JA

AR

GA

NG

10

- A

UG

US

TU

S 2

013

KENNISMAGAZINE VOOR DE INDUSTRIËLE MARKT

co-creatie

To create or to co-createthat’s the question

25

MEER AANDACHT

VOORSAMENWERKEN

Vitronics SoltecDe juiste verbindingen

geleiden succes

Vekon technische assemblage

ademt co-creatie

mechanical

electronical

technology

industrialsupplying

VOORWOORD

Dus: de koppen bij elkaar steken en aan de slag, zodat

gebundelde kennis en inzet leiden tot een unieke succesvolle

combinatie. Niet één keer, maar steeds weer. Van transactie

naar transformatie. Geen compromis, maar synergie.

Samen investeren en samen verdienen.

Wij geloven daarbij in drie uitgangspunten. Het eerste is dat wij

allebei hetzelfde willen, namelijk een oplossing die exact past

bij uw probleem of uitdaging. Ten tweede komen we eerlijk

uit voor onze betrokkenheid bij uw succes. Pas als u daarvan

overtuigd bent, komen de belangrijke thema’s op tafel, want,

zoals Theodore Roosevelt zei: ‘Nobody cares how much you

know until they know how much you care’. Tenslotte zijn we

ons ervan bewust dat oplossingen voor de ene klant voor een

andere klant misschien helemaal waardeloos zijn.

Ons motto is Making You Succeed. Onze manier om dat te

realiseren is co-creatie. Driehonderd woorden voorwoord

zijn net genoeg om onze overtuiging te delen, maar lang niet

genoeg om u écht te betrekken. Ik nodig u daarom van harte uit

om in het najaar naar één van onze co-creatie events te komen,

met onder andere Remco Claasen. Maak mee hoeveel wij geven

om uw succes. Deel ons enthousiasme, plezier, onze energie en

de verdieping van co-creatie. Samen delen is vermenigvuldigen.

Wie wil dat nou niet?

Henk Oude Brunink

Industrial technology and supply for mechanical and

electrical. Dat is itsme. Nu we al meer dan twee jaar zo

heten zou je het bijna vergeten, maar dat is waar we voor

voor staan. Letterlijk en figuurlijk. Met elektrotechnische

en mechanische knowhow van techniek en logistiek

co-creëren we uw succes (en daarmee ook het onze).

Co-creatie wordt, naast dynamisch managen, flexibel

orga ni seren en slimmer werken, genoemd als een van de

hoekstenen van sociale innovatie. Co-creatie past in deze tijd

waarin allerlei traditionele structuren (waaronder bazen) aan

macht inboeten en we steeds individueler de vorm en richting

van ons leven én werk bepalen. Voor ons betekent co-creatie:

Samen meer waarde creëren dan waartoe we beiden individueel

in staat zouden zijn geweest.

25To create or to co-create

that's the question

004

010Vekon technische assemblage

ademt co-creatie

Vitronics SoltecDe juiste verbindingen geleiden succes

008

To create or to co-create, that's the question

Loesje

Vitronics Soltec; de juiste verbindingen geleiden succes

Vekon technische assemblage ademt co-creatie

In de juiste flow met industriële automatisering

Systeemoplossingen voor het sneller ontwerpen en bouwen van besturingskasten

Samen delen is vermenigvuldigen

Komt u ook naar de beurs?

Cursusnieuws

004

007

008

010

0 1 2

014

0 1 6

0 1 7

018

019

020

021

022

023

024

025

026

027

Nieuwe cursussen

Met één klik, direct profiteren van de voordelen van LED

Hooglend-Mennens en Flexovit: Al meer dan 30 jaar samenwerking

Decentraal I/O-systeem

Hoogtechnologische lijmen van Henkel

Omron: kennis van machineautomatisering

Nieuwe EMS: het multitalent in de schakelkast

De nieuwe A-serie energiemeters

De nieuwe machines van Hitachi

004

Veranderingen

Er is duidelijk meer aan de hand. Verschillende ontwikkelingen spelen

mee en hebben direct invloed op ondernemingen en ondernemerschap.

Een greep uit ontwikkelingen die het veld beïnvloeden:

• De economie zal de komende vijf jaar beperkt groeien,

kansen liggen in andere delen van de wereld.

• De overheid is fors aan het bezuinigen.

• Lokale bedrijven krijgen in toenemende mate te maken

met globale concurrenten.

• Er vindt een verschuiving plaats van een fysieke naar een

digitale economie. ( ‘internet of things’)

• Markten worden transparanter en gefragmenteerder

dan ooit tevoren.

• De 'lifecycle' van producten en diensten wordt steeds korter.

• Innovaties worden complexer en multidisciplinair.

• Wereldwijde standaarden maken het steeds moeilijker voor nieuwe

toetreders om daarvan af te wijken.

Open innovatie en co-creatie

Een manier om om te gaan met deze ontwikkelingen is mee-veranderen

en samenwerken. Open innovatie is een prachtige manier om als

ondernemer je eigen grenzen te verleggen en het patroon van

tunnelvisie en ‘ons-kent-ons’ te doorbreken. Maar wat is het precies?

Open innovatie: “Het combineren van interne en externe bronnen

voor zowel de ontwikkeling als het op de markt brengen van nieuwe

technologieën en producten”, zo luidt de definitie van de Amerikaanse

expert Henry Chesbrough. Co-creatie is een vorm om open innovatie te

organiseren binnen het bedrijf: de onderneming gaat dan bijvoorbeeld

de dialoog aan met eindgebruiker of klant om nieuwe ideeën op te doen

en gezamenlijk, vaak met nog meer partijen aan het werk te gaan.

Lonkend perspectief

Er zijn genoeg midden- en kleinbedrijven die slim anticiperen op de

nieuwe realiteit. Zo is een schitterend voorbeeld een bedrijf dat binnen

To create or to co-createthat’s the questionDe laatste tijd is er veel aandacht voor onderwerpen die gaan over

vormen van samenwerking. Het woord ‘co-creatie’ duikt ineens op

verschillende plekken op. Het liefst wordt co-creatie in één adem

genoemd met termen als open innovatie en cross-sectoraal innoveren.

Komt het door de aanhoudende crisis dat ondernemers steeds

meer aandacht hebben voor samenwerken? Betekent het dat een

ondernemer er zonder samenwerking met anderen niet meer uitkomt

of is er meer aan de hand?

005

een jaar wereldwijd de gewenste deskundigen verzamelde. Kennis uit

alle hoeken werd gecombineerd. Met een gloednieuw team van in- en

externen ontwikkelden zij een prototype van een hightech snijmachine

met dezelfde kwaliteit maar tien keer zo goedkoop als de concurrent

aanbood. Het is een voorbeeld van samenwerking in de vorm van open

innovatie en co-creatie zoals steeds vaker voorkomt. Want laten we wel

wezen, deze manier van werken biedt grote kansen.

In het bedrijfsleven is innovatie steeds vaker het resultaat van

samenspel dan van een soloactie. Bekende voorbeelden van open

innovatie en co-creatie zijn open source software (Linux; een familie van

besturingssystemen) en Wikipedia en YouTube (user generated content).

De ontwikkelingen op dit gebied verlopen razendsnel, ook binnen

het MKB worden de resultaten langzaam zichtbaar. Een toenemend

aantal MKB ondernemers verkent de mogelijkheden van nieuwe

samenwerkingsvormen. Zij pionieren met nieuwe business modellen

en stellen de organisatie open voor ‘vreemden’. Er is een duidelijk

urgentiebesef ontstaan, met name ook door de economisch moeilijkere

tijden: om te kunnen overleven moet je de zaken anders aanpakken.

Ad hoc

Innovatieadviseur Chris Willemsen is bij Syntens Innovatiecentrum

gespecialiseerd in open innovatie en co-creatieprocessen. Hij vertelt:

“Er zullen altijd bedrijven zijn die zelfstandig en binnen de eigen muren

aan research & development werken om vervolgens ook op eigen kracht

het nieuwe product succesvol op de markt te brengen. Dat is mooi en

knap, maar het aantal bedrijven dat op deze manier werkt zal afnemen.

Veel midden- en kleinbedrijven hebben niet eens een eigen R&D-

afdeling. We zien dat een groot aantal ondernemingen wordt geleid

door de waan van de dag en ad hoc reageert op omstandigheden. Wat

wenst de klant op dit moment? Of: Wat heeft de concurrent ontwikkeld?

Daar geven ze dan hopelijk een passend antwoord op.”

Belangrijk voor het MKB

In een wereld van wijdverbreide kennis, toenemende complexiteit een

steeds kortere levenscyclus van producten kunnen bedrijven die wel een

eigen R&D-afdeling in huis hebben niet langer volledig vertrouwen op

alleen de informatie van hun eigen R&D. Extra kennis is noodzakelijk.

Open Innovatie door co-creatie gaat uit van de gedachte dat externe

kennis ingebracht moet worden in het innovatieproces. De meeste kennis

bevindt zich tegenwoordig buiten het eigen bedrijf en is wereldwijd vrij

beschikbaar. Verder kan ook de interne kennis via een ander business

model dan het eigen, vercommercialiseerd worden. En daarbij kan kennis

die beschikbaar is bij MKB’ers, zoals eigen uitvindingen en concepten die

op de plank liggen, naar buiten worden gebracht door te verhandelen of

te delen met andere bedrijven.

Organisatie van open innovatie door co-creatie

Iemand vraagt niet aan zijn buurman op het industrieterrein: ‘zeg Jan

zullen we even een stukje gaan co-creëren?’ Het in gang zetten van

het proces stelt nieuwe eisen aan de organisatie, aan de competenties

van medewerkers en aan de bedrijfscultuur. Er kunnen verschillende

activiteiten onderscheiden worden om externe kennis binnen

de organisatie te halen en je als organisatie open te stellen voor

samenwerking. Enkele mogelijkheden:

• Betrek klanten in het innovatie proces.

• Betrek leveranciers in het innovatie proces.

• Betrek externe netwerk partners in het innovatie proces.

• Participeer extern in nieuwe of bestaande bedrijven.

• Scan de externe omgeving naar bestaande ideeën of technologieën.

• Outsource R&D naar instellingen zoals universiteiten en

onderzoeksinstellingen.

• Koop of gebruik van intellectueel eigendom (ie).

“Open innovatie: Het combineren van interne en externe bronnen voor zowel de ontwikkeling als het op de markt brengen van nieuwe technologieën en producten.”

Chris

Will

emse

n, In

nova

tie A

dvis

eur C

reat

ieve

Indu

strie

006

Extra dimensie: crosssectoraal innoveren

In toenemende mate zien midden- en kleinbedrijven ook de waarde

van kennis buiten de eigen waardeketen, het zo geheten crosssectoraal

innoveren. Met crosssectoraal innoveren wordt er kennis bij partners

gehaald die in een voor het bedrijf (branche) vreemde markt opereren.

Door middel van deze ‘nieuwe’ kennis kunnen ondernemers gebaande

paden en vaste patronen doorbreken. Dit stelt hen in staat om compleet

nieuwe innovaties te creëren die de kiem vormen voor nieuwe markten.

Uitdagingen

Naast de voordelen die innoveren met co-creatie met zich meebrengt,

ontstaan er ook een aantal uitdagingen waar rekening mee gehouden

moet worden. Allereerst is er vaak geen tot weinig voorgaand contact

geweest en beperkte kennis van potentiële partners uit andere sectoren

en van bedrijven buiten de traditionele waardeketen. Dit heeft tot

gevolg dat er een hogere mate van onzekerheid is en minder onderling

vertrouwen. Met vertrouwen wordt hier bedoeld dat het onzeker is wat

de kwaliteiten van de partner zijn, waar het samenwerkingsproject

naartoe gaat, waar de verantwoordelijkheden liggen en wat er uit einde-

lijk gaat gebeuren met de innovatie. Door de juiste randvoorwaarden te

creëren kan deze onzekerheid worden weggenomen en een goede basis

gelegd worden voor vertrouwen in de samenwerking. Bij het creëren van

de juiste randvoorwaarden is het verstandig extra aandacht te besteden

aan de partnerselectie, een contractueel raamwerk en het intellectueel

eigendom.

Syntens Innovatiecentrum stimuleert bedrijven een aantal jaar vooruit

te kijken en het initiatief te nemen om co-creatie tot stand te brengen.

Willemsen vervolgt: “Je zal merken dat je als ondernemer de gewenste

innovatie om je bedrijf sterk te maken en houden, vaak niet op eigen

houtje kunt realiseren. Er zijn verschillende expertises, kennis- en

netwerkcontacten nodig. Via open innovatie en co-creatie kun je dat

samenspel op gang brengen, wat wordt vergemakkelijkt door internet.

Zo heb je de mogelijkheid wereldwijd samen te werken. Stel daarbij

voor jezelf vast wat jouw specifieke sterke punten zijn en wat jouw

toegevoegde waarde is binnen dat team.”

Praktische tips voor open innovatie en co-creatie

Stel je open voor externe invloeden

• Betrek in een vroeg stadium de relevante afdelingen.

Bundel intern de krachten.

• Vraag klanten gedurende een langere periode mee te denken

over het innovatievraagstuk.

• Daag medewerkers uit meer ondernemend te worden en faciliteer

mensen met goede ideeën.

Help het toeval een handje

• Analyseer je netwerk eens grondig. Wie bevinden zich ‘aan de randen’

van je netwerk en kunnen je introduceren in ‘andere werelden’?

Wat ontbreekt er in je netwerk?

• Ga eens naar een vakbeurs die niet binnen je huidige

corebusiness valt.

• Ga via internet, bijvoorbeeld LinkedIn, eens op zoek naar

een expert en stel een vraag.

Geven en nemen

• Hoe ga je momenteel om met intellectueel eigendom?

• Welke ideeën / concepten / IE heb jij op de plank liggen waar andere

ondernemers iets mee kunnen? Is een licentiedeal een optie?

• Hoe zou dat anders kunnen?

Ga eens naar http://creativecommons.nl

Adviezen

• Maak resultaten merkbaar in plaats van meetbaar. Dat geeft een

impuls aan nieuwe initiatieven en vergroot de betrokkenheid van

medewerkers en klanten.

• Syntens Innovatiecentrum helpt je strategisch te kijken. Wil en kun

je als open bedrijf werken? En zo ja, hoe richt je je organisatie erop

in? Dat is ook een zaak van sociale innovatie. Staat bij jou de mens

centraal? Krijgen medewerkers de kans hun talent te ontwikkelen,

zodat zij waarde kunnen toevoegen in de vorm van creativiteit?

• Syntens helpt de juiste partners te vinden, ook buiten de eigen sector,

die een bijdrage leveren aan de beoogde innovatie. Syntens zorgt

ervoor dat er in een vroegtijdig stadium helderheid ontstaat over de

voorwaarden voor samenwerking. Een business model draagt daar

ook aan bij.

007

008

Vitronics Soltec

De juiste verbindingen geleiden succesVitronics Soltec heeft zich in de afgelopen eeuw ontwikkeld tot toonaangevend fabrikant

van soldeermachines voor printplaten. Wat ooit begon als soldeerboutvervaardiger

onder de naam ZEVA (Zuinigst Electrisch Verbruiks Apparaat), is inmiddels uitgegroeid tot

internationaal bedrijf, met productielocaties in de Verenigde Staten, China en Nederland.

Vanuit deze drie landen wordt wereldwijd geleverd en 24 uur per dag service verleend.

In Nederland maakt Vitonics machines waarmee selectief gesoldeerd

kan worden. Het voordeel van deze manier van solderen is dat de

printplaat niet door een warme soldeeroven hoeft. Hierdoor wordt de

printplaat aan minder warmte blootgesteld, wat de kwaliteit van de

plaat ten goede komt, zonder dat afbreuk wordt gedaan aan de kwaliteit

van de gesoldeerde verbinding.

Selectieve soldeermachines maken een kleine soldeergolf. Met behulp

van een robot in de machine wordt de printplaat exact boven de kleine

golf gebracht om de soldeerverbinding aan te brengen. Omdat alle

machines klantspecifiek gebouwd worden, kan Vitronics Soltec het

aantal kleine golfjes en de positie daarvan precies afstemmen op de

productspecificaties van de klant.

De doorlooptijd van een machine is ongeveer vier weken. Het uiteindelijke

doel van Vitronics Soltec is om de machinebouw voor de basisopstelling

modulair te maken omdat de bouwtijd hiermee aanzienlijk verkort kan

worden. Voorwaarde hiervoor is, onder andere, dat de levertijd van

elektrotechnische en mechanische componenten gereduceerd wordt.

Reden genoeg om het inkoopproces onder de loep te nemen.

“In 2010 zijn wij met Vitronics Soltec om de tafel gaan zitten.”, zegt

Ralph van Aartsen, logistiek consultant bij itsme Connected Business.

“De organisatie moest inkrimpen, maar nog steeds alles zelf inkopen.

Ook bestelde men zo’n 500 producten bij 60 verschillende leveranciers.

Een proces dat veel tijd en geld kost. En omdat de tijdige beschik baarheid

van componenten niet alleen invloed heeft op de productietijd, maar ook

009

op de klanttevredenheid bij aftersales, cruciaal voor het bestaansrecht

van de onderneming. ES Elektro en Hoogland-Mennens hebben daarom

de inkoop en het beheer van zo’n 360 producten overgenomen.”

Aftersales voorraad

300 van deze artikelen worden beheerd in een VMI-systeem van itsme

Connected Business, dat gericht is op aftersales. Deze artikelen staan op

de prijslijst van Vitronics Soltec en moeten volgens organisatiebeleid

daarom de volgende dag uitgeleverd kunnen worden. “Omdat de vraag

naar componenten in het VMI-systeem fluctueert, was het lastig om het

systeem in te richten. Bij aanvang moest alles gebaseerd worden op

aannames. Voorheen werd namelijk ieder item apart aangestuurd, terwijl

dat helemaal niet onze core business is. Wij zochten een partner voor

ontzorging en een manier om heel veel handelingen te automatiseren.

En dat is, weliswaar met een aantal hobbels op de weg, gelukt!

We hebben nu nog nauwelijks bijsturingen in het systeem. Ook ligt alles

grijpklaar binnen 1 meter van de inpaktafel. Dat scheelt enorm veel tijd.”

vertelt Juur Bussen, Manager Operations bij Vitronics Soltec. “Tot 2010

werd ons beoogde servicelevel niet gehaald. Maar met de introductie van

het VMI-systeem en finetuning na een jaar afnamemonitoring door itsme,

is het servicelevel inmiddels gestegen tot boven het gewenste niveau!”

Productievoorraad

Met dit succes in het achterhoofd en het streven naar excellent

ondernemerschap is besloten nog een stap verder te gaan en ook het

voorraadbeheer van de componenten voor productie onder de loep

te nemen. Deze grijpvoorraad is volgens het Point of Use principe

geoptimaliseerd. Vitronics Soltec hanteert een pull-techniek bij de

bouw van haar soldeermachines. Dit houdt in dat de machine gefaseerd

gebouwd wordt op verschillende locaties in de fabriekshal en dus door

de hal “getrokken” wordt. Op iedere locatie is een voorraadstellage

geplaatst, met daarin de componenten die voor die productiefase

nodig zijn.

De monteurs van de betreffende fases sturen 80% van hun benodigde

voorraad visueel aan. 20% van de artikelen die 80% van de waarde

vertegenwoordigen wordt ingekocht door procurement. Monteurs

scannen op een vaste dag zelf bij hun Point of Use de voorraad die moet

worden aangevuld. Deze orders komen, net als bij het VMI-systeem,

rechtstreeks binnen bij de itsme-bedrijven. De componenten worden

vervolgens één keer per week geleverd en op de juiste plek gelegd door

de itsme-medewerker die ook het VMI-systeem aanvult.

Orderverloop voorraad

De voorraad van deze benodigde artikelen wordt beheerd in samen-

werking met ES Elektro en Hoogland-Mennens. Onder orderverloop

vallen ook de uitbreidingen op bestaande soldeermachines die al

geleverd zijn, zoals subassemblages of upgrades. De producten worden

order-to-order gemaakt en vergen daarom weer een andere benadering.

Deze voorraad ligt deels in de fabriek en deels als klantspecifieke voorraad

in de distributiecentra van itsme in Raamsdonksveer en Dordrecht.

Waar zit de winst?

Met het beheer van voorraadcomponenten door ES Elektro en Hoogland-

Mennens is een enorme leveranciersreductie gerealiseerd. “Wij hebben

in dit proces heel veel voor itsme vreemde producten opgenomen.

Van de 360 componenten waren er 262 branche specifiek. Voor deze

specials is itsme gaan sourcen.”, legt Bas Boeijkens, Key Accountmanager

bij itsme, uit. “Dankzij onze kennis en specifieke inkoopervaring, leveren

wij nu exact dezelfde artikelen op hetzelfde prijsniveau als drie jaar

geleden.”

Vitronics Soltec is erg tevreden met de resultaten. “Het voorraadbeheer

door itsme moet natuurlijk ook bekostigd worden. Er zit daarom een

opslag op de verkoopprijs. Een aantal dingen kost dan ook iets meer,

maar uiteindelijk is het proces veel goedkoper. Omdat we monteurs

invloed laten hebben op het bestelproces, hebben we enorm kunnen

besparen op inkoopadministratie en handling. Hierdoor wordt veel

efficiënter geproduceerd, wat betekent dat we met dezelfde mensen

meer kunnen doen. Wij kunnen nu een nieuw selectief platform

in de markt zetten, zonder hier meer overhead aan toe te voegen,

en dat betekent een lagere Total Cost of Ownership.”, vertelt Juur.

“Maar behalve dat wij er intern veel profijt van hebben, is het

natuurlijk ook zo dat onze eindklanten hier bij gebaat zijn. Wij kunnen

immers sneller en betrouwbaar leveren, waardoor zij minder productie-

stilstand hebben!”

“Dankzij onze kennis en specifieke inkoopervaring,

leveren wij nu exact dezelfde artikelen op hetzelfde

prijsniveau als drie jaar geleden.”

Poin

t of u

se g

rijpv

oorr

aad

010

De oprichting van Vekon in 1993 is op zichzelf

al een prachtig voorbeeld van samenwerking.

Voormalig eigenaar Nico Vermeulen was

directeur van een installatiebedrijf. In die

hoedanigheid verzorgde hij de installatie-

werkzaamheden bij Vitronics Soltec. Deze

klant gaf echter aan op zoek te zijn naar een

partij die kabelassemblages wilde maken, om

Vitronics Soltec op die manier te ontzorgen en

te ondersteunen in modulaire machinebouw.

Vader Nico heeft toen samen met dochter

Judith Zijlmans-Vermeulen Vekon Technische

Assemblage opgericht voor de samenstelling

van kabels en connectoren.

Met verloop van tijd heeft Vekon haar

werkzaamheden uitgebouwd om haar

bestaande klanten, zoals Vitronics Soltec en

Ploeger, verder te ondersteunen. Bijvoorbeeld

met paneelbouw en een uitbreiding in

elektrotechnische kennis ten behoeve van

modulebouw. Twintig jaar na de oprichting

is Vekon uitgegroeid tot ontzorger in

productieproces en logistiek. Bijvoorbeeld

voor WEMO, een bedrijf dat klantspecifieke

machines ontwikkelt, bouwt en installeert voor

de bewerking van platine- en coilmateriaal.

WEMO engineert zelf de machine en levert

de elektrotekeningen aan. Vekon verzorgt

vervolgens de hele elektrotechnische

assemblage van het besturingssysteem

en coördineert de toeleveringsketen met

betrekking tot de besturing.

Met ES Elektro gaat de samenwerking ook al

ver terug in de tijd. Zo hebben de bedrijven

samen plug-and-play relaisstroken gemaakt

voor treinonderhoud. ES Elektro zorgde

voor de componenten, Vekon assembleerde

en ES Elektro verkocht het product aan

Vekon technische assemblage

ademt co-creatie

Vekon verzorgt technische assemblage- en montagewerkzaamheden voor de Nederlandse

maakindustrie, waarin een goede samenwerking met klant én toeleverancier centraal staat.

Het bedrijf helpt haar klanten door kennis te delen en het productieproces (gedeeltelijk) over te nemen.

Hiermee kan de klant zich concentreren op haar kernwerkzaamheden en worden kosten gereduceerd.

Uiteindelijke doel? Vekon wil kwaliteit, flexibiliteit, doorlooptijd, betrouwbaarheid en rendabiliteit

van de productie omgeving verbeteren. “Als iedereen dat stukje oppakt waar hij echt goed in is en

niet krampachtig kennis voor zichzelf houdt, werk je veel efficiënter. Dat iedereen een boterham met

pindakaas moet verdienen staat buiten kijf. Maar door ketengericht te denken kan je optimaliseren en

samen succesvol zijn.”, zegt Nick Simonis, directeur van Vekon.

011

haar eindklant NedTrain. Dat lijkt misschien

niet zo spectaculair, maar er komt meer

kijken bij zo’n project dan je denkt. Hieraan

gekoppeld zit bijvoorbeeld de gegarandeerde

beschikbaarheid van componenten, ook

tien jaar na dato. “Het mooie is dat zowel

ES Elektro als Vekon denken in termen van

beschikbaarheid, niet in termen van voorraad.

Als het er maar is, hoe doet er niet toe.”, zegt

Marc Hendriks, Manager Logistiek bij itsme.

“En zorgen dat het beschikbaar is, dat is dan

weer onze kracht.”

ES Elektro verzorgt voor Vekon een adequate

beschikbaarheid van de elektrotechnische

componenten. Bijvoorbeeld in een VMI-

systeem waarin de grijpvoorraad voor de vaste

projecten van Vekon beheerd wordt. Maar ook

just-in-time leveringen zodat Vekon zelf geen

opslagkosten heeft voor bepaalde voorraad en

incidentele assemblages. En door middel van

kitting worden ook dertig componenten die

allemaal in dezelfde module verwerkt moeten

worden geleverd. Dit scheelt Vekon heel veel

tijd aan inkoopadministratie, voorraadbeheer

en goederenontvangst. “Kitting kost in de

voorbereiding veel meer energie want je moet

heel goed nadenken over wat er allemaal

in moet. Maar daarna heb je nog maar één

ordernummer, één factuur en dus een enorme

reductie in je kosten”, vertelt Nick.

Bas Jannes, vestigingsmanager ES Elektro

Breda: “De samenwerking tussen Vekon en

ES Elektro is er op gericht om de TCO voor

de eindklant naar beneden te krijgen en

gaat dan ook verder dan alleen logistiek.

Samen bedenken we constructies om intern

processen bij Vekon goed op te zetten en we

sparren over manieren om Vekon goed in de

markt te zetten. Een soort klankbordfunctie.”

Nick verwijst naar het waarde model van

Treacy Wiersema. Hierin zijn drie waarde

disciplines benoemd waaruit een organisatie

er één kiest als focus op strategisch, tactisch en

operationeel niveau.

Operational Excellence richt zich vooral op

effectief intern en prijsgericht management.

De discipline Product Leadership geldt voor

organisaties die marktleider willen zijn van

een specifieke, innovatieve, dienst of product.

Bij Customer Intimacy heeft de organisatie

haar klanten centraal staan en ligt de focus op

maatwerk en lange termijn relaties.

Nick: “Volume is leuk, maar wij streven net

als ES Elektro naar customer intimacy. Intern

moet je misschien wel operational excellence

hebben om concurrerend te kunnen zijn, maar

uiteindelijk draait het er bij ons om dat de klant

succesvol is.”

Dat beide partijen inzetten op Customer

Intimacy maakt dan ook dat Co-creation

zo goed past in de samenwerking. Het

uiteindelijke doel is namelijk hetzelfde en

daarmee is wederzijds vertrouwen makkelijker.

Kennisdeling wordt vaak gezien als aanleiding

tot machtsverlies, terwijl het juist essentieel

is voor ketenoptimalisatie. Je maakt namelijk

gebruik van elkaars kennis en kunde en van

de kerncapaciteiten van partijen. Hierdoor

is het ook mogelijk om risico’s te spreiden.

En ketenaansprakelijkheid is prettig, want hoe

groter de strategische vernieuwing, hoe groter

de toeleverings- en financiële risico’s.

In deze ketenaansprakelijkheid ligt nog een

mooi vervolg op de samenwerking tussen

ES Elektro en Vekon. Want behalve de gega-

randeerde beschikbaar van componenten, kan

ES Elektro bijdragen met technische kennis en

ondersteuning. Door technisch en logistiek

oponthoud te voorkomen, zal een stuk van de

keten efficiënter ingericht zijn.

* Kraljic-Matrix

012

In de juiste Flow

met industriële automatisering

Flowteq ontwikkelt Doe Het Zelf autowasinstallaties

voor zowel commercieel als eigen gebruik.

De installaties bevatten diverse programma’s om

auto’s onder hoge druk handmatig te reinigen.

Flowteq ontwerpt en bouwt behalve de installatie op

verzoek ook complete, klantspecifieke wasboxen.

DOE HETZELF

013

Waarom zou je zelf nat worden en moeite doen om je auto te reinigen, als

hij ook door een reguliere wasstraat kan? “De Smartwash wasboxen zijn

financieel aantrekkelijker dan een wasstraat.”, zegt Mark Hansen, mede

eigenaar van en engineer bij Flowteq. “Niet alleen in aanschaf, maar ook

in gebruik. Daarnaast wordt je auto veel schoner, omdat je met de hoge

druk reiniger op plaatsen kan komen waar de borstels van een wasstraat

niet bij kunnen.”

In de wasinstallatie zijn acht

programma’s geprogrammeerd:

vier verschillende hoge druk

reinigingsopties, een velgenrei-

ni gingsprogramma, een borstel -

programma, een schuimpro-

gramma en de stop-functie.

Daarnaast is er modulair een optie

aan toe te voegen om vlekvrij na

te spoelen. Dit alles is vastgelegd

in de besturing van de installatie:

de PLC.

Sinds de oprichting van Flowteq

in 2007 loopt de inkoop van de

meeste elektrotechnische componenten via ES Elektro en wordt over

het besturings systeem overlegd met itsme Industrial Automation. Zo

is voorheen met de technisch commercieel adviseur de programmakit

met display samen gesteld. “Vroeger gebruikten we een S7-300 PLC en

bestelde ik nog speciale printplaten in Engeland.”, vertelt Mark. Deze

moest ik steeds ombouwen. Niet handig, maar dat zit in je systeem dus

het hoort er bij.” Totdat de printplaten niet meer leverbaar waren en er

ook nieuwe PLC technieken zijn…

Flowteq en itsme hebben het besturingssysteem van de Smartwash

wasboxen vervolgens grondig onder de loep genomen. “De eerste stap

was het uitzoeken van nieuwe hardware.”, legt Pieter van Ginneken,

technisch consultant van itsme Industrial Automation, uit. “We hebben

gekozen voor de nieuwe S7-1200 PLC met display. Hierin is alles modulair,

dus eenvoudig uit te breiden. En dat sluit heel mooi aan op het systeem,

waarbij tot vier wasinstallaties aan één hoofdbesturingskast gekoppeld

kunnen worden.”

Mark: “Wij zijn een twee-mans-bedrijf, bestaande uit een commerciële

man en een techneut. Ik heb geen tijd om de installaties te bouwen en

ook nog mezelf wegwijs te maken in de software. Daarom ben ik op zoek

gegaan naar een partner die voor mij de programmeerwerkzaamheden

op kon pakken.”

Omdat de eindklant tot vier wasboxen aan één hoofdbesturing kan

koppelen, moeten er vier verschillende hoofdprogramma’s ontwikkeld

worden voor de hoofd PLC. Pieter: “Ik maak dus één keer het programma

voor één wasbox, één keer voor twee wasboxen, etc. Dat geldt ook

voor de software voor de HMI. Als de software eenmaal geschreven

is, hoef ik het straks alleen nog in te schieten en ter plekke wat kleine

aanpassingen te doen.”

Het einddoel is dan ook dat de hardware op termijn plug-and-play

aangeleverd wordt bij de werkplaats in Geldrop. Flowteq bestelt

per wasbox de componenten en laat deze afleveren bij itsme in

Raamsdonksveer. Daar wordt de

hardware geprogrammeerd met

de juiste software en vervolgens

kant-en-klaar naar de werkplaats

verstuurd. Ook bestaande was-

boxen waarvan de besturing

aangepast moet worden kunnen

op deze manier een update

krijgen. Alleen de elektro kast zal

vervangen moeten worden met

andere besturingscomponenten,

de rest van de wasinstallatie kan

gewoon blijven bestaan.

De eerste stappen richting het

einddoel zijn gezet toen de order

die nu gerealiseerd is werd geplaatst: een hoofdbesturing waar drie

wasinstallaties aan gekoppeld zijn. Hiermee is de software voor het plug-

and-play systeem voor drie wasinstallaties onder één hoofdbesturing

geschreven. De software voor de drie andere varianten zal door itsme

Industrial Automation geschreven worden zodra Flowteq hiervoor een

aanvraag ontvangt van een eindklant.

“Ik heb de software bijna allemaal opnieuw moeten schrijven.”, vertelt

Pieter. “Een klein stukje van de besturing heb ik uit de oude machine

kunnen halen, maar verder heb ik opnieuw geprogrammeerd en

geschreven. Voor mij was dit een geweldig leerproject, want met dit

specifieke platform had ik minder ervaring. De ontwikkeling duurde

daarom soms iets langer, maar daar zijn van tevoren afspraken over

gemaakt.”

“itsme heeft de ontwikkelkosten niet doorberekend. Dit betekent dat

het nieuwe besturingssysteem voor ons betaalbaarder is en dat vind

je ook weer terug in de prijs van mijn eindproduct. Onze wasbox is

uiteindelijk hierdoor ook weer betaalbaarder . Zo helpen we elkaar met

ontwikkeling en verkoop van kennis en product. Daarnaast is dit voor

mij veel efficiënter werken. Het scheelt mij enorm in productie- en in

inkooptijd”, zegt Mark.

014

OntwerpEen efficiënt leidend ontwerpsysteem geeft

structuur en creëert de rode draad door uw

bedrijfsprocessen.

Belang van een ontwerpsysteem

Software zal meer en meer het werk van een

tekenaar overnemen en hem op die manier tijd

besparen. Zo kan hij zich meer focussen op de

effectieve samenstelling van het paneel. Met

andere woorden: goede ontwerpsoftware stelt

de gebruiker in staat om te ontwikkelen van

‘tekenaar’ naar ‘engineer’.

Ontwerpen met CAD of CAE?

Een goed ontwerpsysteem ontlast de tekenaar

grotendeels van repetitieve taken en gaat nog

een stap verder: het legt een link tussen het

schematechnische en het logistieke. Om deze link

te leggen, redeneert hij niet vanuit het schema,

maar vanuit de componenten: component

georiënteerd engineeren. Hiervoor is CAE-

software (Computer Aided Engineering) meer

geschikt dan CAD-software (Computer Aided

Design). CAD doet niet veel meer dan tekenen.

CAE daarentegen, creëert intelligente blocks

of macro’s die alle individuele componenten

herkennen en ze in het schema automatisch op

de juiste manier met elkaar verbindt.

EPLAN biedt deze CAE-engineeringsoplos sing en.

Specifiek voor de 3D-engineering van schakel-

kasten en schakelinstallaties bieden wij EPLAN

Pro Panel.

Het belang van dataconsistentie

Wanneer u uw ontwerpsysteem aan uw ERP

linkt, staat uw databank centraal in uw processen

en kan het vullen automatisch verlopen. Hiermee

kunt u componenten van uw leveranciers

eenvoudig in uw schema’s integreren.

Configuratie en standaardisatie

Ontwerpers zijn gebaat met een juiste keuze

van componenten. Door de integratie van

configuratoren in uw CAE-ontwerpsysteem,

zoals Rittal Therm, Power Engineering,

ClipProject en EPLAN Engineering Center,

voorkomt u dubbele invoer en verzekert u

zich van een juiste samenstelling. Daarnaast

voorkomt u fouten. Door gebruik te maken van

deze configuratoren is uw schakelkast niet alleen

juist gedimensioneerd, ook beschikt uw ontwerp

over de correcte tekentechnische, constructie-

en logistieke data.

CLIP PROJECT advanced van Phoenix Contact is

dé tool voor de engineering en documentatie

van klemmenstroken. U kunt vanuit EPLAN

eenvoudig de data van de klemmenstroken

inlezen in Clipproject. Op basis van de data stelt

clipproject automatisch de klemmenstrook

samen inclusief alle toebehoren en labels die

nodig zijn. Gegevensuitwisseling vanuit de

basis EPLAN gegevens, eenvoudige bediening,

automatische correctiefuncties, 3D-weergave

van de klemmenstroken en de mogelijkheid om

complete documentatie te vervaardigen, maken

deze engineeringsoftware uniek.

RiTherm van Rittal is hét pakket voor bepaling

van de juiste koeling in een kast en is gebaseerd

op de warmteontwikkeling van de componenten.

Systeemoplossingen voor het snellerontwerpen en bouwen van besturingskastenEen gemeenschappelijk platform is essentieelDe grootste uitdaging waar paneelbouwers de komende jaren voor staan, is om sneller een foutloze

schakelkast samen te stellen. Het is daarbij van belang dat het werk van verschillende afdelingen,

bijvoorbeeld ontwerp, werkvoorbereiding en realisatie, beter op elkaar wordt afgestemd.

Dat bedrijven kunnen samenwerken,

bewijzen Rittal, EPLAN en Phoenix

Contact; “Afzonderlijk en gezamenlijk

leveren wij al jarenlang betrouwbare en

duurzame technologische oplossingen.

Wij zijn drie eigen merken, die

gezamenlijk de handelsonderneming

Cito Benelux vormen.

Iedere marktverandering prikkelt ons

tot innovatie. Alleen zó behouden

we onze positie in de markt. Daarbij

heeft Cito Benelux goede logistieke

prestaties, deskundige medewerkers en

een intensieve kennisuitwisseling met

haar klanten.

Allen afzonderlijk hebben we een

specifieke samenwerking met ES Elektro.

In dit artikel delen wij onze visie over

de paneelbouw met u. Veel leesplezier!”

015

Deze warmteontwikkeling wordt in de engineer-

wingsfase berekend en hierop wordt de optimale

koeling afgestemd.

Power Engineering van Rittal is dé software-

tool voor het engineeren en calculeren van

energieverdelers/besturingskasten volgens de

IEC61-439 op basis van AE en TS8. Hierdoor is

het bouwen van een energieverdeling tot 5000A

binnen uw bereik.

EPLAN Engineering Center is een soort ‘bestu-

ringssysteem’ waarmee u de brug slaat tussen

mechanica, elektro- en besturingstechniek

én documentatie. Het bouwdoosprincipe en

engineeringsrichtlijnen maken variantenma-

nagement in de machine- en installatiebouw

mogelijk. Afzonderlijke afhankelijkheden

worden beschreven. Zo worden documenten

voor individuele machinevereisten automatisch

geconfigureerd.

WerkvoorbereidingUw werkvoorbereidingsproces integreren

in uw CAE-systeem.

Van systeem naar platform

Een technische procesoplossing, om de

ontwerpfase en de werkvoorbereidingsfase in

elkaar te schuiven, bevat meer dan alleen een

CAE-systeem. Een totaal softwareplatform is

nodig om de logistieke informatie en construc-

tiedocumentatie automatisch te genereren op

basis van het ontwerp.

Documentatie genereren

Het softwareplatform genereert de documen-

tatie automatisch. Dit levert secure en eendui-

dige data op die heel wat zoekwerk en foute

interpretaties voorkomt.

Van 2D naar 3D

In een wereld waar snelle levertijden en kleinere

marges nagenoeg geen ruimte meer laten voor

fouten, beschouwen steeds meer engineers

3D vandaag als een ‘need to have’. Zo zorgen

3D-tekeningen in de paneelbouw al in de

ontwerpfase voor ‘collision control’. Door het

dieptezicht heeft u een exact beeld van de weg

die de bedrading in de kast volgt en de plaats

van de diverse componenten. Dit opent de deur

voor een juiste routing.

RiCAD 3D van Rittal sluit hierop aan met een

snelle en veilige uitwisseling van gegevens,

waardoor de ware kracht van de CAD- en

CAE-engineeringstools wordt benut. Binnen

enkele minuten de mechanische opbouw,

uitsparingsmaten van schakelkasten bepalen

en schakelschema’s en stuklijsten samenstellen.

Deze gegevens kunnen naadloos in EPLAN Pro

Panel worden geïntegreerd.

RealisatieVerdere tijdswinsten en efficiëntieslagen boe-

ken door automatisering die mogelijk wordt

dankzij de compatibiliteit van het software-

platform met externe productieapparaten.

Automatisch labelen en graveren

De IEC-norm vereist een unieke onderdeelcode

voor elke component in de kast. Een goede kast is

voorzien van labels die de elektrische functie van

componenten beschrijven. Door de integratie van

het softwareplatform met verschillende labeling-

en graveertoestellen is het systeem in staat om

functieteksten, klemnummers, draadnummers

en onderdeelcodes op een juiste manier over te

dragen. Dit voorkomt fouten en dubbel werk.

De Thermomark Line printers van Phoenix

Compact vormen het nieuwe afdruksysteem

voor de klemmen-, kabel-, ader- en apparatenco-

dering. Het bestaat uit twee thermische printers

en een laptop waarop de coderingssoftware Clip

Project is geïnstalleerd. De printer Thermomark

Card bedrukt alle kunststof schildjes in kaart-

en matformaat. De variant Thermomark Roll

verwerkt etiketten en crimpslangen in voorge-

confectioneerd en eindloos rolformaat.

CNC-machines aansturen

EPLAN Pro Panel stelt paneelbouwers in staat

om montageplaten, deuren en wanden uit de

constructietekeningen te isoleren. Door in 3D

te werken, zijn alle x-, y- en z-coördinaten van

deze componenten beschikbaar binnen het

systeem en bestaat de mogelijkheid al deze

data in een leesbaar formaat over te dragen

aan moderne CNC-installaties. Zo maakt de

CNC-machine manuele handelingen overbodig

want deze kan alle draadtap-, boor-, frees- en

ponswerkzaamheden uitvoeren. Dit is ook

het juiste moment om na te denken over de

vraag: “Doe ik deze werkzaamheden zelf of

kan ik het beter uitbesteden?” Het aanbrengen

van sparingen in plaatstaal maar zeker in

roestvasstaal en glasvezelversterkt kunststof,

is specialistisch werk. Rittal biedt u hiervoor de

bewerkingsservice aan; om zoveel mogelijk ‘lean’

te werken, kunnen onderdelen als bijvoorbeeld

Flex-Block onder de kast gemonteerd worden.

Maar denk ook aan het monteren van een deur in

plaats van een achterwand, twee montageplaten

of zelfs een kast zónder montageplaat.

Railsystemen buigen en confectioneren

De geïntegreerde 3D-railsysteemmodule in het

softwareplatform definieert de juiste gaten,

buighoeken en dimensies van het railkoper.

Gevolg: geen fouten in het ontwerp. Daarnaast

sluit het systeem ook naadloos aan bij externe

(semi-)automatische pons- en knipmachines.

Draden confectioneren

Het schakelkastontwerp van de EPLAN Pro

Panel software bevat alle informatie over de

manier waarop uw componenten met elkaar

verbonden zijn; hoe de aansluitingen verlopen

en het zoekt naar een optimale vulling van uw

kabelgoten. Hierdoor wordt uw draadlengte

geminimaliseerd en EMC-gevoelige bedrading

en voedingsverbindingen op de juiste manier

van elkaar gescheiden. Ook kent het systeem

het adereindhulstype, de kleur en de codering

van elke individuele draad. Hierdoor is alle

informatie om automatische draadconfectie

mogelijk te maken aanwezig. EPLAN Pro Panel

beschikt over een interface waarmee het deze

data automatisch aan draadconfectieapparaten

kan voeden. Tot slot zorgen de nieuwe Push-in

aansluitklemmen van Phoenix Contact ervoor

dat de bedrading snel, foutloos en zonder

gereedschap wordt aangesloten.

016

Samen delen is

vermenigvuldigen!

Tijdens de events Anticiperen op een Onzekere Toekomst, Let’s Connect

en High Energy hebben wij u in 2012 meegenomen in onze kijk op

co-creatie. Gelukkig zijn deze events niet afgesloten met een punt,

maar met een komma, waar wij nu vervolg aan willen geven!

ES Elektro en Hoogland-Mennens organiseren in oktober en november

de drie regio-bijeenkomsten “Samen delen is vermenigvuldigen”.

Komt u ook?

Onder leiding van keynote spreker Remco Claassen zetten wij in

Amersfoort, Eindhoven en Rotterdam de volgende stap. Remco

Claassen behoort tot de beste leiderschaps- en effectiviteitstrainers in

Nederland. Hij liet zich inspireren door o.a. Tony Robbins, Stephen Covey

en Tom Peters. Remco verzamelde en koppelde relevante inzichten en

smeedde ze tot een eigen pakkende visie, die hij graag op zijn rebelse,

humoristische en confronterende wijze deelt! Ontdek de kracht van

delen en gunnen in een gezamenlijk avontuur.

Programma

14.00 uur Ontvangst

15.00 uur Opening door itsme

16.00 uur Pauze

16.20 uur Remco Claassen – de kracht van delen en gunnen

18.30 uur Netwerken met een bite

19.30 uur De onvergetelijke afsluiting

20.00 uur Slotwoord door itsme

20.15 uur Borrel

Wij kijken er naar uit u te zien op

15 oktober in de “Verensmederij 7am” in Amersfoort

24 oktober in het Conference Center “The Strip” in Eindhoven

27 november in de “RDM Campus” in Rotterdam

Meld u nu aan!

www.itsme.eu/samen-delen-is-vermenigvuldigen

Samen delen is vermenigvuldigen, dat is onze visie op een succesvolle toekomst.

Voor u en voor ons. Gezamenlijk creëren en elkaar versterken, op basis van

dialoog, gemeenschappelijke belangen, enthousiasme en daadkracht.

(÷ ÷) = X

017

SEPTEMBER

Technische Industriële Vakbeurs (TIV)

Van 3 tot en met 5 september zijn ES Elektro

en Hoogland-Mennens aanwezig bij de TIV

in Hardenberg. Deze beurs gaat in op alle

facetten van de technische industrie. Wilt u

meer weten over industriële automatisering,

opleidingsmogelijkheden, gereedschappen en

materialen? Kom langs!

Elektrotechniek

Van 30 september tot en met 4 oktober

ontmoeten ES Elektro en Hoogland-Mennens

u graag op de Elektrotechniekbeurs in Utrecht.

Het gaat vandaag de dag om slimmere

apparatuur die gebruiksvriendelijk, bedrijfs-

zeker en energiezuinig is. Maak kennis met de

laatste ontwikkelingen en innovaties. Wij staan

paraat in de Jaarbeurs Utrecht!

NOVEMBER

Technische Industriële Vakbeurs (TIV)

Op 19, 20 en 21 november staan ES Elektro

en Hoogland-Mennens op de TIV in Venray.

Tijdens deze beurs kunt u kennismaken met

allerlei aspecten van de technische industrie.

Wilt u meer weten over elektrotechnische

of werktuigbouwkundige mogelijkheden of

heeft u interesse in industriële automatisering

en opleidingsmogelijkheden? Bezoek ons!

DECEMBER

Elektro Vakbeurs

Op 10, 11 en 12 december staat ES Elektro op

de Elektro Vakbeurs in Hardenberg. Bent u

benieuwd naar de laatste ontwikkelingen in

elektrotechniek of op zoek naar mogelijkheden

om uw proces (kosten)efficiënter in te richten?

Wij gaan het gesprek graag met u aan!

In 2013 vindt u ons regelmatig op de beurs

Komt u ook?

018

CMSE - Certified Machinery Safety Expert in vier dagen met Pilz!

Samen met Pilz biedt itsme het trainingsprogramma Certified

Machinery Safety Expert (CMSE) aan. CMSE is een onafhankelijk

internationaal gecertificeerde training waarin een volledig overzicht van

machineveiligheid aan bod komt.

Tijdens de vierdaagse cursus leidt Pilz de deelnemers op tot

gekwalificeerde experts op het gebied van machineveiligheid. In

de Engelstalige leermodules komt het hele scala aan lesstof over

machineveiligheid aan bod. Naast de toepassing van actuele normen,

worden ook risicobeoordelingen en arbeidsbescherming behandeld.

Daarnaast krijgen cursisten een gedetailleerd overzicht van de actuele

veiligheidstechniek en de toepassing van functionele veiligheid voor

besturingen.

Gecertificeerd door TÜV NORD

De CMSE-training tot expert op het gebied van machineveiligheid is

TÜV-gecertificeerd. Elke deelnemer die de training succesvol afrondt

en slaagt voor het examen krijgt een TÜV-certificaat. De cursus is

bedoeld voor constructeurs, onderhoudspersoneel en project- en

veiligheidsingenieurs op het gebied van automatiseringstechniek.

Om deel te kunnen nemen aan de cursus worden aanvullende

voorwaarden gesteld met betrekking tot werkervaring op het gebied

van machineveiligheid. De criteria vindt u op:

www.cmse.com/cmse/application/requirements/index.html.en

De cursus start op 12 november en wordt gegeven in de Pilz Academy in

Vianen door een van de safety consultants van Pilz. Inschrijven kan via:

www.eselektro.nl/aanmelding-cursussen

itsme Industrial Automation verzorgt de volgende cursussen:

• PLC: Siemens, Beckhoff, Mitsubishi, Festo en Schneider Electric

• Drives: Siemens, Danfoss en Schneider Electric

• HMI: Siemens, Mitsubishi, Schneider Electric en Citect Scada

• NEN3140 en Schakel- & Besturingstechniek

• Machineveiligheid

• CoDeSys volgens 61131-3

• Servotechniek

• Robotica: ABB en Mitsubishi

• ATEX

Na de zomervakantie starten wij met:

• Cursus storingzoeken SIMATIC S7-300/400 en S7-1200/1500 onder

TIAP-Portal (code: TIAP-SERVICE).

• Instapcursus Beckhoff PLC en TwinCat software (code: BECKHOFF).

• De NEN3140 cursus is nu ook te volgen bij ES Elektro

in Goes en Groningen.

Gaat u laagspanningsinstallaties veilig beheren of hieraan werken? Volg

dan de cursus NEN3140 Bedrijfsvoering of Voldoen Onderricht Persoon

laagspanning (code: NEN3140BV resp. NEN3140VOP).

Voor meer informatie over onze cursussen verwijzen wij u graag naar

onze website www.itsme.eu of ia@itsme.eu

®

Cursusnieuws

019

Module Cursus Dagen Prijs Locatie Datum

BECKHOFF Systeemcursus Beckhoff en TwinCAT 3 € 1040,00 Raamsdonksveer 12 t/m 14/11/2013

MIT-IQWORKS Mitsubishi systeemcursus IQ-Works 3 € 1200,00 Raamsdonksveer 02 t/m 04/12/2013

NEN3140BV NEN 3140 bedrijfsvoering LS 1 € 329,00 Woerden 18/12/2013

NEN3140VOPNEN 3140 Voldoend Onderricht

Persoon LS3 € 835,00 Woerden 24 t/m 26/09/2013

S7-BASIS(D) Basis S7 in SIMATIC S7-300/400 2 € 650,00 Hagen (D) 09 t/m 10/09/2013

S7-SAFETY S7-300/400 Safety 2 € 875,00 Almere 02 t/m 03/10/2013

S7-SERVICE(D)S7-300/400 Störungssuche und

Instandhaltung S72 € 695,00 Hagen (D) 26 t/m 27/09/2013

S7-SYSTEM(D) S7-300/400 Systemkurs 3 € 1040,00 Hagen (D) 20 t/m 22/11/2013

TIAP-1200TIA Portal SIMATIC S7-1200

Introductiecursus1 € 310,00 Raamsdonksveer 12/09/2013

TIAP-BASIS TIA Portal SIMATIC S7 Basis 3 € 995,00 Raamsdonksveer 09 t/m 11/09/2013

TIAP-SCADA-UPUpdate from WinCC SCADA V7 to TIA

Portal WinnCC3 € 1350,00 Almere 04 t/m 06/11/2013

TIAP-SERVICE TIA Portal SIMATIC S7 Storingzoeken 2 € 735,00 Raamsdonksveer 25 t/m 26/09/2013

TIAP-UPDATE Update cursus STEP7 v5 naar TIA Portal 2 € 735,00 Raamsdonksveer 23 t/m 24/09/2013

Schrijf in vooronze nieuwe cursussen!itsme Industrial Automation heeft een aantal nieuwe cursussen toegevoegd aan haar uitgebreide cursusprogramma.

Alle prijzen zijn exclusief BTW - Een cursus dag duurt van: 09.00 tot 16.00

Voor de andere cursussen verwijzen wij u graag naar onze website: www.itsme.eu/opleidingen

Of scan de QR-code en ontdek welke cursussen itsme Industrial Automation u te bieden heeft!

020

Van TL-lichtlijnen naar de LED oplossing

LED-lichtlijnen bieden vele voordelen ten opzichte van bestaande TL-

lichtlijnen. Toch stappen bedrijven niet massaal over. Zij denken nog

steeds dat het vervangen van de traditionele TL-lichtlijnen kostbaar en

tijdrovend is.

Case Study

In de volgende case study willen we graag naar aanleiding van een

recent uitgevoerd project een aantal misverstanden uit de wereld

helpen. Merba is een industriële koekjesfabrikant en heeft sinds de

oprichting in 1932 de nadruk gelegd op innovatie en vooruitgang. Zowel

op producten als productiemethodes en omgeving.

Merba heeft met innovatieve producten een prominente plaats

verworven op de wereld koekjes markt, waar de chocolate chip cookie

niet light maar wel een delight is. Om aan de wereldwijde vraag naar

Merba producten te kunnen voldoen is volgens Wim Boerman, directeur

eigenaar van dit oer-Hollandse familiebedrijf, innoveren de enige manier

om de markt te kunnen bedienen vanuit een trendsetters rol en niet als

trendvolgers.

Philips LED TTX

De locatie van Merba te Oosterhout mag met een omvang van 100.000

vierkante meter niet echt klein genoemd worden. Dankzij de flexibele

opbouw van het machinepark kan er vrij simpel worden omgebouwd

of kunnen er locaties een andere bestemming krijgen. Lijnverlichting

geeft dankzij de modulaire opbouw de klant, Merba in dat geval, de

gelegenheid de verlichting aan te passen naar de werkzaamheden.

Merba heeft de complete productie, de magazijnen en logistieke ruimten

uitgevoerd met duurzame Philips LED-verlichting. Dit in combinatie

met regelsystemen zoals aanwezigheidsdetectie en daglichtafhankelijk

dimmen door gebruik te maken van binnentredend licht van onder

andere de aanwezige koepels.

Vanzelfsprekend vergt de overstap naar LED een investering, maar

doordat Merba meteen profiteert van de energiebesparing, zijn de

maandelijkse lasten lager dan vooraf was ingeschat. En die overstap is

gemakkelijker dan menigeen denkt!

Return on Investment

Deze duurzame oplossing gaat ook nog eens veel langer mee de

traditionele TL verlichting waardoor de aanschafkosten op termijn

worden terugverdiend, ook al omdat de lampvervangingskosten worden

uitgespaard. Merba kan met de het verbeterde machinepark en de Philips

Led lijnverlichting tot een van de meest duurzame bedrijven in hun

segment worden gerekend. And

that’s the way the cookie crumbles.

Deze case study is een voorbeeld van een industrie die een slimme keuze

heeft gemaakt! Bent u ook benieuwd naar de LED-oplossingen binnen

uw segment? Smart Choice Industry is van toepassing binnen:

• Cargo handling

• Food & Beverage

• Material Handling and Packaging

• Wood and Paper

Meer informatie? Vraag ernaar

bij uw ES Elektro contactpersoon.

Light of wel licht op de juiste manier zorgt voor een verbeterde

veiligheid op de werkvloer, verhoogde arbeidsproductiviteit en

aanzienlijke besparingen op de energiekosten.

Een lekker koekje hoeft

niet “light”, maar kan wel “light”

geproduceerd worden.

021

Flexovit is een van oorsprong Nederlands

bedrijf dat in 1958 begon met het produce-

ren van glasweefsel versterkte slijpschijven.

Voor iedereen beter bekend als afbraam- en

doorslijpschijven. Pioniersgeest en door-

zettingsvermogen maakten Flexovit tot een

bekende speler voor deze productgroep. Door

het verder ontwikkelen van deze producten

heeft Flexovit door de jaren heen een assorti-

ment slijpschijven ontwikkeld dat geschikt is

voor het bewerken van alle materialen.

Met deze sterke basis heeft Flexovit haar

assortiment in de daarop volgende jaren sterk

uitgebreid met flexibele schuurmiddelen,

slijp stenen en diamantgereedschappen. Het

huidige Flexovit pakket biedt het meest uit-

gebreide industriële assortiment afbraam- en

doorslijpschijven, flexibele schuurmiddelen,

slijpstenen, hardmetalen frezen, draadborstels

en diamant gereedschappen.

Saint-Gobain

In 1998 is Flexovit deel uit gaan maken van

Saint-Gobain. Saint-Gobain is een wereld-

wijd opererende fabrikant en leverancier

van kwaliteitsproducten en bijbehorende

diensten. Abrasives vormt een belangrijk

deel van de divisie “Innovatieve Producten

hoogwaardige materialen” van Saint-Gobain,

1 van de 4 activiteiten waar Saint-Gobain actief

is. De andere divisies zijn Bouwmaterialen,

Distributiebouw & Verpakkingen.

Productgroepen

Saint-Gobain Abrasives neemt de tijd om de

zich steeds ontwikkelende wensen van de klant

te begrijpen en te vervullen. Hierdoor heeft

zij haar wereldwijde status als marktleider

verworven. Het is de enige internationale

leverancier ter wereld die alle 3 typen slijp- en

schuurmiddelen produceert: Keramisch en

organisch gebonden slijpmiddelen, flexibele

schuurmiddelen en diamant producten.

Samenwerking

Om al onze kennis, aanbevelingen, oplos-

singen en innovaties op een gepaste manier

op de werkvloer te krijgen zijn we een inten-

sieve samenwerking met Hoogland-Mennens

aangegaan. Het verkoopteam van Hoogland-

Mennens wordt met enige regelmaat getraind

om advies te kunnen geven voor een meer

productief en winstgevend rendement bij het

gebruik van onze schuur- en slijpmiddelen.

Daar waar een meer specifieke kennis op het

gebied van schuren of slijpen noodzakelijk is

wordt een bezoek gepland samen met een van

onze technische specialisten.

Slijpoplossingen

Saint-Gobain gaat de uitdaging aan om samen

met Hoogland-Mennens oplossingen op maat

te bieden. Laat u verrassen en maak een

afspraak om te zien hoeveel u kunt besparen

op uw slijpprocessen.

Al meer dan 30 jaar samenwerking tussen Hoogland-Mennens en Flexovit

022

Het decentrale I/O-systeem PSSuniversal van Pilz ondersteunt nu

de Profinet-specificatie versie 2.3. Met het decentrale I/O-systeem

PSSuniversal kunnen veiligheidstaken en/of standaardbesturingsfuncties

eenvoudig op veldniveau worden overgenomen. Hierbij vindt de

communicatie bij de Profinet-variant plaats via Profinet volgens de

actuele specificatie versie 2.3. Bovendien is het decentrale I/O-systeem

PSSuniversal nu ook PROFIenergy-compatibel, zodat een actief en

effectief energiemanagement mogelijk is.

De nieuwe versie bevat de volgende belangrijke

functie-uitbreidingen:

• Met het Media Redundancy Protocol (MRP) is het nu mogelijk de

communicatietrajecten tussen besturingen en eindapparatuur

redundant in een ringtopologie uit te voeren. Hierdoor kan een

grotere beschikbaarheid van machines/installaties

worden gerealiseerd.

• Profinet IRT verkort de doorvoertijden in het I/O-systeem

PSSuniversal en garandeert een deterministische communicatie.

• Met iPar Server Support is nu het dynamisch opslaan en laden van

parameters vanuit de master mogelijk, zodat voor gebruikers van

apparatuur het vervangen van apparatuur wordt vereenvoudigd.

• Dankzij Shared Device kan een decentraal I/O-systeem PSSuniversal

nu met maximaal 2 masters communiceren. Voor het uitwisselen

van standaard I/O-informatie met een standaardbesturing en veilige

I/O-informatie met een FS-besturing.

De nieuwe functie-uitbreidingen van het Profinet-protocol vormen

een aanvulling op de beproefde voordelen van PSSuniversal:

• Optimaal adresbeheer: het Profisafe-adres is slechts één keer per

decentraal station vereist, veiligheidsinstellingen voor elk apparaat

worden slechts op één plek verricht.

• Eenvoudig gebruik: geen adresinstelling en -beheer voor elke

afzonderlijke I/O-module.

• Optimale benutting van de Fail-safe-adressen/het Fail-safe-aantal:

lagere plannings- en beheerkosten.

• Werk de firmware van uw PSSuniversal kopmodulen met

Profinet-poort (312041, 312042, 312043) bij en maak gebruik

van de nieuwste versie 2.3.

Decentraal I/O-systeem PSSuniversal voor Profinet gebruikers

Besturingssysteem PSSuniversal

met nieuwe Profinet-specificatie

NIEUWEVERSIE

023

Door de ontwikkeling van nieuwe materialen met ruime toepassings-

mogelijkheden staat de moderne verbindingstechnologie voor grote

uitdagingen. In de productie maakt de lijmtechnologie optimaal gebruik

van specifieke materiaaleigenschappen en wordt de toepassing van

nieuwe constructiemethoden mogelijk, zoals lichtgewichtconstructies.

Het gebruik van structurele lijmen is ook een essentiële factor geworden

voor de op grote schaal gebruikte hybride constructiemethode en

toepassingen met alle soorten metalen, synthetische en vezelcomposiet-

materialen. Als wereldmarktleider op het vlak van lijmen en

afdichtmiddelen biedt Henkel een compleet aanbod van structurele

lijmen voor alle mogelijke industriële toepassingen met zijn sterke

merken Loctite en Teroson.

Naast de algemene veelzijdigheid zijn er nog andere factoren die de

steeds belangrijkere rol van lijmen in de handel en industrie verklaren.

De traditionele verbindingstechnologieën hebben stuk voor stuk

bekende nadelen. Mechanische processen zoals klinken of vastbouten,

laten alleen krachtoverdracht op bepaalde punten toe. Dit resulteert in

spanningspieken bij gat of puntlasranden. Hierdoor verhoogt het risico

op vermoeidheidsbreuken. Bij correct uitgevoerde lijmverbindingen

daarentegen wordt de spanning of belastingsoverdracht gelijkmatiger

verdeeld over het volledige lijmoppervlak. Tevens zijn verlijmingen

superieur in het opvangen van dynamische belasting en worden de

onderdelen niet verzwakt door het boren van gaten. Ook kunnen lijmen

uitmunten vanwege hun flexibiliteit. Hierdoor kunnen hittegevoelige

materialen zoals aluminium of kunststof en zeer dunne componenten

veilig worden verlijmd. En dit zonder negatieve impact op de sterkte van

het materiaal.

Nog een voordeel bij het assembleren van onderdelen die hun

definitieve oppervlaktebehandeling al hebben gekregen, bijvoorbeeld

verchroomd staal, is de geringe warmteontwikkeling bij verlijming. Als

niet-geleidend materiaal hebben uitgeharde lijmen ook een isolerend

effect en voorkomen ze contactcorrosie.

De lijmtechnologie kan worden geïntegreerd in bestaande

productieprocessen in alle industriesectoren. De lijm wordt handmatig,

halfautomatisch of volautomatisch met een robot aangebracht.

Afhankelijk van het toepassingsdomein zijn diverse lijmtechnologieën

met specifieke produkteigenschappen beschikbaar voor structurele

verlijming. Het gaat vooral om 1- of 2-component lijmen die uitharden

bij kamertemperatuur of onder invloed van warmte. Henkel bestrijkt

het volledige spectrum van lijmtechnologieën. Dit omvat expoxy,

acrylaat- en polyurethaanlijmen, alsook silaan-gemodificeerde

polymeren en producten op basis van siliconen. Bij de keuze van de

meest geschikte lijm is gespecialiseerd advies van de fabrikant van het

grootste belang.

Hoogtechnologische lijmen van Henkel

De verbindingstechnologie van de toekomst

“Bij correct uitgevoerde lijmverbindingen wordt de spanning of belastingsoverdracht gelijkmatiger verdeeld over het volledige lijmoppervlak."

024

Een wereldwijde organisatie.

Omron Industrial Automation is leider op het

gebied van producten en toepassingsexpertise

voor technologisch geavanceerde automatise-

ringsproducten. Het is onderdeel van

Omron Corporation, een onderneming die

al sinds de oprichting in 1933 anticipeert

op en voldoet aan sociale behoeften.

Omron levert voortdurend belangrijke

bijdragen op zeer uiteenlopende gebieden,

zoals industriële automatisering, elektronische

componenten en de gezondheidszorg.

Omron Industrial Automation Europe

In Europa hebben we al meer dan 35 jaar een

toonaangevende positie op het gebied van

machine- en industriële automatisering. Wij

gebruiken onze expertise op het gebied van

machineautomatisering om onze klanten

te helpen hun dromen te realiseren… met

machines en oplossingen van wereldklasse.

Specialisatie gaat om ondersteuning van

u, met competent en ervaren personeel,

met hoogwaardige producten die werken

onder omstandigheden die de opgegeven

specificaties overtreffen, en met constante

aandacht voor uw belangen. Wij bieden

oplossingen die zijn gebaseerd op de

behoeften van onze klanten, of die oplossing

nu wordt gebruikt in een eenvoudige of een

zeer flexibele machine.

Sysmac-automatiseringsplatform

Sysmac is een nieuw veelzijdig en betrouwbaar

automatiseringsplatform. Sysmac staat voor

integratie van motion, besturing, netwerk-

verbindingen en vision, nieuwe software

(Sysmac Studio) met functionaliteit voor

configuratie, programmering, simulatie en

monitoring en een snel machinenetwerk

(EtherCAT) voor de aansturing van motion,

vision, sensoren en actuatoren.

Kennis van machineautomatisering

Waar en wanneerdan ook

025

De nieuwe multigetalenteerde EMS

elektronische motorstarter combineert vier

functies – direct starter(DOL), omkeerstarter,

motorbeveiliging en noodstop van de

motorstarter volgens categorie SIL3 of

PLe - in één enkele schakeleenheid. Dit

reduceert de bekabelingstijd in vergelijking

met conventionele bekabeling tot wel

60 procent en het aantal benodigde

hardwarecomponenten tot wel 70 procent.

Door de slanke standaard breedte maakt

de elektronische motorstarter optimaal

gebruik van de ruimte in de schakelkast en

helpt hij bij het garanderen van een uniform

design van de schakelkast. Het gebruik van

gereedschapsloze push-in technologie

beperkt de installatietijd tot een minimum,

terwijl de hybride schakeltechnologie de

levensduur van de contacten vergroot.

Tegelijkertijd biedt de push-in technologie

extra contactbescherming tegen vibraties van

het schakelsysteem. Regelmatig vastdraaien

van losgetrilde schroeven is niet meer nodig.

Elektronische, brede beveiliging maakt

keuze eenvoudig

Alle varianten van de elektronische

motor starter worden geleverd met een

elektronische, brede beveiliging tegen

overbelasting met geïntegreerde fasefout-

detectie volgens IEC60947. Dit stelt de

schakeleenheid in staat om de 0,18 tot 6,5 A

(AC-53a) en 9 A (AC-51) stroomdomeinen af te

dekken met slechts twee systemen. Hiermee

wordt de keuze voor het juiste apparaat en

het management van reserveonderdelen

vereenvoudigd. De beveiliging tegen

overbelasting is geïmplementeerd in de

twee verschillende trip klassen CLASS10 en

CLASS10A. De elektronische motorstarter biedt

bescherming tot een motorstroom van 4A met

de langzamere CLASS10 trip karakteristiek

waardoor de motor herhaaldelijk kan worden

geschakeld zonder ongewenst afschakelen

van de motorstarter. Voor motorstromen

hoger dan 4A is de motor beschermd met de

CLASS10A karakteristiek. De gebruiker kan de

motorstroom eenvoudig direct instellen op

het apparaat.

Geschikt voor universeel gebruik

In combinatie met zekeringselementen

heeft de elektronische motorstarter een

kortsluitcapaciteit van maximaal 50kA met

type 1 coördinatie. Dit maakt de EMS geschikt

voor universeel gebruik in industriële en

machinebouwtoepassingen. Hij is vooral

ontworpen voor gebruik in materiaal

handling- en logistieke systemen en voor

verpakkingsmachines.

Nieuwe EMS Elektronische Motor Starter Serie

het multitalent in de schakelkast

Eaton introduceert deze zomer de 30 mm brede, multifunctionele

motorstarter met een geïntegreerde motorbeveiliging voor

motoren in het vermogensbereik van 0,06 tot 3 kW.

026

Energiebesparing is een proces

De eerste stap naar energiebesparing is

het meten van het energieverbruik. Om

besparingen te realiseren moet het proces

inzichtelijk gemaakt worden. De volgende

stappen zijn hierbij van belang:

• Monitoren energieverbruik.

• Analyseren verbruikspatronen.

• Afwijkingen inzichtelijk maken.

• Bedrijfsprocessen optimaliseren.

Het energieverbruik monitoren geeft inzicht

in de verbruikspatronen. Door de verbruiks-

gegevens te analyseren worden afwijkingen

eenvoudig vastgesteld. Een onverwachte

verhoging in het energieverbruik van een

machine bijvoorbeeld kan een signaal zijn voor

belangrijk onderhoud. Na het noodzakelijke

onderhoud zal het energieverbruik weer binnen

de marges vallen. Met de meetresultaten en

analyses kunnen bedrijfsprocessen worden

geoptimaliseerd waardoor aanzienlijke

kostenbesparingen gerealiseerd worden. De

ABB energiemeters bieden een totaaloplossing

voor het meten, registreren en online

uitlezen van het energieverbruik. Hiermee

worden processen eenvoudig inzichtelijk en

beheersbaar.

Energie-efficiency omhoog

De ABB energiemeters kunnen worden

ingezet voor kostenverdeling, effectief

gebruik van energie of voor het optimaliseren

van bedrijfsprocessen. Door ze te koppelen

aan een energie management systeem

kunnen de meters worden uitgelezen en de

verbruikspatronen worden geanalyseerd. Sub-

meting zorgt voor het beschikbaar hebben

van accurate en gedetailleerde informatie over

het energieverbruik. Dit stelt de gebruiker in

staat inzicht te krijgen in de processen wat kan

leiden tot een daling van het verbruik tussen

de 20 en 35%.

De nieuwe A-serie energiemeters

De nieuwe ABB A-serie energiemeters biedt

een volledig geïntegreerde totaaloplossing

voor meten, registeren, monitoren en online

uitlezen van het energieverbruik. Deze DIN-

rail meters zijn geschikt voor één of drie

fase-meting voor toepassing in industrie en

utiliteit. De meters zijn ook specifiek in te

zetten als objectmeter of voor een eerlijke

kostenverdeling.

Eigenschappen

• Hoge nauwkeurigheidsklasse,

tot klasse 0,5 (C).

• Meet import en export van energie.

• Breed spanningsbereik 100 - 690V.

• Pixel georiënteerd display.

• Tot 4 input en/of output contacten mogelijk.

• Harmonische vervuiling tot de 16e

harmonische.

• Ingebouwde communicatie Mbus of MODbus.

• Interne klok voor het loggen van

meetwaarden.

• IR poort voor seriële communicatie adapter.

• Breed temperatuurbereik - 40°C - + 70°C.

• MID goedgekeurd en gecontroleerd.

De nieuwe A-serie vervangt de huidige Delta

serie energiemeters.

kW

Nykoping/Office/Knotor N-plan/bel. U - T1-2A18A (Sum/hour)

15

13

11

9

5

ti 08må 073

7

on 09 to 10 tr 11

De nieuwe A-serie energiemetersDe industrie heeft de eeuwigdurende uitdaging de operationele

kosten zo laag mogelijk te houden. Om grip te krijgen op de

energiekosten is inzicht in het energieverbruik noodzakelijk.

Dit kan op een eenvoudige manier door het plaatsen van

energiemeters. Door het energieverbruik inzichtelijk te maken

kunnen besparingen worden gerealiseerd.

027

De nieuwe Hitachi machines bieden volgens

de internationale norm IP56 weerstand

tegen water en stof. IP56 is de zware norm

waarmee de mate van bescherming van

de behuizing van een machine wordt

aangegeven. Het eerste cijfer staat voor

stof. Hitachi scoort hiervoor een 5 op de lijst

van 6. Het tweede cijfer staat voor vocht,

waarvoor Hitachi een 6 scoort op een schaal

van 9! Zelfs als je de nieuwe snoerloze Hitachi

slagschroevendraaiers en slagmoeraanzetters

met 100 liter water per minuut nat spuit

blijven ze gewoon hun werk doen.

Hitachi introduceert een 4-tal machines

die aan de norm voldoen:

• Slagschroevendraaier WH14DBAL2, 14,4 Volt

• Slagschroevendraaier WH18DBAL2, 18 Volt

• Slagmoeraanzetter WR14DBAL2

• Slagmoeraanzetter WR18DBAL2,

met een aandraaimoment van 160 Nm

De nieuwe spatwaterdichte en stofvrije machines van HitachiHitachi weet wat werken aangenaam maakt. Machines met optimale

kwaliteit en afgestemd op het werk. Nauwkeurig, snel, doeltreffend.

Want elke klus is anders. Zelfs als de omstandigheden niet optimaal

zijn stoppen wij niet. Nee, wij werken gewoon door als er een buitje valt

of het stof om je oren waait. Dat kan want de nieuwe Hitachi machines

bieden weerstand tegen water en stof. Volgens de internationale

norm IP56. International Protection, de norm ontwikkeld door de

International Electrotechnical Commission (IEC).

Hoogland-MennensWieldrechtseweg 24 - 3316 BG DordrechtPostbus 114 - 3300 AC Dordrecht The NetherlandsTelefoon: +31 78 618 33 55Fax: +31 78 618 16 16E-mail: info@hooglandmennens.nl

ES Elektro Romania No 12, Muncii Blvd. RO - 400641, Cluj-NapocaRumaniaTelefoon: +40 364 41 63 33Fax: 40 364 41 73 33E-mail: info@eselektro.com

Oplage: 25.000 stuks

SIGNAAL verschijnt vijf keer per jaar

SIGNAAL Redactie: Postbus 128 - 4940 AC Raamsdonksveer

tel. (0162) 58 22 00 - E-mail: redactie@itsme.eu

Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen is alleen mogelijk na

schriftelijke toestemming van de redactie.

Vormgeving: dBOD – Amsterdam

Grafische adviezen en productie: SITNO – Bergen op Zoom - www.sitno.nl

Wilt u in het vervolg geen uitgave van SIGNAAL meer missen?

Stuur dan een e-mail met als onderwerp ‘aanmelding’ naar redactie@itsme.eu.

Vergeet dan niet uw gegevens in de e-mail te vermelden.

Wenst u SIGNAAL niet langer te ontvangen?

Stuur dan een e-mail met als onderwerp ‘opzegging’ naar redactie@itsme.eu.

Vergeet dan niet uw gegevens in de e-mail te vermelden.

SIGNAAL is een uitgave van itsme

VESTIGINGEN

COLOFON

itsme - HoofdkantoorSteurweg 2 - 4941 VR RaamsdonksveerPostbus 128 - 4940 AC Raamsdonksveer The NetherlandsTelefoon: +31 162 484 200Fax: +31 162 484 299E-mail: info@itsme.eu

ES ElektroSteurweg 2 - 4941 VR RaamsdonksveerPostbus 128 - 4940 AC Raamsdonksveer The NetherlandsTelefoon: +31 162 484 200Fax: +31 162 484 299E-mail: info@eselektro.nl

BreemesVogelsancklaan 260 3520 Zonhoven BelgiumTelefoon: +32 11 399 499Fax: +32 11 399 498E-mail: info@breemes.be

Schultz+ErbseFeldmühlenstraße 4158099 HagenGermanyTelefoon: +49 2331 36 10Fax: +49 2331 36 11 23 E-mail: service@erbse.de