©lasgow'ClnivecsitB Xibrarg

ffcvguson Collection

1921

CLjv - •

Digitized by the Internet Archive

in 2016

https://archive.org/details/b24926826

1

nxmco-HisxoMiCA<iUAM

CONSENSU ET AUCTORITATE'

GRATIOSI MEDIC0RU3I ORDINISIS

ALMA LITTERARUM UNIVERSITATE VIADRINA

AD SUMMOS

IN MEDICINA ET CHIRURGIA HONORESKITE UIPETRANDOS

DIE pl. M. OCTOBRIS MBCCCXI.IVII. L. 0 . C.

PUBLICE DEFENDET

M. F. R. CHRZESCINSKII-YCCENSIS-BOUUSSUS,

OPPONENTIBUS:R. NKUGEBALER

^J. RAVVICZ r MKP. ET CIIIR. CiND.s. SAMOSZ (

VRATISCAVIAE.TYPIS LUCAEj OLIM K U P E R /,

I

N /•

ISVohl dem Arzte, der sein Tag vollbracht hatt mit den

Arcanis und hatt in Gott und in der Natur gelcbt, ais ein

gewaltiger Meyster des irdischen Liechtsl“

Par. de cad. matr. p. 608.

Ich hab ie und ie von Hertzen hegert, furzukommen

der Kranken verderbung.

Par. chir. magn. P, L 115.

•

PARENTIBUS

opTians

USQUE AD CINERES COLENDIS.

HASCE

STUDIORUM PRIMITIAS

PIO GRATOQUE ANIMO

P. D. V.

auctor.

ff. Vita ParaceBsi.

J5I atus est Philippus, Aureolus, Theophrastus, Para-celsus Bombastus ab Hohenheim*), iam sat cognitus

nomine Theophrastus Paracelsus, anno 1493'^) vico

„Einsiedel“ in Helvetia sito ‘), quo pater eius, ut

nonnulli volunt, filius spurius magistri cuiusdam ordi-

nis teutonici, tum tempore medicinae Licentiatus vixit,

postea autem urbem profectus est Villachium in Ka-rinthia sitam, ibique per triginta duos annos muneremedici functus est. Sicuti tota Paracelsi vita et ca-lumniis mendaciisque ab inimicis inventis, aliisque fa-bulis, quibuscum omnes illius aetatis obscurae virosexcellentes a populo ornatos videmus, corrupta est etin tenebris habetur

,ex quibus verum a falso separa-

tum in lucem protrahi vix potest, ita puerilis praeci-pue Paracelsi aetas iuventusque prorsus sunt obscu-rae. Hoc ve>o ex eius pueritia constare videtur, euratres \el quattuor annos natum anseres pascentem asue feroci violatum, vel a milite vel a patre castra-tum genitalia perdidisse, cuius rei pro certo habeturargumento, quod feminas semper in o'dio habuerit ne-que umquam barbatus fuerit.

Ij Ilaller, auctoritatem secutus ZeJwegeri eum vocatIlochcner. Bibi. med. pract. § CCXLVIII; quod tamea fal-sum esse Testamentum Paracelsi argumento est.

2j Adami vitae medicorum germanorum L. 28: Kst

nulli anno 144.3 natum esse.

raceisus, no-Thomas Era-

1

2

Primam Paracelsus eruditionem a patre in Al-

chymia. Astrologia et Medicina accepisse dicitur: quo

facto more sic dictorum scholasticorum vagantium

patriam pererravit, ex illis sibi victum quaerens arti-

bus, quibus a patre imbutus erat, et quibuscum artem

futura divinandi, spectros provocandi, aliasque con-

^iunxit. Quae quanquam mos scholasticorum va-

gantium vituperanda et iam a Luthero gravi affectu

est vituperio, tamen ex ea Paracelsus magnum si-

bi paravit fructum, cum in itinerilms semper cum

celeberrimis chemicis et medicis versatus sit, si-

bique cognitionem pro illis temporibus non le-

vem chemiae paraverit. Itaque suos fuisse prae-

ceptores haud sine iure dicit: Scheytiiim Settgahium,

Erlachium Laventhalium, Nicolaum Hipponensem epis-

copos, Matthaeum Schachtium suffraganura, Joannem

Trithemium de Sponheim abbatum, Siegismundum Fug-

gerura de Schwatz, apud quem maxime in studium

Alchymiae incubuit An Basilio quoque Valentiuo

praeceptore usus sit^), dubium est; hoc autem con-

stare videtur, eum Valentinum ex libris cognovisse.

Lessingius Paracelsum contendit anno aetatis suae

sexto decimo universitatem, quae tum tempore Basi-

leae florebat, adiisse, cuiusnam auctoritate nisus, nes-

cimus. Plures eum frequentasse universitates . re-

vera quoque doctorem fuisse promotum, quibusdam

operum ,quae composuit

,ex locis patet^

5etsi mi-

mici eius re hacce nisi, quod universitates has nun-

1) Par. chir. maga. p. II. p. 82.

2) eodem loco p. 82. et s.

3) Quod Stolleiiius contendit in suo libro: Aulcitun„

zur Geschichte der medicinisclicn Gelabrtheit.

4) less. Paracelsus, scin Lcbcn uad Deoken, p. S.

5) Praefat. ia cl.ir. ,aas,.. p. I. Refe« « V"

tibuaeerarauiac, Ualiae clPraaeogalUac mod.cuac s>u,lu,sse.

3

qnam nominet, ex eo concludunt, universitatem quam-dam eum non frequentasse, sibique potius doctoris

g;radum arrogasse ^3*

Studiis absolutis itinera Paracelsus fecit, primo

per diversas Europae terras,quarum in praefatione

chirurgiae magnae Lusitaniam, Hispaniam, Britanniam,

3Iarchiam, Borussiam, Lithuaniam, Poloniam, Hun-gariam, Wallachiam et quae sunt aliae nominat, tumchirurgus castrensis expeditioni cuidam in Dania et

Suecia interfuit, quo loco ab nobili quadam femina^}in Holmia aquam vulnerariam et dolores sedantem pa-rare se didicisse dicit: sicuti omnino itineribus suis in

alios medicos, quorum experientia ex cubiculis ortasit^3j se iactat et multis in locis se in itineribus suisubique ab clarissimis medicis chirurgisque non tan-tum, sed etiam ab tonsoribus, balneatoribus, magis,alchymistis, feminis aliisque didicisse narrat *3*occasione data Bremerus

,qui semper quam acerrime

in Paracelsum invehitur, eum medicos et chirurgosmaxime vitasse dicit, ne nimis patefieret ignorantiaeius ®3 ; cuius tamen opinionis accusationisque levitaset vanitas ea lam satis superque confutatur ratione,qua se postea omnibus illius aetatis medicis opposuitaracelsus, eorumque inscientiam erroresque apperuit.

^ueciae metalhs visitatis, sibi accuratiorem officinarummetallicarum acquisivit cognitionem; quo facto cum prin-cipe quodam tartareo per Russiam Asiaeque partem

1) V. Smet: Miscellau, med. B. XII. p, 684.

Schrockh. Lebensgeschichte etc. S. i5.

3) Cliir. magn. p. 45 .

Erfahrniss und in duben wird allem erfahren, was die Fantasie gibt.

3) Pracf. in chir. magii. P. |.

6) Bremcri dissert. de Par. p.J|T.

\

. 1 ^

4

profectus et itineribus per Moskaviara et Constantiuo-

polin urbes factis in Germaniam reversus est. nullo in

decem annis libro, ut ipse affirmat, perlecto * ). Disci-

pulorum nonnulli eum per Africam et quidem per

Arabiam Aeg:3'ptumque itinera fecisse contendunt:

.quod tamen falsum ipse refutat.

Paracelsus anno 1525 2) Basileam venit, ibique

anno 1526 professor Chirurgiae et Chemiae designa-

tus est, ut multi volunt, Oecolampadio ei favente, ut

Paracelsum primum Chemiae^) professorem fuisse

constet. Basileae per duos annos Chemiam et chirur-

giam magno gaudio et fructu auditorum docuit, et <[ui-

dem primus lingua usus est vernacula-^), ab aequali-

. bus doctis prorsus neglecta contemtaque. Quamobrem

,multi eum vehementer vituperarunt, dicentes eum ho-

mines incultos et in litteris prorsus rudes ad studium

pellexisse medicinae; cui accusationi quamquam ali-

quid veri inesse non diffiteri possumus, tamen etiam

confiteamur necesse est, eum, qui compedes gra^es

et ponderosas, quas litteris excolendis lingua latina

imponeret, abiecerit et recusaverit, et auditoribus multo

planiorem et altiorem rerum, quas docuit, cognitionem

comparare, et ipsum has materias maiore subtilitate

tractare potuisse. Controversia ^) quaedam cum cano-

nico ab Lichtenfels, qui ab eo sanatus promissa sua

solvere noluit, in qua a magistratu condemnabatur Pa-

racelsus, causa fuit, quod amicis persuadentibus Ba-

sileam reliquerit, ne alias in eum constitueret poenas

1) Fragm. med. §. 131.

2) Ut nonnulli volunt, anno 1526 Basileam venit, an-

noque sequenti Professuram est nactus.

.3) A, Dumas Philosoiihia Chemiae.

4) Adam: Doeuit autem praeter Academiarmn moreir

lingua vernacula, p. 29.

5) Schrqckh. Le‘5insgeschichte ctc. p. 16.

5

magistratus, gravibus ab eo iniuriis alFectus. lara odi-

um invidiamque medicorum et pharmacopolarum in se

converterat, cum novis, quas ad morbos hominum cu-

randos invenerat, doctrinis tum postulatione quadam,ut magistratus officinas medicamentorum disquirat sibi-

que persuadeat, pharmacopolas et artis suae esse pe-ritos et omnia in officinis parata et praesentia haberemedicamina, eaque non nimis pretii praebere^).

Itaque iterum vagam degere et instabilem vitamcoactus est. Paucis tantum eum sequentibus discipu-lis et asseclis, qui ab eo et panaceam universalemet lapidem philosophorum se nacturos esse putabant,sed cura spes eos fefellisset, eum relinquebcant, non-nullos Alsatiae, Germaniae et Helvetiae pagos perer-rabat, nunc in oppidis a civibus honoratus et ab ae-giotis et medicis consultatus, nunc ex iis eiectus invicis tabernisque, ut haud certe definiendum sit, quo-nam tempore alibi vixerit.

Ex illorum numero, qui eum sequebantur, Opori-nura tantum commeraoremus liceat, qui ‘ex amico inti-mo acerbissimus eius factus est inimicus, infelicemque magistrum iniuriis accusationibusque falsis etfictis accumulavit '0. Lessingius33 affert, quod etiamL-onstare videtur, Paracelsura Basilea relicta primumn Alsatiam profectum esse, anno 1528 Colmariae,<mio lo29 Essimgae et JVoribergae, tura anno 1530n nonnullis et Bavariae et Tyrolis oppidis, e. g. Au-gustae VMndelicorum, anno incipiente 1531 in Hel vetiae

St. Gallcn adfuisse, „ibique opus suum“ para-n-rum de tnbus substantiis medico urbis publice con-‘htulo dedicasse

5anno 1536 eum 3Iynchrathi praesen-

1) Lessing. p. 11.

c!"lo'‘p.‘ 188® ^ai. et

3j Leasiiig. p, 11 et aeq.

fi

tem fuisse, quo loco chirurgiam suam magnam Cae-

sari Ferdinando dedicavit, tum Augustae \iiidelicorum.

Tum Villachio urhe visitata, anno 1541 Salisburgiam

petiit, qua in urbe die 24 mensis Septembris 1541 *3,

quadraginta octo natus annos, supremum obiit diem.

Sepultus est loco sepulcrorum St. Sebastian. Omnium

quae reliquit, nonnullis tantum legatis affinibus- positis

exceptis, pauperes heredes 'fecit “3*

Multae ac diversae sunt opiniones, quamnam mor-

tem occubuerit. Bremerus 0 auctoritatem secutus Sen-

nerti eum intemperie omnis tempestatis et iiitemperan-

' tia cruciatum contractum factum et mortuum esse di-

cit. Alii tamen auctore Crollio eum venenum a medi-

cis accepisse contendunt. Helmont mortem subitaneam

Paracelsi vaporibus adscribit perniciosis,quos semper

in officinis cbemicis laborans hauriret necesse erat.

Lessingius illius est opinionis particeps, quae Hess-

lingio aliisque scriptoribus antiquioribus auctoribus eum

ebrium a conviviis revertentem a servis nonnullorum,

qui eum in odio habuerunt, medicorum, msidus op-

pressum et a colle deiectum nonnullis diebus praete-

ritis mortuum esse vult. Quam opinionem recentiori

tempore Th. ab Sdmmering certiorem fecit, qui capite

Paracelsi, Salisburgiae reservato, disquisito, fissuram,

totam partem squamosam sinistri ossis temporunr p-

netrantem, oculis crevit, quam fissuram pro vu^ere,

quod in homine tantum vivo esse potest habet.

1) Ad. vit medie, germ. p. 30; quod etiam

sepulcro insculptum est.

S) TcUin. Th. Par.Mlsi «h Uohe»h«m, des gros-

Bcu Tcutschen.1^

3) Brem. dissert- dc vita et opiu. Paracelsi p.

i) Lcssiiig. p. i8.

7

II. Dc Paracel§i ingenio, mori-1>U8 et studiis.

.A.ntequam ad ea, quae in litteris praestabat Para-

celsiis diligentias et accuratius examinanda aggredi-

mus, nostrum esse ducimus, de ingenio, moribus stu-

diisque huius viri ingeniosi pauca praefari,

ut deeius moribus naturaque imaginem satis dilucidam de-pingamus. Ipsae enim mores Paracelsi inimicis saepius

copiam praebuerunt multa opprobria obiiciendi, qui

cura illas in peiorem partem interpretari conarentur,eo ipso maxime ei nocere putarunt, odiuraque contcm-tionemque eorum, qui melioribus erant moribus in eumeius(jue discipulos transferre studuerunt. Ii rerum scri-ptores, qui seriore vixerunt aetate et de eo scripserunt,ea, quae illius inimici censuerant, caeci secuti sunt, ne-que considerarunt, neque diiudicarunt, quid hac de reveri, quid falsi esset. Goerres erat primus, quantumscimus, et post eum Rixner et Sieber^^, et nuperrimeimprimis Lessingius conati sunt eum opprobriis iis

purgare, quibus et aequales ot posteri satis superqueconsectati sunt, eiusque mores honorificentius adum-brare. Quibus Bremerus-t) non annumerandus est, quipotius aeque atque illi, quos supra commemoravi Pa-racelsi mimicos, eius mores summo affecit vituperio.Lessingius Paracelsi mores ex libris ab eo scriptisquaerit, atque ex sententiis subtiliter excogitatis devm-tute facit conclusionem'^}, et quaedam vitia, quael aracclso crimini data sunt, pro illius temporis ratione

1) Goerres in praefatione ad philosophiam suam.2) Leben und Lehrmeinungen beruhmter Phys.

M Leben und Deiiken. 3 Bucher von

4J De vita et opinionibus Theophrasti Paracelsi dissert.H) Leben und Uenkcn d. Paraoelsus. p. 42.

8

excusari posse demonstrat, neque immerito, etiamsi

concedendum est, Lessingium, cum virum omnibus vi-

tiis liberatum, arrogantiamque vel in modestiam loco quo-dam conversam esse velit, in Paracelso excusando nimis

longe procedere. Paracelsus non erat tam deprav.atis

moribus, neque bona indole privatus, ut Oporinus

multique alii voluerunt, sed etiam non tam innocens

et probus, quam eum fuisse Lessingius dicit.

Virum laudatum eximia indole fuisse omnes ad

unum, qui de eo sententias tulerunt, professi sunt '3-

Hoc etiam tuentur sententiae subtiliter excogitatae doc-

teque pronunciatae, quas ubique locorum in eius ope-

ribus reperimusj hoc illa perceptio rerum naturae clara,

quae nos, cum illius temporis tauquam tenebrosi, quo

vixit, meminerimus, summa afficit admiratione; hoc de-

fendunt magna inventa, quae abunde excogitavit, qui-

busque viam ad litteras munivit; hoc denique curae in

morbis iis, qui ante eum insanabiles ducebantur et

quos tractandos medicorum quisque desperaverat, pro-

spero cum successu adliibitae ^3- omnia vitam

degens vagam et instabilem perfecit!

Ipsa haec vivendi ratio ei saepius vituperio attri-

buta est, atque eo ipso tempore, quo vixit obiecta:

nam compluribus locis talia opprobria refutat et, non

omnes morbi, ait, inveniuntur in patria, quare medi-

cus, qui officiis satisfacere velit, in omnes terras pe-

regrinetiir et ubique discat necesse est^). Quod op-

13 AdauiUs fmeii. gerin. vitae} eum dicit „ingenio acu-

tissimo et fere divino “ fuisse praeditum.

23 Itaque eius sepulcro hocce insculptum est epitaphi-

um. Conditur hic Philippus Theophrastus, insignis medicinae

doctor, qui dira illa vulnera, lepram, podagram, hydropisin.

.iliaque insanabilia corporis contagia mirifica arte sustu it

clc. V. Adam.

.3) Defens. IV, p. 258. Alia T.essingius hac ex de-

fensione citat loca, ex quibus uonnulla ipsis Paracclsi ver-

probriuiu ut refutentj illius discipuli attuierunt virnin

doctissimum nus(juaiu diu commoratum fuisse^ (pioniaiu

semper novam (jiiacsiissct occasionem^ novam ad luoi —

bos sanandos et meliorem viam muniendi, id quod eti-

am Srhroeckhius ^3 commemoravit, et in quo etiam

Lessingius ^3 eum tanquam siti scientiae flagrasse os-

tendit. Qua de re certum ac firmum iudicium facere

non conamur; tamen propensi sumus meliorum in eum

virorum sententiis nostram adseribere; hunc saltem

amorem, ne dicamus, cupidinem per omnes terras pro-

ficiscendi, omniaque per maria navigandi, ut omnia

memoriae digna suis viderent oculis, iis saepissime

in viris esse videmus, qui in rerum naturae rebus

quam occultissimis perscrutandis secretisque in lucem

protrahendis occupati sunt. Ad illud opprobrium, quod

de vita factum est, aliud accedit, quod inimici eius

haud immerito obiecerunt, et quod fortasse cum illa

vage vivendi ratione cohaeret, potus amor, quem

liremerus dicit solam principalemque animi eius fuisse

affectionem. Etiam propter hoc probrum, quod factum

bis afferamus, liceat: ich bin der Kunst nachgegangen, so-

gar init Gefahr raeines Lebens und habe mich nicht ge-schamt, selbst von Landfahrern, Nachrichtern und Sebee-rern zu Jernen. Denn wir sehen die Liebhaber weite Wegedurchziehen

,uin das kostliche und herrliche Weib zu er-

blicken: wie vici eher muss das geschehen der praclitigeii

und erhabnen Kunst wegen. — Eiu Arzt soli ein Laud-fahrer sein. Ursach: die Krankheiten wandern hin und lier,

so weit die Welt ist und bleibcn nicht an einem Ort. Willeiner viel Krankheit erkennen, so wandre cr auch; wan-dert er weit, so erfahrt er viel und lernt viel erkennen.l nd ob es vviirde, dass er wiedcr in sciner MutterSchooskoraint, kommt dann ein fremder Gast in sein Vaterland,80 kennt er ihn.

1) Schrockh, Lcbensgeschichte etc. p. 18.

2j Lessingius, Paraeelsus, sein Leben etc. p. 59.

10

est, eum Lessingius excusare studet, et nos quo-que cum eo consentimus, quatenus ille, quod com[»lu-

res ante eum fecerunt et aetatem, qua vixit, et

totum populum, cuius fuit, huius vitii arguit, et quate-

nus ex illa epistola, ex qua maxime illa verba ..combibo-

nes optimi,“ quibus adolescentes litterarum studiosos al-

locutus est, inimicis eius tanquam titulus criminationum

habebatur, alios etiam locos attulit, qui illa dicta, etiamsi

non plene tamen quodammodo mitigant. Sed siLessingi-

us hac de re commemorat. Paracelsum animi morositatem,

quae ex illius aetatis ratione et indole exorta erat tanquam

fluctibus voluptatum obruisse, et procellas, quibus ani-

mus defatigabatur adhortationesque conscientiae acer-

bas mitigare voluisse oblivione sui ipsius: hoc mori-

bus viri talis strenuis et gravibus vix accommodatum

est, qualem etiam alias Lessingium depingere anim-

advertas Paracelsum. Oporino^), ut multi iam alii,

exempli gratia Schrbckhius bene animadv-erterunt, cum

potiindi cupiditatis aliorumque Paracelsi vitiorum men-

tionem facit, nullo quidem modo confidendum est, quo-

niam criminationes, quibus suum magistrum infestabat,

ex causis perquam humilibus et levibus odii et invi-

diae proficiscuntur5attamen negari nequit Paracelsum

potus fuisse magis cupidum, quam decebat, et volup-

tates et convivia amasse, in quibus etiam eum mortem

maturasse supra iam diximus. Alia praeterea Para-

celsi vitia, quorum et aequales et posteri etiam eum

arguebant, erant immodica arrogantia superbi-

1) Lessing'. p. 32-33.

2) Bitiscus in praefaliono ml opera I’.ir.icclsi;

mulli

que alii.

3) cf. Oporini epistola in (raciaiu »le eonsensu ac

dis.sensu chymicorum cum Galeno et .\rislotclc ab Sennert.

K. 4. p. 188.

11

aque, rusticitas et calumniandi studium

Etiamsi negari neiiuit existimationem sui ipsius quan-

dam et superbiam conscientia meritorum procreatam

virum bene decere, tamen apparet in Paracelso ilia

superbia nimis magna et vituperatione digna. Nam

Paracelsus omnes, qui eius aetate et ante eum vixe-

runt medicos, excepto fortasse Hippocrate solo, cuius

de aphorismis ipse scripsit 2) aspernatus est 3), li-

bros Galeni et Avicennae concremavit, se ipsum

persaepe laudat et monarchum appellat ®3, medica-

1) Attamen, si illius temporis medici (ales fuerunt, qua-

les eos multis locis descripsit, nescimus, an propter rusti-

citatem et in eos calumniandi studium sit vituperandus.

2) Explicatio aliquot aphorismorum Hippocratis. Coelln

1567. 4.

3) Fragment. mcd. p. 144 et praefat. ad paragr.:„Hoc

sit vobis dictum, stultissimus pilus occipitii mei plus scit:

quam vos et oinnes vestri scriptores: et calceorum meorumannuli sunt doctiores, quam vaster Galenus et Avicenna}

et barba mea plus experta est, quam omnes vestrae Aca-demiae; quin et horam ipsam sentiam, quando sues vos

in luteo trahent. “

Schroeckhii. Lebensgesch. beriihmter Manner. p. 15.

5) Quamque dicit terram medicum excellentem pro-gignere; Archaeum s. genium Graeciae Hippocratem etc.,

Archaeura Germaniae eum ipsum progenuisse. — Sat' co-gnitus ille est locus P. 1. p. 11.: und musset mir nachich nicht euch nach, Ihr Mir nach, Mir nach Avicenna,Galene, Rha/ds, Montagnana, Me.sue etc. Mir nach und nit

ich Euch nach, Ihr von Paris, Ihr von Morapelier, Ihrvon Schwaben, Ihr von Meissen, Ihr von Coeln, Ihr vonWien und was an der Thonaw und Rhein-Strome liegt,

ihr Insulen im Meere, Du Italia, Du Dalmatia, Do Sar-matia, Du Athenis, Du Griech, Du Arabs, Du Israe-lita; Mir nach und ich nicht Euch nach, ewrcr wird keinerim hindersten Winkel bleiben, an dcn nicht die Hunde sei-chen werden, ich wirdt Monarcha, und mein wird dieMonarchey sein, und ich filhre die Monarchey und giirtc

12

menta a se inventa et adliiljita stipra motlum iaudai:(^ua re fieri uecesse eratj ut uiliuiu iiiedicoi'uiiij iaiii exems nova medendi ratione ortum

jmagis magistjue in

se contlai et et ut haec arrogantia magnam partemiuimiciarum, quae in illius quoque discipulos confere-bantur, causa esset.

Copiam criminationum multo etiam largiorem ini-

micis praebuerunt sententiaeopinionesque.quasde deum colendi ratione religioneque con-cepit. Verum est Paracelsum caeremonias vanas ni-

hili fecisse '3? monachos saejiius perstrinxisse, in sa-

cerdotesque invectum esse, vel discijmli fatentur eumnunquam sacris interfuisse: nihilominus vero inimici

non recte indicabant, si eum ab omni dei pietate va-

cuum esse statuebant, Arianismi accusabant, praeser-

tim cum non in universum preces, sed tales exercita-

tiones publice institutas reprehenderet- et virtutem

probitatemque tanquam fulcra studiorum esse velit; quae

omnia, ut argumentis comprobarentur, Lessingius ex

illius operibus documenta satis multa petiit, ad quae

nos quoque lectores delegamus Ipsam omucm phi-

losophiam in rebus religiosis esse conditam vult, dicens:

Das ist, so ein Philosophus nit aus der Tbeologei

geboren wirdt, so hat er kein Eckstein, darauf er seiu

Philosophei setzen mag, dann auss der Tbeologei gebet

dieWahrheit, ohne sie mag nichts gefunden werden-^}.

euch ewere Landen. Wie gefaellt eucli Cacnphraslus! die-

een Dreck zniisst ihr essen. Wie wird cs eudi Coruuteu

anstelien, so ewer Cacophrastus ein Furst der IMonarchey

selii xvird? Und ihr Calefactores werdeud ;S(;lilolfeger; wie

(liinckt euch, so secta Theophrasti triumphiren wird?'^

1) de orig. luorb. invis. p. 114. „Gotl allein d.ns Herz

haben will «nd nit die Caeremonic.

2) liCssing. p. 42 et seq.

3) Philos. inagn. Cap. JI. p. 7. Itaque persaepe argu-

lueuta suis verbis cx bibliis sacris citat.

13

Quod ud eruditionem et studia Paracelsi

plericjue eoniin, qui de eo scripseruntjin omnibus ad

litteras pertinentibus disciplinis eum plane rudem fuisse,

praecipue studium linguae latinae, tura tempore omni-

bus, qui aliquantulum tantum in litteris profiteri volu-

erunt, pernecessariae prorsus neglexisse dicunt. Ex

multis talibus de eo indiciis nonnulla tantum atferre

volumus. Tale indicium illud Erasti est, qui eum

linguarum atque bonarum artium omnium imperitissi-

mum, alioque loco omnis |>hilosophiae rudem fuisse

dicit. Et quidam apud Erastum Rechklau'^) se verbum

ex Paracelso latinura extorquere non potuisse conten-

dit. Sprengelius^} eum nominat eruditionis et humani-

tatis prorsus expertem, qui litteras desprevit, quarum

nullas cognovit. Ipse Adamus quamquam prorsus

eius partium fuit,, dicit orationem, qua usus sit lati-

ne, barbaram fuisse. Bremerus, quod ad Paracelsi

eruditionem hoc de ea habet indicium: in scriptis

eius, stylo barbaro atque inculto et prolaxitate rustica

nullum invenitur vestigium studiorum humanorum; et

alio loco: ex pluribus dictis eius manifestum est, eumnomine solum cognovisse classicos. Multa etiam affert

verba latina, quae in usu habuit corrupta, et quibus-

cum opinionem suam, Paracelsum linguae latinae pror-

sus fuisse ignarum, adiuvat. Attamen Lessingius*)

eius nonnulla opera lingua latina, pro illis temporibus

non vituporanda scripta esse contendit. Quod ad eius

studium medicinae, idem pleris(iiie est indicium huic eumprorsus non incubuisse. Attamen Paracelsus ipse affir-

1) Erast. disput. de nov. Par, med. T. III. p. T. I. p. i.

8) T. III. p. 213.

3) K. Sprengel: Gcscbichte der Medicin. Th. 3. p. 337.

4j Ad. Vit. med. germ. p. 29.

5) Le.ss. Leben und Denken Pnrac.

14

mat, se primmn scriptis antiquorum ut evanj^elio cre-didisse, et demum per dubitationem ad veritatem per-venisse'^; et ex eius elucet scriptis, eum non tamrudem fuisse, quam eum voluerunt adversarii. Bitiscus

quoque eum tanta diligentia Galeni scripta perlegisse

dicit, ut quondam iussus, integrum ex iis locum reci-

taverit; cuius rei etiam Adamus mentionem facit.

Sed his de eius ingenio, moribus ac studiis dictis

iam necesse nobis videtur, ad ea transeamus, quae

in litteris praestabat ac nova invenit.

111. De Paracelsi pliilosopliia et

physiologia.

I^e philosophia Paracelsus, adiectis illis, quos de

rebus religiosis composuit, libris, 235 dicitur scripsisse

libros ^3?quorum tamen profecto perpauci tantum re

vera eo auctore gaudent ^3* Merito atque optimo iure

eum vituperarunt propter crebras multasque contra-

dictiones '3? propter superstitiones quasdam, quibus

virum clariore . et subtiliore cognitionis luce collustra-

tum proclivitas ad Magiam, Alchymiam et Kabalam,

artes tunc tempore maxime usitatas persaepe impedivit.

1) Praef. morb. Pod. § 633. Praef. in magn. chir.

P. II. Chir. magn. P. III. p. 47.

2) Secundum Schrockhium.

3) Ipse tantum chirurgiam magnam ct illum de gra-

dibus, compositionibus et dosibus, Recepten u. naitirlirher

Uinge librum edidisse videturj

alia omnia eius scripta a

discipulis sunt edita.

4) Quas sibi iam Erastus fllispul. de medicina no\a

ParacelsiJ, Dessenius (Defensio medicinae veteris et ratio-

15

propter abundantiam verborum novorum, non ethymo-

Jo<^ce fictorum, et quamquam discipuli nonnulli ad

opera eius explicanda claves ediderunt, tamen obscu-

rorum, nec non propter multa, quibus sensu duplice,

alioque quam vulgari usus est verba, quae omnia stu-

dium ab eo scriptorum difficilius reddunt^). Sed

maxime eum vituperio omnes affecerunt, quod nullo

utatur systemate plane et perfecte conformato, cuius

rei causa in eo nobis ponenda videtur, quod semper

vitam gerens vagam et instabilem, occasione quaque

data de omnibus cuiusvis generis scientiarum capitibus

extemplo disseruerit. Attamen illud Bremeri de Para-

celsi philosophia indicium: sunt modo passim dispersae

notae et assertiones nullo alio systemate, quorum nul-

lum cognovit, fisae, ex imaginatione vaga hominis et

fragmentis scientiarum, quae ubique locorum acciden-

taliter collegerat, conflatae etc. acerrimum videtur et

non probandum. Quamquam enim, ut iam supra com-memoravimus, nullum eius scriptis philosophicis inest

systema plane et perfecte conformatum, tamen multae

inveniuntur ddigenter et accurate disquisitae, prae-

clarae et subtilissimi et ingeniosissimi disputatoris haudindignae sententiae et opiniones, quae principia funda-mentalia per totam eius philosophiae regionem patent, et

aliqua ex parte illam profecto conservant unitatem, quamnullum adhibens systema prorsus destruere vide-batur Paracelsus.

nalis adversus Georg. Phaedronem et sectam ParacelsiJ,aliiciue sumserunt causas contra Paracclsum pugnandi.

1) Ipse dicitur „clavem et manductiouem in propriosibros scripsisse. Praeterea M. Toxites Onouiasticuin edi-it medicum et explicationem verborum Paracelsi, Gerh.Porneus: Dictionarium Theophrasti Paracelsi.

multis tantum haec aireriinus verba: Iliadus,> laster, Alchaest, Adech, Oppriincchliolum

,Truphat,

l..essas. Duplice sensu utitur verbo astro, auatomia aliisque.

16

Non pro tenui est habendum merito illud, quosibi de philosophia aeque ac de medicina paravit Paracelsus, cum philosophiam basin poneret medicinaeiusque studium pernecessarium medicis commendaret, — aliae tres medicinae bases sunt AstronomiaAlchymia et virtus s. probitas, quarum A.stronomi

saepe idem significare videtur, quod philosophia, saeptamen ea ratione distinguenda, ut philosophia contemplatio sit elementorum maioris mundi 'Jj astrono

mia vero quam maxime in consideratione et comparatione mikrokosmi cum makrokosmo versetur — enos profecto omnes cum eo consentimus, dicente, medicum nullius esse momenti, nisi rerum naturae toti

usque philosophiae studuerit 3}. Und so aber ein Arznit nach Innhalt der Philosophy in die Artzney kompi

der mag kein Artzet sein, dann ergehetnit die recht;

Tliur hineyn, sonder steyget oben zu dem Tach ii

sie, darumb so werden ausz inen Mdrder und Die

be etc. ^3. Alioque loco philosophiam. Astronomiam

et Sledicinam non tres esse recte dicit artes, sei

unam, iisque irridet medicis, qui medicinae solae, ne-

glectis aliis scientiis, studerent ^3. Sed non tautuu

philosophiae studium commendavit, sed eam ipsan

ex statu sophismatis et verborum captationis, in qui

tunc tempore demersam videmus, excitavit, eique cla-

ram et bonam rerum naturae cognitionem, observatio-

nes occultae secretaeque vitae in omnibus materii:

1} Grosse Wuudarzney. Part. II. p. 27.

2J Aliae sunt scientiae ad philosophiam pertinente.s

Magia, Divinatio, Nckromantia, Signatura, artes incert.ic

( sc. Geomantia, Pyromantia, Hydromantia, Ventiniia), Manualis (sc. Arithmetica, Geometria, Cosmographia. Instru

meutum, Sphaera). V. dissert. Bremeri.-Pract. Astroii. § 50S

3) Grosse Wundar/.ney. Part. II. p. 27. 28.

4) Par. Chir. umgn. P. II. p. 20.

5) Parac. opera cd. IIuc. 1. 371.

17

posuit fundamentum, nec non primus omnium animos

philosophorum ad respectum makrokosmi in raikro-

kosmum advertit. Philosophiam, quae dicitur speculativa,

desprevit medicosque ab eius studio detraxit. Philo-

sophia, cuius studium medicis utile commendat, sem-

per est idem, quod studium cognoscendarum rerum

naturae intimarumque in iis virium, studium deitatis

vel spiritus divini in omnibus rebus praesentis. Itaque

cum ex natura discendum esse doceat, grammaticas et

latinas et graecas despernit, omnesque illos lilyos

erroribus impletos, cum non sint in studio rerum na-

turae fundati. Et cum tali modo j)hilosophiam tracta-

verit, ita modo intelligere possumus illum virum tem-poribus tara obscuris, superstitione quaque impletis, cui

ipsum Lutherum videmus deditum, illam sibi parasseeximiaui cognitionem rerum naturae, quam ex hisce

verbis iudiciisque nostri saeculi haud indignis cognoscas,licet: Die Ding, die Zauberisch, Hexisch, Teuf-felisch 7.U sein das gemeine Volk vermeint, so sie

doch all natiirlich sind und in natiirlichen grund er-fundcn werden»}: et alio loco: ehc die Welt unter-gcht, miissen noch viele Kiinste, die man sonst der\\ irkung des Teufels zuschrieb, ofFenbar werden undman wird alsdann einsehen, dass die meisten dieserWirkungen von natiirlichen Kraften abhangen 2

}.

Ex Paracelsi philosophia haec principia proponerepossumus, quorum nonnulla veritate etiam hodie non-dum fi acta gaudent, alia autem, ex quo magni in stu-diis ad naturam rerum pertinentibus progressus factisunt, quodammodo debilitata, alia prorsus refutata sunt;quibus lector facile sibi persuadeat, Paracelsum mag-num fuisse philosophum et, paene dicam, profundio-

fle orig. inorb. lib. 10. p. 104.

Phil. magn. p. 218.

2

18

rem, quam omnes putaverunt, neque eius philosophiau

momenti haud magni esse ^3*

1) Omnes res emanarunt ex deo Deu?

.initium est et fmis, omnibusque in rebus praesens.

Totus mundus, ait, antea in deo praeformatus fuit et

spiritu deitatis quasi exspiratus est. Deus est essen-

tia principalis, ex qua omnes res haustae sunt, mag-

nus, quo verbo deum saepe significat, limbus, quo se-

mina omnium creaturarum continentur. Eius kosmo-

genia,, quae ad hanc partem spectat, neque sine pon-

dere et vi est, infra tractabitur, ubi ad physiologiam

accuratius inspiciendam transitus fit, praesertim cum

ad hanc etiam aliqua ex parte pertineat.

2) Sed etiam emanationem scientiarum ?

deo esse statuit Paracelsus ^}. Deus in omnibus rebui

et studiis summus est opifex. Spiritus, qui ex eo pro-

ficiscitur nos solus omnem veritatem edocere potest

Deus iis, qui bonis sunt moribus, omnem eruditionen

impertitur. Homo per se nihil invenit, neque diabo-

lus5deus solus est, qui nobis omnia per naturam ii

lucem protrahit. Spiritus sanctus in nobis invitis lu-

men interius accendit et discipulos a se inflatos sapi-

entiam docet, ita, ut mens humana illud comprehendcn

non possit. Omnino in hac eruditione magia quae-

dam et kabbala efficax est, de quibus postea verbi

faciemus.

1) Multa parac;rapha ex eius philosophia Rixner h

BUO libro manuali philosophiae composuit. T. H. p. 101

etc. seq.

2) De limbo, tom. I. p. 575, de orig. morb. lib. i

0 . 3. etc.

3) Paragr. libr. 10. p. 227. „Dcr Mensch erfinde

nichts, der Teufel nichts. GoU allcin.'‘ Par. libr. 1. p. -iOC

Chir. magn. p. II. S. 22. „Und dic ausz Gott gelohn

Bind, sind die gclehrtcsten, dic ausz dem Gestirn dic mm

desten, die ausz dem liccht der natur die mitleslen.

19

3) Naturam Paracelsus unum totum esse

mit'), cuius partes arcte cum toto cohaerent et mu-

uo inter se referuntur. Qua re etiam omnes in rerum

\atura res in communi harmonia positae sunt, coe-

um et terra, mundus et idealis et materialis5

id, quod

'onfirmant impressiones quaedam et signa terrae, sic

lictae signaturae, quae potestates spiritualium et coe-

estium virium in rebus terrenis tamquam imprimunt et

juarum cognitio et interpretatio mago tantum est nota.

Ooctrinam de signaturis accuratius pertractare nostrum

lon est, verbo commemorasse satis est. Opinio, qua

lominem ab universo pendere et impressiones accipere

dque in id retro referre, et qua hominem certis ra-

ionibus stellis sublectura esse et ab iis morbis affici

statuit, Paracelsum non prohibet, quominus mikrokos-!uum et makrokosmiim alia ratione per se constan-*

;em -) sine mutua dependentia ponat. Gravissima est

laec de magni totius mutqa relatione et communi har-nonia doctrina, eiusque veritas magis magisque appa-ret, quemadmodum etiam verum est hominem, quasinembrum magni universi in nexu tantum cum omnirerum natura vere recteque cognosci et intelligi posr-

se; id quod Paracelsus compluribus locis laudat.

4) In rerum natura omnia vivunt et quaelibetTs suo spiritu praedita est 3). Quare in quavis reluas vires internoscit, materialem et spiritualem (^spi-?-

ritum vitae, astrum}, quae ex astris sumta est5quare

ttmnia vivunt, edunt et potant, excrementaque depo-liunt etc. In homine animalibusque hic spiritus vitaein forma Archaei adest, de quo in physiologia pluraproferemus.

1) Phil. sag. et Astron. mngn, Tom. II. in multia locis.

2) Param, lib. 1. c. 1. ete.

3) de modo pharmac. libr. H. p, 77‘i'. Ilnller: Hibl.nic

. pract. „spiritibus iiii.secbat omnia.“ CCXLV Jll.

2 «

53 Omnes res ex tribus clementis sunt com-

positae, quae sunt sal, sulphur, mercurius * 3 ;cui simi-

lis opiuio iam apud antiquissimos invenitur chemicos.

Maxime vero illa triunitas magni est momenti. Sub

quibus tribus elementis S. S. M. non vulgaria, ut ita di-

cam, mineralia intelliguntur,sed symbola tantum vel

astra illorum; proprietates, ut ita dicam, astralicac.

De quibus postea, si de chemia sermo erit, plura verba

faciemus. Hoc tantum est commemorandum, hanc ex

tribus elementis compositionem fundamentariis,quam

in omnibus materiis invenimus, sed alio sub nomine

in animalibus quam in plantis et mineralibus, quandam

similitudinem et affinitatem intra omnes res secum ferre.

Forma alia, qua se res variae et diversae distinguunt,

effectus est spiritus in quaque materia diversi, cui

tanta est formam efficiendi vis, ut eam sua voluntate

significet. Hac ex compositione ex tribus elementis ae-

quali etiam illud dictum Paracelsi interpretari possu-

mus: omnia, quae in coelo et in terra inveniuntur

etiam in homine invenienda sunt 23.

Istae suae philosophiae Paracelsus MagiamKabbalamque admiscuit, fortasse auctoritate modo

apud populum nacturus, consuetum medicum virum ha-

bere in arte magica bene peritura, daemonumque fa-

miliarem, - magumque rerum peritum hominum ingenio

ignotarum, fortasse etiam, quia Paracelsi ingenio, cui,

multa naturae mysteria aggresso, etsi memorabilia multa

cognovisset, plura tamen ignota erant, re \eia summa

naturae mysteria nonnisi ratione quadam supranaturali

non solvi posse videbantur. Kabbalam dicit omnia sol-

vere ,,schliesst Alles aufO,“ studium accu-

ratiorque eius cognitio nonnisi Magia, quod saepe

1) Philo.s. magn. p. 92, ct permultis aliis lecis,

2) Param, lib. HI. c. 1.

3) Pnrngr. lib. II. p. 214.

21

dera quod kaballa, adinvatrice appeti potest. Ma-

riae*) ope omnes res coelestes et terrenas interpre-

amur et sine magiae cognitione medicus existere non

)otest: earaque pro specie astronomiae, pro suprema

bhilosophia habet. 3Iagia medicum in morbis cognos-

leuclis ducit. Ipsum sacrae bibliae studium sine magia

iabbalaque haud aggredi possumus ^) (^quia Moses ip-

se oranesque omnium temporum gentiumque prophe-

lae erant magi), cuique quidem multa insunt, quae sine

luxilio harum scientiarum sola ingenii ope haud sunt

mgnoscendae. In qua magia kabbalaque, cui \celeber-

imi opinionibusque praeiudicatis liberi chemici fide-

jant, (^inter multos Basilium Valentinum commemoremiceat) principium hoc est nixum:

6) Existere quandam concessam artem magi-:am, qua homini detur facultas daemones evocare,ipectrorum fieri familiarem, ipsius diaboli, usumque'orum auxilio naturae imperare, elementa regere, om-liumque rerum natura emendata hominis et corpus et

ngenium corrigere. Hoc quoque Paracelsi opinio per-inet panaceam existere et inveniri posse universa-em, hominis vitam in omnia aeva prolongantem, inge-lium vero sagacius reddentem ad omnes res, ipsas'ccultissimas et gravissimas cognoscendas, qua iam^dam, cui omnes signaturae erant cognitae, vitamuam prolongavit, quamque revocare summum semperrat Paracelsi studium; et alchymia, sensu, quo„G'old-iacherkunst“ significat, non pror.sus ab eo recusata,tsi fateamur oportet, quod in ea suo atque sequenteempore clarius viderit, cum in nonnullis locis con-endet, metallorum in aurum metamorphosin haud pos-e fieri.

Commemorandum etiam est, plura Paracelsi prin-ipia phdosophica, de quibus supra diximus, theoso-

1) Labyr. ined. g 227.tle Buperst, pag. 20U.

22

phis, quos dicunt, causam dedisse singularis cuiusdam

famosi systematis philosophici excolendi').

lam vero ad kosmogeniam -) hominisque physiolo-

giam transeamus. Dei voluntate, verbo illo fiat!*‘

signata,ex primo principio hyliastro mysterium mag-

num exstitit, cui quoque nomen tribuit matricis makro-

kosmi, limbi maioris, iliados, quod fuit prima materia,

chaos antiquorum, cui tria inerant elementa. Ex qua

quidem matrice makrokosmi, quam limbum maiorem ap-

pellare solet, etsi hoc verbo saepe primum signet

principium, tumque hyliastro parem ponat, primum ele-

menta excolebantur quatuor ex tribus elementis illis

fundamentalibus S. S. M. existentia, aqua, terra, ignis,

aer5prima tamen aqua, tumque processu quodam che-

mico putrescentiae simili terra. Tum ex quatuor illis

elementis compositae res ceterae omnes excolebantur,

quibus tria illa elementa primaria s. fundamentalia sem-

per ines^se apparet. In limbo majore ceterisque om-

nibus rebus dua distinguit principia, principium astra-

le, vitam, s. naturae ingenium (spiritum), vim il-

lam formantem et conservantem et corpus s. princi-

pium materiale.

A caeteris omnibus rebus crefitis hominis crea-;

ti 0 ^) differt, qui mikrokosmus, maior vir, minor femina,

praestat ceteris omnibus rebus existentibus, sicut stel-

lis atque animalibus. Dum haec enim ex elementis

secundum Dei verbum excolebantur, Deus homini solo

creando operam dedit, et ex quatuor elementis essen-

tiam quintam extrahens, et ex astris essentiam, ele-

mentorumque quatuor essentiam cum astri essentia ad

unam massam, limbum scilicet terrae coniungcns, qui-

bus omnibus adhuc spiritum divinum adspiravit. Tria

igitur homini insunt, spiritus divinus, corpus, sideream

1 ) cf. Corrodi Krit. Gcsch. d. Chyliasmus.

2) cf. Phil. ang. Tom. II.

3} Phil. magn. L. 9. Astron. pract. p. 505.

23

corpusque elementarium5

formatusque est secundum

Dei imaginem. Solus est limbus minor, limbo oppo-

situs maiori, qui deum mimdumque continet^). Spiritu

divino, vita yliastrica, anima omnibus bestiis homo

praestat, ex qua nascitur hominis ratio, mundo impe-

randi facultas, aeternique et immortalis in homine

principium5

cura bestiis habet corpus sydericum sive

spiritum vitae sive vitam cagastricam, astrum, q. e.

principium vitae, vita vegetativa sive animalis, vitae

flamma. Quae quamdiu homines primi in paradiso vi-

vebant vitae yliastricae prorsus subiecta primo pec-

cato atque e paradiso expulsione maiorem nancisceba-

tur vim. Principiis elementaribus S. S. M. opus est

ad corpus formandum, spiritoque vitae ita coniungun-

tur, ut sint una natura, qua unitate' seu morbo seu

morte turbata, unum elementorum illorum potest ap-

parere

Systema physiologiae Paracelsi temporibus pror-

sus non aderat. Ipse quidem Paracelsus principia

nonnulla Physiologiae, quae commemorentur haud in-'

digna posuit, e. g. hominis compositionem, iam a nobis

allatam. Anatomiam vero contemnebat, scientiam illam,

in qua tota nititur physiologia. Etsi enim aliquo loco

dicat, Anatomiae locali (distinguit enim anatomiam lo-

calem, quae apud nostrates dicitur anatomia, anatomi-amque universalem, dislocationem scilicet in tria illa

elementa, quam valde commendat ob utilitatem promorbis cognoscendis et curandis3 valde esse studen-dum, nonnullaque pathologica in cadaveribus secandisconsequentia commemoret, tamen in aliis locis anato-miae studio se opponens plane inutitem eam declarat^)*

1) Par. lib. Iit c. 1. Merken wir Hiincl und Erde fiireins, den Menschen fiir da.s andre.

8) cf. quae de eius patlioiogia dicuntur.

3} de podgr. p. 573.

24

Neque recto discipuli Paracclsum in anatoinia peritis-

siimim declaraverunt, dicentes eum sanguinis circulum

iam bene novisse; quamquam diffiteri non possumus

cum de sanguine saniorem habuisse opinionem aequa-

libus, quem in corpore vivo putrescere non posse

credidit.

Haud indigna est, quam accuratius tractemus,

theoria sua generationis. Femina, ut iam supra

diximus, mikrokosmus est viro minor; ipse autem fe-

minae uterus in mikrokosmo est mikrokosmus : femina

igitur mikrokosmi matrix. Quoniam feminae longe

praestat vir, illa etiam corporis ingeniiipie viribus at-

que facultatibus minus excellit, nonnisi dimidium est

viri, pluribus morbis subiecta, quibus magis quoque

viro succumbit; morbi faeminam necantes virum semper

haud nisi dimidium necant Cui tamen feminae sub-

lectioni illud est contrarium, quod in generatione ei

parem necessitatem, pariaque tribuit iura. In genera-

tione distinguit sperma^) atque semen viri, quorum

est sperma nihil nisi excrementum, stercus, aliis cor-

poris excrementis simile, renum secretum, ut mucus

de cei*ebro, neque in testiculis paratur, sed iis modo

educitur. Sperma nonnisi animale est involucrum ab

homine adamitico paratum, vehiculum seminis, quod

vere est generans, nec materiate sed speculatione,

fortasse quintae essentiae modo, secernitur. Princi-

pium est astrale in seminis liquore atque ex liquore

vitae nascitur in toto corpore diffuso, cui liquori for-

tasse prorsus est pai’. Animalibus semen illud vitae-

que liquor deest, sperma tantum habent Semen inter

voluptatem tantum paratur, quam vir sentit, phantasia

1) de cad. matr. p. 622.

2) de morb. cx tart. p. 406.

3j de generat. Tr. III. c. 3.

feminae adspectione excitata. Cnra liquor vitae in toto

corpore atque in singulari quoque organo excolatur,

illorum organorum quinta est essentia, germen eorum

continens, ita ut liquor vitae nasi, oculorum, manorum,

pedumque etc. semen contineat, (piod ipsum nasum at-

que oculos etc. paret, qua ratione etiam Paracelsus

monstra declarat. Ubi membra desunt, organi semenin viro defuit; ubi duplicia sunt membra duplex erat

semen. Distinguit quoque Paracelsus semen cagastri-

cum atque Yliastricum, quorum illud corruptione, istud

directe sine corruptione ex mysterio magno est natum,ubi semen cagastricum fortasse sperma est, semenvero Yliastricum verum semen

,quod nostrati nominant

auram seminis.

fciine femina generatio haud fieri potest, quia viri

phantasia nonnisi dimidia est, sola([ue feminae phanta-sia adiuncta nasci quidquain potest. 8emen vero fe-mina ad generationem non affert, uterus ager tantumest, in quo semen collocatur, terra quasi, in qua se-ges ponitur. Ita Paracelsus, homo, inquit, nunquamex ipsa matre fit, sed ex viro: in matrice vero poni-tur. Cui verbo illud tamen est contrarium: Am erstenMerken, dass der Maun einen halben 8amen hat unddie Fi au einen halben. Also die zween machen einenganzen 8amen. Seminis in uterum inlluentiam attrac-

*

tione declarat, dum uterus, cui vis inest attrahens, eademratione semen attrahit, qua ferrum a Magneto attrahitur.Infantis cum parentibus similitas, ut de viri semine*Ita de feminae phantasia pendet, ut viri phantasia’semen generans

,feminaeque inter coitum phantasia in

nfantis genus influant. Si feminae phantasia viri eratphantasia in conceptione maior, femineus fit foetus-Uia ratione virilis. Si diia sunt principia prorsus pa-'la, quod quidem rarum esse apparet, hermaphroditusJxistit, qui ambo interdum genera monstrat

,plurimum

veio neutrum. Parius duplices atque multiplices ex

20

illo declarat, quod uterus sive matrix semen non uno

hausto, sed duobus vel pluribus attrahat, talemque femi-

nae fertilitatem atfert, ut viginti pluresquc embryone»

eodem tempore possit conci|)ere atque [)arere. Ipsam

conceptionem haud declarans, dicit: was das sei, das

den Menschen fabricirt, das sieht Niemand, das ist

der Geist des Herrn an dem Orth i).

Foetus nutritio haud sanguine fit, qui alias

menstruatione decernitur, quem sanguinem Paracelsus

excrementum habet, venenosamque ei naturam ut aliis

excrementis attribuit. Omnia corporis membra nutri-

tionem attrahunt atque excrementa secernunt; tali ra-

tione uterus etiam res attrahet, quibus ad nutritionem

utitur, superflua vero atque venenosa, quae haud valet

assimilare, est menstruatio. Embryonis nutritio iacte

potius fit^), quod viis ignotis atque haud videndis ex

mammis in uterum pervenit; nutritio omnis cibis exci-

piendis assimilandisque iis materiis, quae corpori sunt

utilia, sic dictis essentiis, fit; noxia autem, quoniam

cibo cuique insit venenum, excernuntur. Digestio-

nem atque assimilationem, ut stomacho imprimis

inest, Archaeus^}, daemon quidam atque alchymista,

quem pro spiritu vitae vel principio hominis astrali

habeas nil impedit, cuique caput et manus pedesque

' ut homini, in quo inest attribuit, efficit, qui bona a

malis secernit, cuiusque culpa est, si assirailatio tur-

batur. Sed praeter stomachum hunc principalem, cui-

que notum, cuique membro proprius quidam inest sto-

machus, in quo materiae exceptae organo aptantur at-

que superflua excernuntur.

1) de matr. p. 73. Cf. de generatione Less. Para-

celsus, s. Lebeu u. Deukeuj Brcm. de vita et opinion.

8) ibid. p. 74.

3) Param. I. p. XI.

27

Proclivitatera Paracelsi ad magiam et kabbalam

etiam in physiologia invenimus. Ita partes omnes cor-

poris humani cum stellis in harmonia sunt, e. g. cor

cum sole, hepar cum Jove, Splen cum Saturno, bilis

cum 31arte etc. Multa etiam absurda insaniaque, quae

in eius operibus invenimus, Bremerus in dissertatione

attulit, ut de piscibus ex semine perdito ortis, de ani-

malibus, quae per os concipiunt, de basiliscis, qui in-

tuitu suo trucidant, de ciconiis putrefactis in serpentes

mutatis, de insectis ex fimo equino calore solis evo-

lutis, de infantibus (^homunculis) ex semine virili in

fimo equino fotis5quae omnia ex eius magiae studio-

sunt reducenda. Attamen, quamquam tales in eius

operibus inveniuntur multi errores, non diffitendum

est, Paracelsum, ut aliis scientiis, ita etiam physiolo^

giae haud exiguos attulisse fructus, praesertim cumvitam omnibus in materiis quaereret, et cum illa prin-

cipia philosophica, quorum iam supra mentionem feci-

mus, constitueret, quorum nonnulla etiam in physiolo-

giam adhibita, magni in aeternum sunt pretii.

IV. Paracelsi de cbemia merita.

Transeamus nunc ad ea, quae Paracelsus in chemiapraestabat. Ante Paracelsum multi erant, qui huicscientiae operam dederunt, hisque rebus, quas invene-runt, gloriam sibi comparaverunt quam maximam, sedfere omnes omne in eo studium posuerunt, ut summumillud arcanum auri ex metallis aliis parandi aperirent.Quamquam autem nemo hac in re id, quod voluit, per-fecit, oranesque conatus fuere inanes, tamen chemicidoctissimi et excellentissimi, clariore cognitionis lucecollustrati aetatis scholasticae nihil aliud petierunt, sic

I

28

iiterqne Ilollaiidus ' J, pater et filius, sic Ripleius ex

Britannia, sic Thonias Norton, qui lapidcuii sapientium

nonnisi instinctu divino inveniri posse creilehat, sic

Basilius Valentinus, monachus, (jui ad hanc rem coe-

lestam significationem putabat necessariam, sic Tri-

themius de Sponheim, doctissimus ille monasterii prae-

fectus, qui erat Paracelsi praeceptor. At nen solum

chemici, sed permulti etiam ex aliis ordinibus ista pe-

riculosissima auri ex metallis parandi cupiditate fla-

grabant, ita ut magistratus in nonnullis civitatibus

poenas in hosce homines iam constituere deberent-^.

Apud multos viros, qui erant artis chemicae peritissi-

mi eodem iam tempore studium reperiendi remedii uni-

versalis videmus,sed nonnulli hocce remedium in in-

veniendo arcano auri ex' metallis parandi posuisse vi-

debantur, quamobrem etiam lapidem philosophorum

hanc panaceam universalem vocabant. Paracelsus ab

omnibus suis aequalibus alchymista existimabatur gra-

vissimus et multi celeberrimum illum virum artem auri

efficiendi invenisse credebant ^35

<iuin etiam discipu-

lorum suorum nonnulli se testes huius mutationis fuisse

dicebant: Iniuria autem hocce Paracelso obiicitur, quam-

quam ex parte vituperandus est, quia superstitioni illius

aetatis, quae usque ad praeterlapsum saeculum perdu-

ravit •^3 ut, quoinifius litteras excolerent, impedivit,

ita populi mores c.orrumpere minatus est, non omni-

bus ingenii sui viribus obsisteret. Ipsum enim eius-

modi mutationem effici non posse credidisse ex mul-

1) Gmeliii: Ge.sehichte der (^liciiiie. S. 126: In quibus

clinni liistorils chemiae ile llipleio, Nortone, Valentiao ct

Trithemio locutus est auctor.

2j Gmeliu: Gesch. d. Chemie S. 125.

tl) ibidem S. 221.

4) Saeculi praeteriti Alchymista salis notus fuit

lac. l’rice.

29

(is librorum locis elucet ’ ). Paracelsiis autem se po-

pulo, qui more consueto, medicum pro perito alcliy-

mista habebat, ciusque opinioni plane obstare non posse

intellexit, itaque interdum aurum ex metallis parari posse

contendit^}. 31ox autem ab Alchymia ad chemiamsese convertit et quidem omnia sua studia in inveni-

endis medicaminibus et praecipue in ihveniendo uni-

versali remedio posuit. Quamquam hi quoque conatus

erant inanes neque ullo eventu, tamen haere accidit,

ut ars chemica melius, quam adhuc tractaretur, et me-rito Paracelsum patrem hodiernae chemiae nominare

possumus. Laudandus est quod doctrinam, quae an-tea salutem publicam in discrimen vocare videbatur,

nunc utilissimam fecit. Dicit Alchymiam, quo verbosemper pro chemia utitur, eamque interdum Spagy-riam^} vocat, „ esse modum praeparandarum rerummedicinalium," pyrotechniam medicam, ,,die Kunst,die das Unniitze vom JViit/.lichen (hut, und bringfsin seine letzte materiam und Wesen^}. Quia veroParacelsus chemiam ad praeparanda medicamina eo-rumque naturam cognoscendam atcjue ex[)onendam ne-cessariam esse intellexit, hanc omnium doctgnarum,quae formant artis medicae fundamentum, tertiam posuit,eosque v^alde vituperat medicos, qui huius sunt artis

expertes. Sicuti autem alias litteras, ita quoque insystema non redegit chemiam, ex qua hoc loco, ante-

1) Phil. spagyr. T. I.,,Et aurifici isti inane stramen

triturant.

2) De uat. rer. § 99 transmutatio metallorum ist mitnifhten wider die Xatur, auch nicht wider Goltes Ord-nung. Chir. magn. P. ll. tract. I. c. .5, und wiewohi esder A'atur nicht wider ist, so hat es doch viel Anstoss.

^

S) Ad. med. germ. vit: quando quidem h onavrtjSiQHv, in extrahendo sive separando et congregando sivecoagulando tota occupatur.

4j Lahyr. med. c. 5.

30

quam ad singula transeamus, nonnullas rationes prin-

cipales commemoremus liceat. Primum Jllud iam a no-

bis, cum de philosophia Paracelsi verba fecimus, alla-

tum principium, obvium fit:

13 Omnia ex tribus elementis fundamen-tariis composita sunt, quod principium ex chemia

sumtum, chemica ratione in exponenda natura et ho-

minum et reliquarum rerum adhibebat ^

3 * Tria illa

elementa erant S. S. M., eaque, ut ifim supra monui-

mus, non mineralia illa erant, sed eorum proprietates

astralicae. Quod ignem concipit, flammamque efficit,

est sulphur (in plantis resina, in animalibus mumia ),

quod fumat mercurius (in plantis gotaronium. in ani-

malibus realgar 3 ,quod restat, ut cinis, est sal (in

pl. halsamus, in anim. tartarus 3 . Tria haec elementa,

in quae artis chemicae ope omnis materia solvi potest,

in omni corpore non sunt eadem, sed semper varia,

ita, ut aurum aliud sulphur quam argentum, hoc aliud

quam plumbum etc. contineat. In omnibus rebus sul-

phur, quod ad fundamentariam suam rationem attinet,

nihil aliud est, nisi materia, quae flammam facile con-

cipit, sed in alia re alia ratione mutata est. Sicuti

vita in corporibus diversis diversam se ostendit, et

tamen eadem vis et facultas est, ita quoque elementa

haec fundamentaria sunt habenda.

23 Rationem, qua omnes res chemice tractantur,

purgantur et rectius constituuntur, ignis efficit, qui

cum his, ut chemice mutentur et ad altiorem perfectionis

gradum tollantur, sese coniungere debet. Qua ex

causa e. g. aer nihil aliud est, quam aqua igni com-

1) Sulphur rubrum est in carne, sanguine et\nscenbus,

flavum in adipe, medulla atque omnibus ossibus; sal viride

in bile; mercurius gravis in carne, levis in pulmone, me i

ocris in ossibus; cf. Haller. bibi. med. pract.

31

mutata^). Quae ig;nis efficit, est alchymia. Ignis ex

altera parte nova corpora praefert, ex altera omnes

res ad prima elementa refert.

3) Ex (|iiatiior illis elementis, quae iam apud ve-

teres invenimus, coniungenda eorum perfectissima et

purissima forma, rebus utilibus per Alchymiara ab in-

utilibus sciunctis, quinto elemento conformando studuit,

quod quinta essentia vocatur et novis viribus est prae-

ditum. Undique Paracelsus, vir ille ingeniosus, qua-

litatem a quantitate separat. Sic ex eius sententia

aqua nec principium liquidi, nec liquidum ipsum est

sed tantum impura imago cuiusvis fluidi5

sic etiam

ignis ei non est calor, sed aqua et ignis tantum sunt

involucra principio astrali, fortasse ut sperma semini.

Quod ignem conspicimus non est vis eius efficax, sed

haec est invisibilis et quinta essentia ignis. Qua rc

etiam iam latentem ignem decernit ab alio '^). Quamquintam essentiam, quam etiam pro pura illa specifica,

efficace vi cuiusvis rei habet, sic conformare studet,

ut res, quae corpori est peculiaris, adaugeatur atqueintendatur; ita exempli gratia quintam essentiam vini 3),

quam alcohol vocat, congelatione, et alias eo modoefficere conatus est. ut ex mixturis naturalibus corporaminus efficacia a potentibus separet. Haec etiam in

arcanis, magisteriis, specificis, tincturis etc. parandiseadem ratio ei est.

43 Accedit ad ea, quae supra commemorata sunt,

ut Paracelsus quoque, ut multi alii, remedium univer-sale, sic dictam panaceam universalem, quae hominumvitam usque ad infinitum elonget et ingenio novam vimtribuat, eamque conservet, invenire studuerit. Hacquamquam panacea universali paranda iam multi ante

1) ArcliifJox T. III, S. 64,Chir, ina^n, P, II, p, 70.Archid. T. VII, p, 194.

32

eiim operam dederunt, tamen ParaceFsus primus fuit, qui

eam neque more antiquiorum alchemystarurn in auro

solo, neque more Basilii Valentini in auro ^ et stibio,

sed in multis etiam aliis metallis quaesivit. Quaesivit

eam Paracelsus in auro, hydrargyro, stibio, ferro,

cupro, natro nitrico.

Cum Paracelsi chemia imprimis praeparationem

medicaminum tractaret, eius etiam merita praecifiue in

materia medica in lucem prodeunt, ut omnia illa medi-

cam.ina, de quibus ab eo inventis et adhibitis postea

sermo erit, extemplo sint progressus chemiae habenda:

Hoc loco singulas res etiam, quae pertinent ad che-

miam. exponere liceat:

In metalla refert: aurum, argentum, cuprum, plum-

bum, ferrum, stannum; dubitat autem, an hydrargyrura

sit metallum et quamquam aliis locis in illis numerat,

aliis tamen locis contendit, hydrargyrum esse singu-

larem naturae fructum, cuius vita sit calor internus et

frigus externum. Sic de zinci natura nondum secum

consentit, quamquam hocce metallum accuratius iis. qui

antea vixerunt, cognovisse videtur. Aliud metallum

esse quam reliqua dicit, sed ultimam eius materiam

sibi nondum notam. Et alio loco dicit: Zincum, quod

est et non est metallum '3* Eadem ratione de bis-

mutho, „ metallo spurio, maxime cuprum continente.^’

disputat. Porro quoque iam arsenicum in statu metal-

* lico novit ^3? docet enim: Darzu sollen ihr auch wissen,

dass der Arsenicus von Kiinstlern in viel weg \ eren-

dert wird und verkehrt, etwan in ein metallisch Arth.

et alio loco: Ais, nemmeu arsenicum raetallinum, der

auff metallisch prepariert sey. — Markasitas nominat

materias metallis similes, quae ex ad metallum forman-

dum ineptis materiis compositae sunt. Sic stibium

1) cf. etliche Trakt. p. 45.».

2) De rebus naturalibus p. 208, 21.», 210.

33

plumbo simile est, sed nullo modo metallum. Tria

salium genera proponit, sal, vitriolum, alumen, ad

quae omnia reliqua salia referri possunt *). Differen-

tiam inter alumen et vitriolum accuratius ita exponit:

— der Vitriol nimb sein Corpus auss dem liquor der

metallen — der Alaun aber hangt nichts in den me-

tallen an, Sonder ist frey ein Saltz, das allein in der

seiire stelit, und nimbt sein Corpus nach der ver-

mischung der erden, aber der Vitriol nicht, sondern

allein von der vermischung der raetallischen Cor-

poren’^3. — Aquae i-egiae vim, quae facile metalla

solvit, iam novit. Gmelinus dicit Paracelsum materi-

am inflammabilem Stahlii iam cognovisse, ex eademnotione et in sulfure et in metallis invenisse, eamquead haec restituenda maxime necessariam putasse et in

aliis alius naturae regni corporibus inflaramabilibus vi-

disse. Mulla etiam alia eum et invenisse et cop-no-Ovisse in chemia descripsit Gmelinus in sua historia

de chemia scripta; quae tamen omnia afferre non pos-sumus, ne huiusce libelli ambitum latius extendamus.

V. C^uae Paracelsus in arte medicapraestaS^at.

Paracelsus tanta iam in litteris medicinae funda-mentalibus praestitit, quanta eum praestitisse non possu-mus quin fateamur, qui tam insignes et praeclaras sen-tentias opinionesque statuerit, quarum nonnulla in in-genii animique hominuai cultum quam maximi fuisse

1) (Ic morb. Mont. p.

2j cf. ctl. Trakt. p. 440.Gmelin. Gesch. d. Cliemie. p. i 05 et seq.

3

34

pretii constat: tamen eius de medicina ipsa merita

maiora etiam fuere, quam non solum somno illo gravi,

quo eam, a medicis tantum, qui temere et sine iudicio

Galeni Arabumque auctoritatem et praecepta sequeban-

tur, exercitam, tum tempore demersam videmus, sed

novas ei etiam aperivit vias, in quibus ad maiorem

progrediretur perfectionem,necesse erat. Sunt quidem

omnium,qui de Paracelso scripserunt, perpauci tantum,

qui ei haec merita non obtrectata tribuerunt: plerique

eum omni merito indignum habent'}5attamen illos multo

minus in iudicio suo errasse putamus,quam hos. l't

nostrum de Paracelso iudicium, quo eum pro insigni

reformatore medicinae habemus,conformemus, necesse

est, nunc ad illa, quae in materia medica, pathologia

et therapia praestabat, transeamus.

a} Materia medica.

Maximam vim habuit Paracelsi chemia in materia

medica 2}. Medici aetatis suae, qui Galeni scholam pro-

fessi sunt, permultis usi sunt fastidiosis et imbecillibus

decoctis, infusis, syrupis etc., quae medicamina, ex

multis diversis rebus mixta aegrotis saepe nimia in

dosi praebuerunt. Quibus medicaminibus reiectis, alia

utiliora atque efficaciora, quae chemica ratione erant

praeparata induxit; immo etiam nonnulla imbecillia et

inutilia, sicuti remedia ex gemmis, margaritis, ossibus

leporum et cordibus etc. Adversarii eius merita eo lui-

^ 1) Judicium H. Conringii de eo: Paracelsus est mon-

strum hominis, in perniciem omnis melioris conditionis natus,

qui absurda, inaudita, perniciosa et summe impia dogmata

in artem et philosophiam universam introduxit eumque omnem

suis sordibus conspurcavit.

2) Alchimiac est magnalia dei parare,mysteria extra-

here, Archana componere, purum ab impuro separare. Chir.

magn. p. II. p- 29.

35

linere conati sunt, ut obiicerent Paracelsum haecce

medicamina ipsum non invenisse, sed ea a medicis et

chemicis, qui antea vixissent, inventa accepisse. Maximeporro vituperaverunt, quod remedium illud universale

invenire studeret, et recte sequelas hominibus et lit-

teris postea excolendis obnoxias ostenderunt; multi-

plices porro eius discipulorum errores, ex praeceptoris,

disciplina prave intellecta exortos commemorant. Isti

autem vituperatores omnino obliti sunt, sicuti singula exmedicaminibus ab illo in usum vocatis iara veterioribus

chemicis nota fuisse, ita quoque horum nonnullos pa-naceam universalem invenire studuisse’), detrimentaergo hac re provocata veterioribus chemicis addicendaesse. Ac forsan ex parte defendi potest Paracelsumpanaceae universali studuisse, et saltem quodammodoprobari, illum credidisse, panaceam posse parari. Pu-ta\it enim morbos dh^ersos nil aliud, nisi diversasymptomata esse, quae corpus morbo affectum ostendant.Hancce corporis affectionem morbosam atque unicam ettotam habuit, quae ergo de fundo uno medicaminesymptomatibus maxime diversi indolis neglectis sanariet ad statum integrum referri possint. Paracelsum nonnimis laudare eique merita, quae non habuit, adscriberevolumus, qua ex causa negare non possumus, non-nulla medicamina, quae discipuli eius ei adscriberent,originis fuisse iam antiquioris

‘O, ut illa ex stibio prae-parata, quorum usum apud Basilium invenimus Valen-hnum. Sed contendimus quoque, illum multis rebusinventis aut de novo in artem therapeuticam inductis,certissime lam ea de causa meritum haud parvum sibicomparasse, quia ea, quae iara antea aderant, a medi-

1) q. V. supra. ,

attamM eZ'‘l 'T,Andernacus commemorali

”n Telo?! r ’ r"”»in meaicorum usum revocaverit.

3 ^

3U

cis antcm sic dictis Galenicis rciecta, bona haberet

et acciperet suisqne in medicinam inducta seritentiis.

verbis et factis defenderet. Immo vituperandus est,

rpiod omnia medicorum Galenicorum medicamina, nullis

exceptis, reiecit, quamquam nonnulla de iis liac sorte

indio-na erant. Paracelsus autem sine dubio hodiernam

materiam medicam fundavit, de qua in universum liaecce

dicere volumus:

13 Principia illa physiologico -chemico- philoso-

phica, quae iam supra tractavimus etiam in sententiis

eius de medicaminibus elucent; medicamina enim, quo-

modo in natura ante oculos nobis veniunt, sola inte-

gumenta sunt externa ex materia composita his rebus,

quae sunt sine materia et effectum provocant'}- Q«aui

ob rem hancce substantiam efficacem excernere et ab

invalidis rebus seiunctam solam conformare studet,

quare quintom essentiam accepit. Paracelsus qui totam

naturae vitam ex parte tara profunde intellexit, quintas

essentias tantum e corporibus vivis trabi posse credit,

itaque ex plautis viridibus, non exsiccatis; metalla porro,

qui nunquam moriuntur, quintas essentias et quidem opti-

mas porrigere. Sed in definienda quinta essentia er-

rat, quum eius naturam colorem esse putet, eumque

verum* materiae elementum. Sic exempli gratia dicit,

aurum, colore amisso, quintam essentiam amisisse-}.

Seiunctione harum materiarum efficacium vahdiora me-

dicamina, quorum iam pauca grana maiorem eventum,

quam complures unciae remedii medicorum Galenicorum

adduxerunt, parare potuit ^}. Imprimis commemoranda

1)I- tract. 11. C. I. „Dic Art.ney ia

ihr selbst mag niemant sebeii, dano es ist em uiisiehlbar

diiig, abor deii leib der Art/mey dcii sielit nian.•

2) €bir. inagii. V-U. p.SS. „Die ti.i. tur von deiiiGold iM

allein die Farbe dess Golds - das Corpus und farb smd

;jj Jos. Quercet. in libro de or(u et causis metallorum

hancobrem Faracelsuiii sainiiiis alTert laudibus.

37

simt valida eius extracta vegetabilia, essentiae, tinc-

turae, elixiria, aliaeque compositiones. Verum pro-

fecto et iiberriimiiu medicinae IVuctum attulit Paracelsus,

cum medicamina ex mineralibus praeparata iu materiam

medicam induceret ^35multaque ipse in usum vocaret

atque probaret, quibus ante eum nemo uti ausus est,

et quae posteriori etiam saeculo tam periculosa habe-

bantur, ut magistratus quarumdam civitatum, medicis

ipsis incitantibus, eorum usum prorsus interdicerent.

Et non diffitendum est, illa etiam medicamina, a multis

eius discipulis adhibita, perniciosissima fuisse-aegrotis.

Omnia medicamina praestantia et maxime efficacia „ma-gnalia dei“ vocavit Paracelsus.

2) Veram etiam illam et gravem proposuit Para-I celsus sententiam

,ex omnibus ipsis maxime venenosis

I materiis parari posse medicamina validissima '^3» Si-milem iam apud Basiliiim Valentinura invenimus opi-

nionem, cuin de stibio dicat: er ist Gift uud diehocli-iste GitFt mit, aucli ist er ohne Gifft und die hbchsteArtzney mit 3 ).“ Quocum Valentino etiam in aliis de

.‘.stibio sententiis consentit, quod ut aurum, ita etiamdiominem purgare uterque docuit.

Paracelsus siciiti vim efficacem auri aliorumqucimedicarninum in colore quaesivit, ita quoque ex aliis

^signis externis, quas ipse vocat signaturas, vim et effi-icaciam ad morbos cui’andos cognosci posse putavit ‘^3’

If helidoniura cui flos est lutea, medicamentum praebetlefficax in morbo ictero: orchideas ob testiculis similemradicis formam genitalium curare morbos putavit; pul-

li cf. Gmel. Gesch. d. Chemie. p. 208.

2) Brem. dissert. de vit. et opinionibus Bar: Baracel--siis quoque haud dubie primu.s distincte docuit omne essevenenum et nihil venenum. 1’ararn. Jib. II. c. 1.

3j (/urr. trininph. Autim. nunn. loc.

•Ij Compi. loe.

3«

monariam, cum sit levis, sponj^iosa et'pulmonum for-

mae similis, morbos sanare pulmonum: poma citrea cordi

prodesse, cum iis sit for^a cordis: ad quod accedit,

quod colore solis sint praedita, aliud hoc argumentum

sit habendum efficaciae in omnibus cuiusvis generis mor-

bis cordis, cum cor quasi corporis sol a Paracelso ha-

beatur5

carduunr, cuius caulis atque folia aculeis sint

impleta, bonum in laterum dolorem et pleuritidem prae-

bere remedium5taliaque multa. Itaque eum, qui et alia

remedia magica tum usitata non recusaverit et phan-

tasiae magnam in morbis curandis vim attribuerit, pro

patre illius sectae sympatheticorum habeas licet, quae

in seculo etiam decimo octavo asseclas habuit permul-

tos, quorum solum Tenzelium commemoramus, famosum

illum superstitiosumque auctorem libri cuiusdam satis

noti: medicinae diastaticae.

4) Quamque terram Paracelsus putavit medicami-

na producere sufficientia ad morbos omnes curan-

dos Itaque non necesse habuit remedia ex remo-

tioribus locis ad nos allata praescribere, quibus quoque

hoc incommodi insit, maximam partem esse adulterina.

5) Hoc etiam Paracelsi est praeceptum, quamquam

alii hoc sibi meritum adscribere studuerunt medici, for-

mulas medicas ex paucis tantum simplicibus medicami-

nibus esse componendas ^3. Cum enim medici galenici

mixturas ex 50 pluribusque medicaminibus piaepara-

verint, eius formulae medicae, nonnullis tantum excep-

tis, maximam partem fuere simplices, et ipse medicos

saepe vituperat, quod tales praescriberent mixturas

ct magis in pharmacopolarum quam in aegrotorum spe-

ctarent salutem. Quomodo enim fieri potest, ut mix-

turae, ex tara multis et diversis compositae remediis,

1) Chir. magn. III. V- ^1- „Daruinb wissend zu

den Dingea wo die Kraukhoitcn sind,

da sind auc

Arzneyen.“

3) Quod ei incrituui etinm Brcmerus adscribu.

39

quorum cuique alius sit ia morbum effectus, aegrotum

uiio solo morbo affectura sanarent?

Sed his nonnullis generalibus principiis allatis iam

videamus, quae fuere singula, quibus usus sit, medi-

camina. Primum et summum eius fuit Laudanum, cui

vis mitigans et spasmos doloresque sedans inerat, cu-

ius tamen compositionem, quam occultam habebat, nun-quam satis cognitam habebant medici Hoc tantum

de eo diiudicavere, opium fuisse substantiam eius effi-

cacissimam. Paracelso illud etiam attribuendum est

meritum, opium, quod aequales et ante eum medici

habuerunt venenum, in materiam medicam induxisse;

quo opio praecipue usus est ad epilepsiam vel morbumcaducum superandum

;interdum in compositione qua-

dam cum arcano vitrioli, cui magnas etiam praestan-tesque tribuit' vires in epilepsia sananda 2), Tinctu-ram auri, quam et oleum auri, aurum potabile, quin-tam auri essentiam vocat saepe pro aliis laudat, qua-cum morbos se ipsum dicit sanasse maxime despera-tos et pro insanabilibus a medicis existimatos, scir-rhum, epilepsiam, lepram, syphilidem, apoplexiam alios-que. Hvdrargyrum iam a nonnullis medicis in exter-num vocatum usum et interne tantum purgandi causaadhibitum, specificum primus in lue venerea laudat,eiusque usum vulgavit commendavitque. Quod non proexiguo habendum merito. Quibusnam hydrargyri prae-

1) Laudanum, quod aliqui lapidem philosophorum fuisseexistimant, alii opium: sed utraque opinio est falsa. Fuitenim Laudanum Theophrasti medicina laudatissima, quae exrebus, quas orbis habet, praestantissimis, quae vitam con-servant conficitur; et in omnibus morbis, efficax est, prae-terquam in lepra. Ad. vit. med. germ.— „Opii laudani no-mine veluti usu omnium oculos in se convertit.^ Hallerbibl. med. pract.

2) Dicit etiam epilepsiam interdum ad homines vulne-ratos accedere; quibu», ut sanentur, liquorem vitrioli praebuit.

40

paratis usus sit iam certe recteqnc liaud definiri po-

test '3- Sed opinantur multi eum et mercurium praeci-

pitatum rubrum et quemdam mercurium sultlimatinn s.

corrosivum cognovisse, praecipitatum secundum Opo-

rini descriptionem purgandi causa adhibuisse et qui-

dem pro optimo purgandi remedio halmisse. Illos recte

vituperat, qui per suffumigationes morbum venereum

curare conati sunf^}, cum mala, quae ex hac curan-

di ratione nascuntur sat cognita habuerit. Ouorum

malorum descriptionem in chirurgiae suae magnae li-

bro de morbo gallico deposuit. Graelinus eum dicit

compositionibus quoque ex mercurio et stanno et mer-

curio praecipitato flavo usum esse, nec non iam mer-

curium sublimatum dulcem quemdam cognovisse alia-

que mercurii praeparata, maximam partem secundum

eum nominata^}. Sulphure in nonnullis usus est mor-

bis sed praecipue in omnibus inflammationibus et rati-

cue prophjdactica in peste, in qua flores sulphuris cum

Aloe, Myrrha et Croco mixtas et compositas commen-

davit. Quod ad ferri praeparata, cognovit Paracelsus

Crocum Martis et tincturas quasdam ex ferro praepa-

ratas. Pro insiani declarat medicamine Cuprum, cuius

iam effectus vomifici mentionem facit, idque. cum sto-

maelium non afficiat, pro optimo habet in omnibus ven-

triculi morbis remedio. Praeparatum, quo usus est,

fuit cuprum sulfuricum, quod etiam in morbo caduco

praesertim matricis et ad vermes expellendos adhibuit.

Zincum dicit esse remedium non pro nihilo habendum

in omnibus cerebri affectionibus. Antimonio quoque

magnum effectum magnasque vires adseribit, idque,

1) In fascic. dissert. med. selecl. quam cd Th. Zwm-

gerus, Arcanum* corallinum commemoratur praeparatum 1 a-

racelsj c Mercurio fixato; P. 267.

3) Cliir. magn. p. III. p. 8-

,S) cf. Gmclin, Geseb. d. Chemie. p. 340.

41

ut iam monuimus et aurum et corpus hamanum purgare

ducit'). Saepe essentiam antimonii commemorat et

praeparatum illud, quod non recte vocavere mercuri-

um vitae, cuius iara Basilius Valentinus mentionem fa-

cit. Arsenici usura externum medicis commendat prae-

cipue efficacem et salutarem in scirrho; usum internum

vetat 2). Formulas, in quibus praebendum sit arseni-

cuu), praescripsit! solutionem in alcohole seu spiiitu vini,

unguentum, quod ex arsenico, adipe suilla, oleo, te-

rebinthina seu ex arsenico et meile mixtum voluit. In-

terdum arsenicum et nitrum ana conflavit, (arsenicum

fixum), quod aere liquidum factura, (liquor arsenici

fixi), spiritu vini vel alcohole miscuit =*). JVitrum ab

eo in pellendis renum calculis magni aestimatur ^). Ad

deliria mitiganda, furores leniendos, sanguinem tu-

multuantem ac spirituum animalium turgescentiam com-

pescendam quoque valet. Ita Paracelsus nitrum cum

aceto rosaceo ac succo sempervivi mixtum tepideque

applicatum iii omnibus inflammationibus ad demulgen-

diim calorem et narcosin aliquam inferendam commen-

dat. Ex oleo terebinthino unguentis et emplastris in

peste usus est^). Virtutes thermarum bene novit ipse-

que tales perfecit, praecipue balnea ex solutione salis

et ex ramento ferri parata; sic etiam balnea vapora-

ria commemorat. Venae sectionis, quamquam eam in-

terdum necessariam ducit, abusum saepe vituperat, ad-

versarius patbologiae humoralis, quae ubique fere vc-

IJ Chir. inagn. p. II. p. 86.

2) ,,liiwendig ist er nit xu gebrauchen, iu kein vveg,

allein auswenilig.

3) Cfer. Gnielinus.

4j Zwingeri fasc. diss. ined. selcct. p. 201, et p. 20.>.

•jJ 8ed etiam ad vuluera deliganda; Chir. Hiitgii.

mult. loc.

42

naesectionem instituendam esse iussit. Piirj^anliis ma-ximam partem chemica ratione praeparatis usus est.

praecipue, quod iam commemoravimus, mercurio prae-cipitato rubro’}. Putavit pro quoque organo purgandoalio et proprio semper opus esse medicamine. 8ed et

exceptis his nunc nominatis, alia multa cognovit et ad-

hibuit medicamenta ut helleborum*) album ad ver-

mes expellendos, moschum, camphoram, colocynthi-

des, aliaque.

Restat, antequam ad Paracelsi opiniones patholo-

gicas progredimur, maguetismi mentionem facere, quemin nonnullis morbis efficacem et utilem invenit, e. £•.

in omnibus haemorrhagiis, diarrhoea, epilepsia, hyste-

ria et illis in morbis, qui a centro in circulum dilatant ^}.

h} Pathol ogia.

Pathologia Paracelsi, quod ad descriptionem sin-

gularium morborum haud magni est momenti, cum,

quod iam supra attulimus, omnes morbos pro s}'mpto-

matibus tantum unius corporis affectionis morbosae ha-

buerit et in his describendis negligentiorem se prae-

buerit, quam probari possit. Itaque de nonnullis tan-

tum loquamur liceat opinionibus in universum spectan-

tibus, quibuscum,quae de febribus senserit, coniun-

gamus.

Morbum Paracelsus depingit ut indi\iduum in in-

dividuo, alium quasi hominem, cui efiam membra et

organa attribuit '’}. Eius naturam atque essentiam in

commutatione quadam illorum trium elementorum quae-

1) Attamen eum non amicum fuisse methodi purga-

tivae ex permultis elucet locis operum eius. •

2) De Helleboro libellum scripsit.

3) Qun de ro Lessingius accuratius disseruit.

4) de morb. podagr. lib. II.

43

rit, in quibus etiam tota eius nititur doctrina patholo-

o-ica. Haec si tria elementa illam nobis mutuam re-

lationem conservatam, et illam, quae necessaria est,

harmoniam non perturbatam praebent, ut corpus unum

totum, quasi productum illorum trium, non autem ele-

menta singula, quasi factores, cognoscas, integra adest

sanitas et bona valetudo; attamen si illa harmonia et

mutua relatio quadam ratione perturbata resolutaque

videtur, ut alterum horum elementorum maiorem nan-

ciscatur vim vel quodammodo affectum se praebeat et

hancce triunitatem solvat, statum, qui hac re provo-

catur, aegritudinem vel morbum nominat. Reactione

corporis s. vitae, s. elementorum ceterorum in aegro^

tatum commutaturaque elementum sanitas sive bona

valetudo denuo fit; reactione non sufficiente vel pror-

sus deficiente mors hominem intrat. Illius opinionis,

mortem esse a deo praedestinatam, ille insignis dispu-

tator nullo modo amicias sed mortem tantum per

se necessariam habet, quam tamen medici, si bonis

utantur remediis, in nonnullum tempus differre et pro-

crastinare possunt. Morbos, qui sedem praecipue in

sulpbure obtinent, et ex eo originem ducunt pro mor-bis habet organorum internorum, morbos ex sale et

mercurio ortos pro talibus, qui in externis organis in

lucem prodeant 2). Ex sulphure plerasque febres or-

tas putat ^3, pestem ipsam, ad quam tamen procrean-dam necesse est adsit quaedam influentia astrorum,

praecipue Saturni. Itaque cum pestis natura et essen-tia in alienato quaerenda sit sulphure, et illud, quod pe-stis praecipue in tribus corporis locis in lucem prodeat,

in regione subaxillari, inguinali et post aures ita ex-

ii cfr. (le longa vita p. 830.

2j voii den drey ersten Essenzen S. 324.

3J Frngm. med. p. 134.

44

Itlicare studet, ut tria sint suljdmris n:{;ricra. Alii. <|uo-

riim et causa et natura iii siilpluire sifa est, morbi sunt

icterirs, hemicrania aliique. Mercurium et in corpore

vivo dicit calore sublimari, destillari et praecipitari5

ex eo si sublimetur paralyses mortemque subitam exo-

riri, si destilletur inaniam, si praecipitetur arthritidem et

alios articulorum morbos. 8al in corpore aegrotato

quadruplex adesse posse statuit, resolutum, qui effi-

ciat pruritidem, lichenes impetiginesque, calcinatum,

reverberatum et alkalisatum.

lustam morborum classificationem non invenimus:

attamen dividit morbos in adnatos vel hereditarios et

acquisitos. Iis ex semine hereditario (^semine yliastrico)

ortis adnumerat icterum, podagram, hydropem: ex

corruptione (semine cagastrico) ortis pleurosin, pesti-

lentiam, febrem. Morborum connatorum duae sunt spe-

cies, qui a patre (limbo} oriuntur et qui a matre,

(matrice} oriuntur. Dividit quoque morbos in materia-

les et spirituales, in quo tamen notandum est, omnes

materiales fieri, quia spiritu laborante etiam afficiatur

corpus. Alia ei est in chronicos et acutos morborum

divisio, et quinque statuit causas, quas ipse mominat

entia morborum. Haec sunt entia, ens astri, ens ve-

neni, ens naturale,' ens spirituale, ens deale; et quem-

que morbum hac ex causa putat esse quintuplicem, cum

ex quaque causa vel ente exoriri possit. Morbi ex

quatuor primis entibus orti sunt naturales, ex quinto

autem a deo irato flagellae nobis pro vitiis peccatis-

que admissae ^}. Ens astrale non immediate corpora

nostra laedit, sed aere corrupto et quibusdam materiis

infecto et impleto morbos progenit, ut nonnulla astra

aerem sulphuratum, alia arsenicatum, alia salsum, alia

mercuriatum reddant. Ens veneni est materia alimen-

1) Paramir. lib. 1. c. III.

J5

taria ex qua utilia vel essentiam al) nocivis vel veneno

separare Archaei est. Qui Archaeus si laborat fit di-

gestio putrida, seu localiter in ventriculo cuiusvis par-

tis seu emunctorialiter in excretione, cum essentia a

veneno non separetur et venenum in corpore relictum

atque acceptum morbum efficiat. Quod ad ens natu-

rale hominem putat, cura sit makrokosmo similis et

quasi imitatio vel simulacrum makrokosrai, sua etiam

habere astra, quae sunt septem magna membra, qui-

bus quisque homo praeditus est * }. Haec membra cur-

sum regularem perficiunt, in suo quodque loco; si igi-

tur cursus cuiusdam membri impeditus vel turbatus

est, morbus exoritur ex ente naturali. Ens spirituale

illos provocat morbos, qui ex animo nostro vel phan-

tasia fiunt. Ens dei vel quinta morbo i-um causa est

praedestinatio dei. Ex ea imprimis pestis exoritur,

quam tamen et alias causas, ut omnes reliqui morbi,

habere posse ex Paracelsi tractatu de peste plane elu-

cet. Multi et ipse Lessingius eum vitiijierant, dicen-

tes cura sibi ipsi repugnare, cum nunc pestin llagel-

luin a deo nobis velit inilixum et alio loco alias pestis

commemoret rausas. Quod tamen nullo modo contra-

dictio, cum omnes morbos ex omnibus iam allatis

morborum causis exoriri posse dicat. Dicit quidempestin ex coelo primam sumsisse originem, quod ta-

men non impedit, quominus illa, quae primum flagel-

lum tantum fuit, postea ex aliis etiam oriatur causis.

Digna est, quae accuratius tractetur, cum magnasin tota Paracclsi pathologia agat partes, doctrina detartaro, quem antiquiores medici maximam partem bi-

1) Haec septem magna membra sunt: cerebrum, cor.pulmones, fel, licpar, renes, lien, quae eum liis in liarmo-nia sunt sideribus, Luna, Sole, Mereurio, Marte love,Venere, Saturno.

46

lem nominant nigram, reccntiores infarctum. Est enimtartarus^), qui aeque atque ignis infernalis urit, undeetiam nomen derivatum est, materia quaedam, nuncstatum provocans, quem vix morbum nomines, nunc

periculosissimi ipsius morbi causa, ut mortem repenti-

nam adducere possit. Videtur tartarus entis venenis

species vel prorsus idem. Tartarus in homine ori-

tur, si digestione separatio puri ab impuro non rite

progreditur et hac digestione et assimilatione mutata

et perturbata in liquoribus corporis, imprimis in san-

guine quaedam mucosa et terrosa, salibus terrosis im-

pleta materia colligitur, quae interdum, naturae vi in

morbum reagendi tam mite, ut morbus non in lucem

prodeat, interdum autem motibus et vehementissimis

et gravissimis excernitur. Ex eo omnes morbos ducit,

qui ex crasso sanguirie, ex rigore partium solidarum

et ex collectis terrosis materiis oriuntur, praecipue

morbos hepatis^), arthritidem et calculos vesicae, renum,

intestinorum, fellis, alioruraque organorum. Hic tar-

tarus, uti ille ex vino, sic ex liquoribus corporis hu-

mani sublimatur et excernitur. Quum digestio iam in

ore incipiat, in ore quoque excernitur tartarus denti-

busque insidet5

sed imprimis in ventriculo sublimatur,

et quidem Archaeo fortiori vel leges certas naturae

non servante et vehementissime essentiam discernente,

acerbissimos gravissimosque commovet motus dolo-

resque ®).

Qui tartarus, quamdiu nondum coagulatus sed in

prima materia adest, haereditarius est, ut ex parentibus

in infantes transeat^}. In actu coitus enim non solum

1) Par. Von tartarischen Krankheiten.

2) V. (art. Krankh. j». 299.

33 ^de morb. tart. p. 302.

4) ibidem p. 292.

47y

sperma et semen expelluntur, sed etiam omnis prima

materia sanitatis atque morborum, quam attrahit uterus

feminae5

ih utero dein cura nutrimento tartarum accipit

foetus et ita propagantur in infante proprietates semi-

nis immani At, si tartarus iara prorsus sublimatus

et coagulatus est, ut arthritide, calculis renum, infarcto

laborent parentes in infantes haeriditate non transmit-

titur. Uti feminae morbis pluribus quam viri subiectae

sunt, quia iis cura novos fructus procreandi incumbit,

et quia uterus ut mikrokosmus in mikrokosmo multasefficit molestias particulares, ita quoque tartaro magislaborant, quia praeter suum tartarum etiam virorum in

coitu attrahunt"). Tartarum ex urinae sedimento cog-noscas licet, attamen non uroscopia, sed disquisitione

potius chemica^), quam pro uroscopia medicis saepiuscommendat. Species quaedam tartari nitrum est, cuiusidcirco mentionem facimus, quod secundum Paracelsummaximam partem in nitro febrium posita sit causa.Est enim febris morbus nitri accensi ex putredine ma-teriarum in corpore humano collectarum orti, quod ni-trum, cum ex corpore discedere velit, motus nitri velparoxysmos excitat. Quod ad paroxysmos distinguitfebies intermittentes et continuas

jsed semper, si verbo

solo febre, nullo alio adiecto, utitur, febrem intermit-tentem in sensu habet. Febres intermittentes suntquotidianae, tertianae et quartanae et ex hepate, liene,renibus, oppilatione, quae poros et naturales vias ex-cretionis adstringit, praesertim oppilatione venarum q.e. vasorum sanguiniferorum oritur, in quo et hocmonmidum est febres quartanas ex liene praesertimonn-ij. In paroxysmo nitrum vel tartarus putrefactus

1) ibidem p. 294.

ibidem p. 292. '

3J ibidem p. .304.

4) Chir. magn. p. II. p. g.

48

tremorem mcmhrornm et calorem efficiens sibi viam

quaerit urina et sudore ex corpore excedendi, quae

ita sunt excretiones criticae. Commemorandum est,

eum stadium ex initio usque ad finem morbi crisin,

primum autem huius stadii diem, diem causae, su-

premum diem creticum vocare. Ouos dies criticos sta-

tuit Hippocrates, non cognovisse videtur. Paroxysmo-

rum irregularitates et varietates typicas,

quae typus

anteponens et postponens praebet, ex eo ducit, quod

materiae putrefactae diversa genera adsint, quae non

omnes semper vias et exitus elusos teneant. Febres

continuas dividit in duo genera, quae sunt carbuncu-

lus et flammula, quorum flammulae species sunt sy-

nanche et causon, carbunculi anthrax, pestis, saphyrus

et phlegmone.

Morborum indicia urinam, sudorem et pulsum ac-

curatius tractat Paracelsus. Sedimentum urinae alcolam

vocat, cuius species diversae sunt: hypostasis, ex qua

morbum in stomacho sedem tenere cognoscitur: divulsio,

quae ad morbos hepatis, et: sedimen, quod ad mor-

bos renum spectat. Per urinam sal resolutum excer-

nitur, per anum sulphur sublimatum; sudor, qui pons

vel emunctoriis secernitur, habet naturam sulphuris,

ut, qui auribus excernatur, sit sulphur arsenicale

vel marcasitum, qui genitalibus sulphur stibiatiim, qui

mammis sulphur arsenicatum. Pulsus in corpore sunt

septem, duo in extremitatibus, duo in collo, duo in

temporibus, unus, pulsus solis, in corde.

Commemorandum etiam est, Paracelsnm. quam-

miain ., humores" nullo modo esse morborum causas

vultO, totanique suam pathologiam ui elementis illi>

l) Cliir. inagii. p. H- P- 7. 8: p. t'»- 16- l'

mult. al loe.

37 ef.

49

tribus commutatis ponit, tamen nonnunquam morbos

ex humoribus ortos describit.

c. Therapia.

Haud dubie Paracelsus de therapia quam de pa-thologia graviores sententias et utiliores proposuit,

et concesso, eius therapiam specialem, quam describereaeque ac pathologiam specialem nisi modum ac termi-nos excedam, mihi non licet, continere multa falsa

ac trita, neque comparari posse cum ea, qua nunc uti-

mur therapia, tamen non est, cur negemus, illam fuisseexcellentem, accomodatam ei, qui tum erat, litterarumstatui, et id sano Paracelsi ingenio et novorum etegregiorum medicaminum multitudine, quorum naturam,quamquam primus pleraque eorum in medicaminum nu-mero habuerat, tamen satis perspicue cognoscebat, ali-ter fieri non potuisse. Therapia igitur eius generaliterest referta multitudine et sententiarum gravium inge-niosarumque et observationum i-ararum, quo factumest, ut multi posterioris aetatis medici, intellectis eiusgravibus opinionibus, nonnulla, quae Paracelsus pri-mus statuit praecepta quasi fundamentum novorumsystematum adhibuerint. Neque porro negari pijtest,Paracelsum, medicinam aeque atque omnes ceteras lit-teras e cognoscenda natura ^3 hauriendam esse ratum,fuisse gravissimum in colendis ac celebrandis litterismedicis. Attamen non diffitendum est omnia illa, quaesupra, cum de eius philosophia locuti simus, attulimusvitia, etiam in libris, quos de morbis eorumque curascripsit inveniri.

Ij humores ipsius pestis affert quodam loco causas.

rem pr^mum*^pt™^^° ^ praecepto-rem primum et summum esse medici dicit.'

4

50

Paracelsnin fuisse uiediciim excollentissimiim et

experientissiinum cognoscitur ex egregiis operum sen-

tentiis; multisque eum morbis sanationem attulisse ipse

Hallerus’3, ceterum eius neque assecla, neque iustus

aestimator concedit. Celebritas famae eius erat tanta,

ut aegroti e terris ipsis remotissimis ad eum accede-

rent sanationis causa, ut saepissime arcesseretur ad

consulendum quasi esse extremum aegrotis solamen,

et ut ipse doctissimus Erasmus laborans calculis re-

num per litteras ex eo petiisset, ut sibi medelam af-

ferret; qui etiam Erasmus laudibus quam maximis eum

saepius affecit. Notissima est eius curatio apud Fro-

benium, amicum amicissimum, quem iam desertum ab

omnibus medicis, amputatione sola femoris servari

posse existimantibus, eo reficiebat, ut iter in Franco-

galliam equo subire posset. Attamen fuere, qui eius

methodum curandi ac medendi valde perniciosam dice-

rent, et qui igitur ex illaFrobenii sanatione, qui anno

vertente frigoris iniuria, quam contemtis Paracelsi ad-

monitionibus sibi paraverat, mortuus erat, ansam con-

viciandi hauriendam esse putarent. Erastus-"), unus

ex inimicis gravissimis, quamquam ut elucet ex qui-

busdam locis in disputationibus de nova medicina Pa-

racelsi, quodammodo assentieus principiis chemicis

per Paracelsum medicinae allatis, conatus est, allatis

exemplis demonstrare, nullum aegrotorum, quos Para-

celsus sanaverit plus anno fuisse superstitem, causam

ratus ducendam esse ex medicaminibus tantis et forti-

bus, et ex horum medicaminum qualitate veneno infecta.

Merita eius maxima de therapia eo sine dubio

constant, ut therapiam totam, ut omnes ceteras medi-

1) Haller. Bibi. med. pract. p. CCXLVIII.

2) Erast. disput. de uova Par. med. T. 10. nonnul-

lis locis.

,51

cinae litteras et philosophiam in natura cognoscendaesse sitam demonstraret. Sententiae eius de naturamorbi et quomodo causa morbi in elementis sit quae-renda, iam supra, cum diximus de pathologia, allatae

sunt. Pro sententiis pathologicis sensit de arte thera-peutica. ()ui cum vim salutarem naturae rem gra-vissimam in arte therapeutica esse atque sanum con-tra insanum impetum facere dicat, recta via atque ra-tione utitur morborum curandorum, natui'ae studiis iu-

vantibus. Itaque Lessingius totam Paracelsi the-rapiam nisam esse doctrina morbqrum et natura etarte curandorum dicit. Cura si progreditur vita ipsavel Archaeo illam vitam secundariam vel morbum su-peiante et ex corpore expellente, haec cura, cum per-ficiatur vi salutari naturae, persaepe omnes morbospioisus curante, naturalis est

5si autem haec naturae

vis medendi aut non sufficit ad morbos superandoscurandosque, aut ipsa a morbo prorsus superatur, ne-cesse est, medicus naturam adiuvans eiusque vim acu-ens et confirmans morbum ex corpore emoveat, quaecurandi ratio artificialis est. Quoad illa naturae rea-ctio bonam restituere valetudinem studet et conatur,medicus nonnisi minister habendus est naturae sivesanitatis, sanam corporis in morbum reactionem gu-ernans vel moderans; si vero naturae iam nulla fere

inest VIS medendi, medicus magister est naturae sivemorborum, suamque nunc artem adhibeat necesse est,ut arte morbi Sanentur. Attamen arte tantum coneturoportet medicus bonam aegroto valetudinem tali modorestituere, ut, quod in corpore restat sano usus, ta-em sempcr efficiat statum sanitatis progredientis, qua-lem natura ipsa si quidem satis valida esset, effecis-set. Lt recte Lessingius Paracelsi medendi methodumnominat: eme mittelbare, d. h. eine durcli Kunst her-

ij Le.ss.i). 132 , et seq.

4 ^

52

vorgcbrachte Vermittelung der Heilung durch die in

jedem kranken Organismus noch vorhandene Gcsund-

heit. Qua in re etiam summus inter antiquiorum et

Paracelsi medicinam dissensus quaerendus, cum vete-

res contra morbos ipsos curam directam medicamini-

' bus statuerint.

Hanc naturae vira medendi etiam in morbis, qui

ad chirurgiam spectant, maximi momenti esse duce-

bat In corpore humano balsamum inest humanum,

qui omnia curat vulnera, ita, ut balsamum, qui ossi-

bus inest, fracturas, qui carni vulnera carnis etc. sa-

net. Itaque cum haec curatio balsamo perficiatur,

chirurgi est, vim huius balsami conservare et cavere,

ne externa momenta aliquid detrimenti afferant. Quod

ad efficiendum necesse est vulnera obliget. Si Aero

naturae hoc balsamum non satis efficax et validum

est, ei nutrimenta, quae vel per os, vel per Aulnus

accipiat aegrotus,, praebenda sunt, quibus naturae A’is

medendi augeatur. Docet etiam Paracelsus chiiurgi-

am esse medicinae coniungendam,ut chirurgi medici-

nae non sint imperiti, cum saepius morbi interni his

externis coniuncti sint. Vi naturae salubri confidens,

chirurgiam incisoriam non necessariam habet, nisi ad

calculos vesicae exsecandos (^lithotomiam), et persae-

pe cultro et ipsis cauteriis abstinendum esse docet.

Maxime eo medicina progrediebatur, ut ille primus

omnium sine ulla exceptione sanabiles omnes morbos

duceret, quo vigor recens atque integra ad medicinam

artem accedebat ac studia inaudita inter medicos exci-

tabantur. Iniuste Paracelso convicium fecerunt, sese

sibi repugnasse et modo morbos omnes sanabiles u

l) Cliirurg. mngna P. 1. Cap. 2-

53

xisse, modo aliis locis de insanabilibus morbis dixisse*3)

quicum, ut iam Lessingius recte dicit, sub morbis in-

sanabilibus eos intellectos, quos, quamquam iis ipsis

medelam existere necesse est, tamen nondum sanare

scimus, velit. Hoc enim tempore iam nemo negabit,

morbos per se insanabiles non existere, tam quidemdiu quam reactio naturae in morbum adest. Reactione

hac prorsus deficiente morbus ipse levissimus in le-

thalera exitum desinere potest, cuius iam sententiae

Paracelsus particeps fuisse videtur.

Non iniuste Paracelso convicium fecere adversarii,

quod diaetam in morbis curandis tam saepe neglexerit.

Quamquam enim non diffiteri possumus,eum interdum

diaetae mentionem facere necessariae ad homines re-stituendos, tamen plerumq^ue viribus facultatibusque re-mediorum suorum confisus diaetam prorsus nihili habet,dicens: ,, der in Diathandelt, ist schwach in der kunst,vergisst das/, Dreck drausz \vird2)| et alio loco: die

'

recht kur liegt allein in der Medicin und nicht im Essen.

Quod ad opprobrium illud, quod multi obiecere, Pa-racelsum ipsum fuisse empiricum rudem et empiriamperniciosissimam in medicinam attulisse ^3, hoc nonaeque atque illud prius commemoratum iustura rectequecompositum videtur, nostraque est opinio, eum proi-susnon esse vituperandum, cum eius potius fuerit officiumin illis maxime desperatis morbis, in quibus maximampartem consultatus est, et quos medicaminibus illius

1) Pro morbo insanabali videtur lepram habere, eius-que species. „Qui hos curare vult morbos, ne quaerat in

2TLtT ’

2) de Hydrope, p. 552.

3) ut Gmelinus, Sprengelius aliiquc.

54

temporis usitatis tam levibus et invalidis non sanari

posse galenici ipsi medici confessi sunt, medicaminachemica fortiora a se inventa et. quod ad qualitates,

disquisita et explorata adhibere eorumque vim probare.

Nostris ipsis temporibus, quibus iam tanta validorum

et efficaciam medicaminum copia adhibita et explorata

est, medici, ipsi maxime cauti providique, ne dicamus

timidi, si morbus pertinacissimus jllis medicaminibus

satis cognitis non cedere velit, alia nondum probata

lubentissimo accipiunt animo remediaj

quos medicos

nullo modo vituperare conamur. Usque dum enim ars

medica non prorsus perfectam et absolutam se nobis

praebeat, eousque erapiria quaedam floreat necesse est

ad excolendam artem. Nullius autem putamus magis

fuisse quam Paracelsi empiriam adhibere et novas, ut

ita dicamus, ingredi vias, qui tam plane et perspicue

habuit naturam cognitam. Fuit enim, si verum illud,

quod saepissime affirmat, medicum nasci ^), profecto

talis medicus natus et a natura designatus. Et pro eo non

tam rudem et impium eum empiriam adhibuisse, ut ini-

mici eius voluere, iam probitatem illam s. virtutem, quam

quartam posuit medicinae basin et sine qua medicum

existere non posse putabat, habemus testem certiorem.

Alii nobis sunt testes loci ex scriptis eius, in quibus

medicum ex praxi nasci et illa quae praxis probata

reddit accipere oportere docet.

Recentioris temporis medici Paracelsi opera per-

scrutati et hoc contenderunt, principia illa homoopathiae,

a Hahnemanno saeculi praeteriti docto medico in sy-

stema quoddam reducta et composita, iam apud Para-

1) Chir. inagn. \u II. p. 24: Also ist der Arzt gc-

.schalTen, dasz er gcboren wirdt, so werdeii iliiien Kunst

genug' und findet alie Tage was nol ist, also ist der ur-

sprung eines Artzet.

celsum* esse invenienda; cuius quoque rei veritatemnonnulli ex eius scriptis loci affirmant, e- g.: WnsGeelsucht macht lieilt auch die Geelsucht, aliique. Quade t-e Sclmlzius in suo libro: die homiiobiotische Me-dicin des Theophrastus Paracelsus in ihrem Gegensatzgegen die Medicin der Alten, ais Wendepunkt fiir dieEntwickelung der neueren raedicinischen 8ysterae uudais Quell der Hombopathie, accuratius disseruit. Cfr.etiam Premeri dissertatio, qui tamen vituperandus,cum illas tantum relationes intra Hahnemannum et Pa-racelsum afferat, quasi locos aptos, ad utrumque viruminvectionibus accumulandum.

Ad ea omnia si respicimus, quae Paracelsi prae-cepta opinionesque et sententias in hoc libello explica-vimus, admiratione summa afficimur in hunc virum in-geniosum, qui temporibus tam obscuris omnibusque su-perstitionibus impletis, in quibus omnes litterarum dis-ciplinas iii formulis vanis et obsoletis involutas vide-mus, tam magna et praeclara sensit et docuit, poste-risque largioyem reliquit segetem ad fructus perducen-dos et colligendos, quam plerique qui ante eum vixe-runt medici et philosophi. Et talem in virum aequaleset posteri maledicta congessere, eumque, virtutes invitia convertentes, hominem perditissimum habuere etdescripsere, ut quasi monstrum hominis patriae sit de-decori. Cui patriae fuit summo honori!

X II £ j§i c:

i. Nullus mortus est insanabilis.

1. Naturae reactionem ad morbum quemque superandumsuf/icere recte Paracelsus censuit.

3. Curam radicalem semper causalem esse oportet.

4. Paracelsus, cum remediis usus sit magicis, non est vi-

tuperandus.

5. Kali hydriodicum omnium, quae reccntiori tempore in

syphilidem in usum vocata sunt, remediorum praestan-tissimum est.

6. Errant, qui syphilidem ex America ad nos translatamesse putant.

7. Medicamina prophylactica non reiicienda sunt.

8. Hahnemannus et ab iis, qui eius systematis non suntasseclae, tamen est honorandus propter merita, quibusarti medicae profuit.

4

VITA.

Aatus sum Fredericus, Michaelis, Rndolphus Chrzescinskifidei addictus evangelicae anno h. s. undevigesimo Lyccis,oppido in Borussia orientali sito, patre Michacle, matreAugusta e gente Wollner, quos ut mihi Deus Opt. Max.vigentes adhuc florentesque per longam annorum seriem con-

I servet, opto precorque. Primis litterarum elementis in scholaquadam privata imbutus, gymnasium petii Lyccense, quodtum sub auspiciis directoris illustrissimi Dr. Rosenheyu flo-ruit. Testimonio maturitatis instructus nec non ordine quo-dam pro puero undis erepto donatus h. s. anno trigintesimonono almam, litterarum universitatem adii Regiomontanam, etab 111. Drumann t. t. fasces academicas tenente inter civesacademicos receptus apud 111. Seerig t. t. ordinis gratiosimedicorim decanum maxime spectabilem nomen dedi, flisqueinterfui lectionibus per tria semestra:

Rphysiologia corporis humani: Cei.

• et neurologia: cuius etiaminterfui repetitorio de anatomia. Exp. Burow de osteologiaet syndesmologia, nec non de medicina forensi. II]. Dulke chemia. Exp. Grube de zoologia, 111. Meyer de bo-tanice generali et speciali. Dux mihi etiam exstitit in ex-cursionibus botanicis. 111 . Rathke de zoologia, splanch-nologia etangiologia. IU. Rosenkranz de encyclonaediaphilosophica, de logice et de methaphysica. IU. Sachsde methodologia medica.

oacns

conversus "TeTnnomedicamentorum officina Lyccensi

contuli ViLdrinam'^ llb lU^t:fr‘rrS::^^^numerum civium academicorum receptus apud 111. Ilenscliel

t. t. gratiosi medicorum ordinis decanum maxime srertabilein

nomen rite professus sum. Ilis per septem semestrasnterfui

scholis:

111. Benedict de chirurgia generali ac speeiali. de

ophthalmiatrice^ de fasciis rite applicandis, de instrumentis

chirurgicis, nec non examinihu.s de gravioribus chiruririae

capitibus. Eodem duce operationes chirurgicas in cadave-

ribus institui. 111. Betschler de gynaecologia, arte ob-

stetricia et de operationibus obstetriciis. Cei. Burchard,

de operationibus obstetriciis. 111. de Glocker de raincra-

logia. 111. Goeppert de materia medica. III. Henschelde pathologia generali. 111. Klose de politia medica.

111. Otto de anatomia comparativa et de historia foetus.

111. Pohl de physice experimentali. 111. Rem er de me-

thodo formulas medicas concinnandi et de therapia speciali.

Cel.Remer de syphilitide. 111. Thilo de logice 111. Wendtde therapia speciali, de thermis ac de morbis infantum.

Duces mihi fuere in theatro anatomico 111. Rathke et

Cel.Burdach; in clinicis 111. B ene di ct, 111. Betsch I er et

111. Remer. Adiuvaverunt autem Exp. DDres. Benedict,

Koehler, Menschig, Nega, Reymann, Wendt.

Quibus omnibus viris Illustrissimis, Clarissimis, Cele-

berrimis, Experientissimis gratias ago quam maximas et

debitas.

t

1

s

£

*

Nfr

fe

>

I?

I

f

y ' *

V

c

-'.-A* •

,•

’'u^'

>p"-

’ \'W N .;

_'V>r '.'

\ s

Ti.Cf'

'u-A;

k