empresa chiki september 2013

20
9 Un ministerio dedikà TAS ta yuda saka bo sòm 3 Agrikultura ta un desafio www.empresachiki.com 90% kuminda ta importà 20 4/5/6 14/15 Piskadó tin di organisá GRATIS septèmbèr 2013 página página página página página página 18/19 página 18/19 página 7/8 página 7/8 Strukturá e sektor agrario Strukturá e sektor agrario Un publikashon mensual di Kámara di Komèrsio Un publikashon mensual di Kámara di Komèrsio Tera i laman Piskamentu ta muriendo Piskamentu ta muriendo Negoshi ku produkto di 2 - 20 páginanan

Upload: empresachiki

Post on 29-Dec-2015

179 views

Category:

Documents


3 download

DESCRIPTION

Empresa Chiki September 2013

TRANSCRIPT

9 Un ministeriodedikà

TAS ta yudasaka bo sòm

3Agrikultura taun desafio

www.empresachiki.com

90% kumindata importà

20

4/5/6

14/15

Piskadó tindi organisá

GRATISseptèmbèr 2013

página

página

página

página

página

página 18/19página 18/19

página 7/8página 7/8

Strukturá esektor agrarioStrukturá esektor agrario

Un publikashon mensualdi Kámara di KomèrsioUn publikashon mensualdi Kámara di Komèrsio

Tera i laman

Piskamentuta muriendoPiskamentuta muriendo

Negoshi ku produkto di 2 - 20

páginanan

Negoshi ta negoshi. Ta bèrdat esei? En prinsipio si, sigur si bisa aserka ku kualke negoshi por ta eksitoso solamente si loke e produsí ta (bal) mas ku loke a hinka aden. Ke men, ku tin ganashi. Sino e negoshi no ta sano i ta yega un momento ku no por sigui kuné. E no ta generá sufisiente fondo pa garantisá kontinuidat. Pa tur negoshi ta konta: tanten ku e rende, e ta bon. Sino e ta bai fayit.

Pa negoshi den e ramo di agrikultura, hortikultura, krio di bestia i peskeria básikamente ta konta meskos. Kada ken ku ta praktiká aktividat den e ramonan aki mester perkurá ku alo largo e saka un rendimentu aseptabel riba e loke el a invertí i den kaso tambe ku ta su labor, hasta sobra sufisiente pa e i su famia por biba di dje, i pa hinka bèk den e negoshi atrobe. Si mester yega na e konklushon ku e negoshi di krio di bestia, di trabou den tera òf riba laman no ta deha, esta ku e gastunan (di ekipo, mantenshon, kombustibel, etc.) ta mas tantu ku loke e produktonan ta generá na entrada, mester wak pa sea kambia e struktura di gastu pa mira si por sigui òf ku ta mihó pa hala kita.

E edishon aki ta profundisá riba diferente faseta di e trabou i e negoshi den e ramo di agrikultura, krio di bestia i peskeria. Tur ta aktividatnan ku ta tuma lugá pa gran parti pafó, den naturalesa. Pa nan ta produktivo, nan ta dependé tambe pa parti grandi di elementonan di naturalesa, manera sufisiente áwaseru (di mas awa tampoko no ta bon), di situashon di tempu (no muchu solo), etc. Ademas e ta rekerí pa esun ku ta traha den e ramo lanta tempran, por ehèmpel pa hala lechi di baka, pa kue as ku mester produsí piská mas grandi, etc. Ke men, esei ta rekerí tambe un grado haltu di disiplina. Si no hasi esei, e produktividat ta mengua. E trabou aki no ta meskos ku traha na ofisina, di 8 pa 5. E por rekerí ku apesar ku a traga henter dia kaba, ta nesesario pa drecha kos ku no por warda te e mainta ei. Si tin wer ku hopi awa i mal tempu na kaminda, e agrikultor mester perkurá pa su bestianan ta paden i ku su kosecha ta sigurá i no spula bai. E piskadó mester tin su liñanan na òrdu pa ora e subi laman mainta, e ta kla pa por aktua mesora. Aki tambe ta konta ku un bon preparashon ta yuda e resultado final. Pero un tormenta tropikal por stroba piskadó di sali òf hasta por kousa daño na su boto i otro fasilidatnan, pero tambe na simia i kosecha di e plantadónan. Den tal kaso nan ta man na kabes, pasobra nan ta riba nan mes.

Den e último simannan e ramonan aki ta haña bastante atenshon di medionan di komunikashon, entre otro pasobra minister Ben Whiteman a deklará ku gobièrnu ke duna un man pa yuda esnan ku ta gana nan pan den e sektor aki. Hustamente pa e grupo aki, ku ta konsistí di individualista, el a pone komo kondishon ku nan mester uni forsa i drenta un koperativa, loke ta hasi mas fásil pa duna nan un man. Piskadó pa ekselensia ta hende individualista. Den hopi kaso nan ta subi laman nan so, hasta den boto grandi, sino loke nan kue nan mester parti tambe. Kiko ta sobra? Ademas, esun dia por bai bon, pero tin dia tambe ku nan ta bin bèk blo bashí. Awor, si drenta un koperativa e mester sigui bai laman pa kue su piská, pero chèns ta mas grandi ku e koperativa por yuda ku e fasilidatnan na tera, e benta di piská, kompra di ekipo di piska, siñ’é sistemanan nobo pa piska ku mihó resultado, etc. Asina ta yuda e piskadó bai dilanti. Ta riparabel kon for di aña pasá, ora preis di disel i gasolin a subi drástikamente, piskadónan ta tende ki otronan a kue promé ku nan subi laman. Nan ta slep ménos largu pa ankra i piska fondo pa spar kombustibel. Nan ta kremenchá pasobra e resultadonan a bai atras. Di mes manera kriadónan di bestia i plantadónan tambe ta pidi famia yuda nan ora trabou monta, pasobra nan no por paga trahadó tur ora pa yuda nan. Nan tur ta ekspresá nan prekupashon pa loke nan por produsí bou di e sirkunstansianan aktual. Den hopi kaso nan ta stèns hopi riba gobièrnu, pero tin mas instansia ku por duna un man i yuda nan modernisá nan sistema di traha. Pero pa chikitu ku e negoshi ku nan ta lora man kuné ta, nan mes mester ta hopi serio i dediká den tur loke nan ke logra, esta produsí sufisiente pa nan i nan famia por biba di dje.

22

Negoshi t’ei pa produsí – sino no tin sentido pa sigui

Empresa Chikíta un publikashon di

Kámara di Komèrsio i Industria di Kòrsou

Su meta ta pa informá i

eduká empresario chikí

pa e por sigui kontribuí

na desaroyo

ekonómiko di Kòrsou.

Redakshon:

Un tim di Kámara di Komèrsio

huntu ku diferente kolaborador

Telefon: 461-3918

Aviso:

Spotlite ProductionsFarley Lourens

Telefon: 767-0907

Telefon: 560-8284

E-mail:

[email protected]

Kompaginashon i imprenta:

Drukkerij Amigoe

Kordinashon:

Intermediate N.V.Telefon: 737-1070

Tur derecho reservá ©

Empresa Chikí - Tambe riba Facebook!

José Santos: ”Mi a traha promé un10 aña na un plantashon na Kas Kòrá. Despues mi a traha tambe na plantashonnan na Choloma i Bonam. Na Bonam e awa ta hopi salu i no por a kultivá nada na drechi. Dado momen-tu mi a disidí na kuminsá riba mi mes i via Banko di Desaroyo i gobièrnu nos a haña un pida tereno di dos hèktar riba e plantashon kaminda ántes tabata Sol-tuna”.

Falta di plugFor di 1 di mart 1999 José Santos i Maria

Zapata a kuminsá einan ku plantashon di ber-dura manera promentòn, salada, kònkòmber chikí, kousebant i tambe dife-rente tipo di fruta ku nan ta bende ku supermerkado. E simia pa berdura i fruta nan ta kumpra na AKKV.

José Santos: “Na Soltuna tin bon tera i posnan ta yen di awa. Pero dos aña pasá, durante e tormenta tropikal, un dam a kibra i tur awa a bin resultá riba e tereno, destruyendo e plantashon kompletu. Gobièrnu no a drecha e dam nunka mas, loke ta nifiká ku ya tin dos aña ku no tin produkshon akinan. Mientrastantu hür di tereno a 600 florin pa luna, si ta sigui kore tur luna”.

Entretantu José a haña un tereno di gobièrnu na Sint Joris. Ta trata aki di un plantashon di 5 hèktar ku ta kosta na hür 100 florin pa meter kuadrá. José Santos: ”Aki tabatin produkshon riba base re-gular. Pero for di aña pasá òktober plugnan di LVV ta

dañá i mayoria kunukero a keda pendiente riba lista pa nan tereno keda di plug pa por planta. Nunka promé a sosedé ku nos a keda sin plug pa asina tantu tempu. Aparte di dos òf tres kunukero ku tin nan propio plug, kunukeronan na Kòrsou ta dependé di esnan di LVV. Ta te luna pasá, esta ougùstùs, e plugnan ta den funshon atrobe i mi tereno na Sint Joris a yega na bùrt”.

Debe a krese“Awa no ta problema, tin sufisiente pos ku hopi

awa riba tur dos tereno. Pero situashon ta pone ku ratu ratu mi mester buska otro trabou, por ehèmpel den konstrukshon, pa por tene kabes riba awa.

Debí na e situashon aki den agrikultura, mi tin un debe awor di 6000 florin atrasá pa paga na hür di tereno”, asina José San-tos ta terminá bisando.

Bida di kunukero na Kòrsou no ta nada fásil. E tremendo kalor, dam kibrá i falta di plug ta algun dje desafionan ku nan ta konfrontá kuné. José Santos i su kasá Maria Zapata a traha pa mas ku 35 aña

komo agrikultor na Kòrsou, pero e último dos añanan aki ta esnan mas difísil ku nan a pasa aden.

José Santos i su esposa Maria Zapata i nan yu.

Maria Zapata José Santos

José Santos i Maria Zapata:

“Desafio pa agrikultor ta grandi”

33

Don Martina presidente di Fundashon TAS:

Sektor di agríkola ta débil i no tahunga papel importante den ekonomia

No tin kuestion di piki bèr-dura òf fruta promé ku ora. Ademas bo sa sigur ku bo no ta usa kimikalia ku por ta dañino pa salú di bo famia. Si bo mes planta parti di bo mes kuminda den bo kurá, bo ta kuida salú di bo famia mihó i bo no tin mester di saka sèn pa kumpra loke bo mes ta produsí. Asta bo por regalá òf bende loke bo tin di mas.

Direktiva• E miembronan di direk-

tiva di TAS ta: • Don Martina: Presiden-

te• Suze Martina-Giskus:

Sekretario• Elfried Albertus: Te-

sorero• Ithelda Valks-Francisco• Angel Alvares• Henny Barbolina• Elton Eisden.

Saka bo sòmDon Martina presidente di e fundashon a splika ku Fundashon TAS tambe ta motivá pa fangu i almasená áwaseru komo un di e fuentenan mas krítiko pa hasi agrikultura i pa planta den harmonia ku natura-lesa. Ta bal la pena pa fangu áwaseru. Bo a para ketu kuantu áwaseru bo lo por fangu pa aña? Esaki ta un sòm ku ta fásil pa saka i ta bal la pena traha e sòm aki pa bo realisá kuantu awa bo por fangu pa aña i kuantu sèn bo por spar dor di esaki. Naturalmente mester invertí pa kumpra e materialnan pa yega na fangu áwaseru. Esaki un famia por hasi segun su forsa. Ban saka e siguiente sòm:1. Midi superfisie di bo

dak. Suponé ku bo dak tin e siguiente midínan: largura 10 m, hanchura 8 m.

2. Pa aña un promedio di 500 mm (= 0,5 m) di áwaseru ta kai.

3. Kuantu áwaseru na tur abo lo por fangu?

4. Si fangu tur áwaseru, nos por fangu 10 m x 8 m x 0,5 m loke ta 40 m³ di awa. Loke ta 40 kúbiko di awa.

5. Esaki ta igualá 40 barí blanku firkant di 1 m pa 1 meter yen-yen di awa fresku i bon.

Bisa ku un kas di famia di 3 persona pa luna ta usa 5 meter kúbiko di awa. Basá riba esaki ta nifiká ku, na moda di papia, durante 8 luna e famia aki no tin nodi di kumpra awa. Preis di awa mas abou pa uso doméstiko ta fl 4,9348 pa kúbiko. Pues, e sèn ku pa aña e famia aki ta spar dor di fangu áwaseru, ta mas o ménos 8 x 5 x 4,9348 loke ta igualá fl 197,39. Esaki por bai na otro asun-tu familiar. E kuestion di sangura den awa ta kos ku por solush-oná dor di tapa e barínan di awa bon, usa abate ku ta disponibel na GGD òf dor di laga un par di piska di mas barata landa den bo

barínan di awa. Ku muchu gustu e piskánan lo kome e webunan ku e muskita-nan pone den e awa. Anto e storia ku lei ta prohibí pa konstruí renbak, no ta kuadra ku bèrdat. No tin ningun lei ku ta prohibí konstrukshon di un renbak aki na Kòrsou, segun Don Martina.Fundashon TAS ta di opi-nion ku ta importante pa nos kambia nos komportashon relashoná ku áwaseru. Ban konstruí sistemanan pa fangu áwaseru pa e por penetrá nos tera mas tantu posibel en bes di konstruí infrastruktura grandi i kuan-tioso pa e fluho di áwas-eru bai laman mas lihé. Ta pronostiká ku awa dushi ta e oro di futuro. Disponibi-lidat di awa dushi lo bira e motibu di enemistat i guera entre paisnan. Tambe Fundashon TAS ta ripití su rekomendashon na FKP i Gobièrnu pa stan-dardisá den konstrukshon di kasnan nobo, un renbak i het rònt di kas. Nan ta sugerí pa pensa sistem-anan di fangu ‘opper-vlakte regenwater’ den renbaknan públiko manera ta e kaso den e bario di polis na Mundu Nobo. Esaki lo ta un

Fundashon TAS ta para pa Fundashon Tera Awa Simia Bandabou i a keda fundá 21 aprel 1998. E fundashon ta un organisashon di boluntario i no gubernamental, ku a lanta pa stimulá pueblo pa

planta parti di su kuminda su mes den su kurá di kas. No solamente kalidat di e berdura, fruta i yerbanan kulinario ku bo mes planta ta mas fresku, pero ta ora nan ta kla pa kosechá ta piki loke mester pa kome i kushiná.

Presidente di TAS Don Martina personalmente ta inspekshoná kon e proseso den ta andando.

Bèrdat ta ku e trabou di agrikultura ta eksigí pa bo hinka bo mannan den tera, pero fértil.

44

TAS ta satisfecho ku desaroyo diproyekto di Plantashon Rabu Yuana

Don Martina komo presi-dente di Fundashon Tas a splika ku un di e aktivi-datnan ku Fundashon TAS a organisá den kuadro di e proyekto menshoná ta e konosido Tayer Básiko. Durante 9 siman den lès-nan di kada be 4 ora, partisipantenan ta haña instrukshon teóriko i prák-tiko pa por planta ku mas konosementu i éksito den nan mes kurá. Asina un kantidat respetá di mas òf ménos 600 persona a haña nan sertifikado di partisipashon. Fundashon TAS pronto lo bolbe kumin-sá duna su tayernan, no solamente di plantamentu pero tambe ku esnan di ku-shiná i purba diferente tipo di berdura. Pa hóbennan Fundashon TAS a orga-nisá un proyekto ku a kapta hopi atenshon. Fun-dashon TAS lo sigui organ-isá su tayernan na un otro lokalidat pa motibu ku nan no ta disponé mas di e edifisio na Barber. Pronto nan lo informá na unda. Pa kualke informashon por yama 695 3576 òf mail [email protected] .

Proyekto na Rabu Yuana

Na fin di 2008 presiden-te di Fundashon TAS a haña un petishon pa un reunion na ofisina di direk-tor di Refineria Isla tokante un proposishon ku geren-sia tabatin. Don Martina a splika ku durante e reunion aki nan a haña e grato noti-sia ku refineria Isla a ofre-

sé pa finansiá un proyekto den e sektor agríkola den kuadro di su programa Invershon Sosial bou di e kondishon ku Fundashon TAS ta manehá oper-ashon di e proyekto. Den e reunion aki a disidí ku ta hasi uso di teknologia i

método nobo i ku ta planta tantu den ambiente pro-tehá komo den ambiente no protehá i pa demonstrá ku agrikultura tambe ta un sektor serio di ekonomia i ku e ta faktibel. Ademas a stipulá klaramente ku e biennan na Rabu Yuana ta

keda propiedat di refineria Isla i ku Fundashon TAS ta keda enkargá ku desaroyo di e proyekto. Gerensia a stipulá ku miembronan di Fundashon TAS no por saka benefisio personal for di e proyekto i ku parti di e kosecha ta bai pa algun organisashon sosial. Un kompania Mehikano a gana e destaho pa konstruí e kasnan di kultivo i insta-lá e sistema di irigashon. Tambe nan a keda enkargá pa durante un aña guia i entrená e trahadónan lokal den e arte di maneho di e kultivonan.

Pa hasi e proyekto posibel Fundashon TAS a hür un tereno di 5 hèktar ku ta keda pariba di misa di Bar-ber, na Wacawa. Ta trata di un tereno konosí bou di e nòmber Rabu Yuana kaminda ántes tabata plan-ta i kria bestia. Den un kas di kultivo pa sembra ta start e proseso di planta e matanan ku ta transplan-tá den kasnan di kultivo òf den aire liber. Ta hasi

kunuku tantu den 3 kas di kultivo ku huntu ta kubri mas òf ménos 1 hèktar. Den e kasnan di kultivo no ta planta den tera, pero ta hasi uso di e método di hydroponia kombiná ku un sistema di irigashon outomatisá. Den aire liber, riba un tereno di 2,5 hèktar ta planta e berduranan ku mas mester di solo i palu-nan di fruta. Ta hasi uso di awa di pos i ta fangu áwaseru. Tin 4 pos ku molina. Ta purifiká e awa di pos mediante e sistema di reverse osmo-sis komo ku e awa di pos ta brak. Tambe ta fangu tur áwaseru via e daknan grandi ku ta kubri e kasnan di kultivo. Pa almasená e áwaseru ku ta kai riba e daknan di e kasnan di kul-tivo, a koba un laguna di 60 m largu, 15 m hanchu i 9 m hundu. Ku un bon áwaseru nos por fangu maksimalmente 3600 kúbiko di awa di super bon kalidat. Pronto lo instalá un sistema di pènel solar ku den kombinashon ku un molina di bientu lo perkurá pa produkshon di koriente. Den e kasnan di kultivo ta planta diferente tipo di tomati, esta tomati pe-rita, tomati bola i tomati chèri i diferente koló di promentòn, esta bèrdè, hel, oraño i kòrá i dife-rente kultivo di kònkòmber

Don Martina presidente di Fundashon TAS:

Sektor di agríkola ta débil i no tahunga papel importante den ekonomia

estímulo pa fangu áwaseru ku ta duna i habri opor-tunidat pa mas i mas famia planta parti di nan kuminda den nan mes kurá.

Ku sèn den saku, sin komestibel pa

kumpraKòrsou ta altamente dependiente di su kuminda di loke e ta importá. Na aña 2011 Kòrsou a importá na un balor di 526 mion na kuminda. Di otro banda sektor agríkola di Kòrsou ta representá un porshen-

to di ekonomia di Kòrsou. Don Martina a sigui splika ku segun informashon di Banko Sentral ekonomia di Kòrsou ta produsí un balor di 5500 mion pa aña. A base di esaki por kalkulá ku sektor agrario di Kòrsou ta produsí 55 mion pa aña loke ta ekivalente na 10% di Kòrsou su importashon di kuminda. Nos por konkluí ku sektor agríkola di Kòr-sou ta débil i no ta hunga un ròl di importansia den nos ekonomia miéntras di otro banda alimentashon si

ta un promé nesesidat.No ta nada straño anto ku nos a sinti efekto di e krí-sis internashonal di komes-tibel di aña 2007/2008 seriamente. Di un mane-ra dramátiko nos pueblo a keda afektá ku skarse-dat di komestibel kom-pañá ku oumento di preis ku tabata subi un ora pa otro. E dependensha di importashon di komestibel a manifestá na un manera ku no ta laga ningun duda. Un i tur por a nota kon vulnerabel nos pueblo ta di

importashon di komestibel. E krísis aki a afektá esnan sosio-ekonómiko mas débil mas tantu. Pasobra pa kumpra e produktonan mester a paga mas ku nan tabatin kustumber di paga pero entrada salarial si no a subi. E krísis a obligá no nos so pero mundu henter pa reorientá riba disponibilidat di kuminda, spesialmente pa esnan mas vulnerabel. A base di e ‘wake up call’ aki un grupo di persona a disidí na 2008 pa bolbe

lanta Fundashon TAS. Nan a disidí di enfoká riba kon-sientisashon i training en konekshon ku home gar-dening, kon prepará un kuminda salú, krio di un par di galiña i fangu áwaseru. Tambe Fundashon TAS a disidí pa stimulá partisi-pantenan pa traha produk-tonan prosesá manera djèm, pika etc pa nan mes i pa benta. E direkshon aki Fundashon TAS a formulá den un proyekto bou di e nòmber ‘Traha dam warda awa’.

Ata algun ehèmpel di bunita kònkòmber i otro berdura ku nan ta produsí aya na TAS na Barber

página 6 >>>>

5555

Ku e proyekto ‘Traha dam warda awa’, Fundashon TAS ke kontribuí na aliviá kosto di bida i kome salú. Tambe Fundashon TAS ke stimulá un proseso di konsientisashon ku nos mes por produsí

parti di nos alimentashon nos mes. Fundashon TAS ta konvensí di e efekto multiplikadó ku e proyekto di home gardening por tin pa Kòrsou. No solamente nos hubentut ta mira i tende ku agrikultura ta un siensia ku aplikashon di método i teknológiko haltu, pero tambe e ta lanta e noshon den pueblo henter ku e ta un sektor ku ta ofresé perspektiva di empleo i un manera pa generá entrada èkstra for di bo kas.

di salada, esta largu, rondó i chikitu. Tambe a purba ku plantashon di kultivo di zucchini bèrdè i hel i kultivo di melon chikitu. A base di e eksperiensha te awe, a disidí di enfoká por lo pron-to riba plantashon di toma-ti, promentòn i kònkòmber di salada. Den aire liber tin plantashon di entre otro kultivonan di kousebant, promèntè, tomati, patia, melon i papaya.

RompekabesananMiembronan di direktiva di TAS ta hopi satisfecho ku e manera ku e proyekto di Plantashon Rabu Yuana te ainda a desaroyá. Esaki no kier men ku no tabatin rompekabesa. Pero nan ta manehabel i ku envolvi- mentu di konsehonan ku nan ta risibí tantu lokal komo regional nan a logra di kontrarestá e diferente

difikultatnan. General-mente por bisa ku Fun-dashon TAS no por a pro-bechá di konosementu i eksperiensha akumulá lokalmente riba tereno di agrikultura den ambiente kontrolá, kultivo protehá ku aplikashon di sistema i teknologia mas avansá pa nos klima. Den hopi kaso ta nan mes mester a hasi investigashonnan riba Internèt i a base di esaki aserká konseheronan regional. Pa dos asuntu mester a buska solushon.Un asuntu di gran impor-tansia pa kalidat i produk-shon di un kultivo ta pa haña simia ku tin e kalidat pa resistí òf tolerá tempe-raturanan haltu di lunanan yüli te i ku fin di sèptèm-ber. Sin simia ku por resistí nos klima bo no por konta ku un bon kosecha den e lunanan kayente. A base di investigashonnan na dife-rente kas di simia TAS a logra haña simia ku riba

papel ta kualifiká pa nos klima. Práktika lo demon-strá si nan ta adekuá pa e temporada kayente tambe.Un otro problema ku nan lo solushoná e aña aki ta

relashoná ku modifikashon di e struktura di e kas di kultivo. Mester konstruí bentananan pa airu ka-yente sali pa di e manera ei hasi e kasnan di kul-

tivo adekuá pa plantashon den temporada di tempe-raturanan haltu.

Feria Agrario 2013Fundashon TAS tambe ta envolví komo partisipante den e Feria Agrario 2013 ku ADECK ta organisá. Ademas Fundashon TAS a informá i ta apoyá e grupo di ‘home gardeners’ ku sa partisipá na su marshe agrario pa nan tambe par-tisipá na e próksimo Feria Agrario. TAS ta apoyá tur persona ku tin algu di kom-partí riba tereno agrario pa djòin e evento. Sea komo partisipante pa bende, pa informá, pa presentá o komo bishitante pa kum-pra, pa mira loke nos mes tera ta i por produsí, pa dialogá òf pa topa otro.

Don MartinaPresidente TAS

Telefon: 695 3576E-mail fundashontas@hot-

mail.com

Ofisina pa Propiedat Intelektual ta informá Sèptèmber 2013

Happy Birthday to You Parti 2 Manera indiká den e artíkulo anterior un di e kantikanan mas rekonosé den e idioma ingles ta e piesa Happy Birthday to You. Den e artíkulo aki nos lo amplia tokante e derechi di outor i tambe e traspaso di e derechi di outor. Segun e definishon di e derechi di outor ku nos ta haña den artikulo 1 di e Ordenansa Nashonal di Derechi di Outor 1913, e outor tin e derechi esklusivo pa eksplotá e obra ku el a krea. Tur obra por tin mas ku un outor. Por ehèmpel, ora ta trata di un piesa musikal, e por ta asina ku un persona a skibi e letra, un otro a komponé e músika i un otro persona a hasi e areglo. E obra ku awendia nos konosé komo Happy Birthday to You ta bini di e kantika Good Morning to All, kual ta un piesa originalmente skibí i komponépa e dos rumannan muhe Hill na aña 1893. Pero e kombinashon di melodia i letra ku nos konosé awendia pa e piesa aki a ser registrá na Merka na aña 1935 pa e kompania The Summy Company. E tempu ei na Merka un outor mester a registrá su obra promé pa e por ta protehá pa e lei di derechi di outor. Esaki ta kontrali ku aki na Kòrsou. Aki na Kòrsou, e outor ta haña e derechi outomátikamente desde e momentu ku el a krea su obra. E no mester registrá su obra pa e ta protehá. Loke si ta konsehabel, ta pa e outor tin sufisiente medio pa e por prueba ku e obra ta di dje i tambe for di ki dia. Loke e outor por hasi ta entre otro, usa e servisio di e i-Envelope, kual ta optenibel na Ofisina pa Propiedat Intelektual, òf pone su nòmber i tambe e fecha di kreashon riba kada obra.

Na aña 1988 e kompania Warner/Chappell a kumpra e kompania The Summy Company over. E kompra a enserá tambe e traspaso di tur e derechinan di outor ku e kompania The Summy Company tabata ehersé riba diferente obra. Aki na Kòrsou tambe un outor, sea ku e ta un persona natural of hurídiko, por traspasa e derechinan di outor ku e tin pa un otro persona. Kondishon pa hasi esaki ta preskribí den e artikulo 2, insiso 1 i 2 di e lei di derechi di outor. E insisonan ei ta stipulá ku kualkier traspaso di e derechi di outor, sea kompleto òf por parte, mester ta hasí via di un akta. E akta por ta un kontrakt entre e dos personanan òf e por ta un akta notarial.

Basá riba e registrashon di e obra Happy Birthday to you na aña 1935 i e lei di derechi di outor vigente na Merka, e kompania Warner/Chappell ta bisa ku su derechi di outor na Merka riba e obra ta kaduká na aña 2030. Esaki ta enserá ku tur persona ku ta deseá di hasi uso di e obra mester paga Warner/Chappell e royalty pidí. Ta interesante pa sa kiko korte Merikano lo dikta den e kaso aki.

editá pa: Ofisina pa Propiedat Intelektual Kòrsou

pa registrá bo marka pa protehá bo patènt pa proba ku ta Bó kreashon

Berg Carmelweg 10ªTelefòn: 465-7800

Email: [email protected]: www.bip.cw

66

Asina bunita e flor ta di e berdura ku yama zuccini.

<<<< página 5

TAS ta satisfecho ku desaroyo diproyekto di Plantashon Rabu Yuana

Na Kòrsou den 20 aña e kantidat a baha di 450 pa 50 piskadó

Piskadó apénas por tene kabes riba awaSeñor Flameling a kumin-sá piska for di tempu e tabatin 5 aña. Su tata tabata un maestro di skol Hulandes ku a bini Kòr-sou komo tabatin mester di maestronan na skol aki i pasobra e klima aki lo ta mihó pa su yu – Ro-bert - ku ta sufri di asma. E último aki a studia pa akountent i a traha komo tal te tres aña pasá, paso-bra el “a kansa di kore tras di hende pa kobra su sèn”. Den su tempu liber e tabata bende yuana ku e tabata kue den mondi. “Pero mi a raspa mi kurpa basta den mondi pa kue yuana i mi a preferá di subi laman. Ainda mi ta haña oferta pa traha komo akountent, pero komo pis-kadó mi tin mi libertat”.

Kombustibel karu “Anke, kada dia ta bira mas difísil pa tene kabes riba awa. E problema mas grandi di piskadónan ta e kombustibel: kada dia ku mi subi laman ta kosta mi 350 florin na gasoil. Ántes mi tabata paga 50 florin. Ántes mi tabata bai laman ku dos matros pa piska henter dia, pero awor mi tin ku bai mi so. Mi no por paga matros mas. Mi sa ku ta peligroso pa subi laman bo so, pero no tin moda di hasi. Ratu ratu tin amigu ta kompañá mi komo guest star, ha ha. Despues di un dia di piska mi tin ku keda un dia tera pa por bende i tin ora mi ta tuma riba mi pa bende piská di otro pis-kadó tambe. Ta un sorto di koperativa, no ofisial, pa nos purba yuda otro”. “Mi no ta bende na Cara-casbaai mas, pasobra na dado momento mi a ripará ku nan ta bende piská Venesolano tambe huntu ku esnan lokal. Ami ta bende piska di kalidat. Bo tin ku paga tinu ora bo ta kumpra piská. Tin ora e bendedó ta yu di Kòrsou, pero e piská no! Den 20 aña e kantidat di piskadó lokal di fishi a baha di 450 pa 50 per-sona. Esei ta sifranan ofi-sial. Na Caracasbaai tin mas ku 100 boto, pero ta un 10 so ta bai laman. Sobrá ta pon’é kant’i awa

na benta òf ta putri kaba na nada. Kaminda ku rònt Kòrsou tin bòshi piská! Benta a baha mas ku 50% kompará ku 10 aña pasá, debí tambe na e echo ku e forsa di kompra a bai atras”. “Bou di kapa di promo-shon di turismo nan ta kòrta reda i kibra kanaster. Awor ke bai deklará 30% di kosta di Kòrsou komo no-fishing zone. E idea tras di esaki ta ku piskánan di tipo grouper por krese pa nan kome lionfish. Tur hende ta lubidá ku ta tuma hopi aña promé ku un grouper kaba di krese. I what about e purunchinan chikí ku ta kome e yunan di lionfish? Nan tambe ta hasi un trabou preventivo, pero niun hende ta kòrda

riba esei. Un tempu lionfish tabata na moda. Hasta tabatin kompetí ken ta tira mas tantu. Awendia niun hende no ta baha mas na awa pa tira nan. Kòkinan di restorant ta haña ku ta muchu trabou pa limpia nan saka e venenu for di e spiñanan, kaminda for di ora pone nan den eis, a kibra e venenu kaba”.

Kompetensia ”Otro problema di piskadó lokal ta kompetensia di barku Venesolano. Statis-tiknan ta mustra ku un terser parti di konsumo di karni na Kòrsou ta piská. Den negoshi di piska tin miónes enbolbí. Pero nos no ta toka parti den esei. Supermerkadonan

ta importá kònteiner ku dradu i mulá i na barku nan ta kumpra piská kòrá ku mero. Ta solamente ora no tin barku Venesolano, esta Pasku i Bièrnè Santu, nan ta yama mi. E catch of the day den restorantnan lokal ta un mentira grandi: restorant-nan kasi no ta kumpra piská fresku serka pis-kadónan lokal. Nan ta bisa ku piská lokal ta karu, pero esei ta debí na e gasoil karu ku nos tin ku paga. Eksepshon ta un restorant

di sushi ku ta kumpra buní (tuna) serka mi, pero mi mester limpia e piska limpi limpi pa nan por uz’é”.“Pero por lo general ta na barku venesolano restorantnan ta kumpra

piská i nos divisa ta bai afó. Piskadónan di barku Venesolano ta paga apé-nas 5 sèn pa liter di gasoil ku ta di mihó kalidat ku esun ku nos tin na Kòr-sou. E gasoil na Kòrsou ta ménos vèt i ta daña bo injector pump mas lihé”. Rònt Kòrsou piskadó

ta luchando ”Tur gobièrnu ku sinta ta bisa ku nan ke pro-mové produkshon lokal. Zelfvoorzienend, òf outo-sufisiente nan ta yama e kos ei; ta bo mes mes-ter karga tur bo gastu-nan. Pero simplemente gobièrnu ta laga e sektor muri. Soltuna tin problema basta ratu kaba. LVV no por yuda ku nada. Na Pis-cadera nan a traha waf nobo, pero nan ke pa pis-kadó lokal bai te aya tras bou di huma di Isla. Na

Rif tambe tabatin plan pa desmantelá e kasnan di piskadó, supuestamente pa desaroyá e área pa

”Awe tin gutu, yaro, buní, djogo i tambe purunchi: Kampeon pa den sòpi!” Robert Edwin Flameling, alias Makambí, ta piska 45 aña i ta bende piská 15 aña kaba pariba di Gasora.

Robert: ”Tur hende ke dradu, mulá i piská kòrá, pero mi a siña nan kome otro tipo di piská tambe. Pero e dianan aki ku ta back to school i benta di piska ta hopi abou. Pero benta di piská ta solamente un di e aspektonan ku ta hasi bida di e piskadó na Kòrsou hopi pisá.

Kantu di kaminda mes Makambí ta mocha piská pa bende ku kliente

Edwin Flameling: Kompetensia di Venezolano ta bira kada be mas ferfelu

página 8 >>>>

77

® Registered trademark of Royal Bank of Canada. Used under licence

Un reunion ku nos por alsa bo negoshi na nivelnan noboBo ta diferente for di otro doñonan di empresa i bo metanan di negoshi tambe ta distinto.

Pa e motibu ei RBC Royal Bank® tin e plaser di introdusí un aserkamentu distinto di traha ku bo pa komprondé bo vishon, metanan i nesesidatnan finansiero di bo negoshi. Ankrá den e komprondementu profundo aki nos lo desaroyá i brindá bo un solushon segun bo nesesidatnan pa bo organisá bo negoshi i logra nivelnan haltu di éksito.

Laga nos ofresé bo e solushonnan perfekto i na midí pa bo negoshi.

Pa mas informashon yama nos departamentu di Business Banking, na (599) 9 763 8317 òf (599)9 763 8346 òf manda un E-mail na: [email protected] - www.rbc.com/caribbean

88

Na Kòrsou den 20 aña e kantidat a baha di 450 pa 50 piskadó

Piskadó apénas por tene kabes riba awa

turismo. E plan ei no a sigui pasobra awor a disidí ku Aqualectra mester des-mantelá”. “Tabatin plan pa privatisá tur e 13 playanan públiko, entre nan Playa Kanoa tambe. Piskadónan huntu ku Amigu di Tera a tuma akshon kontra esei, sino piskadónan lo a pèrdè nan lugá”.

“Ku piskadónan na Cara-casbaai, gobièrnu no ta ni papia mes. A traha fasi-lidatnan ku sèn di EEG, pero despues no ta man-tené nan. Sa sosodé des-grasia na e waf. Zeta ta kore bai den laman. Pipa ta kibrá. E lugá ta un káos total. Nos no ta haña ni kontesta riba kartanan ku nos a yega di skibi pa e ministerio”. “Ora piskadónan a tuma inisiativa pa kuminsá dre-cha e situashon, LVV a

manda para e trabou. Ta danki na un spònser ku nos ta bai haña yudansa pa hasi maske ta algu di mantenshon na e waf na Caracasbaai. No tin man-tenshon na e buinan den laman tampoko”.

Kombustibel supsidiá

”Ta difísil pa piskadó haña fiansa na banko. Ta sola-mente si bo tin kas òf tere-no bo ta bini na remarke. Pero hopi piskadó ta biba serka nan mama i no por kumpra kas. Awor nan ke eksigí tambe ku bo tin vaarbewijs, kos ku mayo-ria piskadó no tin. War-dakosta ta kontrolá si bo tin esei kaminda tabatin 2 aksidente mortal den pla-yanan na Kòrsou, kousá pa personal di wardakosta mes”.

“Tur material ku bo ke kumpra pa boto, mane-ra fèrf i skruf, fo’i ora tin marine skibí riba dje, preis

ta subi formalmente. Na Hulanda gobièrnu ta sup-sidiá piskadó ku loke nan ta yama rode diesel ku ta hopi mas barata ku diesel normal (gesubsidieerde brandstof). Si nan topa bo na Hulanda ku e diesel ei den bo tanki di outo, bo ta haña un but hopi haltu. Di kon no ta pone un depósito di kombustibel spesial asina na Spaanse Water i stipulá un kuota di 200 pa 300 liter pa siman pa piskadó na preis di por ehèmpel 50 sèn pa liter en bes di e dos florin ku tin awor? Nos no ta pidi hopi: yuda nos ku preis di gasoil i mantenshon di nos fasilidatnan i nos lo sòru pa krea mas devisa, piská di bon kalidat i mas puesto di trabou” asina Robert Flameling a finalisá bisando.

Piskadó Flameling na Gasora

Telefon: 560 6779

<<<< página 7

Edwin Flameling: Falta di mantenshon ta un problema grandi na Caracasbaai

Norman Suares: “Mester di un ministerio di agrikultura so!”

“Nos mes hendenan no gusta etrabou, pero e ta bal la pena”

Kunukero di herensia

Ta 55 aña pasá señor Suares a kuminsá ku agri-kultura lantando den un kas di agrikultura. “Mi a lanta den un kas ku mi tata tabatin un baka ku tabata produsí lechi den kunuku. Agrikultura ta eksigí asina tantu konsistensha pa bo sigui, loke no ta fásil. Bo ta siguié ora bo hered’é. Bo ta lanta den dje. Ora bo kustumbrá kuné bo ta sinti su dulsura. Ku mi 15 aña mi tabata hala baka for di 5 or di mainta i ademas mi tabata traha kaba un parti den kunuku ora tarea di skol tabata pèrmití. Mi mama tabatin un hardin bunita i el a bisa mi fo’i tempran ku bo mester tin un parti di bo so. Mi mes a planta mata i berdura i e tabata produsí. Mi tabata haña asina tantu spinazi pa nos mes”, asina el a splika. Segun señor Suares, den su karera profeshonal e no tabatin espasio pa hasi agrikultura, pero tòg den su tempu liber e tabata dediká esei na trabou den kunuku. E trayekto pa e haña tereno so tabata eter-no. El a kuminsá na aña 60 i te na aña 79 pa 80 el a keda kla.

Hende ku dedikashon

Bo mester tin amor pa e trabou si no bo no por karga e responsabilidat. Mester apresiá agrikultura, segun señor Suares. “Ta un trabou di produsí kumin-da pa bo mes i pa komuni-dat. Hopi yu di Kòrsou no gust’é. Hopi ta bin djafó i nan no ta hasié manera mester ta tampoko. Agri-kultornan djafó ku ta hasi e trabou ku dedikashon a bin yòn aki i awe nan ta tòp na Kòrsou. Esun di mas grandi ta un yu di Kòr-sou ku ta traha hopi duru ta José Santos. E ta un Dominikano ku a bini yòn traha pa famia Isenia na Chinchó. El a hala baka i awe e tin su propio kunuku na St Joris. Esaki ta un hende ku ta traha serio pa kuida su famia. Aya banda ta parti tereno pa e hende

ku ta planta. Mi ta spera ku no ta sigui kue tur bon tereno di agrikultura hasi bibienda. Nos ta traha pida pida”, asina señor Suares a splika. El a tuma e reto di drenta e mundu aki pa e hiba un bida trankil des-pues ku el a baha ku pen- shun. “Den hinter e asuntu aki mi kier a wak pa forma algu pa mi penshun. Ora bo ta den medionan di komunikashon, bo ta sin penshun, sin nada mes. Ora bo hasi 60 aña, nan ta yama bo ayó. Den mi kaso nan no a sòru ni pa mi gastunan di salú. Mi mes-ter a buska un karchi PP. Mi a baha na 2004 i te na 2008 mi a haña un karchi

PP. Durante hinter e tempu ei mi mester a paga pa un penshun di 500 pa 600 heldu pa luna. Despues di hopi lucha mi a hañ’é. Un hende ku ta traha hinter su trayektorio pa media ta yega un kaminda ku e ta keda blo bashí. Ami tabata usa kunuku pa saka strès, sino bo ta bira kèns. Si mi ta produsí algu di kunuku, mi tin gastu di koriente, belasting, paña, kombus-tibel i disel ta karu. Bo ta traha duru pa gobièrnu mes i huntu ku esei gobièr-nu ta klap bo ku e por- shentonan”, asina el a splika.

Ta planta palma pa nan muri

Señor Suares ta masha krítiko riba responsabilidat di gobièrnu ora ku ta trata desaroyo di agrikultura den nos pais. Un di nan ta e krio di palmanan. “Kon por ta ku ta planta palma riba nos isla i nan tur ta muriendo? Tabatin kos bon den pasado, manera Fundashon Soltuna. El a yuda krese traha agrikul-

tornan. Awor e fundashon ta hasiendo otro kos. E no ta e organisashon piloto pa dirigí un skol di agrikultura. Nos mester di un ministe-rio spesialmente pa agri-kultura so. Mester buska un hende ku idea i energia pa traha. “Minister White-man no por dediká su mes na e sekshon aki pasobra salubridat ya ta eksihí hopi. Otronan a bin kibra LVV kompletamente. Mi taba-ta kria porko den un am- biente limpi. Mi a mira hopi desaster kaminda tabata hasi krio di bestia pa loko. Dia gobièrnu Hulandes a supsidiá pa un mihó krio di porko i tur kos a kai na awa. Nos tin e mihó klima pa krio di porko. Gobièrnu di Reino den dékada 80 a duna sèn pa traha unidat pa krio di porko. Tabatin hopi konflikto di interes den kabesantenan di LVV. E tempu ei mi a kria porko i mi a sugerí pa buska hende ku konosé e krio pa manehá e proyekto. Pero nan a planta e unidatnan rònt Kòrsou i awe no tin niun! Nan a destruí nan i medio chòler tabata kria porko i bende kuminda di porko pa droga. Tur e uni-datnan ta destruí i awe no tin nada mas. Sin un minister dediká, nunka agrikultura lo no bai dilanti na Kòrsou”, asina señor Suares a komentá.

Keda positivo tòg!No opstante e desa- royonan negativo, señor Suares a bisa ku nos isla tin hopi potensial pa agri-kultura i krio di bestia. “Mi ta keda positivo i produsí e poko ku mi por. Kòrsou ta sushi. Pakiko no ta pone e tereno den man di hende responsabel kaminda ta sigui tira bista? Kòrsou ta bira limpi. Ta limpia awe i mayan ta basha sushi riba dje. Mester stòp di duna tereno pa agrikultura pa usa pa landfill”, asina el a bisa finalmente.

Norman SuaresAgrikultor Lokal

Telefon: 737-0165E-mail: [email protected]

Un kara ku bo konosé na televishon i un stèm ku tur hende ta kòrda na radio. Pero su interes prinsipal ta agrikultura i krio di bestia. Te awe Norman Suares ta planta i kria bestia. Den

transkurso di añanan hopi kos a kambia i tin kos ku a keda meskos. Tin ku ta responsabilidat di gobièrnu i tin ku ta responsabilidat di pueblo. Norman Suares ta un persona krítiko riba e mundu di agrikultura, pero e sa kon kos mester bai pa yega na kambio.

Norman Suares: No kue tereno di agrikultura pa traha kas ariba

Norman Suares: Traha den kunuku pa baha strès

99

“Mi por bisa tambe ku esakinan den sierto sen-tido ta kubrí pa e akue-rdo di gobernashon i sigur pa e programa di gober-nashon. E maneho tin di aber ku loke ta yama na Ingles Food Security. Na Papiamentu lo mi deskribí esaki komo seguridat di tin kuminda. No seguridat alimentisio, pasobra esaki na ingles ta Food Safety,” Dr. Whiteman a bisa.

Food Security“Food Security ta nifiká ku ta sigurá e disponibilidat di tin kuminda. Meskos ku por ehèmpel nos banko sentral tin ku perkurá pais ku tin un nivel di reserva di kapital, bo mester tin un disponibilidat di ali-mento na bo pais di tal manera ku si algu sosodé bo por suministrá komuni-dat pa un sierto kantidat di tempu.”“Si bo wak por ehèmpel e maneho di desaster ku tin na sierto pais di Latino Amérika i Karibe, manera

Cuba i Jamaica, asina ku nan haña notifikashon di un tormenta ku ta mena-sando den nan direkshon, bo ta mira ku mesora nan ta kuminsá kòrta tur tipo di kosecha manera bako-ba, banana i otro kultivo importante pa warda na lugánan mas seif posibel. Na bo pais mes bo mester perkurá pa bo tin un nivel di produkshon propio di kuminda di tal manera ku por yega na e Food Secu-rity deseá,” Dr. Whiteman a kontinuá bisando.“E tema di Food Security ta birando mas importante pasobra kuminda riba merkado internashonal

ta birando kada dia mas skars. E ta birando skars pa diferente motibu di kua mi ta menshoná dos:1. Nos ta eksperensian-

do situashon di inun-dashon na diferente parti di mundu ku ta pone ku kosechanan ta bai pèrdí. Ironia ta ku na mes momen-to na otro partinan di mundu tin sekura ku tambe ta pone kosechanan bai pèrdí.

2. E krísis finansiero internashonal ta pone ku kuminda ta birando karu i esei tambe ta afektá e disponibili-dat.”

Importansia di uni“Ta na su lugá pa komo pais bo wak pa bo mes kon bo por hasi pa garan-

tisá e Food Security. Den e sentido ei nos ministerio ta hinkando hopi esfuerso den aktividatnan ku por stimulá agrikultura, krio di bestia i peska. Ta bus-kando alabes maneranan pa garantisá durabilidat. Nos sa ku durante aña-nan tras di lomba tabatin hopi intento i inisiativa pa kua tin mil i un motibu ku nan no a logra e resultá deseá. Un di e motibunan ku sigur mi ke menshoná ta e falta di koperashon. Nos no tur ora ta habrí pa traha huntu, pero e mane-ra ku mundu i merkado ta hinká den otro awor aki, ku individualismo bo no ta sobrebibí. Bo mester yega na forma di kop-erativa, sigur pa e sektor primario. Komo kopera-tiva bo tin un base mas fuerte pa bo konstruí i desaroyá riba dje. Banda di e produkshon mes, e área den kua bo ta traha, bo mester desaroyá otro kapasidatnan manera kon pa hasi negoshi. Kon pa hiba un maneho ku ta duna resultado etc. Mes-ter desaroyá e áreanan aki i otro áreanan pa por sobrebibí. Mester traha dirigí pa e negoshi por krese. Tur ta áreanan ku bo por trein hende ora bo

Minister Whiteman: “Tin posibilidat pa eksportá piská”

“E maneho di gobièrnu pa sektorprimaria ta dirigí riba Food Security”

Den e edishon aki di Empresa Chikí, kaminda ta tira lus riba sektor primaria ku ta agrikultura, hortikultura, krio di bestia i peska, e minister enkargá ku Salubridat, Medioambiente i Naturalesa,

Dr. Ben Whiteman ta kompartí su vishon i maneho di gobièrnu pa loke ta trata e sektornan ariba menshoná. “Pa loke ta e maneho den su totalidat, mi por bisa ku nos ta siguiendo liñanan internashonal,” asina a inisiá un kòmbersashon basta ekstenso i interesante ku e minister.

Skirbí pa Farley I. Lourens

“E manera ku mundu i

merkado ta hinká den otro

awor aki individualismo

no ta sobrebibí”

Ku su mes wowonan minister Whiteman a bai wak e loke falta na e fasilidatnan na Plata Canoa

Minister Whiteman a bai bishitá e piskadónan pa haña sa nan dolónan.

1010

Minister Whiteman: “Tin posibilidat pa eksportá piská”

“E maneho di gobièrnu pa sektorprimaria ta dirigí riba Food Security”

tin un koperativa.”

Piskadónan di Playa Kanoa

“Ta p’esei mes, un di e promé kosnan ku nos a kuminsá hasi ta wak unda tin gruponan eksistente, unda ta trahando grupo i unda tin disponibilidat pa traha den koperativa. Den e área di peska por ehèmpel nos a identifiká i papia ku e piskadónan na Playa Kanoa. Nan taba-tin problema por ehèmpel ku e pir pa nan por hasi nan trabou efektivo. Nos ministerio a perkurá pa nan haña material i nan mes, komo hòmbernan di fishi, a drecha e pir. Apar-te di esaki tin un problema ku e bahia kua mester keda kobá ku regularidat pa saka santu. A sera un dil ku un kompania pa yuda resolvé e problema aki. Mi por bisa ku ta drechando e kas di reda tambe. Tin moveshon i gobièrnu ta yudando bou di e kondishon ku nan ta forma un koperativa. Alabes nos a apuntá un

hende ku eksperensia pa trèk un proyekto pa yega na un koperativa.”

Piskadónan parti pabou

“Si papia di parti pabou di nos isla pa loke ta trata peska, nos ta den kontak-to alabes ku piskadónan di Westpunt i Lagun. Un ophetivo ta pa peska tuma lugá na un manera mas profeshonal i duradero di tal manera ku piskadónan por kubri nan gastu di operashon, kria nan famia i yega sistemanan di seguridat sosial manera areglo di penshun, seguro di malesa, etc. via ko-perativanan. P’esei nos ta bisa ku komo sektor mes-ter yega na órganonan ku ta uni i asina para mas fuerte pa logra metanan i benefisio.”

Potensial pa eksportá piská

“Den kaso di peska ta studiando posibilidatnan pa eksportá sierto tipo di piská for di Kòrsou. P.e. nos ta mira ku ta kue

masbangu, ta sera nan den un bahia, pa bende tikitiki. Pero por ehèmpel komo koperativa bo por

traha na yega na fábrika chikí bon hinká den otro higiénikamente kaminda tin algun persona ku ta

limpia piská, vacuüm i fris nan warda.” “Si bo kue e ehèmpel di mas-bangu por pensa ku tin algun shen mil hende ku a nase na Kòrsou òf ta di famia ku a nase aki ku ta biba na Hulanda ku lo tin gana di kome masbangu. Pues, einan ya bo tin un merkado. Komo kopera-tiva bo por traha mas efi-siente riba eksportashon di piská, kuminsando na Hulanda.”

Merkado di Hulanda“E piská ku ta saka for di Noordzee tin un nivel haltu di kontaminashon,” e titular a sigui informá. “Pa e motibu ei na Hulan-da tin un desaroyo, kon-trali na loke tabata e kaso ántes, ku ta mustra ku komementu di piská no ta saludabel. Esaki ta nifiká ku ta yega un momentu ku e ulandes no ke kome su mes piská i fásilmente bo por haña nan komo klien-te aki ‘bou. Esaki ta un otro motibu mas pa kop-erativa bira mas fuerte. Mester sòru pa konsumo lokal, pero tambe mester traha riba posibilidatnan pa eksportá.” E piskadónan di Westpunt a splika e mandatario na plaka chikí kiko ta stroba nan trabou

1111

Piskadónan di Playa Canoa a haña oportunidat pa trese nan komentario dilanti

Registro “Nos tin un proyekto di lei ta trahando riba dje ku un hurista interno ta wak. E ta un tipo di amienda riba nos ‘Wetboek van Strafrecht’. Loke ke yega n’e ta un seri di produkto ku nos sa ku ta hòrta i komersialisá ku bo ta mara un sorto di obligashon pa identifiká na dje. Esaki ta nifiká ku por ehèmpel ora bo bai ku un produkto ku no a sali direk-tamente for di importashon, e hende ku ke kumpr’é serka bo, ta tene un re-gistro i den dje tin di regi-strá bo datonan. Outoridat-nan ta pasa wak e registro i mira ken a bende etc.

‘Vervoersbiljet’“Nos tin tambe un sistema bieu ku yama ‘vervoersbil-jet’. Ke men ku ora bo haña un hende ta transportando bestia chikí, e mester tin un sertifikado di e doño ku ta bisa ku e ta outorisá e persona ei pa transportá e bestia. Banda di esei, mes-ter tin numbernan di seri ku bo por marka. E mesun number di seri mester ta riba un ‘tag’ ku bo ta pega na e bestia su orea. Pues, ora e bestia yega marshe, mester verifiká si e serien-ummer na orea di e bestia ta kuadra ku e vervoersbil-jet. Aparte di esei, esun ku ta trese e bestia tin e obli-gashon di identifikashon. Ku esaki nos ke sera e buraku kaminda hende por hòrta bo bestia, bai marshe pa laga mat’é i bend’é. Bo no por evitá matamentu den mondi, pero por eduká bo siudadanonan si pa no kumpra karni ku no ta di stèmpel ya ku bo no sa bou di ki kondishon a matá e bestia si e no tin e stèm-pel. Den un kampaña bo ta bisa públiko pa no kumpra karni ku no ta di stèmpel ya ku esaki ta bin di ladronisia i bo tin hopi chèns di bira malu.”

Polis ouksiliar“E di tres kos ku nos a pensa ariba ta pa prepará

algun kriadó di bestia pa bira un buitengewoon agent van politie. Nan sa ken ta e ladronnan i por traha e ora ei un prosès ferbal, pa djei laga hustisia sigui atendé ku e ladron ku man fuerte di lei. E kos mas importante ta pa sòru pa marka bo bestianan ya asina ku for di ora un bes-tia yega na marshe sin e tag na orea, e empleado na marshe por yama outo-ridatnan i laga abo ku a trese e bestia splika dikon e bestia no ta marká.”

Krio di bestia “Na e ministerio na Klein

Kwartier tin algun kabritu di rasa ku tin ora nos ta bende pa stimulá kambio di rasa etc serka e hende-nan. Esaki ta un área ku mester stimulá hopi mas intensivo. Mester traha riba posibilidatnan pa produk-shon lokal di karni tambe desaroyá. Nos a haña un sla duru ku krio di porko a bai hopi atras. A basha e último instalashon ku nos tabatin pa kria porko abou. E porkonan ta na Klein Kwartier aworakí, pero den kondishonnan no óptimo ya ku nan ta den stalnan ku a trahá originalmente pa tene kabritu. E intenshon ta pa traha e instalashon-nan pa krio di porko bèk.”

Benefisio di koperativa

Mas aleu Dr. Whiteman a informá ku a manda un project dossier pa depar-tamento di asuntunan ekonómiko pa yega un òf mas kriadó di porko riba eskala mas grandi. “Mes-kos ku mi a menshoná e ehèmpel di masbangu, mi ta kere ke mester traha un fábrika chikí pa prosesá e karni pa traha wòrs etc. Pero en bes di gobièrnu hasi esaki, e fábrikanan mester ta den man di ko-perativanan. Ta wak pa meskos ku e piskadónan, kriadónan di porko forma koperativa pa e sektor aki tambe perkurá pa hopi benefisio.”

Plug tereno pa planta

Pa loke ta trata agrikultura Dr. Whiteman a informá ku a pidi ofertanan pa yega na kompra di 6 traktor nobo pa plug tera. “Plugmentu di tera ta hopi importante pa plantashon. Loke ke hasi ta duna e traktornan den bruikleen perman-ente, teniendo kuenta ku ta gobièrnu lo mester kum-pra nan komo ku nan ta kostoso. Nos a pidi oferta na Venezuela ya ku aki

Minister Ben Whiteman di GMN a bai tira un bista di plantashonnan ku hende tin na kas

página 14 >>>>

“Den koperativa kriadónan di bestia i plantadónan por logra mas”

Agrikultura i krio di bestia tambe tin atenshon di Ministerio di Salubridat,

Medioambiente i Naturalesa

Por parse ku minister Ben Whiteman su ministerio e ta konsentrá solamente riba peska, pero el a bisa ku e otro sektornan primario ta mes importante. “Nos ta papiando ku algun hende ku interes

pa kria bestia, manera porko i kabritu. E problema grandi ku tin den krio di kabritu ta e ladronisia. Pa e motibu ei nos mester hasi esfuerso i buska solushonnan pa evitá e ladronisia di kabritu mas tantu posibel.”

Skirbí pa Farley I. Lourens

1212Gobièrnu a pone awa grátis disponibel pa plantadónan na

kas, ku minister mester ta yena baki

Kompetensia di inovashonna televishon: “I Factor TV”

RegistrashonTur persona, ku un edat mínimo di 18 aña i tambe kompanianan ku tin un produkto, proseso òf servi-sio inovativo, por partisipá na I Factor TV. E programa lo ta unu hopi eksitante kaminda públiko tambe lo por influensiá e puntua-shon, entre otro dor di vota via Facebook.

Premio pa ganadó di I Factor

E ganador apsoluto di I Factor lo risibí un suma di NAf. 7500,=; un tro-feo ku e título di Inno-vatieprijs 2013; i finan-siamentu garantisá di Maduro & Curiel’s Bank N.V. pa un máksimo di NAf. 10.000,= .

Kiko ta inovashon?Pa e kompetensia aki, inovashon ta definí komo kreashon di un produk-to, servisio òf proseso nobo òf introdukshon di un kambio den produkto, servisio òf proseso ku e meta pa hasi esaki mas efisiente. E partisipante no nesesariamente mes-ter tin un kompania ku ta registrá na “Kámara di Komèrsio” pero e produkto, proseso òf ser-visio inovativo mester ta algu ku potensial i karak-ter komersial. E ino-vashon mester tin resul-tado positivo i duradero pa un organisashon òf kompania spesífiko òf pa ekonomia di Kòrsou.

E persona ku inskribí komo partisipante mes-ter hasi un presentashon dilanti un kuerpo di hura-do durante un “casting” ku lo tuma lugá fin di

sèptèmber 2013. Na e “casting” e partisipante ta haña un máksimo di 3 minüt pa presentá su inovashon dilanti e kuerpo di hurado i despues e lo risibí un máksimo di 2 minüt pa kontestá eventual preguntanan di e hurado. Meta di e presentashon ta pa konvensé e huradonan ku bo idea ta esun mas inovativo. Lo evaluá e presentashon riba e siguiente kriterionan: originalidat, impakto di e inovashon, kreatividat di e presentashon, faktor realisabel pa merkado i popularidat.

For di tur partisipante ku a duna un presentashon durante e “casting”, e hurado lo selekshoná un total di 8 finalista ku lo sigui pa e segundo etapa di e programa kaminda lo elaborá mas riba nan inovashon ku tambe lo transmití na televishon.

Pa mas informashon, por tuma kontakto ku InnovatieCentrum Curaçao na 737-1360 òf via e-mail [email protected].

InnovatieCentrum Curaçao den su afan pa stimulá inovashon bou di empresarionan lokal i tambe suidadanonan ku un espíritu empresarial, a uni forsa

ku Maduro & Curiel’s Bank N.V. i ADECK pa bini ku un programa di televishon inovativo titulá “ I Factor TV” (“I” di “innovation/inovashon”). E programa di televishon aki lo bai duna informashon tokante inovashon, sugerensha kon pa inová pero tambe e ta un kompetensia di e mihó inovashon di un produkto, servisio òf proseso empresarial. I Factor ta un programa di 6 episodio i lo bai transmitié na TeleCuraçao entrante novèmber 2013.

1313

tin un liña di produkshon nobo di gobièrnu mes. Ta traktornan simpel, pero duradero i no dje kostoso ei kompará ku traktornan di otro pais. Unabes ku haña e ofertanan, ta wak si por

kumpra nan. Ya a palabrá kaba ku 2 di e traktornan ei lo bai área di Bandabou. E koperativanan mes lo atendé i sòru pa tur hende den e área ei tin aksesibi-lidat. Meskos ke hasi na parti pariba di isla tambe. Lo bin un buki di protokòl kiko lo mester tene kuenta kuné i lo hasi spòt chèk. Otro kos ku ke e ministe-

rio ku perkurá p’e ta kom-pra di simianan na bulk pa por distribuí esaki pa kunukeronan.

Yudansa ku awa pa plantashon

Banda di esakinan por menshoná alabes ku e min-isterio a inisiá un proyekto den kua hendenan ku ta hasi agrikultura i hortikul-

tura por hasi petishon pa risibí yudansa pa awa pa medio di trùknan di awa. “Nos a kuminsá manera por a mira den otro medio-nan di komunikashon i lo evaluá e resultado i posi-bilidat pa wak si por sigui ku e proyekto. Nos mester kuminsá traha mas dirigí pa perkurá pa un parti di nos konsumo. Tin hopi

hende ku ya a kuminsá planta berdura i fruta den nan espasionan na kas ku ya pa gran parti ta perkurá pa konsumo di nan famia i hasta ta bende ku tienda i restorant. Nos ta aploudí e aktividat i inisiativanan aki i mi por bisa ku nos ministerio ta hasi tur loke ta na nos alkanse pa yuda stimulá e aktividatnan aki.”

<<<< página 12

“Den koperativa kriadónan di bestia i plantadónan por logra mas”

Agrikultura i krio di bestia tambe tin atenshon di Ministerio di Salubridat,

Medioambiente i Naturalesa

1414

Presidente Wilbert Geertruida di ADECK

Sektor agrario mester bira mesgrandi ku esun di turismo

Adeck ta traha 9 aña kaba anualmente ku e Feria Agrario i durante e dia ei ta pone énfasis riba sektor di agrikultor, krio di bestia i peskeria. Di e forma aki Adeck ke pone dilanti bon kla ku nan t’ei pa stimulá hasimentu di negoshi. Den e sektor ei nan a sinti ku mester duna mas atenshon na e sektor aki pa purba logra pa e bira un pilar ekonómiko pa Kòrsou, meskos ku turismo ta. Adeck ta kere ku nan lo logra atenshon pa e sektor agrario ku e feria aki.

E presidente señor Geer-truida a splika ku lòs for di e feria, durante di aña Adeck ta stimulá dis-kushon riba e intenshon-nan di e sektor aki. Tin diferente teknologia nobo riba merkado i problem-anan den eksterior ku a haña solushonnan efek-tivo i ku por ta konta pa Kòrsou tambe. Nan ta na altura ku tin sierto kolega i hende ku ta purba di trese e teknologia aki den e sektor aki na Kòrsou mes. Pero nan no ta haña sufisiente sosten i ako-hida di gobièrnu i sobrá komèrsio pa duna un man pa stimulá nan mas pa tin

mas efektividat den nan empeñonan.

Teknologia moderno

Den e parti agrario señor Geertruida a splika ku tin diferente teknologia mo-derno. Por ehèmpel, si den peskeria usa e tekno-logianan moderno aki, e por tin hopi benefisio i ku asta por bai kuminsá eksportá masbangu. Den e parti di krio di bestia el a bisa ku tin hende ku ta mishi ku bestia di e kri-adónan i esaki ta desan-imá nan. Di oro banda bo no ta haña resultado kaminda gobièrnu por sali i respaldá e yunan di tera pa por haña fruta i ber-dura fresku.Eseinan ta loke Adeck ke mustra i dikon nan ta pone énfasis den e sek-tor agrario, pasobra no tin maneho dirigí pa purba saka lo máksimo di e sek-tor aki. Banda di dje mun-dialmente por mira ku ta serando frontera ku kada pueblo ta sòru pa su mes pueblo.

90 porshentu importá

Aki kasi 90 porshentu di loke nos ta usa for di e

Dia 27 di òktober awor Kòrsou ta konosé otro Feria Agrario na Rust & Burgh. Adeck ta un di e organisadónan di e feria aki ku lo kuminsá for di mainta te atardi. E presidente di Adeck Wilbert

Geertruida ta spera ku esaki lo bira un dia di famia, kaminda ta duna informashon i kaminda tin produktonan eksponé di loke ta keda hasi den e sektor aki.

Wilbert Geertruida: Ku teknologia moderno por logra muchu mas den e ramo di agrikultura página 15 >>>>

Adeck ta yuda prepará Feria Agrario na òktober

“E pioneronan a kuminsá ku nada”Señor Geertruida a bisa ku loke ta importante ta ku tin hende den e sek-tor hasiendo esaki kaba i mester sostené i stimulá nan, pa e kos bira algu viabel.

E personanan aki tin biaha ta dominá e tekno-logia, pero teknologia i laboratorio ta rekerí fondo tambe. Un kaminda mes-ter kuminsá desaroyá e área ei. Señor Geertruida ta kere ku mester drenta e sektor i identifiká unda por yuda mas efektiva-mente, pasobra aworó e ta bon pa Kòrsou mes kaminda mas puesto di trabou lo resultá. E ta bon pa salubridat i e ta salba-guardiá medio ambiente. Tur esaki ora bo tin bo mes kuminda.

Ora produsí e kuminda lokalmente, bo sa kiko bo ta kome, siendo ku ora bo hañ’é di ‘made in Japan’, bo no sa mes kon a yega na e kuminda ei. Na Kòrsou, segun Wilbert Geertruida, tin sufisiente tereno, awa i hende ku ta nesesario pa por apliká e teknologia riba e suela di Kòrsou. E ròl di Adeck ta ku nan ta haña ku tin hopi trabou pa hasi ainda den e sektor aki i p’esei ku e Feria Agrario nan ta purba pone e dede riba e herida i e prekupashon pa esnan ku ta lider den e pais aki komprondé ku tin di tuma e sektor mas na serio pa skapa divisa, forma aktivi-datnan ekonómiko i pa

halsa bienestar pa nos pais.

FeriaE Feria Agrario ta dia 27 di òktober, riba un djadumin-gu for di mainta te atardi, i e lo tuma lugá den Rust en Burgh. E mester bira un dia di famia i ta pidi Kòrsou pa pasa i mira. Na e Feria Agrario lo tin sek-shon kaminda ta invitá tur ku ta aktivo den e sektor pone nan produktonan. Tin tambe e parti di duna-mentu di informashon di parti di gobièrnu i di e sektor riba ‘kadena di nos kuminda’. Lo duna infor-mashon for di e simia te ora e produkto final yega riba bo tayó. A enfatisá riba e negoshinan agrario pa nan ta presente pa eksponé i mustra kiko nan ta hasi. Adeck ta sòru pa e instansianan importante tambe t’ei pa duna charla riba loke nan ta hasiendo te awor aki.

DuraderoRelashoná ku e partimen-

tu di awa ku gobièrnu a kuminsá kuné pa e plan-tamentunan na kas, Wil-bert Geertruida a bisa ku kiko ku bini di gobièrnu, Adeck ta fèrwaktu ku e ta organisá i duradero. No tin nada mas malu ku por ehèmpel awor ku a

kuminsá ku partimentu di awa, aworó tende ku e trùk di awa ei a daña i no tin otro na su lugá. Asina no tin kontinuidat durade-ro. P’esei si e yudansa ta bini di gobièrnu mes, e mester ta duradero paso-bra ta hopi kos a primintí

den pasado i ku kasi nada no a kumpli. Esaki ta pone ku hende i esnan ku tin di hasi uso di dje, no ta kere nada mas.

Interes pa KòrsouResientemente durante bishita di e promé min-ister Hulandes Mark Rutte tabatin tambe un grupo di empresario chikí i mediano (MKB) for di Hulanda. E presidente di Adeck a bisa ku tabatin organisashonnan grandi presente i Adeck a logra papia ku nan riba e sek-tor agrario. Por ehèmpel, e instansia investigativo TNO tin yen di teknolo-gia i produkto ku nan a demostrá ku nan a logra. Nan ta pendiente un invi-tashon di Adeck pa bini aki i tende kiko ta deseá pa nan yuda kuné. TNO i otro organisashonnan na Hulanda tin hamber pa sinta na mesa ku Adeck i laga Adeck splika e opor-tunidatnan ku por surgi ora suministrá e sektor ku teknologia, sosten i guia. TNO ta na Aruba pa loke ta energia sustenibel i aki Adeck ke hasi e peti- shon pa nan yuda asesorá Adeck pa loke ta e parti agrario. Si stimulá e sek-tor agrario, e ta produsí trabou. Sinembargo, e no mester di hende ku ta kuminsá algu pa despues par’é atrobe pasobra e ta trese mas frustrashon i e ta funesto pa e sektor, asina Wilbert Geertruida a bisa.

sektor agrario, ta bini di afó. Señor Geertruida ta kere ku no tin mester di sinta warda te ora nan sera frontera pa nos, pero nos mes mester kuminsá aktua awor. Un komuni-dat ku ta respetá su mes, mester por tin un kantidat di kuminda pa su mes. E parti di seguridat di

kuminda ta birando impor-tante, segun e presidente di Adeck.Kòrsou no tin di warda e tempu ei yega siendo ku e pueblo no tin e teknologia dominá, no tin un kantidat di kuminda garantisá, pero ta awor ta e momentu pa ta dirigí pa proveé kuminda pa e propio pueblo. Asina

tambe por spar divisa i por yega asta na eksportá.

Algu serioTur esaki Adeck ta haña ta na interes di komuni-dat mes, pa purba enfoká pa tuma e sektor aki na serio i traha n’e. “No pa otro hende, pero pa nos mes”, asina e presidente

di Adeck a enfatisá. Tin diferente entidat di afó ke trese konosementu den e sektor aki i pa dem-ostrá kiko nan a logra i ku na Kòrsou tambe por keda apliká. E hendenan ku ta aplikando e tekno-logia moderno t’ei, pero hopi biaha nan mester di e sosten pa sigui desaroyá.

E deseo t’ei for di e hende-nan mes, pero mester wak kiko mas aleu nan mes-ter pa nan sigui stimulá e desaroyo di e tera pa e resultá viabel. E ta poko trabou di gobièr-nu i di komunidat pa huntu mustra e responsabilidat pa proveé pa nos mes pueblo.

1515

Wilbert Geertruida, presidente di Adeck, ta haña ku fondo ta importante den e desaroyo agrario pasobra kada teknologia ta eksihí su invershon. Pero lamentablemente no tin un

sistema kompletamente na su lugá i na nivel pa finansiá e tipo di proyektonan aki, pasobra bo no sa ku e lo resultá. Pioneronan a kuminsá ku nada. Gobièrnu mester sa ku nos tin e pioneronan aki i ku tin eksperto pa bai dilanti den e sektor agrario; loke nan mester ta sosten. Ta simplemente gobièrnu tin di sali i sostené e hendenan aki i e hendenan den e sektor tin di organisá nan mes i gobièrnu ta pone kondishonnan pa nan.

Wilbert Geertruida: E Feria Agrario ta na òktober awor

Presidente Wilbert Geertruida di ADECK

Sektor agrario mester bira mesgrandi ku esun di turismo

SèptèmberEXPO LOGISTICA

PANAMAPanamá City, Panamá,

9 sèptèmber – 21 sèptèm-ber 2013

Lugá: Centro de Conven-ciones ATLAPA, Teatro La

HuacaE-mail: expologistica@

panacamara.orgWebsite: www.expologis-

tica.org

FLORIDA RESTAURANT & LODGING SHOW 2013Florida Foodservice Industry Trade Show. At the Florida Restaurant & Lodging Show, you’ll

find everything you need to profit from the lat-est trends, charm your guests, inspire your team

and reduce your costsOrlando, Florida, Merka, 22 sèptèmber – 24 sèp-

tèmber 2013Lugá: Orange County Convention Center, 9800

International DriveWebsite: www.flrestau-rantandlodgingshow.com

ÒktoberGIO-SUN 2013

Exhibition of Summer Toys and Outdoor Games

Rimini, Italia, 6 – 8 òktober 2013

Lugá: Rimini Fiera, 47900 Rimini, Italia

Website: www.sungiosun.it

MOBILE IT EXPO 2013The mobility solutions and mobile applications show

for companiesParis, Fransia,

16 + 17 òktober 2013 Lugá: Paris Expo Porte de Versailles,75015 Paris,

FranceWebsite: www.mobile-it-

expo.fr

WEST COAST FRAN-CHISE EXPO 2013

Premier franchise event in the growing West Coast

market. WCFE provides the perfect opportunity for hundreds of franchise concepts, representing every industry to meet face-to-face with the region’s most qualified

prospectsAnaheim, California, Merka, 24 – 26 òktober

2013Lugá: Anaheim Con-vention Center, 800 W. Katella Ave., Anaheim, CA

92802Website:

www.wcfexpo.com

NovèmberC O N S T R U I R E NATUREL - LILLEExpo dedicated to wood-en building, eco materials

& sustainable energyLille, Fransia,

1 - 4 novèmber 2013Lugá: Lille Grand Palais 1, bd Cites Unis 59000

Lille FranceWebsite: www.construire-

naturel.com/

THE FRANCHISE & BUSINESS OPPORTUNI-TIES EXPO - CALGARYNorth America’s Franchise & Business Opportunities Event. THE FRANCHISE & BUSINESS OPPORTU-NITIES EXPO showcases the fastest growing fran-chises & business oppor-tunities with thousands of potential franchisees & business partners eager

ready to investCalgary, Canada,

16 + 17 novèmber 2013 Lugá: Telus Convention Centre 120 Ninth Avenue SE Calgary, Alberta T2G

OP3, CanadaWebsite: www.nationalev-

ent.com/

ISC SOLUTIONSInternational Security Conference. ISC East delivers high quality, com-mercial-free information and insight into the most relevant new products, technologies and strate-gies in today’s evolving

security marketNew York, Merka, 20

novèmber +21 novèmber 2013

Lugá: Jacob K. Javits Convention Center 655 West 34th Street New York NY 10001-1188, USAWebsite: www.isceast.

com/

DesèmberRSNA 2013

Radiology and medical imaging professionals Forum. The Radiological Society of North Ameri-ca (RSNA) is an interna-tional society of radiolo-gists, medical physicists and other medical pro-fessionals with more than 48,000 members across

the globeChicago, Illinois, Merka,

1 – 6 desèmber 2013Lugá: McCormick Place, 2301 S. Lake Shore drive,

Chicago, Illinois 60616Website: www.rsna.org

EXPOSYSTEMS 2013International Exhibition & Congress on Integrated Solutions for Fairs and

EventsSão Paulo, Brazil,

3 – 5 desèmber 2013Lugá: Transamerica Expo Center, Fale Conosco,

São Paulo, BrazilWebsite: www.exposys-

tems.com.br/site/en

DREAM HOME 2013House Design Interna-tional Show. The ultimate source for luxury furniture, floor coverings, wall cov-erings, lighting, antiques, accessories and much

more!Chicago, Illinois, Merka,

15 desèmber 2013Lugá: The Merchandise Mart, 222 Merchandise Mart Plaza, Chicago, IL

60654Website: www.merchan-d isemartdes igncenter.

com

Eventonan internashonal

Website ku informashon baliosohttp://blocks.mvmm.nl/view/CuracaoBusiness/110/CuracaoBusinessnr12013

Tira un bista riba e promé edishon di e revista na Ingles di Kamara di Komèrsio i Industria.

http://blog.asmartbear.com/Diferente artíkulo interesante pa empresarionan.

www.greenbiz.com/engage/blogsGreenbiz ta ofresé tur dia notisia tokante hasi negoshi.

www.infoentrepreneurs.orgUn website ku un artíkulo interesante pa e empresario tokante

‘know your customers needs’.

www.thinkglobal.usE website aki ta duna diferente di e oportunidatnan di

negoshi i eventonan na Merka.

www.twitter.com/kvkcuracaoKeda sigui nos riba twitter i risibí mas informashon i update di nos proyektonan

nobo. i tambe otro informashon di Kámara di Komèrsio.

www.simmalieberman.com/articles/tipsentrepreneurs.htmLoke un empresario mester sa pa ta eksitoso: ‘What Entrepreneurs Need to Know to Be Successful’. Bishitá e website aki i amplia bo konosementu tokante e infor-

mashon balioso aki.

www.facebook.com/empresachikiNos ta keda kòrda bo riba nos página di Facebook pa mas

informashon tokante Kámara di Komèrsio.

www.cbs.anUn website informativo ku diferente resultado di diferente investigashon

ku CBS ta hasi. Unu interesante ta tokante empresanan na Kòrsou.

www.evancarmichael.com/Main.htmUn website ku diferente informashon, diskushon i tep di

empresario pa empresario.

1616

Publikashonnan noboE biblioteka di Sentro di Informashon Komersial di Kámara di Komèrsio di Kòrsou ta kontené mas di 5000 dokumento. E biblioteka ta ofresé un variashon amplio di rekurso pa hasi investigashon. E biblioteka ta kontené un kolekshon grandi di dokumento relashoná ku komèrsio riba merkado mundial.

Resientemente nos a risibí e siguiente publikashonnan den nos biblioteka na Sentro di Informashon Komersial.

- Bencham Starter Kit China 2012- Coaching Het Economisch Potentieel van Curaçao nr.3 2013 - Ruta Curaçao Intermodal South America 2013- Contact Toronto 11/12 Your Best Source of New Business Leads- Here’s Holland Pioneers in International Business- Amsterdam Seaports Port guide 2013- Gispen A Better life at work- CMEC China Machinery Engineering Corporation- Hanergy Holding Group Clean Energy For A Better World- Fosun To Become A Premium Investment Group With A Focus on China’s Growth Momentum 2012- CPIT COIC Shangai publication 2012 - Apuntenan Biografiko Di Almirante Luis Brion- Simon Bolivar na Kòrsou Komemorashon di Doshen Aña di e Prome Eksilio di e Libertador- America Economia Ofensiva Canadense- Octagon Bolivariano 200 Anos Del Exilio De Bolivar- Alert! An Accident Waiting To happen- Expo Visie Nintendo geeft beursbezoeker het ultieme VIP-gevoel zomer 2013 - Basis Tijdschrift voor Beleids- en Marktonderzoek nr.02 2013- International Trade Forum Employment and Entrepreneurship issue 1 2013 E orario di apertura di e biblioteka ta di djaluna te i ku djabièrnè di 8 or mainta te 4 or atardi.

LokalTa bende

Ta bende un empresa ku tur e ‘vendingmachines’

den dje.

Ta bendeUn mashin ku ta pak-etá entre otro duro frio. E mashin ta ful outomátiko. Ta bende e empresa ku e mashin i tambe e lista di

kliente.

Ta bende un negoshiEmpresa di paña, sapatu, tas i asesorio, situá den Otrobanda. Ta buska un persona interesá ku ta pa

kumpra e negoshi.

Ta BendeTa bende un empresa ‘Sign maker’. ku por traha tur tipo di diseño. Ta bende tur ekipo i inven-tario. Huntu ku empresa e kumpradó lo haña tambe

tur e klientenan.

Ta BendeTa bende un inventario kompletu pa empresari-onan interesá pa habri un

pakus.

Ta Bende4 mashin di eis marka ‘Scotsman’ den bon kondishon. Por usa e mashinnan aki na hotèl,

restorant, kontratista, etc.

Ta HürTa hür dos unidat ku por usa komo ofisina. A kaba di renobá e unidatnan i nan ta keda na e di dos piso di e edifisio ku ta keda na De Ruyterkade

13-14.

InternashonalPerma-Type Rubber

Perma-Type Rubber ta buska distribuidó pa su

produkto ‘Inflatable Pipe Plugs’ pa pipanan di

zeta i gas83 Northwest Drive, Plain-ville, CT 06062 Merka

Tel: 860 747-9999Faks: 860 747-1986 E-mail: permatypeco@

snet.netWebsite:

www.permatyperubber.com

Aqua Purification Systems

Aqua Purification Systems ta buska distribuidó pa su filternan ku ta purifiká awa.

AP FiltersPo Box 20856

San José, CA 95160 Merka

E-mail: [email protected]

Vortexspray LinersVortexsprayliners ta buska distribuidó pa su ‘Spray On Liner’ ku por usa e.o.

pa trùkVortex Spray Liners, Inc. 27161 Burbank Street.

Foothill Ranch, California 92610, Merka Telephone: 949 770-2316

Faks: 949 770-5101Website:

www.vortexsprayliners.com

Naturina GmbHNaturina ta buska distri-buidó pa su produktonan/

suplementonan natural.ImBio – Security Center

Siemenstraat 42D-59199 Bönen, Alemania

Tel.: 4902383919290Faks: 4902383919294

E-mail: [email protected]; [email protected]: www.naturina.

de/b2b

Scorpio Aluminio Sp.z.o.o.

Scoprio Aluminio ta un empresa ku ta fábrika porta, bentana, kortina etc di PVC i aluminio i ta buska distri-

buidó pa su produktonan. Ul. Przemys-lowa 14, 59-300 Lubin,

Polonia Persona di kontakto: Ms.

Paulina RudnickaTel: 48 76 743 99 96

E-mail: [email protected]

Oportunidatnan di negoshiSi abo tin un oportunidat di negoshi ku bo ke pone den e rúbrika aki òf pa mas informashon tokante di un di esnan menshoná, tuma kontakto ku Sentro di Informashon Komersial di Kámara di Komèrsio na tele-fòn 461-3918, faks: 461-5652 òf e-mail nos na businessinfo@curacao-

chamber.an

1717

1818

Stanley Marks ta enkabesá e órgano konsultativo

AAC ta duna konseho na gobièrnuNa 1996 e tempu ei defun-tu Cedric Eisden ku tabata diputado a disidí pa kambia e konstelashon i a saka e i ámtenarnan for di e kom-ishon i a laga solamente hendenan ku no ta den gobièrnu representá den e komishon. Asina Stanley Marks for di 1996 a bira presidente di e komishon. E tabata e úniko ku taba-tin un preparashon den e ramo di agrikultura den gobièrnu e tempu ei i ku tabata praktiká e funshon ei ainda. Tin mas hende manera, Maurice Adriaens, ku tambe tin e estudio ei, pero el a sali bai hasi otro kos. For di e tempu ei te awor Stanley Marks ta guia AAC. E tabata buska hende metí den e sektor pa forma parti di e komishon. Ku esaki Stanley Marks i su tim ta haña dokumen-tonan i ta duna konseho na gobièrnu. AAC ta duna konseho na gobièrnu, pero nan no ta un grupo di pre-shon. Por ehèmpel, nan a duna konseho relashoná ku plannan pa pone hospi-tal na un área ku ta destiná pa agrikultura. No sa tende e komishon aki sali pafó i duna su opinion, pero ta un konsehero di gobièrnu nan ta. Nan sistema ta ku si nan ta konsehá gobièr-nu, nan no por ta enemigu di gobièrnu. Nan ta aliado di gobièrnu sea kual sea e diputado òf minister ku sinta. Nan ta duna kon-seho i gobièrnu ta liber pa tuma esaki òf keda sin tum’é.

Desaroyo agrarioStanley Marks a splika ku for di tempu el a bin traha bèk na Kòrsou el a ripará un proseso di eska-lashon di diferente aktivi-dat ekonómiko, entre otro agrikultura. For di 1985 bin ariba gobièrnu tabata stimulá produkshon lokal. E tempu ei tabatin protek-shon di merkado. Entre otro el a menshoná Amstel ku serbes i Con-tinental Milling ku tabata produsí kuminda pa bestia. Gobièrnu a lanta diferente instansia manera Soltuna, AKKV i diferente desaroyo mas. Pero den añanan 90

esaki a kuminsá baha i diferente di e instansianan ei a sera. Apesar ku gobièr-nu a purba di uni nan, esei no a logra. Merkado a kai. Hopi hende a bai Hulanda. Awor aki atrobe ta mira un interes den komunidat pa ku e sektor agrario. Stanley Marks a ripará ku den último tempu hende a bira mas konsiente di kiko e ta kome, kome salú i esaki ta nifiká ku e hende a kuminsá tuma rienda di su mesun kuminda. Asina na su turno kriadónan di bes-tia, peskeria i agrikultura a kuminsá mira ku hendenan for di tur parti a kuminsá mete ku nan tereno. Tin diferente organisashon a lanta awor aki ku ta hasi hopi na bienestar di e sek-tor aki.

Plantashon na kasPa loke ta plantashon na

kas i e kampaña di gobièr-nu ta promové, Stanley Marks a bisa ku nan ta vigilá e desaroyo ei masha skèrpi. Esaki pasobra na promé lugá mester hinka e parti formal di sektor agrario den otro. E komis-hon agrario a duna gobièr-nu pa algun tempu kaba konseho riba dos aspekto esun ‘voedselzekerheid’ i ‘inkomenszekerheid’. Pa loke ta esun di segu-ridat di kuminda, señor Marks a splika ku esaki ta metí riba dos struktura pa wak si tur loke ta hasi na Kòrsou ta kuadra den e parti ei. Na Kòrsou nos ta midi nos kuminda riba e generashon di divisa pa asina tin siguransa riba nos kuminda. AAC ta bisa ku miéntras ta mantené e ter-minologia ei, mester wak e otro tambe kaminda tin EOP ku a bin pa mehorá e

terenonan di agrikultura i el a duna AAC e oportunidat ku banda di tin e parti di divisa ku ta vigilá, mester wak tambe e áreanan des-tiná pa agrikultura ku no ta hasi awor aki. Banda di esei nan ta bisa ku mes-ter sigurá un entrada pa e sektor. Ku esaki el a bisa ta duna e posibilidat na e kunukeronan i asina si-gurá nan entrada pa nan no sigui sali di un sektor pa otro. E sektor a denominá ku ora kos ta malu, ta bai den agrikultura i ora kos ta bon, ta bai den konstruk-shon. Esaki ta pone ku no tin un konsistensha den e sektor i AAC ta kompro-ndé, pasobra den e sektor agrario no tin siguransa di un entrada konstante. Ta hustamente ei nan kier a yega, un struktura kaminda e produktor tin su entrada sigurá. Esaki bo ta logr’é

dor di pone un sistema di labeling i tur loke ku ta drenta tin di pasa e kontròl di kalidat. Di otro banda gobièrnu por bai riba e parti di eksihí preis mes-kos ku nan a hasi tempu di e problema ku webu kaminda tabata importá webu i komo tal awor aki for di 1972 webu ta produsí lokalmente.

AAC ta wak e parti makro, pero awor tin hende interesá na planta na kas. Mirando e desaroyo aktual por bai tòrnu na e sistema kaminda e produktornan grandi ku ta sòru pa e seguridat di kuminda i nan entrada por ta na peliger, pero di otro banda no por kita e libertat di kada ken pa planta. AAC a bisa for di prinsipio pa duna awa na e produktornan i no na e individualnan, pasobra esaki ta stroba e hòmber ku ta produsí na grandi den su seguridat di entrada. P’esei, segun señor Marks, mester wak partimentu di awa pa plantashon indi-vidual bon, pa e pais den e totalidat.

Stanley MarksAgrarische Advies College

Telefon: 747 3000

Stanley Marks ta presidente di e Agrarische Advies College (AAC). Na Papiamentu e ta konseho agrario ku a lanta na 1992 tempu Raymond Bentoera tabata diputado di LVV ku e

intenshon pa hendenan den e sektor agrario duna opinion, banda di konsehonan den gobièrnu. E ta manera un ‘SER’ den agrikultura. Tabatin diferente hende den e sektor ku tabata representá krio di bestia, agrikultura i peskeria. For di 1992 te 1996 tabatin ámtenarnan ku tambe ta duna konseho na gobièrnu representá den e konseho agrario.

Empresa Chikí

Empresa Chikí

Empresa Chikí

Empresa Chikí

Empresa Chikí

Empresa Chikí

Empresa Chikí

Empresa Chikíwww.empresachiki.com

Pa edishon digital di e revista aki bishitá:

Stanley Marks di ACC: Loke e sektor falta ta un desaroyo konsistente.

1919

Stanley Marks komo presidente AAC:

Ta bira tempu pa strukturá e sektor agrarioPero na promé lugá mes-ter wak e seguridat di kuminda i entrada pa Kòrsou promé ku yega asina leu. E proseso awor aki ta hañando forma pa trese stabilidat i struktura na Kòrsou. Esaki tambe nan ta hasiendo dor di sòru pa hende studiá hasi agri-kultura. No ta ken ku ta, ta yega planta, pasobra e no ta bai. Mester wak kon ta usa insektisida i mèst, sino e por ta funesto ora e hende kome e produkto ei. AAC ta wak e proseso aki di aserka, dunando konseho na gobièrnu.

Feria agrarioFeria Agrario a kuminsá basta tempu pasá komo konseho ku AAC a yega di duna ku e meta pa pone a produktornan den spòtlait. Nan a aserká Adeck pa pone agrikul-tura komo empresa, pasobra dor di pone e hende ku tin su loader ta traha den agrikultura aki i aya, e mester sa ku e por hasié den forma di un negoshi, kisas komo un empresa chikí.

P’esei ta importante pa Adeck t’ei pa pone kon-takto ei. Den e Feria Agrario nan ta topa otro. Esaki ta e di 9 biaha ku nan ta laga e sektornan ei djòin ku otro. Promé ku esei kaba AAC tabata organisá e feria agrario, pero mas dirigí riba agri-kultura i e tabata un kue-stion di nan ku nan. E tabata leuk, pero esei so no ta e idea, segun Stanley Marks. E mester a plama bai afó pa mas hende den komunidat wak e sektor komo un sektor ku ta bal la pena.

E kadena di kuminda

E aña aki e feria agrario su titulo lo ta e kadena di kuminda. Ku esaki Stan-ley Marks a bisa ku nan kier a kambia e pensa-mentu ku tin for di aña

1996 pa drenta e époka kaminda ta bisa ku e seguridat di kuminda t’ei kaba, pasobra si drenta supermerkado tin tur kos. Pero den e feria awor aki tin e sekshon di infor-mashon pa mustra kiko gobièrnu ta hasiendo, e

makutu básiko i e kontri-bushon den e kadena di

kuminda. Lo t’ei instan-sianan pa duna infor-

mashon pa asina hende bira konsiente si nan ta hasiendo bon òf no. AAC ke lanta e pregunta ku banda di e informashon-nan ku ta haña den e feria pa nan por haña sa tambe si e kadena ta fuerte i sólido. E feria ta dia 27 di òkto-ber. No ta un food festi-val pero nan ke mustra kiko ta hasi den e sektor agrario.

FuturoPa loke ta e futuro di e sektor agrario, Stanley Marks a bisa ku tin tereno tin awa pero awor kon ta bai usa e medionan ku tin pa asina tin un bon futuro pa e sektor agrario i pa Kòrsou? Manera e ta bayendo awor aki e no ta struktural. Tur kos ta bayendo ad hoc. Tur e solusho-namentu chikitu ei, AAC mester kue nan i fortale-sé nan ku bista riba e futuro. Tur e hendenan ku sa di mata etc. mester kuantifiká esaki i hink’é den un futuro. Awor aki e interes t’ei pero no tin kordinashon unda pa bai. Kada un ta purba sobre-bibí den e sektor.

Tin diferente hende ku ta hasié komo hòbi i tin ta hasié serio. E futu-ro di agrikultura ta indi-kando ku tin deseo pero basa riba e nesesidat na e momentu ei. Esei ta un lástima, segun señor Marks, i esei nan ke traha ariba pa hiba e interes den un direkshon. Gobièrnu tin di traha riba imágen di e sektor mane-ra a hasi den e sektor di turismo kaminda a bini ku kurso i hopi hende asina a bira ‘tourist minded’. Ta mesun kos tin di hasi ku e sektor agrario.

Stanley Marks: Mester usa a medionan pa benefisiá e sektor agríkola

Pa edishon digital di e revista aki bishitá:www.empresachiki.com

Pa nos por yega un dia por asta bai eksportá, Stanley Marks a bisa ku e produkshon mester ta unu konstante. Señor Marks ta presidente di AAC, e komishon agrario ku ta duna konseho

na gobièrnu riba desaroyo di e sektor aki na Kòrsou. El a bisa ku siguransa den produkshon ta ora esaki tin 15 aña sigur konstante aktivo i produsiendo i ku dado momentu asta por bai pensa na eksportá.

Preshon di gastuSegun señor Koense, meskos ku el a siña piska, el a mira tempran ku ta un forma di gana bo pan di dia. Pero e mester bai den union. “Hopi biaha peske-ria no ta dependé di un hende so; mester tin un òf mas hende pa hasié profe-shonal. Bo ta piska komo deporte, pero awendia e nesesidat di presupuesto familiar ta pone ku mes-ter hasié pa kubri gastu-nan semanal, mensual i diario. Mi mester bisa ku peskeria ta enserá gastu enorme. Kosto di disel ta karu i ta bin ye kos nega-tivo aserka. Vandalismo ta kresiente i penoso. Bo no por laga nada riba boto ni den outo mas. Ora e keda na playa, bo ta haña sufri-mentu. Esaki ta hopi difí-sil. Peskeria ta trese kosto haltu di mantenshon. Hopi boto ta di palu i faiber i por importá material, pero tin gastu ku ta bin aserka. Ta bon pa institutonan mane-ra Korpodeko krea opor-tunidat pa fia sèn. Pero mester traha proyektonan modesto, basá riba estu-dio, ku por hasi fiansa”, asina señor Koense a enfatisá. E ta nifiká alabes ku mester hasi sakrifisio pa paga bèk i no falta ku términonan di e debe.

Sin egoismoPiskadónan den liña ge-neral i kasi pa definishon ta egoista, segun señor Koense. “Tin ta pensa pa nan so. Pokopoko sigur e último nesesidat ta traha positivamente den direk-shon di koperativismo. Atrobe e ta nifiká tur hende na mesun nivel. Nos mes-ter parti responsabilidatnan pa tur hende gana igual. Semper tin un òf mas kapi-tan. Aki mester tin proseso di konsientisashon kamin-da hende ta re-eduká nan mes pa bira un bon pis-kadó lokal. Redanan por ehèmpel i kanaster ta gobièrnu ta disidí kon por usa nan. Mester bini un vishon di parti gobièrnu ku

un plan integral

di desaroyo pa desaroyo aki na Kòrsou. Hopi hende pa motibu finansiero i di eskases no ta sobreviví den e mundu aki. Den e ambiente di koperativa i pa tur hende yega na un gran-dura, ku e posibilidat ku estranheronan tambe por bin kue piská, tin e posi-bilidatnan. Por hasi uso di aparatonan GPS ku no ta pèrdè riba laman, pero

mester di instrukshon i for-mashon pa bira piskadó profeshonal.

“Peskeria mester di yunan di Kòrsou ku bèrdat ta hasi sakrifisio pa ta pis-kadó profeshonal,. Seguri-dat riba laman a bira kru-sial. Nos ta un isla ku hopi kos ta pasa na kosta i riba laman. Balor di e ser humano ta importante. Mi

ta enkurashá hendenan pa pone salbabida, medionan di komunikashon moderno, ku bo por tin kontakto ku CITRO, wardakosta etc. ora ta nesesario. Esfuerso i sakrifisio ta importante: no ta negoshi di 9 pa 6. Ta un trabou ku no tur ora ta mes agradabel; e ta pisá i e tin su kosnan. Sinta den èrko i traha tambe por ta duru. Nos mester duna rekonosi-

mentu na piskadónan lokal ku ta traha duru. No ta fásil lanta 4’or mardugá i subi laman 6’or di mainta. Mester di un plan integral di desaroyo kaminda ta atendé e parti finansiero. Institutonan lokal ke duna fondo, pero e hendenan tambe mester di e guia i kuido nesesario pa entregá proyektonan responsabel. Mester wak esaki den e konteksto ku gobièrnu ta

duna mas fasilidat na e piskadó. Protehá outonan, drecha kareteranan pa nan yega nan trabou i pa yega na peskeria profeshonal.

Erwin KoensePresidente di BonecoPenshonado i piskadó

profeshonalTelefon: 462-5494

2020

Nos hendenan por biba di peskeria. Señornan Erwin Koense i Willy Labordus ku un bunita balaú.

Erwin Koense: mester sera kabes pa bai dilanti

“Piskadónan mester organisá pa yegana institutonan ku tin sèn pa peskeria”

Erwin Koense ta konosí den komunidat pa su aktividatnan sindikal. Pero for di su hubentut via su tata i amigunan el a kuminsá mete ku e deporte di piska, tira piská i sambuyá. Di

e forma aki el a drenta den e mundu di peskeria. Den transkurso di añanan segun señor Koense a mira hopi kos kambia den e mundu aki, pero ainda tin hopi espasio pa kos drecha. “Peskeria no solamente ta un parti di sinta den boto saka liña. E tin un arte ku bo mester sa kon ta piska i ki ora bo ta piska. E pasenshi i abilidat pa kue piská ta bin aserka. Awendia no tin hopi piská mas, pero por tira tarai, reda di horka, kria piská. Bo por piska ku boto chikí, mediano i grandi. Ami a pasa den tur e fasetanan aki.