกทตองเลยงด (จ านวน/คน) 1

2 3 4

4 9 2 1

25.00 56.25 12.50 6.25

สมาชกครอบครว(คน) 2-3

4-5 >6

9 5 2

56.25 31.25 12.50

อาชพ รบจาง (ลางจาน / ขายของ / พนกงานเสรฟ / กก /

ขมอเตอรไซครบจาง / งานกอสราง / แมบาน) ท าไร / ท าสวน คาขาย ชวยงานกจการในครอบครว

12 2 1 1

75.00

12.5 6.25 6.25

ตารางท 3.5 ขอมลทวไปของครอบครวเลยงเดยว

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

183

ล าดบท

ครอบ ครว

อาย (ป) (พอหรอแมเลยงเดยว)

เพศ (พอหรอแมเลยงเดยว)

สาเหตทเลก

ลกทตองเลยงด (คน)

สมาชกครอบครว (คน)

อาชพ

1 21 หญง ทะเลาะ ท ารายรางกาย 2 3 (แม/ลก) รบจางทวไป 2 22 หญง มภรรยาใหม

ไมรบผดชอบเลยงด 2 4 (พสาว/แม/ลก) รบจางทวไป

3 43 หญง ตดเหลา ทะเลาะ ท ารายรางกาย ไมรบผดชอบเลยงด

1 2 (แม/ลก) ท าสวนและรบจาง กรดยาง

4 30 หญง สามเสยชวต 2 3 (แม/ลก) คาขาย 5 35 ชาย ภรรยาทงไปมสามใหม 1 4 (พอ/แม/ตวเอง/

ลก) รบจาง (กอสราง)

6 43 ชาย ภรรยาเลกเพราะตดยาเสพตด

4 5 (แม/ลก) รบจางทวไป

7 31 หญง ชอบเทยวกลางคน ตดผหญง

3 4 (แม/ลก) ท าไร (ปลกแตง)

8 45 หญง มภรรยาใหม ไมรบผดชอบเลยงด

2 3 (แม/ลก) รบจางทวไป

9 35 หญง ตดยาเสพตด โดนจบตดคก

2 6 (พอเลยง/นา/พชาย/ตา/ลก/

ตนเอง)

รบจางทวไป

10

28 หญง มภรรยาใหม ไมรบผดชอบเลยงด

3 5 รบจางทวไป (ลางจาน/ขายของ/พนกงานเสรฟ)

11 35 หญง กนเหลา/เทยวกลางคน/เลนหวย ไมรบผดชอบเลยงด

1 2 (แม/ลก) รบจางทวไป

12 35 หญง สามมคนอน 1 2 (แม/ลก) ท าสวย(ผกเหลยง)

13 40 ชาย ภรรยาทงไปมสามใหม 2 3 (พอ/ลก) รบจาง (ขมอเตอรไซครบจาง)

14 41 หญง เปนคนเจาช มภรรยาใหม

2 3 (แม/ลก) รบจาง (กก)

15 30 หญง เสยชวต 2 3 (แม/ลก) รบจาง (แมบาน)

16 52 หญง เสยชวต 2 7 (แม/พสาว/นองชาย/ตวเอง/ลก)

ชวยงานกจการในครอบครว (แปรรป ไมสก)

ตารางท 3.6 ลกษณะครอบครวเลยงเดยว

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

184

สวนท 2 ผลการศกษาครอบครวเลยงเดยว

1. ลกษณะพเศษของครอบครวเลยงเดยว

ครอบครวสวนใหญ ทงภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลางและภาคใตมองวาครอบครวของตนเปนครอบครวปกตเหมอนครอบครวทวไป ไมไดมลกษณะพเศษ ขณะทครอบครวภาคเหนอรายท 1 และรายท 2 ใหความเหนวาเมอกลายเปนครอบครวเลยงเดยว ครอบครวไมสมบรณ การด าเนนชวตครอบครวเปลยนแปลงไป ความรบผดชอบเพมมากขน ท างานหนกมากขน ตองตอสดนรนเพออนาคตของลก การพงพาครอบครวเดม ไดรบก าลงใจจากคนรอบขาง เชน ญาต เพอน ฯลฯ แตกท าใหชวตดขน เพราะไมตองเครยดและทกขใจทสามตดยาเสพตด ไมรบผดชอบ และถกสามท ารายรางกาย นอกจากนยงพบวามแมเลยงเดยว 1 ราย มสมาชกพการในครอบครวตองดแลดวยหนไปคบแฟนทเปนทอม อยดวยกนและชวยเหลอดแลกนในครอบครว

ครอบครวเลยงเดยวรายท 1 (ภาคเหนอ สมภาษณวนท 25 พฤศจกายน 2560 สถานท รพ.สต.บานศรหมวดเกลา ต.ชมพ อ.เมอง จ.ล าปาง) กลาววา “ตองสเพอลกอดทนเพอลก อยกบลกใหได ญาตพนองของเรา ใหก าลงใจ แมกระทงเพอนทท างานหรอทงชมชน ขอดของการเลกกนคอ เราไมตองมาเครยดกบเรองพวกนอกแตท าใหเราไมมครอบครวท สมบรณ”

ครอบครวเลยงเดยวรายท 2 (ภาคเหนอ สมภาษณวนท 25 พฤศจกายน 2560 สถานท รพ.สต.บานศรหมวดเกลา ต.ชมพ อ.เมอง จ.ล าปาง) กลาววา “เราตองมภาระเพม รายไดกไดจากเบยคนพการบาง จากรานขาว ถาเลยงคนเดยวกทกอยาง ท าเองหมด คอ ซกผา ตองจดการเรองอาหารการกน เรองงานบาน กบขาว คาใชจายในบานกชวย เรองเดกๆ พาไปโรงเรยน ทกอยาง พาไปหาหมอ การทหนตองมาเลยงลกคนเดยว ภาระทงหมดอยทหนหมด ตองคอยรบสงเดกไปโรงเรยน ท ากบขาว งานบาน ท างานบาน

.... พอเลกกบแฟน ตองมาเลยงลก กไมล าบากเพราะมเคาชวยดแลตกลงกคอหนมเคา เคากดแล ตางคนตางดแลกน เคาไมสบายหนกดแลเคา หนไมรสกล าบาก การทเรามแฟนผหญงกบชายตางกน การใชชวตประจ าวน แฟนทอมเขาใจมากกวา

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

185

เพราะคยกน เปนโนนน ความเขาใจการดแลการคยกนงายกวา แฟนผชาย”

.... ไปเอาเงนทบาน อยางทบานเคาใหชวยงาน เหมอนรบจาง นาๆ อาๆ บานท าอะไร กปลกขาวขาย มอางปลา เลยงปลา มสวนดอกมะล คอกลบไปชวยงานทบาน ทบานใหเงนมา เอาเงนมาชวยหน ชวงเคาไมอย หนตองอยบาน วนทเราหยด วนทลกไมมเรยน สมมตตวาเราท างาน ในวนท างานจะมวนหยด 1-2 วน ถาเคากลบบานเคาตองกลบไปวนนน หนตองมอยคนหนง หนไปท างาน เคากอย”

ส าหรบครอบครวเลยงเดยวภาคใต สะทอนใหเหนวาชวตครอบครวตองเปลยนแปลงไป ตองท างานหาเงน เลยงดลกและครอบครวคนเดยว บางรายตองท างานกลางคน ท าใหสงคมและคนภายนอกไมเขาใจ มองในดานลบ แตไมทอเพราะมเปาหมายทลก บางครงกตองตดใจเพราะไมสามารถใหในสงทลกตองการ มก าลงใจจากครอบครว เพอนบาน สงทท าใหครอบครวเขมแขงและด าเนนชวตครอบครวไดตอไป คอ ลก และการมครอบครวทสมบรณ (มสามอยดวย) และไมสมบรณ (ไมมสาม) ไมท าใหการด าเนนชวตเปลยนแปลงไป เพราะเมอมสามอยดวย สามกไมไดชวยรบผดชอบตอครอบครว ดงค ากลาวของครอบครวเลยงเดยวรายท1 รายท2 และรายท 3 ทสะทอนวา

ครอบครวเลยงเดยวรายท 1 (ภาคใต สมภาษณวนท 13 มกราคม 2561 สถานท รพ.สต.คอหงส จ.สงขลา) กลาววา

“ไมมปญหาอะไร สบายใจ ลกไมดอ ฟงแม ไมตดยา” ซงตางกบครอบครวอนๆ “แมเปนทงพอ แมให ลกไมสบายใจ มาคยใหฟง” “มาปรกษาเรองจบสาว แมคนนดไหม เอาไดไหม”

“อดทน ขยน ไมอาศยผชาย ไมมกอยได เราเลยงลกไดด ภมใจทเลยงลกมาไดขนาดน”

ไปท างานกลางคน ชาวบานกวา “ไมสนใจใคร เราหาเงน เลยงลกใหด หาเงนอยางเดยว ใหลกไดกน”

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

186

ครอบครวเลยงเดยวรายท 2 (ภาคใต สมภาษณวนท 13 มกราคม 2561 สถานท รพ.สต.คอหงส จ.สงขลา) กลาววา

“ตางกบครอบครวอนทเปนครอบครวสมบรณ พรอมพอ แม ลก …. แตบางคนมครอบครวสมบรณ กยงเลยงลกไมรอด”

“เลยงลก ดแลคนเดยว หากนคนเดยว ตองดนรน ล าบากตลอดรวาตองหากนเลยงลก”

“พอเลกกอยคนเดยว สบายกวา ดกวาเปนครอบครว มเคากไมชวยเหลอ”

“ลกไมดอ แมไมมเงนพาไปหาง พาไปเดนเทยว อยารองเอาของ แบบเหมอนลกเพอน อายคน ไมมเงน แตอยากพาลกไปเทยว เงนไปเทาทซอได”

“พอแมเราชวยเหลอ ไมตอกย า”

ครอบครวเลยงเดยวรายท 3 (ภาคใต สมภาษณวนท 13 มกราคม 2561 สถานท รพ.สต.คอหงส จ.สงขลา) กลาววา

“ท าใหตนเองเขมแขง และทมเทความรกทมใหกบลก….เพอนบานทอยในละแวกเดยวกนรกใครกนด”

2. การใชชวตของครอบครวเลยงเดยว

ผลการศกษา พบวา เมอตองกลายเปนครอบครวเลยง เดยว หลงจากเรมตนครอบครวและอยดวยกนจนถงการกลายเปนครอบครวเลยงเดยวครอบครวมเวลาอยรวมกนประมาณ 2-8 ป สงสดประมาณ 10 ป สาเหตของการเปนพอหรอแมเลยงเดยวเกดจาก (1) สามหรอภรรยาเสยชวต (2) ความสมพนธในครอบครว ไดแก ภรรยาไมสนใจ ทงไปมสามใหม สามมภรรยาอยแลว สามมภรรยาใหม มเมยนอย สามเปนคนเจาช ตดผหญง (3) ตดสารเสพตด สามตดเหลา (4) ตดการพนน เลนหวย (5) ใชความรนแรง สามโมโหราย ไมชอบเสยงเดกรอง ชอบทะเลาะทบต (6) มปญหาเรองเงน ไมเคยใหเงนเมยและลกใช “ไมเหลอเงน ไมเคยถาม ไมให” และ (7) เทยวตอนกลางคน

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

187

ดงค ากลาวของครอบครวเลยงเดยวรายท 2 (ภาคใต สมภาษณวนท 13 มกราคม 2561 สถานท รพ.สต.คอหงส จ.สงขลา) ทวา “ไปเทยวกลางคนกบรานเหลา เพอนมนดกวา”

ชวงอายการกลายเปนพอหรอแมเลยงเดยวไมแตกตางกนมาก กลาวคอแมเลยงเดยว อายระหวาง 21-41 ป พอเลยงเดยว อายระหวาง 35-52 ป มลกทตองรบภาระเลยงดประมาณ 1-4 คน สวนใหญประมาณครอบครวละ 2 คน มทงลก ผหญงและผชาย ชวงอายของลกทตองดแลตงแต 3 ขวบ จนถง 22 ป

ลกษณะครอบครว : พอหรอแมเลยงเดยวอยดวยกนกบลก ลกษณะบานเปนบานของตนเอง บานเชา/หองเชา คาเชาเดอนละ 2,000-3,000บาท คาน าคาไปเดอนละประมาณ 600-1,000 บาท บางครอบครวอยกบครอบครวพอแมพนองไมมคาใชจายเรองทอยอาศย

อาชพและรายไดของครอบครว : มาจากการท างานของพอหรอแมเลยงเดยวไดแก ท างานกอสราง/ท าไร ท าสวน รบจางทวไป (กก/แมบานท าความสะอาด/ขายของ/ลางจาน/เสรฟอาหาร) ชวยงานของครอบครว มรายไดเดอนละ 8,000-20,000 บาท บางครอบครวกพอใชจายในครอบครว บางครอบครวกไมพอใชจายกตองกเงนนอกระบบ หรอหยบยมจากญาตหรอเพอนบาน

การเลยงดลก : พอหรอแมเลยงเดยวเลยงดลกดวยตนเองสอนใหลกท างานบาน เชน หงขาว ลางจาน ซกเสอผา เปนตน และบอกลกวา ล าบากตองท างานหาเลยงครอบครวคนเดยว “แมล าบาก หากนคนเดยว ลกกตองชวยแมบาง เราไมมพอ พอทงไป” (ครอบครวเลยงเดยวรายท 1 ภาคใต สมภาษณวนท 13 มกราคม 2561 สถานท รพ.สต.คอหงส จ.สงขลา) ลกไมไดถามเรองพอ “มแมคนเดยวเหมอนมพอ 10 คน” (ครอบครวเลยงเดยวรายท 3 ภาคใต สมภาษณวนท 13 มกราคม 2561 สถานท รพ.สต.คอหงส จ.สงขลา) ไปรบสงลกไปโรงเรยน วนหยดอยบานกบลก ท ากบขาวกนกน ดทว สอนใหรกกนและเปนเดกประหยด

3. ความสขและความทกขของครอบครวเลยงเดยว

ครอบครวมความสขมากทสดคอ ชวงทอยดวยกนครบเปนครอบครวพรอมหนาพรอมตา พอแมลก / ตอนเลกกบแฟน ไดอยกบลก พอแมและญาตไมวาอะไรทเลกกน พรอม

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

188

ใหการดแลทกเรอง ลกตงใจเรยน ไมดอ เปนเดกด/ ชวงทลกโต สามารถชวยเหลอตนเองได เลยงลกไดด ไมตดยา

ครอบครวมความสขนอยทสดคอ การทสามมเมยใหม / ตอนทลกยงเลก กลว กงวล ท าใหเครยด /ตอนทอง เครยดเรองทจบไดวาแฟนมผหญงอน ใครจะมาเลยงด เงนกไมม “แมไมมเบย บางทไมมซกบาท”(ครอบครวเลยงเดยวรายท 2 ภาคใต สมภาษณวนท 13 มกราคม 2561 สถานท รพ.สต.คอหงส จ.สงขลา) ชวงทจบไดวาสามมคนอน รสกทกขใจมาก ชวงแรกๆ ไมรจะท าอยางไรด / ตอนทสามเสยชวต / ตอนทเมยปวยและเสยชวต

4. ผลกระทบจากการเปลยนแปลงของครอบครวเลยงเดยว

การเปลยนแปลง : บางครอบครวมองวาการเปนครอบครวเลยงเดยวไมไดท าใหเกดการเปลยนแปลงกบครอบครวดงค ากลาวของครอบครวเลยงเดยวรายท1 ทกลาววา “เลกกนดวยด ไมรสกวาเปลยนแปลงเพราะไมคอยไดไปไหนอยแตบาน และไมคอยยงกบใคร ” พอหรอแมเลยงเดยวบางคนบอกวาไมมผลกระทบอะไร เลกรากนไปกตางคนตางไป ไมตองผดใจตอกนมพนองและญาตชวยดแล“มแมและพนองชวยดแลลกๆ ไมมผลกระทบมาก...ลกกบอกวา ไมมสวนขาด มแมกคอเปนทกอยาง”บางครอบครวไมมปญหาดานการเงนเพราะเปนฝายท างานหาเลยงครอบครวอยแลวตงแตกอนหยากบสาม

ผลกระทบจากการเปลยนแปลงทเกดขนกบครอบครวเลยงเดยว พบวา

3.3 การท าบทบาทหนาทครอบครว เปนทงพอและแม ท าบทบาทเปนพอและแมใหลกไดทกอยาง ตองรบภาระเรองลกมากขน ตองจดการตวเอง วางแผนจะท าอยางไร ตองท างานทงในและนอกบาน ใชความอดทนมาก

3.4 เศรษฐกจของครอบครว ตองท างานหนกหาเลยงดลกและครอบครว หาเงนสงลกเรยนหนงสอ แมเลยงเดยวบางคนทสามเสยชวต ตนเองไมเคยท างานเปนแมบานอยางเดยว ท าใหมความยากล าบากเพมมากขนเพราะตองออกไปหางานท าเพอใหมรายไดมาเลยงครอบครว

ดงค ากลาวของครอบครวเลยงเดยวรายท 1 (ภาคใต สมภาษณวนท 13 มกราคม 2561 สถานท รพ.สต.คอหงส จ.สงขลา) ทวา “เหนอยเพมขนตองออกไปท างานหา

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

189

รายไดและท างานบาน”รสกทอ และนอยใจเรองลก คาดหวงกบลกมาเกนไป “ลกไมท า แมจะใหไป ลกท าไมไดตามทส ง”

3.5 จตใจอารมณ ความรสก ความสขลดลง ความเครยด คดมาก มาจากการถกดถกเหยยดหยามวาเปนคนไมด สามจงหยา การถกต าหนทตองท างานกลางคน การถกสบประมาทวาไมมความสามารถใชคนหนสนจงไมยนดทจะใหยมเงน เหลานมผลตอจตใจของผทเปนแมเลยงเดยว ความรสกเหงาทตองอยโดเดยว ขาดทปรกษา

ความคาดหวงของแมเลยงเดยวตอลกมากเกนไปท าใหผดหวงเสยใจดงค ากลาวของครอบครวเลยงเดยวรายท 1 วา “รสกทอ และนอยใจเรองลก คาดหวงกบลกมาเกนไป ลกไมท า แมจะใหไป ลกท าไมไดตามทส ง ” หรอความรสกเศรา เสยใจของแมเลยงเดยว เมอไดยนลกพดถงพอ ดงค ากลาวของแมเลยงเดยวคนหนงทวา “... แตไดยนลกพดถงพอ ท าใหรสกเศรา” “บอมปอ ปอบอมาฮบ งานไหนกะบอมปอมา”พอเลยงเดยวทานหนงกลาววา “กลวลกจะไดรบกระทบทไมมแมเหมอนคนอน กลววาลกจะขาดความรก ความอบอ น กลวลกไมมความสข” (ครอบครวเลยงเดยวรายท 4 ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ สมภาษณวนท 29 พฤศจกายน 2560 สถานท ต.ดอนหายโศก อ.หนองหาร จ.อดรธาน)

การบอกความรสกของการเปนแมเลยงเดยว ทวา “ตดสนใจเปนแมเลยงเดยวแตเวลาลกไปหาพอ กรสกเศราและเสยใจ รองไห” ในทางตรงขาม การเปนครอบครวเลยงเดยวกมผลทางบวกตอจตใจของผเปนแมเลยงเดยว ท าใหรสกสบาย อสระ ไมตองรองรบอารมณของสาม ไดเชนกน ดงค ากลาวของแมเลยงเดยวรายหนงวา “ตอนนรสกสบาย อสระ ไมตองรองรบอารมณ” (ครอบครวเลยงเดยวรายท 3 ภาคใต สมภาษณวนท 13 มกราคม 2561 สถานท รพ.สต.คอหงส จ.สงขลา)

การปรบตว : บางครอบครวไมมการปรบตว ท างานปกต ชวงลกเลกกยงเรองการดแลลก บางครงเงนไมพอใชกหยบยมญาตพนองบางครอบครวตอนแรกท าใจไมได มความรสกกลววาจะอยอยางไร “ท าใจไมได กลวอยไมได จะกลบไปหาเคาไหม” เวลาผานไปครอบครวเรยนรทจะปรบตวใหด าเนนชวตตอไปได โดยมลกเปนเปาหมายการด าเนนชวตครอบครว เปนความหวง เปนพลง มแรงสนบสนนและก าลงใจ ทมาจากลก จากพอแม ญาตพนองและเพอนๆ ทเขาใจ เหนใจ ไมต าหน ตเตยนกบสงทเกดขนกบครอบครว

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

190

สวนท 3 บรบทครอบครว ชมชนและปจจยทเกยวของกบความอยดมสขของครอบครวเลยงเดยว

ในสวนนจะไดกลาวถง สภาพความเปนอยของครอบครวลกษณะเฉพาะ ความอยดม สขของครอบครวลกษณะเฉพาะ ปจจยทท าใหครอบครวลกษณะเฉพาะอยดมสขรฐบาลชวยเหลอดแลครอบครวครอบครวลกษณะเฉพาะ

1. สภาพความเปนอยของครอบครวลกษณะเฉพาะ

สภาพความเปนอยของครอบครวพอหรอแมเลยงเดยว สวนใหญจะไมมบานเปนของตนเอง เชาบานอยอาศย จะอยกนภายในครอบครวของตนเอง (พอหรอแม และลก) มคาใชจายคาเชาบานและคาน าคาไฟฟาประมาณเดอนละ 2,000-2,500 บาท บางครอบครวกจะอาศยอยกบพอแมของตนเอง ซงครอบครวนกจะมญาตพนองคอยดแลลกๆ ให

ความตองการใหคนอนเขาใจครอบครวพอหรอแมเลยงเดยว ซงพอหรอแมเลยงเดยวบางคนไดรบความรกความเขาใจจากครอบครวและญาต มเพอนคอยใหก าลงใจ บางคนกถกคนอนพดวา จะเลยงลกไดหรอเปลา กอยากใหคนอนเขาใจวาเรากสามารถเลยงลกไดเอง “จะเลยงลกไดหรอเปลา”คนในชมชนมความเขาใจสภาวะการเปนครอบครวเลยงเดยวและชนชมการท าบทบาทหนาทของการเปนพอหรอแมเลยงเดยว ดงค าบอกเลาของแมเลยงเดยวรายหนงทไดรบค าชนชมจากคนรอบขางวา “เกง ไมยอมเอาแฟนใหม” (ครอบครวเลยงเดยวรายท 4 กทม. สมภาษณวนท 23 มนาคม 2561 สถานทศนยสขภาพชมชน)

2. ความอยดมสขของครอบครวลกษณะเฉพาะของพอหรอแมเลยงเดยว

มมมองเรอง “ครอบครวอยดมสข”

พอหรอแมเลยงเดยวมความคดวา “ครอบครวอยดมสข” ควรเปนครอบครวทตองอยกนพรอมหนา พอแมลก ลกไมดอ เชอฟงพอแม สขภาพด หากนพอเพยง มความสข เขาใจและใหความชวยเหลอซงกนและกน อยากใหลกเรยนจบ ท างานเลยงตวเองได

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

191

ครอบครวเลยงเดยวรายท 1 (ภาคใต สมภาษณวนท 13 มกราคม 2561 สถานท รพ.สต.คอหงส จ.สงขลา) ใหทศนะเกยวกบครอบครวอยดมสขวา “เปนเพอน มปญหาคยกนได ไมเขมงวด ไมตง ไมหยอนเกน ไมอยากมอยากได อยแบบพอเพยง”

3. ปจจยทท าใหครอบครวลกษณะเฉพาะอยดมสข

ผลการศกษาเกยวกบปจจยทท าใหครอบครวมความอยดมสข 5 ประการ คอตวเองได (1) เงน มเงนใชจายในครอบครว ไมมหนสน มงานท า เพอใหมรายไดเลยงดลก (2) ความรกและความเขาใจ สมาชกในครอบครวมความรกความเขาใจ ไม

ทะเลาะกน การใหก าลงใจและชวยกนแกไขปญหารวมกนอยพรอมหนาพรอมตา ญาตพนองเขาใจ

(3) การเลยงดลก เลยงลกดวยความเขาใจ ไมคดมาก ลกเปนคนด ไมตองใหเราเหนอยใจ “เลยงลกใหรอด เรยนสงๆ เรยน มอ.เคาล าบาก สงลกใหเรยน คาเทอมแพงกพยายามใหเหมอนเพอน ใหพอมนเหนวาแมเลยงลกได ไมเคยเลยงเลย” (ครอบครวเลยงเดยวรายท 2 ภาคใต สมภาษณวนท 13 มกราคม 2561 สถานท รพ.สต.คอหงส จ.สงขลา)

(4) การศกษา ตองการทนการศกษา ใหลกไดเรยนหนงสอ และเปนคนดตงใจเรยน มอาชพทม นคงสามารถเลยงตนเองได

(5) มสงอ านวยความสะดวก เชน รถ โทรทศน เปนตน

4. รฐบาลชวยเหลอดแลครอบครวครอบครวเลยงเดยว

รฐบาลชวยเหลอดแลครอบครวครอบครวเลยงเดยว

ครอบครวพอหรอแมเลยงเดยวไดรบความชวยดแลจากรฐบาลในเรองการศกษาทเรยนฟร แตตองเรยนในโรงเรยนของรฐบาลเทานน ถาตองการเรยนในโรงเรยนเอกชนหรอโรงเรยนนอกเขตการศกษากจะตองเสยคาเลาเรยนเอง มบางพนทท อปท. ใหการชวยเหลอในเรองทนการศกษา เชน คาเสอผา รองเทา กระเปา หนงสอหรออปกรณการศกษาอาหาร คาเดนทาง เปนตน สวนการรกษาพยาบาลกใชสทธหลกประกนสขภาพถวนหนา

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

192

ความตองการสนบสนนชวยเหลอเพอใหครอบครวอยดมสข

ความตองการสนบสนนชวยเหลอเพอใหครอบครวอยดมสข ในเรองบาน อยากใหชวยเหลอเรองเงนและเรองอาชพ ไมอยากเปนหน ไมอยากท างานมากเหมอนผชาย อยากท างานนอยลง

ความตองการทอยากใหรฐบาลชวยเหลอดแลครอบครวพอหรอแมเลยงเดยว

ผลการศกษา พบวา ครอบครวเลยงเดยวมความตองการใหรฐบาลชวยเหลอดแลครอบครวของตนในเรองตอไปน

(1) บานไดแก การซอมแซมบานหรอใหเงนกยมเงนเพอซอบาน (2) เงน อาชพและรายไดครอบครวเลยงเดยวตองการมอาชพทมนคงและ

รายไดเพยงพอส าหรบเลยงดลก ดงเชนครอบครวเลยงเดยวรายหนงกลาวถงความตองการของตนวา “อยากไดลงทะเบยนคนจน เงนชวยเหลอและจดหางาน”

(3) เงนสงเคราะหบตร ครอบครวเลยงเดยวมความตองการไดรบเงนอดหนนในเรองเงนสงเคราะหบตร โดยกลาววา “รฐควรเพมเงนสงเคราะหใหมากขนกวาเดมและขยายชวงอายใหมากกวา 3 ขวบ”

(4) ทนการศกษาพอและแมเลยงเลยงเดยวมความคาดหวงวาจะใหลกไดรบการศกษาและประสบความส าเรจในการศกษาเลาเรยน จงตองการใหรฐสนบสนนทนการศกษาแกบตรของตน ดงค ากลาววา “อยากใหลกไดเรยนหนงสอสงๆจะไดไมตองล าบาก อยากใหรฐชวยเรองทนการศกษาของลก” (ครอบครวเลยงเดยวรายท 3 ภาคใต สมภาษณวนท 13 มกราคม 2561 สถานท รพ.สต.คอหงส จ.สงขลา)

(5) สทธการรกษาพยาบาลฟรของลกพอและแมเลยงเดยวตองการใหลกของตนมหลกประกนสขภาพในยามเจบปวยดวยการไดรบการรกษาฟรในทกกรณ โดยไมมคาใชจายใดๆ ทเกดจากการรกษาพยาบาล

5. ระดบความอยดมสขของครอบครวเลยงเดยว

ผลการศกษาระดบความอยดมสขของครอบครวเลยงเดยว พบวาพอหรอแมเลยงเดยวบางคนมความคดเหนวา ความอยดมสขของครอบครวอยในระดบ 5-6 ใหเหตผลวา ครอบครวของตนไมมความสข เหนอยและคดมาก พอหรอแมเลยงเดยวบางคนมความ

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

193

คดเหนวาครอบครวของตนมความอยดมสขของครอบครวอยในระดบ 7-8 ใหเหตผลวา ครอบครวของตนมความสขตามอตภาพ สวนพอหรอแมเลยงเดยวบางคนทมความคดเหนวาครอบครวของตนมความอยดมสขของครอบครวอยในระดบ 10 ใหเหตผลวาครอบครวของตนมความสข มความรกและมกจกรรมท ารวมกนภายในครอบครว

นอกจากน พอหรอแมเลยงเดยวยงใหทศนะตอระดบความอยดมสขส าหรบครอบครวเลยงเดยวตงแตระดบ 5 ถงระดบ 8 และระดบ 10 ในรายละเอยดดงน

- ระดบ 5 มเหตผลวา ไมคอยมความสข คดมาก ไมไดพกผอน ไมมคนชวย บางครงทอใจ รองไห มคนมาชอบแตเราไมชอบเกรงวาจะมปญหาพอเลยงกบลกสาว และยงมภาระเลยงดลก

- ระดบ 6 มเหตผลวา มปญหาเรองเงนทองแตมความสขทอยกบลก - ระดบ 7 มเหตผลวา ครอบครวมความคดเหนตางกน - ระดบ 8 มเหตผลวา มความสขในครอบครวด จะทกขตอนไมมเงน แตพอ

ลกโตแลวเรากมความสขบางทกขบางควรมรายไดไมเดอดรอน ไมตองใหลกรอ ตอนนพยายามไมเปนหน ไมยมใครไมตองเครยด ไมตองทะเลาะกบแฟนสนใจแตลกเทานน

- ระดบ 10 มเหตผล มความสขในครอบครว ไดคยกนไดเลน มอะไรกท ารวมกน กนรวมกน ไปไหนกไปดวยกนหมด

3.5 ครอบครวทมคนพการตองดแล

สวนท 1 ขอมลทวไปของครอบครวทมคนพการตองดแล

1. ลกษณะพเศษของครอบครวทมคนพการตองดแลจากการสมภาษณเชงลกครอบครวลกษณะเฉพาะทมคนพการตองดแล จ านวน 19 ครอบครว

ประกอบดวยครอบครวทอยในภาคเหนอ 3 ครอบครว เปนครอบครวทมผพการทางสมอง 2 ครอบครว และพการทางการเคลอนไหว 1 ครอบครว อยในภาคกลาง 3 ครอบครว เปนครอบครวทมผพการทางสมอง ทางการเคลอนไหว และทางการไดยนประเภทละ 1 ครอบครว อยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 7 ครอบครว เปนครอบครวผพการทางสมอง

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

194

1 ครอบครว และพการทางการเคลอนไหว 6 ครอบครว อยในภาคใต 3 ครอบครว เปนครอบครวผพการทางสมอง 2 ครอบครว และพการทางการเคลอนไหว 1 ครอบครว และอยในกรงเทพมหานคร 3 ครอบครว เปนครอบครวพการทางสมอง 1 ครอบครว และพการทางการเคลอนไหว 2 ครอบครว

ผพการจะเปนสมาชกในครอบครว แบงเปนลกพการ คสมรสพการ ผสงอายพการ และพนองพการ ซงการพการทเกดขนท าใหเสยโอกาส และชวตไมไดเปนไปตามความคาดหวงทต งไว นอกจากนผพการทตางประเภทกน ท าใหเกดการรบรทตางกนไป คอ

ลกพการ ในกรณทลกพการจะรสกนอยใจในวาสนา เนองจากหวงทจะ

พงพงเมอลกเตบโตขน

คสมรสพการ ในกรณทคสมรสไมวาจะเปนสามหรอภรรยาพการ จะม

ความคดวาขาดเสาหลกของครอบครว เปนภาวะความยากล าบากท

เกดขนในครอบครว

ผสงอายพการ ในกรณทผสงอายพการอาจจะเปนบดาหรอมารดาหรอ

ญาตผใหญ จะมการรบรวาเปนธรรมชาต เปนสจธรรมทเกดขนไดตาม

สงขารทมการเปลยนแปลง คนทเปนลกหลานมหนาทใหการดแล

ตนเองพการ ในกรณทตนเองพการจะมความคดวาเปนเวรเปนกรรมท

ตองชดใช ทท าใหตนเองไดสญเสยความฝนในชวต

พนองพการ ในกรณทเปนพนองพการจะมความคดวาเปนพนองกนก

ชวยเหลอดแลกนไป

2. การใชชวตครอบครวทมคนพการตองดแล

การใชชวตของครอบครวทมคนพการตองดแล สวนใหญจะเปนครอบครวเดยว ทประกอบไปดวย พอ แม ลก และมครอบครวขยาย 3 รนวย ดแลสมาชกในครอบครวทพการ มรปแบบการดแลในลกษณะทบดา มารดาดแลลกทพการ นองดแลพทพการ หรอลกดแลบดา มารดาทพการ สภาพเศรษฐกจของครอบครวทดแลผพการมตงแตฐานะยากจนจนถงมนคง แตไมวาจะมสภาพเศรษฐกจเชนไร การตองดแลผพการในครอบครวถอเปนภาระท

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

195

ผดแลตองปรบใจ ยอมรบ และผานสภาพการณนนไปใหได ถงแมในชวงแรกทมผพการตองดแลสมาชกในครอบครวอาจจะรสกตกใจ หวนใจ ไมมนใจในอนาคตทงของตนเองและของครอบครว แตเมอสมาชกในครอบครวตางใหการชวยเหลอเกอกล มการแบงภาระหนาท เพมชองทางการเพมรายได ลดรายจายทไมจ าเปน รวมถงใหความรก เอาใจใสดแลซงกนและกนท าใหครอบครวมความอยดมสขกบมาได

3. ความสขและความทกขของครอบครวทมคนพการตองดแล

ความสขของครอบครวทมคนพการตองดแล จะเกดขนเมอสมาชกในครอบครวรวมมอกน มความสมพนธทด ชวยเหลอเกอกลกน เอาใจใสดแลกนและแบงภาระหนาทท าใหเกดความรก ความอบอน รกใคร สามคคกน ท าใหมพลงทจะตอส กาวตอไปโดยไมยอทอ

“มนคงไมมอะไรดขนไปกวานแลวครบ กตองดแลกนไปตลอด จะใหหายเลยคงไมมโอกาส กตองดแลกนไป จนจากกนไป”

“อยางท ากบขาวใครวางกท าไป ท างานกท าไป แบงกนไมมใครท ามากท านอย”

“กชวยอย อยางตอนเชาผมจะตนสาย แมจะท ากบขาว ตอนเยนผมกลบมาจากงานกท า ถาไมไดไปท างานกลางถวย ลางชามเปลยนกบแม แบงหนาทกน”

สวนความทกขจะเกดขนเมอสมาชกในครอบครวพการเหนความยากล าบากในหลายแงมม ไมวาจะเปนการใชชวต คาใชจายทเพมขน ความไมมนคงทางจตใจ รวมถงการกงวลถงการหารายไดเพอการด ารงชพ แตเมอสมาชกในครอบครวชวยเหลอเกอกลกน มรายไดเพมขน และสามารถจดการความเปนอยของครอบครวไดอยางลงตว รวมถงมหนวยงานราชการเขามาชวยเหลอความทกขกลดลง

“ตอนเกดเรองใหมๆมความทกขมาก เรองทตวเองพการ เรองสขภาพ เพราะกวาเราจะฟนฟรางกาย และเรองคาใชจายเพราะวาเปนอมพาต ตองมคาหลายอยางตองจาย”

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

196

“ทานมาเรยกวาขาดคะ... จนบางครงแทบไมมขาวกน มหนวยงานราชการมาชวยเหลอบาง มาเยยมบานบาง ไดเบยพการ ไดมาหลายปแลว แลวกมญาตพนองมาชวยดแลบาง แตมนกยงขาดอย แตพอบรรเทาไป”

4. ผลกระทบทเกดขนกบการเปนครอบครวทมคนพการตองดแล

ผลกระทบทเกดขนอยางชดเจน ไดแก

ผลกระทบดานเศรษฐกจ กลาวคอ เมอสมาชกในครอบครวพการ ไมวาจะดวยสาเหตใดกตามโดยเฉพาะอยางยงถาเปนผหารายไดหลกของครอบครว จะท าใหสญเสยรายไดไป นอกจากนเมอมคนพการมาดแล จะมคาใชจายเพมขนในการรกษาพยาบาล หรอการใชจายประจ าวน จนบางครอบครวอาจจะตองมหนสน

“เรองคาใชจาย คอแมกขาดรายได ตามหลกแลวพอกบแมกเปนหลกในบาน พอกงานลดลง ปกตแกเปนชางทาส กไดไปบาง ไมไดไปบาง เพราะตองดแลคณแม”

“มคาใชจายเพมขน งานไมไดท า ไมมเงน”

“คาใชจายของแมผม ไมพอ ตองใชเงนผมดวยจากการท าอ”

ผลกระทบดานรางกาย จตใจ และสงคม

ผรบผดชอบหลกในการดแลสมาชกในครอบครวทพการ โดยเฉพาะผสงอายทตองเปนหลกในการดแล แมจะมการหมนเวยนกนดแลระหวางสมาชก จะไดรบผลกระทบทางดานสขภาพ รางกาย อาจท าใหเหนอยลา ออนเพลย รวมทงอาจท าใหเกดภาวะเครยด หรอเศราเสยใจกได

“เครยด หงดหงด ยามดแล”

“ปรบตวมาก นอนไมหลบ คอยลกขนมาดแล”

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

197

นอกจากนผทดแลคนพการ อาจจะขาดอสรภาพในการใชชวต เนองจากมภาระหนาททตองดแลคนพการ

“อสรภาพในการใชชวต ไปไหนมาไหนไมได แตยงท ากจกรรมของชมชน ท าบญ ไปวดได ไปตางจงหวดไมได”

“ไมไดไปไหนอยตดบาน ไมมคนผลดเปลยน”

“มนเหมอนกบยงไงละ ดแลคนพการ เหมอนกบท าใหไมคอยไดไปไหน ไมเปนสวนตวเรา จะไปไหนกไมไดไป ตองคอยดแลเคาอะไรแบบน”

สวนท 2 ผลการศกษาครอบครวทมคนพการตองดแล

1. ลกษณะของ “ครอบครวอยดมสข”

ในมมมองของครอบครวทมคนพการตองดแล “ครอบครวอยดมสข คอ ครอบครวทพออยพอกน ไมมหนสน การเจบปวย หรอพการ เปนเรองธรรมดา เจบปวย พการ หมนเวยนกนไป ชวยกนท ามาหากน มการดแลเอาใจใส ใหก าลงใจซงกนและกน ไมท ารายใคร อยกนอยางสข สงบ”

“ครอบครวอบอน พอ-แมอยดวยกน ท าอะไรดวยกน อยพรอมหนาพรอมตา มการพดคยกน”

“มเจบ มปวย มพการ อยอยางนแหละคะ”

“พอมเงนเกบ มแตไมเยอะ พอหมนเวยนอย ไมเดอดรอน”

“ชวยกนท ามาหากน ลกมความสข ไมท าใหลกทกข”

2. ปจจยทท าใหครอบครวทมคนพการตองดแล เปน “ครอบครวอยดมสข”

ครอบครวทมคนพการตองดแลตองการเงนสนบสนนทเพยงพอหรอเพมมากขนเพอใชจายในการดแลคนพการ

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

198

“ทกวนนไดเบยพการ 800 สงอาย 600 คนจน 300 แตอยากขอเสนอวาชวยเดอนละ 3,000-4,000 บาท ไดบอ ในครอบครวทมผพการ ขอสก 10,000 บาท จะไดบอ”

“ถามเงน 1,000-2,000 บาท เรากอยไดเปนเดอนของกนกไมไดใช เพราะลกหาใหกน ใชแตขาวของทจ าเปนส าหรบคนแก (เชน ผาออม)”

3. ความตองการบรการสนบสนนทางสงคมของครอบครวทมคนพการตองดแล

หนวยงานภาครฐ ผน าชมชน อปท. อบต. อาจจะใหความรเกยวกบการประกอบอาชพใหแกครอบครวผพการ รวมถงอาจจะมกองทนหมบาน ใหเงนกดอกเบยต า เพอลงทนท าการเกษตร เลยงสตว ท าใหครอบครวมรายไดทเพมขน

“มกองทนหมบาน เคาปลอยเงนก ใชหนคนปตอปจะ”

“ลกผคนตาบอดผพการ กไปฝกนวด มผเอนไปนวดกไดตงคมาแน....ลกไปนวดไดมา 100–200 บาท กเอามาใหแม แมกมาซอกบขาว ท าอาหารใหกน”

4. ภาพรวมระดบความอยดมสขของครอบครวทมคนพการตองดแล

ครอบครวทมคนพการตองดแล ไดประเมนระดบความอยดมสขอยในชวง 6-10 คะแนน เตม 10 คะแนน โดยใหเหตผลวา ระดบความอยดมสข ระดบมากจะเปนระยะกอนจะมผพการ ตอมาเมอมผพการท าใหเกดความทกขใจ จนกระทงเมอครอบครวไดชวยเหลอเกอกลกน ใหก าลงใจ เอาใจใสกนและกน และชวยกนท ามาหากน ไมทอดทงกน มรายไดพอจนเจอ ท าใหความสขกลบมาเพมขน

“ความสขของครอบครว กอนลกพการ ฟงลกมความสข ลกรองเพลง ไมเจบไข”

“ตอนนเรากพอมพอกน แตอยากใหมมากกวาน ถงส ไมเคยทอเลย”

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

199

3.6 ครอบครวทตองดแลผปวยเรอรง

สวนท 1 ขอมลทวไปของครอบครวทตองดแลผปวยเรอรง

1. ผลการศกษาขอมลทวไปของครอบครวผปวยเรอรง

จากการสมภาษณเชงลกญาตผดแล จ านวน 20 ครอบครว พบวา ผดแลหลกมจ านวน 20 คน สวนใหญผดแลเปนเพศหญง จ านวน 17 คน คดเปนรอยละ 85 อายสงสดอยในชวง 51-60 ป จ านวน 7 คน และอายมากกวา 60 ป จ านวน 7 คน คดเปนรอยละ 35 เทากน รองลงมาอายสงอยในชวง 41-50 ป จ านวน 2 คน คดเปนรอยละ 10 และอาชพของผดแลภายหลงเขาสบทบาทผดแล ไมไดท างาน จ านวน 11 คน คดเปนรอยละ 55

จากผลการศกษาพบวา ผทไดรบการดแล เปนเพศหญงและเพศชาย จ านวนเทากนคออยางละ 11 คน คดเปนรอยละ 50เทากน อายสงสดอยในชวงมากกวา 80 ป จ านวน 7 คน คดเปนรอยละ 31.81 รองลงมาอายสงอยในชวง 71-80 ป จ านวน 5 คน คดเปนรอยละ 22.72 อายสงสด 92 ป อายต าสด 35 ป อายเฉลย = 71.55 ปสวนใหญผทไดรบการดแลมความเกยวของเปนพอแมของผดแล จ านวน 12 คน คดเปนรอยละ 54.54 ผปวยเจบปวยดวยโรคไมตดตอ สวนใหญเจบปวยดวยโรคหลอดเลอดสมอง (อดตน/ตบ/แตก) จ านวน 7 คน คดเปนรอยละ 35 รองลงมาเปนเรองพฤตกรรมการดแลสขภาพ ไดแก โรคเบาหวาน ความดนโลหตสง โรคหวใจ จ านวน 5 คน คดเปนรอยละ 25 อมพฤกษ อมพาต แขนขาออนแรง จ านวน 3 คน คดเปนรอยละ 15 ดงแสดงในตารางท 3.7

ขอมลทวไปของผใหขอมล จ านวน รอยละ เพศของผดแล (N = 20) หญง 17 85 ชาย 3 15 อายของผดแล (ป) 30-40 1 5 41-50 2 10 51-60 7 35 > 60 7 35 ไมระบ 3 15

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

200

ขอมลทวไปของผใหขอมล จ านวน รอยละ อาชพภายหลงรบบทบาทผดแล ไมไดท างาน 11 55 ท างาน 9 45 เพศของผทไดรบการดแล (N=22) หญง 11 50 ชาย 11 50 อายของผทไดรบการดแล (ป) (อายสงสด 92 ป อายต าสด 35 ป อายเฉลย = 71.55 ป)

30-40 1 4.54 41-50 3 13.63 51-60 0 0.00 61-70 4 18.18 71-80 5 22.72 >80 7 31.81 ไมระบ 2 9.09 รายไดครอบครว (N = 20) เพยงพอ 5 25 ไมเพยงพอ 15 75 แหลงทมาของรายได (ครอบครวอาจมรายไดมากกวา 1 ชองทาง) (N =20)

เบยยงชพผสงอาย (600-800 บาท/เดอน) 15 75 เบยยงชพคนพการ (800 บาท/เดอน) 11 55 สมาชกในครอบครวใหเงนใชจาย (1,000-5,000 บาทตอเดอน) 7 35 อสม. (600 บาท/เดอน) 1 5 ประกอบอาขพ (รบจาง ขายของ ขายอาหาร ท าผม) 5 25 รายได 100-500 บาทตอวน บตรสวสดการแหงรฐ (300 บาท/เดอน) 1 5 อนๆ (คาเชาท 6,000 บาทตอเดอน) 1 5

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

201

ขอมลทวไปของผใหขอมล จ านวน รอยละ ลกษณะผปวย (ครอบครวอาจมผทตองไดรบการดแลมากกวา 1 ราย) พอแมเปนโรคเรอรง 12 54.54 ลกเปนโรคเรอรง 1 4.54 คสมรสเปนโรคเรอรง 6 27.27 พนองเปนโรคเรอรง 3 13.63 การเจบปวยของผทไดรบการดแล (อาจเปนไดมากกวา 1 โรค)

โรคหลอดเลอดสมอง (อดตน/ ตบ/ แตก) 7 31.82 โรคสมองฝอ สมองพการแตก าเนด น าในสมอง ขาดออกซเจน 4 18.18 โรคเบาหวาน ความดนโลหตสง โรคหวใจ 5 22.73 โรคกลามเนอออนแรง (แขนขาออนแรง อมพฤกษ) 3 13.64 โรคทางจตเวช โรคซมเศรา ปญหาควบคมอารมณ 3 13.64

ตารางท 3.7 ลกษณะครอบครวทตองดแลผปวยเรอรง

2. ลกษณะพเศษของครอบครวทตองดแลผปวยเรอรง

จากการสมภาษณเชงลกผท าหนาทดแลผปวยเรอรง จ านวน 20 ครอบครว สวนใหญเปนครอบครวจากภาคเหนอ จ านวน 7 ครอบครว รองลงมาเปนครอบครวภาคอสานและภาคกลาง จ านวนอยางละ 4 ครอบครว มผปวยเรอรงในครอบครวทงทสามารถชวยเหลอตนเองไดบาง (อาบน าเอง เขาหองน าเอง รบประทานอาหาร) จนไมสามารถชวยเหลอตนเองไดเลย สวนใหญเปนผปวยนอนตดเตยง ตองพงพาการดแลกจวตรประจ าวน และการจดการเกยวกบความเจบปวย เชน การจดยา การท าแผล การท ากายภาพ การดแลเพอปองกนภาวะแทรกซอนตางๆ เปนตน ดงแสดงในตารางท 3.8-3.9

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

202

ภาค ล าดบท อายผใหขอมล (ป) (ผดแล)

ความ สมพนธกบผทไดรบการดแล

อายผทไดรบการดแล (ป) (ผปวย)

การเจบปวย ภาวะพงพา

เหนอ 1 53 ลกสาว 80 โรคเสนเลอดสมองตบ

นอนตดเตยง ใหอาหารทางสายยาง กายภาพทกวน

เหนอ 2 64 ลกสาว 92 โรคสมองฝอ เดนไมได พงพาการท ากจวตรประจ าวน ท าแผลกดทบทกวน

เหนอ 3 66 นองสาว 83 โรคเสนเลอดสมองตบ

อยไมนง ดนไปมา ตองพงพาการดแล

เหนอ 4 61 ภรรยา 65 โรคเสนเลอดสมองแตก

ชวยเหลอตนเองไมได ใหอาหารทางสายยาง

เหนอ 5 67 ภรรยา 77 โรคเสนเลอดสมองตบ

เดนไมได ตองท ากายภาพ

เหนอ 6 57 ลกสาว 83 โรคเสนเลอดสมองแตก

นอนตดเตยง ปอนอาหาร ดดเสมหะ

เหนอ 7 53 ลกสาว 90 พการทางห มะเรงปาก

เดนไมได ตองพงพาการท ากจวตรประจ าวน

อสาน 8 54 ภรรยา 68 โรคเสนเลอดสมองอดตน

ชวยเหลอตนเองไมได ขาออนแรงเดนไมได

อสาน 9 73

ลกสาว 90 เบาหวาน ความดน ตอกระจก พการทางตา เดนไมได

ยนไมไดขาออนแรง พงพาการท ากจวตรประจ าวน

อสาน 10 62 ลกสาว 82 ไข สมองขาดออกซเจน

ชวยเหลอตนเองไมได ปวยตดเตยง

พสาว 47 กนเหลา ปญหาควบคมอารมณ

พงพาการท ากจวตรประจ าวน

อสาน 11 55 สาม 50 เบาหวาน ตองฉดอนซลน 4 ครงตอวน เดนไมได มแผลทเขาและเทา

ตารางท 3.11 ลกษณะครอบครวทตองดแลผปวยเรอรง

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

203

ภาค ล าดบท

อายผใหขอมล (ป) (ผดแล)

ความ สมพนธกบผท

ไดรบการดแล

อายผทไดรบการดแล (ป)

การเจบปวย ภาวะพงพา

กทม. 12 52 ลกสาว 63 น าในสมอง โรคซมเศรา

เดนไมได พงพาการท ากจวตรประจ าวน และกายภาพ

กทม. 13 42 ลกสาว 78 โรคหวใจเตนผดจงหวะ กลามเนอออนแรง

ตองใหอาหารทางสายยาง ดดเสมหะ

กทม. 14 36 ลกชาย 73 โรคหวใจ ความดนโลหตสงความพการทางการไดยน

เดนไกลแลวเหนอย สามารถชวยเหลอตนเองไดบาง

กลาง 15 N/A

ลกชาย 70 โรคจตเภท ความดน

พงพาการจดยา พาไปพบแพทย

พชาย 40 โรคจตเภท พงพาใหคนเตรยมอาหาร และจดยาให

กลาง 16 N/A ลกสาว N/A

เดนไมได ชวยเหลอตนเองไมได

กลาง 17 55 มารดา 35 โรคสมองพการแตก าเนด

เดนไมได ใชคลาน ตองพงพาการท ากจวตรประจ าวน

กลาง 18 N/A

ภรรยา N/A

โรคเบาหวาน ปวยตดเตยง

ไมสามารถชวยเหลอตนเองได

ใต 19 77 ภรรยา 89 เสนเลอดในสมองแตก

เดนไมได พงพาการท ากจวตรประจ าวน เจาะคอใหอาหารทางสายยาง ดดเสมหะ พลกตว

ใต 20 43 ลกสาว 76 อมพฤกษ เดนไมได

พงพาการท ากจวตรประจ าวน

ตารางท 3.9 สถานการณ ปญหาและความตองการของครอบครวทตองดแลผปวยเรอรง

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

204

2.1 สถานการณการการดแลผปวยเรอรง

ผลการวเคราะหเนอหาพบวา สมาชกในครอบครวทมผปวยโรคเรอรง แบงเปน พอแมเปนโรคเรอรง ลกเปนโรคเรอรง คสมรสเปนโรคเรอรง พนองเปนโรคเรอรง ผปวยเรอรงสวนใหญเปนผปวยตดบานตดเตยง และสวนนอยเปนผปวยโรคจตเภทเพยง 2 ราย และมปญหาการควบคมอารมณ จ านวน 1 ราย โดยผดแลมความคดตอการทตองท าหนาทดแลพอแมปวยเรอรงวา เปนหนาท เปนการทดแทนบญคณ แสดงความกตญญกตเวท หากผปวยเปนลก ผดแลหลกเปนมารดา มความคดวาเปนหนาทของแมตองดแลลก และตองดแลกนไป เมอคสมรสเปนโรคเรอรงคดวาตองดแลกนไปตามเวรตามกรรมจนสดความสามารถ และเมอผดแลตองดแลญาตพนองมความคดวาตองท าใจดแลกนไป

เมอครอบครวมพอแมปวยเรอรง จากการศกษาพบวา มจ านวน 12 ครอบครวทพอแมปวยเรอรง โดยเจบปวยเปนโรคหลอดเลอดสมอง (อดตน/ตบ/แตก) จ านวน 2 คน โรคสมองฝอ 1 คน โรคเบาหวาน ความดนโลหตสง โรคหวใจ จ านวน 6 คน เปนโรคทางจตเวช 1 คน พการทางสายตาและทางการไดยน จ านวน 2 คน เปนอมพฤกษ อมพาต เดนไมได กลามเนอออนแรง จ านวน 4 คน ผดแลหลก คอ บตรหญง/ชาย ผดแลบางคนรบพอแมมาอยดวยตงแตกอนเจบปวยเพอใหชวยเลยงหลาน เมอพอแมเกดเจบปวยขน จงตองรบบทบาทท าหนาทดแลผปวยตอไป ผดแลทถกคดเลอกใหเปนผดแลสวนใหญเปนผหญง ไมไดท างาน สวนสมาชกคนอนในครอบครวตองท างาน หรอแตงงานแยกครอบครวไปตงถนฐานในจงหวดอน หรอญาตพนองบางคนแตงงานไปแตยงอยในละแวกใกลเคยงกน สามารถมาชวยเหลอดแลผปวยไดบางในเรองการดแลกจวตรประจ าวน

กรณศกษาท 1 การเขารบบทบาทเปนผดแลของครอบครวนซงเปนบตรสาวเปนผใหสมภาษณเอง เนองจากเรมตนสรางครอบครวและเอามารดามาอยดวยเพอชวยเลยงหลาน ตอนแรกมารดายงแขงแรงด เพงมาปวยเดนไมได 2-3 ปทผานมา และกลายเปนผปวยตดเตยง ผลกระทบคอเรองเงน ผดแลไมสามารถไปท างานได “กมนะคะจากเดมทวาเราจะไปหารายไดเพมเราไปไดแตวาคอเราออกไปไหนไมได” และไมมคนชวยดแลโดยเฉพาะเวลาตองออกไปท างาน ตองปลอยใหมารดานอนอยบานคนเดยว แตไดคนขางบานคอยชวยเหลอไดบาง และมผลกระทบตอดานอารมณและจตใจ รสกเครยด “กแยเหมอนกนอยางนอยๆ เรา

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

205

จะท ายงไงจะหาทางออกยงไงอะไร มนกคดมนกเครยดไปใหญ…กใชนะ วาเราจะท ายงไงเอายงไง จะใหเขาอยคนเดยวเราจะออกไปดเขากไมใชแลว เราจะกนยงไง ไอคนเลกมนยงตองเรยน มนกคดแบบนอะคะ” ตองการความชวยเหลอเกยวกบการใหความร ค าปรกษาเกยวกบการดแลแม การชวยเหลอเรองของใชของผปวย เชน pampers ซงใชคอนขางเยอะ ตองการอยากลงทะเบยนคนจน และเงนชวยเหลอจากรฐบาล อยากไดรบการสนบสนนดานก าลงใจจากครอบครวใหมาเยยม มาใหก าลงใจแมบาง แตไมมใครมา

กรณศกษาท 2 บตรชายเปนผดแลมารดาอาย 70 ป ปวยเปนโรคจตเภทมาประมาณ 20-30 ปแลว มอาการเหนภาพหลอน และมโรคความดนโลหตสงรวมดวย รบประทานยาอย ผดแลมหนาทจดยา หาอาหารใหรบประทาน พาผปวยมา Follow up ทโรงพยาบาล มารดาไมมพฤตกรรมกาวราวรนแรง แตมความคดวามคนมาลกขโมยของในบานเปนพกๆ ผดแลตองการการเยยมบานจากหนวยงานทรบผดชอบ มาใหค าแนะน าการดแล มารดาไดรบเงนชวยเหลอผสงอาย แตไมมบตรคนพการ มปญหาเรองการเงนบาง ตองออกไปรบจาง

เมอครอบครวมลกเปนโรคเรอรง จากการศกษาพบวา มจ านวน 1 ครอบครวทลกปวยเรอรง โดยเจบปวยเปนโรคพการทางสมอง มารดา มความคดวาเปนหนาทของแมตองดแลลก และตองดแลกนไป

กรณศกษาท 3 ครอบครวนมารดาอาย 55 ป สามเสยชวต มบตร 3 คน หลาน 2 คน มารดาท าหนาทเปนผดแลหลกลกชายอาย 35 ป ซงปวยเปนโรคพการทางสมองแตก าเนด เนองจากกระหมอมปดเรวกอนวย มพฒนาการลาชาไมสามารถดแลตนเองได มความคดวาเปนหนาทของแมทตองดแล ท าหนาทดแลกจวตรประจ าวน ดแลเรองการท าความสะอาดรางกาย การรบประทานอาหาร และการขบถาย รสกเปนภาระบางครง ไปไหนมาไหนไมสะดวก ผดแลไมไดท างาน รายไดมาจากคาเชาบานเดอนละ 6 พนบาท และ ผปวยมบตรพการไดรบเงนชวยเหลอเดอนละ 800 บาท แตไมเพยงพอ มภาระคาใชจายในการดแลโดยเฉพาะคา pampers สามารถยมพนองได การดแลผปวย มสมาชกในครอบครวชวยบาง เชน ลกชวยปอนขาว ตองการความชวยเหลอเรองการเงน คาใชจายของใชของผปวย ไดแก

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

206

pampers และตองการแพทยมาเยยมบาน ดแลความเปนอยของผปวย การดแลผปวยมาเปนระยะเวลานาน รสกเหนอยและเบอเปนบางครง

พนองเปนโรคเรอรง จากการศกษาพบวา มจ านวน 3 ครอบครวทพนองปวยเรอรง โดยเจบปวยเปนโรคจตเภท 1 คน ปญหาทางอารมณ 1 คน และโรคเสนเลอดสมองตบ จ านวน 1 คน

กรณศกษาท 4 ผดแลเปนผชายตองดแลนองสาวทปวยเปนโรคจตเภทมาประมาณ 10 ป มหแวว เหนภาพหลอน ไมตองดแลเรองกจวตรประจ าวน แตคอยเตอนใหรบประทานอาหารทภรรยาของผดแลท าไวให จดยาให ผปวยทเปนโรคจตเภทคดวาเปนโรคนเปนเพราะกรรม จงหยดยาเองเพราะกนแลวไมหาย มอาการก าเรบเปนพกๆ ทะเลาะกบผดแล ท าใหรสกเครยดทตองมารองรบอารมณ รสกเหมอนเปนภาระไมสามารถไปคางคนทอนไดนานๆ เคยรสกนอยใจทตองมารบภาระแบบนบางเหมอนกน วธการแกไขคอการยอมรบใหได ตองการใหหนวยงานผรบผดชอบมาเยยมบาน ใหความรและค าแนะน าในการดแล

คสมรสเปนโรคเรอรง จากการศกษาพบวา มจ านวน 6 ครอบครวทคสมรสปวยเรอรง โดยเจบปวยเปนโรคเสนเลอดสมอง (อดตน/ตบ/แตก) จ านวน 4 คน และโรคเบาหวาน ปวยตดเตยง จ านวน 2 คน

กรณศกษาท 5 ครอบครวนผดแลเปนภรรยา สามปวยเปนโรคเบาหวาน ปจจบน ปวยตดเตยง ผดแลมลก 3 คน ลกชายคนโตตดคกมาประมาณ 10 กวาป คนกลางเสยชวตเพราะไฟดด ลกชายคนเลกแตงงานมลก 2 คน ชายและหญง หลานสาวท างานแลว ไมคอยอยบาน หลานชายยงเรยนหนงสออย ผดแลรบหนาทเปนผดแลหลก ดแลกจวตรประจ าวน จดหาอาหาร ปอนขาว หลานชายจะชวยยกผปวยเวลาอาบน า ผดแลท าอาชพขายอาหารจะไมไดอยกบผปวยตลอดเวลา เปนผหารายไดหลก รายไดไมเพยงพอกบคาใชจาย ตองกหนยมสน ลกชายไมคอยชวยเหลอเรองการเงน เกรงใจไมกลายมพสาวของผปวย ผลกระทบคอ ปญหาเรองเงน

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

207

“มนไมพอจะใช ปญหาหลกนคอเรองเงนเรองทองเลย คอคนตดเตยงเนย ถงเวลาเขากจะกนอยางเดยว เมอกอนเขาไมเปนไรเขากยงพอไปหาเองได แตตอนนตองเปนเราหมด เรากมภาระเพมขน และเขากไมชวยเราเลย อยางเงนทใหผพการ เขากไมไปหาหมอไมยอมไปขอใบรบรองแพทยเลย เลยยงไมได เขามแตเงนผสงอาย แตเงนผพการไมไดไมยอมไปเลย บอกใหไปอนามยไปเอาใบรบรองแพทย ไป 2-3 ครงหมอเคากจะใหใบรบรองแพทยใหวาพการจรง แตเขากไมไป...ตอนนกไดเงนแตกบผสงอาย”

การทเปนผดแลหลกไมมคนชวย ตองท าเองทกอยาง สงผลกระทบตอผดแลท าใหรสกเครยด ไมมเวลาเปนคนตวเอง ดงค าพด

“โห บางททอเลยนะ เราท าคนเดยวมนไมมคนชวยไง บางทกทอไมพอกนไมพอใช ยงหลงจากทปวยนทอเลย”

“เครยดบอกไมถก กตองท า เครยดเรากตองท า”

“ไมไดไปเลย วดนไมเคยไปเลย เพราะเราไมมเวลา เรากอยากไปนะแตจะกระดกไปไหนกแทบจะไมไดเลย ไปไหนไมไดเลย”

ตองการความชวยเหลอจากหนวยงานรฐบาลมาชวยเหลอเรองการเงนและของใชทจ าเปนของผปวยเปนหลก ชมชนรอบขางไมสามารถชวยเหลอได เพราะชมชนเองกไมมรายได

“อยากไดแพมเพรสอะไรพวกนแหละ อยากใหทางรฐบาลชวยเหลอเรา เพราะบางครงเดอนหนงตองใชแพมเพส 3 หอ หอละ 445 บาท อยากใหชวยเหลอเกยวกบเรองเงนเรองทอง เรองของใชสวนตวของคนปวย”

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

208

2.2 ปญหา และความตองการของครอบครวทดแลผปวยเรอรงกลมตดบานตดเตยง

ผลการศกษาเชงคณภาพถงปญหาและความตองการของครอบครวเสยงและเปราะบางทวประเทศ (รจา ภไพบลย และ คณะ, 2561) ในครอบครวทตองดแลผปวยตดเตยง พบปญหาและความตองการรวม ดงนคอ

1. ภาระและผลกระทบดานเศรษฐกจ ในการดแลผปวยเรอรงซงสวนใหญเปนผสงอายตดเตยงตองการการพงพาระยะยาว พบวากอใหเกดปญหาคาใชจายเพมขน ซงเปนคาใชจายทเกดขนเมอออกจากสถานบรการหรอโรงพยาบาลแลวและตองใชเงนจ านวนมาก อาท คาวสดทางการแพทย คาใชจายเกยวกบอปกรณทจ าเปนตองใชในการดแล เชน ผารองกนเปอน (แพมเพรส) วสดสนเปลอง และคาเดนทางเขารบการรกษาพยาบาล รวมถงบางครอบครวผดแลมการวาจางผมาท าแผลใหกบผปวย ประมาณ 200 บาทตอวน จงท าใหบางครอบครวรายไดไมพอใชโดยเฉพาะครอบครวทมปญหาดานเศรษฐกจอยแลว ถงแมผปวยจะไดรบสวสดการดานหลกประกนสขภาพแตเปนเงนจ านวนนอย เชน เงนชวยผสงอาย 600-800 บาทตอเดอน และเงนสนบสนนผพการ จ านวน 800 บาทตอเดอน ซงไมเพยงพอกบคาใชจายในเรองแพมเพรส ประมาณ 2,000 บาทตอเดอน ในสภาวะทบางครอบครวไมมเงนส ารองเพอดแลเมอเจบปวย ประกอบกบภาระคาใชจายทเพมขน กอใหเกดภาระและผลกระทบดานเศรษฐกจแกครอบครว

นอกจากนนผลกระทบดานเศรษฐกจเกดจาก สมาชกครอบครวทถกคดเลอกท าหนาทดแลผปวยตองปรบเปลยนวถชวตของตนเองเพอใหสามารถแบกรบภาระใหมในฐานะผดแล ตองหยดงานหรอออกจากการท างานหารายไดเพอมาท าหนาทผดแลหลก ท าใหขาดรายได รายไดของครอบครวลดลง และมหนสนเพมขนดวยจากภาระคาใชจายในการดแลผปวย ซงบางครอบครวผดแลเปนผหารายไดคนเดยวมความจ าเปนตองออกไปท างานเพอหารายไดเฉพาะชวงกลางวน ท าใหสวนใหญมผสงอายทปวยเรอรงตดเตยงตองพงพงจ านวนหนงถกทอดทงหรอตองอาศยอยเพยงล าพง

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

209

2. ผลกระทบดานสงคม จากการศกษาพบวา การดแลผปวยเรอรงตดเตยงทตองการการพงพาระยะยาว ท าใหผดแลใช เวลาสวนใหญเกอบตลอด 24 ชวโมงในการท ากจกรรมการดแลผปวยประจ าวน ไดแก การอาบน า การปอนขาว การดแลสขวทยาสวนบคคล การท ากายภาพบ าบด การจดหาอาหารใหผปวยและสมาชกในครอบครว ท าใหผดแลขาดการมปฏสมพนธกบเพอนกบชมชนรอบขาง และเนองจากตองดแลเพยงล าพงจงท าใหไมสามารถไปไหนไกลๆได ผลกระทบดานสงคมทพบคอการไมไดท ากจกรรมทเคยท าดงตอไปนได หรอท าไดลดลง คอ 1) การท ากจกรรมสวนตวและกบครอบครวลดลง ไดแก ไมไดไปวดเพอปฏบตกจกรรมทางศาสนา ขาดการไปเทยวพกผอนหยอนใจ การท ากจกรรมรวมกนกบสมาชกในครอบครวลดลง 2) กจกรรมทางสงคม เชน การพบปะเพอนฝงลดนอยลง การเขารวมกจกรรมของชมชนลดลง เนองจากไมสามารถไปไหนไกลไดเพราะไมอยากทงผปวยสงอายทปวยตดเตยงไวเพยงล าพง กลวจะเกดอนตราย เชน พลดตกหกลม เปนตน 3) ปญหาสมพนธภาพและความขดแยงภายในครอบครว เกดการเกยงกนในเรองภาระรบผดชอบดแลผปวย ผดแลไมไดรบความชวยเหลอดานการเงนจากญาตพนอง ทะเลาะและมความขดแยงกนในเรองการดแลผปวย นอกจากนนผดแลและผสงอายทปวยเรอรงตดเตยงเองไมไดรบการสนบสนนดานก าลงใจ เพราะญาตพนองทอยไกลไมมาเยยมเยยนผปวยหรอมานอยครง เฉลยเพยงปละ 1-2 ครงเทานน

3. ผลกระทบทงรางกายและจตอารมณ จากการศกษาพบวาผดแลไดรบผลกระทบดานลบทงรางกายและจตใจ อารมณ เกดผลเสยตอภาวะสขภาพของผดแล ทงนขนอยกบชนดและปรมาณการดแล และระยะเวลาทใหการดแล ผดแลบางรายตองใหการดแลผปวยเกอบตลอด 24 ชวโมง ขาดการพกผอน ตองอม ยกและเคลอนยายผปวยเวลาท ากจกรรมการดแล หากผปวยไมสามารถชวยเหลอตนเองไดเลยและมน าหนกตวมาก ผดแลจะรสกเหนอยลา โดยเฉพาะผดแลทมโรคประจ าตวหรอมปญหาสขภาพของตนเองอยแลว เชน เปนโรคเบาหวาน ความดนโลหตสง จะไมคอยดแลสขภาพของตนเอง ท าใหโรคอาจก าเรบและมปญหาดานสขภาพใหมเกดขนภายหลงจากการเปนผดแลผปวย และอาจกลายเปนผปวยเสยเองท าใหไมสามารถดแลผปวยไดอยางเตมท แตในบางครอบครวทมญาตพนองอยในละแวกบานใกลเคยงมกไดรบการชวยเหลอจากสมาชกในครอบครวทเปนผชายในการเคลอนยายผปวยเวลาท ากจวตรประจ าวน เชน อาบน าในชวงเชาและเยน เปนตน

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

210

นอกจากผลกระทบทางดานรางกายแลว จากการศกษาถงการเขาสบทบาทผท าหนาทดแลผปวยเรอรงตดเตยงทมภาวะพงพาระยะยาวพบวามทงการรบรเชงลบและเชงบวก การรบรเชงลบ ดงนคอ 1) รสกเปนภาระไรเสรภาพ มงานเพมขน มความรบผดชอบเพมขน ตองเปนผรบผดชอบดแลผปวยเรอรงตดเตยงแตเพยงล าพง โดยเฉพาะผดแลสวนใหญทถกคดเลอกเปนผท าหนาทดแลผปวยเปนคนทไมไดสมรส ไมไดท างาน ในขณะทคนอนตองท างาน จงตองรบบทบาทเปนผดแล เนองจากสมาชกครอบครวคนอนแตงงานแยกครอบครวออกไปและยายถนฐานไปอยทอน 2) รสกอดอดจากการไปไหนมาไหนไมสะดวก ไมไดท ากจกรรมทเคยท า เพราะไมสามารถทงผปวยไวเพยงล าพงได และ 3) เกดความเครยด ซงการไมไดปฏบตกจกรรมทางศาสนา ขาดการพบปะบคคลอน ขาดการมปฏสมพนธจงท าใหผดแลขาดการสนบสนนดานก าลงใจ รสกเปนภาระทตองดแลผสงอายเพยงล าพง และเกดความเครยด โดยเฉพาะผดแลทมสมาชกในครอบครวปวยดวยโรคทางจตเวช ถงแมผปวยจะไมไดปวยตดเตยง แตผดแลจะรสกเครยดมากจากปญหาดานจตอารมณและพฤตกรรมของผปวย เชน ดา อาละวาด พดทงวนทงคน ไมนอน เปนตน รวมทงเกดความเครยดจากอาการของผปวยดวยโรคทางจตเวชทไมยอมกนขาว อารมณเสย โมโหคนรอบขาง เปนตน ท าใหผดแลทขาดประสบการณและความรเกยวกบการจดการกบปญหาพฤตกรรมของผปวยจตเวชเกดความรสกเหนอยใจ ทอ บางครงกลวและกงวลวาผปวยจะท ารายสมาชกในครอบครว และเกดความเครยดเมอตองพาผปวยไปตดตามการรกษาทโรงพยาบาล เพราะไมสามารถทงผปวยไวล าพงเมอตองไปตดตอเรองอนได ขาดคนทดแทนท าหนาทดแลผปวยเมอตนเองตองออกไปท างานหารายไดในชวงกลางวน ขาดคนชวยเหลอเมอตองพาผปวยไปตดตามการรกษาทโรงพยาบาล

อยางไรกตามจากการศกษาพบ การรบรเชงบวกจากการรบบทบาทเปนผดแล ดงน คอ 1) รสกภมใจทไดดแล ประเดนนจะพบเมอผดแลเปนบตรหญง/ชายดแลบดามารดาทเจบปวยดวยโรคเรอรงตดเตยง จะคดวาเปนการไดทดแทนบญคณ ซงเปนลกษณะของบรบทสงคมไทยทไดรบอทธพลจากศาสนาพทธ 2) ไมรสกเปนภาระ เพราะท าใหกบบคคลทเปนทรก เปนบพการ เหมอนเปนหนาท ดงเชนครอบครวภาคเหนอทมสมาชกปวยโรคเรอรงตดเตยง และเมอผดแลเปนบตร จะรสกวาเปนหนาทตองดแลเพราะเปนบดามารดา เปนการแสดงความกตญญ บางครอบครวรบบดามารดามาอาศยอยกบตนเองตงแตกอน

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

211

เจบปวย และเมอเกดเจบปวยประทนหนขนกตองรบบทบาทเปนผดแลตอไป ผดแลบางคนมความรสกวาสมาชกคนอนดแลบคคลทปวยไดไมด ไมเอาใจใส กลวสงคมจะวาปลอยปละละเลยโดยเฉพาะถาเปนบดามารดาทปวย จงรบบดามารดามาดแลเอง มผดแลบางคนไมรสกเปนภาระ โดยเฉพาะในผดแลทมประสบการณท างานในโรงพยาบาลหรอดานสขภาพจะมทกษะในการดแลบคคลทเจบปวยมากอน และในผดแลบางรายยอมรบวาไมรสกเปนภาระเนองจากใหการดแลผปวยจนเหมอนเปนกจวตรประจ าวนจนชนกจะไมรสกเปนภาระสามารถดแลผปวยได ส าหรบครอบครวอสานทมสมาชกเจบปวยดวยโรคเรอรง มการรบรเชงบวกวา การเปนผดแลรสกมอ านาจ/ เปนคนส าคญ ถงแมจะกดดน แตอสระไมตองหารายได และสงคมรอบขางยงด มทงครอบครวคอยชวยเหลอ เพอนบานทไหววานได ม โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล (รพ.สต.) สนบสนนคนเยยม และใหของใช

ความตองการของญาตผดแล

ผลการวจยพบวา ญาตผดแลผปวยเรอรงกลมตดบานตดเตยงมความตองการรวม ดงน

1. ระบบสนบสนนดานการเงนทเพยงพอแกครอบครวทมผปวยดวยโรคเรอรงตดเตยงไมสามารถท างานได และการใหการสนบสนนดานของใช ทรพยากรตางๆในการดแลผปวย การทผดแลไมสามารถประกอบอาชพไดดงเดม การทตองหยดงานหรอไมไดท างาน เปนภาวะวกฤตในครอบครว ในขณะทรายไดของครอบครวอาจคงทหรอลดลง เนองจากสมาชกของครอบครวทหารายไดมจ านวนนอยลง แตกลบตองมรายจายเพมมากขน เชน คารกษาพยาบาลผปวย คาเดนทางมาโรงพยาบาล คาใชจายเกยวกบอปกรณตางๆทจ าเปนส าหรบการฟนฟสภาพรางกายและวสดสนเปลองทใชในชวตประจ าวน คสมรสเคยท างานหารายไดแตเมอปวยเรอรงไมสามารถท างานได หรอบดามารดาอายมากขนเจบปวยเรอรงตองพงพาการปฏบตกจวตรประจ าวนโดยสมบรณเปนสวนใหญ ท าใหผดแลตองหารายไดเพมเตมหรออาศยขอความชวยเหลอจากญาตพนอง มความตองการใหมการแบงเบาภาระในการดแลผปวยโดยญาตพนองหรอสมาชกคนอนๆในครอบครว บางครอบครวไมไดรบความชวยเหลอดานการเงนจากญาตพนอง แตบางครอบครวชวยเหลอเปนการท าอาหารมาใหและเอาสงของมาใหทดแทน เชน แพมเพรส ผดแลตองการความชวยเหลอจากหนวยงานของรฐ

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

212

สนบสนนเรองเงนใหเพยงพอเปนคาใชจายของใชทจ าเปนของผปวย เชน แพมเพรส และคาเดนทางมาพบแพทย เปนตน และบางครอบครวตองการบตรคนพการเพราะยงไมไดท า ม 1 ครอบครวตองการบตรประชาชน เพอจะไดรบสทธตางๆ ไดแก เงนชวยคนพการและเงนผสงอายทกเดอน

2. ระบบการดแลตดตามเยยมบาน และการใหความรในการดแลผปวยโรคเรอรงอยางตอเนอง ความตองการขอมลการดแลผปวยเรอรงกลมตดบานตดเตยงเปนสงจ าเปนทผด แลตองการ โดยอาจจะเปนค าแนะน าและขอมลในเรองการดแลผปวย การรกษา การฟนฟสภาพผปวย และขอมลการสงเกตอาการเปลยนแปลงของผปวยทจะสงผลใหเกดภาวะแทรกซอน ตลอดจนบางครอบครวตองการเจาหนาททางสขภาพมาเยยมบานเพอใหค าแนะน าและดอาการของผปวยเพอใหชวยเหลอในการท ากจกรรมในการดแลผปวยใหมประสทธภาพ บางครอบครวตองการใหเจาหนาทสถานอนามยมาท าแผลใหทบานไมตองเดนทางไปโรงพยาบาลเพราะตองเสยคาใชจายในการเดนทาง บางครอบครวทผดแลมประสบการณการท างานในสถานพยาบาลมประสบการณการดแลผปวยมากอน หรอเปน อสม. เคยไดรบการอบรม เชน การสงเกตอาการ การวดความดน การท ากายภาพ จะสามารถปรบตวรบมอไดในการจดการใหการดแลผปวย ไมตองการความชวยเหลอในดานขอมลมากนกโดยเฉพาะเมออาการของผปวยคงทไมมภาวะแทรกซอน

3. การสนบสนนดานจตใจ เนองจากการตองดแลผปวยเปนระยะยาวนานนบปท าใหผดแลเกดความเครยด รสกเปนภาระ บางครงรสกเหนอยใจและทอแทใจในการดแลผปวย ตองการการประคบประคองดานจตใจจากครอบครว ตองการค าปรกษา ก าลงใจและการชวยเหลอจากสมาชกในครอบครวและชมชนรอบขาง ใหมาเยยม มาใหก าลงใจผปวยและตวผดแลเอง จากการศกษาพบวา ผดแลสวนใหญไมคอยไดมปฏสมพนธกบบคคลรอบขางและสมาชกในครอบครว จงขาดคนใหค าปรกษา แตในบางครอบครวดงเชนในครอบครวอสานทม สมาชกเจบปวยเรอรง ผดแลรายงานวาสงคมยงด มครอบครวคอยชวย มเพอนบานไหววานได ม รพ.สต. สนบสนนคนมาเยยม และใหของ ผดแลตองการเวลาเปนสวนตวเพอท ากจกรรมสวนตวบาง เชน การไปวด ปฏบตกจกรรมทางศาสนา การไดพบปะเพอนฝงหรอการไปเทยวพกผอนหยอนใจ เปนตน เพอท าใหจตใจผอนคลาย เพราะผดแลสวนใหญตองดแลผปวยโดยล าพงไมสามารถทจะทงใหผปวยอยคนเดยวตามล าพงได จงไมมเวลาท ากจกรรมสวนตว

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

213

4. ระบบการดแลผปวยแทนเปนครงคราว เนองจากการดแลผปวยเรอรงกลมตดบานตดเตยงจะตองการการเฝาดแลตลอด 24 ชวโมง ตองการการดแลอยางตอเนองทบานเปนเวลานาน กลมตวอยางในการศกษาครงน ผปวยเรอรงสวนใหญเปนผสงอายและปวยเรอรงตดบานบานตดเตยง ตองการความชวยเหลอในกจวตรประจ าวนและการรกษาทเฉพาะแกผปวย จงท าใหผดแลตองปรบเปลยนแบบแผนการด าเนนชวต มภาระงานทเพมขนจากเดมทตองดแลสมาชกในครอบครว ท างานบาน ประกอบอาหาร และการดแลผปวย ผดแลจงมความตองการคนแทนซงเปนสมาชกในครอบครวมาดแลผปวยแทนในเวลาทผดแลตองออกไปท าธระนอกบาน และมาชวยเวลาพาผปวยไปโรงพยาบาลเพอพบแพทย เพราะผดแลไมสามารถเคลอนยายผปวยไดโดยล าพง และทโรงพยาบาลผดแลไมสามารถทงผปวยไวล าพงในขณะไปตดตอด าเนนเรองตางๆ

สวนท 3 ความอยดมสขของครอบครวทดแลผปวยเรอรง

ผลการวจยพบวา ครอบครวอยดมสขในมมมองของครอบครวผปวยเรอรง ผดแลเปนตวแทนรายงานภาพรวมระดบความอยดมสขของครอบครวทตองดแลผปวยเรอรง โดยรายงานวา ครอบครวมความสขระดบปานกลางถงคอนขางมาก คะแนนอยระหวาง 4-10 คะแนน จากคะแนนเตม 10 คะแนน คะแนนทอยระดบปานกลางคอนขางนอย อาจเปนเพราะมปญหาดานเศรษฐกจ ไมมรายได หรอรายไดไมแนนอน แตมภาระเรองคาใชจายในบาน คาใชจายทเกยวของกบญาตทใหการดแล และครอบครวไมมความสขเพราะการเจบปวยของคนในครอบครว สวนคะแนนความอยดมสขทคอนขางมาก ผดแลใหเหตผลวาเปนเพราะสมาชกในครอบครวไมทะเลาะกน ครอบครวอยพรอมหนากน สมาชกในครอบครวเรยนจบ มการงานท า หารายไดสงมาชวยเหลอเปนคาใชจาย ไมมหนสน อยอยางพอเพยง

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

214

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

215

บทท 5

อภปรายผลและขอเสนอแนะ

ระยะท 1 ตวชวดครอบครวอยดมสข

จากผลการวจยเชงคณภาพเพอศกษาปจจยทมอทธพลตอการอยดมสขของครอบครวไทยแบบบรณาการฯ เพอจดท ารางโครงสรางของแบบวดความอยดมสขของครอบครวไทย ตามการใหความหมายและการรบรของตวแทนครอบครว ขอมลทไดและวเคราะหสงเคราะหความรและกอรปความคดจากเจาของประสบการณ เปนรากฐานมาจากความคด การรบร ความเชอจากปรากฏการณทพบ ซงเปนพลวตร ตามวถความคดและโลกทศนตน ผานการตความ ใหความหมายตอสรรพสงทบอกเลามา จงถอวาขอมลทได คอ ชวตจรงและเปนปจจบนทสดของครอบครวไทยในสงคมไทย ท ครอบคลม 5 พนทท วประเทศ มการแสวงหาผใหขอมลจากสมาชกครอบครวดวยวธการสมเชงทฤษฎ (Theoretical sampling) ใหมความครอบคลมตามเพศ เศรษฐฐานะ และวย (Sandelowski, 2000) มขอคนพบรวมองคประกอบความอยดมสขครอบครวใน 9 องคประกอบ ขอคนพบจากงานวจยนมความเหมอนและความตางจากงานอนทเคยท ามาในอดต มประเดนการอภปราย (ดตารางท 5.1) ดงน

ดชนชวดความอยดมสขครอบครว

ขอมล

เชงคณภา

พ

ระยะท

1

KKU

FQoL

(255

4)

Maslo

w’s N

eeds

(197

0)

KKU

QoL

Well

(255

2)

สาธารณ

สขฯ มห

ดล

(255

2)

คณะกรรมก

ารฯ เศรษ

ฐกจแ

ละสงคม

แหงชาต

(254

6-47)

ศรปร

ะไพ อน

ทรชย

เทพ (2

554)

1. ดานสมพนธภาพ

2. ดานการดสขภาพ (สขภาวะ)

3. ดานการพฒนาทางจตวญญาณ

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

216

ดชนชวดความอยดมสขครอบครว

ขอมล

เชงคณภา

พ

ระยะท

1

KKU

FQoL

(255

4)

Maslo

w’s N

eeds

(197

0)

KKU

QoL

Well

(255

2)

สาธารณ

สขฯ มห

ดล

(255

2)

คณะกรรมก

ารฯ เศรษ

ฐกจแ

ละสงคม

แหงชาต

(254

6-47)

ศรปร

ะไพ อน

ทรชย

เทพ (2

554)

4. ดานเศรษฐกจ

5. ดานการศกษา

6. ดานความมนคงและการพงพา

7. ดานความรวมใจและความปลอดภยในชมชน

8. ดานการด าเนนชวตอยางพอเพยง

9. ดานบทบาทหนาท

10. ดานการกลอมเกลาฯ

11. ดานการมคณคาในตนเอง

12. ดานความตองการทางกายภาพ

13. ดานทนทางสงคมของครอบครว

14. ดานการปรบตวของครอบครว

15. รปแบบครอบครว/โครงสรางครอบครว

16. ดานการเกอกลกน (+สงแวดลอมด*) *

17. ดานความจ าเปนขนพนฐาน

18. ดานสมาชกมคณธรรมรบผดชอบ

ตารางท 5.1 เปรยบเทยบองคประกอบของดชนชวดความอยดมสขครอบครวในงานน กบแหลงอางองตางๆ

ผลการวเคราะหองคประกอบ 9 ดานซงเปนขอมลเชงคณภาพ ในระยะท 1 น พบวา

เปนขอยอยภายในองคประกอบรายดานใหญของการวจยนในการพฒนาโครงสรางค าถามเชงปรมาณ อาท ประเดนการกลอมเกลาฯ การปรบตวของครอบครว การเกอกล กน

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

217

(สงแวดลอมด) อยในดานการท าบทบาทหนาทในครอบครว สวนประเดนความจ าเปนขนพนฐาน ความตองการทางกายภาพ ทนทางสงคมของครอบครว อยในดานความมนคงและการพงพา สวนประเดนสมาชกมคณธรรมรบผดชอบ การมคณคาในตนเอง อยในดานการพฒนาทางจตวญญาณ (Millennium Ecosystem, 2005; Maslow, 1970; The Office of Ministry of Social Development and Human Security, 2016; Morgan, 1996; ดารณ จงอ ดมการ ณ และคณะ , 2554; Mufti & Shafi, 2017; His Majesty King Rama IX, 2004; Office of the Prime Minister, 2002; นตยา คชภกด และคณะ , 2544) และสวนใหญสอดคลองและเปนไปตามทฤษฎทเกยวของกบครอบครว ทอธบายถง “สขภาวะครอบครว (Health family)” ทใหความส าคญเรองสมพนธภาพการสอสารทางบวก ใหการดแลเกอหนนกน มสมพนธภาพทดกบชมชนเพอนบาน ทกคนมความยดหยนในการปฏบตหนาทตามบทบาทในครอบครว อาท บทบาทดานเศรษฐกจหารายได ใหการศกษาสมาชกครอบครว และ กลอมเกลาสงคมสมาชกครอบครวใหมคณคาทางบวกในการด าเนนชวตปรบตวรบมอกบปญหาทเผชญทางบวก(The Office of Ministry of Social Development and Human Security)

รายงานผลการวจยเชงคณภาพซงเปนสวนหนงของการศกษาแบบการวจยผสานวธ (Mixed-Methods Research)(ศรประไพ อนทรชยเทพ, 2554)หรอ exploratory sequential design (ดารณ จงอดมการณ และคณะ, 2552)ซงม 3ระยะ ผวจยไดน าเสนอผลการศกษาดานองคประกอบของครอบครวอยดมสข ท าใหเกดความเขาใจในคณลกษณะเฉพาะของความอยดมสขตามวงจรชวตในบรบทของครอบครวไทย ผลลพธจากการศกษาเชงคณภาพไดขอมลทมฉากและเหตการณประสบการณชวตของผถกศกษา มหลากหลายซบซอนตามบรบทสงคมวฒนธรรม (ดารณ จงอดมการณ , 2558) เปนขอมลเชงประจกษตามปรากฏการณตามวตถประสงคการวจย ใหไดแกนและกรอบความคดสการสรางหรอพฒนาแบบวดเชงปรมาณเพอใชในการเกบขอมลระยะตอไป

ระยะท 2 ส ารวจครอบครวอยดมสข

การศกษาเชงส ารวจกลมตวอยาง 6,158 ราย เปนตวแทนจากครอบครวทวประเทศ พบวาครอบครวสวนมากเปนครอบครวเดยว รอยละ 39.4 และครอบครวขยาย รอยละ 27.8

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

218

โดยสวนใหญมากกวาครงเปนครอบครวม 2 รน (generation) จากขอมลการชวงระยะเวลาแตงงาน มบตร บตรแยกออกจากครอบครว และวยของกลมตวอยางสามารถระบระยะวงจนชวตครอบครวไทยเปน 8 ระยะส าคญ คอ

1. กอนระยะเรมตน/ไมแตงงาน (อายเทากบหรอต ากวา 22.92ป) 2. ระยะเรมตน ไมมบตร (อาย 22.93 – 24.31ป) 3. ระยะเรมเลยงดบตร (อาย 24.32 – 29.82ป) 4. ระยะเลยงบตรวยกอนเรยนและวยเรยน (อาย 29.83 – 36.00ป) 5. ระยะเลยงดบตรวยรน (อาย 36.01 – 45.00 ป) 6. ระยะวยกลางคน* (อาย 45.01 – 60.00ป) 7. ระยะวยชรา (อาย 60.01 – 80.00ป) 8. ระยะวยชรามาก (อายมากกวา 80.01 ป)

พบวาวงจรชวตครอบครวไทยระยะเวลา(ป) คอนขางสนในชวงแรกในชวงระยะเรมตน และในแตละชวงมความแตกตางกบคาเฉลยครอบครวอเมรกน (Duvall, 1977) ทงนครอบครวไทยมคะแนนความอยดมสขทลดลงชดเจนเมอเขาอายคสมรสมากวา 80 ป คณะผวจยจงก าหนดใหระยะครอบครววยชรามาก (อายมากกวา 80 ปขนไป) เพมขนมา เพมใหการศกษาและดแลกลมเสยงกลมนทชดเจน โดยกรมสขภาพจต เปดเผยวามผฆาตวตายส าเรจประมาณ 4,000 คนตอป อยในวยท างานมากเปนอนดบ 1 และวยสงอาย มากเปนอนดบ 2 โดยสาเหตการฆาตวตายในผสงอาย 3 อนดบแรกคอ ความสมพนธกบคนใกลชด, โรคเรอรงทางกาย, และโรคซมเศราตามล าดบ การทผสงอายเขาอายเพมมากขนมขอจ ากดทางดานสขภาพกาย มผลตอสขภาพจตเกดภาวะซมเศรา (บญเรอง ไตรเรองวรวฒน, 2561)

ดวาลระบการเปลยนแปลงทเกดเปน 3 ชวง ตอนไดแก 1. ชวงสรางครอบครว 2. ชวงขยายครอบครว และ 3. ชวงสรางเสรมครอบครว อยางไรกดพบวาระยะครอบครวอาจไมไดอยในระยะใดระยะหนงเทานน เชนในครอบครวขยายอาจมเดกวยเรยน วยรน และวยชราอยรวม แตใหพจารณาความตองการสมาชกเพยงกลมใดกลมหนงไมได

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

219

ระยะพฒนาการตามวงจรชวตครอบครวนมความส าคญเนองจากการทไมสามารถจดการตามพฒนาการครอบครว หรอพฒนากจได จะกอใหเกดปญหาครอบครวในอนาคต (รจา ภไพบลย, 2544; อนวช วเศษบรสทธ, 2561)

ครอบครวไทยทเปนครอบครวขยายมลกษณะพงพาสมาชกบางชวง โดยพจารณาลกษณะเครอญาตตามชวงวย พบวาครอบครวฝายภรรยาอยรวมกบครอบครวระยะดแลบตรมากกวาฝายสาม และในระยะทายๆ จะมสมาชกเครอญาตทงสองฝายอยรวมในสดสวนใกลเคยงกน

ส าหรบคาคะแนนความอยดมสขของครอบครว มความแตกตางกนในแตละภมภาคอยางมนยส าคญทางสถต และแตละระยะวงจรชวตครอบครวอยางไมมนยส าคญทางสถต โดยรวมครอบครวไทยมระดบความอยดมสขในระดบปานกลาง-มาก (คาเฉลย 3.7499 คะแนน จากคะแนน 1-5 คะแนน) และครอบครวทมองคประกอบสมาชกตางกน เชน ครอบครวเดยว ครอบครวขยาย ครอบครวเลยงเดยว ฯลฯ พบวามระดบคะแนนครอบครวอยดมสขใกลเคยงกน ยกเวนครอบครวทองคประกอบครอบครวมสมาชกเพยงบตรและญาต และกลมมเพยงภรรยาและญาต เปนกลมทมความอยดนอยทสด

ครอบครวจากพนทภาคใตมคะแนนครอบครวอยดมสขสงสด สวนพนทกรงเทพมหานครมคาคะแนนต าสด และในคะแนนครอบครวอยดมสขทง 9 ดาน พบวาคะแนนดานการพฒนาทางจตวญญาณมคะแนนสงสด รองลงมาคอดานการศกษา ดานบทบาทหนาท ดานการด าเนนชวตอยางพอเพยง ดานสมพนธภาพ ความรวมใจและความปลอดภยในชมชน และดานการดแลสขภาพ ตามล าดบ โดยพบวาดานเศรษฐกจมคะแนนต าสด นอกจากนนมการเกบขอมลดานสมดลเวลาและชวตครอบครว พจารณาความพงพอใจของสมาชกครอบครวในการจดการเวลาระหวางชวตการท างานและชวตครอบครว พบวาคาคะแนนเฉลยเทากบ 3.91 จากคาสงสด-ต าสด 1-5 คะแนน

ปจจยทมอทธพลตอความอยดมสขของครอบครวจากการวเคราะหโดยสถต Multiple Regression โดยใชโปรแกรมวเคราะห STATA พบวา ปจจยทสามารถท านายความอยดมสขของครอบครวอยางมนยส าคญทางสถตไดแก รายไดครอบครว ระดบการศกษา จ านวนบตร และจ านวนผพการในครอบครว โดยพบวาเปนปจจยทสงผลเชงบวก ยกเวนจ านวนผพการท

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

220

มผลเชงลบตอความอยดมสขของครอบครว แตเมอเพมตวแปรดานความสมดลเวลาชวตครอบครวเขาไปในสมการ พบวา คะแนนความสมดลเวลามอทธพลสงสด และไมพบอทธพลของจ านวนผพการ สรปวาปจจยดานเศรษฐฐานะมผลตอความอยดมสขของครอบครว ครอบครวทรายไดสง ระดบการศกษาสง จะมคะแนนความอยดมสขสง และนอกจากนนครอบครวทมบตรจ านวนมาก จะมคะแนนความอยดมสขสงตามล าดบ แตเมอจ านวนบตรเกน 5 คน จะมแนวโนมมความอยดมสขลดลง

ขอคนพบทส าคญคอเรองการจดการสมดลของเวลาระหวางการท างานและชวตครอบครวทด มผลทางบวกกบความอยดมสขของครอบครว โดยรวมกนอธบายความแปรปรวนของคะแนนครอบครวอยดมสขได รอยละ19.31

ขอเสนอแนะเชงนโยบายพฒนาครอบครวตามวงจรชวตครอบครว

1. จากการศกษาพบวา ระยะพฒนาการครอบครวไทยแบงไดเปน 8 ระยะ และพบความแตกตางของระดบความอยดมสขทมความแตกตาง เชน ระยะเรมเลยงดบตร เปนระยะทครอบครวมระดบคะคะแนนต าสด รองลงมาคอครอบครวระยะวยชรามาก (อายมากวา 80 ปขนไป) ทควรพจารณาเปนกลมเสยง ใหการดแลสนบสนนเปนพเศษจากองคกรทเกยวของ เชน สถานประกอบการ กระทรวงพฒนามนษยและสงคม กระทรวงสาธารณสข องคกรบรหารชมชน เปนตน ควรมการศกษาปจจยและเงอนไขทจ าเปนเพอใหการชวยเหลอ

2. เจาหนากระทรวงพฒนามนษยและสงคม กระทรวงสาธารณสข องคกรบรหารชมชน เปนตนน าแบบประเมนความอยดมสขของครอบครว 36 ขอ มาประเมนความอยดมสข 9 ดานยอย เพอพจารณาใหความชวยเหลอ

3. พจารณาองคประกอบของครอบครวทมทมโครงสรางไมสมบรณการพจารณาระบบเฝาระวงและชวยเหลอ เชน ครอบครวเดกอาศยกบญาต และ ครอบครวทภรรยา(ล าพง)ทอาศยรวมกบญาต เปนกลมทพบวามระดบคะแนนครอบครวอยดมสขต ากวากวากลมอน โดยเปนระบบในชมชนทสามารถสนบสนนเมอตองการความชวยเหลอ

4. ปจจยดานเศรษฐกจสงคม อทธพลตอระดบความอยดมสขของครอบครว การสนบสนนดานการชวยตนเองทางการเงน การออม และการใหการสงเคราะห ยงเปนความจ าเปน

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

221

5. ผลการศกษาพบวาปจจยดานจ านวนบตร มอทธพลตอระดบความอยดมสขของครอบครว แตหากมมากเกนกจะมผลทางลบ เสนอใหมนโยบายทเปนรปธรรมในการสนบสนนการมบตร 2 คนขนไป

6. การรกษาสมดลเวลาท างานและชวตครอบครวเปนปจจยทมอทธพลตอระดบคะแนนครอบครวอยดมสขมากสด ควรสนบสนนการชวยใหสมาชกจดการสมดลเวลาท างานและชวตครอบครวโดยผทอยในวยท างาน ควรไดรบขอมลใหเขาใจปญหาทอาจจะเกดขนและสถานประกอบการณรวมรณรงค Happy Workplace & Happy Family จะมผลตอการรบรความอยดมสขของครอบครวโดยรวม

7. ความอยดมสขของครอบครวเปนเปาหมายของการพฒนาคนและประเทศไทย ทงนปจจบนกระทรวงพฒนามนษยและสงคม รเรมจดท าโครงการโรงเรยนครอบครว มหลกสตร 4 หลกสตร ทใชใน 12 จงหวด ทควรมการพฒนาหลกสตรใหครอบคลมทกระยะพฒนาการครอบครว เสนอใหกระทรวงพฒนามนษยและสงคมรวมกบหนวยงานทเกยวของ จดท าหลกสตรพฒนาครอบครว และจดใหมการเรยนการสอน ส าหรบครอบครวทกชวงวย โดยเนอหาแบงเปน 1) การพฒนาครอบครวตามระยะวงจรชวต 8 ระยะ ตามองคประกอบความอยดมสข 9 ดานของครอบครว 2) การพฒนาครอบครวตามภาวะเสยงในแตละระยะ และ 3) การจดการครอบครวในภาวะวกฤต ทหนวยงานตางๆมสวนรวมในการด าเนนการในอนาคต

ระยะท 3 ครอบครวลกษณะเฉพาะ (ครอบครวเปราะบาง)

ผลการศกษาเชงคณภาพถงปญหาและความตองการของครอบครวเสยงและเปราะบางทวประเทศ ดงน 1) ครอบครวแมวยใส ครอบครวแมเลยงเดยวและครอบครวผสงอายเลยงหลานมความเชอมโยงกน คอ เมอเรมเปนแมวยใสมลกไมพรอมน ามาสการตองเลยงลกตามล าพงและไดฝากใหปยาหรอตายายเลยงหลานตามล าพงเพอแมจะไดออกไปท างานหาเงนสงเงนกลบมาดแลพอแมและลกซงบางสวนไมสามารถสงเงนไดเพยงพอและสม าเสมอเปนภาระท าใหผสงวยตองท างานหาเงนเพอหารายไดเพมใหเพยงพอแกการดแลครอบครว มปญหาทงดานสขภาพกายใจและมชองวางทางความรความคดระหวางวยทแตกตางของเดกและผสงอาย มความเสยงของคณภาพการเจรญเตบโตและพฒนาการเดก

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

222

เปนพลเมองมคณภาพของสงคมซงเสยงตอการเขาสวงจรการเกดพอแมวยใสรอบแลวรอบเลา 2) ครอบครวทตองดแลคนพการ ผปวยตดเตยง และผสงอายตองพงพง แมจะไดรบสวสดการดานหลกประกนสขภาพ แตสวนใหญมปญหาคาใชจายเมอออกจากสถานบรการตองใชเงนจ านวนมากในการใชวสดทางการแพทย วสดสนเปลอง ในสภาวะทไรเงนส ารองเพอดแลเมอเจบปวย สมาชกครอบครวทถกคดเลอกตองออกจากการท างานหารายไดมาท าหนาทผดแลหลก โดยไรสวสดการการจางงาน ไรระบบสนบสนนผท าหนาทดแลผป วยในครอบครวทงดานสขภาพกายใจ และผปวย ผสงอายตองพงพงจ านวนหนงถกทอดทงใหเผชญชะตากรรมเพยงล าพงแบบชวคราวหรอถาวรเมอสมาชกครอบครวไมสามารถท าหนาทดแลได จากผลการวจยครอบครวผสงอายเลยงหลานสามารถตงขอเสนอแนะตอการพฒนาดงน

ขอเสนอแนะตอการพฒนาครอบครวผสงอายเลยงหลาน

1. การส ารวจผสงอายเลยงหลานทกปเพอประเมนความอยดมสข ความตองการดานสขภาพองครวม ดานศกยภาพเกยวกบการอบรมเลยงดเดก ดานความตองการการชวยเหลอเกยวกบงานอาชพ

2. การเพมคาครองชพส าหรบผสงอายทตองเลยงหลาน 3. การจดสวสดการส าหรบเดกทผสงอายมรายไดนอย เชน การใหอาหารส าหรบ

เดก การใหทนการศกษา การเรยนฟร 4. การพฒนาศกยภาพผสงอายเกยวกบทกษะการอบรมเลยงดเดก ใหทนกบ

สถานการณ สงแวดลอม และวทยาศาสตรและเทคโนโลยทเปลยนแปลงไป เพอสงเสรมการเจรญเตบและพฒนาการเดกทเหมาะสม

5. การจดใหมชมรมหรอศนยในชมชนเกยวกบการเลยงดเดก รวมถงการจดการใหมชมชนทปลอดภยส าหรบเดก ชมชนปราศจากแหลงอบายมข และชมชนสงเสรมและพฒนาเดก

6. การตดตามประเมนผลการด าเนนงานและปรบเปลยนใหทนการสถานการณทเปลยนแปลงไปทกป

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

223

ขอเสนอแนะตอการพฒนาครอบครวผสงอายพงพาผอน

ขอเสนอแนะตอการพฒนาครอบครวผสงอายพงพาผอน จากผลการวจยครอบครวผสงอายพงพาผอนมดงน

1. ควรส ารวจครอบครวผสงอายพงพาผอนทกป การจ าแนกประเภทผสงอายในครวเรอนทมผสงอายหลายรนในครวเรอน ผสงอายหลายคนในครวเรอน ผสงอายตามล าพง เพอประเมนความอยดมสข ระดบการดแลสขภาพของผสงอายแตละประเภทในกลม A,B,C เพอน าไปสการพฒนาระบบสขภาพผสงอายแบบองครวม ทใหครอบครว ผดแล สมาชกในครอบครวเขามามสวนรวมในการดแลผสงอายอยางถกตอง

2. ควรมเจาหนาทสาธารณสขมาเยยมเยยนใหค าแนะน าดานการดแลสขภาพ ม อสม. มาตรวจวดความดนโลหตสงทบาน โดยเฉพาะการจดท าแผนรายกรณรวมกนระหวางทมสขภาพ รพ.สต.กบครอบครวในการดแลผสงอายพงพาผอน

3. ควรเพมงบประมาณสนบสนนชวยเหลอการซอมแซมทอยอาศยใหกบครอบครวผสงอาพงพาผอนทมความยากล าบาก

4. ควรปรบเปลยนทศนคตของครอบครวผสงอายพงพาผอนและสงคมตอการดแลผสงอายเปนเรองของสมาชกทกคนในครอบครวมากกวาการก าหนดใหผหญงเปนคนหลกทตองรบภาระการดแลผสงอายพงพาผอน

5. ควรน าองคประกอบของแบบประเมนครอบครวอยดมสขมาพฒนาเปน “หลกสตรการดแลสขภาพผสงอายพงพาผอน ” เตรยมความพรอมของครอบครวผสงอายพงพาผอนแตละกลม

6. ควรใหขอมลสวสดการแหงรฐกบครอบครวผสงอายพงพาผอนและสงเสรมการเขาถงสทธสวสดการแหงรฐและสวสดการตางๆ ทจะท าใหผสงอายไดรบบรการทางสงคมทตรงกบความตองการของผสงอาย

ขอเสนอแนะตอการพฒนาครอบครวลกษณะเฉพาะมารดาวยรน

จากการศกษาพบวาการก าเนดของครอบครวมารดาวยรน สวนใหญเกดจากการตงครรภทไมตงใจ สงผลใหขาดโอกาสในการศกษา ท าใหมขอจ ากดในการประกอบอาชพ และมรายไดทต าไมเพยงพอกบรายจายของครอบครว รวมทงขาดทกษะในการด าเนนชวต

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

224

ครอบครว สงผลใหเกดการหยารางและปญหาสมพนธภาพในครอบครว จงมขอเสนอแนะตอการพฒนาครอบครวลกษณะเฉพาะ ดงน

1. พฒนาความรและทกษะการคมก าเนดในวยรนทยงอยในระบบการศกษา เพอปองกนการตงครรภทไมตงใจ นอกจากนในกลมมารดาวยรนทไมไดอยในระบบการศกษา ควรไดรบบรการวางแผนครอบครวทมประสทธภาพ เพอปองกนการตงครรภไมพงประสงคซ า

2. สนบสนนคาใชจายทจ าเปนตามลกษณะเฉพาะของครอบครวมารดาวยรนใหเพยงพอกบรายจายทแทจรง

3. สนบสนนใหมความรและชองทางในการประกอบอาชพเสรม 4. สนบสนนใหมโอกาสในการศกษาตอหลงคลอด โดยไมเสยคาใชจาย และ

สามารถเรยนไดทบาน เชน การศกษาออนไลน 5. สนบสนนความรและใหค าปรกษาดานการด าเนนชวตครอบครวพอแมวยรน

เชน ทกษะการใชชวตครอบครว ทกษะในการเลยงดบตร

ขอเสนอแนะตอแนวทางการพฒนาครอบครวเลยงเดยว

จากผลการวจยครอบครวเลยงเดยว ผวจยมขอเสนอแนะตอแนวทางการพฒนาครอบครวเลยงเดยว ดงน

1. สาเหตของการกลายเปนครอบครวเลยงเดยว มาจากความเปราะบางของครอบครว ไดแกปญหาการหยาราง ความรนแรงในครอบครว การใชสารเสพตด การพนน รฐจงควรมมาตรการในการเสรมสรางความเขมแขงของครอบครวในปจจบนไทย

2. ควรมการส ารวจและจดท าฐานขอมลครอบครวเลยงเดยวทงในระดบชาตและระดบพนท เพอประโยชนในการก าหนดนโยบาย วางแผนและด าเนนงานทเหมาะสมและมประสทธภาพ

3. จดใหมการส ารวจปญหาความตองกาสวสดการส าหรบครอบครวเลยงเดยว 4. การปรบทศนคตทเหมาะสม ไมตตราตอการเปนพอและแมเลยงเดยว 5. ครอบครว ชมชนและทองถนมบทบาทส าคญในการชวยเหลอ ดแลและเสรม

พลงความเขมแขงใหครอบครวเลยงเดยว

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

225

6. สงเสรมใหมการรวมกลมครอบครวเลยงเดยวเพอชวยเหลอกนเองใหมากขน 7. จดใหมบรการใหค าปรกษาแนะน าแกครอบครวเลยงเดยวทประสบปญหา

ขอเสนอแนะตอการพฒนาครอบครวทมคนพการตองดแล

จากการศกษาครอบครวทมคนพการตองดแล จะพบวาสมาชกในครอบครวทดแลคนพการ จะไดรบผลกระทบทงทางดานรางกาย จตใจ และสงคม รวมถงผลกระทบทางเศรษฐกจจงขอเสนอแนะ เพอการพฒนาครอบครวทมคนพการตองดแลดงน

1. รฐบาลใหเงนสนบสนนทเพยงพอแกครอบครว เมอตองดแลคนพการในครอบครว อาจจะใหเบยคนพการเพมขน เพอแบงเบาภาระคาใชจายในการดแลคนพการในครอบครว

2. ใหความรแกผดแลคนพการ ทงในเรองสขภาพกาย สขภาพจต รวมถงความรในการดแลคนพการ

3. เพมกระบวนการใหการปรกษา (Counselling) ในการดแลคนพการ ใหแกผดแลคนพการ และคนพการโดยอาจจะใหชมชนเปนผรบผดชอบหลกในการด าเนนการ

4. ชมชน หรอหนวยงานของราชการ อาจจะมการจดกจกรรมทท าใหคนพการ สมาชกในครอบครว และชมชนไดมาใชชวตรวมกน ท าใหเกดการเรยนรเพอพฒนาเปนชมชนแหงการชวยเหลอเกอกลกน

ขอเสนอแนะตอแนวทางการพฒนาครอบครวผท าหนาทดแลผปวยเรอรง

จากผลการวจยครอบครวผปวยเรอรงกลมตดบาน ตดเตยง คณะผวจยมขอเสนอแนะตอแนวทางการพฒนาครอบครวผปวยเรอรง ดงน

1. ควรมการปรบปรงระบบการใหบรการผปวย ผใหการดแลและครอบครวของผปวยเรอรงกลมตดบานตดเตยง ใหมความเฉพาะเจาะจงตามความตองการและลกษณะของปญหาของแตละครอบครว ใหการดแลโดยการเยยมบานอยางตอเนองสม าเสมอเพอประเมนความตองการของญาตผดแลและครอบครว และสภาพอาการของผปวยทเปลยนแปลงไป

2. ควรจดใหมบรการดานขอมลขาวสารเพอการดแลผปวยเรอรง กลมตดบาน ตดเตยงใหมความเฉพาะเจาะจงตามลกษณะของความเจบปวยใหมากขน

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

226

3. ระบบสนบสนนจากครอบครว ชมชนและทองถนมบทบาทส าคญในการชวยเหลอ ดแลและเสรมพลงความเขมแขงใหแกผท าหนาทใหการดแลผปวยเรอรงกลมตดบาน ตดเตยงและครอบครว ผดแลควรไดรบการสนบสนนทางสงคมอยางเพยงพอ ไมรสกโดดเดยวหรอถกทอดทง จะชวยใหผดแลปรบตวได

4. ระบบสวสดการพนฐานทรฐมไวชวยเหลอครอบครวผปวยเรอรงยงเปนแหลงทด ไดแก เบยยงชพผสงอาย เบยความพการ แตควรมระบบสนบสนนจากรฐในเรองการเงนเพมขนเพอสนบสนนชดเชยผดแลเมอไมสามารถท างานได หรอเงนสนบสนนดานวสดสนเปลองตางๆ ไดแก แพมเพรส

ขอเสนอแนะแนวทางการปรบระบบการดแลสขภาพครอบครว

สงคมไทยเรมสสงคมผสงอาย แตระบบการดแลเนนรฐสวสดการ อาจไมสามารถใหการดแลอยางครอบคลมประชากรทวประเทศ โดยเฉพาะครอบครวทมผพการ ผสงอาย และผปวยตดบาน ตดเตยง จากกรณตวอยางของ Koreikyo-Japanese Home Care เปนการจดตงหนวยการดแลกจวตรประจ าวนผสงอายในชมชนทเปนการดแลจากผดแลทไมใชผประกอบวชาชพ (non-professional) เนองจากผสงอายตองการอยบานตนเองมากกวาการไปอยในศนยดแล (Nursing Home) แตลกหลานตองไปท างานกลางวน ดงนนจงเกดศนยการดแลในชมชนโดยการจดกลมบานทอยใกลกน ใชผดแลซงเปนสมาชกลกหลานในบานผสงอายในกลมนนๆดแลรวมกน ชวยดแลกจวตรประจ าวน กนขาว อาบน า พาไปตลาดดวยรถตดวยกน ไปหาหมอ ฯลฯ ผดแลไดรบคาจางจากบรษทประกนสขภาพทครอบครวท า และหากตองดแลดานปญหาสขภาพ เชน ท าแผลหรออนๆ จะเรยกพยาบาลประจ าศนยใหญซงสวนใหญมส านกงานอยโรงเรยนมธยมในพนท

เปาหมายของระบบ

1) ระบบทเออผสงวยพงพาไดรบการดแล 2) ผปวยเรอรง ไมกลายเปนผปวยตดเตยง 3) ลกหลานทท างานไกลบาน มทางเลอกในการกลบมาดแลทงครอบครว

แบบมระบบสนบสนน

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

227

Multiple function home care ลกหลานมาชวยดแลผสงอายปวย ผตองการการพงพา สามารถท างานได มรายได เสนอใหมการออกกฎหมายสนบสนน ใหกองทนสขภาพสนบสนนเงนเอกชน สามารถเสนอบรการในชมชนเพอจดการ multiple function family care ได

ขอเสนอในการปองกนและชวยเหลออนๆ

1. จดท ากฎหมาย ส าหรบการดแลสขภาพครอบครว (The family careact) เพอเออการดแลสขภาพครอบครวทบาน เชน จดท าระบบดแลครอบครวทหนวยงานตางๆ มสวนรวม (โดยกระทรวงสาธารณะสข)

2. จดหลกสตรโรงเรยนครอบครว เพอการพฒนาศกยภาพครอบครวใหมความอยดมสข เปนตน ทครบคลมการสงเสรมศกยภาพในการดแลสขภาวะของครอบครว สนบสนนศกยภาพสมาชกในการดแลกนและกน ปองกนภาวะเสยงในระยะพฒนาการครอบครวตางๆ และชวยเหลอแกไขภาวะวกฤตครอบครว (โดยกระทรวงพฒนาสงคมฯ) ระยะเรมเลยงดบตร เปนระยะทครอบครวมระดบคะแนนต าสด รองลงมาคอระยะสงวยมาก (อายมากวา 80 ปขนไป) ทควรพจารณาเปนกลมเสยง ใหการดแลสนบสนนเปนพเศษจากองคกรทเกยวของ ควรมการศกษาปจจยและเงอนไขทจ าเปนเพอใหการชวยเหลอ

3. ประเมนความอยดมสข เจาหนากระทรวงพฒนามนษยและสงคม กระทรวงสาธารณสข องคกรบรหารชมชน เปนตน น าแบบประเมนความอยดมสขของครอบครว 36 ขอ มาประเมนความอยดมสข 9 ดานยอย เพอพจารณาใหความชวยเหลอ

4. หากลมเสยง หนวยงานทเกยวของ พจารณาครอบครวทมทมโครงสรางไมสมบรณเปนพเศษ จดระบบเฝาระวงและชวยเหลอ เชน ครอบครวเดกอาศยกบญาต และ ครอบครวทภรรยา(ล าพง)ทอาศยรวมกบญาต เปนกลมทพบวามระดบคะแนนครอบครวอยดมสขต ากวากวากลมอน โดยเปนระบบในชมชนทสามารถสนบสนนเมอตองการความชวยเหลอ

5. จดระบบการเงนการออม ปจจยดานเศรษฐกจสงคม อทธพลตอระดบความอยดมสขของครอบครว การสนบสนนดานการชวยตนเองทางการเงน การออม และการใหการสงเคราะห ยงเปนความจ าเปน

6. จดระบบในชมชน โดยชมชนเพอคนในชมชน เชน ศนยการดแลในชมชน จดกลมการดแลตดเตยง สรางรายไดจากรฐบาล ดแลกนเอง the multiple function home care

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

228

กลมนเปนแรงงานไหลกลบมาท าหนาทดบานตนและเพอนบาน ไดคาตอบแทน ดและเปนคม/กลมบาน ใหแกบานทขาดคนดแล (โดยกระทรวงสาธารณะสข)

7. ออกกฎหมายนตบญญตเกยวกบสถานทพกอาศย เหมาะสมกบผอยอาศยทกเพศ ทกวย จดการคอนโดและนต จดการชมชนในการสรางกายภาพปองกนความเสยงสขภาพ เฝาระวงความเจบปวย ประสานกบหนวย multiple function home care (โดยกระทรวงมหาดไทย)

8. หลกสตรสขภาพ รวมกบโรงเรยนและบาน สรางหลกสตรสขภาพจากสรางเสรมถงฟนฟ ปองกนวงจรวกฤตวยรน วยเรยน (โดยกระทรวงศกษาธการ)

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

229

เอกสารอางอง ภาษาไทย

1. เกศน เกดอนนต. (2552). การศกษาการอบรมเลยงดเดกของครอบครวทมผปกครองคนเดยวในกรงเทพมหานคร. วทยานพนธครศาสตรมหาบณฑต สาขาการศกษาปฐมวย คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

2. เกษราภรณ คลงแสง, ดารณ จงอดมการณ และบวพนธ พรหมพกพง. (2554). การศกษาเปรยบเทยบผลการประเมนคณภาพชวตและความอยดมสขของครอบครวยากจน และครอบครวทวไป ดวยแบบประเมนตวชวดคณภาพชวตและความอยดมสข มหาวทยาลยขอนแกน (KKU QoL Well) ส าหรบองคกรปกค รอ ง ส ว น ท อ ง ถ น . ส บ ค น ข อ ม ล เ ม อ 21 ม น า ค ม 2558, จ า ก http://www.wesd.net/content.php?show=1&id=6

3. กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย. (2555). รายงานประจ าป พ.ศ. 2556 สภาพการเปลยนแปลงในครอบครวไทย. กรงเทพฯ: ส านกงานกจการสตรและสถาบนครอบครว.

4. กลมการวจยและสารสนเทศ ส านกสงเสรมสถาบนครอบครว ส านกงานกจการสตรและสถาบนครอบครว กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย. (2556). ขอมลสถตนารเพอการวเคราะหมตครอบครว (2556). กรงเทพมหานคร: ส านกสงเสรมสถาบนครอบครว ส านกงานกจการสตรและสถาบนครอบครว.

5. กตตพฒน นนทปทมะดลย. (2550). สวสดการสงคมเพอคนดอยโอกาส : นโยบายวาดวยการกนดอยดมสขมสทธ, กรงเทพฯ: ศรยการศกษาเศรษฐศาสตรการเมอง คณะเศรษฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

6. กศล สนทรธาดา. (2552). รปแบบครอบครวกบการเกอหนนสวสดการผสงอาย. ใน ชาย โพธสตา และสชาดา ทวสทธ. (บรรณาธการ) ครอบครวไทยในสถาณการณการเปลยนผานทางสงคมและประชากร. นครปฐม: สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล, 2552: 106-124.

7. คณะกรรมการสงเสรมการจดสวสดการสงคมแหงชาต (มปป.). รางแผนยทธศาสตรสวสดการสงคมไทย ฉบบทสอง พ.ศ.2555-2559. กรงเทพฯ: คณะกรรมการสงเสรมการจดสวสดการสงคมแหงชาต.

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

230

8. จรวยพร สภาพ. (2556). ครอบครวไทย ความสข ความเขมแขง. กรงเทพฯ: คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล.

9. จรนนท ไขแกว. (2545). การรบรและพฤตกรรมการสงเสรมพฒนาการเดกปฐมวยของครอบครวในชนบท. ปรญญานพนธ มหาวทยาลยเชยงใหม.

10. จร จนตด. (2556). ความสมพนธระหวางการอบรมเลยงด สมพนธภาพในครอบครว กบพฤตกรรมการกระท าผดของเดกและเยาวชนในศนยฝกและอบรมเดกและเยาวชนเขต 9 จ.สงขลา. สบคนขอมลเมอ 21 มนาคม 2558, จาก http://humaneco.stou.ac.th/UploadedFile/Title%20HE%20Journal%209.pdf

11. ชาย โพธสตา และสชาดา ทวสทธ (บรรณาธการ). (2552). ครอบครวไทยในสถานการณการเปลยนผานทางสงคมและประชากร. นครปฐม: สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล.

12. ณรงค เพชรประเสรฐ. (2549). สวสดการสงคม ในมตกนด อยด มสข มสทธ. ศนยศกษาเศรษฐศาสตรการเมอง คณะเศรษฐศาสตร. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

13. ดวงฤทย คชเสน. (2549). ความขดแยงระหวางงานกบครอบครว และความพงพอใจในชวต ของคสมรสทท างานในกรงเทพมหานคร. ปรญญานพนธ. คณะจตวทยา จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

14. ดารณ จงอดมการณ, เกษราภรณ คลงแสง และบวพนธ พรหมพกพง. (2552). การศกษาเปรยบเทยบผลการประเมนคณภาพชวตและความอยดมสขของครอบครวยากจน และครอบครวทวไป ดวยแบบประเมนตวชวดคณภาพชวตและความอยดมสข มหาวทยาลยขอนแกน (KKU QoL Well) ส าหรบองคกรปกค รอ ง ส ว น ท อ ง ถ น . ส บ ค น ข อ ม ล เ ม อ 21 ม น า ค ม 2558, จ า ก http://dric.nrct.go.th/bookdetail.php?book_id=239332

15. ดารณ จงอดมการณ, ยพา เบาค าผาย, จนทรเพญ ชมแพน, เออมพร เดยวตระกล, มณยาภา พนมหอม และสมพศ เพยงเกษ. (2556). ผลการแปลงความรสการปฏบต: ประยกตใชรปแบบการพยาบาลสขภาพครอบครวมหาวทยาลยขอนแกนตอความรและทศนคตในการปฏบตเพอปองกนดแลและฟนฟโรคหลอดเลอดสมอง. วารสารพยาบาลศาสตรและสขภาพ, 36(2), 9-24.

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

231

16. ทพาภรณ โพธถวล และระพพรรณ ค าหอม. คมอแนวทางการคมครองพทกษสทธผดอยโอกาส กลมผตดเชอเอชไอว ผปวยเอดสและครอบครว ส าหรบองคการบรหารสวนจงหวด.

17. ธนาคารแหงประเทศไทย. (2556). ส ารวจเศรษฐกจและสงคมของครวเรอน. จาก https://www.bot.or.th/Thai/FinancialInstitutions/Highlights/pages/financialaccess.aspx

18. ธชไท กรตพงษไพบลย. พลวตประชากรและพฤตกรรมทางเศรษฐกจของครวเรอน. กรงเทพฯ: ส านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. จาก https://hrechula.files.wordpress.com/2015/01/e0b898e0b8b1 e0b88ae0b984e0b897e0b89ee0b8a5e0b8a7e0b8b1e0b895e0b89be0b8a3e0b8b0e0b88ae0b8b2e0b881e0b8a3-2556.pdf

19. นานค คควาน. (2561). กรอบแนวคดความอยดมสข. จาก https://www.nesdb.go.th/ article_attach/05dataEdit01.pdf

20. นตยา คชภกด และคณะ. (2545). รายงานโครงการพฒนาตวชวด “ครอบครวอยดมสข”. นครปฐม: สถาบนแหงชาตเพอการพฒนาเดกและครอบครว.

21. นสรา โชตชย. (2550). การปฏบตพฒนกจของครอบครวในการอบรมเลยงดเดกวย 1-3 ป ทมารดาท างานในโรงงานอตสาหกรรม. วทยานพนธพยาบาล-ศาสตรมหาบณฑต สาขาการพยาบาลครอบครว บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย ขอนแกน.

22. บงอร เทพเทยน, ปรนดา ตาส, ปยฉตร ตระกลวงษ และสภทรา อนทรไพบลย. (2551). ปจจยทสมพนธกบครอบครวเขมแขง. วารสารสาธารณสขและการพฒนา, 6(2), 25-38.

23. ปยะนนท โพธชย และพชราภรณ เจนใจวทย. (2555). โปรแกรมสงเสรมปฏสมพนธของครอบครวทมบตรทารกคนแรก. วารสารพยาบาลศษสตรและสขภาพ, 35(1), 18-27.

24. พทยา จารพนผล และคณะ. (2552). รายงานการวจยเรองการศกษาและพฒนาแบบจ าลองประเมนสถานการณครอบครวไทย (เอกสารอดส าเนา). กรงเทพฯ: มหาวทยาลยมหดล.

25. ภเบศร สมทรจกร, ธรนช กอนแกว และรฎวน อเดน. (2559). ความอยดมสขของครอบครวไทย. นครปฐม: สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล.

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

232

26. มสชนญญา เงนเมอง. (2553). รายงานวจยเรอง ความสมพนธระหวางความฉลาดทางอารมณ การท าหนาทของครอบครว และพฤตกรรมความกาวราวของนกเรยนชายระดบประถมศกษาปท 6 โรงเรยนอสสมชญ แผนกประถม. กรงเทพมหานคร.

27. ยรรยง ไทยเจรญ, เกยรตพงศ อรยปรชญา และฐตมา ชเชด. (2547). การเพมขนของหนภาคครวเรอน: ความเสยงและนยเชงนโยบาย. เอกสารประกอบการประชมธนาคารแหงประเทศไทย. จาก https://www.bot.or.th/Thai/MonetaryPolicy/ ArticleAndResearch/SymposiumDocument/presentation1_2547.pdf

28. ยพา จวพฒนะกล. (2556) . การพยาบาลครอบครว. นครปฐม: โรงพมพมหาวทยาลยมหดล.

29. ระพพรรณ ค าหอม. (2557), สวสดการสงคมกบสงคมไทย. ฉบบพมพครงท 4 แกไขเพมเตม. ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

30. รจา ภไพบลย และคณะ. (2558). การสงเคราะหองคความร: การเปลยนแปลงสถานภาพครอบครวไทยและแนวทางเพอสงเสรมความเขมแขงของครอบครว. กรงเทพมหานคร: ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

31. รจา ภไพบลย, จตตนนท เดชะคปต, จรยา วทยะศภร และจนทรเพญ ชประภาวรรณ. (2546). รปแบบการเลยงดเดก. เอกสารรายงานวชาการโครงการวจยระยะยาวในเดกไทย. กรงเทพฯ: ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

32. รจา ภไพบลย, ชมชน ทพศาสตร, อรณศร เตชสหงส, จรา ออนไสว และจร วสทธากร. (2544). การศกษาความสมพนธระหวางปญหาการปรบตวของครอบครวในภาวะวกฤตเศรษฐกจกบปญหาพฤตกรรม การเรยน และสขภาพในเขตจงหวดกาญจนบร. วารสารสหศาสตร, 1(1), 107-123.

33. รจา ภไพบลย, อรณศร เตชสหงส, ชนฤด คงศกดตระกล และจรา ออนไสว. (2545). พฒนกจครอบครวในการดแลเดกตงแตวยทารกจนถงวยรน. วารสารพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา, 10 (1), 1-14.

34. เสมอ นมเงน. (2561). Generation กบพฤตกรรมการรบขาวสารผานสอตางๆ. จาก http://www.prd.go.th/download/ article_20180904112336.pdf

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

233

35. ____________. ครอบครว/ครอบครวไทย. (2557). สาราณกรมไทยส าหรบเยาวชน. เลมท 22. เรองท 7 ครอบครว. จาก http://kanchanapisek.or.th/kp6/ sub/book/book.php?book=22&chap=7&page=chap7.htm

36. ศราณ ศรหาภาค, โกมาตร จงเสถยรทรพย และคณศร เตงรง. (2557). ผลกระทบและภาระการดแลผสงอายระยะยาวภายใตวฒนธรรมไทย . นนทบร: สถาบนวจยระบบสาธารณสข.

37. ศรกล อศรานรกษ และปราณ สทธสคนธ. (2550). การอบรมเลยงดเดก. วารสารสาธารณสขและการพฒนา, 5(1), 105-118.

38. ศรพร จรวฒนกล. (2552). การวจยเชงคณภาพดานวทยาศาสตรสขภาพ. กรงเทพฯ: วทยพฒน.

39. ศภวลย พลายนอย และคณะ. (2557). โครงการประเมนผลนโยบายและยทธศาสตรการพฒนาสถาบนครอบครว พ.ศ.2547-2556. สาขาวชาประชากรศกษา คณะสงคมศาสตรและมนษยศาสตร มหาวทยาลยมหดล.

40. ศนยบรการวชาการ สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร. (2555). โครงการวจยเพอพฒนาและแกไขความเหลอมล าทางสงคมในกรงเทพมหานคร. กรงเทพฯ: สถาบนพฒนบรหารศาสตร.

41. ศนยวจยและพฒนานวตกรรมดานการศกษาเพอสรางสรรค คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. (2555). สถานการณ ผลกระทบ และแนวทางการสงเสรมสวสดภาพ คมครอง และพฒนาศกยภาพเดกปฐมวยทไมไดอยกบพอแมดวยนวตกรรมเสรมสรางความรกความผกพนในครอบครวเพอสงคมทปลอดภย. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

42. สถาบนรามจตต. (2555). Child Watch กบสภาวการณเดนดานเดกและเยาวชนใ น ร อ บ ป 2554- 2555. ส บ ค น ข อ ม ล เ ม อ 18 ม น า ค ม 2558, จ า ก www.teenpath.net/download.asp?ID=2342

43. สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย. (2556). สระบบสวสดการสงคมถวนหนาภายในป พ.ศ. 2560. กรงเทพฯ: ส านกงานคณะกรรมการสงเสรมการจดสวสดการสงคมแหงชาต.

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

234

44. สถาบนวจยประชากรและสงคม. (2559). ท าความรจกคนตางรนตาง “เจเนอเรชน”. สขภาพคนไทย 2559. จาก http://www.hiso.or.th/hiso/picture/reportHealth/ ThaiHealth2016/thai2016_3.pdf

45. สถาบนวจยระบบสาธารณสข (สวรส.). (2553). การจดการความรและสงเคราะหแนวทางปฏบตของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล: การจดการระบบการดแลผปวยโรคเรอรงกรณเบาหวานและความดนโลหตสง. พมพครงท1. กรงเทพฯ: โรงพมพบรษทสหมตรพรนตงแอนดพบลสชง จ ากด.

46. สมฤทธ ศรธ ารงคสวสด และกนษฐา บญธรรมเจรญ. (2553). รายงานการสงเคราะหระบบการดแลผสงอายในระยะยาวส าหรบประเทศไทย. นนทบร: มลนธสถาบนวจยและพฒนาผสงอายไทย (มส.ผส.) สถาบนวจยระบบสาธารณสข.

47. สาวตร ทยานศลป. (2554). ความสมพนธในครอบครว. สขภาพคนไทย 2554. นครปฐม: สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล.

48. ส านกงานกจการสตรและสถาบนครอบครว กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย. (2552). มตสมชชาครอบครวระดบชาต พ.ศ. 2552– 2556.

49. ส านกงานกจการสตรและสถาบนครอบครว กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย. (2554). มตสมชชาครอบครวระดบชาต พ.ศ. 2552– 2556.

50. ส านกงานกจการสตรและสถาบนครอบครว กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย. (2556). มตสมชชาครอบครวระดบชาต พ.ศ. 2552– 2556.

51. ส านกงานกจการสตรและสถาบนครอบครว กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย. นโยบายและยทธศาสตรการพฒนาสถาบนครอบครว พ.ศ. 2547-2556.

52. ส านกงานกจการสตรและสถาบนครอบครว. (2548). นโยบายและแผนขจดความรนแรงตอเดกและสตร.

53. ส านกงานกจการสตรและสถาบนครอบครว. (2550). นโยบายและยทธศาสตรการพฒนาสถาบนครอบครว พ.ศ.2547-2556. กรงเทพฯ: องคการสงเคราะหทหารผานศก ในพระบรมราชปถมภ.

54. ส านกงานกจการสตรและสถาบนครอบครว. (2552). แผนปฏบตการสงเสรมสถาบนครอบครว พ.ศ.2551-2556. กรงเทพฯ: โรงพมพ สกสค.

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

235

55. ส านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. (2554). รายงานการวเคราะหสถานการณความยากจนและความเหลอมล าของประเทศไทย ป 2553. สบคนขอมลเมอ 12 มถนายน 2557, จาก www.nesdb.go.th

56. ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต กระทรวงสาธารณสข มหาวทยาลยมหดล. (2554). แผนยทธศาสตรสขภาพดวถชวตไทย พ.ศ. 2554-2563.

57. ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. (2556). ภาวะสงคมไทยไตรมาสสองป 2556. ปท 10 ฉบบท 3 เดอนสงหาคม. กรงเทพมหานคร: ส านกงานสถตแหงชาต.

58. ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. (2558) . แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 6. สบคนขอมลเมอ 16 เมษายน 2558, จาก http://www.nesdb.go.th/Default.aspx?tabid=88

59. ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. ( 2558) . แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 7. สบคนขอมลเมอ 16 เมษายน 2558, จาก http://www.nesdb.go.th/Default.aspx?tabid=89

60. ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. ( 2558) . แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8. สบคนขอมลเมอ 16 เมษายน 2558, จาก http://www.nesdb.go.th/Default.aspx?tabid=90

61. ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. ( 2558) . แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9. สบคนขอมลเมอ 16 เมษายน 2558, จาก http://www.nesdb.go.th/Default.aspx?tabid=91

62. ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. (2558) . แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10. สบคนขอมลเมอ16 เมษายน 2558, จาก http://www.nesdb.go.th/Default.aspx?tabid=139

63. ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. ( 2558) . แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11. สบคนขอมลเมอ16 เมษายน 2558, จาก http://www.nesdb.go.th/Default.aspx?tabid=395

64. ส านกงานสถตแหงชาต. (2533, 2543, 2555). ส ามะโนประชากรและเคหะ. กรงเทพมหานคร: ส านกงานสถตแหงชาต.

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

236

65. ส านกงานสถตแหงชาต. (2555). มองภาพครวเรอนไทยในรอบ 10 ป. สบคนขอมล เม อ 2 มน าคม 2558, จาก http: / /service.nso.go. th/nso/nsopublish/ citizen/news/news_59.jsp

66. ส านกสงเสรมสถาบนครอบครว ส านกงานกจการสตรและสถาบนครอบครว กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย. (2557) . รายงานสถานการ ณครอบครว ไทยและข อ เสนอ เ พ อการพฒนา ป 2556. กรงเทพมหานคร: บรษท ลคซ แอดเวอรไทซง จ ากด.

67. ส านกสงเสรมสวสดภาพและพทกษเดก เยาวชน ผดอยโอกาส และผสงอาย รวมกบมหาวทยาลยธรรมศาสตรและมหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต.(2557), การสงเคราะหการถอดบทเรยน งานประชมวชาการ สท. ประจ าป 2557 สรางฅน สรางชาต : สรางภมคมกนทางสงคม.

68. ส านกสงเสรมสวสดภาพและพทกษเดก เยาวชน ผดอยโอกาส และผสงอาย. (2555). แผนกลยทธฉบบท 3 พ.ศ. 2555-2559 ของส านกงานสงเสรมสวสดภาพและพทกษเดก เยาวชน ผดอยโอกาส และผสงอาย. กรงเทพฯ: โรงพมพเทพเพญวานสย.

69. สกญญา ฆารสนธ. (2558). ผลของมตการเลยงดเดกตอระดบสตปญญาของเดกอาย 1 ขวบ : โครงการวจยระยะยาวในเดกไทย. ปรญญานพนธสาธารณสขศาสตรดษฎบณฑต. มหาวทยาลยขอนแกน.

70. สธรรม นนทมงคลชย, โชคชย หมนแสวงทรพย และจนทรา นนทมงคลชย. (2550). อทธพลของผเลยงดทเปนป ยาตายายตอพฒนาการเดกอาย 6-12 ป. การประชมวชาการประชากรศาสตรแหงชาต.

71. สธรรม นนทมงคลชย, ศรกล อศรานรกษ, ดวงพร แกวศร และสายใจ โพธศพทสข. (2548). ภาวะวกฤตในครอบครวกบการอบรมเลยงดและพฒนาการเดกปฐมวยและวยเรยน. วารสารสาธารณสขและการพฒนา, 3(1), 1-7.

72. สธรรม นนทมงคลชย, ศรกล อศรานรกษ, ดวงพร แกวศร และสายใจ โพธศพทสข. (2548). ภาวะวกฤตในครอบครวกบการอบรมเลยงดและพฒนาเดกปฐมวยและวยเรยน. วารสารสาธารณสขและการพฒนา, 3(1), 1-7.

73. สภางค จนทวานช. (2543). วธการวจยเชงคณภาพ. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

237

74. สรชา เชษฎาธนาพร และพรรณระพ สทธวรรณ. (2555). ความสมพนธระหวางความขดแยงระหวางการท างานกบครอบครว ความฉลาดทางอารมณ กบสขภาวะทางจต. วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม, 31(1), 131-141.

75. อภญญา เวชยชย และกตพฒน นนทปทมะ. (2546). การพฒนาระบบสวสดการส าหรบคนจนและคนดอยโอกาส : กลมคนจนผดอยโอกาสและกลมเสยงทประสบปญหาทางสงคม. ศนยศกษาเศรษฐศาสตรการเมอง คณะเศรษฐศาสตร. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

76. อจฉรย อนทโสมา, ลดดา เหมาะสวรรณ และวระศกด จงสววฒนวงศ. (2556). ระยะเวลาและการปฏบตของการดโทรทศนในทารกและเดกวยเตาะแตะไทย. จดหมายเหตทางแพทย แพทยสมาคมแหงประเทศไทยในพระบรมราชปถมภ, 96(6), 650-653.

77. อจฉรย อนทโสมา. (2555). ผลของการดโทรทศนกบพฒนาการทางภาษา และสมรรถนะทางสงคมและอารมณ ของเดกวยทารกและวยเตาะแตะ . ดษฎนพนธปรชญาดษฎบณฑต สาขาระบาดวทยา.

78. อมมาร สยามวาลา และคณะ. (2557). ชวตคนไทยในสองทศวรรษของการพฒนา นยยะตอนโยบายสาธารณะเพออนาคตทดของครวเรอนไทย. สบคนขอมลเมอ 12 มถนายน 2557, จาก http://tdri.or.th/wp-content/uploads/2013/05/ KhonThai3.pdf

ภาษาองกฤษ

79. Amato, PR. (2005) . The impact of family formation change on the cognitive, social, and emotional well-being of the next generation. The Future of Children, 15(2), 75-96.

80. Baumrind, D. (1967). Child care practices anteceding three patterns of preschool behavior. Genetic Psychology Monographs, 75(1), 43-88.

81. Byrne, U. ( 2005) . Work- life balance, Why are we talking about it at all ?. Business Information Review, 22(1), 53-59.

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

238

82. Oxford’s Learner Dictionary. (2019). Integrate. From: https://www.oxfordlearners dictionaries.com/definition/english/integration

83. Casey, PH. , & Bradley, RH. (1982) .The impact of the home environment on children's development: clinical relevance for the pediatrician. Journal of Developmental and Behavioral Pediatrics, 3(3), 146-152.

84. Creswell, J. & Plano Clark, V. ( 2007) . Designing and Conducting Mixed Methods Research. Thousand Oaks, CA: Sage.

85. Deckner, DF. , Adamson, LB. , Bakeman. , R. ( 2006) . Child and maternal contributions to shares reading: Effects on language and literacy development. Journal of Applied Developmental Psychology, 27(1); 31-41.

86. Denzin K. and Lincoln YS. ( 2000) . Handbook of Qualitative Research. Thousand Oaks : Sage.

87. Duvall E. ( 1977) . Marriage and family development. Lippincott, Family & Relationship.

88. Greenhaus, JH, Collins, KM & Shaw, JD. (2003). The relation between work-family balance and quality of life, Journal of Vocational Behavior, 63: 510-31.

89. Keeratipongpaiboon, T. (2012). Population Ageing: Changes in Household Composition and Economic Behaviour in Thailand. PhD Thesis. SOAS, University of London.

90. Lincoln YS and Guba EG. ( 1985) . Naturalistic Inquiry. New York: Sage Publisher.

91. Martinez, CR. , & Forgatch, MS. (2002) . Adjusting to change: Linking family structure transitions with parenting and boys’ adjustment. Journal of family Psychology, 16(2), 107-117.

92. McCubbin, H. I. , Balling, K. , Possin, P. , Frierdich, S. , & Bryne, B. ( 2002) . Family resiliency in childhood cancer. Family Relations, 51, 103-111.

93. McGoldrick, M. , & Carter, B. ( 2003) . The family life cycle. In F. Walsh (Ed. ) , Normal family processes: Growing diversity and complexity ( pp. 375-398). New York, NY, US: Guilford Pres

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

239

94. Munhall PL. (1993). 'Unknowing': toward another pattern of knowing in nursing. Nurs Outlook, 41(3), 125-128.

95. Najman JM, Behrens BC, Andersen M, Bor W, O'Callaghan M, Williams GM. (1997). Impact of family type and family quality on child behavior problems: a longitudinal study. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 36(10):1357-1366.

96. Noor K M. ( 2011) . Work- Life Balance and Intention to Leave among Academics in Malaysian Public Higher Education Institutions. International Journal of Business and Social Science, 2(11), 20-29.

97. Pong, SL. & Ju, DB. ( 2000) . The effects of change in family structure and income on dropping out of middle and high school. Journal of Family Issues, journals.sagepub.com

98. Rosner BA. (2006). Fundamentals of Biostatistics. Thomson-Brooks/Cole. 99. Simon LG & Conger RD. 2007. Linking mother-father differences in parenting

to typology of family parenting styles and adolescent outcomes. Journal of Family Issues, 28(1), 212-241.

100. The World Bank Annual Report 2011. Available from http://siteresources.worldbank.org/EXTANNREP2011/Resources/ 8070616-1315496634380/WBAR11_YearInReview.pdf

101. Wacharasin, C. , Barnard, K.E. , & Spieker, S. J. ( 2003) . Factors affecting toddler cognitive development in low- income families: Implications for practitioners. Infant and Young Children, 16(2), 175-181.

102. Yeates, K. O. , MacPhee, D. , Campbell, F. A. , & Ramey, C. T. ( 1983) . Maternal IQ and home environment as determinants of early childhood intellectual competence: A developmental analysis. Developmental Psychology, 19(5), 731-739.

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

240

ภาคผนวก ก

พนทและขอมลการเกบขอมล รวม 3 ระยะ

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

241

พนทและขอมลการเกบขอมล 3 ระยะ ของภาคเหนอและตะวนออกเฉยงเหนอ

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

242

พนทและขอมลการเกบขอมล 3 ระยะ ของภาคกลางและภาคใต

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

243

พนทและขอมลการเกบขอมล 3 ระยะ ของพนท กรงเทพฯ

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

244

ภาคผนวก ข-1

รหส...........................

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

245

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

246

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

247

ภาคผนวก ข-2

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

248

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

249

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

250

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

251

ศาสตราจารย ดร.รจา ภไพบลย และคณะ

252

ภาคผนวก ค

น าเสนอรายงานในทประชมแกสาธารณะชน

รวม 4 ครง

ครงท 1 น าเสนอรายงานการวจย สกว.-มหดล พ.ศ. 2560 ผรวมประชม 100 คน

ครงท 2 น าเสนอรายงาน วนครอบครว 2561 กระทรวงการพฒนาสงคม พ.ศ. 2561 ผรวมประชม 1,000 คน

ครงท 3 น าเสนอรายงาน การประชมสมชชาสขภาพแหงชาต หวขอครอบครวสขภาวะ พ.ศ. 2562

ผรวมประชม 200 คน

ครงท 4 น าเสนอรายงานการวจย สกว.-มหดล พ.ศ. 2562 (สรปโครงการ) ผรวมประชม 100 คน

การศกษาครอบครวไทยแบบบรณาการตามวงจรชวตครอบครว

253

ภาคผนวก ง

รายนามผทรงคณวฒ กรรมการ Steering Committee

ศาสตราจารย นพ. สทธพนธ จตพมลมาศ (ผอ านวยการ สกว. ทปรกษาคณะกรรมการฯ)

รองศาสตราจารย ดร. ปทมาวด โพชนกล (ประธานคณะกรรมการฯ)

ศาสตราจารยเกยรตคณ ดร. จรรจา สวรรณทต

รองศาสตราจารย พ.ญ. นตยา คชภกด

ผชวยศาสตราจารย ดร. วาสนา อมเอม

คณอจฉรา พมณกร

คณรตนา เพชรอไร

นางสภาวด หาญเมธ