บทท 2

เอกสารและงานว จ ยท เก ยวข อง

ในการศกษาเรองการนำเลนอระบบจดการพพธภณฑของดเมองกาฬลนธ เพอ การศกษาของชมซนไดศกษา คนควารวบรวมขอมลจากเอกสารตำราบทความวารสาร งานวจย ทงในและตางประเทศ จากสออเลกโทรนกสทเกยวของกบพพธภณฑสถาน และพพธภณฑทองถน ทนำไปสพนฐานความรและการสรางกรอบแนวคด เพอหาองคประกอบการ จดการพพธภณฑของ ดเมองกาฬสนธเพอการศกษา ซงจะขอกลาวถงเปนลำดบดงน

1. ทฤษฏและแนวคดท,นำมาสรางกรอบแนวคดการวจย

1.1 ระบบการจดการ

1.1.1 แนวคดระบบ

1.1.2 หลกการบรหารจดการ

1.2 แนวคดการศกษานอกโรงเรยน

1.3 แนวคดลงคมการเรยนร ลงคมทมความรเปนฐาน

1.4 การจดการพพธภณฑเพอการศกษา

1.5 การสอสารชมชน (Community Communication)

2. บทบาทและความสำคญของพพธภณฑทมตอการศกษา

2.1 ความหมายของพพธภณฑ

2.2 ชนดของพพธภณฑ

2.3 หนาท บทบาทของพพธภณฑ

2.4 พพธภณฑกบ พระราชบญญตการศกษาแหง,ชาต พ.ศ. 2542

2.5 บทบาทของพพธภณฑกบโรงเรยน

2.6 ความรวมมอระหวางพพธภณฑกบโรงเรยน

2.7 ความแตกตางของการเรยนการลอนในพพธภณฑและการเรยนการสอนตามปกต

3. พพธภณฑทองถน

3.1 ความสำคญ

3.2 ลกษณะเดน

3.3 ประโยชน

3.4 บทบาทของพพธภณฑทองถน

3.5 บทบาทและความสำคญของพพธภณฑทองถนกบการศกษา

3.6 ปญหาและอปสรรคในการดำเนนงาน

11

4. พพธภณฑของดเมองกาฬสนธ

5. งานวจยท,เกยวของ

1. กรอบแนวค ดในการว จ ยทฤษฏและแนวคดทนำมาสรางกรอบในการวจย

1.1 ระบบการจ ดการ

1.1.1 แนวคดเก ยวภ บระบบแนวคดเกยวกบระบบ (The system Concept ) ปจจบนนกวชาการดาน

การจดการและองคการไดนำทฤษฏทเกยวกบระบบ (system theory) มาปรบใชกบองคการ และการจดการ และใหความหมายเกยวกบระบบไวดงน

Hicks (1 9 7 2 ) กลาววา ระบบหมายถงการรวมตวของสงหลายสง เพอ ความเปนอนหนงอนเดยวกน และแตละสงนนมความสมพนธตอกนและกน หรอขนตอกนและ กนหรอมผลกระทบตอกนและกนดวย

Kindred ( 1980) ไดใหความหมายของระบบวาเปนชดหรอองคประกอบ ตาง ๆ ทมความสมพนธกน เพอทำกจกรรมหรอปฏบตหนาทหรอดำเนนงานบางอยางรวมกน

Johnson (1 9 8 4 ) ไดใหความเหนวาระบบเปนความสมพนธทผสมผสาน เปนอนหนงอนเดยวกนของสวนตาง ๆหรอระบบยอย เพอทำหนาทรวมกน

Lucus (1 9 8 5 ) อธบายวา ระบบหมายถงชดองคประกอบหรอตวแปร ซง ถกจดเปนองคกร มปฏสมพนธกน มการพงพาอาศยกนและมการผสมผสานกน โดยทระบบจะ ตองมจดประสงคหรอเปาหมายเฉพาะ ซงบางครงเปาหมายรวมอาจจะสงเกตไดยาก เชน เปา หมายของระบบสงคม ซงบางครงเราอาจไมทราบวาการทคนมาอยรวมกลมกนนนจะมเปาหมาย อะไร

Kast and Rosenzweig (1 9 8 5 ) ไดใหคำนยามของระบบวา ระบบ หมายถงการประกอบหรอการรวมกนของสวนประกอบตาง ๆ สวนประกอบหรอระบบยอย ๆ ม ความสมพนธกนและขนตอกน ตางทำหนาทอยางประสานสมพนธกน

Semprevivo (1 9 7 6 ) ไดใหคำจำกดความวาระบบคอองคประกอบตางๆ ททำงานสมพนธเกยวของกนเพอใหเกดผลอยางใดอยางหนง หรอระบบคอปฏสมพนธขององค ประกอบทงหลายในการกระทำกจกรรมการปฏบตหนาทและการดำเนนการบางอยาง

12

Longenecker ( 1 9 6 9 :2 7 ) ไดใหความหมายวาระบบ หมายถง สวน ตาง ๆ จำนวนหนงซงสมพนธและขนอยตอกนเปนอนหนงอนเดยวกน เพอกระทำบางสงบาง อยางใหสำเรจผลตามตองการ

ณฐนภา คปรตน ( 2523 : 42 อางถงใน กมล รอดคลาย,2537 ) ไดให คำนยามวา ระบบหมายถงสวนประกอบหลาย ๆ สวนมารวมกนโดยมการประลานสมพนธกน ระบบทกระบบจะมระบบยอย ( Subsystem ) ยกเวนระบบทเลกทสดแลวและระบบทกระบบยก เวนระบบทใหญทสดจะมระบบใหญ ( Supprasystem ) ครอบคลมอกทหนง ระบบใหญนเรยก อกอยางหนงวา ลภาพแวดลอม

อทย บญประเสรฐ ( 2526 ) ไดใหคำนยามของระบบวาม 2 สกษณะ ซงครอบคลมความคดของ 2 กลม ดงน

1. ระบบ คอ ลรรพสง (E n tity ) ทมลกษณะเฉพาะเปนเอกลกษณของ ตนเอง เปนระบบทประกอบดวยระบบยอย หรอสวนตาง ๆทสมพนธกน โดยทสวนตาง ๆเหลานทำหนาททงทเปนอสระเฉพาะดว และทำหนาทสมพนธกนเพอการบรรลวตถประสงคของ ระบบใหญทเปนภาพรวมทงระบบ

2. ระบบในฐานะทเปนวธการ ( Method ) ซงเปนระบบของวธการทำงาน เฉพาะในรปใดรปหนง โดยกระบวนการทงระบบทกำหนดให

ฉะนนกลาวโดยสรป ระบบจงหมายถงสวนประกอบตาง ๆ ทสมพนธและ เกยวเนองกน เพอกระทำกจกรรมบางสงบางอยางตอเนองใหประลบความสำเรจ ทงนพจารณา ระบบไดใน 2 ความหมาย ไดแก

1. ใหความหมายของระบบ (S ys tem ) ซงประกอบดวยบคคล องค ประกอบ หรอระบบยอยตาง ๆ ทมการปฏสมพนธรวมกน มการพงพาอาศยซงกนและกน โดยแตละระบบยอยจะปฎบตหนาทเพอใหบรรลเปาหมายของตนเอง ซงจะสงผลตอการบรรล เปาหมายของระบบใหญภายในแวดลอมเดยวกน เมอเกดการเปลยนแปลงในระบบยอยจะสง ผลกระทบตอระบบใหญได

ในความหมายของกระบวนการทางการบรหาร ( Process ) หรอวธการ ทำงานทมระเบยบและขนตอนเฉพาะของตนเอง เพอใหบรรลวตถประสงครวมอยางมความตอ เนองและเปนวงจรชา ๆ กน

คำจำกดความทกลาวมา แสดงใหเหนถงองคประกอบของระบบ กลาวคอ ระบบจะตองประกอบดวย องคประกอบตาง ๆหนาทของแตละองคประกอบและการดำเนนการ ตามหนาทของแตละองคประกอบ เพอใหบรรลวตถประสงครวมกน ภายใตสภาพแวดลอมเดยว

13

กนทงนระบบจะมองคประกอบและคณลกษณะอยางนอย 4 อยาง คอ สภาพแวดลอม ปจจย นำเขา กระบวนการ และผลผลต ตามเปาหมายทวางไว ดงน

1. ระบบ1จะตองมปฏสมพนธกบสภาพแวดลอม กลาวคอ ทกระบบจะตอง มปฎสมพนธกบสภาพแวดลอมภายนอกทลอมรอบระบบ

2. ระบบทกระบบจะมจดมงหมาย เปาหมาย และวตถประสงค เชน ระบบธรกจมจดมงหมายทผลกำไร จดมงหมายของระบบการศกษาคอผจบการศกษาทม คณภาพ เปนตน

3. ระบบจะตองมกฎหรอระเบยบของระบบเอง ซงเปนคณลกษณะท สำคญของระบบ คอ ระบบมแนวโนมทจะรกษาไวซงสภานภาพอนมนคงของระบบเอง ดวยเหต นระบบจงตองมระบบหรอรปแบบทแนนอนคงทสำหรบการมปฎสมพนธระบบสวนตาง ๆ ภายใน ระบบ หรอระบบยอย ดงนน การมกฎหรอระเบยบจงเปนเรองภายในระบบ เชนเดยวกบการท รางกายของคนเราพยายามดำรงตนใหมชวตอยได โดยอาศยการมปฏสมพนธภายในของระบบ เชน ระบบการยอยอาหาร ระบบการขบถาย เปนตน

4. ระบบจะตองมกลไกในการแกไขปรบปรงตนเอง ( Self correction ) การทระบบปฎสมพนธกบสงแวดลอม บางครงถาสภาพแวดลอมผดปกต อาจกอใหเกดสภาพ การปฏบตงาน ตามกฎหรอระเบยบตามปกตภายในระบบผดไป เชน การมปฏสมพนธระหวาง รางกายของคนกบสภาพอากาศทผดปกตไป จะทำใหคนเราเกดอาการเปนหวด เปนไข ไม สบายไต ภายใตสถานการณหรอลงแวดลอมทไมเปนปกตน ระบบจะตองทำหนาทปรบตว ระบบเองใหเหมาะสมกบสถานการณใหม เชน รางกายจะตองปรบหรอสรางภมตานทาน

โรคหวด ความสามารถในการปรบตนเอง ( Self Adjusting ) นลามารถอธบายไดโดยใชความ คดรวบยอดเกยวกบผลยอนกลบ ในขณะทระบบสรางผลออกมา ระบบกจะรบทราบขอมล เกยวกบผลทไดรบจากสงแวดลอมทเราเรยกวาขอมลปอนกลบ ( Feedback ) ซงจะกลบมาเปน ปจจยนำเขาอกครง

องคประกอบระบบ

ระบบทมความลมบรณจะประกอบดวยสวนสำคญ 5 สวนคอ

1. ตวปอน ( In p u t) ไดแกสวนตางๆ ทเปนองคประกอบของระบบ

2. กระบวนการดำเนนการงาน ( Process ) ไดแก การปฎสมพนธ ( Interaction ) ขององคประกอบเพอทำใหเกดการเปลยนแปลง

การควบคม ( Control ) ไดแก การตดตาม ตรวจลอบเพอใหการดำเนน การเปนไปอยางมประสทธภาพ

14

ผลผลต (O u tpu t) ไดแก ผลลพธหรอจดหมายปลายทางของการดำเนนการ

ขอมลปอนกลบ ( Feedback ) ไดแก ขอมล ขอเสนอแนะเพอใชปรบปรง แกไขใหการทำงานเปนไปอยางมประสทธภาพยงขน

Semprevivo ( 1976 ) แสดงความเหนวา องคประกอบพนฐาน หรอ สวนสำคญ 3 สวนของระบบ คอ สงปจจยนำเขา กระบวนการและผลงานหรอผลผลต ตางม ความสมพนธตอกนและกน และจะทำงานรวมกนเปนกฎจกร หากสวนหรอองคประกอบใด ทำงานไม,ถกตอง จะสงผลไปยงสวนอนๆ ทำใหระบบการทำงานหยดชะงกไปดวย นอกจาก ระบบจะมความสมพนธกนภายในแลว ระบบยงมความสมพนธกบสภาพแวดลอม เพราะระบบ จะไดรบขอมลนำเขาจากสงแวดลอมและระบบจะสรางผลตผลใหกบสงแวดลอมเชนเดยวกน ดงแสดงในแผนภาพท 2

สภาพแวดลอม (ENVIRONMENT)

แผนภาพท 2 องคประกอบของระบบ

ปจจยนำเขา ( Input ) หมายถงปจจยทจะนำไปสการดำเนนงานของระบบ โดยรวมไปถงสภาพแวดลอมตาง ๆ ทสมพนธกบระบบนน เชน ในระบบการศกษา ปจจยนำ เขาไดแก คร นกเรยน สภาพแวดลอมของนกเรยน โรงเรยน หนงสอ อปกรณการเรยนการ สอนตาง ๆ เปนตน

15

กระบวนการ ( Process ) เปนวธการแปรสภาพ หรอประมวลผลปจจยนำเขา ใหใดผลลพธผลงานหรอผลผลตของระบบ ในระบบการศกษาไดแกวธการเรยนการลอน การจด ชนเรยน การวดและประเมนผล เปนตน

ผลผลต (O u tpu t) ซงเปนองคประกอบสดทายของระบบ หมายถง ความ สำเรจหรอสงทตองการจากระบบซงเปนเปาหมายสำคญ เชน ในระบบการศกษาอาจไดแก จำนวนนกเรยนทสำเรจการศกษา คณภาพของนกเรยนคอเปนผทมความรความสามารถตาม วตถประสงคของหลกสตร

ขอมลยอนกลบหรอขอมลปอนกลบ เปนสวนทใขควบคมการทำงานของระบบ ใหบรรลเปาหมาย ขอมลเหลานจะนำผลงานหรอผลผลตทไดจากระบบไปเปรยบเทยบกบวตถ ประสงคหรอเปาหมายของรนะบบทกำหนดเอาไว ผลของประเมน การเปรยบเทยบจะนำไปแกไข ปรบปรงปจจยนำเขาและกระบวนการ เพอทำใหระบบผลตผลงานตามทตองการ ในระบบการ ศกษา ขอมลยอนกลบไดแกขอมลจากการประเมน เปรยบเทยบจำนวนกบคณภาพของนกเรยน ทจบการศกษา

จากทถษฎพนฐานของระบบ Semprevivo ไดสรปถงคณลกษณะเฉพาะ 4 ประการทสำคญของระบบ คอ

1. ระบบจะตองมปฏสมพนธกบสภาพแวดลอม

2. ระบบจะตองมเปาหมาย

3. ระบบจะตองมกฎเกณฑ ระเบยบขอบงคบเปนแนวทางการดำเนนงาน

4. ระบบจะตองมการประเมนปรบปรงแกไขระบบใหมประสทธภาพ

1.1.2 หล กการบร หารจ ดการกระบวนการบรหารจดการ POSDCORB

พพธภณฑเปนสถาบนทมคณลกษณะเปนศนยการเรยนรประเภทหนงผวจยจงใช กระบวนการบรหารจดการศนยการเรยนรมาใชเปนกรอบทฤษฎในการวจยในครงนประกอบดวย

1. Planning (การวางแผน) หมายถง การดำเนนงานทงหมดไมวาจะเปนสวน ในการบรหารสำนกงาน งบประมาณ การจดบรการ กจกรรม หรอ อน ๆทงหมดควรมการวางแผน การดำเนนงานอยางรอบคอบและเปนระบบ

2. Organizing (การจดองคการ) หมายถง การจดองคการใหมขนาดเหมาะ สมกบจำนวนของบคลากร งบประมาณ และผใขบรการ การจดองคการใหเลกแตมประสทธภาพ ยอมมประโยซนทงความคลองตวและประหยดงบประมาณดวย

16

3. Staffing ( บคลากร ) หมายกง การบรหารงานบคคล การสงเสรมและจด บคลากรในองคกรใหเหมาะสมกบงาน นอกจากนนการใหการสนบสนนใหบคลากรไดสรางเสรม ความรอยตลอดเวลาและมสวนรวมในการแสดงความคดเหนภายในองคกรยอมทำใหบคลลากร ทำงานไดอยางมประสทธภาพมากขน

4. Directing ( การอำนวยการหรอการสงการ ) หมายกง การนำนโยบายหรอ แผนการทำงานมาปฎบต'ใหเกดผลเปนรปธรรม

5. Co-Ordinating ( การประลานงาน ) หมายกง การประสานความรวมมอของ หนวยงานตางๆในองคกรใหทำงานไดอยางมความสมพนธกน นอกจากจะเปนการระดมความคด เหนจากผทเกยวของมารวมกนทำงานแลว ยงทำใหบคลากรเกดความสมพนธทดในองคกรดวย

6. Reporting ( การรายงาน ) หมายกง การบนทกผลการทำงานอยางเปน

ขนตอน และรวบรวมหาขอผดพลาด และขอเสนอแนะในการทำงานครงตอไป เพอใหผบรหารหรอ ผทเกยวของไดใชเปนขอมลในการทำงานในปตอไป

7. Budgeting (งบประมาณ) หมายกง การจดสรรเงนงบประมาณเพอใขใหเกด ประโยชนและคมคามากทสด ผบรหารตองจดลำดบความจำเปนของโครงการหรอนโยบายท วางแผนไวในแตละปโดยเลอนโยบายทเรงกระทำขนมากอนตามลำดบความเหมาะสม

ปจจยพนฐานของการบรหาร ( 4 M ) มองคประกอบดงน

1. บคลากร ( Man )

2. งบประมาณ (M oney )

3. วสดอปกรณ ( Materials )

4. การจดการ ( Management )

1.2 แนวค ดการศ กษานอกโรงเร ยน

การคกษานอกระบบโรงเรยน หมายกง ประสบการณ และกจกรรมทางการ คกษาทกรปแบบทจดใหแกประชาซนทอยนอกระบบโรงเรยนทงหมด ซงอาจเปนประชากรกอน วยเรยน ประชากรทอยในวยเรยนแตพลาดโอกาสเขาศกษาในระดบตาง ๆ และประชากรทมอาย พนวยเรยนในระบบโรงเรยนแลว โดยไมจำกดวย เพศ พนฐานการศกษา อาชพ ประสบการณ ความสนใจ ฯลฯ โดยมงหวงใหผเรยนไดรบความรทงในดานความรทเปนพนฐานแกการดำรงชวต การอาน การเขยน ความรทางดานทกษะอาชพ และไดรบขาวสารขอมลทเปนปจจบนในเรอง ตาง ๆ เพอเปนพนฐานในการดำรงชวต และปรบตวเขากบสภาพสงคมและสงแวดลอมอยาง เหมาะสม การศกษาประ๓ ทนมความยดหยนในเรองระบบระเบยบกฎเกณฑตาง ๆ เชน อาย

17

ของผเรยนไมมการกำหนด จะเขารยนเมอไรกได หลกสตรจะปรบเปลยนใหเหมาะสมกบสภาพ ความตองการของผเรยนและทองถน ระยะเวลาเรยนใชเวลาสน ๆ เปนเนอหาทเกยวชองกบชวต จรง เพอใหผเรยนนำความรไปใชในการดำรงชวตไดทนกบเหตการณสถานทเรยนไมจำเปนตอง เปนโรงเรยนอาจจะเปนบานผเรยนศาลากลางบาน วด ทอานหนงสอประจำหมบาน หรอทอนๆ ทผเรยนจะเชาเรยนไดเมอมเวลาหรอพรอม และจะออกเมอใดหรอกลบมาเรยนใหมเมอใดกได การศกษาประเภทนไมจำเปนตองจดโดยสถาบนการศกษา อาจจะจดโดยหนวยงานตาง ๆองคกร โรงงาน สมาคม ทงภาครฐและเอกชน

แนวความคดจากนกการศกษาทไดกลาวมาแลว อาจสรป,ไดดงน

1. การทบคคลใดจะลามารถดำเนนชวตอยางมคณภาพ บคคลนนควรไดรบ การศกษาเพอใหลามารถเปนคนท'รจกคดเปนใชความคดในการทจะใหเกดความกลมกลนผสม ผสานระหวางตนเองและลภาพแวดลอม

2. การเรยนรของบคคลนน ไมใชวาจะอยแตเฉพาะในสถาบนการศกษาใน ระบบโรงเรยน แตอาจเกดขนไดนอกระบบโรงเรยนดวยวธการตาง ๆ

3. การศกษาเพอใหบคคลมคณภาพทแทจรงนน ไมใชเพอใหบคคลมแตความร การศกษาทแทจรงจะตองใหบคคลสามารถมความรเพอการดำรงชวต การประกอบอาชพและการ สรางสรรคลงคม

4. การศกษานนไมควรจะเปนเรองความจำ หรอการสะสมความร ครกบ นกเรยนจะตองมลวนรวมในกระบวนการเรยนร รวมกนในการสรางบรรยากาศแหงความอสระ ภาพในการแลกเปลยนความคดและการวเคราะหใครครวญ

5. การศกษานนจะตองชวยใหบคคลพฒนาตนเอง รจกทจะกำหนดชวตของ ตนเองเพอใหใตชวตทมคณภาพ และเพอใหบคคลเหนประโยชนตอลงคมลวนรวม

แนวปฏบตและหลกการการศกษานอกระบบโรงเรยน

ตามแนวความคดของนกการศกษา และประสบการณอนเกดขนของการใหการ ศกษานอกระบบโรงเรยนไมวาจะเปนในรปของการศกษาผใหญการพฒนาชมชนหรออาชวศกษา แนวปฏบตและหลกการการศกษานอกระบบโรงเรยนเปนสงจำเปนเชนเดยวกบกจการอน ๆ ทม พนฐานอยบนทฤษฎแนวความคดและหลกการ แนวความคดในการใหการศกษานอกระบบโรง เรยนซงไดรวบรวมไวมพอสรปไดดงนคอ

18

1. ประชากรของประเทศ คอทรพยากรทมศกยภาพ

บคคลทกคนมพลงและศกยภาพซอนเรนอย มพลงของการเปนผนำ ความนก คดและความคดรเรมสรางสรรค ถาหากพลงทซอนเรนเหลาน ไดรบการพฒนา ไดรบการลง เสรมจะเกดประโยชนแกทงตวบคคลและลงคม บคคลโดยทงไปทไมผดปกตมความสามารถใน การเรยนร การเปลยนแปลงพฤตกรรมและทศนคต มความลามารถทจะใครครวญตดสนปญหา ตาง ๆ และมความลามารถทจะพฒนาตนเองและลงคมได

2. ตนเปนทพงแหงตน ( Se lf- Help )

ความเชอวาบคคลมความสามารถทจะพงตนนน ลอดคลองกบศาลนาพทธเปน อยางยง ทไดกลาวไววา “ ตนเปนทพงแหงตน " การจดการศกษานอกระบบโรงเรยนจะตองให บคคลเปนอสระ เปนผทสามารถชวยเหลอตนเองได ไมใชผทคอยใหผอนอมชอยตลอดเวลา ถาหากบคคลไมเรยนรทจะพงตนเองมอสระภาพทแทจรง เขากจะกลายเปนผคดไมเปนไมม ความสามารถ ขาดความเชอมนในตนเอง

ในทำนองเดยวกนกบการเลยงบตร ผปกครองทดยอมจะใหการอบรมสงสอนให เดกรจกชวยเหลอตนเอง รจกคด รจกพงตนเองเพอจะไดดำรงชวตอยตอไปในลงคมได ดวยเหต ผลเดยวกนในการจดโครงการหรอกจกรรมทางการศกษานอกระบบโรงเรยนแลว การเรยนรจะ ตองใหบคคลเกดประสบการณทจะพงตนเองได

3. ความตองการทแทจรง ( Felt - Needs )

ปญหาทลำศญและหนกใจทสดสำหรบผททำงานดานการศกษานอกระบบโรง เรยน กคอความเฉยเมย เฉอยซา (A p a th y ) ของประชาชนในบางชมชน เรองความเฉอยชาน เปนทถกเถยงกนระหวางนกวชาการ และฝายเจาหนาทในทองท หรอฝายเจาหนาทปฏปตการ ฝายนกวชาการจะใหเหตผลในเรองความเฉอยชาวา ประชาชนแตไหนมากมกจะถกทอดทงใหอย ตามยถากรรม ไมไดรบการดแลเอาใจใลหรอไดรบบรการจากรฐบาลเลย เพราะฉะนนประชาชน กไมรวาจะมความคด รเรมชวยเหลอพฒนาตนเองไปทำไม บางครงกพยายามจะรวมมอกบรฐ บาล ขอความชวยเหลอสนบลนนแตกไมไดรบความรวมมอจากรฐบาล นานเขากเลกลมความ คดทจะทำอะไรเลย ขออยไปวนหนง ๆ เทานน สวนเจาหนาทในทองทบางคนกใหความคดเหน ในเรองนวา มโครงการหลายโครงการททางรฐบาลจดขนและขอใหชาวบานรวมมอดวย แตชาว บานสวนใหญไมใหความสนใจ เฉอยชาจนโครงการตองลมเหลวไป

ความคดเหนของทงสองฝายนนเราไมอาจจะกลาวไดวา ฝายใดเปนฝายทถกและ ฝายใดเปนฝายทผด หรอวาทงลองฝายกมลวนถกดวยกนกได คอ ในบางโครงการทเกดฃนจาก

19

ฝายรฐบาล ประชาชนหรอชมชนอาจจะพจารณาดโครงการแลวกเหนวาไมคอยจะสำคญตอความ เปนอยของเขาเทาใดนก แตกเพราะนลยคนไทยไมอยากจะคดคานกปลอยใหมโครงการดงกลาว ขน แตกไม,ไหความรวมมอเทาไรนกดวยเหตผลดงกลาว นกวชาการจงไดลงความเหนพองกนวา โครงการตาง ๆ จะตองเปนงานหรอโครงการทประชาชนตองการอยางแทจรง นอกจากนแลว บคคลแตละคนกมความแตกตางกนมาก บางคนมการตดตอกบบคคลและชมชนอน สวนบาง คนและบางชมชนมความเปนอยแบบดงเดมทไมมการตดตอกบภายนอกมากนก ตลอดจนระดบ ความเปนอย สภาพภมหลงทางสงคม เศรษฐกจ และระดบการศกษาตางกนมากนก ความ ตองการของบคคลยอมจะมความแตกตางกน

นายพฒน บณยรตพนธ ไดใหขอคดเตอนใจเรองความตองการทแทจรงของ บคคลและชมชนเกยวกบการศกษานอกระบบโรงเรยนดานการพฒนาชมชนวา

“ ................ ความตองการทแทจรงของชมชน อาจ'จะม1ใชเปนแนวทางทดทสด

สำหรบการคดเลอกเปาหมายของการพฒนาชมชนกได และในทำนองเดยวกนความตองการทแท จรงของชมชนอาจจะไมเหมอนกบความตองการทแทจรงของประเทศชาต แตอาจจะกลมกลนกน

ไดอยางเหมาะสมในบางโอกาส ............... ความตองการบางอยางเมอไดรบการบำบดแลวจะไมม

ผลลบเนองในลกษณะดงกลาวเลย แถมยงจะนำไปสการลดระดบความกระตอรอรนทจะใหมการ เปลยนแปลงอกดวย ในทางกลบกน กมปญหาความตองการบางอยางเมอไดรบการบำบดแลว จะเปลยนแปลงระดบความใฝฝน และขดความสามารถทจะบรรลถงความปรารถนานน ๆ จนถง ชนทวา ชมชนจะไมมทางเหมอนเดมอกเปนอนขาด วตถประสงคขอนจะตองไดรบการพจารณา อยางละเอยดถถวน ในการกำหนดความจำเปนกอนหลงของความตองการทแทจรงของมนษย"

4. ความคดรเรม

ตามทกลาวมาแลววา งานการศกษานอกระบบโรงเรยนตองยดเอาความ ตองการทแทจรงของประชาชนเปนหลกใหญของการดำเนนงาน แตมใชเพยงเทานน เรายง ปรารถนาใหโครงการเปนสงทเขาไดคดสรางขนมา อนเกดจากการลงทนดานกำลงความคดแรง งานและความลามารถของตวเอง เมอสงทเกดขนจากความคดรเรมของเขาเองแลว เขายอมจะ รสกหวงแหน ทะนถนอม ภาคภมใจ และใชใหเปนประโยชน นอกจากนแลวยงเปนกลวธของ กระบวนการการศกษาอยางหนง ทจะทำใหเขาเกดกำลงใจคดเสรมสรางสงใหม ๆ ตามความ ตองการ อยางไรกดถาหากบคคลยงลงเลและไมเตมใจทจะออกความคดรเรม กเปนเรองจำเปน ททางฝายเจาหนาทจะตองเขาไปแนะ และกระตนชกจงใหเกดการเคลอนไหว ทงน'โดย'วธการ รวมกลม และใหการศกษาเพอเปนแนวทางในการกระตนบคคลใหเกดความคดรเรม

20

5. ทรพยากรภายในชมชน ( Community Resources )

งานการศกษานอกระบบโรงเรยนเปนงานทจะตองพยายามใชทรพยากรของซาว บานหรอทรพยากรภายในชมชนนน ๆ ใหมากทสด โดยพยายามดดแปลงแกไข และใชทรพยากร ทมอยในทางท,ประหยดและมประสทธภาพมากทสด ทรพยากรของชมชนนเราพอจะจำแนกได ดงนคอ

1. ทรพยากรธรรมชาต (Natural Resources)

ไดแก นา ดน แรธาต ปาไม ฯลฯ

2. ทรพยากรทางเทคโนโลย ( Technical Resources )

ไดแก ทรพยากรทเกดขนจากความร ความเจรญดานวทยาศาสตร และเทคโนโลย เปนตนวา รถยนต รถแทรกเตอร เครองไมเครองมอ ทางเกษตร ฯลฯ

3. ทรพยากรสถาบน ( Institutional Resources )

ไดแก สถาบนทางสงคมทกอยางภายในชมชน ไดแกสถาบนทางการ ศกษา คอ โรงเรยน สถาบนทางศาสนา คอ วด สถาบนการปกครอง เชน สภาตำบล เปนตน

สำหรบ ดร. ไพฑรย เครอแกว ไดจำแนกทรพยากรภายในชมชนดงนคอ

1. คน แบงไดเปน ก. แรงงาน

ข. กำลงความคด มนสมอง ความรตานตาง ๆทมอย'ไนหมบาน ไมวาจะ เปนความรในทางเยยวยา ความรในการทำงานใหสำเรจ หรอความร ในการคดอานทำสงตาง ๆ อนถอวาเปนทรพยากรทมอยในตวคนหนง

ค. ทกษะหรอรเมอไนการทำงาน เชน รเมอทางชางไม ชางเหลก จกสาน ฯลฯ

2. วตถ หมายถงสงแวดลอมทจะนำมาใชไหเปนประโยชนไต นบตงแต ดน ปาไม แรธาตตาง ๆ

3. สถาบนทางสงคม ไดแก สถาบนทางสงคมทกอยางทมอยในหมบาน อนอาจ ไดแก โรงเรยน วด กรรมการตาง ๆ เชน สภาตำบล กรรมการหมบาน ผนำดานตาง ๆ หรอ แมแตสถาบนทเปนความเชอ เชน ความเชอในพระสงฆ ในพทธศาลนา หรอกรรมวธตาง ๆ ก พยายามนำมาใชใหเปนประโยชน เพอนำไปสงานพฒนาชมชนเฉพาะดานนน ๆ

j ฬแฬทรทพพฬผท&รI----- ;--------- ---------2 C Z

ในแตละชมชน ถาหากเรายดแนวความคดเรองทรพยากรของชมชนเปนหลก เราจะพบวา พลงหรอทรพยากรอนมหาศาลทจะชวยใหเกดความสำเรจในงานทมอยในชมชน นนเอง พลงหรอทรพยากรดงทไดกลาวมาแลว ถาหากเรารจกใช รจกหา รจกรวมกลมใหเปน ประโยชน โดยทโครงการมงหรอจะใหประชาชนรจกใชความลามารถของตนเอง รจกพงตนเอง สามารถเรยนร,วาเขาตองการอะไร และควรจะทำอยางไร ดดแปลงอยางไรในเวลาใดเพอให บรรลกจความตองการนน และเพอใหเขารตอไปอกวา ถาเขา1ไมสามารถหาลงทตองการเหลา นนไดแลว เขาควรจะไปหา ณ ทใด เปนหลกชวยใหเขาชวยตนเอง

6. วธดำเนนการทมพนฐานของหลกประชาธปไตย ( Democratic Process )

หมายความวาในการดำเนนงานนน ใหยดหลกประชาธปไตย เจาหนาทจะให

การศกษาแก'บคคลภายในชมชนทกคน ไมคำนงถงความแตกตางในเรองฐานะ เพศ หรอวยไม มการทำงานแตเฉพาะบางกลม บางพวก ทกคนในชมชนจะตอมสทธมเลยงเทาเทยมกน การ ตดสนใจของชมชนในเรองใดจะตองเปนการตดสนใจของคนสวนมาก ในการเรยนรในรปของการ ประชม หรอการสนทนากนจะตองมบรรยากาศของความเสมอภาค ยอมรบฟงความคดเหนของ สมาชกกลมทกคน และใหความสำคญแก'ความคดเหนของสมาชกกลมวามคณคาหรอประโยชน ทก ๆ คน เชนเดยวกบหลกการทวาสมาชกของกลมยอยมหนงเลยงในการลงคะแนนเลยงเทากน ในทกเรอง

นอกจากนแลว สงทจดทำเปนโครงการ ควรเปนโครงการทเกดขนจากเบองลาง หรอตวประชาชนในระดบหม'บาน ( Indirect or Grassroots Methods ) ไมใชวาจากเบองบน มาสเบอลาง โครงการไมควรจะเกดขนจากความนกคดหรอการวางแผนจากระดบสง คอ รฐบาล และนำมาบงคบใชหรอนำไปปฎบตในระดบทตา คอ สวนทองถนและหมบาน

7. ปฏบตงานรวมกบผนำทองถน

ผนำในทองถนในหลายชนบท เปนผทประชาชนเคารพนบถอไววางใจ และ เปนผทมอทธพลตอความรสกนกคด และการตดสนใจของประชาชน และบางครงกเปนผทม ประลบการณความรทจะใหแกประชาซนได เพราะฉะนนจงมแนวความคดทจะดงผนำทองถนให เชามารวมในกจการตาง ๆ ดวย เชน อาจจะเปนวทยากร ลอนวธการประกอบการตาง ๆ หรอ ไม'กเปนผรเรมจดโครงการตาง ๆ ขนทจะใหความรแกชมชน

22

8. สงเสรมวฒนธรรมและจรยธรรมในการดำเนนงาน

เพราะการศกษาเปนการถายทอดวฒนธรรม หรอมรดกทางลงคมอยางหนง เราจงมความมงหมายทจะสงเสรมและใหการศกษาทลอดคลองกบความเชอของชมชน และ วฒนธรรมประจำทองถน อนงในการใหความรแถชมชนเราจะตองคำนงกงหลกจรยธรรมเสมอ วาสงทเราลอนนน กงแมจะเปนการพฒนา และเปนการเปลยนแปลงสภาพของชมชนในตานวตถ ใหดขน แตในดานวฒนธรรมและจรยธรรมนน สงทเราจะใหการศกษาจะไปทำลายวฒนธรรม และจรยธรรมชองประชาชนหรอไม

9. ความเปนธรรมในการศกษา

แนวความคดนเกดจากความเชอในสทธมนษยซนในดานการศกษา 2 ประการ คอ

ก. สทธทจะไดรบการศกษา ( Right to Education )

ข. สทธทจะไดรบความเสมอภาคในโอกาส เนองมาจากการศกษา ( Right to the equality of opportunity through education )

มนษยเราไมวาจะยากจนหรอมงม ไมวาจะเปนชาย 1 หญง 1 ผใหญ 1 หรอเดก ควรไดสทธเทาเทยมกนทจะรบการศกษา การศกษานอกระบบโรงเรยนจะไมกดขวางหรอให อภสทธแกบคคลในบางกลมเทานน ทจะเขารวมกจกรรมหาความร และพฒนาทกษะของเขา การศกษานอกระบบ โรงเรยนจะใหความเปนธรรมในการศกษาแกประชาชนทวไป ไมเลอกเพศ หรอวย ไมเลอกทองทหรอชมชน

10. ใหการศกษาเดกและผใหญพรอมๆ กน

การศกษาของทงเดกและผใหญนน สามารถจดขนไดพรอมกนในลกษณะทจะ สนบสนนสงเสรมซงกนและกนครอบครวทมการศกษาดยอมสรางบรรยากาศทำใหเดกเจรญ เตบโตและมพฒนาการ เดกจะเรยนรดขนถาหากผใหญเรยนรไปดวย ทงน ถาหากผใหญหรอ ทางบานไมมความร ยดมนในประเพณบางอยาง หรอปฏบตงานในบางสงทฃดตอสงทเดกอยใน โรงเรยน เดกจะเกดความลบลนและสงทรจะไรประโยชน ยกตวอยาง ทางโรงเรยนไดจดหลก สตรเรองโภชนาการ ครจะใหเดกเรยนรกงคณคาของอาหารบางชนดวามคณคาทางอาหารสง เซน พวกวตามนช อนหาไดงายทวไป เซนในผลไมบางชนด ประ๓ ทลม มะละกอ ฝรง ฯลฯ แตถาหากทางบานของเดกไมไดรบการชแจง หรอขาดความรทางโภชนาการ เมอเดกกลบไป บานมารดาอาจจะไมเขาใจ และเขาใจผดคดวาทางโรงเรยนลอนใหบตรของตนนนเปนคนเลอก อาหาร เกดความขดแยงขนระหวางการเรยนรในโรงเรยนและการปฏบตตวทางบาน หรอในเรอง สขภาพอนามย ทางโรงเรยนอาจจะลอนวาควรปฏบตตวใหถกตองตามหลกสขศกษา แตถาหาก

23

11. การศกษาทสมพนธกบชวตประจำวน

การศกษาทจะสมพนธกบชวตของผเรยนแลว จะตองมรากฐานอยในเรองปญหา และการแสวงหา วธแกไขปญหาตาง ๆ ประชาชนยอมจะรวา ชมชนทตนอยนนมปญหาอะไร บาง เพราะฉะนนเนอหาวชาทสอนควรจะใหสมพนธกบปญหาในชวตประจำวนของประชาชน และวธทเขาอาจนำไปใช เพอแกไขปญหาดงกลาว การแกไขปญหาของชมซนนนอาจทำไดใน รปของโครงการทางการศกษานอกโรงเรยน โดยอาศยความรวมมอระหวางคณะคร ผปกครอง นกเรยน และเจาหนาทของรฐบาล

ทางครอบครวไมมความรไมมความเขาใจไมเหนคณคาแลว เดกกจะไมมโอกาสไดปฎบตและอาจ

เกดความขดแยงทะเลากบบดามารดา

12. การศกษาโดยการลงมอปฎบต

การลงมอปฏบตยอมเปนการเรยนรทดทสดอกวธหนง การเรยนแตในดานเนอหา วชาหรอภาคทโเษฎยอมทำ1ได แตเดกจะขาดประสบการณและอาจไมเขาใจปญหาตาง ๆทอาจ จะเกดขนได การลงมอปฎบตทำกจกรรมจะชวยใหเขาไดรบประสบการณ และความรทแทจรง

13. ใหการศกษาในเรองทอยในขดความสามารถ และระดบการศกษาของ

ประชาชน

โดยปกตแลว มนษยเราถาหากในการเรยนร สามารถบรรลเปาหมายสงทเขา ตองการแลว ยอมจะเกดความเชอมนในตวของเขาเองยงขน เกดความศรทธาในการศกษาและ ผใหการศกษา นอกจากเหตผลดงกลาวแลว การทคนเราประสบความสำเรจในเรองหนงกจะ เปนแรงจงใจใหเขามองเหนความฝน หรอความตองการของเขาวามนอาจจะกลายมาเปนความ จรงกได มนษยเราสวนมากจะหวงในสงทอยนอกเหนอความสามารถและสตปญญาของตน ซง เปนวสยของมนษย การศกษานอกระบบโรงเรยนนนตองการจะใหความรและการแกอบรมใน เรองท,ประชาชนสามารถจะเรยนรไดอยในขดความสามารถและระดบการศกษาของเรา เราจะไม สอนหรอใหการแกอบรมในสงทจะอยนอกเหนอขดความสามารถของบคคล

14. การศกษาทสอดคลองกบสภาพแวดลอมและปญหาของบคคล

การศกษานอกระบบโรงเรยน จะตองใหความสำคญในเรองสภาพความแวด ลอมและปญหาทแตกตางกนของบคคลและชมชน เพอตอบสนองหลกการน หลกสตรของการ ศกษานอกระบบโรงเรยนจงตองมลกษณะทยดหยนได ไมใชหลกสตรเดยว และนำไปใชทก ๆ

24

ชมชนและกบทก ๆ บคคล เปนตนวา การใหการศกษาแกผทใชแรงงานอยในโรงงานอตสาห กรรมในเขตตวเมอง ยอมตองการการเรยนรทสมพนธกบชวตในลภาพแวดลอมทแตกตางไปจาก ผทอาชพทางการเกษตรและอยในชมชนชนบท

1.3 แนวคดสโงคมแหงการเรยนรสงคมทมความรเปนฐาน

สงคมยคปจจบนทกองคกรตางถกรมลอมโดยการเปลยนแปลงอยางรวดเรว ใน ดานสภาพแวดลอมทางเทคโนโลย เศรษฐกจ และสงคม-วฒนธรรมของสงคมยคใหมหรอยคหลง อตสาหกรรม ใหความสำคญเปนอยางยงเกยวกบการใชขอมลและฐานขอมลทเปนรปธรรมหนก แนนประกอบการดำเนนงานตางๆ จนกลาวถงกนวาเราจำเปนจะตองแกฝนทกษะและเตรยม ความพรอมสำหรบการสราง “สงคมแหงการเรยนร" หรอ “สงคมบนฐานความร’’ ( Knowledge - based society) ซงกหมายถง การเปลยนแปลงในเชงทศนคตและพฤตกรรมของคนในสงคม เพอ ไปใหถงกระบวนการตดสนใจหรอดำเนนการใด ๆตงอยบนพนฐานของขอมลความจรง ปรากฏ การณจรง อยางมล1วนรวม ไมใชมาจากการใชอารมณ ความรสกในการตดสนใจของคนบางกลม โดยอาศยตำแหนง อำนาจหนาทของตนเอง ไปกำหนดกฎเกณฑและมาตรการตางๆเพอชนำหรอ กำหนดเปนแนวปฏบตของสงคมไมวาจะดวยมพนฐานความเชอทมาจากแนวคดทฤษฎทไดผาน กระบวนการศกษามาระยะหนงซงลวนใหญเปนความรทมาจากตางชาต หรอมพนฐานมาจากผล ประโยชนของตวเองและพวกพองตามแนวทางการพฒนาแหงรฐ ซงลมเหลวมาแลวในอดต บทบาทพพธภณฑทองถนจะเรมโดดเดนขนมาอยางชดเจนอยางเหนไตชดในฐานะทเปนกลไกท สำคญเพอการศกษานอกระบบททำใหคนคดเปน อกทงพพธภณฑทองถน ลามารถเปนศนย กลางของการเรยนรดานวฒนธรรมของทองถนนนๆได

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ.2540 ไดบญญตถงการ จดการ ศกษา สำหรบประชาชนซาวไทย โดยมหสกการทสำคญ คอ การจดการศกษาตลอดชวต ขณะเดยวกบ พ.รบ. การศกษา แหงชาต พ.ศ.2542 กไดกำหนดไวในมาตรา 25 วา รฐตองลงเสรมการดำเนน งาน และการจดตงแหลงเรยนรตลอดชวตทกรปแบบ อาท หองสมดประชาชน พพธภณฑ หอศลป สวนสาธารณะ สวน พฤกษศาสตร อทยานวทยาศาสตร และ เทคโนโลย ศนยการกฬา และ นนทนาการ แหลงขอมล และ แหลงการเรยนรอยางอน อยางพอเพยง

จากสาระสำคญทกฎหมายทง 2 ฉบบ กำหนดไว มเจตนารมณ และ เปาหมายท สอดคลองกน คอ ตองการใหสงคมไทย เปน สงคมแหงการเรยนเตลอดชวต ใหประชาชนไดเรยนร อยาง กวางขวาง ทวถงทกสภาพทกสถานการณ ทกเวลา และ ทกระดบ ไมวาจะศกษา ดวยการ ศกษารปแบบใด ใน 3 รปแบบ คอ การศกษาในระบบ การศกษานอกระบบ และ การศกษา

25

ตาม อธยาศย ก สามารถเรยนรได ดวยความเชอทวา กระบวนการเรยนร ของ คน เกดขน และ ดำเนนอยอยางตอเนองตลอดเวลา ไมไดจำกดอยแตในหองเรยน หรอ สถานศกษาเทานน แหลง การเรยนร จงเปนสงทมค'วามลำศณอยางยง ในการลงเสรม การเรยนร และ ความกระหายใครร ของ บคคล อกทงยงเปนแหลงทบคคล จะมาศกษาคนควาขอมล ขาวสาร ความร และ ศาสตร แขนงตางๆ ไดตามความสนใจ ในรปแบบการศกษาตามอธยาศย เพอเตมเตมการศกษาในระบบ และ นอกระบบ โรงเรยน อกทงยงเปนการสรางโอกาสและความเสมอภาคทางการศกษาไดเปน อยางดดวย

1.4 การจดการพ พ ธกณฑเพ อการศกษา

1.4.1 องคประกอบของพพธกณฑ ( MUSEUM COMPONEN ) Gary Edson 1 (1994)

Hooper-G reenh ill (1994) กลาววา บทบาทในการใหความรแกประชาชนของ พพธภณฑในชวงกอนครสตศวรรษท 20 เปนการใหความรโดยผานวตถแสดงเปนสำคญ ทงน เพราะในอดตพพธภณฑใชวตถเปนตวนำและเปนศนยกลางในการดำเนนงาน ( Collection driven ) คนมาพพธภณฑเพอมาชมวตถ งานวจยในพพธภณฑกเปนเรองเกยวกบวตถเปนรายชน สงพมพกเปนเรองวตถ บคลากรททำงานในพพธภณฑกมกจะมเพยงกลมเดยว คอ ผเชยวชาญทม ความสามารถในการศกษาวตถ ฉะนนความรทผเขาชมไดรบ จงมกจะเปนเรองราวเกยวกบวตถนน เอง แมแตการจดการเรยนการสอนในโรงเรยนในครสตวรรษท 19 กยงมบทเรยนทเกยวกบวตถ (object lesson) แตในปจจบนน พพธภณฑไดปรบเปลยนกลยทธใหม โดยใช ผเขาชม เปนแกน กลางในการดำเนนงาน (audience driver) แทน วตถ ในการดำเนนงาน โดยวธใหมน พพธภณฑ ทมเทเวลาและ'งบประมาณสวน'หนงเพอศกษา1วา กลมผเขาชมพพธภณฑคอใคร เมอทราบกลม เปาหมายแลว จงจดนทรรศการและกจกรรมในพพธภณฑไดลอดคลองกบความตองการของกลม เปาหมายนน ๆอยางไรกตาม การศกษาเกยวกบวตถกยงคงเปนงานหลกของพพธภณฑ แตมขอ แตกตางคอ ในการศกษานนไดเนนความเชอมโยงวตถกบเรองราวตาง ๆในลงคมโดยเฉพาะอยาง ยงในสวนทเกยวกบคน ทงนเพอสามารถสรางความเขาใจทครบถวนถองแทเพอใหความรและ กระตนความสนใจแกผเขาชม

วตถทพพธภณฑไดรวบรวมอนรกษและจดแสดงนนเปนหลกฐานสำศญทเชอม โยงไปถงคนและบรบททางลงคมรวมทงสงแวดลอมหลากหลายทรายลอมอยโดยรอบ ไมวาจะเปน ศลปวตถ โบราณวตถ หรอวสดพนบาน เปนสวนทเกยวพนกบมนษยทงลน เชนเดยวกบวตถธรรม ชาตกตองมความเกยวพนกบธรรมชาตและโลก ซงเปนภารกจหลกของพพธภณฑทจะตองเชอม

26

โยงความสมพนธระหวางวตถกบองคประกอบหรอบรบทรอบตวใหไดจงจะสามารถใหความร ความบนเทง หรอความรสกอน ๆใหแกผเขาชมไดอยางถกตอง ตงท Gary Edson (1994)

นกวชาการพพธภณฑทานหนงเสนอวา หลกในการจดพพธภณฑใหเปนแหลงการเรยนรและให การศกษาแก ผเขาชมจะสมถทธผลไดตอเมอผจดทำเขาใจวาองคประกอบของพพธภณฑไมใชม แตวตถอนมคาแตเพยงอยางเดยว แตมหลายลวนประกอบดวยกน ตงน 1 2 3 4 5

แผนภาพท 3 แสดงองคประกอบพพธภณฑ

1. Object หมายถง วตถทจดแสดงในพพธภณฑ อดตทผานมาพพธภณฑ ใช วตถเปนศนยกลางในการดำเนนงาน (Collection driven) มาพพธภณฑเพอชมวตถ แตปจจบน นพพธภณฑไดปรบเปลยนกลยทธใหม โดยใขผเขาชมเปนแกนกลาง (audience driven) แทนวตถ

2. Environment หมายถง สงแวดลอม หรอบรบททางสงคม การจดแสดงวตถ ในปจจบนควรเขาใจวตถอยางถองแทและเชอมโยงกบบรบททางสงคมทประกอบวตถใหไดเพอนำ มาใชเปนเนอหาขององคความร

3. Objective หมายถงการกำหนดวตถประสงคอนจะเปนแนวทางดานการ ศกษาของพพธภณฑ โดยคำนงการเกดผลลพธทางการเรยนรของผเรยนหรอผเขาชม

4. Interdisciplinary หมายถง การบรณาการ หรอ สหวทยากร ทตองดำเนนไป ในพพธภณฑโดยการผสมผสานองคความรตาง ๆ กบแนวคดทางการศกษาใหเกดขนและเผยแพร ออกไปในรปแบบทเหมาะสม

5. Humanistic หมายถง ความสมพนธกบมนษยนนคอ วตถหรอสงท พพธภณฑไดรวบรวมอนรกษและจดแสดงไวเปนหลกฐานสำคญทเชอโยงไปถงคนและบรบททาง

27

สงคมรวม ทงสงแวดลอมอยโดยรอบ ไมวาจะเปน คลป'วตถ โบราณวตถ หรอ วสดพนบาน เปน สวนเกยวพนกบมนษย ทงสน

6. Enjoyable หมายถง ความเพลดเพลนเปนสงทตองตระหนก เกดขนจากการ เปลยนแปลงทเนนใหความสำคญทวตถ เปนการใหผเขาชมเปนศนยกลาง จงตองคำนงถงความ สนกสนานเพลดเพลนของผเขาชมจากการเยยมชมพพธภณฑ

กลาวโดยสรปกคอ พพธภณฑจำเปนตองศกษาวตถจนเขาใจอยางถองแทและ เชอมโยงภบบรบททางสงคมทประกอบวตถใหใต เพอนำมาใชเปนเนอหาขององคความรซงนบเปน ความสำคญอนดบแรกทตองดำเนนการ ลำดบตอใปคอตองพจารณาหาแนวความคดทางการ ศกษา ลำดบสดทายคอ การหากลยทธผสมผสานองคความรกบแนวคดทางการศกษาและเผยแพร ออกมาในรปแบบทเหมาะสมตอไป

รปแบบ'ของการเผยแพร'องคความรทพพธภณฑตาง ๆปฏบตกนอยในปจจบนน แบงออกไตเปน 2 รป แบบใหญ ๆ คอ ( อภญญา บวสรวง ,2539)

1. การคดนทรรศการแบบถาวรและแบบชวคราว

2. การคดกจกรรมเสรม

Hooper-Greenhill วเคราะหถงความลมเหลวในการดำเนนงานของพพธภณฑ สมยกอนวาอาจมสาเหตเนองมาจาก บคลากรท,ทำงานในพพธภณฑ!มมความรทางตานการสอ สารเทาทควร เพราะเมอนำทถษฎการสอสารมาชวยวเคราะหแลว จะเหนวา การสอสารนนมทง การสอสารกบคนหม,มาก (Mass Communication) และการสอสารระหวางบคคล (Interpersonal Communication)

นทรรศการในพพธภณฑสวนใหญเปนการสอสารกบคนหมมาก ซงคนมากนนม ขนาดใหญประกอบดวย คนตางเพศ ตางวย มระดบการศกษาตาง ๆมความสนใจทหลากหลาย และมประสบการณแตกตางกนไป การเขาชมนทรรศการทคดขนเพอใหคนหมมากดนน ผเขาชมจง มกใตรบความร ความเพลดเพลน และความสนใจแตกตางกนตามระดบทแตกตางกนดงกลาว นทรรศการทคดขนโดยขาดความตระหนกถงความแตกตางระหวางกลมนนจงอาจจะดงดดคนแต เพยงบางกลม อกทงการคดนทรรศการเปนการสอสารแบบทางเดยว (One way communication) อกดวย จงมโอกาสทประลบความลมเหลวไดโดยงาย

สวนการคดกจกรรมเสรมนนเปนการสอสารระหวางบคคล ( Interpersonal communication ) ทตองกำหนดกลมเปาหมายใหซดเจน และคดกจกรรมใหตรงกบความสนใจ ของแตละกลม กสามารถเสรมความรความเขาใจ รวมทงสรางความสนกสนานใหแตละกลมไต อยางเหมาะสม

28

การดำเนนงานใหความรแกบคคลตางๆทมาเขาชมนทรรศการจงตองใชทกษะ หลายดานมาประกอบกน เชน ทกษะทางการศกษา และทกษะทางการสอสารตามทกลาวมาแลว หรอการสรางทมงานทมทกษะทหลากหลายกจะชวยใหการใหความรเปนไปอยางมประสทธภาพ ยงขน

การศกษา คอ ภารกจหลกประการหนงของพพธภณฑการจะทำใหภารกจทาง การศกษาหรอการใหความรของพพธภณฑสำเรจลมบรณตามเปาหมายได จะตองอาศยความ ตงใจจรงทจะเปลยนความคดจากเดมทพพธภณฑเปนเพยงแหลงรวบรวม และตงแสดงวตถเปน ความคดใหมทจะเชอมโยงความสมพนธของวตถกบบรบททางลงคม วฒนธรรม สงแวดลอม ทศนคต เทคโนโลย ฯลฯ หรอเชอมโยงกบความหลากหลายทางธรรมชาตของโลก และหากลยทธ ในการเผยแพรความรนนไปสคนในลงคมในทกรปแบบ ขอมลขางตนเปนเพยงสวนหนงของตว อยางความคดทจะทำใหพพธภณฑเปนประโยชนสงสดแกลงคม นอกจากนนพพธภณฑยงควรหา ความรวมมอจากบคคลหรอองคกรอน ๆ เพอรวมสรางใหพพธภณฑเปนแหลงการเรยนรทมคาของ ลงคมสบไป

1.4.2 การบรการทางการศกษาของพพธภณฑลมทโซเนยนสหรฐอเมรกา

ปจจบนหนาททางการศกษาของพพธภณฑสถานไดมบทบาททางลงคมมากขน โดยสหรฐอเมรกาเปนประเทศทเปนผนำในการนำพพธภณฑสถานมาใชเพอการศกษา เนองจาก การจดตงพพธภณฑสถานในสหรฐอเมรกามวตถประสงคทแตงตางจากพพธภณฑสถานในยโรป ตงแตเรมแรก ในสหรฐอเมรกาจดตงพพธภณฑสถานขนเพอการศกษาของประชาชน เปนวตถ ประสงคแรกแลวจงแสวงหารวบรวมสงของเพอใหประชาชนไดศกษาอยางกวางขวางพพธภณฑ สมทโซเนยน ถอวาเปนพพธภณฑโนประเทศสหรฐอเมรกาทมชอเสยงเปนทยอมรบไปทวโลกใน ดานการนำพพธภณฑมาใซในการศกษา ผวจยจงไดนำรปแบบการบรการทางการศกษาของ พพธภณฑตงกลาวนมาใชเพอเปนกรอบทฤษฎในการวจย

การบรการทางการศกษาในพพธภณฑลมทโซเนยน

การบรการภายในพพธภณฑ

1. การตอนรบ การแนะนำอปกรณอำนวยความสะดวก

2. การนำชมดวยตนเอง

3. การนำชมดวยนกศกษา หรอ ภณฑารกษ4. การจดนทรรศการถาวร

5. การจดนทรรศการชวคราว

29

6. การสอน หรอ การสาธต

7. การบรการสอการเรยนการสอน

8. การบรการขอมลทมเนอหาเกยวของกบพพธภณฑสมทโซเนยน9. การบรการขอมลดวยงานวจยของพพธภณฑ

การบรการภายนอกพพธภณฑ

1. การจดนทรรศการเคลอนท

2. การบรรยายโดยวทยากร หรอภณฑารกษของพพธภณฑ

3. การเผยแพรขอมลเนอหาทเกยวของกบการจดแสดงของพพธภณฑทางสอ สงพมพและสออเลกทรอนก

1.4.3 การบรการทางการศกษาของพพธภณฑทองถนดเดนของไทย การบรการทางการศกษาของพพธภณฑพนบานจาทว จ.พษณโลก พพธภณฑพนบานจาทว เปนพพธภณฑพนบานทมชอเลยงเปนทรจกในประเทศ

ไทยเปนอยางด จดตงขนโดย จาสบเอกทว บรณเฃตต เปดดำเนนการในระยะแรกตงแตป 2526 และเรมทำการปรบปรงใหลมบรณเมอป 2533รวมระยะเวลาประมาณ20 ปมการจดแสดง เกยวกบประวตเมองพษณโลก วถชวตวฒนธรรม ประเพณของไทยโดยเนนเปนพเศษบรเวณ ภาคเหนอตอนลางเปนแหลงการเรยนรทสำคญของชมชน

การบรกา?ภายในพพธภณฑ

1. การตอนรบ การแนะนำอปกรณอำนวยความสะดวก

2. การนำซมดวยตนเอง

3. การนำซมดวยภณฑารกษ

4. การจดนทรรศการถาวร

5. การจดนทรรศการชวคราว

6. การลอน หรอ การสาธต

7. การบรการขอมลทมเนอหาเกยวของกบพพธภณฑ

การบรการภายนอกพพธภณฑ

การบรรยายโดยวทยากร หรอภณฑารกษของพพธภณฑ

กา?บรการทางการศกษาของพพธภณฑบานโบราณอสาน

สถาบนวจยวลยรกฃเวช สถานปฏบตการนาคน มหาวทยาลยมหาสารคาม พพธภณฑบานโบราณอสาน เปนการดำเนนการเรมตนจากโครงการอสานเขยวในป 2531 มการ จดตงสถาบนวลยรกฃเวชขน ในความดแลของมหาวทยาลยมหาสารคาม เพอศกษาและทดลอง ปฏบตการเกยวกบสวนพถกษชาตและสวนสมนไพร ไตแบงพนทสวนหนงประมาณ 150 ไร เพอ สรางพพธภณฑบานโบราณอสานมการจดแสดงสภาพลงคม วถชวต และวฒนธรรมอสาน ปจจบนพพธภณฑทองถนแหงนมชอเสยงเปนทรจกในวงกวางทงระดบภมภาคและระดบประเทศม ผเขาเยยมชมศกษาดงานทงชาวไทยและชาวตางประเทศ

การบรการภายในพพธภณฑ

1. การตอนรบ การแนะนำอปกรณอำนวยความสะดวก

2. การนำชมดวยตนเอง

3. การนำชมดวยนกศกษา หรอ ภณฑารกษ

4. การจดนทรรศการถาวร

5. การจดนทรรศการชวคราว

6. การสอน หรอ การสาธต

7. การบรการขอมลทมเนอหาเกยวของกบพพธภณฑ

8. การบรการขอมลดวยงานวจยของสถาบนวลยรกฃเวช การบรการภายนอกพพธภณฑ

1. การจดนทรรศการเคลอนท

2. การบรรยายโดยวทยากร หรอภณฑารกษของพพธภณฑ

3. การเผยแพรขอมลเนอหาทเกยวของกบการจดแสดงของพพธภณฑ ทางสอสงพมพและลออเลกทรอนก

การบรการการศกษาในพพธภณฑ (Hooper-Greenhill, E.,1991) กลาวไว วาหลกการในการบรการการศกษาในพพธภณฑคอ การสรางความสมพนธระหวางวตถใน พพธภณฑ กบความตองการและความสนใจของผชม ความสมพนธทเชอมโยงนควรจะเปนไป อยางฉบไวและสามารถปรบเปลยนไตตามสถานการณ เพราะผซมยอมมความแตกตางกน

31

นกวชาการการศกษาในพพธภณฑจงตองคำนงถงรปแบบของการเรยนการสอน และการอธบาย ถงวตถท,จดแสดง วธการคดเลอกวตถ และเนอหาทสอน ดวยรปแบบทแตกตางกน และใหเหมาะ สมกบความตองการและความสามารถในการรบรของผชมในแตละวน

1. ความสำคญของการบรการการศกษา

การบรการหรอการใหการศกษาในพพธภณฑ มความสำคญอยางยงในการ พฒนาตานตาง ๆทงของเยาวชนและประชาชนทวไป โดยมผกลาวถงความสำคญของการบรการ การศกษาในพพธภณฑไวตาง ๆ กน คงน

ประทม ชมเพงพนธ (2530) จรา จงกล (2532) กลาววา ประเทศสหรฐอเมรกา เปนผบกเบกการบรการการศกษาในพพธภณฑสำหรบผชมทกวย และเปนศนยการศกษาสำหรบ ประชาชนทงยงเปนแหลงเสรมความรใหกบการศกษาในระบบโรงเรยนมาตงแตศตวรรษท 20 โดย ใหความสำคญกบการเรยนรจากวตถภายในพพธภณฑ ประลบการณแวดลอม และการสมผส ดวยมอ ตา และห ซงสวนใหญจะใหความรโดยการบรรยาย ปจจบนพพธภณฑ สวนใหญจะมฝาย การศกษาเพอจดกจกรรมตาง ๆทางตานการศกษา เชน การอธบาย อบรม ประชม อภปราย การ สมมนาทางวชาการ และการจดบทเรยนหรอโปรแกรมตาง ๆ เพอรองรบความตองการจากลมผสน ใจ โดยมเจาหนาททางการศกษาเปนผรบผดชอบ รวมทงการจดสงพมพและผลตลอการเรยนการ สอนทเหมาะสม

2. ความหมายของการบรการการศกษา

การใหการศกษาในพพธภณฑ คอ การใหการสนบสนนตอสมพนธภาพ ระหวางผซม (ไมวาจะเปนเดกหรอผใหญ) กบวตถภายในพพธภณฑมใชเปนการลอนโดยตรง แตเปนการแนะนำหรอเปนจดเรมตนเราใหเกดความสนใจ และแรงบนดาลใจ รวมทงการชวยให ผชมมองทวตถและเรยนรโดยตรงจากวตถนน โดยการหาคำตอบจากการตงคำถาม ( Ambrose and Pain, 1993) หนงสอเรอง Museum for a New Century ในป 1984 เนนวา การเรยนการ สอนในพพธภณฑคอ การรวบรวมความคดและความคดเหน และทำใหรสกซาบซงในสนทรยและ วฒนธรรม (Zeller.T.,1985)

3. หสกการและนโยบายในการบรการการศกษาจากขอความขางตนเราจะเหนวา การบรการหรอการใหการศกษาในพพธภณฑ

มความสำคญอยางยงในการตอบสนองวตถประสงคหลกของพพธภณฑ และมผเชยวชาญตาน พพธภณฑ ไดกลาวถงหลกการและนโยบายในการบรการการศกษาในพพธภณฑไวตาง ๆ กน คงน

32

สครเวน ( Screven,1976 ) กลาววา นโยบายของการบรการการศกษาใน พพธภณฑ คอ การเปดกวางทางความคด การกระตนใหเกดความสนใจ การเหนคณคา และวธ การคดแบบใหม ๆ นวตนและซลเวอร (Newton and Silver,1978 อางถงใน Zeller, 1985)

กลาววา หลงจากทไดศกษาโรงเรยนจำนวน 15 โรงเรยน ทมโปรแกรมทศนศกษาและไดรวบรวม วตถประสงคของการศกษาในพพธภณฑไวตงน

1) ชวยใหเยาวชนรสกวาพพธภณฑเหมอนกบบานและเหนคณคาของมน

2) แนะนำใหนกเรยนใชประลบการณในการมองพนจพจารณา เพอชวยในการ เชาใจไดดยงขนใหโอกาสนกเรยนไดเชาใจและเหนความสำคญของผลงาน ทศนคลปเองรวมทงสนกภบคลปะอนๆ

33

การบรการการศกษา มความมงหมายในการใหความสนบสนนการเรยนการลอน ในระบบทงสวนทเปนทางการและไมเปนทางการ (ประทม ชมเพงพนธ, 2530) และจรา จงกล (จ รา จ งก ล ,2532) ไดชใหเหนถงวตถประสงคของการบรการการศกษาในพพธภณฑ

ไว ดงน

1. ใหความรจากวตถของจรงทจดแสดงไวเกยววบขอเทจจรง หลกฐาน เรองราวท สมพนธวบวตถในพพธภณฑ

2. เพอเราความสนใจใหเกดความคด เกดแรงบนดาลใจ ความอยากรซงจะนำ ไปสการคนควาภายหลง

3. เพอใหเกดแรงจงใจและสรางความประทบใจ ใหเกดรสกชนชมเหนคณคา ของวตถในพพธภณฑ

4. เพอสงเสรมใหเดกใชความคดและเหตผลจากการดวตถภายในพพธภณฑ

5. เพอเปดกวางทางความคด สรางทศนคตทด และสรางความรสกเหนคณคา และชนซมยนดแกผซมทมตอพพธภณฑ และวตถในพพธภณฑ

6. เพอแกทกษะตาง ๆ เชน ทกษะการคนควาศกษา

7. เพอแกนสยใหมเหตมผล มความคดพจารณารอบคอบ

8. เพอกระตนใหเกดความคดสรางสรรค

9. เพอสรางนสยใหตนตวในการศกษาหาความรอยตลอดเวลา เพราะถอวา พพธภณฑ เปนสถานทซงจะใชประโยชนไดตลอดไป (ปลกฝงใหเกดการ เรยนรตลอดชวต)

10. เพอพฒนาสงเสรมใหรสนยมสง

นอกจากหลกการและวตถประสงคของการใหบรการทางการศกษาของพพธภณฑ แลว เจาหนาท ภณฑารกษ ครผสอนโรงเรยน และผทเกยวของตาง ๆกมสวนสำคญเชนวน ในหนงสอ พนฐานของพพธภณฑ ของ แอมโบรซ และเพน ( Ambrose and Paine 1 1993 ) ไดกลาวไววา พพธภณฑ มหนาทสำคญในจดเตรยมการบรการดานการศกษาใหวบผเขาชมทงเดกและผใหญ การบรการแบบนอาจอยในรปการจดการเรยนการสอนภายในพพธภณฑหรออาจเปนการตดตอ ประสานงานวบคร ผสอน เพอใหครสามารถใชประโยชนจากพพธภณฑ และเจาหนาทใหได

34

มากทสด นกเรยนควรไดรบการตอนรบอยางอบอน ผอนคลาย และเปนมตรจากเจาหนาทของทาง พพธภณฑ แอมโบรช และเพน กลาววา ในทก ๆพพธภณฑควรจะมผเชยวชาญทางการศกษา ทมความเขาใจในตวพพธภณฑและวตถทสะสมไวอยางนอย 1 คน และถอเปนหนาททจะชวย ผชมไมวาจะเปนเดกหรอผใหญ ในการใชและเรยนรจากพพธภณฑ โดยเฉพาะเดก ๆ เพราะ ผเชยวชาญทางการศกษาอาจเปน ผเดยวในพพธภณฑ ทมความรทางดานจตวทยาการเรยนร และมประสบการณในการวเคราะหเนอหาทซบชอน แลวนำมานำเสนอผชมในวธทงายแกการ เชาใจ หรออาจจะเรยกผเชยวชาญทางการศกษานวาลามในพพธภณฑไมผดนก ในพพธภณฑ เลกบางแหงในอเมรกาทไมสามารถจดหาเจาหนาททางการศกาามาประจำได อาจจะขอความรวม มอจากศนยบรการโรงเรยนทองถนใหจดหาครมาประจำพพธภณฑในระยะเวลา 2-3 ปก'ได อกวธ หนงกคอขออาสาสมครทมทกษะทเหมาะลมจากชมชน ซงอาจเปนครทเกษยณหรออดตครกไดท เตมใจเจยดเวลามาชวย หรอการของผสนบลนนทางการเงนกเปนอกวธหนงทจะมาชวยแบงเบา ภาระในการจายเงนเดอนผเชยวชาญดวยเชนกน

แอมโบรซและเพน (Ambrose and Paine, 1993) ยงเสรมวา มใชแตการรอให โรงเรยนมาเยยมซมเทานน พพธภณฑมโปรแกรมทจะนำตนเองไปสโรงเรยนหรอชมชน พพธภณฑ บางแหงสามารถใหโรงเรยนยมวตถออกไปไดในระยะเวลาสน ๆ เพอทจะนำไปบรณาการกบการ เรยนการสอนในหองเรยน แตจะตองทำดวยความระมดระวงความเลยหายและความปลอดภย ดวย การจดสโมสรเดกหรอกจกรรมวนหยด กเปนอกวธหนงในการซกซวนใหเดกมความสนใจใน พพธภณฑ และจะกอประโยชนในการศกษาไดมาก ทงนตองมการจดการอยางระมดระวง เพอให เดกทดคนไดเชารวมมากทสด อกวธหนงทไดผลทสดในการจดบรการการศกษา คอ การจดเทศ กาล ซงจะตองมการกำหนดหวขอเพอวางขอบเขตและรปแบบการจดเทศกาล และถาตงใจจดขน เพอโรงเรยน กนาจะเปนเรองทมหวขอเกยวกบงานทโรงเรยน

ตงนนจงกลาวไดวา การบรการการศกษาในพพธภณฑถกจดใหมขนเพอตอบ สนองวตถประสงคหลกของพพธภณฑ และมวตถประสงคในการบรการการศกษากเพอเปดกวาง ทางความคด สรางความประทบใจ กระตนใหเกดความสนใจและกระตอรอรน ใหความรใน เรองราวทเกยวกบวตถในพพธภณฑ เพมพนประลบการณในการใชวจารณญาณ รกและเหน ความสำคญของวตถและตวพพธภณฑ กอใหเกดความคดสรางสรรคและปลกฝงทกษะการเรยนร ตลอดชวต รวมทงรสกซาบซงในสนทรยภาพ โดยถอผชมหรอผเรยนเปนศนยกลาง พพธภณฑตอง สรางความรวมมอกบองคกรและชมชนตาง ๆรวมทงระบบการศกษาทงระบบอยางมประสทธภาพ

35

1.5 การแอสาร1ชมชน Community Communication

พพธภณฑในความหมายโดยรวมคอ สถาบนทตงเนอยางถาวร โดยปราศจาก การแสวงหากำไรในการใหบรการแกสงคมทงภายนอกและภายใน เปนสถานทเกบรวบรวม สะสม ผลงานดแล สงวนรกษาวจยจดแสดงนทรรศการทงแบบตดตงถาวรและชวคราวไมวาจะเปน วตถทางธรรมชาต หรอวตถทมนษยสรางขนซงมคณคาและความสำคญทางวทยาศาสตรและ วฒนธรรม โดยมวตถประลงคในการลอความหมาย ใหความรและความเพลดเพลนทางดาน ตาง ๆ พพธภณฑในอดตจงถกเขาใจวา เปนสถานทเกบรวบรวมสงของเพอการศกษา ทงทจรง แลวพพธภณฑเปนสถาบนทมความหมายในแงฃองการสอสาร (อเลยน ฮปเปอร-กรนฮลส11994 ) ในการดำเนนการจดแสดงงานครงหนง ๆ นน ผจดจะตองมความรความเขาใจในกระบวนการ สอสาร หรอระบบการสอสารมวลชน (อเลยน ฮปเปอร-กรนฮลส11994 อางถง ออทจ และ ชเอซา,1979 ) การสอสารในทนเปนการลอสารกบชมชนเปนหสกดงนนผวจยจงนำทฤษฎการ ลอสารเพอชมชนมาเปนกรอบทฤษฎในการวจยในครงน

คณลกษณะสำคญ ๆ ของการลอสารชมชนมดงน1. เปนการลอสารแบบสองทาง ( Two - way communication ) ทผสงสาร

และผรบสารสามารถมปฏกรยาโตตอบ ( interactivity) กนอยตลอดเวลาทงในลกษณะเปนทาง การหรอไมเปนทางการกได ลกษณะการสอสารแบบสองทาง ทำใหสถานะของผสงและผรบไม ตายตว แตจะมการผลดเปลยนบทบาทอยตลอดเวลา

2. ทศทางการไหลของขาวสาร ( Flow of information ) ในขณะทกระบวน ทศนการสอสารเพอการพฒนาแบบกระแสหลกนน ทศทางการไหลของขาวสารเปนไปอยางจำกด คอ มการไหลจากเบองบน (เจ าหนาท ร ฐ) ไปลเบองลาง (ประชาซน) เทานน แตการสอสาร ชมชนนน การหลงไหลของขาวสารจะมทศทางทหลากหลาย มาจากทกทศทกทาง ทงจากบน ลงลาง (T o p -D o w n ) จากลางลบน (B o t to m -u p ) และแบบแนวนอน ( Horizontal )

ดงนน ขาวสารจงอาจจะไหลจากนกวางแผนพฒนาไปลชาวบาน จากสอมวลชนไปลผรบสารใน ชนบท ในเวลาเดยวกนชาวบานอาจจะลงขาวสารขนไปบงเจาหนาทของรฐ หรอมการแลก เปลยนตดตอลงขาวสารระหวางกลมชาวบานดวยกน ( ในวงการพฒนาชมชนของไทยในปจจบน เรมคนเคยกบแนวทางการปฏบตทเรยก วา “ การสรางเครอขายช มชน " “ การศกษาดงานจาก กลมซาวบาน “ ดวยกนเอง ) ในทศทางการไหลของขาวสารนน นอกจากจะใชมต ( dimension ) เรองทศทางเปนเกณฑพจารณาแลว บงมนกวชาการบางทาน เซน Pavelka ( 1978 ) ใชเกณฑ ใชเกณฑเรองขอบเขตของชมชนเปนตวแบงเปน “ ขอบเขตภายในชมชน” และ "ขอบเขตภาย

£<2า2>3>06 6 ^

36

นอกชมชน " จากเกณฑน ทำใหมองเหนทศทางการไหลของขาวสารใ.น 3 ทศทาง คอ การไหลของขาวสารจากสอภายนอกเชามาสชมชน การใชลอเทอสงสารเรองราวของชมชน ออกไปยงบคคลภายนอก และการใชการลอสาร เทอกระตนใหเกดการลอสารภายในชมชน ยนเอง เพอชวยยกระดบความตระหนกเกยวยบความตองการและการแสดงออกขงศววม'.ปนศว ของดวเองของชมชน

3. เปาหมายของการสอสารชมชน

มวธการและแงมมหลายแงมมทจะกำหนดเปาหมายของการสอสาร'.ทอชมชนตวอยางเชน

ทา?กำหนดเปาหมายโดยการใชระดบผทเทยวชองเปนเกณฑ

การสอสารชมชนจะมเปาหมายทเทยวชองยบกลมผเทยวชองในระดบตาง ๅ ดงน

ระดบชมชน เปนการสอสารทมเปาหมายเพอยกระดบคณภาพ

ชวตของชมชน

ระดบหนวยงานนอกชมชน เปนการลอสารทนำไปส'การเปลยนแปลงองคกร

หรอหน วยงานภายนอกท เท ยวข องย บด านการ พฒนาและการสอสาร

ระดบสงคมสวนรวม เปนการลอสารทจะนำไปสการเปลยนแปลงทาง

สงคมและวฒนธรรมในระดบกวาง การกำหนดเปาหมายโดยสอดรบยบทศทางกา?ไหลของขาวสาร

ในแง,มมน อาจกำหนดเปนเปาหมายของการสอสารชมชนไตเปน 3 เปาหมาย

ยอย คอ

1. เพอทำการถายทอดขาวสารขอมลและโนมนาวชกจงใจ อนมกไดแก ทศทางการไหลของขาวสารจากบนลงลาง (อยางไรกตาม ทศทางการไหลแบบอนๆ กใช เปาหมายนไตเชนยน )

2. เพอเปนชองทางแสดงออกซงดวตนของชมชน (Community self - expression) อนอาจจะหมายรวมตงแตการแสดงออกซงความตองการของชมชนไปจนกระทงถง การแสดงออกซงสทธ ศกดศร ภมปญญาของชมชนดวย

3. เพอพฒนาความเปนดวเองของบคคล ( Development of the individual ' ร se lf) ในหนวยทเลกลงมากวาชมชน การสอสารชมชนจะทำหนาทคลายๆเปนเวทแหงการ ศกษาเรยนรทชวยใหศกยภาพของปจเจกบคคลไตพฒนาสรางสรรคอยางเตมท

37

4. เปนการสอสารทเกดฃนและดำเนนการIฟอตอบสนอ4ความตองการ'ของ ประชาชน ( Need - oriented ) ชงสอดคลองกบคณลกษณะประกา?สาคญข'!องnระ^บว1นเทศนการ พฒนาแนว,ใหมแทนการพฒนาทแตเดมเคยตอบสนองความตองการ'ของรฐเป’นหลก

5. หนาทของการลอสาร Windahl et. all ( 1992) ระบวา หนาทของการ สอสารชมชนนาจะประกอบดวย

5.1 หนาทในการแสดงออก ( Expressive Function ) คอทงบคคลและ

กลมลามารถแสดงความเปนตวของตวเองออกมา เพอทจะสรางเอก

ลกษณของตนเองได5.2 หนาททางลงคม ( Social Function ) คอการเขามสวนรวมในการ

สอสารเพอจะสรางความรสกรวมเปนชมชนเดยวกน

5.3 หนาทในการใหขอมลขาวสาร ( information Function ) อนเปนหนา ทพนฐานของการสอสารโดยทวไป หากทวาในการลอสารชมชนนน ทศทางการไหลของขาวสารตองเปนอยางรอบดานตงทไดกลาวมาแลว ตงนนผเขารวมกระบวนการการลอสารทกคนจงไดแลกเปลยนขอมล และความร เพอยกระตบความเขาใจและความรในเรองการสอสารและ ทกษะการถายทอด ไปยงบคคลอนท'เกยวของกบกจกรรมการพฒนา ชมชน

5.4 หนาทในการควบคมการปฎปตการ (Control Activation Function )การสอสารจะเปนชองทางนำไปสการปฏบต เพอปรบปรงหรอแก!ข ปญหาทเกดขนของบคคลและชมชนได เนองจากการสอสารชมชนม ลกษณะเปนการสอสารแบบสองทางทม-ขนตอนของปฏกรยาปอนกลบ (Feedback)

นอกเหนอจากคณลกษณะทกลาวมาแลวน (Berrigan F.J. , 1979 อางถงใน กาญจนา แกวเทพ . 2542 .) ไดเพมเตมคณสมบตบางประการทการสอสารชมชนนาจะม คอ

6. ลอของชมชนเนนการปรบปรงสอใหเหมาะสม สำหรบประโยชนการใช งานของชมชน ไมวาชมชนจะตงวตถประสงคการใชเอาไวเชนใดกตาม

7. สอชมชนตองเปนลอทคนในชมชนลามารถเขาถง ( Access ) ไดตลอดเวลา เฟอนำไปใชเพอหาขาวสาร เพอความรหรอเพอความบนเทง

38

8. สอชมชนเปนสอทชมชนตองเขามามลวนรวม ( Participates ) ในหลาย ๆบทบาท ไมวาจะเปนผวางแผนการใชสอ ผผลต ผแสดง ฯลฯ

9. สอชมชนตองเปนสอทแสดงออกของชมชน มใชเปนสอเพอชมชน ซงหมาย ความวา ตวตนของชมชนทจะแสดงออกไปนนตองมาจากการกำหนดของชมชนเอง มใชเปนผอน มาทำใหชมชน

10. สอชมชนจะปรบเปลยนลกษณะของการเปนเครองมอถายทอดขาวสารจาก ทหนงไปยงอกทหนง มาเปนเวทลำหรบแลกเปลยนขาวสารและทศนะของคนทกคน

ในกรณของไทย มนกวชาการไทยไตรวบรวมคณลกษณะทสำคญทครอบคลม องคประกอบยอยของการสอสารทง 4 ลกษณะ คอ S - M - C - R วาควรมลกษณะตงตอไปน

คอ

1. ระดบความยาก-งายของลอ ตองเหมาะลมกบระตบและความลามารถใน การรบสารของชาวบาน โดยเฉพาะในกรณทเปนสอสงพมพ ตองคำนงความสามารถในการอาน

ของซาวบาน

2. ประ๓ ทของเนอหาของสอ ตองเปนเรองทเนนหนกลงไปในปญหาเรงดวน หรอปญหาในชวตประจำวนของคนในลงคมนน ๆ

3. กลมเปาหมาย สอแตละชนดควรจดทำขนสำหรบกลมเปาหมายเฉพาะ

4. วธการนำเสนอ ลอควรนำเสนอสงทเปนปญหา หรอสภาพทกอใหเกด ปญหาแลวเสนอแนะหรอกระตนใหผรบสารชวยกนคดแกใขปญหาตงกลาว

5. ความเกยวพนของเนอหา เนอหาของสอควรเปนเรองทเกยวของกบ ประลบการณและชวตความเปนอยของชาวบาน

6. บทบาทของสอ สอจะตองมลวนชวยผลกตนใหเกดการแลกเปลยนความ คด ประลบการณ และมการทำกจกรรมอยางตอเนอง

7. ความนาสนใจ สอตองมลกษณะงาย ๆ แตนาสนใจ และดงดดความ สนใจโดยอาศยภาพและเสยง เปนตวดงดดความนาสนใจ

8. ความเกยวของกบผรบ สอควรจะมลวนทชวยใหผรบสารลามารถประเมน ตนเองไต ตวอยางเชน หลงจากทนำเสนอปญหาและสาเหตของปญหาแลวอาจจะมลวนของ เนอหาทตงคำถามวาผรบสารเปนลวนใดของสาเหตของปญหาเปนตน

39

2. บ ท บ าท แ ล ะ ค ว าม ส ำ ค ญ ข อ งพ พ ธ ภ ณ ฑ ท ม ต อ ก า ร ศ ก ษ า

2.1 ค ว า ม ห ม า ย ข อ งพ พ ธ ภ ณ ฑ

ศาสตรเรองพพธภณฑไดพฒนามาอยางตอเนอง ตงแตการสมมนาเรอง หนาท ทางการศกษาของพพธภณฑสถานซง UNESCO จดขนในป พ.ศ. 2501 ท Rio de Janeriro Brazil ทำใหความหมายขอบขายของพพธภณฑมการพฒนามาโดยตลอด ความหมายทใซกนอยางกวาง ขวางในปจจบน ไดแก ความหมายทสภาพการพพธภณฑระหวางชาต (International council of Museums : ICOM) กำหนดไวในบทบญฤวตมาตรา 3 และ 4 ดงน ( ประชม ชมเพงพนธ,2530 )

มาตรา 3 “สถาบนถาวรใดกตามทตงขนโดยไมหวงผลประโยชนหากำไรจดตงขน เพอบรการรบใชสงคมและเพอการพมนาสงคม และเปดใหสาธารณชนทวไปเชาชมเพอประโยชน ในทางลงเสรมการอนรกษการคนควาวจย การลอสารความรความเชาใจและจดแสดงเผยแพร โดยมจดมงหมาย เพอการศกษาหาความรเพอการเลาเรยนและเพอความบนเทงใจตอหลกฐาน ทางวตถอนเปนมรดกทางวฒนธรรมของมนษยชาตและสงแวดลอมของมนษยเรา ถาสถาบนใด อยในขอบขายน สถาบนนนถอวาเปนพพธภณฑสถาน"

มาตรา 4 ยงไดกลาวถงคำจำกดความวาพพธภณฑสถานยงรวมถง

1 สถาบนเพอการอนรกษหรอสงวนรกษาและแกลเลอรทจดแสดงและเปด บรการอยางถาวร เซน หอสมด หอจดหมายเหต

2 โบราณสถานทางธรรมชาตวทยาแหลงทางโบราณคด และแหลงทางชาต พนธวทยา ตลอดจนโบราณสถานทางประวตศาสตรและแหลงหรอสถานทท ลกษณะเปนพพธภณฑในตวเองโดยธรรมชาต ซงควรคาแกการอนรกษและ ปลกฝงความรความเชาใจ

3 สถาบนทจดแสดงเกยวกบสงมชวต เขน สวนพฤกษชาต สวนสตวสถานเลยง สตว'นา บรเวณสงวนสงมชวต ( Vivara ) วนอทยาน ฯลฯ

4 สถานทธรรมชาตทจดไวเปนเขตสงวน

5 ศนยวทยาศาสตรและหอดาราศาสตร

นอกจากนยงมความหมายอนทเผยแพรอกมากมาย อาทเขน

พพธภณฑ หมายถง สถาบนทตงขนอยางถาวร มไดมงหวงการคากำไร มเปา หมายเพอประโยชนทางการศกษาเลาเรยน และสนทรยภาพของประชาชนเปนอยางยง เปน สถาบนทดำเนนงานโดยคณะบคคลมออาชพ ซงทำหนาทแสวงหาวตถสงของเชามาเปนสมบตของ พพธภณฑ ทำหนาทด แลบำรงรกษาอนรกษค นควา วจยหารายละเอยดวตถสงของเหลานน และจดแสดงเผยแพรแกลาธารณชนเปนปกตวสย

40

พพธภณฑ คอ สถาบนทซงเปนอาคารอนเปนทเกบรวบรวมจดแสดงวตถสงของ ตาง ๆ เพอการตรวจพนจ (Inspection) เพอการศกษาหาความร (Study) และเพอความสนก เพลดเพลน (Enjoyment)

พพธภณฑ แยกตามรปคำและความหมายไดดงน “ พพธ ” เปนภาษาบาลและสนสกฤต แปลวา ‘'ตาง ๆกน”

“ ภ ณ ฑ " แปลไดวา “สงของเครองใช''

“ พ พ ธภณฑ" แปลรวมความไดวา "สงของเครองใชตาง ๆนานา ทเกบรวบรวมไว เพอการชนชมและศกษาหาความรเซนโบราณวตถ ศลป1วตถ เปนตน

พพธภณฑ เปนสถานทจดตงแลดงคลปวตถและโบราณว ตถ และเปนทเกบรวบ รวมสมบตทางสตปญญา ( Intellectual Property ) ทงเพอการพกผอนหยอนใจและเพอเปน หลกฐาน ทบรรดายมสตปญญาจะใชเปนสถานทคนควา และเปนพยานอางองความรตามศลป วทยาการในแขนงตาง ๆตงแตความรขนตาจนถงขนสงสด พพธภณฑสถานจงมใชลมบตเฉพาะ ของประชาชนและประเทศชาตหรอประเทศใดประเทศหนง หากแตเปนสมบตรวมของโลก

และความหมายทกรมศลปากร (กรมศลปากร,2532) ไดรวบรวมไวและเผยแพรม

ดงธ

Webste’s dictionary of synonym บญญตความหมายของ พพธภณฑสถานไว วา พพธภณฑสถานเปนทละลมหรอรวบรวมวตถทางธรรมชาต วทยาศาสตรสงแปลกประหลาด และศลปะวตถ

Carter V. Good ( ed ) Dictionary of Education ไดใหความหมายของ พพธภณฑสถานไววา เปนสถานทรวบรวมหรอสงวนวตถทมความลำดญทางธรรมชาตวทยา ศาสตรและศลปะ

ศาสตราจารยฟอยลส (Floyles) แหงมหาวทยาลยโรเซสเตอรประเทศองกฤษได ใหความหมายของพพธภณฑสถานว า เปนสถานบนซงมวตถประลงคทจะเกบร กษาวตถทแสดง ถงปรากฏการณทางธรรมชาต (อ างถ งในจ ราจงกล,2532)

นคม มลกะกามะ และคณะ (นคม มลกะกามะ และคณะ,2521) ไดสรปความ หมายของพพธภณฑสถานวา คอ สถานททตงขนเพอรวบรวม สงวนรกษา และจดแสดงวตถทม ความสำคญทางวทยาศาสตรและวฒนธรรม เพอประโยชนในการศกษา คนควา และความ เพลดเพลน ตามคำจำกดความนไดรวมความหมายถงหอศลปะ อนสรณสถานทางประวตศาสตร สวนสตวพฤกษชาต วนอทยาน ลถานทเลยงสตวนา และสถานทอน ๆ

นเชต สนทรพทกษ (นเชต สนทรพทกษ,2522) ไดสรปความหมายของพพธภณฑ วา พพธภณฑประ๓ ทตาง ๆ นน เปนเลมอนลถานศกษาเปดเฉพาะวชาทจดกจกรรมและเรองราว

41

ทนาสนใจ นารนาศกษาไวใหผลนใจทงหลายไดเขาไปศกษาหาความรตามใจปรารถนา ลกษณะ ของพพธภณฑนนตองจดวาเปนสถานศกษาทเปดโอกาสอนเทาเทยมกนอยางยงใหแกบคคลทก เพศ ทกวย ไดมโอกาสทจะศกษาหาความรดวยตนเองไดตลอดชวตโดยอสระ

พาลเมอร ( Palmer,1954 ) ไดใหความหมายของพพธภณฑสถานซงตรงกบ ภาษาองกฤษวา มวเซยม (Museum) ซงมรากศพทมาจากภาษากรกวา Mouseion มความหมาย วา "Temple of muses" คอ เทวาลยของเทพธดาทง 9 ซงลวนแตทรงคณวฒในสรรพวทยาการ ตาง ๆทศกษาเลาเรยนกนอยในสมยกรก

ฟลานาแกน ( Flanagan, 1983 ) ไดใหความหมายไววา พพธภณฑสถานเปน สถาบนถาวรทรวบรวม ดนควารกษาวจ ย และจดแสดงหลกฐานวตถสงของทเกยวกบประชาชน และสงแวดลอมนนๆและพพธภณฑทมจประสงคทจะศกษาคนควาพฒนาและบรการความร ความบนเทงใหแกลงคม

วททซ และ ชเลอร ( Wittich and Schullor, 1973 ) ใหคำนยามวา พพธภณฑ คอ สถานทสะสมและรวบรวมสงของจรงตงเดมหรอของตวอยาง เพอการศกษาวจยและจดแสดง ให ในการแสดงพพธภณฑมการออกแบบและใชเทคนควธตาง ๆ เชน จดเปนไดโอรามา ( Diorama ) หนจำลอง เพอใหนาด นาชม นาสนใจ เสนอตอสาธารณะชน

นอกจากนยงมคำในภาษาองกฤษ ท,มความหมายใกลเคยงกบคำวาพพธภณฑ อกหลายคำ เชน Cabinet, Closet, villa, Gallery, Collection etc, ( ประชม ชมเพงพนธ, 2530 )

ดงนนความหมายของพพธภณฑสถาน จงหมายถง สถาบนทม1วตถประสงคใน การรวบรวมสงวนรกษาวตถตาง ๆทเปนหลกฐานสำคญทางวฒนธรรมและวทยาศาสตรอน สมพนธกบมนษยและธรรมชาตสงแวดลอม เพอการปลกจตสำนกในการสบสานอนรกษมรดกทาง วฒนธรรม เปนเสมอนสอกลางทจะสานสมพนธระหวางอดตกบปจจบนเพอประโยชนตอการ ศกษาทใหความรและความเพลดเพลนแกลาธารณชนโดยไมมขอจำกดใด ๆทงสน

2.2 ชนดของพพธภณฑ

ในระยะแรกพพธภณฑมไดถกจดตงขนเพอวตถประสงคประการใดประการหนง โดยเฉพาะ นอกจากเพยงเพอการรวบรวมวตถทนาลนในไวเทานน ตอมาระบบและแนววถแหง การบรหารและการศกษา ไดพฒนาจนเกดวตถประสงคทแนนอนและสามารถแบงแยกชนดของ พพธภณฑได โดยสภาการพพธภณฑระหวางชาต ไดจำแนกชนดของพพธภณฑออกเปนสาขา ตาง ๆ ตามหวขอแหงการอภปรายของนกการพพธภณฑตาง ๆทวโลกเปนสาขาดงน (นคม มสกะ

กามะ และคณะ,2521)

42

า . พพธภณฑทางมานษยวทยาและชาตพนผทยา ( Museum of

Anthropology and ethnology ) ซงแบงเปนสาขายอยตามรายละเอยดการ จดแสดง ไดแก

พพธภณฑชาตพนธวทยา (Ethnological Museum)

พพธภณฑศลปะพนเมอง (Folk Art Museum)

พพธภณฑกลางแจง (Open Art Museum)

2. พพธภณฑทางประวตศาสตรและโบราณคด ( Museum of History and Archaeology )

พพธภณฑทางโบราณคด (Museum of Archaeology)

พพธภณฑทางประวตศาสตร (Museum of History)

พพธภณฑประจำโบราณสถาน (Site Museum)

3. พพธภณฑทางศลปะ (Museum of Arts)

4. พพธภณฑศลปะรวมสมย (Gallery of contemporary Arts)

5. พพธภณฑประจำเมองหรอทองถน (Regional Museum-City Museum)

ธ. พพธภณฑทางธรรมชาตวทยา (Natural History Museum)

7. พพธภณฑทางวทยาศาสตรและเครองจกรกล (Museum of Science and Technology)

8. พพธภณฑแบบพเศษ (Specialized Museum)

9. พพธภณฑของมหาวทยาลยและสถาบนการดกษา (University Museum)

2 .3 ห น าท แ ล ะ บ ท บ าท ข อ งพ พ ธ ภ ณ ฑ

สวาง เลศฤทธ (สวาง เลศฤทธ12536) กลาวถงบทบาทหนาทของพพธภณฑใน ฝรงเศสในอกแงมมหนงวา มอย 3 ประการดวยกนคอ

1) พพธภณฑเปนสถานทดกษาหาความรพพธภณฑแทบทกแหงในฝรงเศส จะมนกเรยนตงแตอนบาล จนถงปรญญาเอก ไปดกษาหาความร พพธภณฑมหลายรแบบดวยกน เชน พพธภณฑประวตศาสตรพพธภณฑวทยาศาสตรฯลฯ พพธภณฑ จงเปนแหลงใหความร แขนงตาง ๆมากมาย

2) พพธภณฑ เปนสถานทพกผอนหยอนใจ ในฝรงเศสทกวนหยด พพธภณฑ ทกแหงจะเตมไปไดดวยผคนทกเพศทกวย พนทภายนอกจะถกจดเปนสวน ทนงพกผอน มราน

อาหาร และลงอำนวยความสะดวกอน ๆอกมากมาย

43

3) พพธภณฑเปนแหลงอนรกษและสงวนรกษาทรพยากรทางวฒนธรรม ใน ปจจบนพพธภณฑโนฝรงเศส เรมใหความสำคญแกเดกมากขน มการปรบปรงหองจดแสดงให เหมาะสมกบการรบรของเดก เชน เดกเลกทยงอานหนงลอไมออก จะจดหองใหเดกเรยนร โดยการ จบตองหรอ ประสาทสมผส สวนเดกโตกจะจดหองนทรรศการใหมตวหนงลอมากขน และมกจ กรรมเสรม ทงหมดนเพอสเรมสรางใหเดกโตขนเปนผใหญทมคณภาพของประเทศ

นอกจากน กจการของพพธภณฑIนปจจบนสามารถกลาวไดวา เปนสถาบนของ ประชาชนพพธภณฑตองเปนศนยชมชน และบรการชมชน ซงประกอบไปดวยบคคลทกเพศ ทกวย ทกระดบการศกษา เปนสถานทใหความรและความบนเทง รวมทงการนำพพธภณฑไปสชมชน ตาง ๆอยางทวถงอกดวย ( จรา จงกล ,2532: องคณา วสวรวงศ 1 2533 ) พพธภณฑจงมหนาท รวบรวบวตถจำแนกประ๓ ทและศกษาวจย บนทกหลกฐาน สงวนรกษา รกษาความปลอดภย จดแสดงใหบรการการศกษา การประชาสมพนธ และมบทบาททางสงคมในดานตาง ๆ

นคม มลกะคามะ ( 2536 ) จรา จงกล ( 2532 ) และแอมโบรชและเพน ( Ambrose and Panine, 1933 ) ไดกลาวถงบทบาทหนาทของพพธภณฑตามหลกวชาการ พพธภณฑไวเปนหมวดใหญ ๆดงตอไปน

1. การรวบรวมวตถ (Collection) การรวบรวมเปนหนาทประการหนงในจำนวน งานใหญ ๆในพพธภณฑเพราะถาปราศจากงานขนนแลว พพธภณฑจะเกดฃนไมไดโดยเดดขาด การรวบรวมเรองราวตาง ๆสามารถใหความรอยางกวางขวางแกผทเขามาชม การรวบรวมสงเหลา นขนอยกบเวลา สถานท และการเกบรกษา และวตถทเกบรวบรวมในระยะแรกมกเกยวกบจำพวก งานทางศลปะและหลกฐานทางโบราณคดเพอสนบลนนอารยธรรมเบอตน

2. การจำแนกประ๓ ทและศกษาวจย (Identifying) คอ การจำแนกประ๓ ท วตถใหถกตองและแนนอนตามลกษณะทางกายภาพ อาย รปแบบ สมยทมา แหลงกำเนด หากไม ลามารถตรวจสอบได อาจทำการคนควาวจยเพมเตม โดยวธเปรยบเทยบและทดลองเพอใหได ขอมลท,แทจรง โดยมผเชยวชาญทมความรกบวตถนนไดศกษาตวอยางของวตถแตละชนทไดรบ นอกจากนพพธภณฑยงจะตองหใบรการแกประซาซนในเรองการตรวจสอบวตถและขอเทจจรง ทางวชาการอกดวยรวมทงเจาหนาทและนกวชาการในพพธภณฑจะตองศกษา คนควาวจย และ เผยแพรผลงานทางวชาการในเรองทตนสนใจ เพอยกระดบพพธภณฑของตนใหเสมอนสถาบน การศกษา สถาบนหนงทสรางสรรคความรทางวชาการ และเปนทเชอถอแกประชาชนทวไป

(จรา จงกล,2532)

3. การทำบนทกหลกฐาน( Recording ) การจดรายละเอยดตาง ๆทเกยวของ กบหลกฐานวตถทรวบรวมไวแลวจดลงในปายหรอสลากใสลงบนวตถ ตใสวตถ และจำเปนจะตอง บนทกหลกฐานไวในทะเบยนใหญ ซงจะแสดงถงสงทรวบรวมมานนทงหมด ตามลำดบวนเดอนป

44

หรอบนทกในเลม สมดเปนชด ๆ เชนเดยวกบเรองราวทไดลงทะเบยนไวและลงตามลำดบวนเดอน ปเชนเดยวกนและจะไดรบความสะดวก เมอมสารบญทบนทกตวอยางแตละชนลงบนบตรซงม เรองราวตาง ๆของวตถในบตรนนซงมการนำไปเกบไวทปลอดภย

4. การสงวนรกษา (Preservation) การเกบรกษาวตถตาง ๆตอการทำลาย ทางพสกลหรอการเสอมทางเคมหรอการคกคามโดยพวกอนทรยสาร ซงจะมวธการเกบรกษาวตถ ตางๆ ตามแตลกษณะของวตถนนๆรวมทงการซอมแซมเมอเกดการชำรดเลยหาย

5. การรกษาความปลอดภย (Security) การสงวนรกษาใหปลอดภยจากการ เสอมชำรดตามกาลเวลา และคมครองความปลอดภยจากโจรและอคคภย โดยระบบรกษาความ ปลอดภยทเหมาะสมกบประเทภของพพธภณฑและสภาพแวดลอม ซงรวมไปถงการบรรจการขน ลงวตถและการควบคมจำนวนวตถใหเหมาะลมกบสถานททจดแสดง

6. การจดแสดง (Exhibition) การจดแสดงเปนสงสำคญทสรางความสนใจให แก'ผซม ใหเกดการคดเปรยบเทยบกนระหวางสงใกลเคยงและสรางความนกคดของคนทงกลม การจดนนจะตองทำใหสะดดตาของผซมและผผานไปมา รวมทงกอใหเกดความสนใจทจะเขา มาพจารณาอยางใกล ๆการจดแสดงตองใชความรทางธรรมชาตและใชจตวทยาในการออกแบบ ตลอดจนความชำนาญในการจดวตถชนดตาง ๆจดมงหมายของกานจดแสดง ตองใชเทคนคใน การจดหองแสดง การใชลทางคลปะประกอบดวยเครองประดบและเครองตกแตง สามารถดงดด ความสนใจของผชมได

ไอลเนอร และ ดอบล ( Eisner and Dobbs,1998 ) และ นคม มลกะคามะ ( 2536 ) กลาววาการจดนทรรศการตองมวตถประสงคของการจดแสดง คำนงถงเนอหา กจกรรม ทางการคกษาและอาจใชสอตาง ๆมาประกอบการจดแสดงได เชน สไลดวตท ศน เอกสาร หนหรอโมเดล เอกสาร และคำบรรยาย

ฮเปอร-กรนฮลล( Hooper-Greenhill,1991 ) กลาววา การจดนทรรศการเปน กระบวนการสอสสารทสำคญ และนทรรศการเปนชองทางสอสารทลามารถทำใหการสอสาร ระหวางผลงสารและผรบสารบรรลเปาหมายไดอยางมประสทธภาพชองทางหนง เพราะนทรรศการ เปนสอทสามารถเหนดวยตา ผชมจะมเวลาใหพจารณาและทำความเชาใจในเนอหาสาระ รวมทง วตถประสงคทผลงสารตองการจะสอสารดวย

7. การบรการทางการคกษา (Education Service) สงทผจดแสดงจะตอง กระทำในการจดแสดงงานตาง ๆ คอ การเราความรสกของผชมใหเกดความอยากเหนตอสงท จดแสดง และความอยากรอยากเหนนจะทำใหไดรบคำตอบเปนทนาพงพอใจ ความอยากรอยาก เหนไมควรจำกดเฉพาะควอยางชนเดยวตอหนาทานผชม แตควรจะมากกวานน ซงการสรางความ รทางการคกษาเหลาน สามารถนำไปใชใตถงปญหาการรบรของคนตามความรสกในทางศลปะ

45

ความนกคดและอดมคต การจดแสดงตวอยางวตถเปนกลมและมคำอธบายประกอบ เปนการ สอบผชมถงความรเบอตนเกยวกบวชาทางวทยาศาสตรและคลปะ และนเปนจดมงหมายของ พพธภณฑทจะใหความรอยางกวางขวางแกผชนจนถงทสด

8. การประชาสมพนธ (Public Relation) การบรการททำใหเกดความสะดวก สบายและความพงพอใจแกผชม รวมทงการสรางภาพพจนและความสมพนธระหวางตว พพธภณฑกบประชาซนถอวาเปนการประชาสมพนธทงลน ซงงานประชาสมพนธตงกลาว เกยวของกบปจจยตาง ๆหลายประการ เชน การจดทำสมาชกหรอการสรางเครอขายความรวมมอ (โลจนา มโนทย,2543) การเกบคาธรรมเนยมเขาชม บรการใหความสะดวกสบายแกผชม รานคา การโฆษณาประชาสมพนธฯลฯ โดยเฉพาะการโฆษณาประชาสมพนธจะทำไดโดยใชลอสงพมพ วทย โทรทศน เทปโทรทศน การแสดงตาง ๆ ( จรา จงกล, 2532 ) และการสารสนเทศ

( พ ๐แกร,1.1985 ) เพอเขาถงผชมทกระดบไดงายยงขน

9. การประเมนผล (Evaluation) หนวยงานทเกยวของกบการศกษาทกระดบ จำเปนตองมการประเมนผลการดำเนนงาน เพอพฒนาระบบบรหารและการจดการ รวมทง สามารถตรวจสอบไคโดยการประกนคณภาพภายใน (ทบวงมหาวทยาลย,2543) และในฐานะท พพธภณฑกถอเปนสถาบนการศกษานอกระบบอยางหนง จงมควรนำระบบการประเมนผลมาใช เพอพฒนาความพรอมของบคลากร การบรหาร การปฎปตงาน งานวชาการ และการนำเทคโนโลย สบยใหมเขามาใช (ควะลยภเพชร,2538) ซงพองกบวบลย ลสวรรณ (2539) ทกลาววา การดำเนน งานทมเปาหมายชดเจน มระบบการดำเนนงานทตรวจสอบไค จะเปนลวนชวยใหการดำเนนงานไค รบการสนบสนนและไครบการสงเสรมจากภาครฐและประชาชนตอไป

ฮเปอร-กรนฮลล( H ooper-G reenh ill 1 1991 ) ไคใหหสกเกณฑในการประเมน ผลพพธภณฑเอาไววา พพธภณฑควรมการประเมนผลการดำเนนงานจากผชม โดยวเคราะหจาก ผชมทเปนกลมเปาหมายของพพธภณฑ เพอการพฒนาคานการบรการการศกษาทมประสทธภาพ และตรงกบความตองการของผชม ทงบงสามารถพฒนาคานตาง ๆ เพมเตมอกดวย และจรา จงกล ( 2532 ) กมความเหนสอดคลองวา การประเมนผลหรอการศกษาความคดเหนหรอความตองการ ของผชมกลมตาง ๆจะเปนขอมลในการปรบปรงกจกรรมและการจดบรการใหดยงฃน ซงการวจย จากผชมทนตองใชวธการทหลากหลาย ทงการสำรวจ สงเกต และสมภาษณ

ดงนนจะเหนไตวา บทบาทหนาทของพพธภณฑในการรวบรวมวตถ จำแนก ประเภทและศกษาวจย ทำบนทกหลกฐาน สงวนรกษา รกษาความปลอดภย จดแลดง บรการทาง การศกษา ประชาสมพนธ และประเมนผล ลวนเปนบทบาททสำคญในการลงเสรมใหพพธภณฑ เปนสถาบนการศกษานอกระบบ ทตอบลนองความตองการของประชาชนทกระดบชนไตอยางม ประสทธภาพ พพธภณฑในอนาคตจงถอเปนเสมอนแหลงการเรยนรทจะนำไปลการเรยนรตลอด

46

ชวต และการปลกฝงการใชพพธภณฑอยางถกตองดวยการใหบรการการศกษาแกเยาวชนอยาง ถกวธ จะชวยใหพพธภณฑเปนอกทางเลอกหนงในการหาความรเพมเตม ทงชวยพฒนาศกยภาพ และทกษะดานตาง ๆของเยาวชนใหเกดประโยชนตอการดำเนนชวตได

2.4 พ พ ธภ ณ ฑ ก บพ ระราช บ ญ ญ ตการศ กษ าแห งช าต พ .ศ .2542

‘'การศกษา” ตามพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พทธศกราช 2542 หมายถง กระบวนการเรยนรเพอความเจรญงอกงามของบคคลและสงคมโดยการถายทอดความร การบก การอบรม การสบสานทางวฒนธรรม การสรางสรรคจรรโลงความกาวหนาทางวชาการ การสราง องคความรอนเกดจากจดสภาพแวดลอม สงคม การเรยนรและปจจยเกอหนนใหบคคลเรยนรอยาง ตอเนองตลอดชวต ซงการจดการศกษาดงกลาวไดถกแบงออกเปน 3 รปแบบ คอ

1. การศกษาในระบบ เปนการศกษาทกำหนดจดมงหมาย วธการศกษา หลก สตร ระยะเวลาของการศกษา การวดและประเมนผล ซงเปนเงอนไขของการสำเรจการศกษาท แนนอน

2. การศกษานอกระบบ เปนการศกษาทมความยดหยนในการกำหนดจด มงหมาย รปแบบ วธการจดการศกษา การวดและประเมนผล ซงเปนเงอนใฃฃองการสำเรจการ ศกษา โดยเนอหาและหลกสตรจะตองมความเหมาะสมสอดคลองกบสภาพปญหาและความ ตองการของบคคลในแตละกลม

3. การศกษาตามอธยาศย เปนการศกษาทใหผเรยนไดเรยนรดวยตนเองตาม ความสนใจศกยภาพ ความพรอม และโอกาส โดยศกษาจากบคคล ประลบการณสงคม สภาพ แวดลอมลอหรอแหลงความรอน ๆ

สถานศกษาอาจจดการศกษาในรปแบบใดรปแบบหนงหรอทงสามรปแบบกได โดยใหมการเทยบโอนผลการเรยนทผเรยนสะสมไวในระหวางรปแบบเดยวกน หรอตางรปแบบได ไม,วาจะเปนผลการเรยนจากสถานศกษาเดยวกนหรอไมกตาม รวมทงจากการเรยนรนอกระบบ ตามอธยาศย การบกอาชพ หรอจากประลบการณการทำงาน

ในทน “การศกษาตลอดชวต,, หมายถง การศกษาทเกดจากการผสมผสาน ระหวางการศกษาในระบบ การศกษานอกระบบ และการศกษาตามอธยาศย เพอใหลามารถ พฒนาคณภาพชวตไดอยางตอเนองตลอดชวต (สำนกงานคณะกรรมการศกษาแหงชาต,2542)

47

การศกษาในระบบ การศกษานอกระบบโรงเรยน มใชแตเพยงการเรยนรใน โรงเรยนเทานนเราสามารถเรยนรไดในแหลงการเรยนรทแวดลอมผเรยนและโรงเรยนใดทกแหง

ดงนนคำวา “แหลงการเรยนร" หมายถง สถานททเปนแหลงขอมลและกอใหเกด การเรยนรตามความตงอการของผเรยน (พระราชบณญตการศกษาแหง'ชาต,2542)

คำวา “พพธภณฑ'’ จงถกมองในฐานะแหลงการเรยนรแกประชาชนซงตามนย พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พทธศกราช 2542 ไดกำหนดใหพพธภณฑ เปนสวนหนงของ การศกษาในฐานะแหลงการเรยนรตลอดชวตทรฐตองลงเสรมและดดตงดง มาตรา 25 รฐตอง สงเสรมการดำเนนงานและการดดตงแหลงการเรยนรตลอดชวตทกรปแบบ ไดแก หองสมด ประชาชน พพธภณฑหอศลป สวนสตวสวนสาธารณะ สวนพฤกษศาสตรอทยานวทยาศาสตร และเทคโนโลย ศนยการกฬาและนนทนาการ แหลงขอมลและแหลงการเรยนรอนอยางพอเพยง และมประสทธภาพ

ในทำนองเดยวกนพพธภณฑสามารถเขามาเปนศนยการเรยนระดบปฐมวยและ ระดบการศกษาขนพนฐาน รวมทงเปนแหลงกลางในการพฒนากระบวนการเรยนรภายในชมชน ดงปรากฏในมาตรา 1 8 ขอ 3 ศนยการเรยนไดแก สถานทเรยนทหนวยงานดดการศกษานอก โรงเรยน บคคล ครอบครว ชมชน องคการชมชน องคกรปกครองลวนทองถน องคกรเอกชน และ สถาบนสงคมอนเปนผดด และ มาตรา 29 ใหสถานศกษารวมกบบคคล ครอบครว ชมชน องคกร ชมชน สงเสรมความเขมแขงของชมชนมการดดการศกษาอบรม มการแสวงหาความร

ดงนน ความหมายตามพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 พพธภณฑจงเปนแหลงของการเรยนรตลอดชวตใหกบผเรยนในทกระดบและทกระบบ รวมทง เปนสถาบนทสามารถพฒนากระวบนการเรยนรภายในชมชนใหมประสทธภาพมากขน ดงจะเหน ไดจาก แผนภมท 5 แสดงความสมพนธระหวางผเรยนกบสถานศกษาและแหลงการเรยนรตลอด ชวต

48

แผนภาพท 5 แสดงความสมพนธระหวางผเรยน สถานศกษา และแหลงการเรยนร ตลอดชวต (สำนกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต, 2542: 12)

แผนภาพนแสดงใหเหนวา ผเรยนสามารถเรยนรจากลถานศกษาและแหลงการ เรยนรตลอดชวตไดทกเวลา แหลงการเรยนรตลอดชวต ดงกลาว ไดแก หองสมดประซาซน พพธภณฑ หอศลป สวนสตว สวนสาธารณะ สวนพถกษศาสตร อทยานวทยาศาสตรและ เทคโนโลย ศนยการกฬาและนนทนาการแหลงขอมลและแหลงการเรยนรอนๆสวนสถานศกษา ไดแก สถานพฒนาเดกปฐมวย โรงเรยน ศนยการเรยนวทยาลย สถาบนมหาวทยาลย หนวยงาน การศกษาหรอ หนวยงานอนของรฐหรอของเอกชน ทมอำนาจหนาทหรอมวตถประลงคในการ จดการศกษา

49

แผนภาพท 6 แสดงความสมพนธระหวางแหลงการเรยนรตลอดชวตกบการบรหาร และการจดการศกษาของรฐและระบบการศกษา

ศนยการเรยน ศนยการเรยนมาตรา18(3) มาตรา18(3)

แผนภาพท 6 นแสดงใหเหนถงความสมพนธระหวางแหลงการเรยนรตลอดชวต กบการบรหารและการจดการศกษาของรฐ ทแบงเปน 2 ลวน คอ ลวนกลาง บรหารและจดการโดย กระทรวงศกษา ศาสนา และวฒนะธรรมแหงชาต และลวนทบรหารและจดการศกษาโดยเขตพนท และระบบการศกษาทแบบเปน 3 รปแบบ คอ การศกษาในระบบ การศกษานอกระบบ และการ ศกษาตามอธยาศย (มาตรา 15)

หากพจารณาถงเนอหาในแหลงการเรยนรตลอดชวต ทงทขนกบสวนกลางและ เขตพนทจะพบวาในมาตรา 23 ทเนนความลำศญของความร คณธรรม กระบวนการเรยนรและ การบรณาการตามความเหมาะสมของแตละระดบการศกษาใน 5 เรอง ไดแก

50

า. ความทรองเกยวกบตนเอง และความสมพนธของตนเองกบสงคม ไดแก ครอบครวชมชนชาต และสงคมโลกรวมถงความรเกยวกบประวตศาสตรความเปนมาของสงคม ไทยและระบบการเมองการปกครองในระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข

2. ความรและทกษะ ดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย รวมทงความรความเขาใจ และประลบการณเรองการจดการ การบำรงรกษาและการใชประดยชนจากทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมอยางสมดลยงยน

3. ความรเกยวกบศาสนา ศลป วฒนธรรม การกฬา ภมปญญาไทยและการ ประยกตใชภมปญญา

4. ความรและทกษะดานคณตศาสตร และดานภาษา เนนการใชภาษาไทย

อยางถกตอง

5. ความร และทกษะในการประกอบอาชพและการดำรงชวตอยางมความสข เนอหาความรทง 5 ดงกลาว เมอผนวกกบความสามารถในการใหบรการการ

ศกษากบผเรยน สามารถแบงแหลงการเรยนรตลอดชวตไดเปน 2 ลวน คอ แหลงการเรยนรตลอด ชวตทขนกบสวนกลาง ซงมเนอหาท,มความเปนสากลสงและใหบรการทางการศกษาแกคนหมมาก ในขณะท แหลงการเรยนรตลอดชวตทขนอยกบเขตพนท มเนอหาหนกไปในเรองของทองถนและ ตอบสนองความตองการการบรการทางการศกษาของคนในทองถนเปนสำคญ (สำนกงานคณะ กรรมการการศกษาแหงชาต,2542)

หากพจารณาถงความเชอมโยงของแหลงการเรยนรตลอดชวต กบระบบการ ศกษาทง 3 รปแบบ ไดแก การศกษาในระบบ การศกษานอกระบบ และการศกษาตามอธยาศย การเชอโยงดงกลาว โดยเฉพาะระดบการศกษาขนพนฐานในมาตรา 18 (3) แหลงการเรยนรตลอด ชวตทมศกยภาพสามารถจดการศกษาปฐมวยและการศกษาขนพนฐานอาจดำเนนการไดในฐานะ ศนยการเรยน ซงศนยการเรยนมสถานภาพเปนสถานศกษาตามมาตรา 4 ทลามารถจดการศกษา ในรปแบบหนงหรอทงสามรปแบบกได (มาตรา 15)

2.5 บทบาทของพ พ ธภ ณ ฑ ท ม ต อระบบโรงเร ยน

พพธภณฑทมใชเพยงลามารถใหความรภายในดวพพธภณฑเทานน พพธภณฑ ถอวาการบรการสอการสอนเปนการบรการและใหการศกษาอกอยางหนงดวยเชนกน

51

การศกษาของนกเรยนในปจจบนตองการศกษานอกสถานทมาก และพพธภณฑ สถานกเปนสถานทหนงทสำคญกบโรงเรยน ซงจะใชใหเปนประโยชนไดหลายทาง เชน

1. การนำนกเรยนไปชมพพธภณฑสถานเพอเพมพนความเขาใจในบทเรยน ซง อาจมไดในโอกาสตาง ๆ

2. การใชพพธภณฑสถานเปนจดสนใจในการเรยนแบบโครงงาน

3. การยมวสดจากพพธภณฑสถานมาใชเปนอปกรณการสอน

หลกสตรในปจจบนกคอ การจดประลบการณแก'นกเรยนโดยคำนงถงความ สามารถและอายของเดก และแมวาพพธภณฑสถานจะไมใชผทำหลกสตร แตโดยเหตทตองจดกจ กรรมการศกษาชวยโรงเรยน จงจำเปนตองทราบหลกสตรตาง ๆอนเปนหลกทฤษฎและหลกสตรท ใชเฉพาะในชมชนทพพธภณฑสถานใหบรการ อยางไรกตามพพธภณฑสถานในหลายประเทศไดม สวนรวมในการรางหลกสตรของโรงเรยนดวย กลาวคอ เจาหนาทการศกษาของพพธภณฑสถานจะ ไดรบเชญเปนกรรมการรางหลกสตรและจดทำแบบเรยนดวยวธการนใดประโยชนมาก ทำใหผราง หลกสตรทราบวา จะใชพพธภณฑสถานเพอประโยชนการศกษาของโรงเรยนอยางไร และเจาหนา ท'กไดทราบความตองการ ความมงหมาย ตลอดจนเนอหาของหลกสตรโดยละเอยดและชดแจง งายแก,การจดบรการแกโรงเรยน (จรา จงกล,2532)

ในขณะเดยวกนโรงเรยนกจำเปตองมการตดตอประลานงานกบทางพพธภณฑ ดวยเชนกน ดงจะเหนไดจากรายงานการวจยดงกลาวตอไปน

ครผลอนควรมลวนรวมในขอบเขตของพพธภณฑศลปะบาง เชน การลอสารกบ เจาหนาทพพธภณฑและผทมสวนเกยวชองกบโปรแกรมของทางพพธภณฑอยางตอเนอง เพอให แนใจวาคนเคยกบงานศลปะทแสดงแบบถาวรและโปรแกรมวไปทใหบรการ ซงจะทำใหงายใน การบรณาการประลบการณไนพพธภณฑเชากบการสอน นกการศกษาในพพธภณฑตองการทราบ หลกสตรทใชอยในขณะนนอยางสมาเสมอ เพอทจะชวยใหพวกเขามองเหนแนวโนมทางการศกษา และการปฏรป ผเชยวชาญทางศลปะสามารถวางแผนการเยยมชมพพธภณฑและแหลงขอมลทาง การลอน ซงจะรวมถงการตดตอเชอมโยง เพอใหตรงตามวตถประสงคการเรยนร การตดตอกบ ครผลอนคนอน ๆจะทำใหเกดความคนเคยกบโปรแกรมและวตถดบของพพธภณฑ ประชากรให ความสำคญกบการสนบสนนของผบรหาร และเหนวาผบรการเปนผทรเรมการรวมมอระหวางทง ลองสถาบน เชน การใหครไปปกงานกบนกการศกษาในพพธภณฑอยางนอย 1 วนตอป (Berry, 1998:11)

ภายหลงจากการทศนศกษาในพพธภณฑแลว แอมโบรชและเพน (Ambrose and Pained 993:39) ยงแนะนำใหทำกจกรรมตอเนองจากการเยยมชมวา ถาการเยยมชมพพธภณฑ ถกจดขนอยางตอเนองมากจากงานทนกเรยนทำในหองเรยนแลว ดงนนกนาจะมงานตอเนอง

52

หลงจากการเยยนชมพพธภณฑดวย เชน การจดแสดงนทรรศการ การเขยนบทละคร การจดการ แสดงละคร เตนรำ ดนตร ทำประตมากรรม งานหตถกรรม งานศลปะทเลยนแบบจากพพธภณฑ

กาวแรกในการสรางความรวมมอระหวางพพธภณฑและโรงเรยนคอ การใหการ สนบสนนความเขาใจและการสอสารระหวางทงลองสถาบนใหดขน ในประเทศสหรฐอเมรกามการ จดตงศนยความรวมมอระหวางพพธภณฑและโรงเรยนขน และทางศนยไดตงโปรแกรมพเศษขนท สถาบนนอรเทกซสเพอนกการศกษาทางทศนศลป โดยการสรางสถาบนการแกอบรมครมาเปน เวลา 5 ป และไดรบเงนทนจาก Getty (ตงแตป 1995-1997 ) ซงศนยนจะเปนเสมอนทเกบขอมล ตาง ๆ เพอความสำเรจของโปรแกรมการรวมมอระหวาง 2 สถาบน เชน เปนททำการวจย เกบรกษาขอมลพนฐาน และทำใหขอมลเหลานผานไปบงผทตองการดวยการพมพหรอเครอขาย ทางอเลกทรอนกล (Berry,1998)

สรปวาโรงเรยนสามารถใหความรวมมอกบทางพพธภณฑไดโดยใหขอมลทางการ ศกษาและความกาวหนาของหลกสตรแกพพธภณฑอยางตอเนอง เพอความสะดวกและประสทธ ภาพในการใชและการวางแผนการนำชมพพธภณฑ

2.6 ความร วมม อระหว างพ พ ธภ ณ ฑ และโรงเร ยน

ชานทาวดาก ( Xanthoudaki ,1997 ) พบวาระหวางการสอนศลปศกษาใน โรงเรยนและการเยยมชมหองแสดงภาพหรอพพธภณฑนน มปฏสมพนธกนอยางมาก

วลลน ( Wilson, 1997 อางถงใน Berry, 1998 ) กลาววา โครงการผมล'วนรวม ระหวางโรงเรยนและพพธภณฑทประสบความสำเรจมากทสดจะตองเปนการรวมมอกนจากทง สองฝาย แบงความเปนเจาของโปรแกรมการศกษารวมกน และบงเนนวาไมวาจะเปนนกการศกษา ทใดกควรคำนงถงในแตละแงของการศกษา ทจะชวยเสรมประสบการณของนกเรยนทงลน

ฮอรด ( Hord,1986 อางถงใน Berry,1998 ) ไดแบงวา ความรวมมอเกดจาก องคกรหรอบคคลทแตกตางกนสองฝายหรอมากกวาเหนดวยในการทจะรวมมอกนทำงานใน โครงการ ๆหนงดวยการหวงผลประโยชนในภายภาคหนา และบงไดนยามรปแบบทจำเปนในการ รวมมอกนไววาเปนการแบงปนความสนใจและบอดความตองการใหอกฝายหนงทราบ ใหเวลาใน ขนตอนการจดการกระตอรอรนทจะรบรรบทราบดวยจตวญญาณแหงการรวมมอ มการสนทนาท ตอเนอง มขอมลอยางสมาเสมอซงรวมถงพนกงานและเงนทนดวย ละวางการควบคมตวเองเพอ ลดความเสยง หมนตรวจสอบความเขาใจของผทมลวนเกยวของมลกษณะลวนตวทมความอดทน ความยดมนตออดมการณและมความมงหมายทจะแบงปน

53

เซพพารด (Sheppard, 1993 คางถงใน Berry, 1998) ไดเนนถงความสมพนธ ของการรวมกนระหวางบคลากรของพพธภณฑและโรงเรยน และชใหเหนวานกการศกษาในโรง เรยนรจกความลามารถของนกเรยนไดดกวา ในขณะทนกการศกษาในพพธภณฑมความรเกยวกบ งานศลปะในพพธภณฑมากกวา

ในกลมประซากรทศกษา วอล,ช-ไพเพอร (Walsh - Piper, 1989) เหนวา สวน ใหญนกการศกษาในพพธภณฑจะเปนผเรมตดตอแบบเปนสวนตวกอน เพอทจะขอความรวมมอ และชกนำนกเรยนใหเขารวมในการวางแผนลนบสนน สวนทลำคญทสดในการรวมมอระหวาง พพธภณฑและโรงเรยนคอความชดเจนของจดมงหมายทจะตองจดตงแตเรมแรก เพอทแตละฝาย จะไดเขาใจถงความตองการในผลลพธทแตละฝายตงความหวงไว ความแตกตางของมมมอง ระหวางลองกลม (ครผลอนและนกการศกษาในพพธภณฑ) อปลรรคตอความสำเรจในการรวมมอ คอ นกการศกษาในพพธภณฑ) อปสรรคตอความสำเรจในการรวมมอ คอ นกการศกษาใน พพธภณฑขาดความเขาใจถงความตองการและการรเนใจในงานของครผสอน มาตรฐานการลอน ทแตกตางกน และขาดการร]กอบรมครทเพยงพอ

เมอโปรแกรมถกจดขน ผรวมมอของตงลองฝายกจะตองรกษาเปาหมายเตมของ โครงการนน ๆไวใหได การฟงความคดเหนของกนและกนและคงไวซงความเปนเจาของโครงการ รวมกน ขนตอนการรวมมอกนนตองการเวลา ความตงใจ การตดตอลอสารอยางลมาเสมอ มความ ยดมนตออดมการณ และความอดทน ( Berry, 1998 )

แอมโบรชและเพน ( Ambrose and Paine, 1993 ) เหนวา ครผลอน ภณฑารกษ และผเชยวชาญทางการศกษา ควรรวมกนวางแผนการจดทศนศกษาภายในพพธภณฑ และ ครผสอนควรเขาชมพพธภณฑกอนนำนกเรยนเขาชมและควรมการจองเวลาลวงหนากอน การเยยมชมพพธภณฑควรจดใหเปนสวนหนงของงานทนกเรยนทำอยแลวทดรงเรยน และควรม การเตรยมนกเรยนจากในหองเรยนกอน เพอนกเรยนจะมความพรอมเมอไปถงพพธภณฑและ รวาตองทำอะไรอยางไรในการหาแนวคดใหม ๆถงแมวาผเชยวชาญทางการศกษาของพพธภณฑ จะเปนผนำในการเยยมชมพพธภณฑกตาม ครผสอนกควรตดตามรวมไปดวยตลอดการชม พพธภณฑ เพอจะไดลามารถนำไปจดงานหรอกจกรรมในหองเรยนทตอเนองจากการชม พพธภณฑครงนน

แอมโบรซและเพน ( Ambrose and Paine, 1993 ) ยงชใหเหนวา การลราง ความสมพนธทดกบครผสอนของโรงเรยนในทองถนเปนอกเรองหนงทเจาหนาทของพพธภณฑ (ผจดการ) ตองคำนงถงเชนกน เพอการลอสารถงความกาวหนาของพพธภณฑและการใช ประโยชนจากพพธภณฑ ในทางกสบกนเจาหนาทพพธภณฑกควรจะตองทราบถงความกาวหนา ของโรงเรยนดวยและทก พพธภณฑควรจดการร!กอบรมใหแกครผลอนจากโรงเรยนในทองถน

54

อยางนอยปละ 1 ครง และควรจดขนภายในพพธภณฑโดยมผเชยวชายทางการศกษาของ พพธภณฑเองเปนผนำ การจดอบรมครงนควรใหเจาหนาทพพธภณฑทกคนเขารวมดวย เพอ พฒนาความสมพนธอนดระหวางครโรงเรยนและเจาหนาทพพธภณฑ การจดอบรมครงนควรม การวางแผนอยางระมดระวงและอาจมเดกนเรยนเขารวมมามสวนในการอบรมกได รวมทง พพธภณฑอาจชวยบรการครผลอนในการใชลอการสอนของพพธภณฑดวยกได ขนอย กบสกษณะ ของพพธภณฑและความตองการของโรงเรยนในทองถน

จะเหนไดวา ความรวมจากทงโรงเรยนและพพธภณฑมความสำคญตอการ ทศนศกษาในพพธภณฑอยางมาก การลอสารระหวางสององคกรอยางตอเนองจะชวยใหการ ทศนศกษาแตละครงประลบความสำเรจตามวตถประสงคมากขน

2.7 ความแตกต างทางการเร ยนการสอนในพ พ ธภ ณ ฑ ก บการเร ยนการสอน แบบปกต

ในป 1984 ในประเทสหกรฐอเมรการมการพดถงความแตกตางระหวางธรรมชาต ของการรในพพธภณฑศลปะและการสอนศลปะในโรงเรยน ขอแตกตางทชดเจนมากทสด คอ การวางแผนและชวยเวลาในการสอน ซงการสอนในโรงเรยนลอนแบบหองเดยวภายในหองเทานน (Self-Contained classroom) และมระยะเวลาหลายเดอน การลอนแบบนเปนวธการทนกเรยนม ความคนเคยอยแลว สวนการเรยนในพพธภณฑเปนสวนทจดการเรยนการลอนในทสาธารณะและ ใชงานศลปะเขามาแทนทอปกรณการลอนทใชในหองเรยน แตครผสอนยงคงคาดหวงกบการสอน แบบดงเดม และตองการใหนกเรยนมพถตกรรมแบบในหองเรยน รวมทงครผสอนยงนยมใชวธการ สอนแบบในหองเรยนใชกบในพพธภณฑดวย จงทำใหโอกาสเรยนรในพพธภณฑลดประสทธภาพ ทพงมลง (Zeller, 1985)

แอมโบรชและเพน กลาวไวในหนงลอเกยวกบพนฐานทางดานพพธภณฑวา เจาหนาทของพพธภณฑควรมการพดคยกบครผลอนกอนการเยยมซม เพอปองกนการถามคำถาม แบบการทศนศกษาทวไปของครผลอน และรกษาเวลาอนมคาของนกเรยนในพพธภณฑใหใตมาก ทสด (Ambrose and Paine, 1993)

ฮคสช'ใหเหน'วา พพธภณฑและการเรยนในหองเรยนตาง กนและวธทจะจดการ ตานการสอนในโรงเรยนไดนำเสนอเนอหาและมโนทศน ดวยการลอสารทางการสนทนาตามแบบท แผนเปนมา สวนการเรยนในพพธภณฑไดเรยนรผานรปรางของวตถเปนหลกและไมเนนกระบวน การทเปนแบบแผน ซงวธนจะสรางความสนใจ แนวคด และประลบการณแกผเรยนไตมาก ดงนน โปรแกรมการรวมมอทดจะชวยผสานขอดของทงลองฝายไต (H icks,1986 อางถงใน Berry,1988)

55

แตความคด'ในประเดนนกมผไมเหนดวย เซน วลเลยม ช'วา หลกสตรการศกษ'า ในพพธภณฑเปนการสอนผชมดวยวตถ ดงนนเจาหนาทในพพธภณฑจงควรมงความสนใจใหแก พพธภณฑ อยางหวงทจะนำการศกษาในพพธภณฑไปเชารวมกบการเรยนการลอนปกตใน โรงเรยน เซน รปแบบหลกสตร หนงสอแบบเรยน ทฤษฎ การเรยนรทใขในปจจบน ฯลฯ หรอ องโปรแกรมของพพธภณฑเขากบรปแบบและทฤษฎทถกผลตขนมาใหใชกบโรงเรยน เพราะการ กระทำเหลานนจะใหประโยชน(ความรทกษะแนวความคด ความสนนสนานกบพพธภณฑและ การเรยนรนอกระบบแบบตลอดชวต) แกนกเรยนนอยมาก (William, 1981 อางถงใน Zeller,1985)

แอนดรวกบเอเชย และกอททฟรด กลาววา ถานกเรยนเขาใจพพธภณฑวาเปน สงอน ๆ ทนอกเหนอจากการเปนหองเรยนทสอง นกเรยนจะมความสนกสนาน มงทจะเลน ทดลองประสอบการณใหม ๆทำกจกรรมรวมกนเพอสามารถสบเสาะคนหาและดนพบไดตามใจ ตนเอง รวมทงไดแสดงความตองการของตนเองทเกดขนตามธรรมชาต สงเหลานเปนลวนสำคญ ของการศกษาในพพธภณฑ (Andrew and Asia, 1979:Gottfried,1980 อางถงใน Zeller, 1985)

เฟสาด ระบวา การใชพพธภณฑเปนเครองมออยางหนงในการลอนหรอนำมาใช เพอการขยายการเรยนการสอนใหอยนอกหองเรยนนน เปนสญญาณบอกนกเรยนวา "พพธภณฑ ไมใซททจะมาดวยความสมครใจ" (Floud, 1952 1980 อางถงใน Zellery, 1985)

กเรยนชใหเหนวา การใหการศกษาในพพธภณฑถกทำใหเหมอนวา พพธภณฑ ยงคงเปนหองเรยนอย แทนทจะใหความแตกตางและแสดงถงบรรยากาศการเรยนรในแบบเฉพาะ ตวของพพธภณฑเอง (Gurian, 1982 อางถงใน Zeller,1985)

โอเพนไฮเมอร และนวตนกบชลเวอร เชอวา การเรยนในโรงเรยนและการเรยน ในพพธภณฑนนเปนเลนขนาด พพธภณฑไมใชเครองขยายหรอเครองมอสนบลนนการสอนใน โรงเรยน (OppenheimenNewson and silver, 1978)

วอลลนล เนนวา การเรยนการสอนเฉพาะในพพธภณฑควรจะมหนทางการเรยน และมการพฒนาโปรแกรมการเรยนการสอนใหเกดขนภายในพพธภณฑเอง ไมใชการใชกฎ ขอบงดบจากภายนอก(โรงเรยน) ( พ ๐แกร, 1981 )

หนงสอเรองพพธภณฑในศตวรรษใหม ในป 1984 เนนวาโปรแกรมการสอนใน พพธภณฑถกโรงเรยนใชเปนลวนเพมเตมของหลกสตร และประสบการณภายในพพธภณฑกเปน เพยงเครองมอเสรม ขอกำหนดของดรงเรยนตาง ๆ กทำใหบทบาทของเจาหนาทในพพธภณฑ ลดลง จากความเหนลวนใหญทเพมขนและงานวจยตาง ๆพบวา การเรยนการสอนในพพธภณฑ แตกตางสถาบนทอนมาก โดยเฉพาะโรงเรยน และมความจำเปนในการออกแบบประสบการณ การเรยนรภายในพพธภณฑสำหรบผเชาชม ( Zeller,1985 )

56

ไวนแลนดกบเบนเนท กองททฬรด วลลนด และฟาซ ( Weinland and Bennett, 1984:Gottfried, 1980: Wolins, 1981;Fache, 1982 1980 ) เหนฟองตองกนวา ผบรการการ ศกษาในพพธภณฑควรเพมการสนทนากบผชม และเปลยนความคดเหนผานการพดคยแบบ ตวตอตว ลงเสรมความสนกสนานและกจกรรมการเลน ชวยใหผชมมการเรยนดวยตนเอง ชวยกระตนความคดสรางสรรคและการเรยนรทผานการเลน (เลนไปดวยเรยนไปดวย)

แลทชชประเดนวา ภณฑษรกษอาชพตงขอสงเกตวา การมปฎสมพนธภายใน กลมผชมจะใชเวลามากในการเขาชมศนยวทยาศาสตรพพธภณฑหรอสวนสตวดงนนจงเหนวา สถานทเหลานไม'ใชททจะเสรมขอมลความรเหมอนอยางการเรยนรอยางเปนระบบในโรงเรยน (Lastsch, et a l.,1980 อางถงใน Zeller, 1985)

อากปกรยาของผเขาชมทมาเปนคหรอเปนกลมเพอทเขามาพกผอนกคอ ความ งงงวย และสบสนกบการปอนขอมลทมากเกนไป และกรยาทผชมเลอกชมผลงานตามความ พอใจเหลานมผลมาจากความเคยชนกบการทเคยไดมาทศนศกษาในอดต การจำไดวาพพธภณฑ คนบรรยากาศของความสมนสนามอสระกบการศกษานอกโรงเรยน ดงนนเจาหนาทพพธภณฑจง ควรตงจดมงหมายของการทศนศกษากบเยาวชนในการใชประโยชนจากแหลงขอมลทางวฒน ธรรมของพพธภณฑใหชดเจน (Zeller, 1985)

แตในทางกสบกน เบอรร กชใหเกบขอดของการทศนศกษาในพพธภณฑศลปะ ทถกจดขนในรปแบบประหนงหองเรยนทลองวา ผทมสวนเกยวของถกดงคำถามเกยวกบความ สำคญในการรวมการทศนศกษาเขาเปนสวนหนงของความรในวชาศลปศกษา กลมโรงเรยนพดกน มากกวา การทศนศกษาในพพธภณฑนนเปนการศกษาตอเนองจากการเรยนในหองเรยนนนเอง และเปนการจดหาสถานททนาเชอถอสำหรบเดก ๆ ในการดงานศลปะทเปนจรง พวกเขายง เสรมวา ผลจากการจดพพธภณฑไหเปนหองเรยนตอเนองทำใหพพธภณฑมความคนเคยกบ หลกสตรและจดการลอนใหกบเดก ทำใหขนตอนการเรยนรงายฃนและทำใหการสอนศลปะใน โรงเรยนมเหตมผลมากขน การแลกเปลยนความแตกตางทางสงแวดลอมของการเรยนรระหวาง โรงเรยนและพพธภณฑ รวมทงความตองการของแตละสถาบนทจะเขาใจคณลกษณะของอก ฝาย คำแนะนำเกยวกบการบรการของทางพพธภณฑทมใหกบครผสอน รวมถงหองปฏบตการ รายการชองผลงานหรอวตถในพพธภณฑ การลดคาสมาชก และงานเทศกาลตาง ๆทกโรงเรยน ตองการความชวยเหลอเรองคายานพาหนะของนกเรยนและชองการสนบสนนทางดานวสด อปกรณและบรการ เพอชวยเสรมใหวชาศกษาและการทศนศกษาในพพธภณฑแตละครงมเหตผล ตอผบรหารและผปกครองมากขน ( Berry,1998 )

ดงนนจะเหนไดวาการเรยนในพพธภณฑแตกตางการเรยนในโรงเรยนอยางมาก เนองจากการเรยนในพพธภณฑเปนการเรยนผานวตถในพพธภณฑโดยไมเนนกระบวนการเรยน

57

อยางเปนแบบแผน เพอสงเสรมใหผเรยนไมรสกวาพพธภณฑเปนหองเรยนทสอง เกดความสนก สนาน และกระตนความสนใจ อยางไรกตามยงมนกวจยบางสวนทเหนวา พพธภณฑเปนหองเรยน ตอเนองจากการเรยนในหองเรยนปกต

3. พ พ ธ ภ ณ ฑ ท อ งถ น

3.1 ค ว าม ส ำภ ญ ข อ งพ พ ธ ภ ณ ฑ ท อ งถ น

พพธภณฑทองถน กำลงเปนกระแสความคดแนวใหมในการจดตงพพธภณฑไน ประเทศไทย แมปจจบนจะมพพธภณฑทองถนตามจงหวดตาง ๆ แตกระนนกยงเปนสวนนอยเมอ เปรยบเทยบกบจำนวนชมชนและทองถนจำนวนมากในประเทศไทย ทยงขาดแคลนชมคลงภม ปญญาทองถนไวใหลกหลานไดศกษาหาความร เพอเปนแนวทางในการดำเนนชวต และการ พฒนาทองถนของตน

นอกจากพพธภณฑทองถนจะเปนสถานททใหความรแกคนในทองถนแลว พพธภณฑทองถนยงเปนกลไกทชวยสนบสนนการรวมตวของคนในชมชนเพอรวมกนคด รวมกน ตดสนใจ และรวมกนดำเนนกจการของทองถนเพอคนในทองถนเอง ซงจะนำไปสความรวมมอกน ในการพฒนาทองถน ลอดคลองกบเจตนารมณของรฐบาลทตองการขยายการมสวนรวมในการ พฒนาแกชมชน อนเปนแนวทางของการพฒนาทยงยน

3 .2 ล ก ษ ณ ะ เด น ข อ งพ พ ธ ภ ณ ฑ ท อ งถ น

พพธภณฑ คอ สถานทเกบรวบรวมและสงวนรกษาสงของเพอการศกษาและให ความเพลดเพสนอยางไรกตามพพธภณฑทองถนมลกษณะพเศษทแตกตางไปจากพพธภณฑ สถานทวไป ตงน

3.2.1 ทองถนเปนผ!'เรมจดทำ และดำเนนการพพธภณฑทองถนทแทจรงจะ ตองเกดจากความตองการหรอเกดจากการรเรมของชาวบาน บางแหงอาจมหนวยงานภายนอก มารวมชวยเหลอบาง แตชาวบานจะทำหนาทในการจดการ ดแลรกษา และดำเนนการเอง

3.2.2 เนอหาทนำเสนอ เปนเรองราวของชมชนในดานดาง ๆอนไดแก ประวต ความเปนมาของชมชน การทำมาหากน คาสนาและความเชอ ตลอดจนความลมพนธภายในชม ชนหรอทองถนเปนสำคญ อาจมการกลาวถงลงคมอนกเฉพาะในสวนททองถนมการตดตอลมพนธ ทางเศรษฐกจ การเมอง ลงคม และวฒนธรรมกบลงคมภายนอกเทานน

58

3.2.3 มความหลากหลาย พพธภณฑทองถนแตละทจะมลกษณะพเศษเฉพาะ อนเปนเอกลกษณของแตละชมชน ทำใหเกดการเรยนรและเขาใจถงความแตกตางหลากหลายทาง วฒนธรรม ชวยลดทอนการหลงตวเอง และการดถกเหยยดหยาม อนนำไปสความเขาใจซงกนและ กนของลงคม

3.2.4 เนนความเรยบงายแตมความหมายตอชมชน สงของทจดแสดงมอยใน ชมชนทองถนนน ๆไมจำเปนตองเปนของมคา อาจเปนศลปวตถทางศาสนาททางวดเกบรวบรวม ไว หรอศลปหตถกรรมประ๓ ทเครองมอเครองใขทเกยวกบชวตความเปนอยของชาวบาน

3 .3 ป ร ะ โย ช น ข อ งพ พ ธ ภ ณ ฑ ท อ งถ น

3.3.1 เปนกลไกสำคญเพอการศกษานอกระบบทใหความรความเขาใจเกยวกบ ทองถน ในขณะทการศกษาในระบบหรอการศกษาของรฐศกษาสงทอยหางไกลชวตประจำวน การ ดำรงอยของพพธภณฑทองถนจงชวยใหเกดความสมดลทางการศกษาอนเปนพนฐานสำคญของ การพฒนาชมชนและประเทศชาต

3.3.2 อนรกษศลปวฒนธรรม และภมปญญาทองถนโดยชวยอนรกษสงของทม ความหมายทางวฒนธรรมไมใหกระจดกระจายหรอสญหาย เพอใหคนรนหลงไดเรยนร

3.3.3 กระตนใหเกดสตปญญาจากการเรยนรภมปญญาทลบทอดและสงสมกน มา ตลอดจนความรทเกยวกบชมชน อนเปนสวนหนงของชวตทคนในทองถนควรจะเรยนร เพอรจก ปรบตวใหเขากบการเปลยนแปลงของทองถนหรอลงคม

3.3.4 เปดโอกาสใหเรยนรและทำความเขาใจวฒนธรรมของแตละทองถน อน จะนำไปสความเคารพใน ความแตกตางภายในลงคม

3.3.5 ปลกจตสำนกทองถน ความรกในมาตภม และปลกฝงใหเกดความ ภาคภมใจในตวเอง รวาตวเองมรากเหงาเปนมาอยางไร ตลอดจนเชอมนในวฒนธรรมของตน

3.3.6 กอใหเกดความเขาใจความหมายของ “วฒนธรรม’’ ทเปนรปธรรมอยาง ชดเจน โดยทำใหเหนวา ทกสงทกอยางในชวตประจำวน คอสงทจะตองสงวนรกษา และนำมา พฒนาใหเกดประโยชน

3.3.7 เกดความรวมมอและความเปนอนหนงอนเดยวกนของชมชน อนนำไปส ชมชนทเขมแขง มคกยภาพทจะดแลตนเอง ดแลรกษาสงแวดลอม โดยเฉพาะการรวมกนดแลและ รกษาวฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณทดงามของชมชนไมใหถกทำลายหรอแตกสลาย อนเปน

ความหมายของการอนรกษและการพฒนาทยงยน

59

3.3.8 เปนรากฐานของการทองเทยวเพอการพฒนาทยงยน การทองเทยวถอเปนเพยงผลพลอยไดทเกดจากพพธภณฑ ซงจะชวยใหชาวบานมรายได อนเปนการชวยลดภาวะ การยายถนของชมชน

3 .4 บ ท บ าท พ พ ธ ภ ณ ฑ ท อ งถ น

กอนทมนษยชาตในโลกนจะม '‘พพธภณฑ" นน ผคนในสงคมตาง ๆกไดแสวงหา ททางลำหรบเกบของมคามานานแลว สาถนททปลอดภยทลดในการเกบของมคาหลายประเทศใน ทวปเอเชย คอ “วด" เชนเดยวกบ “โบสถ” ในทวปยโรปนน นอกจากจะเกบของมคาแลวยงเกบของ แปลก ๆไวอกหลายอยางดวย ฉะนนเมอเกดพพธภณฑขน พพธภณฑในระยะแรก ๆจงรบหนาท ในการเกบของมคาหายากและของแปลก ๆ แทนศาลนสถานเหลานน เรอยมาเปนเวลาหลาย รอยป

ในปจจบนมพพธภณฑเกดขนในโลกนอยางมากมาย แตละแหงจะมความแตก ตางกนในหลายแง,มม มตงแตพพธภณฑใหญ เชน Washington's Smithsonian Institution ถง พพธภณฑขนาดเลกในกระตอบเลก ๆในหมบานตาง ๆหลายแหงในโลกน นอกจากขนาดทแตก ตางกนแลว ยงมความแตกตางกนในแงของวตถประสงคในการดำเนนงานอกดวย บางแหงมวตถ ประสงคทจะใหแตความบนเทงแกผชมแตเพยงอยางเดยว บางแหงเปนสถานทเกบรวบรวมขอมล ตาง ๆไวอยางลกซงเพอบรการในการศกษาคนควาวจย นอกจากนนพพธภณฑยงมความแตกตาง กนในเรองของ วตถแสดงซงมตงแตแมลงจนถงเครองจกรกลในการอตสาหกรรมแตกตางกนท ตนสงกด ผดำเนนการ และแตกตางกนทกลมเปาหมายของผชม เปนตน แมวาพพธภณฑจะม ความแตกตางกนหลายแงมมตามทกลาวมาแลว แตสงทเหมอนกนนน คอ บทบาทหนาทของ พพธภณฑในอนทจะจดเกบ สงวนรกษา จดแสดง และใหบรการดานตาง ๆ แก สงคม

ในชวงทศวรรษทผานมา วงการพพธภณฑทองถนของนานาประเทศทวโลกตาง ตนตว และมการปรบปรงการดำเนนงานทกดาน เพอใหเกดประโยชนสงสดแกประชาชน โดยคำนง ถงการใหบรการแกสงคมเปนสำคญ พพธภณฑหลายแหงในปจจบนนกลายเปน ''สถาบน" ทจด กจกรรมเพอใหความร และเออประโยชนใหทวถงแกบคคลตาง ๆในสงคม เพอใหบรรลเปาหมาย ในการดำเนนงานดงกลาว พพธภณฑจงตองพฒนาบทบาทของตนใหสมกบเนลถาบนทมคณคา สถาบนหนงของสงคม

ในการพฒนาบทบาทหนาทของพพธภณฑทองถนนน สงทพพธภณฑแทบทกแหง จะตองตระหนกถงคอ คณประโยชนทเปนผลมาจากการพฒนานน จะตองตกอยกบ คนในทองถน

60

สงคม และประเทศชาต เปนสำคญ บทบาทหนาททพพธภณฑ'ทองถนควรปรบเพอเออประโยชน ตอสงคมและประเทศชาตอาจแบงออกไดเปน 3 บทบาท คงนคอ

1. บทบาททางสงคมและวฒนธรรม

ในสภาวะการณปจจบน ขณะทประเทศกำลงพฒนาใหสอดคลองกบความ เจรญทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยนน ไดลงผลกระทบตอชมชนตาง ๆในลงคมอยางมากมาย เนองจากความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจยงไมลมพนธกบความเตบโตทางวฒนธรรม ประกอบกบ ความเจรญทางการสอสาร ทำใหทองถนไดรบขาวสารจากทกสอ แมจะมผลด คอทำใหชาวบาน รขาวคราวความเจรญดานตาง ๆ แตในทางกลบกน ความร ’’ดกวา-ดอยกวา” ทเกดขนลงผล กระทบใหชาวบานลดความภาคภมใจในทองถนของตน เกดความนยมตอสงใหมทไดรบร จงทำ ใหละเลยฃนบธรรมเนยมประเพณทลบทอดกนมา และปรบวถการดำเนนชวตตามคานยม สมยใหม สภาวะการณเชนนจะทำใหมรดกทางวฒนธรรมและภมปญญาทองถนสญหายไปได ในทสด

Ambrose, นกวชาการพพธกณฑทานหนงไดใหความเหนวา พพธภณฑ ทองถนนนมหนาทหลกในการสงวนรกษาอนรกษจดแสดงและใหการศกษามรดกทางวฒนธรรม อยแลว จงนาจะมบทบาทสำคญในการนำมาซงความภาคภมใจ ความมนใจและสามารถสราง กำลงใหแก,คนในทองถนลามารถพฒนาไปไดอยางคอยเปนคอยไปตามศกยภาพของตน พพธภณฑทองถนจงควรมบทบาทตอสงคมและวฒนธรรมของทองถนตาง ๆดงน คอ

1 . มบทบาทในการสรางจตสำนกและความภาคภมใจในการรกษาเอก

ลกษณทางวฒนธรรมของคนในทองถน

2 . เปนองคกรทสงวนรกษาอนรกษมรดกทางวฒนธรรมของทองถน

3 . มบทบาทในการเปนศนยรวมทางวฒนธรรมของทองถน

4 . มบทบาทในการใหบรการการศกษาใหแกคนในทองถนและคนตางถน

5 . มบทบาทในการเสรมสรางคณภาพชวตใหแกคนในทองถน 2 บทบาททางเศรษฐกจ

พพธภณฑลามารถมบทบาทสำคญทางเศรษฐกจของชาตไดทงในลวนกลาง และในทองถนตาง ๆ แมวาบทบาทดานเศรษฐกจจะไมเดนชดเทาบทบาททางลงคม แตในการ พฒนาทางเศรษฐกจทลงผลกระทบใหเกดความเปลยนแปลงในทองถนตาง ๆ นน พพธภณฑ นาจะเปนองคกรกลางทลามารถอธบายถงความคงอยและความเปลยนแปลงของทองถนไดเปน อยางด บทบาททพพธภณฑนาจะปรบใหลอดคลองกบการพฒนาทางเศรษฐกจนน มหลายอยาง อาทเชน

61

2.1 บทบาทในการสรางกจกรรมเสรมภารกจเดม (คอการอนรกษ) โดย การสรางหองสมดด ๆสรางโรงหนงโรงละคร และเวทการแสดงตาง ๆ เพอสอดรบความเปลยน แปลงทางสงคม การสรางกจกรรมเหลานจะเปนโอกาสทจะขอความสนบสนนจากองคกรของรฐ และเดอกชนได

2.2 บทบาทในอนทจะลงเสรมการลงทนในธรกจประเภทตาง ๆ ท สอดคลองกบภารกจของพพธภณฑ

2.3 บทบาทในการพฒนาเศรษฐกจในทองถน ดวยการขยายอาชพใหม เชน การทำของทระลก การแสดง เสรมกจกรรมหลก

2.4 บทบาทในการลงเสรมการทองเทยว โดยเปนแหลงดงดดนกทองเทยว ใหมาเยยมซม นอกจากจะเปนการเพมรายไดใหแกพพธภณฑแลว รานคา รานอาหาร โรงแรม ตลาดในชมชนกพลอยไดเงนจากนกทองเทยวดวย

2.5 บทบาทในการสรางงานทเกยวกบพพธภณฑสำหรบเยาวชนและ

คนในทองถน

2.6 บทบาททางการเมอง

พพธภณฑทองถนมบทบาทสำคญเปนอยางยงในการสรางความรสกทองถน นยมใหแก'คนในทองถน โดยปลกฝงใหคนในทองถนเขาใจถงประวตความเปนมา พฒนาการของ สงคม ภมปญญาดงเดมของทองถนและเปดโอกาสใหคนในทองถนไดศกษาถง “รากเหงา" และ เหนคณคาของทองถนของตน

ความรสกเชนนจะทาใหคนในทองถนเกดความรสก รกถนและสามารถ จรรโลงวฒนธรรมอนดใหสบเนองตอไปและยดคนใหอยรวมกนเปนกลม สรางความมนคงเปน ปกแผนใหแกชาต นอกจากนนพพธภณฑทองถนจะเปนตวประสานและเปนสอกลางในการ ประสานและเปนสอกลางในการประชาสมพนธใหคนตางถนเขาใจถงความเปนทองถนของชมชน ไดอกดวย

พพธภณฑทองถนจะสามารถปรบบทบาทของตนใหมประสทธภาพตอสงคม วฒนธรรม การศกษา เศรษฐกจและการเมอง ไดอยางมประสทธภาพหรอไมเพยงใดนน ฃนอยกบ นโยบาย การบ'รการ'จดการ และการดำเนนงานของพพธภณฑแตละแหง นอกจานนยงตองไดรบ ความรวมมอรวมใจจากคนในทองถน และความสนบลนนจากองคกรของรฐและเอกชนทงใน ทองถน สวนภมภาค และสวนกลางดวย

62

3 .5 บ ท บ าท แ ล ะ ค ว าม ส ำ ค ญ ข อ งพ พ ธ ภ ณ ฑ ท อ งถ น ก บ ก า รส ก ษ า

3.5 .1 บ ท บ า ท ค ว าม ร ว ม ม อ ร ะ ห ว า งพ พ ธ ภ ณ ฑ ท อ งถ น ก บ โร ง เร ย น

เปนความรวมมอระหวางพพธภณฑทองถนกบโรงเรยนในดานตาง ๆ ดง ตอไปน (สรนทรา ปทมคม,2543)

1. ดานการจดโปรแกรมการศกษา

2. ดานความกระตอรอรน การแลกเปลยนและแบงปนความสนใจ ระหวางลองสถาบน

3. ดานระยะเวลาในการดำเนนการลวงหนากอนการทศนศกษา

4. ดานระยะเวลาในการเตรยมความพรอมของนกเรยนลวงหนากอน การทศนศกษา

5. ดานการตรวจสอบวตถประสงครวมกน ซงวตถประสงคของทงสอง สถาบนจะตองตรงกน

6. ด านการสอสารระหวางครผ สอนในโรงเรยนและภณฑารกษ ใน พพธภณฑ

7. ดานการจดกจกรรมตอเนองภายหลงการทศนศกษา เชน นทรรศการ ละคร เพลง การผลตงานศลปะดานตาง ๆรวมทงการ ลอกเลยนแบบงานในพพธภณฑ

8. ดานการอบรมลมมนาระหวางบคลากรในโรงเรยนและภณฑารกษ

9. ดานการมลวนรวมในการสรางหลกสตรทองถน

3 .5 .2 ค ว า ม ส ำ ค ญ ข อ งภ ม ป ญ ญ า ไท ย ก บ พ พ ธ ภ ณ ฑ ท อ งถ น ห ร อ พ พ ธ ภ ณ ฑ

พ น บ าน

การจดใหมพพธภณฑทองถนหรอพพธภณฑพนบานนบเนองเปนกจกรรมอยาง หนงทมความหมายในเรองของการศกษา เปนการศกษาทจะทำใหคนในทองถนไดรจกความเปน มาของตนเองและรจกลงคมสลปวฒนธรรมของตนเองวาเปนอยางไร การรจกตวเ'องเชน'นเปนสงท จะนำมาซงการรกและภมใจในทองถนทตนกำเนด (ศนยมานษยวทยา,2540)

แอมโบรชและเพน ไดใหความเหนวา พพธภณฑทองถนมหนาทหลกในการสงวน รกษาอนรกษจดแสดงและใหการศกษามรดกทางวฒนธรรม การนำมาซงความภาคภมใจ ความ

63

มนใจและสามารถสรางกำลงใหแกคนในทองถน สามารถพฒนาอยางคอยเปนคอยไปตามศกย ภาพของตน พพธภณฑทองถนจงควรมบทบาทในการใหบรการการศกษาใหแกคนในทองถนและ คนตางกน (Ambrose, Tand Paine, c.,1993)

ในตางประเทศมโครงการพพธภณฑเคลอนททลงเสรมการเรยนรศลปะและวฒน ธรามพนบานของชนชาตตาง ๆในโรงเรยนรวมทงสามารถกำหนดผลการเรยนรในแตละระดบขนท แตกตางกนดวย (Still, 1997)

พพธภณฑถอวาการบรการสอการเรยนการสอนและการปรบเปลยนโปรแกรมการ ลอนในพพธภณฑใหตรงกบความตองการในแตละทองถน เปนการบรการและใหการศกษาอยาง หนงของพพธภณฑ (Berry, 1998)

เมอเรากลาวถงกจกรรมศลปศกษา (ทศนศลปศกษา) ในระดบประถมศกษาและ มธยมศกษา เราควรมองกจกรรมศลปศกษาทอยนอกเหนอจากกการปฏบตเพยงดานเดยว เพราะ ถาเรามองเหตผลในแงการสรางลมประสบการณสนทรยะ กจกรรมการเขยนรประบายล ละเลง ล พมพ ภาพ ปน แกะสลก โครงสราง ฯลฯ นาจะเปนเพยงปจจยดานหนง กจกรรมอน ๆ เชน การชนชมผลงานศลปะและธรรมชาต การวพากวจารณ การผสานทศนศลปกบดนตรหรองานกว การพาไปซมแหลงศลปวฒนธรรม ฯลฯ ยอมเปนปจจยอกดานหนงดวยเชนกน (วรณ ตง เจรญ,2540)

พพธภณฑทองถนเหลานลวนใหญมโครงการเชอมโยงอยางสมาเสมอและเปน ทางการกบโรงเรยนและหลกสตรของการศกษาในระบบ ( เรยกวา outreach education programs) โดยเชญชวนใหครและมกเรยนทงขนมาเรยนวชาประวตศาสตรชมชน ประวตศาสตร วฒนธรรมทองถน และศลปะพนบานตามเนอหาทพพธภณฑจดเสนอไว และมการทำคมอการ เรยนร คมอการทดสอบความรลำหรบครและเดกดวย และครสามารถเกบรวบรวมคะแนนไปใชใต ประจำป ( ลำมกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต ,2536 )

3 .6 ป ญ ห า แ ล ะ อ ป ส ร รค ใน ก า รด ำ เน น ง า น พ พ ธ ภ ณ ฑ ท อ งถ น

ศรนทรา ปทมคม(2544) ไดรวบรวมปญหาและอปสรรคการดำเนนงานของ พพธภณฑทองถนไวดงน

1. ดานบทบาทและหนาทเปนชอถกเถยงวาควรเปนเพยงบรการทางวชาการ หรอเพอผลประโยชนในการสอนใหผชมเกดความรโดยตรงและเปนการเสรมใหบคคลเกดความ สนทรยภาพในหวใจเปนสำคญ (Newsom, 1975:46-53)

64

2. ปญหาดานการแขงขนเพอเปลยนแปลงตวเองใหรองรบกบความตองการท เปลยนไปอยางรวดเรว (Newsom,1975:47)

3. ความลาสมยดานการบรหารการจดการชาซากจำเจ การจดกจกรรม นทรรศการ หมนเวยนมนอย เวลาทเปดและปดไมสะดวกแกผเขาชม การใหขอมลความรชนดท ศกษาไดดวยตนเองมนอยไมเปนอสระพอ (สานปฏรป 2541: 10)

4. ปญหาดานเศรษฐกจ ในยคทเศรษฐกจตกตา ในตางประเทศพพธภณฑ หลายแหง ตองปดตวเอง หรอปลดพนกงาน ไมมเงนหาชอผลงานใหม หรอสรางกจกรรมใหม ๆทำให ซบเซาทง ๆทกจการพพธภณฑเปนทนาสนใจแตมปญหาทางดานการเงนจงตองงดไป และ เปนปญหาทเกดชนในหลาย ๆประเทศ (Newsom,1975: 50-51) รวมทงประเทศไทยกเกดชน เขนกน

5. มโครงการและเทคโนโลยสมยใหมมาใช ตงเปาหมายไวสง แตไมมแผนการ รองรบทจะพฒนาระบบขอมลในการใหบรการทางการศกษาหรอวางแผนการจดกจกรรมทางการ ศกษาอยางชดเจน (ประภสสร โพธศรทอง,2544 : 10)

6. ขาดแหลงเงนทนใหการสนบสมนอยางตอเนอง (ประภสสรโพธศรทอง,

25 44 ะ10)

7. โดยเฉพาะในลวนการจดแสดงทใขเทคโนโลยสมยใหม เมอเกดการชำรดเลย หาย กขาดงบประมาณในการซอมบำรง (ประภสสรโพธศรทอง, 2544 : 71)

8. วตถทเกบรกษาในพพธภณฑทใดรบการชนทะเบยนเปนมรดกของชาต จงม การเกบรกษาอยางเขมงวด ตองผานระเบยบทซบซอน จนกลายเปนทศนคตไป แมแนวคดจะ เปลยนไปทศนคตคงอย (ประภสสร โพธศรทอง,2544 :71 )

9. เนอหาและแนวทางในการจดนทรรศการ มกมเวลาในการดำเนนการจำกด ดวยเงอนไขในระบบการจดสรรเงนตามปงบประมาณ และปญหาเสรภาพในการนำเสนอเนอหาใน สวนทเกยวของกบประวตศาสตร (ประภสสร โพธศรทอง,2544 :71) ขาดการแลกเปลยนประลบ การณอนเปนประโยชนตอกนอยางจรงใจ มบรรยากาศแหงการแขงขนมากกวาความรวมมอ (ประภสสร โพธศร'ทอง,2544 :72)

65

4. พพธภณฑ1ของดเมองกาฬสนธ

ประวตความเปนมา พพธภณฑของดเมองกาฬสนธเรมกอตงโดยอดตผวาราชการ จงหวด และภรยา นายชยรตน และ นางเบญจมาศ มาประณต โดยใชอาคารศาลากลางหลงเกาท ตงวางอย จดตงเปนพพธภณฑทองถนประจำเมองขนมา โดยมวตถประสงคเพอรวบรวมเรองราว นารทกดานของจงหวดทงดานภมศาสตร ประวตศาสตรทรพยากรธรณโบราณคด บคคลสำคญ วถชวต ประเพณ วฒนธรรม ศลปหตถกรรม และภมปญญาทองถนทถอวาเปนของดประจำเมอง กาฬสนธเอาไวใหประชาชนและคนรนตอไปไดศกษาหาความรได

พพธภณฑของดเมองกาฬลนธ เปดทำการเมอวนท 26 พฤศจกายน 2544 ใน ระยะ 2 ปแรก ยงไมไดเปดกวางเพอการเชาชมมากนกจนกระทงมการปรบเปลยนหนวยงานการ ดแลจากเดมทขนตรงกบ สำนกงานจงหวดเปนการดแล ภายใตสำนกงานวฒนธรรมจงหวดแทน เมอประมาณปลายป 2546

ปจจบนพพธภณฑของดเมองกาฬลนธ เปดทำการใหเชาชมทกวนไมเวนวนหยด ราชการ ตงแต เวลา 8.00-17.00 น. โดยไมเกบบรการการเชาชมแตอยางใด

เนอหาและเทคนคการจดแสดง ประกอบดวยหองจดแสดง ตงน

1. หองวถชนบท หรอ หองวฒนธรรมนทศน เนอหาเกยวของกบวถชวตของ ชาวอสาน เชน การทำบญ การทำมาหากน การคลอดบตร โดยนำเสนอเปนหนปนจำลองทขนาด เลกกวาคนจรง จดเปนฉากละครทมเรองราวแตกตางกนออกไป

2. หองแผนดนธรรมแผนดนทอง เนอหาเกยวชองกบการดำเนนงานของ องคกรทองถนของแตละอำ๓ อทนำไปสการทำเมองกาฬสนธใหเปนเมองแผนดนธรรมแผนดนทอง มการนำผลตภณฑทองถนแตละอำ๓ อมาจดแสดง ประกอบกบภาพการรวมกลมการทำงานของ ทองถนทสอดคลองกบนโยบายของทางราชการ

3. หองโปงลาง เนอหาเกยวชองกบเครองดนตรประจำจงหวด มการนำ โปงลางขององคกรในทองถนแตละอำ๓ อมาจดแสดง โดยเปดโอกาสใหผเชาชมไดสมผสจรง ตเลนไดโดยอสระ นอกจากนยงมประวต ศลปนแหงชาตป 2529 สาขาการแสดงพนบานของ

จ.กาฬสนธ นาย เปลอง ฉายรศม ทรงสรรคโปงลางขนมาจนเปนทรจกกนโดยทวไป นอกจากนยงม ภาพโปงลางจดแสดงบนผนงหองดวย

ปจจบนหองนไดถกแทนทโดยหองวถชนบท หรอวฒนธรรมนทศนทขยาย ออกมาจากเดมโปงลางทงหมดถกจดแสดงบนพนททางเดนของบรเวณชน 1 ของอาคารทเปด โอกาสใหตเลนไดเหมอนเดม

66

4. หองเจาเมอง เนอหาเกยวของกบพระยาชยสนทรเจาเมององคแรกของ จงหวดกาฬสนธ พระชายา และพระญาต ตลอดจนเชอสายทเปนลกหลานทสบทอดมาจนปจจบน มรปปนและรปเกาะสลกของเจาเมองและพระญาต แผนผงแสดงลายสกลทสบทอดมาจากพระชย สนทร และวตถโบราณ เชน ชนนา มด ปน ทไดรบบรจาคมาโดยจดแสดงเนนความสำคญของวตถ ในตกระจก

5. หองฟาแดดลงยาง เนอหาเกยวของกบโบราณสถานเกาแกทยงมหลก ฐานใหเหนอยในเขต ต.หนองแปน อ.กมลาไลย ในปจจบน ไดมการจำลองแบบพระธาตยาคท ประจำอยในเมองฟาแดดลงยางในอดตมาประดษฐานไวในหองจดแสดง พรอมคำบรรยาย ประกอบการจดแสดงในหองทมพนทจำกดไมสมดลยกบองคพระธาตทมขนาดใหญ

6. หองเจาเมองตางๆ เนอหาเกยวของกบ 4 เจาเมองตางๆในอดตทมอาณา เขตเมองอยใน จ. กาฬสนธในปจจบนอนไดแก พระราษฎรบรหาร เจาเมองกมลาไลย

อ.กมลาไสย พระธเบศรวงษา เจาเมองกดลมนารายณอ.เขาวง พระพไชยอดมเดช เจาเมอง ภแลนชาง กงอ.นาค และ พระศรสวรรณ เจาเมองแซงบาดาล อ.ลมเดจ มการจดแสดงภาพเหมอน ของเจาเมองแตละองคพรอมคำบรรยายจำนวนมาก วตถอนทจดแสดงประกอบดวย โตะทำงาน ตวจรงของเจาเมองกมลาไสย ภาพวาดจำลองการอพยพหาทตงเพอทำมาหากนของชาวเมองใน อดต เปนตน

7. หองตงเมอง เนอหาเกยวของกบการสถาปนากอตงกาฬสนธขนเปน จงหวดในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช การจดแสดงประกอบดวย โตะหมพานพม ลกการะ พระยาชยสนทร ม คำบรรยายประกอบการกอตง จ. กาฬสนธในเรมแรก และขาวของเครองใชของเจาเมองกาฬสนธ

8. หองปลอดยาเสพตด เนอหาเกยวของกบการประกาศชยชนะของจงหวด กาฬสนธวาเปนพนทปลอดยาเสพตด โดยมหนวยงานของแตละอำ๓ อนำเสนอแฟมงานการ ปฏบตการตอตานยาเสพตด การจดแสดงบางสวนเปนงานหตถกรรมจากทองถนทนำเสนอคำขวญ ประจำจงหวดกาฬสนธและการประกาศโทษภยและชยชนะจากยาเสพตด

9. หองคนดศรกาฬสนธ เนอหาเกยวของกบบคคลทมภมสำเนาเดมเปนคน จ.กาฬสนธ มผลงานและชอเลยง เปนทยอมรบในลงคม เปนบคคลทมาจากตางสาขาอาชพ เชน ดลปน นกการเมอง นกปกครอง ขาราชการ เปนตน การจดแสดง ประกอบดวยรปถายและประวต ทจดแสดงบนผนงหอง และวตถขาวของเครองใชทไดรบบรจาคอาท ขาวของเครองใช เครอง ประคบ จดแสดงในตกระจกกลางหอง

10. หองพระพทธมงเมอง เนอหาเกยวของกบพระพทธรปประจำเมองของ จ.กาฬลนธ เชน พระพทธรปโบราณปางไสยาสนโดยชางรเมอสมยทวาราวด ใบเสมาจำหลกภาพ

67

พระพทธองคเสดจโปรดนางพมพา ของเมองฟาแดดสงยาง พระพทธรปองคดำประจำเมอง การจด แสดงประกอบดวย รปจำลองของพระคบานคเมองของแผนดนกาฬสนธ มชอและคำบรรยาย กำกบแตละองคใหทราบ

11. หองวถชวตชาวภไท เนอหาเกยวของกบวถชวตความเปนอยของชาว ภไท ซงเปนกลมชนพนบานกลมหนงใน จ.กาฬสนธ ทมวถชวตและวฒนธรรมทงดงามเปนแบบ ฉบบของตนเอง เซน การแตงกาย ภาษาพด การแสดงพนบาน การจดแสดงประกอบดวย การ จำลองบานแบบภไท ทประกอบดวยเรอนสวนตาง ๆหนจำลองทสวมเสอผาของซาวภไท ตลอดจน หกทอผาจรงทใชทอผาไหมแพรวา อนลอชอของจงหวด

12. หองผาไหมแพรวา เนอหาเกยวของกบพระราชกรณยกจของสมเดจพระ นางเจาพระบรมราชนนาถ ทไดทรงจดตงโครงการศลปชพอนนำไปสงานดลปหตถกรรมผาไหม แพรวา ผาทอพนบานของจงหวดกาฬสนธทงดงามและมชอเลยง การจดแสดงประกอบดวยภาพ และคำบรรยายเกยวกบพระราชกรณยกจทเกยวของกบผาไหมแพรวา หนจำลองหลากหลาย

อรยาบททสวมใส,ผาไหมแพรวาในชดทสวยงาม ตตดผนงจดแสดงผาไหมแพรวาทมลวดลายและ สสนแตกตาง บรรยากาศในหองจดแสดง เนนความสวยงามของกน ผาแพรวาราชนแหงไหม

13. หองไดโนเลาร เนอหาเกยวของกบภมศาสตรดานธรณวทยาของ

จ.กาฬสนธทเปนแหลงขดพบซากไดโนเสารสตวโลกลานป และขอมลเกยวกบไดโนเสารลายพนธท ชดพบ การจดแสดงมการจำลองรอยเทาไดโนเสารหนไดโนเสารขนาดใหญทสามารถเคลอนไหว สวนคอ และรองคำรามได

14. หองเจาคณะจงหวด เนอหาเกยวของกบพระสงฆชนผไหญทไดรบ สมณศกด'และความเคารพนบถอจากชาวกาฬลนธ การจดแสดงประกอบดวยภาพวาดของพระแต ละรป และประวตพอสงเขปซงการตกแตงยงไมเรยบรอยสมบรณด

15. หองผลตภณฑจากออย เนอหาเกยวของกบพชเศรษฐกจของกาฬสนธ

16. หองผลตภณฑจากมนสำปะหลง เนอหาเกยวกบพชเศรษฐกจของ กาฬสนธ การจดแสดงของทงลองหอง เปนการดแลรบผดชอบโดยโรงงานผลตภณฑออย และ โรงงานผลตภณฑมนสำปะหลง รปแบบทจดเปนการออกแบบและนำเสนอททนสมย ทงการ จดแสง และการจดแสดงผลตภณฑ

17. หองวถทำนา ชาวนากาฬสนธ เนอหาเกยวของกบชาวนา จงหวด กาฬสนธ การจดแสดงประกอบดวย อปกรณทำนา หนชาวนา เครองจกสานตาง ๆ คำบรรยาย เกยวกบประเพณ 12 ฮต หรอ ประเพณเดอน 1 2 ของชาวอสาน ซงยงไมเสรจสมบรณ

68

แผนภาพท 7 ผ ง อาคารพ พ ธภ ณฑ ของด เม 'องกาฬสนธ

5 6 7บน'โดกอาง-

1 0

C

1 9

1น1

1 4 1 5

บนไดกฟาง

2 1 2 11 6

ทางเด น ทางเด น

1 8

อาคารช น

หองชนบน ห องช นล าง "41. หอง เจา เมองกาฬสนธ 11. ห องว ถ ทำนา ซาวกาฬลนธ 2. ห องพ ทธมงเม อง

1 / 12. ห องผล ตภ ณฑ จากม นสำปะหล ง3. ห องต งเม อง 13. ห องผล ตภ ณฑ จากอ อย4. ห องปลอดยาเสพต ด 14. ห องไดโนเสาร 5. ห องคนดศรกาฬสนธ

15. ห องจำหน ายของท ระล ก6. ห องเจ าเม องต าง ๆ

16. ห องบรรยาย7. ห องฟ าแดดสงยาง 17. ห องว ถ ช ว ตชาวภ ไทย8. ห องว ถ ชนบท / ว ฒนธรรมน ท ศน 18. ห องผ าไหมแพรวา9. ห องแผนดนธรรม แผนดนทอง 19. ห องเฉล มพระเก ยรต สมเด จพระบรมราช น นาถ10. ห องเจ าคณะจ งหว ด 20. ห องธรการ

21. จ ดจำหน ายของท ระล ก

69

งานวจยในประเทศ

อารย อศวานภาพ (2531) ไดเลนอรปแบบการจดตงพพธภณฑทองถนในภาค ตะวนออกเฉยงเหนอ โดยสำรวจความคดเหนดานรปแบบ การจดกจกรรม กระบวนการดำเนน งาน และขอเสนอแนะ ในการจดพพธภณฑทองถนจากผบรหาร นกวชาการ ผเชยวชาญทม ประสบการณในการจดทำพพธภณฑ และประชาชนภาคตะวนออกเฉยงเหนอ พบวา 1) คณะ กรรมการทจดตงควรมาจากประชาชนในทองถนและเจาหนาทจากหนวยงานราชการทเกยวของ

2) ควรตงอยในสถานท,ทเปนศนยกลางของชมชน 3) ควรมเนอหาการแสดงในดานวถทางการ ดำเนนชวตและพฒนาการความเปนมาของทองถน 4) ควรแลดงวตถทเปนของจรง มคำบรรยาย ประกอบ และจดกจกรรมท,ใหผชมมสวนรวม 5) มการจดบรการการอำนวยความสะดวกแกผชม เชน การบรการนำซม การแนะนำรายละเอยดตาง ๆ ภายในพพธภณฑปายบอกทศทาง เอกสาร ประกอบการชม บรเวณพกผอนภายในพพธภณฑ 6) การบรหารควรดำเนนงานโดยหนวยราชการ ภายในทองถน และแบงออกเปน 3 ฝาย คอ ฝายบรหาร ฝายวชาการ ฝายเทคนค 7) ใชงบ ประมาณแผนดน เงนบรจาคและการจดกจกรรมหารายได 8) ควรใชลอทกรปแบบ และลอวทย และโทรทศนเหมาะลมทสด

องคณา วรล วงค (2533) วจยเกยวกบ ความคดเหนของประชานเกยววบการจด กจกรรม การศกษานอกระบบโรงเรยนของพพธภณฑเคลอนทในภาคเหนอ พบวา ประชาชนม ความคดเหนแสดงความสนใจและตองการเกยวกบการจดพพธภณฑเคลอนทอยในระตบมาก เมอ แยกวเคราะหความคดเหนเกยวกบการจดนทรรศการถาวรและนทรรศการเสรม อยในระตบมาก เชนกน และความคดเหนในรายกจกรรมของทง 2 ประ๓ ทนทรรศการ อยในระตบมากทง 9 กจ กรรม คอ นทรรศการเรองนากบชวต นทรรสการเรองพลงงานกบชวต มมชวนคด หองสมดเคลอน ท การฉายภาพยนตรวดโอและสไลด การสาธตและการบรรยายทางวชาการ เทคโนโลยสำหรบ ชาวบาน นทรรศการพเศษ และการดดาวในทองฟา จากผลการวจยแสดงใหเหนวา ประชาชนให ความสนใจเกยวกบการจดกจกรรมตาง ๆ ของพพธภณฑเคลอนทเปนอยางมาก เนองจาก ประชาชนในชนบทไมเคยไดรบบรการการศกษาในรปแบบพพธภณฑเคลอนท ทมรปแบบแปลก ใหมใชเทคโนโลยในการนำเสนอความรดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย เชนนมากอน ประกอบกบ การนำเสนอเนอหาสาระเกยวกบวทยาศสาตรใกลตวและเกยวชองกบการดำรงชวตของประชาชน นอกจากนยงเปนบรการทใหเปลาโดยไมคดมลคา และจดบรการถงในพนท ประชาชนจงใหความ สนใจมากเปนพเศษ

ร-งานวจยทเกยวของ

70

ธญญา นวมดวง (2538) ไดศกษาแนวทางในการกำหนดรปแบบของพพธภณฑ ทองถน จงหวดอางทอง พบวา สวนใหญเหนความสำคญของพพธภณฑพนบาน และตองการใหม การจดตงอยางยง เพราะเปนโครงการทมประโยชนตอการศกษาและการพฒนาในดานตาง ๆโดย ใหขนตรงตอจงหวด และมผวาราชการจงหวด ศกษาธการจงหวด และศนยวฒนธรรมทองถนเปน แกนนำในการจดตง ซงจะตองมการประซาสมพนธกอนและหลงการจดตง โดยอาศยลอทกรป แบบ ดานการใหความรวมมอสวนใหญจะชวยในดานการประชาสมพนธและแนะนำแหลงบคคล ทจะบรจาควตถสงของเพอการจดแสดง ดานการบรหาร การดำเนนการ เหนวาควรเปนในรป คณะกรรมการทมควแทนจากประชาชนใหความสนใจในดานศลปวฒนธรรมรวมกบแกนนำในการ จดตง โดยมอสระในการบรหาร ดำเนนการแบบเอกชน เนอหาในการจดแสดงจะตองแสดงถง เอกลกษณในทองถนและเหนดวยกบการนำเทคโนโลยสมยใหมเขามาใชในพพธภณฑพนบาน โดยจะตองใชอยางเหมาะสมสอดคลองกบเนอหาทจดแสดงเปนสำคญ

ครนทรา ปทมคม ( 2544 ) ไดการสำรวจความคดเหนของผบรหารพพธภณฑ ทองถนภณฑารกษผบรหารโรงเรยนและครคลปศกษา เกยวกบการใชพพธภณฑทองถนเปน แหลงเรยนรสำหรบการเรยนการสอนวชาคลปศกษา ในระดบมธยมศกษาตอนตน เปนการศกษา จากประชากรในพนทๆพพธภณฑทองถนตงอยทวประเทศ พบวากลมประชากรมความเหนดวยใน ระดบสงทง 4 ดาน คอ ดานการวางแผนการใช ดานหลกการและความสำคญของการใช พพธภณฑทองถนเปนแหลงเรยนร ดานการจดการเรยนการสอนโดยใชพพธภณฑทองถนเปน แหลงเรยนร และ ดานความคาดหวงตอผลทการใชพพธภณฑเปนแหลงเรยนร

ศนยการศกษานอกโรงเรยนภาคตะวนออกเฉยงเหนอ(2544) ไดศกษาการดำเนน งานของแหลงเรยนรตลอดชวตในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ พบวาการดำเนนของพพธภณฑทอง ถนสวนมากอยในความดแลขององคกรและสถาบนทองถน เชน วดและเทศบาล สาระทนำเสนอ เปนเรองราวเฉพาะชมชน

จากงานวจยดงกลาวชางตน พบวา ในประเทศไทยเหนความสำคญของ พพธภณฑ พพธภณฑเคลอนท และพพธภณฑในการจดการศกษาทเปนรปแบบของพพธภณฑเอง โดยกำหนดใหพพธภณฑเปนแหลงการเรยนรนอกระบบ มการนำเลนอรปแบบการจดการสอการ เรยนการลอนในพพธภณฑทตองยในภาคกลางและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ตลอดจนประโยชน ของการจดแสดงผลงานในรปแบบนทรรศการทมตอการเรยนการลอนในระดบอดมศกษา

71

งานวจยตางประเทศ

เฮอเบอรต (Herbert,M.,1981) ไดรบรายงานการพฒนาความหมายของการ สกษาในพพธภณฑในประเทศแคนาดา ผเขาซมทเขามารบบรการจำนวนมาก การปรากฏของ บคลากรทางการศกษา (นกวชาการศกษา) ของพพธภณฑและความหมายของความเกยวของกบ การศกษาในพพธภณฑ หนาทแสถานภาพของนกวชาการศกษาในพพธภณฑภายในพพธภณฑ เอง การสอสารและความสมพนธในการทำงานกบระบบโรงเรยนรฐบาลและครผสอน การให บรการแก,โรงเรยนในดานตาง ๆ และแนวทางในอนาคต

โซบอต (Chobot, Mary c and Chobot, Richard B. 1990) ไดศกษาบทบาท หนาทพพธภณฑในปจจบนถกกำหนดใหเปนแหลงการศกษาตลอดชวตและไดเพมการเปลยน แปลงมมมองหนาทของพพธภณฑออกไป รวมทงความสำคญของการศกษาในพพธภณฑดวย จากการเกบรกษา การนำกลบหรอแกใข และเทคโนโลยการจดแสดง เชนวดโอ-ดสกและคอม แพค-ดสก มาชวยอำนวยความสะดวกรวดเรวในการใหการศกษาในพพธภณฑมากยงขน

ชเมกเกอร ( Shoemaker, Marla K.,1998 ) เหนประโยชนของพพธภณฑเชนใน พลาเดลเพเย ( Philadelphia ) ไดมการจดโปรแกรมการศกษาพเศษขน นกเรยนตางชาตเหลาน มาจากประเทศโลกท 3 ทไม มความสงบทางการเมองหรอเศรษฐกจ ซงสวนใหญจะเปนประเทศ ทางแถบเอชยโปรแกรมการศกษานเปนการใชการศกษาทางศลปะมากระตนใหนกเรยนตางชาต เพมพนทกษะทางภาษาในดานตาง ๆโดยเฉพาะการพดการซกทาม การแสดงความรสก และการ แสดงความคดเหนในงานศลปะตาง ๆ การเรยนการลอนประ๓ ทนจะตองมการจดกลมนกเรยน พเศษเพอใหเกดการแสดงออกอยางมอสระภาพ รวมทงการทงชวงเวลาใหนกเรยนมาคำตอบดวย โปรแกรมนมวตถประสงคหลก เพอแนะนำกระบวนการในการใชบรการดานพพธภณฑพฒนา ความรดานมโนทศนงานศลปะและทกษะในการใชภาษาองกฤษ เพอเพมพนความสามารถทาง ภาษา ความเขาใจในศลปะ และความรคณคาทางวฒนธรรมคกนไป

โครงการนดำเนนอยางเปนขนตอน โดยเรมจากการอบรมครประจำการใน พพธภณฑถงวธการสอนเดกตางชาตทเหมาะลม มการวางแผนระหวางครในพพธภณฑและคร โรงเรยน ครในพพธภณฑแตละคนจะรบผดชอบขนเรยนแตละขน นบตงแตการปฐมนเทศไปจนถง การใหความรขณะเยยมชมพพธภณฑทงสามวาระนอกจากนนยงมกจกรรมเสรมแรงการเรยนร เชน กจกรรมศลปะปฏบตกจกรรมงาย ๆดานการใชภาษา จดใหมการแสดงนทรรศการผลงานของ นกเรยนในพพธภณฑและการตดตามจากผปกครอง โดยทโปรแกรมนไดมการพฒนากรอบเนอหา

72

มาตลอด2 ปและไดรบผลลพธทดจากนกเรยนแมวาโปรแกรมนจะไมไดมการ รวบรวมผลการทดลองกอนและหลง แตครกสามารถลงเกตไดวานกเรยนมการใชภาษาองกฤษทด ขนในดานคำศพธทเกยวกบการเรยนการลอนดลปะ และในทางกลบกน ครกไดพฒนาทกษะการ สอนนกเรยนตางชาตไปดวย และผลทไดรบจากโปรแกรมนอกอยางหนง คอการพฒนาพฤตกรรม ของนกเรยนตางชาตในโรงเรยนหลงจากเชาเรยนในชนเรยนปกตรวมทงลามารถเราความตองการ ในการใชภาษาของนกเรยนตางชาตไดจรง

ทอรเทลโล (Tortello,Hope Jensen,2002) ไดคกษาการพจารณาบทบาท วฒนธรรมทมตอการศกษาในภาคนโยบายและภาคปฏบต ณ ประเทศจาไมทา การวเคราะหเชง คณภาพในทนไดยดถอปฎกรยาของเดกนกเรยนทมตอประลบการณทพพธภณฑเปนชนพนฐาน และการตรวจสอบบทบาทหนาทของผทมสวนรวมในพพธภณฑในเชงทฤษฏถกนำมาใช ในหวขอ คอ"เดกๆ รบรถงวฒนธรรมของเขาเอง" เดก ๆชาวจาไมทาและประสบการณของเดก ๆ ใน

พพธภณฑการศกษาอยางไมเปนทางการ และการพฒนาความเปนสวนตว พบวาในปศตวรรษ 1990 วฒนธรรมในนโยบายพฒนาระตบนานาชาตไดกลบมาเทเองฟ โดย สงเกตไดจากการประชมดานวฒนธรรมไดถกจดขนอยางมากมายและเอกสารดานนโยบายไดถก ตพมพขน ความรวมมอในการพฒนาแบบยงยนเปนสงสะทอนหนง ทแสดงใหเหนถงความ เชาใจและความชนชอบในวฒนธรรม (วถชวตของชาวจาไมทา ) การเชอมโยงระหวางวฒนธรรม และระบบการศกษา ไดเรมถกทบทวนทามกลางกลจกรของสงเราทางวฒนธรรมอน ๆและเหตผล ในการพฒนาแบบยงยนทขดแยง กลจกรเหลานมความขบชอนในการพฒนาจากภาคนโยบายส ภาคปฏบต งานวจยชนนไดใชประสบการณดานพพธภณฑแบบ cross - section ในการ พจารณาบทบาทวฒนธรรมทมตอการศกษาในภาคนโยบายและภาคปฏบต ณ ประเทศจาไมทา การวเคราะหเชงคณภาพในทนไดยดถอปฏกรยาของเดกนกเรยนทมตอประลบการณทพพธภณฑ เปนชนพนฐาน และการตรวจสอบบทบาทหนาทของผทมสวนรวมในพพธภณฑในเชงทฤษฏถก นำมาใช ผทดองถกตรวจลอบบทบาท1ไดแก ผใหความร ผแลกเปลยนวฒนธรรม และผสรางลงคม การทบทวนนโยบาย การสงเกตเดก ๆทเชาชมพพธภณฑ และการสมภาษณผรบผดชอบ พพธภณฑเดก เชน คร ครใหญ พนกงานพพธภณฑ ลมาชกกรรมการ และผกำหนดนโยบาย จะ เปนองคประกอบในการวเคราะหของการศกษาฉบบน

การศกษาชนนยงครอบคลมถงบทความดาน การศกษาในพพธภณฑทควร ระนดระวงในการพจารณาบทบาทพพธภณฑตอการศกษาในภาคนโยบายและภาคปฏบต ณ ประเทศจาไมทา งานชนนยงไดเสรมมมมองของประเทศกำลงพฒนา และยงคนหาวาพพธภณฑ ลามารถกระตนความเปนตวตนและความคดสรางสรรคไดอยางไร ตงนนงานชนนจงมงถง

73

ประเดนตาง ๆ ทมความเกยวเนองกบความยดหยนของวฒนธรรมและทกษะวชาชพคร (การเพมขนของสตปญญา) วทยานพนธฉบบนสรปไดวาพพธภณฑทงหลายทตงในประเทศ จาไมกาและในประเทศ กำลงพฒนาลามารถเพมโอกาสดานความกาวหนาในการศกษา และม สวนในการกระตนการคดเชงวเคราะห ความคดสรางสรรค และความชนชอบตอผอนและตอตน เอง อยางไรกตามโอกาสในความกาวหนาดานการศกษาดงกลาว จะเกดขนไดถาบคคลทมความ รบผดชอบดานนโยบายการศกษาและผบรหารมความลามารถในการการเปลยนจากภาคนโยบาย ส,ภาคปฏบตได ไมใชเพยงแตมองเหนพพธภณฑเปนเพยงโบราณวตถ หรอสงกอสรางทไรชวต การตระหนกถงความสำคญของผชมพพธภณฑวยเดกกเปนการแสดงการยอมรบในตวเดกแลว