innovatie in twente › images › website › projecten... · 2017-09-06 · 6 innovatie in twente...

Innovatie In Twente Voortgangsrapportage 2010-2011

Verantwoording Innovatiefonds Regio Twente

Innovatie In Twente Voortgangsrapportage 2010-2011

InhoudsopgaveSamenvatting 4BijdragenuithetInvesteringsfondsInnovatieplatformTwente 8

Pioneering,vernieuwendondernemenindebouw 10 De tien werkplaatsen Pioneering 12 ISETI 14MAINMEP 16 Business Cases MAIN MEP 18InkjetTechnologieinOost-Nederland 22IntegraalPraktijkcentrum(IPC)HartvanZuid,Hengelo 24NextGenerationAssemblyPlatform(N-GAP) 26FieldLabforClientCenteredCare 28Bio-energieparkTwente 30HighTechFactory 32 Samenvatting deelprojecten High Tech Factory Fase 1 34InnovatiefMaterialenPlatformTwente(IMPT) 38VentureLabTwente 40ThermoPlasticcompositesResearchCenter(TPRC) 42StilVeiligWegverkeer 44OpenInnovatiecentrumTexperium 46CenterforMedicalImagingTwente 48RapidManufacturingCenterTwente 50MeestersvandeToekomstinTwente 52

LijstvanbetrokkenbedrijvenInnovatieplatformTwente 54Projectondersteuning 64

Verantwoording Innovatiefonds Regio Twente

4 Innovatie in Twente 5Voortgangsrapportage 2010-2011

In2005heeftdeprovincieOverijsselinsamenspraakmetRegioTwentehetInnovatieplatformTwente(IPT)opgericht,metdedoelstellingeenimpulstegevenaandeontwikke-lingskanseneninnovatiekrachtvandeTwentseeconomie.Insamenwerkingmethetregionalebedrijfslevenendekennisinstellingenisgewerktaanhetneerzettenvaneenherkenbareregionalestructuur.Binnendezestructuurkunnenconsortiatotontwikkelingkomen,kanfinancieringbeschikbaarwordengesteldenkunnenkennispositieswordenversterktenuitgebouwd.

MissieDemissievanhetIPTishetbestaandeinnovatieprocesbijbedrijfslevenenonderwijs-enonderzoeksinstellingenteversnellenenzorgtedragendatditresulteertinnieuwebedrijvigheidenwerkgelegenheid.Hetontwikkelenvaneenstrategischeagendaenhetbevorderenvansamenwerkingtussende4O’szijndevoornaamstetakenvanhetIPT.Belangrijkbijdezetakenishetcreërenvan‘verrassende’verbindingen(crossborderinnovations)enclustervormingtenbehoevevannieuweconomischelan.

'Samen werken aan innovatie'.

HetInnovatieplatformondersteuntdeontwikkelingvancreatievesamenwerkingsverbanden,clusters,consortiadiegezamenlijkwerkenaantrajectendieeenpositieveinvloedhebbenopdeeconomischestructuurinderegio.

DeinnovatieprojectendieinhetdomeinvanhetInnovatie-platformTwentezijnontstaan,hebbenindatkaderdesignatuurvanopeninnovatie,samenwerkingenherkenbarekennisposities.ZehebbensomsalsneveneffectdatgrotespelersplotselingTwenteinhetoogkrijgen.Innovatie-projectenfungerendanalsvliegwielvoorinvesteringenvangrotespelers.ZobesloothetIndischeApollo,eigenaarvanVredestein,deEuropeseinnovatie-activiteiteninTwenteteconcentrerenvanwegedeinnovatiedrivevanVredesteininprojectenalsSafeTyres,SaveEnergyenStilVeiligWegver-

EenvoorbeeldvaneenprojectdatbijdraagtaanhetverminderenvanmilieubelastingishetTexperium,eenopeninnovatieomgevingwaarbedrijvenmetelkaaronderzoekdoennaarhethernieuwdenhoogwaardiginzettenvantextielevezelsinproducten.Daarmeekanbijvoorbeelddeinzetvankatoeninzijnlevenscycluswordenverlengdvan4naar40jaar.

De kracht van TwenteTwenteissterkinMaterials&ManufacturingenHighTechSystems.Binnendezetechnologiegebiedenvindtveelbaanbrekendekennisontwikkelingplaatsenwordendemeestegroeikansenvoorspeldvoorhetbedrijfsleven.HetIPTzetzwaarinopdezetechnologielijnen,maardoetdatnietvanuiteentechnologypush,maarvanuiteendirecterelatiemetmarkten(detoepassingen).VooralvanbelangzijndeterreinenwaarinTwentetraditioneelsterkis,tewetenvoeding,gezondheid,veiligheidenbouw.Juistdoorhierclusteringteorganiserenkaneenmarktgedreveninnovatievraagwordengerealiseerd(technologie-marktcom-binaties),datruimbaangeeftaaneconomischegroei.

EenprogrammaalsPioneering,waarinmeerdan150partijensamenwerkenaanvernieuwingenindebouw,onderstreeptdit.MaarookprojectenalshetRapidManufacturingCenter(RMC),gerichtophetintroducerenvannieuweproductietechnologieënbijdemaakindustrieenhetTPRC,datonderzoekdoetnaarhetgebruikvanhoogwaardigecomposietenindeluchtvaartenauto-indus-trie,zijnvoorbeeldenhiervan.EenprojectalsN-GAP,gerichtopnieuwehightechproductietechnologieën,heeftdaarnaastduidelijkgemaakthoeeengroepmkb’ersvanelkaarkanlerenenelkaarkanversterken.Ooknaafloopvandeprojectperiodeblijvendemkb-bedrijvenelkaarnieuweopdrachtentoespelen.Hunbusinessmodelisgewijzigdenhunafzetmarktenzijnvergroot.

'Het project N-Gap leverde meerdere mkb-bedrijven schaalvoordelen op.

Betere samenwerking, nieuwe businessmodellen en een veel grotere

afzetmarkt'.

keer.Dezeprojectengaaneenveiligeenenergiezuinigeband-wegdekcombinatieopleveren.SiemenswerdpartnerinhetnieuweprojectCenterforMedicalImaging(CMI)bijdeUniversiteitTwenteenwilinvestereninresearchcapaciteitinTwente.EenbedrijfalsBoeingwerktinTwentesamenmetpartnersaancomposieteninhetThermoplasticResearchCenter(TPRC).HetzijnvoorbeeldenvanhoeinnovatieprojectenkunnenuitwaaierenensteedsgroterekringenindeTwentsevijvermaken.

'Innovatieprojecten hebben soms als neveneffect dat grote

internationale bedrijven Twente op hun netvlies krijgen'.

Maatschappelijke trends als inspiratiebronMaatschappelijkeontwikkelingenvormenbijditallesdebelangrijksteinspiratiebron.Maatschappelijketrendszijnimmersderichtingaanwijzersvoortoekomstigemarkten.Juistalsoverheden,onderwijsinstellingen,onderzoekersenondernemerssamendiemaatschappelijketrendsanalyserenenvertaleninstrategischekeuzes,scheptdatregionalekansen.Belangrijkeveranderingenzijnbijvoorbeelddevergrijzinginderegioenduurzaamheidenzorg.

VoordeinvullingwordtintensiefsamengewerktmetRegioTwenteendeprovincieOverijssel.RegioTwenteisin2011gestartmethetopstellenvandeduurzaamheidsagenda,waarinmobiliteit,energieenbouwcentraalstaan.Smartgridsisdaarbijalsicoonprojectgedefinieerd.Decombinatiemetinnovatieligtdaarbijvoordehand,waarbijmaatschap-pelijkeuitdagingenalskansvoorhetbedrijfslevenkunnenwordengeformuleerd.DeprovincieOverijsselzetookforsinopduurzaamheid,onderandereophetgebiedvan(bio-)energie,meteenenergiefondsvan250miljoeneuroenhetcofinancierenvanprojectendietoteenlagereCO2-emissiebijdragen.

Human CapitalDeIPT-projectendiedeveertiengemeentenvanRegioTwenteenprovincieOverijsselmeefinancierenwerkenaantoepassingenvangeavanceerdetechnologie.Omdietechnologieeenstapverdertebrengenisveelalzeerspecifiekekennisnodig.Deprojectenzoekenonderzoekers,bijvoorbeeldAio’s,dieineenzeerspecialistischvakgebiedkunnenexcelleren.Endatblijktlastig.Projectendiehunprojectorganisatieenonderzoeksagendagoedopderithebben,kunnentochvertragingoplopenomdatzeonvoldoendegekwalificeerdeonderzoekerskunnenvinden.Ondankswervingsactieswereldwijd.

'Een dreigend tekort aan hoogopgeleid technisch personeel vraagt om een

human capital agenda voor de innovatieve ambities van Twente'.

Dezorgenbetreffenoverigensnietalleenonderzoekers.IndetoekomstishetbeschikbaarhebbenvanvoldoendehoogopgeleidtechnischpersoneeleenuitdagingomdeinnovatieveambitiesvanTwentewaartemaken.Hetwordtsteedsduidelijkerdateenhumancapital-agendaende

Samenvatting


Innovatieroutehandinhandgaan,redenwaaromditonder-werpnadrukkelijkopdeagendawordtgeplaatst.Belang-rijkefocusdaarbijishetwervenvanpersoneelinhetbuitenland.HetaanbiedenvaninternationaalonderwijsenhetinrichtenvaneenexpatcentrumvoorbuitenlandspersoneelinTwentezalgoededienstenkunnenbewijzenbijhetwervenvannieuwehoogopgeleidemedewerkersvoordeinnovatieprojecten.

FinanciënHettotaleprojectvolumedatdeInnovatieroutebeslaatistotenmet2011ruim226miljoenEuro.DaaraandragendeprovincieOverijssel,RegioTwente,hetministerievanEconomischeZaken,LandbouwenInnovatie/hetRijk,deEuropeseUnieendedeelnemendepartijenbij.Hierondervindtueenverdelingvandeinvesteringenvandediversepartijen.

Economisch potentieelHetaantonenvandeeffectenvaninnovatiemiddeleniseencomplexonderwerp.Economischegroeiisafhankelijkvanveelfactoren(conjunctuur,marktontwikkelingen,internati-onalepolitiekeissuesetcetera)endeeffectenvaninterventiebeleidzijnvaakpasnajarenwaarneembaar.NaasthetvolgenvanderegionaleontwikkelingentenaanzienvaneenaantalindicatorenviadeTwente-index,iservoordeinschattingvanheteconomischpotentieelvandeondersteundeprojectengebruikgemaaktvaneendoordeEuropeseCommissieontwikkeldemethodiek(gebaseerdopwetenschappelijkonderzoek)omeffectentevoorspellen.

innovatorbenedenhetgemiddeldeliggen.Datvaltteverklarenuithetaantalkleineinnovatievebedrijvendatdieindicatorbeïnvloedt.Hetuitlokkenvaninnovatieblijftechtereengrootgoed,gezienhetgegevendatdeinnova-tie-uitgaveperinnovatorrelatief*laagis.Indeafgelopenjarenisevenweleenstijgendelijntezien,zowelquawerkgelegenheidalsbijhetaantalstartendeondernemin-geneninnovatie-inspanningen.

Rapportages en resultatenIndebijgevoegdeprojectrapportagesvindtueenbeschrij-vingvandeinnovatie-projectendieonderdeTwentseInnovatieroute/InnovatieplatformTwentevallen.ZegeveneenbeeldvandeinnovatiesdieinTwentewordenaange-moedigd.Daarbijkrijgendeuitvoerdersderuimteenondersteuningdienodigzijnomerookechteensuccesvantemaken.Deresultatenvaninnovatiewordenimmerspasoplangeretermijnzichtbaar:alsdedeelnemendebedrijvensucceskrijgenop(inter)nationalemarkten.Hetisdatsuccesdatinvesteringsruimteenwerkgelegenheidoplevert.

Enkele concrete opbrengsten van de projecten tot nu toe:• Pioneering:30fteinR&Dindebouw,20innovatieve

werkwijzenenbouwconcepteneneenbetrokkenheidvanca120deelnemers.(En179fte)

• MainMep:16vande20businesscasesgevormdwaarbijgewerktwordtaanproduct-ofmarktinnovatie,metca30mkb-bedrijven.

• FieldLab:5businesscasesgevormdtussenzorgaanbie-dersenmkbvoorconcretezorgvraagoplossingen,bemiddelingbij3SBIR-aanbestedingendieregionaalzijngeland.

• Bio-Energiepark:haalbaarheidsstudieisafgerondeneenvervolgtrajectgestart,waarbijTwenceeentrekkenderolvervultinsamenspraakmetdeUniversiteitTwenteenSaxion.

• HighTechFactory:deeersteaanvraagrondevoorhetapparatuurfondsheefttotveelaandachtuitdenlandegezorgd,deeerstelease-overeenkomstenzijngesloten.

• VentureLab:albijna200deelnemersaanVLbusinesssupport.

• InnovatiefMaterialenPlatform:materialenlijstmetcirca75innovatievematerialengepubliceerd,25geselecteerddievanbelangzijnvooreenbredegroepbedrijven,ontwikkelingdatabase.

• MeestersvandeToekomstinTwente:met150onderne-merseenintake,38ondernemershebbeneenpitchgedaanmetinvesteerders;driebedrijvenhebbenfinancieringgevonden.

*gerelateerd aan 1% van het Bruto regionaal Product. In het Lissabon verdrag werd gestreefd naar een percentage van 3% van het BNP.

Datlaateenverwachteffectzienvaneenbruto-werkgele-genheidvancirca2500banen(nietgecorrigeerdvoorpotentiëleindirecteeffecten,zoalseffectenopdewerkgele-genheidbijtoeleveranciersendienstverleners)envervol-ginvesteringenvanca45miljoenomdeR&Dtevertaleninconcreteprototypes.Deinvesteringendiegedaanmoetenwordenomdeproductenuiteindelijkindemarkttekrijgenzijnnogeenveelvouddaarvan,maardaarbestaatgeenreferentiemateriaalover,omdathetafhangtvandeinvesteringeninproductiemiddelenensales(marketing,ketenafstemming,retailendergelijke.Ditzijnindividueleafwegingenperbedrijf.

Twente IndexIndeTwenteindexwordtgeconstateerddatdemachine-enapparatenbouwbijuitstekeengebiediswaaropNederlandinternationaalexcelleert.Dekrachtzitvooralindesterkontwikkeldelogistiekeketenmetgoedetoeleveranciers,meteenproductiewaardevan22miljardeneengroeivan60,5%indelaatste10jaar.DeverwachtingisdatdezegroeidoorzalzettenmetgoedekansenvoordeNederland-seeconomie.DehoogsteconcentratiebedrijvenzitinEindhovenenTwente/Achterhoek.WeliswaarlaathetclusterHightechsystems&materialseenlichtedalingzien,maardatisvooraltewijtenaandegevolgenvandecrisisopdebedrijvendieindetoeleverketenzittenendiegeeninnovatiedrivehebben.

HetaantalinnovatievebedrijveninTwenteligtruimbovenhetNederlandsegemiddelde,waarbijdeR&D-uitgavenper

Deze rapportage is opgesteld door:ProgrammabureauInnovatieplatformTwente:PieterDillingh-directeur([email protected])KikiHaaswinkel-communicatie([email protected])EvelijneRuijs-coördinatorprojectbureauAvT/IPT([email protected])BastiaandeJonge-Adviseurclusterinnovatie([email protected])

Partner Regio* Provincie Rijk Europa Privaat Overige Totaal

Bijdragen aan projecten

15.275.899 36.427.980 34.818.538 31.605.547 98.108.074 9.908.801 226.114.839

* Een specificatie van de bijdrage van Regio Twente vindt u op pagina 8 en 9.

Tekstredactie:Bureau Elly Lammers - DeventerOpmaak en ontwerp:Axis Media-ontwerpers - Enschede


nr. omschrijvingtoegekendesubsidiebeschikkingenIPT Totaal 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 relevantesubtotalen toelichting

1 StichtingPioneering 1.838 919 919 8.518 toegekendebeschikkingen

2 StichtingPioneering2 2.566 856 855 855

3 StichtingISETI 1.500 70 1.430

4 StichtingPIM(MAINMEP) 684 34 298 352 6.757 voorbeschikt

5 InkjetTechnologieTenCate 1.306 653 653

6 IPCexploitatie(STODT) 462 154 154 154

7 N-GAP 348 174 174

8 FieldLabCenteredCare 48 24 24

9 HaalbaarheidsstudieBIOEnergiepark 52 52

10 HighTechopenInnovatie 2.000 800 800 400

11 InnovatiefmaterialenplatformTwente 296 197 99

12 VentureLab1 1.167 117 390 660

13 TPRC 1.025 171 395 130 129 200

14 StilVeiligWegverkeer(ApolloVredestein) 600 60 138 138 138 126

15 Texperium 500 500

16 RMC 50 50

17 VentureLab2 300 135 165

18 CMI 244 24 91 70 10 0 49

19 MeestersvandeToekomst 289 116 116 57

Totaal toegekende beschikkingen IPT 15.275 0 1.023 1.057 3.269 3.955 4.337 1.249 336 0 49 0 15.275

Overige kosten t.l.v. het investeringsfonds IPT

bijdrageaanSolarteamTwente 50 50 244

bijdrageRegiobranding 300 184 116 116

bijdrageDomotica(clusterondersteuningZorg&Technologie) 10 10

Totaal overige kosten 360 0 0 0 0 244 116 0 0 0 0 0 360

Uitvoeringskosten

directiekostenIPT 287 157 130 2.112 toegekendebeschikkingen

kostensecretariaatIPT(inkind) 180 20 40 40 40 40

kostenadministratieveenbeleidsondersteuningRT(inkind) 122 22 25 25 25 25 1.346 aanvragenverwacht

SubsdiebijdrageinkostenprogrammabureauIPT 2.223 128 325 325 325 280 280 280 280 toegekendebeschikkingen

AandeelbijdrageinprojectbureauIPT(DomeinLeefomgeving) 646 205 147 147 147

Totaal bijdragen in uitvoeringskosten 3.458 327 520 390 390 550 427 427 427 0 0 0 3.458

kostensecretariaatIPT(inkind) 19.093 327 1.543 1.447 3.659 4.749 4.880 1.676 763 0 49 0 19.093

Samenvatting totalen IPT naar fase:

beschikt 327 1.543 1.447 3.659 3.898 10.874

voorbeschikt 786 4.337 1.249 336 0 49 6.757

aangevraagd 65 543 427 427 1.462

totalen 327 1.543 1.447 3.659 4.749 550 4.996 1.676 763 0 49 0 19.093

Bijdragen uit het Investeringsfonds Innovatieplatform Twente ad € 50 miljoen. Versie10november2011

Innovatie in Twente10 Voortgangsrapportage 2010-2011 11

Indicatoren Resultaat

PrivateR&D-investeringen 13.274.893

PubliekeR&D-investeringen 8.969.417

Aantalondersteundebedrijvenenkleinebedrijven<5jaar -

Uitgelokteprivatevervolginvesteringen 3.937.243

Aantalondersteundemkb-bedrijven -

Aantal(nieuwe)samenwerkingsverbandentussenbedrijvenenkennis-/researchinstellingen 2

Aantalbrutogecreëerdearbeidsplaatseninfte’s(uitkomst) 221

Aantalinnovaties 20

Aantalpatenten -

Aantalspin-offs -

Opbrengsten innovatie, economie en arbeid, milieu, welzijn

• Debetrokkenheidvanverschillendespecialisatiesiseengoedvertrekpuntvoorinnovaties.Eenbelang-rijkestapvoorvernieuwingindebouwisdeintegratievanfunctiesenschakelsindeketen.Ditstaatcentraalinhetprogramma.

• Erwordtgewerktaanduurzame,efficiënteenflexibeleproductenenbouwmethodiekendieduurzaamheidbevorderen.

• Projectenomlevensloopbestendigbouwentebeproevensluitenaanbijeendoordevergrijzingsteedsgroterebehoefte.

• Deprojectenbiedenruimtevooronderzoeksop-drachtenvanstudenten.Eenvooroplopendebouwkanhogeropgeleidenbehoudenvoorderegio.

binnenmbo,hboenwo.• Eensetinnovatievetoepassingeninsmarttechnologies

enGISvoortoepassingindegrond-wegenwaterbouw.Wegenenrioleringkunnenefficiëntermetminderkostenenhinderwordenaangelegd.

'Met slimme technologie kunnen wegen en rioleringen goedkoper en

met minder hinder worden aangelegd'

VoortgangStichtingPioneering,op1oktober2008gestart,heeftzichindeeerstefasevooralbeziggehoudenmetdewervingvandeelnemers,hetopzettenvandeprojectorganisatie,hetstartenvandetienwerkplaatsen,zoekennaaraanvullendefinanciënenhetbreedbekendmakenvandeactiviteiten.

Op1januari2011isdetweedefasevanhetvijfjarigeprogrammaingegaanenannonuleverendewerkplaatsensteedsmeerduidelijkeenconcreteresultatenop.Indebijlagewordenperwerkplaatsenkeleprojectenenresulta-tengenoemd.InPioneeringwerkennuruim120partijensamenaanconcreteinnovatieveproducten.Meerdan70mensenzijnactiefindewerkplaatsen.

Kruisbestuiving en nieuwe projectenSteedsweerbloeiennieuweinitiatievenopdiehetmogelijktotprojectgaanbrengen.ZoisPioneeringin2011ondermeerbetrokkenbijBio-energieparkTwence,nieuwbouwSaxion,stadskantoorHengelo,FBK-stadion,MedischeSpectrumTwente,HartvanOverdinkel,SpoorzoneenhetSlingelandziekenhuis.

Destichtingorganiseertmaandelijkssymposiaen(netwerk)bijeenkomstenwaarwerkplaatsenhunresultatentonenaangrotegroepenbelangstellenden.Debijeenkomstenzorgenvoorkruisbestuivingenleverentelkenseennieuwestroomaanprojectenenideeënop.Dewebsitewordtdrukbezochtendevierkeerperjaarverschijnendenieuwsbriefheeft1.100abonnees.

'De stroom aan projecten en ideeën blijft maar doorgaan'.

Kenniscentrum vernieuwend ondernemenPioneeringbindtsteedsmeernieuwepartijenenverbreedtaldushetprogramma.ZoiserintensiefcontactmetCleanTechinTwente,Kiemt(KennisenInnovatieinEnergie-enMilieutechnologie),Urgenda,EnschedeDuurzaam,BIP(BouwInnovatiePartnership)envelegemeenteninderegio.

HetKenniscentrumvernieuwendondernemenindebouwvandeUniversiteitTwente,SaxionenROCvanTwentevormteenbelangrijkaanspreekpuntvoorvragen.Hetverbindtpartijenenhelptbedrijvenmetinnovatievragenvooruit.OokvoerthetcentrumhetsecretariaatenhetprogrammamanagementvoorPioneering.

Beoogde resultatenHetprogrammawordtuitgevoerdintienwerkplaatsen,waarbinnenbedrijven,opdrachtgeversenkennisinstellingensamenwerkenrondomspecifiekethema’salsproductontwik-keling,duurzaamflexibelbouwenenklimaatneutraalrenoveren.Datlevertbijvoorbeelddevolgenderesultatenop:• Industrieelvervaardigdeconceptenvoorflexibele

huisvestingvoorbewonersmetalsbijzonderedoelgroepouderenenmensendiezorgbehoeven.Flexibelegebouwenvoorhuisvestingvanbedrijven.Zowordtkostenbewustenflexibelingespeeldopdevraagnaaraanpasbarehuisvesting.Hergebruikvanmateriaalengebouwenenlevensloopbestendigehuisvesting.

• Instrumentenvoordeconversievanbestaandegebou-wen,toegepastopeenserieaansprekendelocatiesinOost-Nederland.Bestaandvastgoedeenanderefunctiegevenvermindertkostenendedrukopdeopenbareruimte.Architectuurblijftbehouden.

• Eenduurzamekennisbasisvoorvernieuwendvastgoedon-derhoud,datdekostenflinkterugbrengt.Daardoorkomteenhogerkwaliteitsniveaubinnenbestaandebudgetteninbeeld.

• EenTwentsexpertisecentrumophetgebiedvanSystemsEngineering(SE).Eenmethodevoorhetintegraalontwikkelenenuitvoerenvanbouwproducten.Aanhetexpertisecentrumnemenenkeletientallenbedrijvenenopdrachtgeversdeel.SEiseenvolwaardigonderdeel

www.pioneering.nlPioneering, vernieuwend ondernemen in de bouw

Doel‘Pioneering-vernieuwendondernemenindebouw’wildereputatieenconcurrentiekrachtvandeTwentsebouwsectorversterken.DestichtingPioneeringheeftalsdoel:• versterkenvandeeconomischekrachtvandebouwge-

richteondernemingeninTwente;• bevorderenvaninnovatieenvernieuwendondernemen

zodatdeTwentsebouwzichontwikkelttoteenvernieu-wende,vooruitstrevendeendynamischesector;

• hetveiligstellenenbevorderenvandewerkgelegenheidindeTwentsebouw.

Adoptie van nieuwe technologieDebouwiseenbelangrijkespelerindeTwentseregionaleeconomieenwerkgelegenheid.InPioneeringwerkenoverheden,bedrijvenenkennisinstellingensamenaaninnovaties,adoptievannieuwetechnologieenvernieu-wendewerkprocessen.Metalsresultaateenduurzame,innovatievebouwdievooroplooptinNederlandeninternationaleconcurrentiekrachtheeft.

'De Twentse bouw moet vooroplopen in Nederland en

internationale concurrentiekracht hebben'.

Budgete 22.244.310 Totaale 4.404.709 RegioTwentee 4.564.708 ProvincieOverijssele 13.274.893 Privaat

Project in het kortPioneeringwerktaandeontwikkelingentoepassingvannieuwetechnologieindebouw,zoalsklimaatneutraalgerenoveerdehuizen,slimmereaanlegvanwegenendeinzetvan3D-modellen.Doel:deTwentsebouwiskoploperophetvlakvanondernemerschap,vernieuwingeninnovatie.

Betrokkenbedrijven/instellingen:Bestuur:SaxionHogeschoolEnschede,UniversiteitTwente,ROCvanTwente,GemeenteHengelo,TrebbeOost&NoordB.V.,LoohuisInstallatietechniek,RaabKärcherBouwstoffenOostBV,IAAArchitecten,BeheersmaatschappijHegemanNijverdalB.V.,DeWoonplaats.Vooreenoverzichtvanalledeelnemendepartijenziepagina57en58.

Naamproject:Pioneering,vernieuwendondernemenindebouwProjecttrekker:BasvanderVeenCommunicatiecontactpersoon:CarmenOudeWesselink

Looptijd:Gestarteind2008,looptijdtotoktober2013

Twente wil koploper worden in moderne bouwtechnieken, processen en markten

'120 partijen werken samen aan concrete innovaties, meer dan 70

mensen zijn actief in de werkplaatsen'.


Industrieel Bouwen & ProductontwikkelingVoorbeelden van projecten van de werkplaatsen Individeel Duurzaam Flexibel bouwen, Productontwik-keling, Master Industrieel Ontwerpen voor de Bouw.

DewerkplaatsIDFontwikkeltnieuweconceptenvoorflexibeleenduurzamebouwmethoden.• MetcorporatieDeWoonplaatsenTwintaisonderzoek

gaandenaaruitbreidingsmodulesenwoon-zorgcombinaties.• Erwordtgewerktaaneenmodulairebadkamer,die

tijdenszijnlevensduurkeuzemogelijkheidbiedtvoorbewoners.

Dewerkplaatsproductontwikkelingmaaktbedrijvenbewustvandekansendieproductontwikkelingsprocessenbieden.• ProductontwikkelingheefteenPVT-moduleontwikkeld

diezowelwarmtealselektriciteitlevert.• Erisonderzoekgedaannaarmeermogelijkhedenvan

schuimbeton.• Eriseenprojectvoorstelgemaaktvoorpassivecubes,

tijdelijkeunitsdieoptemperatuurwordengehoudenmetgebruikvanomgevingstemperatuurenzoninstraling.

• Verschillendeworkshopsgerichtopkennisontwikkelinghebbenplaatsgevonden.

DewerkplaatsMasterIndustrieelOntwerpenvoordeBouwwilviadeintegratievanindustrieelontwerpenkomentotfuturistischebouwconcepten.Metdaarineenplekvoorzonne-energie,hoogwaardighergebruikennieuwetechnieken.• EersteconceptvooreenExperimenteelGroenBouwlab

datherconfiguratie,hergebruikenrecyclingvangebouwmaterialenen-componentenmogelijkmaakt.Erwordtgewerktaaneennieuwebouwmethodevoorde21steeeuw.Eenbusinesscaseisontwikkeld.

Doelstellingen en resultaten op lange termijnEenkraamkamerwordenvoorindustrieelbouwenenproductontwikkeling.NationaleerkenningvoordeTwentsesysteembouwenproductontwikkelaar.UniekefaciliteitenvoorR&Dvanbedrijvenenkennisinstellingensamen.

Verduurzamen bestaande bouwVoorbeelden van projecten van de werkplaatsen Resultaatgericht Vastgoed Onderhoud, Conversie & Hergebruik en Klimaatneutraal Renoveren in de sociale woningbouw.

DewerkplaatsResultaatgerichtVastgoedOnderhoudwerktaanvastgoedonderhoudopbasisvanresultaten.Geenperiodiekonderhoud,maareenmethodiekdiekijktnaarnoodzakelijkheidenresultaat.

• Hetprojectmentorschapopdrachtgeversisopgezet.Potentiëleopdrachtgeverskunnenzichlatenbegeleidendooreencollegadieervarenismetresultaatgerichtvastgoedonderhoud(rgvo).

• Ontwikkelingvaneensoftwaretoolvoorrgvo-projectendiezowelopdrachtgeveralsopdrachtnemerveelinzichtbiedt.

• DeTwentseaanpak:eennaslagwerkmetervaringeninmeerdereproefprojecten.

• BijdrageindemaatschappelijkeinvesteringsopgavenvandegemeenteEnschede.Dezeopgavebestaatuithetverduurzamenvan40.000woningenvanparticulierenenhuurwoningenindekomende10jaar.Pioneeringparticipeertindeprojectgroepbouwendeexpertgroep,beoordeeltconcepten,fungeertalskenniscentrumenisverantwoordelijkvooreengoedekennisbank.Daartoewordthetheleprocesgemonitordengeëvalueerd.

DewerkplaatsConversie&Hergebruikstimuleertconversieenhergebruikvanbestaandewoningen,gebouwenenwijken.• Conceptgemaaktvooreennieuwecollectievewoonvorm

inbestaandegebouwen.• Haalbaarheidsanalysevoordetransformatievaneen

gymlokaalineenleslokaalvoorhetTechnasiumvanhetBonhoefferCollege.

• Projectplanvooreenvraag-enaanboddatabaseomleegstandtegentegaan.

• HulpbijhetplanomvandeCorridorinEnschedehetmeestduurzamegerenoveerdepandtemaken.

• Studentenprojecten:deelnemersvanROCenSaxiondoenonderzoeknaardemogelijkhedenvanconversievanleegstaandegebouwen.

• OntwikkelenvankansrijkeideeënvanherbestemmingvangebouwenaandeStripenondernemershieropattenderen.

DewerkplaatsKlimaatneutraalwerktaannieuwetechnolo-gieën,maatregelenentoepassingenombestaandesocialehuurwoningenklimaatneutraaltemaken.• Onderzoeknaarrenovatievandezogenaamdehobbyka-

merwoningeninHetLangNoord,Enschede.• Onderzoeknaarenergetischrenoverenvanwoningenin

Velve-Lindenhof,Enschede.• Haalbaarheidsonderzoeknaarklimaatneutraalrenoveren

bijmutaties.• Ontwikkelenvanconceptenomklimaatmaatregelenin

Vriezenveenmeetenemeningeluidssaneringsprojecten.

Doelstellingen en resultaten op lange termijnDeTwentseaanpakvanbestaandebouwisklimaatneutraal,duurzaam,comfortabelenkosteneffectief;eenbeoorde-lingstoolhaalbaarheidtransformatie;eendatabasemetvraagenaanbod;zeventigbedrijvendiewerkenmetresultaatgerichtvastgoedonderhoud;efficiëntegebiedsont-wikkelingenverminderingvanleegstand.

Innovatie in de grond-, weg & waterbouwVoorbeelden van projecten van de werkplaatsen Innovatieve Toepassingen in de GWW en Vernieuwend ondernemen in de Bouw.

DewerkgroepGWWstreefternaartechnologieteprofessio-naliserenindegrond-,wegenwaterbouw.• OnderzoekersvandeUniversiteitTwentewerkensamen

metwegenbouwersaaneenbeterekwaliteitvanasfaltverharding.EenbelangrijkeonderzoekslijnishetinvoerenvanSMART-technologieënomwegdekkenslimmertemaken.

• InzetvanSMART-technologieënombinnenstedelijkerioleringsprojectenteversnellen.Workshopsoverdeinzetvan3D-technologie;observatiesbijprojecten.

• Ontwikkelingvaneencomposietendamwand,diegeschiktisvoorzoutwater.Erzijnproevengedaan,heiproevenuitgevoerdencontactengelegdmeteventu-eleproducenten.

• InHellendoornvoerteenbouwteameenproefprojectuit.Ditprojectwordtnauwgevolgddooronderzoekersomervaringentebeschrijvenentedelen.

DewerkplaatsVernieuwendOndernemenindeBouwiscoördinatorvanallewerkplaatsen,ondersteunt,faciliteertenbrengtresultatennaarbuiten.Daarnaastzorgtdewerkplaatsvoorintegratievanhetprogrammaendraagtzorgvoordeverspreidingvankennis.• Organisatievanbijeenkomsten,workshops,debattenen

symposia.• Ontwikkelenvansamenwerkingsovereenkomsten.• Informatie-envraagbaakfunctie.

Doelstellingen en resultaten op lange termijnMeeraanzienvoordeTwentseasfaltwegenbouw;koppelingenergieenafvalwater;bouw-juridischeexpertisedoorclustering;toepassingvanhightechsensortechniekindeasfaltwegenbouw;professionaliserenvanhightech,GISenvirtualrealityindeinfrasector;eenbesluitvormingstoolvoorwegafsluitingen.

Integraal BouwenVoorbeelden van projecten van de werkplaatsen Systems Engineering (SE) en Bouw Informatie Modellering (BIM).

SEiseenmethodeompreciesdatgenetebouwenwatopdrachtgeversenanderepartijenwillen.Hetgaatomeensetgeïntegreerdemethodiekenomprojectensuccesvolteontwerpen,bouwenenbeheren.• HetseniorencomplexaandeRomboutVerhulstlaanvan

corporatieBeterWonenisheteerstewoningbouwprojectdatmetSystemsEngineeringwordtuitgevoerd.DewerkplaatsheeftBeterWonenhierbijondersteund.TweestudentenvandeUThebbenonderzoekverricht.Dewoningenwordenin2012opgeleverd.Hetprojectiseenvoorbeeldvaninnovatiefopdrachtgeverschap.

• DeWoonplaatswilindeEnschedesewijkTattersalleenmultifunctioneleaccommodatie(mfa)ontwikkelenmetbehulpvanSE.Eenkick-offheeftplaatsgevonden.

• BijhetverleggenvanderijkswegN35inNijverdalwordtSEtoegepast.

• DeSaxenburghGroepwileennieuwduurzaamziekenhuisinHardenbergbouwen.SEisgebruiktomduurzaamheidinhetvoorontwerpteverwerken.

• EenexpertisecentrumSEmoetallekennisuitdeprojectengaanbundelen.Dekenniswordtnuvastgelegdineendatabase.

• Eriseendoorlopendeleerlijnopgezetopmbo-,hbo-enwo-niveau.EencommerciëlecursusSEisindemaak.

BIMiseendigitaal(3D)gebouwmodelwaarinallerelevanteinformatievanallepartnersindeketentijdenseenbouwprocesgezamenlijkwordtgedeeldenopgeslagen.Daardoorwerktiedereenmetpreciesdezelfdeinformatieendatvermindertdekansopfouten.• DeBIM-werkplaats,injanuari2011alslaatsteopgericht,

werktaanprocedureomschrijvingenenproceshandleidingen.• TienSaxion-studentenhebbensuccesvoleenminorin

BIMdoorlopen.• VoorhetprojectNieuwbouwSaxionVastgoedDeventer

wordenproblemengeanalyseerdenoplossingenaangedragen.• Eriseenhandleidinggemaaktoverhetbouwenvan

goede3D-maquettesvanuit3D-modellen.

Doelstellingen en resultaten op lange termijnEenbredeadoptievanSE/BIMbinnenbouwbedrijven.DatleverthoogwaardigewerkgelegenheidopvoorSE-enBIM-professionalsindeTwentsebouwenzetTwenteopdekaartalsSE/BIM-regio.

De tien werkplaatsen Pioneering samengebald in vier samenhangende lijnen



VoortgangDeeersteversievanS2TEPwordtin2011overgedragenaanhetkenniscentrumvoorseriousgamingT-Xchange.Degameisnognietklaarvoordemarktenheeftzekernogvijfjaarontwikkeltijdnodig.Eenseriousgamemakenisduur:dekostenbedragensneleenhalftotéénmiljoeneuro.Investeerdersstaanniettetrappelen,omdatseriousgamingbijcomplexeproblemennognauwelijkswordttoegepast.Erisgeenbewezeneffectiviteit.

Beoogde resultatenISETIwilindeprojectperiodeeeneersteversievandeseriousgameS2TEP(SecurityandSafetyTransformationandExperimentationProcess)ontwikkelen.S2TEPiseenvirtueleomgeving,diecomplexevraagstukkenindeveiligheidsketenontrafeltendaarvooroplossingenaandraagt.

'Kun je besluitvorming versnellen met simulatie en serious gaming'?

Indemarktwordtgezochtnaarmogelijketoepassingenvanhetsimulatiespel.Viaaanvullendeopdrachtenwilhetprogrammametmkb-bedrijvenaandeslagmetdenieuweinzichten.Daarnaastwordtgewerktaanhetbinnenhalenvanopdrachtenvanpartijenuitdeveiligheidsketen.

DoelISETIwileeninternationaalveiligheidsinstituutinTwenterealiseren.Hetinstituutverzameltkennisoverlastigevraagstukkenophetterreinvanopenbareordeenveiligheidenontleedtdie.Complexeveiligheidsproblemenwordenvervolgensaangepaktviasimulatiesenseriousgaming.Hetvirtueel,via‘echtespelsituaties’,oefenenennabootsenvanonveiligesituatieskanleidentotsnellerebesluitvormingeneenslimmerebenaderingvanveiligheidsvraagstukkeneneffectievereinterventies.

'In de veiligheidssector is er weinig focus op samen innoveren'.

AchtergrondIndeveiligheidssectorissameninnoverennietgebruikelijk.Politie,brandweerenambulancezorghebbenweiniggeldenerwordtnauwelijksgewerktaaneengezamenlijkeinformatie-encommunicatiestructuur.Ookoplandelijkniveauiserweinigfocusopgezamenlijkinnoveren.Technologischeinnovatieswordendaardoornauwelijksdoorontwikkeldintoepassingenopmaatvoordeveilig-heidsketen.DezeklooftussentechnologieenpraktischeoplossingenvoordeketenwilISETIverkleinen.

Project in het kortInnovatieensamenwerkingindeveiligheidsketenbevorderen.Viaseriousgamingensimulatieveiligheidsproblemenontleden.Eenaanzetgeventotnieuwetechnologischeproductenendienstensamenmethetmkbendeveiligheidssector.

Budget€ 12.842.451Totaal(Vanhetbeschikbarebudgetisongeveerdehelftgebruikt.)€450.000 ProvincieOverijssel€ 1.492.863RegioTwente€ 1.492.863Rijk€ 2.985.275Europa€ 6.421.450Privaat

Naamproject:ISETI(InternationalSecurityExperimentationandTransformationInstitute)Projecttrekker:FransCopini

Looptijd:2008-eind2011

Betrokkenbedrijven/instellingen:ThalesNederland,UniversiteitTwente,Veiligheidsregio’sTwente,PolitieregioTwente,TKHGroup,Novay,SaxionHogeschool,gemeenteninTwente,provincieOverijssel,RegioTwente,AxisMedia-ontwerpers,BIZZdesign,T-Xchange

ISETI

Veiligheid naar een hoger plan via serious gaming

• Technologiekandecommunicatietussenhulpdien-stenverbeterenentijdverliesbijcalamiteitenverminderen.Deveiligheidssectorkanefficiëntereneffectieverwerken.

• Twenteinrichtenalsexperimenteerregiovoorveiligheidsinnovatieskantechnologischedoorbra-kenopleveren,omdatregionalepartijensamenaandemonstratiesvantechnologiegaanwerken.Ditkaninnovatiesversnellenenregionaalondernemers-schapversterken.

• DegameS2TEPbiedtkansenforsestappenvooruittezettenindepreventievancalamiteiten.Ditverhoogthetveiligheidsgevoelendaarmeehetwelzijnvanmensen.




Aantalondersteundebedrijvenenkleinebedrijven<5jaar 25


Aantalondersteundemkb-bedrijven 15



Aantalinnovaties 1

Aantalpatenten -

Aantalspin-offs -

kelddieookkwalificeertvoorgebruik(denkaancrowdma-nagementtijdensopenbareevenementen),maarhetoverbruggenvanhetgattussenvraagenaanbodblijktcomplexerdanaanvankelijkwerdaangenomen.

BijeeneventueelvervolgverdienthetaanbevelingdoelstellingenconcretereninnauwesamenspraaktussenOOV-dienstenentechnologieleveranciersteformuleren.Métafsprakenoverwelkeproductenendienstenhetprojectwilopleverenvoorwelkepartijen.ISETIwaseenstichtingenduseenprivatepartij.Eenpubliek-privaatsamenwer-kingsverbandiswellichtbeterinstaatpartijeninhetveldtebindenentefaciliteren.

Vandebegrotingvan12miljoeneuroisongeveerdehelftuitgegeven.VanuitEFRO,hetrijkendeRegioTwentewaskrap6miljoeneurosubsidietoegezegd.Daarvanvaltdehelft(3miljoeneuro)vrijenkanopnieuwwordeningezet.

ISETIheefthetprogrammaovergedragenaanhetRegionaalPlatformCriminaliteitsbeheersingTwente(RPCT)enzichzelfinjuli2011opgeheven.

ISETI heeft een aantal concrete projecten uitgevoerd, zoals:• inzetvanspecialebewakingssoftwaretijdensvoetbalfeesten;

FC Twente werd in mei 2011 tweede in de eredivisie. Extra camera’s volgden de vreugdefeesten, met daarin speciale software die menigtes ‘kan lezen’ en opstootjes kan waarnemen. Potentiële dreigingen werden direct doorgegeven aan politiemensen op straat. De handhaving werd daardoor zeer effectief. Enkele supporters klaagden achteraf ‘dat het op deze manier niet meer leuk was relletjes te trappen’.

• workshopsovereennieuweinrichtingvandegemeenschap-pelijkeregionalemeldkamervandeVeiligheidsregioTwente;

• samenmetNL-Alertontwikkelenvaneenbibliotheekmetalarmeringssms’jes.Hiervoorisgamingingezet.NL-Alertiseennieuwgsm-alarmeringssysteemnaastdesirene.HetwordtondermeergetestinTwente.

VerkenningenOokzijnerverkenningengedaannaarpotentiëletoepassin-gen,zoals:• technologieinzettenomtijdigsuïcidepogingenbijde

NederlandseSpoorwegentedetecteren;• onderzoeknaardemogelijkheidvanvirtueeloefenenmet

nucleaireveiligheid;• voorstellenvoorinnovatiesronddesnelwegenA1enA35,

waarveelladingdiefstallenplaatsvinden.Eriseenprobleemverkenninggemaakt;

• ondersteuningbijdeontwikkelingvaneenNationaalPlatformEvenementenveiligheid.

Dezeverkenningenhebbenbeperktsuccesgehad.ProjectafrondingBegin2011heeftdeprojectorganisatieinoverlegmetdesubsidiëntenbeslotenhetprojectconformdeoorspronke-lijkeeinddatumtebeëindigen.Erisnietgekozenvooraanvragenvanverlengingvanhethuidigeproject,omdatverschillendedoelstellingennietkondenwordengereali-seerd.Zoluktehetonvoldoendeommkb-bedrijventeinteresserenindeelnameaanhetproject.ISETIkongeenconcreetaantrekkelijkproductopleverendataanslootbijdebehoeftevanpartijeninhetopenbareordeenveiligheids-domein.Weliswaarisinhetprojectnieuwekennisontwik-









Aantal(nieuwe)samenwerkingsverbandentussenbedrijvenenkennis-/researchinstellingen -


Aantalinnovaties 16

Aantalpatenten -

Aantalspin-offs -

• Product-ofmarktinnovatieleidttotondermeereenbeterebezettingsgraadvanmachines.Doorverdereautomatiseringwordt24/7-productiemogelijk.Nieuweproductenendienstenvindenhunwegnaarbestaandeennieuwemarkten.

• DeinnovatieshelpendemaakindustrieinTwenteeengoede(internationale)concurrentiepositietebehoudenenleidentotwerkgelegenheid.

• HogeschoolSaxion,HogeschoolArnhem-Nijmegen(HAN),TSMenUniversiteitTwentezettendeinMAINMEPopgedanekennisoverinnovatieproces-senominlesstof.

• Energievriendelijkheidenmindermilieubelastingwegenmeebijhetontwikkelenvannieuweproducten.

SamenmethetInnovatieplatformTwentezijnin2011kortefilmpjesgemaaktoverdebusinesscases.

Opmerkingen over de koepelsubsidieInhetprogrammazijn16deelprojectenondergebrachtwaarvoorgezamenlijksubsidieisaangevraagdbijhetEuropeesFondsvoorRegionaleOntwikkeling(EFRO).Naderhandbleekdatdezekoepelsubsidiebepalingenkendedievooroponthoudindeprojectenzorgde.ZoisbinnenEFRObepaalddatopbrengstenvaneenprojectinminderingwordengebrachtopdesubsidie.Natuurlijkeenlogischeregel,maarbij16tegelijkertijdlopendeprojectenontstaatdaardoorwelhetrisicodatééngeldgenererendprojectalleandereprojectenvanhunsubsidieafsnijdt.

Ookbleekhetjuridischnietmogelijkcasesdieklaarwarenvoorlopigafterekenen.Deelnemersmoetenwachtentotdetotaleeinddatum,alvorensdetotaleprojectafrekeningkanwordenopgemaakt.Ditbetekentdatdeelnemerssomsmeerdaneenjaarmoetenvoorfinancieren.Voordekleinerebedrijvenisditeenflinkefinanciëlelast.EenderdehobbelvormtdeoverlaptussendeWBSO-rege-ling(verminderingafdrachtloonheffingvoorspeur-enontwikkelingswerk)enhetMAINMEP-project.VerleendeWBSO-loonkostenaftrekmoetbijsommigebedrijvenverrekendwordenmetdeEFRO-subsidie.Ditgeeftveelextraadministratievelasten.

Wellichtverdienthetindetoekomstaanbevelingbijkoepelsubsidiesdieperintegaanophoederandvoorwaar-denvoorhetgeheelinwerkenopindividueledeelprojecten.Eenbeschikkingopprogrammaniveaugeeftminderadministratievelastendaneenbeschikkingopmultiproject-niveau.

www.main-network.nlMAIN MEP

Beoogde resultatenEconomischeeffectenzijnervooraltezienophetterreinvanwerkgelegenheid,hetbevorderenvandeproductiviteitenhetontwikkelenenvermarktenvannieuweproducteninbestaandeennieuwemarkten.Doordeverschillendeprojectenwordthoogwaardigwerkbehoudenennieuwhoogwaardigwerkaangetrokken.Daardoorkrijgtdewerkgelegenheideenimpuls.

VoortgangBijMAINzijninkortetijdeenaantalbusinesscasesingebracht,doormkb’ersenbedrijvenclustersuitdemaakindustrieinOost-Nederland.Indebusinesscasesgaanbedrijvenrisicovollesamenwerkingenaan,internationalise-ren,schuivenopindeketen,verhogenhunproductiecapa-citeit,bannenverspillinguit,verhogendetoegevoegdewaardeenproduceren‘lowestcost’.Zeinnoverenhunproductenenmarkten.

Debedrijvenclusterskrijgenondermeerondersteuningindeloonkosten,materiaalkosten,hetinhurenvanexperts,moderatoren,hetdoen(oflatenuitvoeren)vanonderzoekenextrapersoneel.Einde2011iscircadehelftvandeprojectenklaar.Eénisvoortijdiggestoptendeanderelopennogdoortot1juni2012.Doordecrisisisdedoorloopsnel-heidvanveelprojectenvertraagd.DaaromheeftMAINMEPeenjaarverlengingaangevraagdengekregen.

DoelVeelbedrijvenindemaakindustriezienmogelijkhedenomnieuweproductenteontwikkelenofnieuwemarktenteveroveren,maarkunnendatvanwegehogekostennietalleen.Omvernieuwingenweltekunnenrealiserenenrisicovollebusinesscasesteondersteunen,ishetprojectMAINMEPopgesteld.

MAIN(ManufacturingAndInnovationNetwork)bundeltdekrachtenvanindustriëleondernemersenhunbrancheorga-nisatiesindemaakindustrieenwerktaanbehoudenversterkingvandeinternationaleconcurrentiepositievandieindustrieinOost-Nederland.Demaakindustrieisvangroteeconomischewaardevoorderegioenbiedtveelwerkgelegenheid.Maaronderinvloedvandeglobaliseringisdesectoronderdrukkomentestaan.Krachtenbundelingishetantwoorddatdemaakindustriedaaropheeftgeformu-leerd.Slim,multidisciplinairsamenwerkenaankennis,kundeenvakmanschapinnichemarkten.

Budgete 12.897.966 Totaale 1.463.940 ProvincieOverijssele 683.941 RegioTwentee 5.102.085 Europae 5.648.000 Privaat

Project in het kortBedrijvenindemaakindustriewerkeninMAINMEPsamenaannieuweinnovatieveproducten.Zoalseenvolautomatischevleeswarensnijmachine,eennieuwecoatingtechniekvoorlenzen,nieuwepompenenkip-envisspecialiteitendieHalalzijn.

Betrokkenbedrijven/instellingen:Debetrokkenbedrijvenwordenapartgenoemdindevoortgangvande16businesscases

Naamproject:MAINMEP(ManufacturingandInnovationNetwork,ManufacturingExcellenceProject)Projecttrekker:JoostKuiperCommunicatiecontactpersoon:KellyFranke

Looptijd:Januari2008-juni2012

Samen werken aan innovaties in de maakindustrie

'Met de nieuwe vleeswarensnijautomaat kan een

consument in de supermarkt zelf zijn vleeswaren snijden in de dikte en

hoeveelheid die hij wenst'.

'De maakindustrie is van grote economische waarde voor de regio

Twente en biedt veel werkgelegenheid'.


Productielijn statische coolersStatiqCooling(Rijssen)enTebrutech(Nijverdal)werkensamenaanhetontwikkelenvaneenassemblagemachineendebouwvaneenprototypemachine.Diewordengeïnte-greerdtoteencompleteproductielijnvoordeproductievanuniekekoelunitinterieursvooreennieuwegeneratiekoelsystemenvangebouwen.Hetprojectisgerichtopdeautomatischeeindassemblagevandezekoelunitinterieurs.Viadezelijnkunnenerkoelsystemenopdemarktkomendiemaar15procentenergiegebruikenvergelekenmetconventioneleaircosystemen.

Demachineszijnnadeproeftestenaangepastommeerdereformatentekunnenfabriceren.Begin2012wordtnaarverwachtinghetCE-certificaatverkregen.

PartnersStatiqCooling,RijssenTebrutech,Nijverdal

Optical Precision ScannerNietalleenkleine,maarookgroteonderdelenvanmachineseninstallatiesmoetenvaakmetgroteprecisiewordengemaakt.DefirmaBoessenkoolmaaktgroteonderdelenvoorondermeerbaggerschepenencompressoren.Deonderdelenwordengemaaktopgrotedraaibankenenfreesmachines.Boessenkoolwildeonderdelenovereenbereikvantweemeterkunnenmetenmeteennauwkeurigheidvanvijfmicrometer(1micrometeriseenduizendstemillimeter).Datluktnietmetdebestaandemeetmethoden.SamenmetdefirmaSumiprowordtgewerktaaneenoptischemeetoplos-sing,diedezenauwkeurigheidwaarborgt.

Hetprojectiseind2011gereed.Indelaatstefasewordthetwerkendeprototypeherontworpentotdemonstrator.

PartnersBoessenkool,AlmeloSumipro,Almelo

Auto-CellVerspaneniseenindustriëlevormgevingstechniekdieinveelbedrijvenwordtgebruikt.Metbehulpvanboor,frees,beitelofschaafwordthetmateriaalzolangbewerkttotdatgewenstevormofdikteisontstaan.Inditprojectwordennieuweflexibelegeautomatiseerdeproductie-installatiesontwikkeldvoorkleineseriesvan5tot500stuks.Daardoorkandrastischwordenbespaardopmachinesenmensen.Erzijndriebasisconcepten:voor5-assigfrezen,vooreendraai-freescombinatieenvoormeerderegekoppeldemachines.

Dezebusinesscaseheeftzwaargeledenonderdeverslechterdeeconomischeomstandigheden.Detechnischeontwikkelingisafgerondendefocusligtophetverwervenvanproeftoepassin-genbijenkelebedrijveninDuitslandenNederland.

PartnersAuto-Cell,AlmeloMTSEurope,Almelo

CNC-NetlinkKleinseriefabricagesenafnemenderepeat-orderskomensteedsvakervoorenlijdeninmachinefabriekentothogeomstelkostenenveelextrawerk.PartnersinhetCNCNetlink-projectonderzoekenofditanderskan.CNCNetlinkontwikkelt,levertenimplementeertmaatwerksysteemop-lossingen(software)voordeaansturingenmonitoringvanflexibele24/7productieomgevingenenproductiecellen.DoelvanCNCNetlinkishetreducerenvandewerkvoorbe-reidingstijdmetcirca50procentbijverspanendebedrijven.Inhetprojectligtdenadrukopdepost-processingmonitoringvanproductie-enorderresultatenendekoppelingaanmanagementinformatie-enplansystemen.

Desoftware-ontwikkelingisafgerondtotenmetdebêta-versie.

PartnersCNC-NetlinkBV,NunspeetVosteqInnovations,Almelo

Liquid SeparatorDoorhetgebruikenvannieuwematerialen(PUR)bijhetscheidenvanvloeistoffenishetmogelijknieuwemarktenteopenenenkaneenaanzienlijkereductieopfabricagekostenenproceskostenwordenbereikt.Dezesamenwerkingzaleenprototypeopleverendatuniekisindewereld.Hetgeefteenvoorsprongwaardoorwerkgelegenheidontstaat.Doorresearchenkennishoudenwedezevoorsprongoplangetermijn.

Wegenseengeëscaleerdconflicttussendebusinesscase-deelnemersisditprojectvoortijdigafgebroken.Zonderinstemmingvanallebetrokkenbedrijvenishetprojectnietdoor2vande3bedrijvenvoorttezetten.

PartnersCINCSolutions,DoetinchemHerikon,AlmeloMachinefabriekBouman,Almelo

ZoutstrooierMetinnovatieveverbeteringenaanzoutstrooiersdekostenverlagenendaardoormarktaandeelverhogen.

Hetprojectismedio2010afgerond,waarbijwegenseenfoutiefopgesteldebegrotinghetontwikkelwerkbinnenMAINMEPbeperktisenmeerteherontwerpenmodulesbuitenhetMAINMEP-projectomzijngefinancierd.

PartnersModulen&EngineeringMenzingHaaksbergenNidoUniversalMachines,Holten

GAP PompWatson-MarlowBredeluitDeldenisaljarenlangtoonaange-vendindemarktvoorpompen.SamenmetStevenidéPartnersuitEnschedewordennieuweconceptenenconcreteoplossingenontwikkeldmetalsfocushetbeteradresserenvandeverschillendemarktbehoeften.Desamenwerkingendeaanwezigekennisheeftgeresulteerdineentweetalnieuwepompontwerpenendaarnaasteendrietaltestapparatenwaarmeedewerkingvandepompopdetailniveaubestudeerdkanworden,zodatvervolgontwik-kelingennogeffectieverdoortevoerenzijn.Drijfverenvoordepompontwikkelingzijnkostenreductieenoptimalisatievanlevensduurenefficiency.

Binnenditprojectontstaanverschillendedeelresultaten:nieuweproductrangeaanpompontwerpen,materiaalkun-digeinnovatieseneenvolledigvernieuwdetestmethodiek.Diversedeelresultatenwordengeoctrooieerd.

PartnersBredelHosePumps,DeldenStevensIdePartners,Enschede

Quality SliceGezamenlijkeontwikkelingenproductievaneenvolauto-matischevleeswarensnijautomaat.DeQualitySliceisbestemdvoordesupermarkt.Deconsumentkanzelfviaeenschermaangevenwelkvleeshijwil,dehoeveelheidplakkenendedikteervan.Ookishetmogelijkeenprijsintevoeren.Demachinesnijdtdanpreciesvoorditbedragvlees,pakthetinenplaktereengewicht-enprijsetiketop.

EenprototypevandezemachineisklaareninvolleglorietezienbijFa.BraakhuisinBorne.Delaatsteonderdelenwordengemonteerd.Dedoorontwikkelingtoteenproto-serieisinvollegang.

PartnersTCPMingenieursenadviseurs,HengeloDeKoningh,ArnhemBraakhuis,Borne

Kunststof coatenKunststof-enkeramischelenzenwordentegenwoordigopgroteschaalgebruikt.Deconsumentkentzeondermeerindevormvancontactlenzen.Ookindeindustriewordenzeveeltoegepastinoptischesystemen,ondermeervoorinspecties.Omdezeoptischesystementebeschermenzijncoatingsnodig.DebedrijvenSolmates,SumiproenDineohebbeneenuniekecoatingtechniekontwikkelddiehetmogelijkmaaktomkunststofenkeramischelenzentegenlagekostentebeschermenmetiederegewenstecoating.

Detechnischeontwikkelingisindelaatstefasebeland.Diversecoatingtoepassingenvoormeerdereindustriëleeindmarktenwordennugetest.

PartnersSumiprosubmicronlathingbv,AlmeloSolmatesB.V.,EnschedeDineoB.V.,Losser

Business Cases MAIN MEP


Rail SafeVeelongelukkenmetspoorwerkersontstaanomdatzedekomstvaneentreintelaatopmerken.BinnenhetprojectTreinAlarmSysteem(TAS)werktHortecsamenmetHollandspoorveiligheidaaneennieuwsysteemwatveiligerenflexibeleris.Samenhebbenzijeenmobielsysteemontwikkelddatspoorwegwerkerskunneninstallerenlangshetbaanvakwaarzijaanhetwerkgaan.Hetsysteemwaarschuwtallewerkersbijnaderendgevaarenmaaktopdiemaniereeneindeaanonveiligewerksituaties.Hetdraadlozesysteemgarandeerttijdigewaarschuwingbijwerkzaamhedenaanrailinfra.Datisuniek.

Hetprototypeisgereed.MomenteelvindentestenplaatsbijdiverserailbouwaannemersenwordtgewerktaandecertificeringvoordeNederlandsemarkt.

PartnersHollandSpoorveiligheid,WestervoortHortec,Oldenzaal

XigoDeontwikkelingvaneenhandheldterminalvoorambulantemedewerkersindezorg,inclusiefback-enfrontofficesoftware.Gekozenisvooreengeheelgeïntegreerdecommunicatie-enbeheersomgevingvanapparatuureneeninternetportaal.

Hetapparaatenhetomliggendecommunicatie-enbeheerssysteemisgereedendraaitineenlangdurendetestoptweeproeflocaties.

PartnersMic-O-Data,Hengelo2-GO-Mobile,Deventer

Filteren StyreenEriseenmachineontwikkelddieluchtzuivertwaarinstyreenaanwezigis.Styreeniseenoplosmiddeldatwordtgebruiktbijpolyesterverwerking.Hetmiddelisnoodzakelijkvoorhetproces,maarschadelijkvoordemensendieermeewerken.Denieuwemachinefiltertdelucht,hetstyreenwordtopgevangeninvatenendeschoneluchtkanzonderwarmteverliesterugdefabriekin.Erwordeninhetprojectuitgebreidetestengedaanmeteennieuwteontwikkeleninstallatie.

Zichtsystemen in de Maritieme sectorOmschrijvingDoelvanhetprojectishetontwikkelenvannieuwezichtinstallatiesvoordemaritiemesector.Hetisvooraldebedoelingomhetzichtvandebemanningvanuitdestuurhutvanschepenenwerkplatformsteverbeteren.Doordezeinnovatiewordenwerkomstandigheden,ergonomieenveiligheidpositiefbeïnvloed.

Hettechnischprototypeisalenigetijdgereed.Hetprojectconcentreertzichnuophetverlagenvandekostprijsdoorvalue-engineeringenhetverkennenvanmeermarktseg-mentenbinnendescheepsbouw.

PartnersTheunissenTech.Trading,MaldenStevensIdePartners,Enschede

SpuitautomatiseringHetprocesvan‘hetreinigenenlakkenmettweecomponen-tenlakvancentrifugeproducten’zodaniginrichtendathetlean,manarm,milieuvriendelijkeninnovatiefis.Hetbetrefthetgeheleprocesvannahetverspanen,dusreiniging,ontvetten,drogen,lakkentotaanhetverpakken.

Hetontwerpenderealisatievaneenprototypespuit-lakin-stallatieisafgerond.Metdeapparatuurkunnenhoogwaar-digeonderdelenwordengereinigdengelakt.Hetinnovatie-trajectleidttoteenvoorproductiegeschikteinstallatie.

Partners:AeronamicAlmelo,AlmeloEmotechEnschede,Enschede

DeinstallatieisontwikkeldengeïnstalleerdopdelocatievanPlasticon.Inmiddelsisbegonnenmetdepraktijkproe-ven.Dezelopennogdoortotjuni2012.Deinstallatiefunctioneertconformverwachting.

PartnersProcedéProductsB.V.,EnschedeEuroPlasticsHoldingB.V.,EnschedePlasticontheNetherlandsB.V.,OldenzaalStyrEx,Oldenzaal

Malloos lassenInnovatievesamenwerkingtussenMachinefabriekAlmiBVuitVriezenveenenontwerpbureauPeopleCreatingValue(voorheen:First)uitEnschedemetalsdoelstellinghetcreërenvaneigenproductenmeteengezondetoegevoegdewaarde,hetverbeterenvandeconcurrentiepositievanbeidebedrijvendoormanufacturingenontwerpennaadloostelatenaansluitenenvanafhetbeginhetontwikkelprocesaftestemmenophetproductieprocesvanAlmi.Product1:‘innovatievebuitenreclame’.

Hetoorspronkelijkeproductidee,debuitenreclamezuil,isvervangendooreenbestaandproductvanAlmi,eensteenknipper.Dieiszodanigherontworpenmettoepassingvannieuweproductieconceptendatdeprestatie/prijsver-houdingsubstantieelisveranderdenereenveelgroterevariëteitvanproductenkanwordengemaakt.Momenteelwordteennieuweproductietestomgevingingericht,waarnadiverseprototypeswordengemaaktengetest.Hetprojectlooptdoortotjuni2012.

PartnersFirstB.V.,EnschedeAlmiMachinefabriek,Vriezenveen

Halal KipKPHKip-specialiteitenheeftgevarieerdekip-envisspeciali-teitenontwikkeld,dievoldoenaandeHalal-regelsterwijlDeconFoodEquipmenthiervoordespecialeapparatuurontwikkelt.Eriseennieuweproductiemethodeontwikkeld.IneenRVS-mengmachinezijnspecialemengarmengeplaatst,diedestructuurvandeproducteninstandhoudt.Dekipenviswordtindiepbevrorenstavengeprodu-ceerd.Daarvanwordenplakjesgesnedentenbehoevevanmaaltijdbereiding.

Hetprojectisbijnagereed.Erisnogeengedeeltetechni-scheontwikkelingnodigrondomhetsnijprocesenhetmarkt-endistributiekanaalonderzoeklooptnog.Eindeprojectinjuni2012.PartnersKPHKipspecialiteiten,OmmenDeconFoodEquipment,Wierden



Inkjet Technologie in Oost-Nederland

Budget:e 5.222.500 Totaale 1.305.625 ProvincieOverijssele 1.305.625 RegioTwentee 2.611.250 Privaat





Uitgelokteprivatevervolginvesteringen 924.383




Aantalinnovaties 1

Aantalpatenten -

Aantalspin-offs -

• TenCatezalindenabijetoekomstmetdenieuwedigitaleinkjettechnologieeennogsterkerepositieopdemarktkunneninnemenenkanindetoekomstmetnieuweproductennieuwemarktenontsluiten.Detechnologieheefteengrootomzetpotentieel.

• HetconsortiumverwachtopdrachtenvoorR&D-projectenvanderdenomdeinkjettechnologieomtezettennaarindustriëleprototypes,printsystemenenapplicaties.Twentekandaardooruitgroeientoteenvandemeestinnovatieveregio’sininkjettech-nologie.

• Productiemetdigitaleinkjettechnologieisduur-zaamenlevertgrotebesparingenopaanwater,energieennattechemicaliën(zoalsinkten).

• Deproductiekanmeervraaggestuurdwordeningericht.Dehuidigetextielindustriekenthogevoorraden.Ondemand-productiekandatvraagstukforsverkleinen.

VoortgangIndeeerstefasehebbenhetonderzoekendevalidatievanhetprojectzichgerichtopdeafzonderlijkeonderdelenvanhetcontinuprintconcept,namelijkdeprintkopmodules,desoftware,demechanicaendeinktcontrollers.Deontwikke-lingvanindustriëletoepassingenvoordigitaleinkjettech-nologieiscomplexenvereisteenmultidisciplinaireaanpakophetgebiedvansoftware,mechanica,chemie,natuur-kundeenmechatronica.Hetgeheimzitindeinteractietussendeinkten,deprintkoppen,hetsubstraat,desoftwareenhet‘motionsystem’.Alleelementensamen,plusdepreenposttreatmentsvormenhetdigitaleprintproces.

Het geheim zit in de interactie tussen de inkten, de printkoppen, het substraat, de software en het

‘motion system’

Detweedefasevanhetprojectheeftzichgerichtophetvaliderenvanhetconceptopindustriëlegrootteenopeenbreedtevan1.80meter.Hierbijishetcontinuprintconceptsuccesvolaangetoondopverschillendesnelhedenenmetverschillendeprocesinstellingen.Methetaantonenvanhetcontinuprintconceptopindustriëlegrootteisdewegvrijgemaaktvoorimplementa-tieinverschillendedigitaleindustriëleprinttoepassingen,waarondertextielverdelingsprocessen,maarookintoepassingenbuitendetextielindustrie.

Depositieveuitkomstenvanditindustriëleonderzoekspro-grammahebbenertoegeleiddatTenCateeeneersteprototypeindeloopvan2012verwachttebouwenopbasisvanhetradicaalnieuweprintconcept.TenCateishiermeedeeersteindustriëlespelerdieditdigitaleprintconceptinvoertinzijnindustriëleproductieprocessen.TenCatemaakthiermeedewegvrijvooreenbredereindustriëleimplementa-tieindetextielindustrie,maarookdaarbuiten.TenCatetreftnuvoorbereidingenomdenieuwedigitaletech-nologieteintegrereninzijnbusinessmodeleninbestaandeindustriëleprocestechnieken.Hetbedrijfgaatmetdedigitaletextielveredelingeerstdeproductievanbestaandeproductenverbeterenenefficiëntermaken.Laterwordtdeproductievantechnischtextielmetnieuweeigenschappenbeoogd,zoalsactiefzelfreinigendweefselenweefselvoorzienvan

elektronica.OfdeassemblagevandetechnologieooknaarTwentekomt,isopditmomentnogonduidelijk.Inkjettechnologiekanveelvernieuwingvoortbrengenengecombineerdmethetinhetprojectontwikkeldeuniekeprintconceptzalhettoepassingenvindenindeveredelingvantextiel,maarookintoepassingenbuitendetextielindus-trie.TenCatezetdenieuwetechnologieinvoordemarktvantechnischtextiel,maarzegtanderetoepassingeneninitiatievenbuitendetextielindustrieteverwelkomen.

Kennispositie Twente in inkjetTwentekanmetinkjeteenkennispositieopbouwenalsveelmeerregionalebedrijvengezamenlijkgaanwerkenaannieuwetoepassingen.Dieolievlekwerkingheeftzichmomenteelnognietvoorgedaan.Erzijnnoggeenregionalebedrijvenaangehaakt.Datheefttemakenmetdenieuwheidencomplexiteitvandetechnologie,dievoorveeltoepassin-gennogindekinderschoenenstaat.HeteconomischerendementvoorderegioTwentewordtoptermijnpasduidelijk,maarzalvoordenabijeenverretoekomstveelbelovendzijn.

gebruikvandigitaleprinttechnologieendedaarmeegepaardgaandepreciezedoseringvanvloeistoffen(zoalsinkten)wordthetmogelijkindetoekomstsignificantmindergrondstoffen,waterenenergietegebruiken.

Vergelekenmetdehuidigeanalogeproductieprocessenbiedtdigitaalprintenookflexibelereproductieprocessen,‘ondemanddelivery’,lagereproductiekosten,kortereproductie-runs,mindertotgeennoodzaakvoorvoorradenenbiedthetdemogelijkheidsnellerintespringenopveranderingeninproducten.Daarnaastisheteen‘enablingtechnology’voor‘masscustomization’.

Ookflexibeler(ondemand)envraaggericht(masscustomi-zed)producerenkomthiermeeinzicht.

Beoogde resultatenHetprojectmaaktonderdeeluitvandevisieenstrategievanTenCateomdigitaalfinishenvantextielematerialenterealiserenteneindedeeigenschappenvanmaterialentekunnenverande-ren.Daarbijstaanproductieflexibiliteit,kwaliteit,duurzaamheid,‘on-demanddelivery’,‘masscustomization’eneenhogeautomati-seringsgraadvoorop.HetinhetprojectontwikkeldenieuweprintconceptmoetdebasisvormenvoordetoekomstigedigitaleproductieprocessenbinnenTenCate,maarzalooktoepassingenvindenbuitendetextielindustrie.Onderstaandeillustratieschetsteenmogelijkeopzetvaneentextielverdelingsproces,gebaseerdopdigitaalprinten.

DoelHetontwikkelen,industrieelonderzoeken,testenenhetvaliderenvaneenvolledig,technologisch‘proofofconcept’voorhetnieuwe‘continiousprintingconcept’datdebasisvormtvoortoekomstigetextielveredelingmetbehulpvandigitaleinkjettechnologie.Hetconceptzalwordenaangetoondopindustriëleschaalgrootte,waarbijdeindividuelecomponentenvanhetconceptalsookhetgeheelwordengevalideerdopindustriëletoepasbaarheidenbetrouwbaarheid.

'Industriële toepassing van inkjettechnologie opent de weg naar innovatieve textiele materialen met nieuwe, bijzondere eigenschappen'

Momenteelwordtinkjettechnologievoornamelijkingezetvoorhetprintenvangrafischetoepassingen.Metdehuidigeontwikkelingenindenanotechnologieendeinkjettechnolo-gievindtdigitaalprintenookzijnwegingeavanceerdemateriaaldepositieenindigitaleproductieprocessen.TenCatewildigitaleinkjettechnologietoepasselijkmakenvoorhetfinishenvantextielematerialenendezetechnologieoptermijnkunneninzetteninindustriëleproductieprocessen.Industriëletoepassingvaninkjettechnologieopentdewegnaarinnovatievetextielematerialenmetnieuwe,bijzondereeigenschappen.Digitaleinkjettechnologiemaaktbovendiendeproductiemilieubewustereneconomischer.Doorhet

Project in het kortHetprojectrichtzichophetdoenvanindustrieelonderzoeknaareennieuwennieteerderaangetoondengepatenteerdradicaalnieuwprintconcept.HetconceptisgebaseerdopeencontinueXY-printproces,waarbijhetsubstraatendeprintkoppencontinubewegen.Digitaleinkjettechnologiezalindetoekomstbijdragenaandeontwikkelingenproductievannieuweslimmematerialenzoals‘smarttextiles’.

Betrokkenbedrijven/instellingen:TenCate,XenniaTechnology,Reden,ReggianiMacchineS.p.A

Naamproject:InkjetTechnologieinOost-Nederland.CollectieveontwikkelingvaneennieuwroltotrolprintplatformProjecttrekker:GerritKoeleCommunicatiecontactpersoon:KasperNossent

Looptijd:Januari2009-december2010.

Met digitale printtechnologie op weg naar revolutionaire textielproductieprocessen


www.integraalpraktijkcentrum.nl









Aantalinnovaties 2

Aantalpatenten -

Aantalspin-offs -


• Nieuwegeavanceerdemachineriegebruiktveelalminderenergieenmateriaaldanbestaande.DatleverteenproductieopmetminderverspillingdiebijdraagtaanminderCO2-uitstoot.

• Modernefabricagemethodenzijnvoordebedienersweliswaaruitdagender,maarergonomischveelalbeteringericht.Endragenzobijaandegezondheidenhetwelzijnvanwerknemers.

• Werknemerskunnendoorscholingmethoogwaar-digeapparatuurhunpositieopdearbeidsmarktverbeterenendoorgroeiennaarnieuwefuncties.

• Startendeondernemersendoorstarterskunnenexcellerenopeenhoogwaardigertechnologischniveauendatkannieuwemarktenopenen.

• BedrijvenkrijgenbijHartvanZuidderuimteomtevernieuwen.Nieuwetechnologiedraagtbijaaninnovatiesenkandieversnellen.Hetcentrumjaagtditaan.Nietalleenviatechnologie,maarookviaontmoeting.Inhetcentrumleggenbedrijvennieuwecontactendiedewegopenennaarinnova-tievesamenwerkingen.

IntegraalPraktijkcentrumHartvanZuidisnuvolopinbedrijfenactiefmensenaanhettrainen.Hetcentrumsluitgoedaanbijdebehoeftenvanmkb-bedrijvenindemaakindustrie.Doordeeconomischecrisisvieldevraagnaaropleidingenweliswaartegen,tochzijndeperspectie-vengoedtenoemen.

HartvanZuidtraintnietalleenmensen,maarbiedtmkb-bedrijvenookdekanservaringoptedoenmetnieuwetechnologieenfabricagemethodenalvorenstebeslissenoverinvesteringeninheteigenbedrijf.Ditleidttotminderonzekerheidbijinvesteringenenvergemakkelijktvernieu-wingvaneenproductiepark.

Somsloonthetvoorbedrijvennietzelfmachinesaanteschaffen.Daaromzijndefaciliteitentevensbeschikbaarvoorondernemersdiekleineserieswillenmaken.Datbespaartondernemerskosten.

'Bedrijven kunnen geavanceerde machines eerst uitgebreid

testen alvorens ze een investeringsbeslissing nemen'.

Beoogde resultatenHetprojectwilindesubsidieperiode2009-2011devolgendeconcreteresultatenopleveren:• ontwikkelen,opstarteneninrichtenvanéénloket;• aankopeneninrichtenvaneenpandvoorhetcentrum;• aankopenvanapparatenenmachines;• ontwikkelenvangespecialiseerdevakopleidingenen

adviesproductenvoordeindustrie.• hetIntegraalPraktijkcentrumin2012zelfstandig

exploitabelhebben;

VoortgangHetcentrumheeftzichhetnajaarvan2009gevestigdindevoormaligegieterijvanStorkinHengelo.DithistorischepandisonderdeelvandeHengelosenieuwbouwvanhetROCTwente.In2010en2011zijnmachinesaangeschaftenleergangenontwikkeldvoortrainingenonderwijs.

DoelEenIntegraalPraktijkcentrumoprichtendatlaagdrempeligescholingindemetaalenelektrotechniekbundeltvoorstuderendenenwerkenden.HetIPTmoetalshétcentrumvoortechnischeopleidingengaanfunctionerenmetinzetvannieuwetechnologieendemodernstemachines.HetIPCwiltevens:• functionerenalsadviesloketvoorbedrijfsspecifieke

scholingvanwerkenden;• opleidenvanuitmodernecompetentiegerichtedidacti-

scheuitgangspunten;• vooroplopenintechnologischevernieuwingeninde

maakindustrie;• bovenregionaaltechnischembo-enhbo-opleidingen

ondersteunen;• ondernemerschapstimulerenvoorstarters

endoorstarters;• regionaalindustriebeleidontwikkelen;• nieuwetechnologieëndeleneninnovatieprojecten

stimuleren.

Departnersinhetprojectontwikkelenelkeeneigenopleidingsaanboddatelkaaraanvultennietconcurreert.Alleopleidingenvindeninprincipeplaatsinhetpraktijk-centrum.

Budgete 11.878.399 Totaale 460.973 ProvincieOverijssele 460.973 RegioTwentee 3.204.262 Europae 860.973 Rijke 6.891.218 Privaat

Integraal Praktijkcentrum (IPC) Hart van Zuid, Hengelo

Project in het kortEenIntegraalPraktijkcentrumoprichtendatlbo’ers,mbo’ersenmbo+’ersopleidtindemetaalenelektrotechniek.MetgebruikvandenieuwstetechnologieenfabricagemethodenhettechnischberoepsonderwijsopeenhogerplanbrengeneninnovatiesindeTwentsemaakindustrieaanjagen.

Betrokkenbedrijven/instellingen:opleiderStodt,kennis-enadviescentrumKenteq,ROCTwente,ondersteunddoorSaxionHogescholenenTechnocentrumTwente.

Naamproject:IntegraalPraktijkcentrum(IPC)HartvanZuid,HengeloProjecttrekker:JoostKuijper

Looptijd:2009-2012(met1jaarverlengd)

Opleidingscentrum biedt werknemers maakindustrie de nieuwste technologie

'Het centrum werkt aan versterking van de internationale

concurrentiepositie van de Twentse maakindustrie'.

'Het Integraal Praktijkcentrum geeft lager geschoold personeel de

kans hun positie op de arbeidsmarkt te verbeteren'.











Aantalinnovaties 1

Aantalpatenten -

Aantalspin-offs -

• Desamenwerkingheefthetinnovatieprocesversneld,waardoordebedrijvenhunconcurrentie-positiehebbenverbeterd.

• Denieuwebusinessmodellengerichtopsamenwer-kinghoudeneenbelofteinvoortoekomstigeinnovaties.

• DeontwikkelingvandeProFast4Gbrengteengroeivanhoogwaardigewerkgelegenheidinderegiometzichmee.Bijdetoeleverketensblijftdewerkgele-genheidoppeilofontstaanernieuwebanenvoorveelallagergeschooldpersoneel.

Budgettaireruimtee 4.180.049 Totaale 348.337 ProvincieOverijssele 348.338 RegioTwentee 348.337Rijke 1.045.012Europae 2.090.025Privaat

Beoogde resultatenEennextgeneration,hightechassemblyplatform.HetR&D-trajectdatvoordezenieuwegeavanceerdemachinewordtdoorlopen,omvatdrietypenactiviteiten:1.Technologieontwikkeling.2.Integratieentestenvandeontwikkeldetechnologie.3.Applicatieontwikkeling.Deontwikkelingomvateenbasisplatformen13verschil-lendemodules.Daarnaastishetopzettenvaneensamenwerkingsverbandeneennieuwbusinessmodeleenbelangrijkuitgangspunt.

DoelDoelisnieuwekennisoptedoenovereenflexibelereensnellereproductievanmicro-onderdelenvoorconsumenten-elektronica,zoalsluidsprekersvoormobieltjesenonderde-lenvoorpc’s.Metdekenniswordteennieuwgeneriekproductieplatformontwikkelddatophogesnelheideengrotevariëteitaanproductenkanproduceren.Hetproductieplatformismodulairendusflexibelaantepassenvoordeproductievaneengrootaantaleindproductenbijverschillendeproducenten.

Project in het kortEenhightechmachineontwikkelendiesnel,nauwkeurigenflexibelmicrosystemenzoalsluidsprekersvoormobieltjeskanproduceren.Eenmachinemeteenuniekemodulaireopbouwdieaansluitbijdesteedsgroteremondialevraagnaarsnelleenflexibeleproductieplatformsvoormicrosystemen.

Betrokkenbedrijven/instellingen:IMS,Tumakon,Proftech,Masevon,UniversiteitTwente,MechatronicaValley

Naamproject:NextGenerationAssemblyPlatform(N-GAP)Projecttrekker:NolBrouwersCommunicatiecontactpersoon:MartinLangkamp

Looptijd:2008-2010

Next Generation Assembly Platform (N-GAP)

Hightechmachine levert doorbraak op in snelle productie micro-onderdelen

www.ims-nl.com/solutions

'De geavanceerde machine kan micro-onderdelen voor

consumentenelektronica snel, nauwkeurig en flexibel produceren'.

steedskorterelevenscyclus.Daaromzijnsnelleproductietij-denvereistvanmachinesdiezichtevensflexibelensnellatenaanpassen.DeProFast4Gsluitaanbijdezeeisenenheeftnaarverwachtingdaaromuitstekendemarktkansen.

Departnersinhetprojectgaanhetproductieplatformverderontwikkelenomtebezienofereenafzetmarktisnaastdievandeconsumentenelektronica.Zozoudegeavanceerdemachineriemogelijkookminiatuurproductenkunnenproducerenvoordemedischemarkt.

Een project met een vliegwieleffectDevierprojectbedrijvenzijnzeerpositiefoverdesamen-werking,diegrotetoegevoegdewaardeheeftgehad.Doorhetsamenbrengenvancompetentieshebbendebedrijvendetechnologieeenstapverderkunnenbrengen:eriseentechnologiespronggemaakt.Ookzijnernieuwebusiness-modellenuitgewerktdievoorallevierbedrijvennieuwemarktenhebbenontsloten.Metalsgevolgeentoenameindeorderportefeuille.Rondhetconsortiumiseenschilvandertigtoeleverendebedrijvenontstaan,dieactiefhebbendeelgenomeninhetproject.Ookvoordezeondernemershadhetprojecteenvliegwieleffectinhetopenenvannieuwemarktenenhetanticipereninnieuwebusinessmodellen.

Gezamenlijk hebben de bedrijven een technologiesprong kunnen maken en

zijn er nieuwe markten ontsloten.

'De steeds kortere levenscyclus van consumentenelektronica vraagt om

snellere, flexibele productiemachines'.

VoortgangHetmodulairesysteemenhetproductieplatformzijnontwikkeldenopgeleverd.HetNextGenerationAssemblyPlatform(deProFast4G)wordtindekomendejarengeproduceerdenklaargemaaktvoordeinternationalemarkt.DepartnersverwachtendaterinAziëeninhetbijzonderinChinaeengroteafzetmarktisvoordegeavanceerdemachinerie.

Vraag naar microproducten neemt toeDevraagnaarmicroproductonderdelenvoorconsumenten-elektronicazaldekomendejarenblijvengroeien.Microsys-teemtechnologiezaleensteedshogerevluchtnemen.Productonderdelenwordensteedscomplexerenkleinerenmoetenmeteenzeerhogenauwkeurigheidwordengefabriceerd.Consumentenelektronicakentdaarnaasteen


www.fieldlab.euField Lab for Client Centered Care


PrivateR&D-investeringen 95.000

PubliekeR&D-investeringen 95.000






Aantalinnovaties 1

Aantalpatenten -

Aantalspin-offs -


• Desamenwerkinginhetsnellernaardemarktbrengenvanzorginnovatiesverbetertdeconcurren-tiepositievandedeelnemendebedrijven.

• Hetdelenvantest-enlabfaciliteitendoordoelma-tigeprojectteamsversneltinnovatieprocessenenbevordertproductontwikkelingenbedrijfsgroei.

• Fieldlabsteltdevraagcentraalenrichtzichopprototypesdienaeenlaatstetestenvalidatieklaarzijnvoordemarkt.Ditistegelijkertijddemeestrisicovollefase:veelondernemerszienhunnieuweconceptjuistdansneuvelenvanwegegebrekaankapitaalofinteressevaneersteklanten.Fieldlabhelptdieklooftussenprototypeenmarktintroduc-tie(ookweldeValleidesDoodsgenoemd)teverkleinen.

Het project WITH HELP ontwikkelt nieuwe hulpmiddelen, zodat mensen zelfstandig kunnen blijven voortbewegen in en om het huis

• BijFondsNutsOhraissubsidieaangevraagdvooreengereedschapssetwaarmeepatiëntenmeteenchronischelongaandoening(COPD)thuishunziektekunnenmanagen.

• DesubsidieaanvraagvanFieldlabOost-NederlandispositiefbeoordeelddoordeEFRO-agendacommissie.Erwordteenvolledigeaanvraagopgesteld.

4. Testen en valideren van innovaties Deprojectpartnersnemenditzelfterhand,metassistentievanFieldlab.ZoheeftFieldlabLevolab,SOFIE/WithHelpenZZT/Erwingeholpenmetmarktonderzoek,financieringenhetzoekenvanpartners.MetdegemeenteEnschedezijntweevalidatietrajecteninvoorbereiding:dewheeldriveendescootmobielsimulator.

SOFIE ontwikkelt evenwichtsrijwielen voor mensen die een gewone fiets niet meer aandurven, maar nog te gezond zijn voor een driewieler of scootmobiel.5. Begeleiden van marktinvoering ErligteenheldereuitlegvandeFieldlab-methode,meteengestructureerdewerkwijzeenvasteindicatorenwaaropbusinessevidencegetoetstwordt.Voordeelindicatoren,zoalsstructurelebekostiging,zijnsparringpartnersgezochtentoetsingsvragenopgestelddiepartnershelpenfinancie-ringteborgen.Opallerelevantezorgfinancieringsonder-delenzijnsparringpartnersgevonden:zorgverzekeraar(Zorgverzekeringswet,AchmeaZorgverzekeringen),AWBZ-zorgkantoor(Menzis)enWetmaatschappelijkeondersteuning(Wmo,gemeenteEnschede).Voordiverseinnovatieszijnerproefklanten,zoalsEnschede,ZGT,TriviumMeulenbeltenZorggroepApeldoorn.

Voortgang1. Consortiumontwikkeling en uitbreiden van het aantal partnersHetafgelopenjaarhebbendegemeenteEnschedeenZiekenhuisGroepTwentezichaangesloten.

2. Verbinden van (boven)regionale testen labfaciliteitenDeeerstelijnsgeneeskundevanhetUMCSt.RadboudinNijmegenendegehandicaptenzorgvanSiza/TTC(GrowhuisArnhem)zijngekoppeldaanhetTwentsefieldlab,meteenfocusopcare.Hetgaathieromdeinzetvantechnolo-gieomouderenenchronischziekenlangerthuistekunnenlatenwonen.DepartijengaanzichtevensinzettenvooreenFieldlabvoorheelOost-Nederland,onderdevlagvanStichtingHealthValleyensamenmetInnovatieplatformTwente.Erzijnvergaandebesprekingenmetderegio’sZwolle,AchterhoekenOost-Veluweomzichaantesluiten.

3. Projectscouting, -ontwikkeling en -begeleiding• Voordrieprojecteniseenaanvraagenprogramma

opgesteldvoordetweederondevandeexperimenteercallvanhetZIP/Agentschap,eenregelingvoordeintroductievannieuwedienstenofproducten.Hetgaatommaxi-maal500.000europerproject.DeprojectenZZT/WithHelpenLevolabhebbendeopdrachtenvoordetweederondegekregen.SOFIE/ErwinheeftPidon-subsi-dieontvangen.

DoelVeelzorginnovatieshalendemarktniet,omdatzenietverankerdzijninhetfinancieringsstelselvandezorg.Ooksluitenzevaaknietaanbijdezorgpraktijkofstuitenopweerstandbijprofessionalsenpatiënten.FieldLabforClientCenteredCaremaaktzichsterkvoorhetmarktrijpmakenvaninnovatievezorgproductenen-diensten.Fieldlabvermarktenversneltinnovatiesdoorgestructureerdtewerkenaanbusinesscases.Meteindgebruikerswordtgetestofeeninnovatiewerkt.Fieldlabmobiliseerthelezorgketensenbetrektzebijproductontwikkeling.Hetprogrammaverenigtdeinfra-structuur(‘veldlaboratoria’)enkennisenmethodiekenvandeelnemendepartijen.

Beoogde resultaten1. Consortiumontwikkelingenuitbreidenvanhetaantal

partners2. Verbindenvan(boven)regionaletest-enlabfaciliteiten3. Projectscouting,-ontwikkelingen-begeleiding4. Testenenvaliderenvaninnovaties5. Begeleidenvanmarktinvoering6. PRencommunicatie

Project in het kortFieldlabwerktaanhetsnellervermarktenvannieuwezorgproductenen-diensten.Hetprojectrichtzichopinnovatiesdieaansluitenbijdebehoeftenvandepatiënt.Dathelptzorginnovatiessnelleropdemarkttekrijgen.

Betrokkenbedrijven/instellingen:OostNV,MedischSpectrumTwente,Livio,CarintReggelandGroep,RoessinghResearchandDevelopment,Saxion,UniversiteitTwente,Novay,HealthValley,TÜVRheinlandQualityBV,Indes,MedimateB.V.,AxisMedia-ontwerpersBV,Farol,NieuweWemeGroep,JOYinCARE,KennisparkTwente,TMSI.

Budgete 190.000Totaale 47.500ProvincieOverijssele 47.500RegioTwentee 95.000Privaat

Naamproject:FieldLabforClientCenteredCareProjecttrekker:HermavanKranenburgCommunicatiecontactpersoon:HermavanKranenburg

Looptijd:Juli2009-oktober2011.Aanvervolgfinancieringwordtgewerkt.

Field lab maakt zorginnovaties versneld klaar voor de markt

6. PR en communicatieInnovember2010verscheendeeerstetweemaandelijksedigitalenieuwsbrief.Daarnaastwordtertweekeerperjaareennieuwsbriefgedrukt.Erzijneenflyereneennieuwebrochuregemaakt,gerichtophetactiefwervenvannieuweleden.Fieldlabkreegverschillendekerenaandachtindemedia.

Fieldlabboektvoldoendevooruitgang,maarlooptooktegenproblemenaan.Zorgverzekeraarsenanderefinanciersvanzorggevenweinigprioriteitaanbasiszorg,eenterreinwaarFieldlabzichjuistopricht.Financieringvindenblijftdaardoorlastig.Daarnaastontbreekthetzorgaanbiedersvaakaantijdendaardoorinzetomsamenmetmkb-bedrij-vennieuweinnovatiesdoorteontwikkelen.EnkeleorganisatieswillenzichnietaansluitenbijFieldlab,zoalsMobihealthenTKH/Isoelectra.

'Veel innovaties halen de markt niet vanwege het ingewikkelde

financieringsmodel in de gezondheidszorg'

'Field lab wil het gat tussen vraag en aanbod in de zorgsector dichten'


Bio-energiepark Twente










Aantalinnovaties 1

Aantalpatenten -

Aantalspin-offs -

• EenparkwaarnieuwetechnologiezichindepraktijkkanbewijzenbiedtTwentekansenzichteprofilerenalsvoorloperinbio-energieenduurzaam-heid.

• Deproefinstallaties,hetduurzaamheidcentrumendeonderzoeksfaciliteitenvormeneensmeltkroeswaarininnovatiesprongenmogelijkworden.

• Deconcentratievankennisopéénplekendesamen-werkingvanbedrijvenenkennisinstellingenbevordertregionalekennisuitwisseling,waarandereondernemersenoverhedenvankunnenprofiteren.

• Hetparkrichtzichopbio-energieenbiomassacon-versieenvormtdaardooreenaanvullingopdeTwentseduurzaamheidsagendavanRegioTwente.

terreinopBoeldershoek-Westinbeeld.HetbeoogdeterreiniseigendomvanenligtnaastdeinrichtingvanTwence.HetbiedtdaarmeegoedemogelijkhedenomkoppelingenteleggentussenhetBio-energieparkendeondersteunendeeninfrastructurelevoorzieningenvanTwence.Metdegemeentenwordtgesprokenoverdegewenstebestem-mingsplanwijziging.Ditblijktnognietzoeenvoudig,aangeziendebetrokkengemeentenzichhebbenverbondenaandevisiebedrijventerreinenNetwerkstadTwente,waarindelocatieBoeldershoek-Westnietvoorbedrijventerreinont-wikkelinginaanmerkingkomt.Destichtingvraagtdegemeentendeontwikkelingvande‘kraamkamerlocatie’Bio-energieparkopBoeldershoek-Westtochmogelijktemaken.

Omgevingsvergunning en infrastructuurNaasteenbestemmingsplanwijzigingzaleenomgevingsver-gunningmoetenwordenverkregen.Eenflexibelevergun-ningdiestraksgeldtvoorallebedrijvenophetpark.Destichtingheefteenkwartiermakeraangetrokken.Diehoudtzichbezigmetdevergunning,maarookmethetvindenvanrisicodragendedeelnemers.Voordeexploitatievanhetparkisvooralsnogaanvullendeoverheidssteunnodig.

Proefinstallaties en duurzaamheidcentrumOphetparkisstraksruimtevoordiverseproefinstallatiesvanverschillendegrootte.Daarnaastzaleen‘duurzaamheid-centrum’erzijnplekkrijgen,datvoorlichtinggeeftovernieuweenergietechnologieendeparkgebruikersgezamen-lijkefaciliteitenaanbiedt.SaxionendeUniversiteitTwenteonderzoekentevensdemogelijkheidomophetparkeenOpenInnovatie-enKenniscentrumBiomassametonder-zoeksfaciliteiteninterichten.

Budgete 179.126 Totaale 52.063 ProvincieOverijssele 52.063 RegioTwentee 75.000 Privaat

ResultatenVanjanuari2009totdecember2009heeftdestichtingeenhaalbaarheidsonderzoekuitgevoerdnaardemogelijkhedenvaneenbio-energiepark.Ditheeftgeresulteerdineenbusinessplanmetdaarineenverkenningvanderuimtelijke,milieutechnisch,organisatorischeenfinanciëlehaalbaarheid.DegemeentenEnschedeenHengelo,deprovincieOverijsselenhetwaterschapRegge&Dinkelhebbenhetonderzoekondersteund.

Voortgang

EnthousiasmeTijdenshethaalbaarheidsonderzoeknaarhetbio-energie-parkbleekdatzowelbedrijvenalsoverhedenenthousiastzijnoverhetidee.HetonderzoektoontaandathetBio-energieparkorganisatorischenfinancieelhaalbaarisendatdeinteressevooreendergelijke‘inplug’-locatiegrootis.Eind2009zijndebevindingenvoorgelegdaanhetbestuurvandeStichtingBio-energieparkTwente,eenconsortiumvanSaxion,afval-enenergiebedrijfTwenceendeUniversi-teitTwente.Hetbestuurheeftbeslotendeontwikkelingvanhetparkverderterhandtenemen.Eriseenbusiness-planopgesteld,waarmeepotentiële(financiële)partnerswordenbenaderd.

Beoogde locatie nabij TwenceAlslocatievoorhetBio-energieparkheeftdestichtingeen

DoelBijhetopschalenvaninnovatieveduurzametechniekenervarenontwikkelaarsdrempelsbijhetvindenvaneengeschiktelocatievoorhuntestinstallatie.HetgaatomnieuweinnovatievetechniekendienognietcommercieelzijntoegepastinNederland:•Energieproductieuitafvalen/ofbiomassaofconversie

naargroenegrondstoffen•DeeltechniekenofondersteunendetechniekenHetBio-energieparkwildrempelsindeverdereontwikke-lingvandetechniekenwegnemenmethetbiedenvanfysiekeruimteaanbedrijvenofconsortiadieeenproefop-stellingwillenrealiseren.Detechnologiekanzoopschalennaardemo-encommerciëletoepassing.Vooraldespin-offvantechniekontwikkelingnaardemaakindustriezalnieuwewerkgelegenheidkunnencreëren.Tevenswordtdesamen-werkingtussenkennisinstellingen,overheidenbedrijfsle-vengestimuleerd.

www.bioenergiepark.nl

Project in het kortHetBio-energieparkhelpttechniekenvoorenergieengroenegrondstoffenvandetoekomsteenstapverder.Ophetparkkunnenbedrijveninproefinstallatiesnieuwetechnologietestenvoordeverwerkingvanbiomassa.Technologiekanzichzoindepraktijkbewijzen.

Betrokkenbedrijven/instellingen:Saxion,TwenceBV,UniversiteitTwente:verenigdindeStichtingBio-energieparkTwente.StorkThermeq,TNO.

Naamproject:Bio-energieparkTwenteProjecttrekker:AndréOostingCommunicatiecontactpersoon:IngeGeerdink

Looptijd:Januari2009-december2009(afgerond).HetInnovatieplatformheefthetprojectookindejarendaarnagesteund.Oververvolgfinancieringisnognietbeslist.

Bio-energiepark: ‘kraamkamer’ voor nieuwe energie en groene grondstoffen

'Het Bio-energiepark helpt duurzame technologie vooruit, zodat

nieuwe energie en groene grondstoffen sneller toepasbaar zijn op

commerciële schaal'.

Op het park kunnen bedrijven aan potentiële investeerders laten zien dat

hun technologie in de praktijk functioneert.


VoortgangInHighTechFactoryhebben18partnersintienprojectenkennisopgedaanoverdeinrichtingvanhunproductiepro-cessen.Hetgaatondermeeromeenhaalbaarheidsstudienaareenvolautomatischeproductielijn,derealisatievaneenproductieplatformvoorlab-on-a-chipgebaseerdeproducten,eenontwerpvooreenproefinstallatievoordeproductievanfunctionelemicro-ennanodeeltjesvoordelifescience-markteneneenproductiewaardigcoatsysteem.

Leasefonds investeert in apparatuurTevensiserfinancieringvoorapparatuurgerealiseerdvoordestartendebedrijvendieHighTechFactorygaanbevolken.Ditleasefonds,hetHighTechFund,kanopaanvraagvandebedrijveninvestereninproductie-apparatuurdiedebedrijvenvervolgensleasen.Bedrijvendieaanhetbeginvanhuncarrièrestaanhebbendoorhetbijspringenvanhetfondsgeenenormefinancieringslastenopdag1.

DelabruimtenvanhetvoormaligenanolabvanMesa+zijnin2010vernieuwd.Ditjaarwordtdecleanroomgrondigverbouwd.In2012isdeproductiefaciliteitklaarengeheelaangepastaandehuidigehogestandaarden.

DoelHighTechFactorybiedteenproductiefaciliteiten-organisa-tiegerichtopproductieinhogevolumesvoorbeginnendebedrijvendiemetmicro-ennanotechnologiewerken.

Beoogde resultatenHighTechFactory,verbondenaanMESA+,hetinstituutvoornanotechnologieopdecampusvandeUniversiteitTwente,isdeproductiefaciliteitvoorbedrijveninmicro-ennanotechnologie.

Hetaantal(productie)bedrijvenindenano-enmicrotech-nologieneemtsneltoe.Zijhebbenbehoefteaanspecifiekefaciliteitenommassatekunnenmakenvoordecommerci-elemarkt.Hetisvoorindividuelemkb’ersvrijwelonmoge-lijkzelfstandigdeduregeavanceerdemachinestekopenomdezeproductentemaken.Eengedeeldeproductiefaciliteitgeeftstartendebedrijvendekanstegaanproducerenvoordemarktentegroeien.HighTechFactorykandiekostbareinfrastructuurbiedenmeteenhoogwaardigecleanroom,laboratoriametallenoodzakelijkevoorzieningen,kantoor-ruimteseneenapparatuurfonds,HighTechFund.

High Tech Factory www.hightechfactory.com









Aantalinnovaties 10

Aantalpatenten -

Aantalspin-offs -


• HighTechFactorygeefteenimpulsaandegroeivanhightechspin-offsenmkb-bedrijven.DaardoorzullenmeerinnovatieproducteninTwentewordenopgeleverd.Deproductiefacilitetkantevensalsbroedplaatsgaanfungeren,waarkenniswordtuitgewisseldenmkb’erssamentotnieuweinnova-tieskomen.

• IndefaciliteitwordtverdergebouwdaandeinternationaalalsterkepositievanTwenteindenanotechnologie.Decommercialisatievanonder-zoeksresultatenkanzoeennoghogerevluchtkrijgen.

• HighTechFactorydraagtbijaandewerkgelegen-heidvoorhogerenlageropgeleidenindenano-enmicrosysteemtechnologie,deelektronica,assem-blage,distributieenmarketing.Ookstimuleertdefaciliteithetaantrekkenvankennisintensievestartersindevoedingsmiddelensectorendegezondheidszorg.HighTechFactoryscheptruimtevoorhoogwaardige,kennisintensievebedrijvenophetgebiedvantechnologie.

Project in het kortHighTechFactorybouwtopdecampusvandeUniversiteitTwenteaaneenproductiefaciliteitmetcleanrooms,laboratoriaenkantorenwaarjongebedrijveninnano-enmicrotechnologiehunproducteninhogevolumeskunnenproduceren.

Budgete 19.872.391Totaale 4.198.310ProvincieOverijssele2.000.000RegioTwentee 9.798.310Rijke 3.875.771Privaat

Naamproject:HighTechFactory-fase1,2en3Projecttrekker:MiriamLuizink,directeurCommunicatiecontactpersoon:MoniqueSnippers,projectmanagerLooptijd:Fase1november2007-december2010Fase2en3januari2010-december2012

Betrokkenbedrijven/instellingen:Bronkhorsthigh-tech,Ruurlo;Demcon,Oldenzaal;EnablingM3,Dordrecht;Encapson,Nijmegen;IMS,Almelo;LioniX,Enschede;Medimate,Enschede;Medspray,Enschede;Micronit,Enschede;Nanomi,Oldenzaal;Ostendum,Enschede;PhoeniXSoftware,Enschede;SmartTip,Enschede;SolMates,Enschede;TSST,Enschede;U-Needle,Enschede;UTInternationalVentures,Enschede

Een fabriek die ruim baan geeft aan starters in nano- en microtechnologie

Bijkomendvoordeelisdatbedrijvenindenano-enmicrotechnologieinelkaarsnabijheidzittenenproductiefa-ciliteitenkunnendelen.BovendienbevindtHighTechFactoryzichopeensteenworpafstandvanhetNanoLabvanMESA+,waar,naasthoogwaardigonderzoek,prototy-peswordenontwikkeldenkleineserieproductiesmogelijkzijn.

Projecten draaien om de fabriek goed in te richtenHetprojectwordtontwikkeldindriefases.Infase1ontwik-kelenbedrijvenprocessengerichtophetinhoogvolumeproducerenvanhunproducten.Ditleertookwelkekenmerkendefabriekmoethebben,watdebedrijvennodighebbenvoorhetinrichtenvanhunproductieprocesenwelkeapparatuurerdandienttestaan.Infase2en3wordtergewerktaanhetopzettenvaneenapparatuurfondsenhetdaadwerkelijkbouwenvandeproductiefaciliteit.

'De hoge kosten van productiemachinerie vormt een van de

belangrijkste bottlenecks voor commercialisatie van

microsysteemproducten'.

'Het is binnenkort mogelijk een wegwerpchip te produceren die

maximaal enkele euro’s kost'.


Deelproject 2: Haalbaarheidsstudie en voorbereiding naar een automatische productielijn voor de wegwerp-lab-on-a-chip

Trekker: Medimate Doelishetontwikkelenvankennisenkundevoordeovergangvaneenhalfautomatischenaareenvolautomati-scheflexibeleproductielijnmet100procentkwaliteitscon-trolevoormicrosysteemproductenvoorlifescience-toepas-singen.Medimateheeftgebrekaanervaringmethetopschalennaareenvolautomatischeproductielijn.HetdeelprojectwordtuitgevoerddoorMedimate,MicronitenEnablingM3.

ResultaatDeproductielijnvanMedimatebestondbijaanvangvanhetprojectuiteenlaboratoriumopzet,waarmeeopzeerbeperkteschaallabchipsgeproduceerdkondenworden.De

processenwaarmeedelabchipswordengemaaktwaren

beperktbeschreven.Vanveelprocessenwasookniet

duidelijkwaaromdezeprecieswerktenenwatdegrenzen

warenvandeprocesparameterswaarbinnenhetproces

werkte.HetprojectheeftMedimatedegelegenheid

gegevenomdiepgaandteonderzoekenwatdeprocespara-

meterszijn.Erisbredekennisopgedaanoverdeproductie-

processenénoverdenoodzakelijkespecificatiesvande

labchipzelf.Metalsresultaathelderespecificatiesen

conceptenvoorgecontroleerdopvoerennaareengeautoma-

tiseerdeproductievanhogevolumes.

Hetprojectheefttweepublicatieseneenoctrooiaanvraagopgeleverd.• Aprefilled,ready-to-use,electrophoresis-basedlab-on-a-

Chipdeviceformonitoringionsinbloodandurine,in:

14thInternationalConferenceonMiniaturizedSystems

forChemistryandLifeSciences,µTAS2010,3-7October

2010,Groningen,theNetherlands.

• Aprefilled,ready-to-useelectrophoresisbasedLab-on-a-

Chipdeviceformonitoringlithiuminblood,inLabona

chip,10(14).pp.1799-1806.ISSN1473-0197.

• Octrooiaanvraag:PCT/EP2009/051874.

Deelproject 3: Detectie van micro-orga-nismen met Young Interferentiechip

Trekker: Ostendum Doelishetopdoenvankenniswaarmeeindetoekomsteen

goedkopeYoungInterferentiechipkanwordenontwikkeld.

Daartoemoethetsiliciumdeelvandechip(metde

zogenaamdesensingwindows)toteenabsoluutminimum

wordenteruggedrongen.Bovendienmoethetdeeldatnu

Deelproject 1: Naar een productieplatform voor lab-on-a-chip

Trekker: Micronit Hetdoelvanhetproject‘Naareenlab-on-a-chip-productie-platform’ishetopdoenvannieuwekennisenvaardighedendieingezetkunnenwordenvoorhetrealiserenvaneenproductieplatformvoorlab-on-a-chipgebaseerdeproducten.Lab-on-a-chip-productenmakenhetindetoekomstmogelijkhetlaboratoriumnaardemenstebrengeninplaatsvandemensnaarhetlaboratorium.

ResultaatBegin2010isditonderzoekafgerondenhetchipdesignaangepast.Erwordtnogsteedsgezamenlijkwerkverrichtomtoteenverdereverbeteringvanchipenfabricagetekomen.Hetisrelatiefonbekendwelkeeffectenmechani-schescribingtechniekenhebbenopdiversechipstructureninglas,zoalsmetaalsporenengaten.Endatblijkteenknelpunt.

Sindsbegin2010isertevenseennieuwesamenwerkingopinspectiegebiedgestart.Daarbijwordtgekekenofhetzelfdeapparaatdeinspectievanondermeerchipsennozzleskanuitvoeren.Naaraanleidingvanditprojectzijntweeartikeleneneenpersberichtverschenen:• Nanonow4-SpecialNetherlands,2008.• Safe(Robecomagazine)-Decleanroomrevolutie,2008.• Persbericht‘BelangrijkesubsidievoorMicronitMicroflui-

dics’,NederlandsenEngels,April2008.

Samenvatting deelprojecten High Tech Factory Fase 1

Ontwikkeling van testing, packaging & assembly capabilities

uitglasbestaatenhetmicro-fluïdischcircuitinzichdraagt

vervangenwordendooreengoedkoopkunststofmateriaal.

Demicrokanalenvanditmicro-fluïdischecircuitmoeten

danletterlijkhaarfijnaansluitenopdesensingwindows.

Daarnaastmoetendechipsophunwerkinggetestkunnen

worden.Inhetprojectwordtkennisopgedaanoverhoeje

dezewerking(omzodekwaliteitvandechipsinde

toekomsttekunnenmonitorenenwaarborgen)semi-auto-

matischkantesten.

ResultaatInmiddelsisditsysteemonderzochtengeoptimaliseerd.De

chipbleek(metdeproductiekwaliteitsdetector)gecontro-

leerdseriematiggecoattekunnenworden.Bovendienbleek

dechip(nagenoeg)oneindigherbruikbaar,mitshijgrondig

wordtgereinigdmeteenzeersterkzuur.Hetontwerpvan

dezechipenhetpre-coatingmechanismebiedenwaarde-

volleinputomeenwegwerpchiptekunnenontwerpendieeenkostprijsvanmaximaalenkeleeuro’szalhebben.DeHighTechFactorykandieoptermijngaanproduceren.Detechnologieblijktinstaatzeergeringehoeveelhedenmicro-organismenofbiomarkers(zoalseiwitten)tekunnendetecterenineengroteverscheidenheidvanmonsters.

Deelproject 4: Spraynozzle assemblage

Trekker: Medspray Medsprayheeftinditprojecttweeonderzoekenuitgevoerd:1.Onderzoeknaarindustriëleassemblagevanspraynozzles

metbehulpvandemonstratiemachinesdiedoorIMSteAlmelowordenontwikkeld.

2.OnderzoeknaardehaalbaarheidvanhettoepassenvanMedspraysgepatenteerdeassemblagemethodevoorhetpackagenvananderemicronanochipsdandeeigenspraynozzles,samenmetdebedrijvenMicronit,NanomienOstendum.

ResultaatHetprojectheefttotverschillende(deelsookonverwachte)effectengeleid:Redesignvaneenspraychipzonderglaslaag.Despraychipbestondoorspronkelijkuiteensiliciumlaageneenglaslaag.Deverschilleninthermischegeleidingzorgdenvooreenonevenwichtigeinsmeltingvandekunststofverpakkingeneenlangecyclustijd.Dedunnesiliciumchipbleekindekunststofverpakkingsteviggenoeg,ookzonderglaslaag.Hetontwerpvandespraychipisaangepastenhetbasis-principevandezespraychipisgepatenteerd.Hetvisualiserenvanenhetnadenkenoverdedetectiechip-carrier,inclusiefallevloeistofstromen,heeftgeleidtoteenandereaanpakvandedetectorzelf.Eriseenconceptneergezet,waarbijdevoorbereidingvandechipcarrier(aanbrengenvandetectievloeistoffen)endedetectiewordengescheidenintweeapartewerkstations.

Ditleiddetottweeoctrooiaanvragen:• Medsprayheeftmedio2007octrooiaangevraagdophet

insmeltenvandenozzlechipineenkunststofonderdeel.

DitoctrooiisnusuccesvoldoordePCT-faseheenenwordtdoorgezetindeVSenEuropa.

• Medsprayheeftinapril2009eenoctrooiaangevraagdopdevernieuwdespraychipzonderglaslaag.Hetnieuwheid-onderzoekisbinnen.Methetpatentkaneengoedebeschermingsomvangwordengerealiseerd.

Deelproject 5: Procesinstallatie voor functionele micro- en nanosferen voor de life sciencesmarkt

Trekker: Nanomi Doelistekomentoteenmethodewaarmeeopgroteschaalengeautomatiseerdmonodisperse,functionelemicro-ennanosferenen-capsuleskunnenwordengeproduceerd.Daarnaastwordtonderzochtofhetmogelijkisdepolymeer-encapsuletechnologievanEncapsonsuccesvoltecombine-renmetdemembraantechnologievanNanomi.

ResultaatHetprojectheeftgeresulteerdineenprocesinstallatie-ontwerpvoorhetvervaardigenvaninjecteerbarebio-afbreekbaremicrodeeltjesvoordelangdurigeafgiftevanmedicijnen.Enineennieuweprocestechnologievoorhetmakenvanmicrodeeltjes:spraychipsproeidrogen.TotslotheefthetprojecteennieuweELIZA-microcapsulevoordiagnostischetoepassingenopgeleverd.


Deelproject 6: Procesontwikkeling spraycoating voor MST-applicatiesTrekker: MESA+ Hetdoelvanditprojectistekomentoteengeneriekbeschikbarespraycoating-technologiemetbijbehorendeproceduresensoftwaretoolsdieonderzoekaanenontwikkelingvandevicesmetgeavanceerde3D-functionali-teitindemicrosysteemtechnologiemogelijkmaakt.Hetinnovatieveaspecthierinisdekoppelingvandeprocessenaansoftwaresimulatietools,waarmeedegebruikelijke‘trial-and-error’-methodiekvervangenwordtdoorrationeelontwerpen.

Omdatstructurenmetgeavanceerde3D-functionaliteitbelangrijkzijnvooreengrootdeelvandeMST-toepassingen-inhetbijzonderbijMESA+-gebruikers(inclusiefspin-offs)-draagthetprojectopindirectewijzebijaandeeconomischeontwikkelingvandespin-offs.ZonderdezetechnologiezalMESA+optermijnmoeilijkkunnenconcurrerenmetfaciliteitenelders.

ResultaatHetexperimentisgoedenstatistischrelevantuitgevoerdendeprocesdatabasesoftwareisgeoptimaliseerd.DeprojectpartnersMESA+,LionixenPhoeniXhebbendejuisteparametersvoorhetDesignOfExperimentsbepaald.Deprocesdatabaseistoegankelijkvooralleledenvandeprojectgroepenisgebruiktomalleexperimententeadministreren.Ditmaaktheteenvoudigomdeparameter-extractieuittevoerenendaarmeedeeffectenvanprocessettingwijzigingenopderesultatentebepalenenomtezettenineenmodel.Uitderesultatenisnaarvorengekomenwelkefactoreninvloedhebben(primair,danwelgezamenlijk)opdegedefinieerderesultaten.

ContactenmetPhilipsMiPlazaenVTTFinlandovereenidentiekeAltaSpray-coaterhebbenertoegeleiddatbeideinstitutenprocessenhebbenlatenuitvoerenindeMESA+-cleanroom.Beideinstellingenhebbeneenidentiekapparaataangeschaft.SussMicrotecheeftalsleveranciervanspraycoatersenalsdeelnemerinditprojecteenuitgebreidepresentatiegegevenoverspraycoatenaanallepotentiëlegebruikers.

Deelproject 7: Studie naar de ontwikkeling van een universele probetester

Trekker: SmartTip Doel:studiedoennaardemogelijkhedeneenuniverseleprobetester(UPT)teontwikkelen.DezetestervormteenbelangrijkonderdeelvandevoordeproductievanSmart-Tip-probesbenodigdeproductie-infrastructuur.Zo’ntesterisproductspecifiekennietcommercieelverkrijgbaar.

ResultaatBinnenditprojecthebbenSmartTipendeonderzoeksgroepTSTvandeUniversiteitTwente(UT)zeernauwsamenge-werkt.TevensiseenUT-technicuseengrootdeelvande

projecttijdaanweziggeweestbijSmartTipvoormaximaleinteractie.Eriseendemo/prototypeUTPgerealiseerd,diedeelsoverdefunctionaliteitbeschiktdieSmartTipnodigheeftominhetbedrijfgroteaantallenprobestekunnentesten.Dedemoisnognietvollediguniverseel.ErisvoorgekozenomeentestervoorCIPT-probestebouwen.

DeontwikkelingvandeUPTheeftveelkennisopgeleverdoverdemeetprincipeswaarvoordeprobesgebruiktworden.SmartTipheeftzichverdieptindemogelijkhedentotcommerciëleuitbatingvandeopgedanekennisindevormvanCIPT-meetapparatuur.DitisgeluktenerwordtnugewerktaandeproductievancommerciëleCIPT-meetappa-ratuur.Hoewelhetwerkaangeïntegreerdex/ystage-enprobede-signsnognietisafgerondheefthetalveelalgemeneproceskennisopgeleverddiezinvolkanzijnbijdeontwikke-lingvannieuweprobedesignsen-concepten.Zozullendeprocessenvoorhetcreërenvanscherpeprobesenhethorizontaledesignverderwordenbestudeerdenmogelijkgeïntegreerdinnieuweinnovatieveprobeproducten.

Deelproject 8: Medisol - Solutions for medical coatingsTrekker: SolMateS Doelishetvertalenvan(wetenschappelijke)kennisineenproductiewaardigcoatsysteem.ZowelSolMateSalsTSST,beidespin-offvandeIMSgroep,hebbenruimeervaringophetgebiedvancoatings,inhetbijzondercoatingsgemaaktdoorPLD.Opzetisdeeersteproductenbinneneenhalfjaartecoatenenhetresultaatteanalyseren.Erzullendemonstratorsnaarbelangrijkespelersopdemedischemarktwordenverstuurdomdenieuwemogelijkhedenophetgebiedvancoatenzichtbaartemaken.Daarnazullenerdedicateddemonstratorsvooreindgebruikerswordengemaakt.

ResultaatZowelprojectpartnerTSSTalsSolMateSzijngehuisvestopdecampusvandeUniversiteitTwente.DaardoorisdekennisoverdrachtvanuithetMESA+InstituutvoorNanotechnologie,onderzoeksgroepIMS,optimaalgeweest.TSSTenSolmateshebbensameneenPLD-systeemontwik-keldopbasisvaneeneigenontwerp.TSSTheeftzichonderanderegerichtophetvacuümsysteem,targetselectiesys-teem,deprocesgastoevoerencomputeraansturing.SolMateSheeftzichondermeergebogenovereenlaserbun-delsysteemenverwarmingselement.Dezeaanpakissuccesvolgeblekenenhetdepositiesysteemisingebruikgenomen.Naastbiocompatibelecoatings(goudenhydroxyapatite)zijnookcoatingsgedeponeerdvoorderealisatievanpiëzo-sensorenvoortoepassinginonderanderemammogra-fie,insamenwerkingmethetbiomedischtechnologischinstituutMIRAvandeUT.Marktintroductieszullenmetmogelijkeafnemerswordengerealiseerd.

Deelproject 9: Onderzoek naar fabricage micro-coriolis flow sensor

Trekker: Demcon Bronkhorst,marktleiderinmassaflowmetersenflowcon-trollers,zieteentoenemendevraagnaarhogeresolutiemassaflowmeters.DoelvanhetprojectiseenstudienaardemogelijkhedenvanfabricageencommercialisatievaneenopMEMS-gebaseerdemicro-coriolissensorindeproductielijnbinnendeMESA+/MTF-faciliteiten.Hetnietofalleentegenhogekostenkunnenintegrerenvaneensensorsysteemvormthierbijhetgrootsterisico.Omditrisicototeenminimumtebeperkenzullentweemeetprinci-pesparallelonderzochtworden:optischencapacitief.BijsuccesvanhetprojecthebbenBronkhorstenDemconvoldoendeachtergrondkennisen-expertiseopgebouwdomtekomentotdedaadwerkelijkeontwikkeling,productieencommercialisatievaneenopMEMS-gebaseerdemicro-corio-lissensor.

ResultaatHetonderzoekheeft,naasteenwerkenddemonstratiesys-teem,geresulteerdinverschillendepatentenenpublicaties.Halfnovember2008iseenpatentaanvraagoveroptischesensingingediend.Hieropisinseptember2009nogeenaantalaanvullingengedaan.Dezeaanvraagisannoseptember2011noginonderzoek.Eerder(eind2007)wasaleenpatentaanvraagvooronderanderecapacitievesensingingediend,onderdevlagvanMicroNed.Dieisinmiddelsverleend.

Erzijntweeinternationalepresentatiemomentengeweesteniseenoverzichtsartikelgepubliceerd:• Deontwikkelingenophetgebiedvanbuisontwerpplus

capacitievesensingdoordeTSTonderzoeksgroepvandeUniversiteitTwente(UT-TST)-presentatiebeginfebruari2009opdeconferentieMEMS2009.

• Destandvanhetonderzoekvandeoptischesensing-presentatieinjuniopEuspen2009.

• Inseptember2010iseenoverzichtsartikelgepubliceerdindeJournalofMicromechanicsandMicroengineering.

Deelproject 10: Fiber-chip coupling assemblage

Trekker: IMS Doelistoteenprototype-opstellingtekomen,waarmeedehaalbaarheidvaneen(daarnateontwikkelen)massavolumeassemblagelijnvoor‘fiber-chipcoupling’onderzochtwordt.HetprojectzalzichtoespitsenopdespecifiekeeisendietoepassingvanTriPleXsteltendeproductendiedaarmeegerealiseerdworden.TriPleXiseenzeerbreedtoepasbareplanairegolfgeleidertechnologie,ontwikkeldengepaten-teerddoorLioniX.Hetdoelisdezetechnologietoetepasseninmarktenmetmassavolumes,zoalsbreedbandinternet.Eenbelangrijkeschakelishetassemblageprocesdatbij‘optischechips’zeerkritischis,zowelwatbetreftperformance/tolerantiesalsdekoste.Voorzoverbekendzijnernoggeen(volledig)geautomatiseerdeassemblagemachinesvoordergelijkeproducten.

ResultaatDesamenwerkingtussendeprojectpartnersIMSenLioniXaandeenekantenXioPhotonics(deeindgebruiker)isuitstekendverlopen.Alszicheennieuweapplicatiezouvoordoendanhebbendeuitkomstenvanditprojectvoldoenderichtlijnenenontwerpprincipesopgeleverd.Productenkunnendanzodanigwordenontworpendatdemontageenuitlijningvandefibersoptimaalensnelkanmetapparatuurdieditautomatischkandoen.

Daarnaastisdevolgendeoutputgerealiseerd:• ontwerprichtlijnenomdemontagevanfibersaandechip

automatischtelatendoenmetinachtnemingvandemontagesnelheidendeuitlijnkwaliteit;

• eentooleneenwerkmethodeomdefibersonderdejuistehoektekunnenpolijsten;

• eenlijmsoortdieenerzijdsrelatiefsneluithardtomhetassemblageprocessneltekunnenuitvoerenenanderzijdscompatibelismetdefabricagevandeoptischegolfgelei-ders;

• eentestopstellingomdeuitlijnproceduretedemonstre-renenteoptimaliseren;

• verbredingvandewederzijdsekennisomindetoekomstbijeenapplicatieadequaattekunnenreagereneneengoedeensnelleoplossingtekunnenleverendieproduc-tiegereedis.










Aantalinnovaties 1

Aantalpatenten -

Aantalspin-offs -

• Hetbeschikbaarstellenvannieuwemateriaalcon-ceptenaanhetTwentsemkbkanleidentotnieuweproductontwikkeling,waarmeemkb-bedrijvenhunconcurrentiepositieverbeteren.

• Inhetplatformisveelkennisoverdepraktischetoepassingvannieuwematerialensamengebald.Hetplatformkansamenmetbedrijveneenclustergaanvormen,datkennisuitwisselingvergemakkelijktendrempelsvoornieuweinnovatiesbeslecht.

• Innovatievematerialenscorenveelalhogeropduurzaamheiddantraditionelematerialen.Gebruikvandezematerialenlevertduurzameenvaakbeterrecyclebareproductenop.Hetplatformkijktnadruk-kelijknaarduurzaamheid,omdatdaardemeestemarktkansenliggen.

• Denieuwematerialenzullenondermeerhunwegvindeninproductenvoordezorg-enbouwsector.Zekunnenbijdragenaaneenbetereklimaatbeheersinginhuizenenpatiëntvriendelijkerezorgproducten.

VoortgangNahetafvallenvanMateria,datvertrokuitEnter,ishetprojectondergebrachtbijhetSaxionKenniscentrumDesignenTechnologie,lectoraatIndustrialDesign.DedenktankvanhetplatformbestaatuitmateriaaldeskundigenuitheelNederland.

Erwordtgewerktvolgenseendrietrapsraket:1.Ontsluitenvannieuwemateriaalgerelateerdekennisen

technologie-scouting&screening.2.Inzetvannieuwemateriaalconcepteninproductenen

toepassingen-transformatie.3.Actiefbeschikbaarstellenvandezekennisenconcepten

aanhetregionalemkb-disseminatie.Hetplatformheefteenmaterialenlijstmetcirca75innovatievematerialengepubliceerd.Daarvanzijner25geselecteerd(gescoutengescreend)dievanbelangkunnenzijnvooreenbredegroepbedrijven.Enkelevoorbeelden:doorzichtigbeton,polystyreenhardschuim,glasvezelbeton,aardappelzetmeelpolymeren,100%UV-werendglasenpolymerepiëzo-composieten.

Debekendefunctionaliteiteneneigenschappenvandeze25materialenwordenvastgelegdineendatabase.Watkanhetmateriaal?Welkeeigenschappenheefthet?Hoegedraagthetzichinverschillendeomstandigheden?Ookwordtvanelkmateriaaleenproduct-offactsheetgemaaktmetdaaropdespecifiekeeigenschappen.

Polymelkzuren zijn biologisch afbreekbare kunststoffen. Ze zijn lichaamsvriendelijk en lossen op in het lichaam: geschikt voor hechtdraad.

Alsvolgendestapwordenenkelematerialenvandirectpraktischtoepasbarevoorbeeldenvoorzienomvoorteleggenaanmkb-bedrijven.Hetplatformgaatminimaaltweecasesuitwerkenvanmateriaal-marktcombinaties,waarinsamenmetmkb-bedrijvendeskresearchentoepas-singsonderzoekwordtuitgevoerd.OpdelangetermijnwilhetIMPTtwintigmateriaal-marktcombinatiesonderzoeken.

HetIMPTgaatderesultatenvanhetonderzoekpresenterenaanregionalemkb-bedrijveneninzettenvoordiscussiemetdiebedrijven.Deorganisatiewerktactiefaaneengrootnetwerkinderegio.

Budgete 1.828.961Totaale 614.480ProvincieOverijssele 296.000RegioTwentee 918.480Privaat

Innovatief Materialen Platform Twente (IMPT)

Beoogde resultatenEindresultaatnadriejaar:•identificatievanvijfàtienmaterialenmeteenbreed

innovatiepotentieel;•tientottwintigmateriaal-marktcombinaties,voorzienvan

onderzoeksresultaten;•vijftottienontwerpcaseswaarinbedrijvenpraktisch

onderzoekdoensamenmetontwerpbureausenSaxion;•verschillendepublicaties,artikelen,boekjes,products-

heetsenondersteunendevideoalsditverduidelijkendis;•eenwebsitedieinzichtgeeftingenoemdethema’s,

businesscasesenpublicaties;•eennetwerkvanminimaal75actiefbetrokkenmkb’ers.

George’s Wood is een kunststofcomposiet dat energie absorbeert en naderende projectielen kan opvangen: geschikt voor politieschilden en kogelwerende vesten.

DoelHetverzamelenvanpraktischekennisovernieuweinnovatievematerialen,diekennisactiefverspreideninderegioentengoedelatenkomenaanregionalemkb-bedrij-ven,zodatinnovatiesontstaan.Materiaalinnovatiesblijvenvaakopdeplankliggenbijkennisinstellingen.Praktischetoepassingenwaarmeeondernemersuitdevoetenkunnenontbreken.HetIMPTwildevoormkb’ersverborgenmateriaalkennisactiefversprei-denonderregionalebedrijvendoorhetidentificerenvanechtinteressanteinnovatiesenhetbeschrijvenvaneigenschappenvanmaterialen.Voorbeeldenzijnconstruc-tielijmen,piëzomaterialen,biopolymeren,inkjettechnolo-gie,slimmematerialenenfunctionelematerialen.HetIMPTbiedtbedrijventevensondersteuningbijhetontwikkelenvannieuweproductenmetdienieuwematerialen.

Project in het kortHetInnovatiefMaterialenPlatformTwenteverzameltkennisoverinnovatievematerialen,vertaaltdieinpraktischetoepassingenenmaaktdietoegankelijkvoormkb-bedrijven.

Betrokkenbedrijven/instellingen:HetKenniscentrumDesignenTechnologievanSaxionHogescholen,hetIndustrialDesignCentre,BiomimicryNL,enhetregionalebedrijfsleven.

Naamproject:InnovatiefMaterialenPlatformTwente(IMPT)Projecttrekker:MiekeAllersma

Looptijd:Maart2010-maart2013

Innovatieve materialen sneller naar het mkb brengen

www.saxion.nl/impt

'Materialen vormen de bouwstenen van producten en staan daarmee aan de basis van veel innovatietrajecten'.

Biomimicryvormteenvandeinspiratiebronnenvanhetplatform.Denatuurkanonsnogveellerenovermaterialen:overdevezelsdiespinnenmaken,deenergie-efficiëntievantermietenheuvelsendekleefstofvangekko’s.

'Bedrijven kunnen hun producten vernieuwen en verbeteren met nieuwe

duurzame materialen'.



VoortgangVentureLabheeftindeeerste18maandenvanhetprogrammaruim120deelnemersopgeleid.Ongeveer80mensenvandezegroepparticipeerdenvanuitdewenshunbedrijfflinktelatengroeien.Daarnaastwerdeneralsgevolgvanhetprogramma34nieuwebedrijvengeregis-treerdbijdeKamervanKoophandel.In2011en2012verwachtVLT100deelnemerstebegeleidenbijdestartofgroeivanhunbedrijf.

Enkele concrete voorbeelden van successen van VLT:•DeoprichtingvandeStichtingRapidManufacturing

Center(RMC)inTwente.•Erzijnverschillendebedrijvenindebouwopgerichtdie

innovatieveproductenvoorisolatie,beveiliging,logistiekenconstructieleveren.

•VLTheeft7‘softlanders’aangetrokken:eenbedrijfuitIndiadateenproductiefaciliteitwilopzettenvooranti-oxidanten;eenbedrijfuitRuslanddathieractivitei-tenstartophetgebiedvansocialmedia;eenbedrijfuitChinadathandelsactiviteitenwilopzetten.

•VLTheeftde‘SoftLandingsstatus’ontvangenvandeNationalBusinessIncubationAssociation.Dezeprestigi-euzestatuspositioneertderegioTwentealséénvandebesteplaatsenvoorbuitenlandsevestigingen.VLTisdaarmeedetweedelocatieinEuropa(naMontpellierinFrankrijk)endeenigeinNederland.Inmiddelsisverlen-gingvandesoftlandingstatusaangevraagdvooreennieuweperiodevantweejaar.

•35bedrijvenmakengebruikvandeTOP-regelingalsstartfinanciering.Ongeveer25anderebedrijvenhebbenmededankzijVLTanderefinancieringenopgehaald:subsidies,bancaireleningenen/ofgeldvanbusinessangels.Ditverhoogthetgeïnvesteerdkapitaalinderegio.

•VLTkreegdeondersteuningsprijsvoorondernemerschapvanVNO-NCWvoorhetconcept(ruim23.000euro).VierVLT-deelnemershebbenvanditgeldeenbijdrageindereiskostenontvangenvoorzakenreizennaardeVSenCanada.

Beoogde resultatenVLTwilin5jaar360deelnemersondersteunen.Ditmoetleidentot200nieuwebedrijven,waarvan30depotentiehebbenuittegroeientotbedrijvenmetmeerdan100medewerkers.Vijfjaarnaafloopvanhetprojectmoeten2.850nieuwehightechbanenenruim6.000indirectebanenzijnontstaan.IndeeersteprojectperiodevantweejaarstondOverijsselendanvooralTwentecentraal.In2011en2012ondersteuntdeorganisatieookbedrijveninGelderland.Begin2013dientdeorganisatieopeigenbenentestaan.

DoelVentureLabTwente(VLT)bevordertdegroeivanhightech-bedrijvenendraagtzobijaanduurzameeconomischestructuurversterkingenwerkgelegenheidsgroeiinOost-Nederland.VLTisopgerichtnadatuitonderzoekbleekdatdemeestespin-offbedrijvenvandeUniversiteitTwentenauwelijksdoorgroeien.Hoeweldebedrijvenhetgoeddoen,blijvenzerelatiefklein.

Internationale focusVLTondersteuntstartersbijhunbedrijfsontwikkelingengevestigdebedrijvenbijgroeiversnelling.Deelnemerskrijgeneenjaarlangvoor3.000euroeenbusinessdevelopment-programmaaangeboden,uitgevoerddoordeUniversiteitTwente(NIKOS)enSaxion(SKIO).Hetprogrammabestaatuitintensievetrainingenophetgebiedvanondernemerschap,eenpersoonlijkebusinesscoachentoegangtotrelevantenetwerken,zoalsfinanciersenonderzoekers.Verderstaateengratiswerkplekterbeschik-kinginhetbedrijfsverzamelgebouwTheCorridor.Hetprogrammarichtzichophightechondernemersenbusinessdevelopersmetgroeiambitieeneeninternationalefocus.

• VLTsteuntmethetbusinesssupport-programmadegroeivanhightechbedrijven.Ditverbeterthunconcurrentiepositieenversterktderegionalewerkgelegenheid.Daarbijzalooklagergeschooldwerkontstaan.

• Inhetprogrammawordendeelnemersgecoachtengetraind.Demultidisciplinaireteamsamenstellingkanleidentotextragroeiversnelling,nieuweinnovatiesenbedrijvigheid.

• HetprogrammaisopgezetvolgenseendoorNIKOS,hetexpertcentrumvoorhightechondernemerschapvandeUniversiteitTwente,ontwikkeldprocesmo-del,datallefacettenvanondernemerschapomvat.Hetmodelstaatgarantvoorambitieenteamwerk.

• VLTneemt‘duurzamebedrijvigheid’metvoorrangmeeindejaartrainingen.









Aantalinnovaties 1

Aantalpatenten -

Aantalspin-offs -

VentureLab Twente www.venturelab.nl

BudgetProjectisaangevraagdvoor5jaar,maardoorIPTin2delengeknipt.e 6.363.780Totaale 360.000ProvincieOverijssele 1.466.667RegioTwentee 1.766.667Europae 1.166.667Rijke 1.603.779Privaat

Hightechondernemers trainen in het maken van een groeispurt

Betrokkenbedrijven/instellingen:UT-Nikos,Saxion-SKIO,193deelnemendebedrijven(oktober2011),35coaches(vaak[ex-]ondernemers),75businesspanelleden,35docenten/trainersvanUTofbedrijfsleven,netwerkenvanfinanciersenvelesamenwerkingsverbanden

Naamproject:VentureLabTwenteProjecttrekker:RobvanLambalgenCommunicatiecontactpersoon:AnnemarieRidder

Looptijd:2009-2010,metvervolgsubsidievoordejaren2011en2012

Project in het kortVentureLabTwenteiseenbusinesssupport-programmavoorhightechgroeibedrijven.Hetbiedtondernemerseenjaarprogrammamettrainingeninondernemersvaardighedenaan.

'Hightechbedrijven met betere ondernemersvaardigheden kunnen

gemakkelijker een flinke groeispurt maken'.


'VentureLab heeft verschillende bedrijven uit het buitenland naar de

regio getrokken'.



VoortgangHetTPRCisafgetraptmethetontwerpenvaneenroadmapenhetvastleggenvaneenonderzoeksagenda:deTPRCTechnologyRoadmap.Daarnaastisergewerktaanhetinkaartbrengenvandebelangrijkstewaardeketensvoorthermoplastischecomposieten:detoekomstigeTPRC-com-munity.Hettechnologischeplanwerktvolgenseentypischebottom-upbenadering.Hetcentrumstartmetonderzoeknaardematerialenenverbindingstechnieken.Dehieruitverkregeninzichtenwordengebruiktomverdertebouwenaancomponentenvansteedsgroterecomplexiteit.Dieondergeschiktestructurenmoetenuiteindelijktransforme-reninkritischeprimairegewichtdragendecomposieten.

Een brede vertegenwoordigingHetopeninnovatiecentrumheeftzichinseptembergevestigdophetKennisparkTwente,vlaknaastdeuniversiteitTwente.Eriseennieuwedirecteurbenoemddiedeontwikkelingenuitbreidingvanhetinnovatiecentrumterhandneemt.Ookisereenaantalmedewerkersaange-trokken.

Bijdeuniversiteitlopenerinmiddelsverschillendeonderzoekennaarthermoplastischecomposieten.EenvandeuitdagingenvoorhetTPRCishetvindenvanvoldoendeexcellenteonderzoekersinhetvakgebied.Hetcentrumwiltienonderzoekers(Aio's)aantrekkenenwerftdaarvoornuwereldwijd.Ondanksdezegrootschaligewervingsactiesblijfthetlastigmensentevindenmetvoldoendeexpertiseophetvakgebiedvanthermoplastischecomposieten.

HetTPRCwerkttevensaaneenbrederevertegenwoordigingenpositionering.Erzijnmeteenaantalleidendeindus-trieëninEuropaintensievecontactenovertoetredingenenkelepartijentredenaltoe(ofzijnaltoegetreden)in2011.Daarnaastheefthetopeninnovatiecentrumzijnooggerichtopdeparticipatievanregionalehightechbedrijven.Deverwachtingisdatzichin2012steedsmeerpartijenzullenaansluitenbijhetTPRC.Hetgroeiperspectiefisgoedtenoemen.

Beoogde resultatenHetTPRCisdewetenschappelijkeonafhankelijkeleidendetechnologischeautoriteitopditgebied.TPRCstaatopenvoorenvertegenwoordigtzoveelmogelijkwaardeketens,zoalswindenergie,olie-engaswinning,luchtvaart,deautowereld,demedischeketen,demachine-industrie,infrastructuur,scheepvaartensport.Hetcentrumgaateenkatalyserenderolvoorinnovatiesspelenenversneltwetenschappelijkeentechnologischeontwikkelingenvoornieuwetoepassingenvanthermoplastischecomposieten.

DoelGezamenlijkonderzoekdoennaardetechnologievanthermoplastischecomposieten.Ditonderzoekonderbrengenineenopeninnovatiecentrum,hetThermoPlasticcomposi-tesResearchCenter.

Thermoplastische composieten zijn met vezel versterkte kunststoffen die wel vier tot zes keer lichter zijn dan bestaande materialen. Bovendien hebben thermoplasten een korte productietijd, roesten niet en zijn recyclebaar. Ze zijn toepasbaar in vliegtuigen, auto’s, wieken van windmolens, constructiematerialen en nog veel meer. Het materiaal van de toekomst?

Steeds meer vraag naar lichte materialenVanuitmarktenalsdelucht-enruimtevaart,jachtbouwenwindenergieisereentoenemendevraagnaarlichteenhoogwaardigeconstructiematerialen.Deindustrieisvoortdurendopzoeknaarinnovatiesdiedeontwikkelingvanthermoplastischecomposietenversnelleneneensnelleproductiemogelijkmaken.HetonderzoekvanhetTPRCrichtzichophetontwikkelenvandiethermoplastischeproducten.Hetverspreidenvandebinnenhetcentrumontwikkeldekennisenexpertisespeelteengroterol.

Project in het kortHetopeninnovatiecentrumTPRCdoetonderzoeknaarthermoplastischecomposieten,kunststoffendievelemalenlichterzijndanbestaandematerialen.Hetonderzoekkanleidentothetversneldtoepassenvancomposieteninbijvoorbeeldvliegtuigen,auto’senwindmolens.

Budgete 8.177.000Totaale 600.000ProvincieOverijssele 1.025.000RegioTwentee 1.009.273Rijke 1.442.727Europae 4.100.000PrivaatBetrokkenbedrijven/instellingen:Boeing,Stork-Fokker,TenCate,

UniversiteitvanTwente

Naamproject:ThermoPlasticcompositesResearchCenter(TPRC)Projecttrekker:HaraldHeerink,TPRCRemkoAkkerman,UniversiteitTwenteCommunicatiecontactpersoon:PiaSnijder

Looptijd:Eind2009-2014

ThermoPlastic composites Research Center (TPRC) www.tprc.nl

TPRC werkt aan doorbraak van thermo-plastische composieten in de industrie

• HetTPRCzaldeinnovatieendeontwikkelingvanthermoplastischecomposietenflinkversnellenvoorverschillendemarkten.Deresultatenvanhetonderzoekkunnenwordenovergezetnaardeindustriëlepartners,diecomposietenindeproduc-tenverwerken.

• DeinhetopeninnovatiecentrumsamenwerkendeleidendeindustrieënalsBoeing,Stork-FokkerenTenCatetrekkenanderegroteNederlandseeninternationalepartnersaan.HetTPRCkanhetaldusbrengentoteeninternationaleautoriteitophetgebiedvancomposieten.DitversterktnietalleenhetimagovanderegioTwente,maarlevertoptermijnookregionalewerkgelegenheidop.

• Thermoplastischecomposietenzijnduurzaamenleverenmilieuvoordelenop.Composietentoegepastinvliegtuigenmakendielichter,waardoorzeminderkerosinegebruiken.Datzelfdekangeldenvoorauto’s.









Aantalinnovaties 1

Aantalpatenten -

Aantalspin-offs -

Deorganisatieconcentreertzichnuallereerstophetneerzettenvandefaciliteit.Ineenlaterstadiumwordenookinteressantepropositiesvoorregionalemkb-bedrijvenuitgewerkt.

'Excellente onderzoekers vinden met expertise op het gebied van

thermoplastische composieten is een hele uitdaging'.



VoortgangHetconsortiumisgestartmethetuitwerkenvandeonderzoeksvragenenhetopzettenvandeprojectstructuur.

Inmiddelszijnerverschillendeonderzoekers(Aio’s)aangesteld,wordtermeetapparatuurontwikkeldenzijnereersteasfaltmetingenverricht.Hetprojectisoperationeel,ondanksdathetlastigwasgoedeonderzoekerstevinden(tweeAio’sstarteninnajaar2011).

StilVeiligWegverkeerisondergebrachtinhetTire-RoadConsortium,datbestaatuitvijfonderzoeksgroepenvandeUniversiteitTwente.HetconsortiumwerktnauwsamenmetdebandenindustrieenwegenbouwersinOost-Nederland.

Budgete 3.933.291Totaale 300.000Europae 600.000RegioTwentee 600.000ProvincieOverijssele 586.088Overige 1.847.203Privaat

Beoogde resultatenHetconsortiumontwikkeltfundamenteleinzichteninband-wegdekinteractie(kennisontwikkeling)enontwikkeltinnovatieve,stilleenveiligebandenenwegen.StilVeiligWegverkeerverrichtondermeerdevolgendeactiviteiten:• ontwikkeling,ontwerpenbouwvaneennieuwmeetin-

strumentvoor3D-scanningvanasfaltopmm-schaalbijhogesnelheid;

• ontwikkeling,ontwerpenbouweneen2D-tempera-tuursensor,diehettemperatuurverloopvanwegdekenbandbijhogesnelheidsimultaanmeet;

• berekeningvanveiligeband-wegdekcombinatiesenberekeningvanstilleband-wegdekcombinaties;

• eengeïntegreerdeband-wegdekmeettrailerensimulatie-toolsvoorbandenband-wegdekinteractie;

• prototypesvanband,wegdekenband-wegdekcombina-ties.

DoelStillereenveiligerewegenenbandenontwikkelen,datishetdoelvanStilVeiligWegverkeer.Hetprojectkiestdaarbijvooreenuniekeaanpak:deinteractietussenbandenwegdek,waarbijgeluidengripcentraalstaan.Dehoeveel-heidgeluidendeslijtagevanbandenwegdekhangeninhogemateafvandeband-wegdekinteractiedieoptreedtinhetcontactvlak.StilVeiligWegverkeerpaktdesamenhangtussenbeideopenontwikkelteenprototypevaneen‘stilleenveiligeband-wegdekcombinatie’.Bandenwegwordensamenstilenveiliggemaakt.Deintegraleontwikkelingvaneenprototype‘stilleenveiligeband-wegdekcombinatie’isuniekennognieteerderuitgevoerd.

Betrokkenbedrijven/instellingen:ApolloVredestein,UniversiteitTwente(Tire-RoadConsortium),ReefInfra,IrisVisionMeasurement&Inspection,provincieGelderland,ElastomerResearchTesting.









Aantalinnovaties 1

Aantalpatenten -

Aantalspin-offs -

• HetprojectleverteenuniekesamenwerkingoptussenbandenontwikkelaarApolloVredestein,eenasfalteerderREEFinfra,IrisVisionMeasurement&InspectionendeUniversiteitTwente.Hetonderzoeknaardewederzijdsebeïnvloedingvanbandenwegdekisuniek.Daardoorwordteenbijzonderekennispositieopgebouwdophetterreinvanband-wegdekinteractie,dieeeninternationaleuitstralingzalhebben.

• ApolloVredesteinkanzichpositionerenalskennis-centrum.DatverkleinthetrisicodatdeactiviteitenvanhetvoormaligeVredestein,tegenwoordigalsApolloVredesteinonderdeelvanhetIndiasebedrijfApollo,zichzullenverplaatsennaarIndia.ApolloVredesteinkanmetditprojectzijnconcurrentiepo-sitieverbeterenenzijnmarktaandeelvergroten.Metbehoudenwellichtgroeivanwerkgelegenheidalsresultaat.

• Stillerebandenenwegdekkendragenbijaandeleefbaarheidenverhogendeveiligheid.

www.tire-roadconsorium.nl Stil Veilig Wegverkeer

Stil Veilig Wegverkeer maakt band en wegdek samen stil en veilig

Naamproject:StilVeiligWegverkeerProjecttrekker:HansvanBenthem

Looptijd:September2010-november2015

Project in het kortStilveiligwegverkeerwerktaanstilleenveiligebandenenwegdekken.Deinteractietussenbandenwegdekstaatdaarbijcentraal.Indieuniekeaanpakwordenbandenasfaltsamenstilenveiliggemaakt.

'Stil Veilig Wegverkeer ontwikkelt een uniek prototype van een ‘stille en veilige band-wegdekcombinatie’.

'Stillere en veiligere banden en wegdekken dragen bij aan de

leefbaarheid en verhogen de veiligheid'.


VoortgangTexperiumheefteenvliegendestartgemaakt,mededankzijeeneersteprojectmetKLM.Ongeveer90.000kilogramaanoudeKLM-uniformenwerdgerecycledendoetnudienstinbadslippers,kofferriemenenlaptoptassen.Derecyclingbespaarde4.700tonaanCO2.

ErdraaienmomenteelverschillendeprojectenbijTexperium.ZowordtmetDessoenKLMgewerktaanderecyclingvanvliegtuigtapijtenmetVerosolaaneennieuwetoekomstvoorsnijafvaldatoverblijftbijdeproductievanzonwering.

'Komend jaar zullen veel nieuwe bedrijven aansluiting zoeken bij

Texperium'.

Metveelanderepartijenzijnoriënterendegesprekkengaande.DeverwachtingisdatkomendjaarveelnieuwebedrijvenaansluitingzullenzoekenenvindenbijTexperium.Texperiumzaloptermijnzelfstandiggaandraaien.

Ketenbenadering staat vooropHetopeninnovatiecentrumbouwtaanonderzoeksfacilitei-tenombedrijveneninstellingenteondersteunenbijhetwerkenaaninnovaties.Deexperimenteerfaciliteitenkunnendeklooftussenonderzoekentoepassingdichten,omdatproductieopsemi-industriëleschaalmogelijkwordt.

Eenketengerichtebenaderingstaatvoorop.Bijalleprojectenwordenallereerstketensvanbedrijvengevormd:ontdoeners,ontwikkelaarsenproducentenwerkensameninvraaggerichteconsortia.Hoogwaardigerecyclingvantextieliscomplexenvraagtveelexpertise.Vrijwelgeenenkelbedrijfheeftalleexpertisezelfinhuis.Daaromstaatsamenwerkingineenketenbenaderingvoorop,metTexperiumalsbindendefactor.Zowordttevensdealaanwezigekennisbijdeelnemersmaximaalgebruikt.

Beter sorterenTexperiumisopgezetomontdoenersvantextielteverbindenmetpotentiëlegebruikersvanherwonnenvezels.Herwonnenvezelszijnvaakvandusdaniggoedekwaliteitdaterheelmooieproductenvankunnenwordengemaakt.Tochgebeurtdatveelalniet,omdatdevezelseenmengel-moesvormen.DaaromwerktTexperiumaaneenmethode

Beoogde resultatenTexperiumwilhoogwaardighergebruikrealiserendoor:• hetstimulerenenfaciliterenvanresearch&development

voorhergebruikvantextielegrondstoffenineenpre-commercieelstadium;

• eenplatformtezijnvoorduurzametoepassingenmetherwonnen(textiele)grondstoffen;

• hetinitiërenvantechnologie-enproductontwikkeling;• hetuitvoerenvanhaalbaarheidsstudies,proefprojecten

enlangereonderzoekstrajectennaarhetverderverbete-renvanmogelijkhedenvanhergebruik;

• hettesteneninvoerenvannieuwetechnologieënalsRapidTestingenFastPrototyping;

• verworvenkennisuittedragenenteverbredenviasymposia,lezingenenpublicaties.

Deverwachtingisdattot2015jaarlijksdrietotviergroteprojectenwordenuitgevoerdbinnenhetopeninnovatie-centrum.

DoelHetopeninnovatiecentrumTexperiumstreeftnaarduurzaamhergebruikvantextiel.Afgedanktenovertolligtextielwordtmomenteelslechtbenut.Ongeveer90procentwordtnagebruikverbrandofverdwijntbijhetvuilnis.Detraditionelereclyclingbeperktzichtotindustrieeltextielenisveelallaagwaardig:vezelsbelandeninisolatiemateriaal,alsdrukverdelersinmatrassenenzitmeubelsenindeurpanelen.

Texperiumwilrecyclingstimulerenenrichtzichdaarbijvooralophoogwaardighergebruikvantextielafvalvanzoweldeindustriealsconsumenten.Geenreclycling,maarupcycling.Doorupcyclingkunnenmeerherwonnentextielvezelsgebruiktwordenalsgrondstof.Vezelskrijgeneenlangerelevensduurenerkunnenduurzamereclycling-enupcyclingsystemenontstaan.

Project in het kortHetopeninnovatiecentrumTexperiumgeefteenimpulsaantextielrecycling.Oudtextiel,datnuin90procentvandegevallenopdestortofindeafvaloveneindigt,wordtmetnieuwetechnologieomgezetinvezelmateriaaldatgeschiktisvoortoepassinginhoogwaardigeproducten.

Budgete 2.386.500Totaale 502.875ProvincieOverijssele 502.875RegioTwentee 1.380.750Privaat

Naamproject:OpenInnovatiecentrumTexperiumProjecttrekker:PeterBosCommunicatiecontactpersoon:JanineKarelseLooptijd:2011en2012

Betrokkenbedrijven/instellingen:Frankenhuis,AlconAdvies(initiatiefnemers),Saxion,KlieverikTapijtindustrie,Modint,VanGansewinkel,Sodexo,KLM,DuraVermeer,Laroche,TwenceenVerosol.RelatiesmetFachhochschuleReutlin-gen,Dirksen,BKN,VTSpolitieNederland,ABNAMRO,CarloLamperti,OAD,Arjowiggins,TNT,ING,Auping,deRAI,Staatsbosbeheer,UniversiteitTwenteenverschillendebuitenlandsekennis-enonderzoeksinstellingen.

Afgedankt textiel krijgt een hoogwaardig tweede leven

Open Innovatiecentrum Texperium www.texperium.eu


• TexperiumbevordertkennisuitwisselingtussenSaxion,UniversiteitTwente,FachhochschuleReutlingen,KennisinstituutChemnitsSTFIenmkb-bedrijvenenversneltdaardoorgewensteinnovatiesintextielrecycling.

• Gerecycledevezelszijnzeerduurzamevezels.Devraagnaarduurzameartikelenzaldekomendejarenstijgen,terwijlgrondstoffensteedsduurderworden.Hoogwaardigetextielrecyclingkandusuitgroeientoteenzeerkansrijkebedrijfstak.

• Meerdan300miljoenkiloNederlandstextielverdwijntjaarlijksopdestortofindeafvaloven.Recyclinglevertaanzienlijkemilieuwinstop.Per4.000tonvermedennieuwevezelsisdemilieu-winst56.000tonCO2,8,8miljoenkubiekemeterwateren7,5tonchemicaliën.

• Hetopeninnovatiecentrumlevertnaarverwachtin-genwerkgelegenheidopbijalledeelnemendebedrijven.









Aantalinnovaties 1

Aantalpatenten 1

Aantalspin-offs 5

'Texperium verwerkte oude KLM-uniformen tot badslippers, kofferriemen en laptoptassen. Oude plisséjaloezieën krijgen een

tweede leven als rolgordijn'.

omtextielafvalbetertesorterenopkleurentextielsoort.Eenaantaldeelnemersisbetrokkenbijeenprojectomsorteringvolledigautomatischtekunnenuitvoeren.HetHaaksbergseinnovatiecentrumontwikkelteengecertificeerdsysteemomuniformen,bedrijfskleding,onverkochtemerkkledingeninbeslaggenomengoederentekunnenherverwerken.Hetgaathieromproductendienuwordenverbrand,omdatzebeslistnietmeerinomloopmogenkomen.Decertificeringstaatgarantvoorvernieti-gingvandeproductenineengeslotensysteemmétherwinnenvandevezels.Texperiumheeftvolopdepubliciteitgehaald,met28publicatiesinverschillendemedia.

'Kleding met een risicoprofiel wordt ingenomen, versnipperd en

omgetoverd in andere producten, zoals tapijten en composieten'.



VoortgangHetinnovatieclusterisinontwikkeling.Eind2012wordthetcentrumopdeUT-campusofficieelgeopendinhetnieuwepandTheGallery.

MIRA,met‘TopTechnologyforPatients’alsmotto,heeftinSiemensNederlandeengrotemondiaalopererendepartnergevondenomhetcentrummedeoptezetten.SiemenszaleendeelvanzijnonderzoekinTwentesituerenensteltapparatuurbeschikbaardieinhetCenterforMedicalImagingwordtdoorontwikkeld.

Nieuwe hoogwaardige zorgoplossingen verhogen de kwaliteit van leven voor

patiënten.

NaopeningvanhetcentrumzullenzowelonderzoekersintechnischegeneeskundevandeUTalsonderzoekersvanSiemensendeacademischeziekenhuizenvanNijmegenenGroningenhunplekvindeninhetCenterforMedicalImaging.Samenmetpartnersuithetbedrijfslevenzullenzewerkenaannieuwehoogwaardigezorgoplossingen.DaardoorwordtTheGalleryeenprominentonderdeelvandeUT-campus.

DoelHetCenterforMedicalImagingTwenteiseenopeninnovatieclusterdatbedrijvenenzorgspecialistenkoppeltaandewetenschap.Doelen:• creërenvaneenplatformvoorkennisdelingendraagvlak

voornieuweinnovaties;• realiserenvaninnovatiesrondbeeldvormingstechnieken;• creërenvaneenetalagevoorhettonenvandeze

innovaties;• vergrotenvanhetinzichtvanhetregionalebedrijfsleven

in(klinische)behoeften.

Kanker virtueel weergevenHetopeninnovatiecluster,onderleidingvanhetMIRA-instituutvoorbiomedischetechnologieentechnischegeneeskundevandeUniversiteitTwente,maaktdeeluitvanhetCenterforMedicalImagingNorthEasternNether-lands(CMINEN)dateenleidendepositieindewereldnastreeftophetgebiedvanmedischebeeldvorming.Hetcentrumrichtzichophetontwikkelenvanapparatuurdiekanker,endanvoorallong-borstenprostaatkanker,hart-envaatziektenenneuro)musculaire)ziektenvirtueelkanweergeven.

HetCMINENiseenvandeachtdoordeNederlandseOrganisatievoorWetenschappelijkOnderzoek(NWO)erkendeCentresofResearchExcellencebinnenhetInnovativeMedicalDevicesInitiativeNL(IMDI).IMDIwil

Project in het kortHetCenterforMedicalImagingontwikkeltnieuwetechniekenvoormedischebeeldvormingommenseninternteonderzoeken.Medischebeeldvorming-hetvirtueelweergevenvandeinternemens-kanhelpenziektessnelleroptesporenenmaaktopererengemakkelijker.

Budgete 3.017.500Totaale 730.750Europae 243.583Rijke 243.584ProvincieOverijssele 243.583RegioTwentee 1.556.000Privaat

Naamproject:CenterforMedicalImagingTwenteProjecttrekker:MartijnKuit

Looptijd:Juni2011-januari2016

Betrokkenbedrijven/instellingen:SiemensNederland,Euro-Diagnostica,DelftImagingSystems,FutureDiagnostics,TMSi,ANT,DEMCON,Universi-teitTwente(MIRA-instituutvoorbiomedischetechnologieentechnischegeneeskunde),UniversiteitGroningen,UniversitairMedischCentrumGroningen,UMCSt.Radboud.

Met medische beeldvorming naar een betaalbare en veilige zorg

Center for Medical Imaging Twente www.cmi-nen.nl

• HetcentrumverbindtdeinOost-NederlandsterkekennisgebiedentechnologieengezondheidenkoppeltdeNijmeegsemedischekennisaandemedischetechnologievanTwente.DaardoorkrijgtdeRedMedtechHighwaylangsdeasNijmegen-Enschedeconcreetgestalte.

• HetcentrumverbindttevensdeUniversiteitTwentemetSiemensNederlandenhetregionalebedrijfsle-ven.Siemensvestigtzichopdecampusenzalspecialistenuitdehelewereldnaarhetcentrumtrekken.DitversterkthetinternationaleaanzienvanTwente.EengrotespeleralsSiemensheeftbovendienhetvermogenregionalebedrijvenmeetetrekkenintoepassingenvaninnovatiesdiehetcentrumgaatopleveren.

• Hetclusterstimuleertonderzoekophetterreinvanmedischebeeldvormingwaardoorziektessnellerwordenontdektensteedsverfijnderopererenmogelijkwordt.Ditverhoogtdekwaliteitvanlevenvoorpatiëntenendraagtpositiefbijaanhetwerkvanprofessionalsindezorg.

• Doorefficiëntsamenwerkeninhetnieuwecentrumzullenonderzoekersminderhoeventereizenvooronderzoekofhetdoenvanexperimenten.Resultaat:minderenergieverbruik.Ookhetvervangenvanschadelijke(radioactieve)stoffendoornieuwteontwikkelenbiomarkersisgoedvoorhetmilieu.









Aantalinnovaties -

Aantalpatenten -

Aantalspin-offs -

'Nieuwe technologieën kunnen bijdragen aan een gezondheidszorg die

bemensbaar blijft ondanks de vergrijzing'.

metnieuwetechnologieënbijdragenaaneenbemensbare,betaalbareenveiligegezondheidszorg.

Beoogde resultatenEenhoogwaardigclusterwaarinbedrijvenenkennisinstel-lingensamenprojectgroepenvormenendaarbijtoeganghebbentotdegeavanceerdefaciliteitenenapparatuurdienodigzijnominnovatiesteontwikkelen.Erwordtbiomedischtechnologischonderzoekverrichtdatwerkelijktotnieuweproductenzalgaanleiden.Hetcentrumgaattevenspatiëntenbehandelenmetdenieuwebeeldtechnie-kenenzaluiteindelijk150medewerkerstellen,onderwie70jongewetenschappers.

Het onderzoek levert patenteerbare technologie op dieregionale bedrijven

kunnen vermarkten.

HetregionalebedrijfslevenkrijgtdekanssamenmetSiemensendeUTtewerkenmetzeergeavanceerdeapparatuurenexperimenteleinstrumenten.Hetonderzoeklevertpatenteerbaretechnologieop,dieregionalebedrijvenkunnenvermarkten.



VoortgangErwordtgewerktaandefundamentenvanhetRMCenterTwente.Detrekkerswervennieuweledenengevenhetaanbodvorm.Daarnaastwordteenverdienmodelvoorhetsamenwerkingsverbanduitgewerkt.HetRMCenterdenktaanpartnerschappenofeenlidmaatschapsstructuur.Businessactiviteitenkunnenvooraanvullendeinkomstenzorgen,metRMCenteralsmakelaardiepartijentegeneenhonorariumbijeenbrengt.Hetcentrumheeftverschillendebijeenkomstengeorganiseerd,zowelvoorgroepenalsvoorindividuelebedrijven.

'Heupimplantaten zijn met rapid manufacturing snel te produceren. Na een scan kan direct een exacte kopie van het heupbot worden gemaakt'.

HeupimplantatenHetcentrumheeftdaarnaasteenstartgemaaktmethetontwikkelenvanprojecten.ZoisersamenmetPhilipsgekekenofsommigeelementenvanscheerapparatenteproducerenzijnmetrapidmanufacturing.Metmedischepartijenzijnergesprekkengevoerdoverrapidmanufactu-ringvanbijvoorbeeldheupimplantaten.Naeenscanvaneenheupbotvaneenpatiëntzouzeersnel,voordataandeoperatiewordtbegonnen,eenexactekopiekunnenwordengeproduceerd,mogelijklaterzelfsterplekke.

Wenkend perspectiefRapidmanufacturingiseentechnologiedieondankshetwenkendperspectiefnognietaanhetbeginstaatvaneengrootschaligeopmars.EensnelleincorporatievandeproductiemethodedoordemaakindustrieinOost-Nederlandisdaarommetonzekerhedenomgeven.

Beoogde resultatenHetRMCenterTwenteishétpodiumvoorbusiness,kenniseninnovatieophetgebiedvanrapidmanufacturing.Hetheefttoegevoegdewaardedoorkenniseninhoud,eenuitstekendnetwerkengrootvertrouwenvandemaakindus-trie.Inhetcentrumzijnpartijenactiefalsontwerpers,metaalbedrijven,demedischesector,toolleveranciers,machinebouwers,kunststofbedrijvenenmatrijzenbouwers.

DoelRapidManufacturingiseennieuwetechnologiediewelwordtgezienalsdeproductiemethodevandetoekomst.HetRapidManufacturingCenterTwentewildetechnologieonderdeaandachtbrengenbijdemaakindustrie.Hetcentrumwilervaringenverzamelenenuitwisselen,hetinitiatiefnementotonderzoeksprojectenenopleidingspro-gramma’s,faciliteitendelen,detechnologietonenensamenwerkingstimulerentussenbedrijvenenkennisinstel-lingen.

Rapid manufacturing is een verzamelnaam van technieken waarmee producten laag voor laag worden opgebouwd. Er wordt geen materiaal verwijderd zoals bij verspanen. Een digitaal ontwerp wordt direct, bijvoorbeeld met een 3D-printer, omgezet in een product. Voordelen: produceren kan snel, in kleine series of op maat.

DeactiviteitenvanRMCrustenopdriepijlers:eenbusinessnetwerk,hetdelenvankenniseneenpodiumbiedenvoorinnovaties.Hetcentrumwerftmomenteeldeelnemerszodathetoptermijngaatfungerenalseenopensamenwerkingsverbandvoorkennisinstellingen,organisa-tiesenbedrijven.

Project in het kortRapidmanufacturingwordtwelgezienalsdeproductie-methodevandetoekomst.HetRapidManufacturingCenterTwentewildezenieuwetechnologienaardemaakindustriebrengenenlanceertprojectenomermeeteexperimenterenenkennistedelen.

Budgete 210.000Totaale 50.000ProvincieOverijssele 50.000RegioTwentee 5.000Overige 105.000Privaat

Naamproject:RapidManufacturingCenterTwenteProjecttrekker:RenéGroothedde

Looptijd:2011

Betrokkenbedrijven/instellingen:VerenigdeMaakindustrieOost(VMO),VentureLabTwente,3dModelFactory,3DWorknet,UniversiteitTwente,SaxionHogeschool,STODTToekomsttechniek.

Rapid manufacturing als wenkend perspectief voor de maakindustrie

Rapid Manufacturing Center Twente www.rmcenter.nl

• Metrapidmanufacturingwordenontwikkelcycliverkorteninnovatieprocessenversneld,metsnelleremarkintroductiealsresultaat.RM-techniekmaaktideeëntastbaartegenrelatieflagekosten.Deproductievankleineserieswordteconomischhaalbaar.Ditkanleidentotnieuwebedrijvigheid,groeivanbestaandebedrijvenenwerkgelegenheid.

• HetRMCenterbevordertdesamenwerkingvanbedrijvenenkennisinstellingen,stimuleertzoinnovatieendatvergrootdeconcurrentiekracht.

• HetRMCentersteuntstartersendoorgroeiendebedrijvenenwerktdaarbijintensiefsamenmetanderenetwerken.

• Rapidmanufacturingkanzichontwikkelentoteenduurzaamproductieproces.ErisgeenrestmateriaalenRMleentzichbijuitstekvoorlokaalproduceren.

• RapidmanufacturingkanbijdragenaanhetbehoudvanindustriëlewerkgelegenheidinTwenteenNederland.









Aantalinnovaties -

Aantalpatenten -

Aantalspin-offs -



werkzaamhedenenisbereiddaarvoorcommitmentaftegeven.Hetnetwerkheeftvoldoendeschaalgrootteomdedienstverleningoppeiltehouden.Strevennavierjaar:• 90aangesloten(aspirant)informeleinvesteerders;• 120ondernemershebbendeelgenomenaanvoorlichtings-

bijeenkomsten;• intakevan320proposities,8matchingsbijeenkomsten,

25directedoorverwijzingennaareeninformal;• Verschillendebedrijvenhebbenfinancieringgevonden.

VoortgangMeestersvandeToekomstinTwenteheeftinheteersteanderhalfjaarbovenverwachtinggepresteerd.Erismet150ondernemerseenintakegehouden(planningwas50).Erzijn130adviesgesprekkengevoerd.Vandiegroephebbener38eenpitchgedaanmetinvesteerders;25eerstematcheskrijgenmogelijkeenvervolg.Driebedrijvenhebbenfinancieringgevonden.Inmiddelszijner35informalinvestorsgeworvenenhebbenzich15intermediaireorganisatiesaangeslotenbijhetnetwerk.

Erisindemarktduidelijkbehoefteaanhettypedienstver-leningvanMeestersvandeToekomst.ZekerineenhooginnovatieveomgevingalsdievanKennisparkTwenteisdebehoefteaaneenvolledigfinancieringsnetwerkenduseengoedinstrumentvoorzogenaamdevroege-fasefinancieringduidelijkenevident.

Hetproject,deeerstetweejaargefinancierddoordeprovincieOverijssel,heeftonlangsvoortweejaarvervolgfi-nancieringvandeRegioTwente.MeestersvandeToekomstinTwentekrijgtdaardoordekanshetnetwerkinvierjaartijdopeenvoldoendeniveautebrengen.Dekomendejarenwordtondermeergewerktaaneenverdereprofessionalise-ringvandedienstverlening.

eninnovatievebouwtoeleveringennanotechnologie.Maarookbedrijvenindelifesciences(milieutechnologie,biotechnologie,gezondheids-enmedischetechnologie),ICTenmaakindustriebehorentotdedoelgroep.

Informal investors onontbeerlijkInformalinvestmentspeelteenwezenlijkeenspecifiekerolinfinancieringvanjongeinnovatieveondernemingen.Informalinvestorsbrengenkapitaal,kennisenkundeinenzijnonontbeerlijkvooreengoedfinancieringsklimaatvoorstarters.OmdieredenisMeestersvandeToekomstinTwenteeenvandestrategischeprojectenvanStichtingKennisparkTwente.InformalinvestmentmoeteenkrachtigenvanzelfsprekendonderdeelwordenvandeondernemenderegioTwente.

Beoogde resultatenMeestersvandeToekomstiseenbekendnetwerkinderegioTwente.Ondernemersopzoeknaarrisicokapitaalwetenhetplatformtevinden.Demarktwaardeertde

Doel‘MeestersvandeToekomstinTwente’bevorderthetbeschikbaarstellenenbenuttenvaninformeelkapitaalinTwentedoor:

• ondernemersenparticuliereinvesteerderstematchenzodatzeinvesteringstrajectenrealiseren;

• vergrotenvandenaamsbekendheid,toegankelijkheidvanenkennisoverdevoor-ennadelenvaninformalcapitalvoorondernemers;

• ondernemersen(aspirant-)particuliereinvesteerdersbeterteequiperenomofweldefinanciëlemarktoptegaanofwelalsinformalinvestoroptetreden;

• netwerkontwikkelingenrealisatievaneengroepinvesteerdersdieinteressehebbeninpotentiëleTwentseproposities,ooknaartypeactiviteiten.

Hetprojectsteuntdeinnovatieveenperspectiefvollebedrijven:bedrijvenmeteenzekereuniciteitdie‘voorloperindemarkt’zijnendieeenbeperktrisicodragendvermogenhebben.Naastinvesteringskapitaalhebbendeondernemin-genbehoefteaanondersteuningdooreenparticuliereinvesteerder.HetgaatomdebehoefteaanentoevoegingvanKapitaal-Kunde-Kennis(sen)

‘MeestersvandeToekomstinTwente’richtdeaandachtvooralopbedrijvenindesectorenMaterialen&Hightechsystemen,Veiligheid&Technologie

Project in het kortMeestersvandeToekomstinTwenteiseennetwerkorganisatiediedetoegankelijkheidtotentransparantieopderisicokapitaalmarktvergroot.Dittenbehoevevaninnovatievestartersendoorgroei-bedrijvendieopzoekzijnnaarrisicokapitaalafkomstigvanparticuliereinvesteerders.Hetnetwerkgeeftvoorlichting,verzorgttrainingenenmatchtondernemersmetinvesteerders.

Budgete 577.524Totaale 288.762ProvincieOverijssele 288.762RegioTwente

Naamproject:MeestersvandeToekomstinTwenteProjecttrekker:RadboudDood

Looptijd:April2010-april2014

Betrokkenbedrijven/instellingen:KennisparkTwente,OostNV,intermediaireorganisaties,(innovatieve)start-upsendoorgroeibedrijveninderegioTwente.

Meesters van de Toekomst in Twente www.meestersvandetoekomst.nl

Project helpt startende ondernemer aan particuliere investeerder

• Informalinvestorshelpeninnovatievebedrijvenaankapitaaldatzeeldersnietkunnenkrijgen.Ookdeinbrengvankennis,netwerkenervaringdoorinformalsisevidentencruciaal.MeestersvandeToekomstinTwentevergrootvoorondernemersdetoegangtotderisicokapitaalmarkt.DitdraagtbijaaneenpositiefondernemersklimaatinTwente.Erstartenmeerbedrijven,dewerkgelegenheidgroeit.

• Doorvoorlichtingbetredenondernemersbetergeëquipeerddemarktvanhetrisicokapitaal.

• Informalinvestorsbiedenjongeengroeiendeondernemersnietalleenkapitaal,maarbrengenookmanagementvaardighedeninenkunnenaldusbedrijvenhelpensnellermarktenteveroverenentegroeien.


PrivateR&D-investeringen -







Aantalinnovaties -

Aantalpatenten -

Aantalspin-offs -

'Meesters van de Toekomst in Twente steunt voorlopers in de markt, de

innovatieve bedrijven'.

'In het eerste jaar zijn er 35 informal investors toegetreden en hebben drie

bedrijven financiering gevonden'.


HiPrins TenCateItexbv Nijverdal ThalesNederlandB.V. Hengelo TNO Eindhoven UniversiteitTwente Enschede UniversiteitDelft Delft UniversiteitEindhoven Eindhoven HolstCentre Eindhoven Oce-TechnologiesB.V. DenBosch OTBGroupB.V. Eindhoven NTS-Group Eindhoven ThalesNederlandB.V. Hengelo Demcon Oldenzaal

HighTechFactory BronkhorstHigh-TechBV Ruurlo DeltaMaskV.O.F. Enschede DemconTwenteB.V. Oldenzaal EnablingM3 Dordrecht Encapson Nijmegen HighTechFactory Enschede IMS Almelo Lionix Enschede Medimate Enschede MedsprayXMEMSBV Enschede MicronitMicrofluidicsBV Enschede NanomiBV Oldenzaal Nanophytics Enschede OstendumR&D Enschede PhoenixSoftware Enschede SmartTipBV Enschede SolMateS Enschede TwenteSolidStateTechnology Enschede UTInternationalVentures Enschede U-NeedleB.V. Enschede

HydrogenePeroxideBreathAnalyser RelitechB.V. Nijkerk LioniXB.V. Enschede UniversiteitTwente Enschede Indes Enschede Innoteq Eindhoven UMCG Groningen UMCRadboud Nijmegen SenzAirBVi.o. Enschede

HydrogeneAmmoniaBreathAnalyzer RelitechB.V. Nijkerk LioniXB.V. Enschede UniversiteitTwente Enschede Indes Enschede Innoteq Eindhoven UMCG Groningen UMCRadboud Nijmegen SenzAirBVi.o. Enschede

IMPT SaxionHogescholen Enschede MateriaInspirationCentre Amsterdam IDC Enschede Biomimicry Enschede

InnovatiefondsPPMOost OostNV Enschede SaxionHogescholen Enschede

Inkjettechnologyalsregionalekans TenCateItexbv Nijverdal ReggianiMacchineS.p.A. Grassobio Reden Emmen XenniaTechnologyLtd Nijverdal

IPCHartvanZuid STODT Hengelo ROCTwente Hengelo Kenteq Hilversum

ISETI ThalesNederlandB.V. Hengelo UniversiteitTwente Enschede Politie-enveiligheidsregioTwente Enschede TKH-Group Haaksbergen Novay Enschede SaxionHogescholen Enschede BIZZdesign Enschede TX-Change Enschede AxisMedia-ontwerpersbv Enschede

Kiemprojecten TenCateThiolonBV Nijverdal TenCateN.V. Almelo KoninklijkeGrolschB.V. Enschede UniversiteitTwente Enschede PolyKnowledge Nijverdal RedenB.V. Hengelo FirstB.V. Enschede

Laserbasedsurfacemodificationinmedicaltechnology RoessinghResearch&Development Enschede Use-Lab Munster LFMatFHMünster Münster ImpexBarneveldBV Barneveld Use-LabGmbH Steinfurt JükeSystemtechnik Altenberge Meko Assen NBF Someren ILTIndustriëleLaserToepassingenBV Enschede Indes Enschede Demconadvancedmechatronics Oldenzaal FeboTec Munster Mesa+ Enschede

LEORobotica-center LEORoboticaCenter Enschede OostNV Enschede DemconTwenteB.V. Oldenzaal

ActiveAssistiveDevices Indes Enschede OostNV Enschede Innotronic,elektronischesystemen Gronau-Epe Use-LabGmbH Steinfurt Handicare Nesbru

ActiveTherapeuticDevices RoessinghResearch&Development Enschede JoyinCare Assen UniversiteitTwente Enschede Demconadvancedmechatronics Oldenzaal TICMedizintechnik Dorsten

BETON TenCateGeosynthetics. Water&Environment Nijverdal VanDam'skwastenfabriek Culemborg KeesRolsmaLijnolieverven Hengelo SESCreative Enschede DeWoonplaats Enschede UniversiteitTwente Enschede Saxion Enschede RadboudUniversiteit Nijmegen WageningenUniversiteit enResearchCentrum Wageningen AppliedPolymerInnovations Emmen TwinXInnovatieenMarketing Dino AntworksEngineeringSoftware Hengelo VanWeezenbeekSpecialties Heerhugowaard Gebr.VanderGeestSchilder- envastgoedonderhoud Enschede

Bio-energiePark TwenceBV Hengelo UniversiteitTwente Enschede StorkThermeq Hengelo TNO Landelijk SaxionHogescholen Enschede

Businessclustersemiconductors OostNV Arnhem UniversiteitTwente Enschede

CenterforMedicalImaging(CMI) UniversiteitTwente Enschede Eurodiagnostica Nijmegen LeadPharmaHoldingBV Nijmegen DEMCON Oldenzaal SiemensNederland DenHaag

UniversiteitGroningen Groningen UMCSt.Radboud Nijmegen UMCG Groningen AdvancedNeuroTechnologyB.V Enschede TMSInternationalB.V. Enschede FutureDiagnostics Wijchen DelftImagingSystems Veenendaal

3DWeven TenCateSystemsBV Nijverdal TenCateN.V. Almelo NoritX-FlowBV Enschede GreenFieldsB.V. Genemuiden HollandSchermB.V. Rotterdam SekisuiAlveoB.V. Culemborg ProteqArmourGroupB.V. Oldenzaal RedenB.V. Hengelo Poly-KnowledgeB.V. Wierden UniversiteitTwente Enschede TNODefensieenVeiligheid Delft TeijinAramidB.V. Emmen

FieldLab OostNV Enschede Indes Enschede TüVRheinlandQualityB.V. Apeldoorn RoessinghResearch&Development Enschede SaxionHogescholen Enschede Medimate Enschede Livio Enschede CarintReggelandGroep Hengelo MedischSpectrumTwente Enschede Axismedia-ontwerpersbv Enschede FarolCommunicationSolutions Nijverdal Novay Enschede TMSI Enschede UniversiteitTwente Enschede HealthValley Nijmegen OostNV Arnhem JOYinCARE Assen KennisparkTwente Enschede NieuweWemeGroep Oldenzaal

Fusion RoesinghResearch&Development Enschede Xsens Enschede TUDelft Delft Grootklimmendaal Arnhem Sintmaartenskliniek Nijmegen

Lijst van betrokken bedrijven Innovatieplatform Twente


LOPES DemconTwenteB.V. Oldenzaal RoessinghResearch&Development Enschede Maartenskliniek Nijmegen Moog Nieuw-Vennep UniversiteitTwente,MIRA Enschede

MAINMEP STODT Hengelo

MAINMEPPartnersQualitySlice RolegoRijssenBV Rijssen TCPM Hengelo Braakhuis Borne

MAINMEPPartnersKunststofcoaten OostNV Enschede Sumiprosubmicronlathingbv Almelo SolmatesBV Enschede DineoBV Losser

MAINMEPPartnersproductielijnstatischecoolers VosteqInnovations Nunspeet StatiqCooling Rijssen Tebrutech Nijverdal

MAINMEPPartnersOpticalPrecisionScanner Boessenkool Almelo Sumiprosubmicronlathingbv Almelo

MAINMEPPartnersAuto-Cell STODT Hengelo Autocell Almelo MTSEurope Almelo

MAINMEPPartnersCNC-Netlink STODT Hengelo CNC-NetlinkBV Almelo VosteqInnovations Nunspeet

MAINMEPPartnersLiquidSeparator VosteqInnovations Nunspeet CINCSolutions Doetinchem Herikon Almelo MachinefabriekBouman Almelo

MAINMEPPartnersZoutstrooier STODT Hengelo Modulen&EngineeringMenzing Haaksbergen AebiSchmidtNederland Holten

MAINMEPPartnersGAPPomp BPNbedrijfsadviseurs Hengelo WatsonMarlowBredel Delden StevensIdePartners Enschede

MAINMEPPartnersZichtsystemenindeMaritiemesector BPNbedrijfsadviseurs Hengelo TheunissenTechnicalTradingBV Malden StevensIdePartners Enschede

MAINMEPPartnersReinigingLakproces STODT Hengelo AeronamicHoldingB.V. Almelo Emo-techEnschede Enschede

MAINMEPPartnersAlarmsysteemTAS PKMAdviseurs Nieuwegein Hollandspoorveiligheid Westervoort Hortec Oldenzaal

MAINMEPPartnersUniformeontwerpregels Syntens Enschede Peoplecreatingvalue Enschede AlmiMachinefabriek Vriezenveen

MAINMEPPartnersXigo BPNbedrijfsadviseurs Hengelo Mic-O-Data Hengelo 2-GO-Mobile Deventer

MAINMEPPartnersFilterenStyreen STODT Hengelo ProcedeProducts Enschede EuroPlasticsHoldingB.V. Enschede PlasticonNetherlands Oldenzaal StyrEx Oldenzaal

MAINMEPPartnersHalalkip IDC Enschede KPHKipspecialiteiten Ommen DeconFoodEquipment Wierden

MeestersvandeToekomst PPMOost Enschede Kennispark Enschede ConsentoCorporateFinance Utrecht Ernst&Young Landelijk ING-BankRegioArnhem-Nijmegen Arnhem TenKate&Huizinga Enschede StolwijkKelderman Doetinchem TimmermanKoch&Fabriek Nijmegen RabobankEnschede-Haaksbergen Enschede

MIAS(medicaldevicesinanagingsociety) Fachhochschule Munster Indes Enschede Innotronic,elektronischesystemen Gronau Use-lab Munster Handicare Heerhugowaard Joyincare Assen RoessinghRD Enschede OostNV Enschede TicMedizintechnik Dorsten TIMP Enschede Demcon Oldenzaal Euregio Enschede

MYOPRO RoessinghRD Enschede DemconTwenteBV Oldenzaal Oostnv Enschede TechnologyTrailCentre Arnhem UniversiteitTwente Enschede TMSI Oldenzaal IMS Almelo Re-Lion Enschede AdvancedNeuroTechnologyB.V Enschede

NetwerkGMA Handelswerkskammer Munster Handelswerkskammer Gronau Syntens Enschede VMO Enschede STODT Hengelo

N-Gap WorldWideInnovations Almelo IMS Almelo Masevon Hardenberg ProfTech Hengelo Tumakon Hengevelde UniversiteitTwente Enschede MechatronicaValley Oldenzaal

Nieuwegeneratieheupbeschermers BAATEngineering Hengelo OostNV Enschede UniversiteitTwente Enschede UniversiteitWageningen Wageningen

Nirion Medimate Enschede Micronit Enschede MedischSpectrumTwente Enschede UniversiteitTwente,BIOS,BMTI,MESA+Enschede

OICAM KoninklijkeTenCate Nijverdal Saxion Enschede Stodt Hengelo Pentair Enschede OostNV Enschede

Perfectos UniversiteitTwente Enschede EMCMB.V. Nijmegen PercurosBV Enschede

Pioneering Aannemersbedrijf W.J.Haafkes&ZonenB.V. Goor Admikeur Almelo AltenaInfra-Materialen tHarde Aqua+SprinklersystemenB.V. Goor AWSBeterWonen Almelo Balance&Result OrganisatieAdviseurs Deventer Ballast-NedamInfraNoord-Oost Nijverdal Ballast-NedamInfraNoord-Oost Nijverdal BAMWegenb.v.,RegioOost Apeldoorn BartelsIngenieursbureauB.V. Apeldoorn BDCArchitecten Rijssen Beheersmaatschappij HegemanNijverdalB.V. Nijverdal BetoncentraleTwentheB.V. Hengelo BollDakgroepb.v. Enschede BouwbedrijfSchothans Nijverdal BouwbedrijfStokkersB.V. Boekelo BouwfondsOntwikkelingB.V. Zwolle BouwradiusTraining&Adviesbv Zoetermeer BruscheElektrotechniek Almelo ClimaRadB.V. Oldenzaal CroonElektratechniekBV Enschede [email protected] Enschede Damstéadvocaten-notarissen Enschede DeGrootVroomshoopGroep Vroomshoop DeWitte-VanderHeijdenArchitecten Enschede DeWoonplaats Enschede Deloitte Enschede DuraVermeerBouwHengeloB.V. Hengelo DuraVermeerInfrastructuurBVOost Enter DusseldorpInfra,Sloopen MilieutechniekB.V. Lichtenvoorde FalcoBV Vriezenveen FarwickGroenspecial Enschede FeenstraVerwarming Enschede GebroedersVanderGeest Enschede GemeenteAlmelo Almelo GemeenteAlmelo, AfdelingBouwkunde Almelo GemeenteEnschede Enschede GemeenteHellendoorn Nijverdal GemeenteHengelo Hengelo GemeenteLosser Losser HegemanProjectrealisatieBV Nijverdal HeijmansWegenbouw Hoogeveen HeminkGroep Borne HeymansInfra Hengelo HodesBouwsystemenB.V. Enschede IAAArchitecten Almelo InstallatieTechniekMasselingB.V. Hengelo Itannex Almelo J.W.Fransen Westerhaar KienhuisHovingN.V. Enschede KleinPoelhuisBeheerB.V. Winterswijk Kloos2 AmbtDelden KoopmansBouwB.V. Enschede KooyIsolatiewerkenB.V. Enschede


KWSInfraB.V. VianenUt KWSInfraB.V. Zwolle Landmarkprojecten Hengelo LeferinkOfficeWorksB.V. Haaksbergen Lenferinkbeheer Lemelerveld LennipsGroep Almelo LokeDakmanagement Enschede LoohuisInstallatiegroepB.V. Tubbergen LoohuisInstallatietechniekenB.V. Fleringen LoohuisInstallatietechniekenB.V. Heeten Lycens Oldenzaal MijandeWonen Weerselo MorsinkArchitecten Ootmarsum MulderSchildersTwenteB.V. Almelo NibagB.V. Oldenzaal NijhoffArchitecten Wierden NijhuisBouwB.V. Rijssen NijlB.V. Lemelerveld NTPInfraB.V. Enschede Oranjewoud Deventer Pilkington Enschede Plegt-VosBouwgroepB.V. Hengelo ProvincieOverijssel Zwolle QlimaBV Oldenzaal [email protected] Enschede RaabKarcherBouwstoffenOostB.V. Vriezenveen ReefInfraB.V. Oldenzaal Remeha Apeldoorn ROCvanTwente,MBOCollegevoor Bouw,InfraenInterieur Hengelo RoelofsAdviesenOntwerpB.V. DenHam RoosdomTijhuis Rijssen RoosdomTijhuisAlmelo Almelo RosicoBV Hengelo RoyalHaskoningInfrastructuur &Transport Enschede SalcaB.V. Ootmarsum SangerIBCTbv Almelo SBMBouwmanagementAlmeloB.V. Almelo SikkensVerkoopBV Enschede StedelijkWonen Enschede SWB.V. Almelo SylvabouwB.V. Enschede Tauwbv Deventer TePasBouw Enschede TemminkGroepB.V. Oldenzaal TenHagMakelaarsgroepEnschede Enschede TKHGroup Haaksbergen TonzonBV Enschede TrebbeBouwOost&NoordB.V. Zwolle TrebbeBouwOost&NoordB.V. Enschede TrimetalBouwverven GrootAmmers TriviumMeulenbeltzorg Borne TweeRRecyclinggroep Hengelo TwentseWeg-enWaterbouwB.V. Oldenzaal Twinta Hengelo UnicaInstallatietechniekB.V. Hengelo UnifloorB.V. Deventer VanDamgroep Rijssen VanDijkGroep Borger

VanHeterenAannemingsbedrijfB.V. Wierden VanLosserInstallatiegroep Rijssen VanWijnenEibergenB.V. Eibergen VastbouwOostB.V.Arnhem Arnhem Veccins3DBV Wezep VIBES,VirtualBuildingEngineersB.V. Deventer Viverion Lochem WAM&VanDuren Winterswijk WaterschapReggeenDinkel Almelo WBCAannemingsbedrijfB.V. Winterswijk WBOWonen Oldenzaal WeijersEikhout Groesbeek Welbions Hengelo WijzonolBouwvervenB.V. Zwolle WolterinckB.V. Beltrum WoningcorporatieDomijn Hengelo WoningstichtingDeGoedeWoning Rijssen ZelziuzB.V. Denekamp

RMCenter VMO Enschede VenturelabTwente Enschede AmitekModelFactory Enschede 3DWorknet Enschede UniversiteitTwente Enschede SaxionHogescholen Enschede STODT Hengelo

RNCI UniversiteitTwente Enschede AgiVandeSteeg Enschede Almi Vriezenveen Eaton Hengelo Indes Enschede Interwand Eibergen MessnerIMS HengeloGLD NormaMPM Hengelo NormaUPS Hengelo NormaIMS Drachten Safan Lochem SBT Hengelo Tumacon Hengevelde TenCateThiolon Nijverdal TKF Haaksbergen UnitedSprings Hengelo Vredestein Enschede WeverijGaudium Winterswijk

Savetires&energysaving ApolloVredesteinB.V. Enschede UniversiteitTwente Enschede

Senior RoessinghResearch&Development Enschede CentricTsolveB.V. Hengelo TechnologyTrialCentre Arnhem AmbientSystemsB.V. Enschede Indes Enschede InertiaTechnology Enschede UniversiteitTwente/CTIT Enschede

Slimmeondersteunendefiets(SOFIE) Indes Enschede VanRaamAaltenBV Varsseveld UniversiteitTwente,OPMenBW Enschede RoessinghR&D Enschede TechnologyTrailCentrer Arnhem Flexaim Hengelo

Stil,veiligwegverkeer UniversiteitTwente Enschede ApolloVredesteinB.V. Enschede ProvincieOverijssel Zwolle ProvincieGelderland Arnhem IrisVisionM&IB.V Zutphen ReefInfra Oldenzaal ElastomerResearchTesting Deventer

Surfixit UniversiteitWageningen Wageningen SmarTip Zutphen Microdish Houten LioniXB.V. Enschede

Teleflex DemconTwenteB.V. Oldenzaal MedischSpectrumTwente Enschede UniversiteitTwente Enschede

Texperium TNO Delft Frankenhuis&Zn.B.V. Haaksbergen

TireRoadConsortium Vredestein Enschede Reef Oldenzaal UniversiteitTwente Enschede

TPRC Boeing Amsterdam AerospaceOEM Amsterdam TenCateAdvancedComposites Nijverdal Aerostructures Amsterdam StorkFokkerAESP Amsterdam UniversiteitTwente Enschede

Transcranialemagnetischestimulatie RoessinghResearch&Development Enschede

TX-Change Thales Hengelo U-NeedleB.V. Enschede UniversiteitLeiden Leiden UniversiteitTwente Enschede UniversiteitGroningen Groningen IMSismMedsprayXmemsBV Enschede SHLGroup(Stockholm) Stockholm NederlandsVaccinInstituutBilthoven Bilthoven

U-Needle U-NeedleB.V. Enschede UniversiteitLeiden Leiden UniversiteitTwente Enschede UniversiteitGroningen Groningen UMCRadboud Nijmegen IMSismMedsprayXmemsBV Enschede INN-LabB.V. Almelo SHLGroup(Stockholm) Stockholm NederlandsVaccinInstituutBilthoven Bilthoven

Vacuum-microgolfdrogenvanmembranen Pentair Enschede Agrotechnology&FoodSciencesGroup Wageningen UniversiteitTwente,European MembraneInstitute Enschede PüschnerGmbh Schwanewede- Bremen Vitens Zwolle Plasbedrijfsadvies Wapenveld RetechAG Enschede

VIP-Brainnetwork ÙniversiteitTwente Enschede UMCNijmegen Nijmegen SiemensNederlandNV DenHaag TMSI Enschede F.C.DondersCentreforCognitive Neuroimaging Nijmegen AdvancedNeuroTechnologyBV Enschede

VentureLabTwente Nikos Enschede Deelnemers BenCapelle Groningen JanDijkstra Hengelo DennisDoubovski ElisaGielen Enschede WijnandGrooten DeKrim PaulJenkins Enschede JosKoenders MartinKoster Apeldoorn BertLeever Enschede PaulMeester BertOosting FransPaalman ArtakWardanian ToineWassing DoekoWelp RobWermenbol BernardoZijlstra HaroldHeerink ArjandeJong PramodAgrawal Enschede DirkBinnekamp Borne MennoBoth Enschede FrankBrouwer Enschede RobEgberink Hengelo WimFaassen SabihGerez Hengelo


SoniaHeemstradeGroot Enschede HenkHoekstra Strijen BertKoopman JanLammers Hengelo PieterLerou Enschede MariaLijding Enschede KoenMioulet PravinPawar LarsPenning Silvolde WimSpeijk RoyWantia WiljanvanWerkhoven HansvanWijk JaapWitte PierreWolters Almelo MichavanderZee WimAlbersen Almelo LodewijkBergmans Delden JohannesBethke Enschede JohannesBurger Enschede RahulDahule Nijmegen BernhardKlaassen Arnhem PeterLulof Borne SergeyMitko Enschede HelgaNakken(e.v.Steffens) Enschede Elenaoudalova Enschede SangramsinhRaneHrishikesh Enschede RobertReinink Oldenzaal JaapdeRijk Enschede HarryRoewen Almelo ChristiaanRossenaar Hengelo ReneSteffens GeaVellinga Enschede CarlVoorhaar Hengelo TomHassink SamirBendida Nijmegen JoskaBroekmaat Enschede MaxGroenendijk Enschede AndréHoefs MirjamtenHove Hall FransJonkman Oldenzaal PatrickKoehorst Haaksbergen AbeKornelis Ruurlo HennyLeferink HendrikvanderLied Oldenzaal MauriceMarkslag Borne GeertNijhoff Nijverdal SuzannePen MarcPeters Enschede JanSchipper Almelo LoesSchulting Hengelo SimonThijs Enschede MichelVerhoeven RobertEsschendal Hengelo GodelieveWijffels JoostvanBenthem Bathmen RobterBrugge Hellendoorn GerbenDerks Klarenbeek GertvanDijk Ugchelen AadGlasbergen Enschede

HenkHemink Enschede JanHemink Deventer RenéHeuven Luttenberg RobHogeweg Erik-JandeHoon Enschede ShubhangiJadhav Nijmegen AjayKapoor DennisvanLimbeek Denekamp BertOtter Enschede JosPorskamp Groenlo RichardRensen Enschede MarkRoza Enschede WouterSchotborgh Enschede MarloesTuk HugoVergeer MarkdeVries Hengelo GertvandenBrink Apeldoorn EllenGrünefeld Enschede AndréHaverkort Harderwijk GerritHillebrand Haaksbergen CarelRouweler Fleringen JosStuyver TonVervoort Enschede RobBoogmans Grave WimvanDijk Lochem WimGeul Borne PeterGiesselink Oldenzaal JackHeijer Raalte HaroldLever Diepenveen HansteMaarssen Groenlo RobvandenNieuwboer Boekelo RonaldCleef Enschede PeterDonker Enschede DinoBasalo MaukdenBoer Rozendaal RobertCobben Vroomshoop FilipvanDijk Ede AndreFeenstra TonFranken Enschede SusanGengler Enschede RogierGigengack Nijmegen HarryterHalle PatrickJansen Enschede CorLubach Glane JeroenLuttikholt Enschede SeppeMeinders Rijssen MarkNieuwenhuis Hengelo Henk-JanPool Oldenzaal ReneRatering Enschede LiesbethSchmitz Haaksbergen FrankRekers Enschede RobertVehof nvt KlausFurtmueller Enschede EllenAltena Markelo GrealdHenstra JoeWalsh Jan-JaapBats Enschede KlausBethke BeatetenBokum Losser MirjamBruggink Losser

JohanHol Egbert-JanHolleman Enschede RobIjland Denekamp MartindeJonge Vroomshoop TonKoenders Zeddam CarlLatka Oldenzaal ErikLausberg Almelo HanLeonhart Almelo ErwinLiemburg Almelo HermienLubbers-Jurrien Apeldoorn ClemensMensink Enschede MarijnvanOs SaraSerna Enschede DaanSlütter Enschede MirkoUitslag Oldenzaal NeilvanderVeer Enschede JanHarmenWiebenga HenrieWolters Borne BertReijmerink Harderwijk NicoHöfte Oldenzaal CamielBrands PieterDonders JoyceNuys RonaldBooij ArduinEybergen EwaldTenhagen LindavanIngen MatthijsHouwing PietKroon DickSpreeuwers RobWeeber Evert-JanTemmink RobHeurman JorgDahlhaus LeoSalazar MathieuWolfs NicoDam PaulSchrijver MarcelEvertzen DirkJanVorgers JanBuijvoets AriënHuisken Jan-FrensvanGiessel ErikJansen FransOosterbaan TannoZuidema RichardtenCate BasKerkdijk MarjoleinKruidhof FransMol AnnabelVenekamp PietdeJong GeesjeKuit Ankoné NorbertBeltman

Veterinairediagnostiek@thepointofanimalcare UniversiteitTwente,Mesa+ Enschede Actinum Utrecht DeGraafschapDierenartsenInnovatie Vorden StichtingDienst LandbouwkundigOnderzoek Lelystad QuantConsultancyElectronicsBV Alkmaar WURAnimalsScienceGroup Wageningen BIOS Enschede DGDINBV Blue4Green Enschede

Zelfreinigendeverpakking LightmotifB.V. Enschede VeriplastHollandB.V. Apeldoorn HuuskesVersproductenB.V. Enschede UniversiteitTwente Enschede


In het nieuws… Deze projecten worden onder andereondersteund door:

innovatie in twente › images › website › projecten... · 2017-09-06 · 6 innovatie in twente...

Documents