อ.ดร. สกุลรัตน รัตนาเกียรติ์

ยาในชีวิตประจําวัน (Drug in Daily Life)ติดตามข+าวสาร ประกาศ สอบถาม เอกสารประกอบการสอน

http://www.facebook.com/drugindailylifehttp://drugindailylife.wordpress.com

อ.ดร. สกุลรัตน รัตนาเกียรติ์

วัตถุประสงค

เพื่อให�นิสิตสามารถ

• อธบิายโครงสร�างของอวยัวะในทางเดินหายใจ

• ปฏบิตัิตนถูกต�องเพื่อป"องกันโรค

• แยกอาการที่เกิดขึ้นได�ว(าเป)นการติดเชือ้ไวรัสหรือแบคทีเรีย

• เลือกวธิีการรักษาเบือ้งต�นได�อย(างถูกต�อง: ยา การปฏิบตัิตัว

หัวข?อ

1. โครงสร�างและหน�าที่ของอวัยวะในทางเดินหายใจ

2. สาเหตุของโรคในระบบทางเดินหายใจ

3. โรคระบบทางเดินหายใจที่พบบ(อย

4. ยาที่ใช�ในระบบทางเดินหายใจ

1. โครงสร?างของอวัยวะทางเดินหายใจ1.1 อวัยวะทางเดินหายใจส(วนบน• จมูก (nose) • โพรงอากาศข�างจมูก (sinus)• คอ (pharynx)•• กล(องเสียง (larynx)1.2 อวัยวะทางเดินหายใจส(วนล(าง• หลอดลมใหญ(• หลอดลมย(อย• ปอด • หลอดลมฝอย ถุงลม หลอดเลือด

รูปแสดงโพรงจมูกหรือไซนัส

รูปแสดงส+วนของคอหอย (pharynx)

2.1 สารก(อภูมิแพ� – ฝุIนละออง ขนสัตวJ เกสรดอกไม� แมลง2.2 สารก(อการระคายเคือง – ทําลายเยื่อบุทางเดินหายใจ – ควนับุหรี่

แอมโมเนีย2.3 เชื้อจุลชีพ

2. สาเหตุของโรคทางเดินหายใจ

2.3 เชื้อจุลชีพ• เชือ้ไวรัส: Rhinovirus, Influenza virus• เชือ้แบคทีเรีย�ปRจจัยการติดเชื้อ/ความรุนแรงoภูมิต�านทาน พันธุกรรมของคนoอายุ ภาวะโภชนาการ สิ่งแวดล�อม โรคoชนิดเชือ้ สายพันธุJ เชื้อที่ดื้อยา

สิ่งแวดล?อม/ธรรมชาติคดัเลือก:•แข็งแรงกว(า ปรับตัวได�ดีกว(า จะถูก

คัดเลือกให�มีชีวิตรอดอยู(ได�มากกว(า

คนเราใช?ยาปฏิชีวนะไม+เหมาะสม:•ติดเชื้อไวรัสแต(ใช�ยาปฏิชีวนะ (ฆ(า

แบคทีเรีย)•ติดแบคทีเรีย แต(ใช�ยาปฏิชีวนะไม(ครบ

เชื้อดื้อยา:• การปRVมยาออกจากเซลลJแบคทีเรียเร็วขึ้น

• ป"องกันการจับตัวของยากับเชื้อแบคทีเรยี

• เชื้อแบคทีเรียปล(อยเอนไซมJทําลายยา

• เชื้อแบ(งตัวอย(างรวดเร็ว

•ติดแบคทีเรีย แต(ใช�ยาปฏิชีวนะไม(ครบระยะการรักษา

• ผลเสียต(อตนเอง � สังคม � โลก

• เปลืองเงิน

• ปRญหาการแพ?ยา และผลข�างเคียงอื่นจากยาปฏชิวีนะ

Butterfly effectเชื้อดื้อยา แล?วไง?

• โรคติดเชื้อดื้อยารักษายาก ต�องใช�ยาแพงขึ้น แพร(กระจายง(าย

• การค�นพบยาปฏชิีวนะชนิดใหม(มีน�อยลง

• ปRญหาเชือ้ดื้อยาเป)นวาระของโลก

3. โรคทางเดินหายใจที่พบบ+อย

3.1 โรคหวดั (Common cold)

3.2 โรคหวดัจากการแพ� (Allergic rhinitis)

3.3 โรคไข�หวัดใหญ( (Influenza)3.3 โรคไข�หวัดใหญ( (Influenza)

3.4 คออักเสบ (Pharyngitis) หรือต(อมทอนซิลอักเสบ (Tonsillitis)

3.5 โรคไซนัสอักเสบ (Sinusitis)

3.6 โรคหลอดลมอักเสบเฉียบพลัน (Acute bronchitis)

3.1 โรคหวัด (common cold)

เชื้อไวรัส (Rhinovirus)

ไข� ปวดหัว คัดจมูก น้ํามูกใส ไอ มีเสมหะ (<1 สัปดาหJ)

ยารักษาตามอาการ- กินเมื่อมีอาการ หยุดเมื่อหาย

การปฏิบัติตัว-พักผ(อน ทําตัวอบอุ(น ดื่มน้ําอุ(น - กินเมื่อมีอาการ หยุดเมื่อหาย

- ยาแก�ปวดลดไข� ลดน้ํามูก แก�แพ� ลดอาการคัดจมูก แก�ไอ

-พักผ(อน ทําตัวอบอุ(น ดื่มน้ําอุ(น กินอาหารอ(อน ใช�ผ�าชุบน้ําธรรมดาเช็ดตัว หมั่นล�างมือ

สัมผัสเชื้อ ไอ จามรดกัน ติดต(อแพร(กระจาย

ติดเชื้อแบคทีเรียแทรกซ�อน (ทอนซิลอักเสบ ไซนัสอักเสบ)

อาการ?+ ยาปฏิชีวนะให�ครบระยะการรักษา

กินอาหารปรุงสุกใหม(ๆ และใช�ช�อนกลางในการกินอาหารร(วมกัน

ปlดปากและจมูกเมื่อจาม ทิ้งกระดาษทิชชูลงถังขยะ และล�างมือทุกครั้ง

สวมหน�ากากอนามัย (เมื่อต�องออกนอกบ�าน)

กินร?อน ช?อนกลาง ล?างมือ สวมหน?ากากอนามัย

วิธีล�างมืออย(างถูกวิธี

บริเวณที่มักล�างได�ไม(บริเวณที่มักล�างได�ไม(สะอาด มีสิ่งสกปรกตกค�าง

3.2 โรคหวัดจากการแพ? (allergic rhinitis) สิ่งกระตุ?น � ฮิสตามีนหลั่ง

เป)นทันทีทันใด คัดจมูก น้ํามูกใส ตอนเช�า/อากาศเปลี่ยน มักไม(มีไข�

การปฏิบัติตัว: ยารักษาตามอาการ: การปฏิบัติตัว: - สังเกต เลี่ยงสิ่งที่แพ�- เพิ่มภูมิคุ�มกัน พักผ(อน อาหาร ออกกําลังกาย

ยารักษาตามอาการ: - ยาแก�แพ� ลดคัดจมูก

เป)นหวัดบ(อย

ติดเชื้อแบคทีเรีย (ไซนัสอักเสบ) + ยาปฏิชีวนะให�ครบระยะการรักษา

3.3 โรคไข?หวัดใหญ+ (Influenza)

เชื้อไวรัส (Influenza virus)

ไข?สูง ปวดเมื่อยกล?ามเนื้อมาก + อาการอื่นเหมือนไข�หวัด

การปฏิบัติตัว: - เหมือนไข�หวัดธรรมดา

ยารักษาตามอาการ: - เหมือนไข�หวัดธรรมดา

ไข?หวัดใหญ+ 2009 (Influenza A H1N1)ไข?สูง 38°°°°C+ ไอ เจ็บคอ

•กลุ+มเสี่ยง � พบแพทยJทันที•อายุ <5 ปo หรือ > 65 ปo•สตรีมีครรภJ•มีโรคประจําตัว ปอด ไต ตับ หัวใจ ความดันโลหิตสูง•มีโรคประจําตัว ปอด ไต ตับ หัวใจ ความดันโลหิตสูง•ภูมิคุ�มกันบกพร(อง (เอดสJ, ได�รับยากดภูมิคุ�มกัน)•ผิดปกติทางสมอง แขน ขา กล�ามเนื้อ � อาจหายใจไม(ปกติ•BMI (kg/m2) > 30

•ไม+ใช+กลุ+มเสี่ยง � พาราเซตามอล 1-2 เม็ด ลดไข� ซ้ําได�ทุก 4-6 ขม. ไม(เกิน 8 เม็ด/วัน พักอยู(บ�านจนกว(าจะหาย

สูตร 1 + 1 ใน 5 ถ�ากินยาพาราเซตามอลแล�วยัง - -•ไข?สูง >38°C ไอ/เจ็บคอ > เกิน 24 ชม. � พบแพทยJ•ไข�ลดลงบ�างใน 48 ชม. แรก แต(มีอาการเพิ่ม 1 ใน 5 ต(อไปนี้ �พบแพทยJ

1. ปวดหัวมาก พาราเซตามอลไม(ช(วยให�ทุเลา2. เบื่ออาหารอย+างมาก คลื่นไส� อาเจียน2. เบื่ออาหารอย+างมาก คลื่นไส� อาเจียน3. ปวดเมือ่ยกล?ามเนื้อ พาราเซตามอลไม(ช(วยให�ทุเลา4. ไอแล?วเหนื่อย หรือเจ็บเฉพาะที่หรือมีเลือดปน5. ท?องเสีย 3-4 ครั้งต(อวนั

•แม�พ�นระยะสังเกตอาการ 48 ชม. แต(ไข?กลับมาอีก + อาการ1 ใน 5 � พบแพทยJ�แยกผู?ปbวย สวมหน�ากากอนามัย

3.4 คออักเสบ/ต+อมทอนซิลอักเสบ

จากเชื้อไวรสั1. ไข�ต่ํา2. ไอ3. น้ํามูก จาม

จากเชื้อแบคทีเรีย 5-10%1. ไข�สูง2. ไม(ไอ3. มีตุ(มหนองที่ต(อมทอนซิล 3. น้ํามูก จาม

4. ไม(มีตุ(มหนองที่ต(อมทอนซิล3. มีตุ(มหนองที่ต(อมทอนซิล4. ต(อมน้ําเหลืองใต�คางโต กดเจบ็

รักษาตามอาการรักษาตามอาการ + ยาปฏิชวีนะ

• อาการแทรกซ?อน: หูชั้นกลางอักเสบ ข�ออักเสบ กรวยไตอักเสบ เยื่อหุ�มสมองอักเสบ โรคหัวใจรูหJมาติก

• การรักษา:

1. การใช�ยา

• ไวรัส: เหมือนในไข�หวัด ฟ"าทะลายโจร

• แบคทีเรีย: ยาปฏิชีวนะ ฟ"าทะลายโจร

2. การปฏิบัติตัว: เหมือนในไข�หวัด กลั้วคอด�วยน้ําเกลือ (เกลือ 1 ช�อนชา + น้ําอุ(น 1 แก�ว) น้ําผึ้งผสมมะนาว ยาอมสมุนไพร ลดการใช�เสียง งดอาหารมัน/รสจัด ใช�ความชื้นหรือไอระเหย

3.5 โรคไซนัสอักเสบ (sinusitis)เป)นหวดับ(อย ภาวะแทรกซ�อนของหวัด (แบคทีเรีย) สัมผัสสิ่งที่ก(อให�ระคายเคอืง

คัดจมูก ปวดหนักๆ มักปวดตอนเช�า ปวดหัวตาร�าวไปคัดจมูก ปวดหนักๆ มักปวดตอนเช�า ปวดหัวตาร�าวไปขมับ กดเจบ็ตรงโหนกแก�ม ขมับ ไข�ต่าํๆ ประวัติใช�ยาลดน้ํามูกไม(ได�ผล

เพิ่มภูมิต?านทาน ยาปฏิชีวนะ 10-14 วัน+

3.6 โรคหลอดลมอักเสบเฉียบพลันไวรัส > แบคทีเรีย สัมผัสสิ่งที่ก(อให�ระคายเคอืง ไอมาก (กลางคืน) เจ็บหน�าอก ไข�ต่ํา 1-3 สัปดาหJ

การปฏิบัติตัว: - พักผ(อน ดื่มน้ําอุ(นมากๆ- พักผ(อน ดื่มน้ําอุ(นมากๆ- งด น้ําเย็น บุหรี่ ที่ผู�คนหนาแน(น ฝุIนละอองมาก

ยารักษาตามอาการ: - ยาละลายเสมหะ ขับเสมหะ

4. ยาที่ใช?ในระบบทางเดินหายใจ1. ยาแก�ปวด ลดไข�

2. ยาแก�ไอ

1. ยาขับเสมหะและละลายเสมหะ

2. ยาระงับการไอ2. ยาระงับการไอ

3. ยาลดอาการคัดจมูก

4. ยาแก�แพ�

5. ยาปฏชิีวนะ ***

***ไม+ใช?พร่าํเพรือ่ เมื่อต?องใช?ต?องกินให?ครบระยะการรกัษา***

4.1 ยาลดไข? แก?ปวด• Paracetamol–500 – 1000 mg ทุก 4-6 ชม.

– ไม(ควรกินติดต(อกันเกิน 5 วนั พิษต(อตับ

• NSAIDs (Non-steroidal anti-inflammatory drugs)• NSAIDs (Non-steroidal anti-inflammatory drugs)

–Aspirin, Ibuprofen

– กินหลังอาหารทันที ระคายเคอืงกระเพาะอาหาร

–ห�ามใช�ในคนที่เป)นโรคกระเพาะ โรคเลือด

–ห�ามใช�ในเด็ก < 12 ปo

4.2 ยาแก?ไอ• ไอแห?ง ใช�ยาระงับอาการไอ (antitussive)

� ไม(ใช�กรณีไอเฉียบพลันและมีเสมหะ� Dextromethorphan, codeine, diphenhydramine

• ไอมีเสมหะ� ยาขับเสมหะ (expectorant)� ยาขับเสมหะ (expectorant)• น้ําอุ(น, ammonium chloride, guainfenesin

� ยาละลายเสมหะ (mucolytic)• Bromhexine, Ambroxol, Acetylcysteine

4.3 ยาแก?แพ? (Antihistamine)• ลดน้ํามูก จาม อาการแพ�• ยาแก�แพ�ที่กินแล�วง(วง–CPM (chlorpheniramine maleate)– ถูก ออกฤทธิเ์ร็ว ทําให�ง(วง ห�ามขับขี่ยานพาหนะ ทํางานกับ– ถูก ออกฤทธิเ์ร็ว ทําให�ง(วง ห�ามขับขี่ยานพาหนะ ทํางานกับ

เครื่องจักรกล• ยาแก�แพ�ที่กินแล�วไม(ง(วง–Cetirizine, Loratadine

4.4 ยาลดอาการคัดจมูก• ในร�านขายยาเป)นสูตรผสม

–Pseudoephridine/Phenylephrine + ยาแก�แพ�

• ข�อควรระวังข�อควรระวัง

–ใช�ติดต(อกันไม(เกิน 3-5 วัน

–ระมัดระวังการใช�ในคนที่เป)นโรคหัวใจ ความดันโลหิตสูง เด็ก

4.5 ยาสูตรผสม

• มักมีพาราเซตามอล (แก�ไข�) + CPM (ลดน้ํามูก) + pseudoephridine (ลดอาการคัดจมูก)

• ควรเลือกใช�ยาเดี่ยวมากกว(ายาสูตรผสม• ควรเลือกใช�ยาเดี่ยวมากกว(ายาสูตรผสม

4.6 ยาปฏิชีวนะ (antibiotics)/ยาต?านจุลชีพ (antimicrobial agents)

• ≠ ยาแก�อักเสบ

• ยาที่มีฤทธิ์ในการฆ(า/ยับยั้งการเจริญของเชื้อจุลินทรียJ (ส(วนใหญ(-แบคทีเรีย)แบคทีเรีย)

• มีหลายกลุ(ม ซึ่งเหมาะสมต(อเชื้อที่แตกต(างกัน

ตัวอย+างยาปฏิชีวนะ• Penicillins: penicillin, amoxycillin, ampicillin• Tetracyclines: tetracycline, doxycycline,

chlortetracycline• Chloramphenicols: chloramphenicol• Chloramphenicols: chloramphenicol• Aminoglycosides: gentamicin, neomycin• Quinolones: norfloxacin, ofloxacin• Cephalosporins: cefaclor, cefuroxime• Carbapenems: imipenem, meropenem

การแพ?ยา• มีตั้งแต(ระดับไม(

รุนแรงจนถึงขั้นพิการและเสียชีวิตเสียชีวิต

สิ่งที่ควรรู?เกี่ยวกับยาปฏิชีวนะ1. โรคหวัด(รวมทั้งท�องเสีย แผลสะอาด)ไม(ต�องใช�ยาปฏิชีวนะเสมอ

ไป2. ความคิด “กินกันไว�ก(อน” ไม(ถูกต�อง3. ไม(ควรเก็บสะสมยา นํายาเก(าจากการเจ็บปIวยครั้งก(อนมากิน3. ไม(ควรเก็บสะสมยา นํายาเก(าจากการเจ็บปIวยครั้งก(อนมากิน4. ไม(ควรแบ(งยาตนเองให�ผู�อื่น แม�มีอาการคล�ายกัน5. ไม(เรียกหาซื้อยาปฏิชีวนะ (ยาแก�อักเสบ) เอง (ยาอันตรายในร�าน

ชําเป)นสิ่งผิดกฎหมาย)6. ไม(กดดันให�บุคลากรทางการแพทยJจ(ายยาปฏิชีวนะ

สิ่งที่ควรรู?เกี่ยวกับยาปฏิชีวนะ7. เมื่อได�รับยาปฏชิวีนะ ต�องกินยาติดต(อกัน 7-10 วนัหรือตามแพทยJสั่ง

รวมถึงวธิีการกินที่ถูกต�อง เพื่อป"องกันไม(ให�เชือ้แบคทีเรียดื้อยา8. หากใช�แล�วมีผื่นขึ้น อาจเป)นอาการแพ�ยา ควรหยุดใช�ยาทันทีและพบ

แพทยJแพทยJ9. ป"องกันการติดเชือ้ รักษาสุขภาพ ใช�สมุนไพรและการแพทยJทางเลือก

ป"องกันการแพร(กระจายเชือ้10. งดการใช�สารเคมีที่เป)นยาปฏชิีวนะเพื่อเร(งการเจริญเติบโตแก(สัตวJที่

เลี้ยงเพื่อบริโภค11. เผยแพร(ความรู�ที่ถูกต�องแก(คนรอบข�าง